LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Lôøi noùi ñaàu

Chuoãi soá khoâng chæ coù trong toaùn hoïc maø chuùng ta coøn
thaáy noù xuaát hieän khaù nhieàu trong thöïc teá. Vieäc tìm hieåu chuoãi
soá seõ giuùp ta thaáy roõ ñöôïc taàm quan troïng cuûa noù, ñoàng thôøi
giuùp chuùng ta giaûi quyeát ñöôïc moät caùch deã daøng nhöõng baøi
toaùn lieân quan ñeán chuoãi soá. Vì ñaây laø nhöõng baøi toaùn mang tính
öùng duïng cao neân chuùng ta seõ tìm hieåu chuùng döôùi goùc ñoä thöïc
teá. Chính vì vaäy trong taøi lieäu naøy ñöa ra moät soá baøi toaùn khoâng
chæ giaûi baèng lyù thuyeát maø coøn phaûi giaûi thoâng qua vieäc söû
duïng caùc coâng cuï giaûi toaùn gaàn guõi vôùi hoïc sinh nhö maùy tính
boû tuùi. ÔÛ moãi phaàn taøi lieäu trình baøy töông ñoái ñaày ñuû vaø roõ
raøng veà chuoãi soá ngoaøi ra coøn coù nhaän xeùt vaø ñöa ra nhöõng
höôùng giaûi khaùc nhau. Hy voïng ñaây seõ laø moät taøi lieäu nhoû
giuùp chuùng ta hieåu moät caùch caên baûn veà chuoãi soá. Nhoùm taùc
giaû xin chaân thaønh caùm ôn.

TP.HCM,ngaøy thaùng naêm

Nhoùm taùc giaû

-/-

LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Trang 1
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

CHUỖI SỐ

Trước khi tìm hiểu về chuỗi số chúng ta sẽ tìm hiểu sơ qua định nghĩa dãy số,
vì đây là kiến thức căn bản để tìm hiểu chuỗi số.
Dãy số: là một tập hợp vô hạn các số
a1, a2, a3, …, an, …
sắp xếp theo một thứ tự xác định số nọ sau số kia. Mỗi số trong dãy gọi là số
hạng của dãy.Trong các số hạng của một dãy, có thể có những số giống nhau. Mỗi
dãy xem như đã cho, nếu biết được qui luật cấu tạo của nó, tức là qui tắc mà nhờ
đó ta xác định được một số hạng bất kì của dãy. Trong nhiều trường hợp có thể lập
được công thức của số hạng tổng quát an của dãy.
n 1
 1
Thí dụ: 1) a n  n , 2) a n  4  3(n  1) 3) a n  3  
 2
n 1
1 1 1 
a n    1
n 1
4) , 5) a n  3  2 , 6) a n  3   10 2 khi n lẻ
n2 3 3
n
1 2  1
và a n  3   10 2 khi n chẵn
3 3
Những số hạng dầu tiên của những dãy đó là :
1) 1, 2, 3, 4, 5 …(chuỗi tự nhiên)
2) 4, 7, 10, 13, 16 … (cấp số cộng)
3 3 3
3) 3, , , , … (cấp số nhân)
2 4 8
4) 1, -1, 1, -1, 1, …
1 3 7
5) 1, 2, 2 , 2 , 2 ,…
2 4 8
6) 3, 4, 3.3, 3.4, 3.33, 3.34, 3.333, 3.334, …

§1.KHÁI NIỆM CHUNG VỀ CHUỖI SỐ

1. Định nghĩa: cho một dãy vô hạn các số u1, u2, u3, …,un, … khi đó biểu thức
u1+ u2+ u3+ …+un+ … (1)


được gọi là chuỗi số và được kí hiệu là  u n

n 1

Các số u1, u2, u3, …,un, …được gọi là các số hạng của chuỗi số, biểu thức của
số hạng thứ n với n tùy ý là số hạng tổng quát.Tổng của n số hạng đầu tiên được
gọi là tổng riêng thứ n của chuỗi số và kí hiệu là sn:
sn= u1+ u2+ u3+ …+un
Xét dãy tổng riêng {sn}. Khi n   , nếu dãy đó có số hạng xác định bằng s:
lim sn= s
n 

Trang 2
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

thì ta noùi raèng chuoãi soá  u n hoäi tu,ï s laø toång cuûa noù vaø ta vieát:
n 1


s   un
n 1

Khi n   neáu daõy  sn  khoâng daàn tôùi moät giôùi haïn xaùc ñònh thì

ta noùi raèng chuoãi soá u n 1
n phaân kyø.

Trong tröôøng hôïp chuoãi soá u
n 1
n hoäi tuï vaø coù toång laø s thì hieäu
s-sn ñöôïc goïi laø soá dö soá n cuûa chuoãi soá vaø ñöôïc kí hieäu laø rn :
rn=s-sn
Ta thaáy ngay:
lim rn  lim( s  s n )  s  s  0
n n 


Ví du:ï xeùt chuoãi soá  aq (vôùi a  0):

n 1

n 1

a+aq+aq2+…+aqn-1+…
Ñaây laø moät caáp soá nhaân voâ haïn coù coâng boäi laø q
Vôùi q  1,ta coù:
qn 1
sn  a
q 1
Neáu q <1 thì lim qn  0
n 

qn 1 a
lim s n  lim a 
n  n  q 1 1 q

 a
do ñoù chuoãi soá  aq hoäi tuï vaø coù toång laø s 
n 1

n 1 1 q


Neáu q >1 thì lim q n   neân lim s n   do ñoù chuoãi soá  aq n 1

n  n 
n 1

phaân kyø
Neáu q =1 thì chuỗi soá ñaõ cho coù daïng:
a  a  a  ...  a  ...
khi ñoù ta coù :
sn  na vaø lim sn  
n 

Do ñoù chuoãi ñaõ cho phaân kyø :

Neáu q =-1,thì chuoãi ñaõ cho coù daïng

Trang 3
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

a  a  a  ...  ...

Khi ñoù ta coù: s1  a,s2  0,s3  a,... Ta thaáy töø daõy toång rieâng  sn  coù
theå trích ra hai daõy con  s2 k 1 vaø  s2k  laàn löôït coù caùc giôùi haïn khaùc
nhau laø a vaø 0. Do ñoù chuoãi ñaõ cho phaân ky.ø
 n 1

Vaäy chuoãi soá  aq

n 1
hoäi tuï neáu q <1 vaø phaân kyø neáu q  1

Nhaän xeùt: sau khi tìm hieåu ñònh nghóa cuûa chuoãi soá ta thaáy ñöôïc
moái quan heä chaët cheõ giöõa daõy soá vaø chuoãi soá, ñoù laø moái quan
heä hai chieàu.
Cho chuoãi (1), töø chuoãi ñoù thieát laäp ñöôïc daõy
s1 , s 2 , s 3 ,...s n ,...  {s n } (2)
ôû ñoù
n
s n   u k  u1  u 2  ...  u n
k 1

Ngöôïc laïi, cho daõy  s n  . Töø đây thieát laäp ñöôïc chuoãi soá töông
öùng

u1  u 2  ...  u n  ...   u n (1)
n 1

ôû ñoù
u1  s1
u 2  s 2  s1
......................
u n  s n  s n 1
...................................
Theo ñònh nghóa veà söï hoäi tuï cuûa chuoãi (1) thì söï hoäi tuï cuûa daõy
ñoù töông ñöông vôùi söï hoäi tuï cuûa chuoãi cuûa daõy {s n } .
Nhôø moái lieân heä treân ñaây, vieäc xeùt söï hoäi tuï cuûa chuoãi (1)
hoaøn toaøn coù theå chuyeån sang vieäc xeùt söõ toàn taïi vaø giaù trò cuûa
giôùi haïn cuûa daõy(2)

2. Ñieàu kieän aét coù vaø ñuû cuûa chuoãi soá hoäi tuï
Ñònh lí: Ñieàu kieän aét coù vaø ñuû ñeå chuoãi (1) laø vôùi soá   0
cho tröôùc nhoû tuøy yù, ta coù.
u n 1  u n  2  ...  u n  p  

vôùi moïi n ñuû lôùn vaø p laø soá nguyeân döông baát kì.
Chöùng minh: ta ñaõ bieát ñieàu kieän aét coù vaø ñuû ñeå cho daõy {s n }
hoäi tuï (töông ñöông vôùi vieäc chuoãi (1) hoäi tuï) laø vôùi soá   0 cho

Trang 4
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

tröôùc nhoû tuøy yù, vôùi n ñuû lôùn vaø p ngueâyn döông baát kì, ta phaûi
coù
s n p  s n  

Töø ñoù ta coù

s n  p  s n  u n 1  u n  2  ...  u n  p  

Ñoù laø ñieàu phaûi chöùng minh


Heä quaû : neáu chuoãi soá u
n 1
n hoäi tuï thì soá haïng toång quaùt u n
cuûa noù daàn tôùi khoâng khi n   töùc laø :
lim u n  0
n 

Chöùng minh.Ta coù:

sn  u1  u 2  ...  u n  sn 1  u n,
Do ño ù
u n  s n  sn 1
khi n   thì n  1   vì chuoãi ñaõ cho hoäi tuï neân ta coù :
lim s n  s , lim s n 1  s ;
n  n 

lim u n  lim(sn  sn 1 )  s  s  0
n  n 

Vaäy ñònh lí ñöôïc chöùng minh.

Hoaëc chöùng minh theo ñònh lí treân laø cho p=1,suy ra ñieàu phaûi
chöùng minh

Chuù thích 1. Töø dònh lí naøy ta thaáy ngay raèng neáu u n khoâng daàn


tôùi khoâng khi n   thì chuoãi soá u

n 1
n khoâng theå hoäi tuï ñöôïc, töùc


laø noù phaân kì. Noùi khaùc ñi, ñieàu kieän ñuû ñeå chuoãi soá u
n 1
n phaân

kyø laø soá haïng toång quaùt u n cuûa noù khoâng daàn tôùi khoâng khi
n

1 2 3 n
Ví duï: chuoãi soá    ...   ... coù soá haïng toång quaùt
2 3 4 n 1
n
un   1  0 khi n   , vaäy chuoãi ñoù phaân kyø
n 1
Chuù thích 2. ñònh lí treân chæ noùi raèng neáu chuoãi soá hoäi tuï thì soá
haïng toång quaùt u n  0 khi n   . Ñieàu ngöôïc laïi khoâng ñuùng: neáu
u n  0 khi n   thì chöa chaéc chuoãi soá daõ cho hoäi tuï.Vaäy ñieàu kieän

Trang 5
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

u n  0 khi n   laø ñieàu kieän aét coù chöù khoâng phaûi laø dieàu kieän


ñuû ñeå chuoåi soá u

n 1
n hoäi tuï

1
Ví duï : xeùt chuoãi soá 
n 1 n
Roõ raøng ta coù
1
lim u n  lim 0
n  n 
n

nhöng ta laïi coù

1 1 1 1 1 n
sn  1   ...     ...   ,
2 n n n n n

hay sn  n .Do ñoù

lim s n  
n 

vaäy chuoãi ñaõ cho phaân kyø

3. Moät vaøi tính chaát ñôn giaûn cuûa chuoãi hoäi tuï


Tính chaát 1. Neáu chuoãi soá u

n 1
n hoäi tuï vaø coù toång laø s thì


chuoãi soá  au
n 1
n trong ñoù a laø moät haèng soá, cuõng hoäi tuï vaø coù
toång laø as

Chöùng minh. Goïi sn vaø Sn laàn löôït laø toång rieâng thöù n cuûa caùc
 

chuoãi soá  u n vaø  au n . Ta coù :

n 1 n 1

Sn  au1  au2  ...  au n  a(u1  u 2  ...u n )  as n

Do ñoù
lim Sn  lim as n  a lim s n  as
n  n  n 


Ñaúng thöùc cuoái cuøng laø chöùng toû raèng chuoãi soá  au
n 1
n hoäi tuï
vaø coù toång laø S = as

Trang 6
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

 

Tính chaát 2. neáu chuoãi soá u

n 1
n vaø chuoãi soá v
n 1
n laø hai chuoãi soá


hoäi tuï, coù toång laàn löôït laø s’ vaø s” thì chuoãi soá  (u
n 1
n  v n ) cuõng hoäi

tuï vaø coù toång laø s’  s”

Chöùng minh: goïi s n, , s n,, vaø sn laàn löôït laø toång rieâng thöù n cuûa
  

caùc chuoãi soá  u n , v n vaø  (u n  v n )

n 1 n 1 n 1

Ta coù
s n  (u1  v1 )  (u 2  v 2 )  ...  (u n  v n )  (u1  u 2  ...  u n )  (v1  v 2  ...  v n )  s n, +
s n,,
Do ñoù
lim sn = lim s n, + lim s n,, = s’+ s”
n  n  n 


Vaäy chuoãi soá  (u

n 1
n  v n ) hoäi tuï vaø coù toång baèng s’+s”


Töông töï, chuoãi soá  (u

n 1
n  v n ) cuõng hoäi tuï vaø coù toång s’-s”

Tính chaát 3. Tính hoäi tuï hay phaân kyø cuûa moät chuoãi soá khoâng
thay ñoåi khi ta bôùt ñi moät soá höõu haïn caùc soá haïng ñaàu tieân.


Chöùng minh. Giaû söû cho chuoãi soá u

n 1
n . Sau khi bôùt ñi m soá haïng


ñaàu ta ñöôïc chuoãi soá 

n  m 1
u n goïi laø toång rieâng thöù n cuûa chuoãi
 

u
n 1
n vaø s k, laø toång rieâng thöù k cuûa chuoãi soá 
n  m 1
u n , ta coù:

sk '  u m 1  u m  2  ...  u m  k  s m  k  s m (1)


Neáu u
n 1
n hoäi tuï thì mlim
 k 
sm  k  lim sm  k  s . Do ñoù
k 

lim s k,  s  s m
k 

Trang 7
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Vaäy chuoãi soá 

n  m 1
u n cuõng hoäi tuï. (Hoaëc ta coù theå chöùng minh

döïa treân ñònh lí veà ñieàu kieän aét coù vaø ñuû ñeå chuoãi soá hoäi tuï,
thöïc chaát ñaây laø moät heä quaû cuûa ñònh lí treân)


Neáu chuoãi soá u

n 1
n phaân kyø thì toång rieâng sm  k cuûa noù khoâng
coù giôùi haïn khi k   ;sm laïi laø moät soù höõu haïn.
Do ñoù töø (1)suy ra sk ' cuõng khoâng coù giôùi haïng khi k   ñieàu

ñoù chöùng toû raèng chuoãi soá 
n  m 1
u n cuõng phaân kyø

§2. CHUOÃI SOÁ DÖÔNG


1. Ñònh nghóa: Chuoãi soá u
n 1
n ñöôïc goïi laø chuoãi soá döông neáu
moïi soá haïn cuûa noù ñeàu laø soá döông.


Trong tröôøng hôïp moïi soá haïng cuûa u

n 1
n ñeàu laø caùc soá aâm thì


u
n 1
n ñöôïc goïi laø chuoãi soá aâm . Nhöng do tính chaát 1 cuûa chuoãi soá
ñaõ trình baøy trong muïc 3, 1 ta coù theå deã daøng suy ra söï hoäi tuï hay
phaân kyø cuûa chuoãi soá aâm töø söï hoäi tuï hay phaân kyø cuûa chuoãi soá
döông. Do ñoù trong tieát naøy ta chæ xeùt chuoãi soá döông
Tröôùc heát ta coù nhaän xeùt:


Giaû söû u
n 1
n laø moät chuoãi soá döông. Goïi sn laø toång rieâng thöù n

cuûa noù, ta coù sn 1  sn  u n 1 . Vi u n 1  0 neân sn 1  sn vaäy laø moät haøm

ñôn ñieäu taêng theo n. Do ñoù neáu toång rieâng sn bò chaëng treân thì toàn
taïi giôùi haïn.
lim sn
n 

Toùm laïi: neáu toång rieâng cuûa moät chuoãi soá döông bò chaëng treân
thì chuoãi ñoù hoäi tuï
2. Caùc ñònh lí so saùnh :
 
Ñònh lí 1. cho hai chuoãi soá döông  un va ø  vn . Giaû söû un  vn
n 1 n 1

vôùi moïi ( n o  N ) . Khi ñoù neáu chuoãi soá v
n 1
n hoäi tuï thì chuoãi soá

Trang 8
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

  

u
n 1
n hoäi tuï; neáu chuoãi soá un 1
n phaân kyø thì chuoãi soá v
n 1
n phaân
kyø.
Chöùng minh. Theo tính chaát 3 cuûa chuoãi soá ñaõ trình baøy ôû muïc
3,§1, neáu ta bôùt ñi moät soá höõu haïng caùc soá haïng ñaàu cuûa moät
chuoãi soá thì söï hoäi tuï hay phaân kyø cuûa chuoãi aáy khoâng thay ñoåi.
Do ñoù ta coù theå luoân luoân giaû thieát n o  1
Ñaët
sn  u1  u 2  ...  u n'
sn '  v1  v 2  ...  v n'
Vi vôùi moïi n  1 ta coù u n  v n neân
sn  sn ' (2)

Neáu chuoãi soá v
n 1
n hoäi tuï vaø coù toång laø S , thì lim
n 
s n,  S , .Ñoù laø

chuoãi soá döông neân s n,  S , vaø do (2) ta coù s n,  S , .Chuoãi soá döông coù
toång rieâng bò chaën treân, neân theo nhaän xeùt treân noù hoäi tuï.


Neáu chuoãi soá u

n 1
n phaân kyø thì toång rieâng sn cuûa noù taêng voâ

haïn, nghóa laø lim s n   . Töø (2) suy ra lim s n,   do ñoù chuoãi soá
n  n 

phaân kyø.

Ví duï. Xeùt söï hoäi tuï cuûa caù chuoãi soá

 
1 1
a) ; b) 
n 1 n.2 n
n2 n 1
Ñoái vôùi chuoãi soá thöù nhaát ta coù:
1 1
 n ( n 1)
n.2 n
2

1
Theo ví duï ôû muïc 1, §1, ta bieát chuoãi soá 2
n 1
n hoäi tuï, do ñoù chuoãi
soá ñaõ cho cuõng hoäi tuï.
Ñoái vôùi chuoãi soá thöù 2, ta thaáy
1 1
 (  2)
n n 1

1
Theo ví duï ôû muïc 2, §1 ta ñaõ bieát chuoãi soá 
n 1 n
phaân kyø, do ñoù
vôùi chuoãi soá ñaõ cho phaân kyø.

Trang 9
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

 

Ñònh lí 2. cho hai chuoãi soá döông u

n 1
n vaø v
n 1
n . Giaû söû toàn taïi
giôùi haïn
un
lim k (3)
n  vn
Neáu 0  k   thì caùc chuoãi soá ñaõ cho ñoàng thôøi hoäi tuï hay


phaân kyø . Neáu k=0 vaø neáu chuoãi soá v

n 1
n hoäi tuï thì chuoãi soá
 

u
n 1
n cuõng hoäi tuï.Neáu k=  vaø neáu chuoãi soá v
n 1
n phaân kyø thì


chuoãi soá u
n 1
n cuõng phaân kyø.
Chöùng minh. Tröôùc tieân giaû söû 0  k   vaø giaû söû chuoãi soá


v
n 1
n hoäi tuï. Theo ñònh nghóa cuûa giôùi haïn   0, n o  0 : n  n o 
un
 k   hay u n  (k  )v n
vn
 

Vì chuoãi soá v
n 1
n hoäi tuï neân chuoãi soá  (k  )v n cuõng hoäi tuï vaø
n 1


theo ñònh lí so saùnh 1, ta suy ra chuoãi soá u n 1

n hoäi tuï.


Giaû söû v
n 1
n phaân kyø. Vì 0  k   neân ta coù
un 1
lim 
n  v k
n

1
Vôùi 0 
k
  .Khi ñoù chuoãi soá u
n 1
n phaûi phaân kyø, vì neáu noù

hoäi tuï thì aùp duïng phaàn chöùng minh treân ta suy ra chuoãi soá v
n 1
n hoäi
tuï, nhöng ñieàu naøy traùi vôùi giaû thieát.

Ví duï: xeùt söï hoäi tuï cuûa chuoãi soá

1 4 6 2n
 2  ...   ...
2 3.3 4.32
(n  1).3n

Trang 10
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ


1
Theo ví duï trong muïc 1, § 1 ta ñaõ bieát chuoãi soá 3
n 1
n hoäi tuï. So

1
saùnh chuoãi soá 3
n 1
n ñaõ cho vôùi chuoãi soá ta coù
 2n 1 2
lim  : n   lim 2
n  (n  1)3n
3  n  n  1


2n
Do ñoù theo ñònh lí so saùnh 2, chuoãi soá  n hoäi tuï
n 1 (n  1)3

3. caùc tieâu chuaån hoäi tuï

3.1.Tieâu chuaån ñalambe {D’ Alembert}

Ñònh lí. Giaû söû cho chuoãi soá döông u
n 1
n . Neáu coù
u n 1
lim D
n  un
thì chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï khi D < 1 vaø phaân kyø khi D > 1.

Chöùng minh.Giaû söû D<1.Cho  khaù beù ñeå cho D+  <1.Theo giaû
thieát
u n 1
lim  D ;theo ñònh nghóa giôùi haïn
n  un
u
n o  0 : n  n o  n 1  D   (4)
un
Töø (4) suy ra:
u no 1  (D  )u no,

u no  2  (D  )2 u no , ,

…………………..


Nhöng vì D+  <1 neân theo ví duï 1, §1 ta coù chuoãi soá  (D  )

n 1
n 1
u no

hoäi tuï.Do ñoù theo ñònh lyù so saùnh 1, chuoãi soá ñaõ cho cuõnghoäi tuï.
Giaû söû 1  D   .Choïn   D  1, ta coù
u n 1
D    1; n 'o  0 : n  n 'o   D    1, hay u n 1  u n .
un

Trang 11
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Nhö vaäy baét ñaàu töø soá haïng u n trôû ñi caùc soá haïng sau ñeàu lôùn
o

hôn soá haïng döùng tröôùc. Do ñoù u n khoâng theå daàn tôùi khoâng khi

n   .Theo chuù thích ôû muïc 2, §1, ta suy ra chuoãi soá u
n 1
n phaân kyø.

u n 1
Chuù thích 1.Neáu lim   thì chuoãi soá  u n phaân kyø.Quaû vaäy,
n  un n 1

u n 1
trong tröôøng hôïp naøy, n  0 : n  n   1 hay u n 1  u n .Do ñoù chuoãi
un
soá ñaõ cho phaân kyø.

n
Ví duï 1: Xeùt söï hoäi tuï cuûa chuoãi soá 2
n 1
n

Ta coù
u n 1  5 n 1 5n  5(n  1)
lim  lim    lim  5 1
n u n  n  2 n 1   n2
n  n

Do ñoù chuoãi soá ñaõ cho phaân kyø.

Chuù thích 2. Khi D=1 thì chuoãi soá döông ñaõ cho coù theå hoäi tuï, coù
theå phaân kyø. Do ñoù khoâng theå öùng duïng tieâu chuan Ñalambe ñeå xeùt
söï hoäi tuï hay phaân kyø cuûa chuoãi trong tröôøng hôïp naøy.

Sau ñaây laø moät tieâu chuaån hoäi tuï khaùc.

3.2. Tieâu chuaån Coâsi (Cauchy)


Ñònh lyù. Giaû söû cho moät chuoãi soá döông  u n .

n 1

n u C
Neáu lim
n 
n , chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï khi C < 1 vaø phaân kyø khi
C > 1.
Chöùng minh: Tröôùc heát ta nhaän xeùt raèng l  0 vì u n  0 .
Vôùi l  1 . Ta haõy choïn soá   0 ñuû beù ñeå cho l    q  1
Vì lim n u n  1
n 

neân vôùi n ñuû lôùn thì

n un  1    q
un  q n


Vì chuoãi  q
n
töông öùng vôùi moat caáp soá nhaân vôùi coâng boäi
n 1

q 1 (hieån nhieân q  0 ) neân chuoãi ñoù hoäi tuï, suy ra chuoãi (1) hoäi tuï
Vôùi l  1 .Luùc ñoù thì vôùi moïi n ñuû lôùn ta phaûi coù
n un  1
Hay u n  1 , suy ra chuoãi (1) phaân kì.
Ví duï. Xeùt söï hoäi tuï cuûa caùc chuoãi soá :

Trang 12
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

 n
1 
 3n 

n 2  ln n 
n ,   
n 1  2 n  1 

Ñoái vôùi chuoãi soá thöù nhaát, ta coù :

1
lim n u n  lim  0  1.
n  n  ln n
Do ñoù chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï.
Ñoái vôùi chuoãi soá thou hai, ta coù :
3n 3
lim n u n  lim   1.
n  n 2n  1 2
Do ñoù chuoãi soá ñaõ cho phaân kyø.


Chuù thích 1. Neáu lim

n 
n u  
n thì chuoãi soá  u n phaân kyø.
n 1


Chuù thích 2. Neáu lim

n 
n u 1
n thì chuoãi soá  u n coù theå hoäi tuï, coù
n 1

theå phaân kyø.

Nhaän xeùt: daáu hieäu Coâsi(ñalambe) baát löïc khi C=1(D=1), sau ñaây
ta coù hai tieâu chuaån khaùc ñeå nhaän bieát söï hoäi tuï cuûa chuoãi soá.

3.3.TIEÂU CHUAÅN RAP(J.L.RAABE)

Cho chuoãi soá döông
u1  u 2  ...  u n  ...
Neáu
 u 
lim n n  1  l
n 
 u n 1 
thì chuoãi ñaõ cho hoäi tuï vôùi l  1 vaø phaân kì vôùi l  1 .

Chöùng minh.a) Ñaàu tieân ta xeùt tröôøng hôïp l  1 .Giaû söû  laø soá
döông sao cho r  1    1 .Vì
 u 
lim n n  1  l
n 
 u n 1 
Cho neân vôùi n ñuû lôùn ta coù
 u 
n n  1  r  1
 u n 1 
Hay laø
un r
 1
u n 1 n

Ta laáy moät soá döông s naøo ñoù ôû giöõa caùc soá 1 vaø r: r  s  1
Roõ raøng

Trang 13
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

s
 1
1    1
n
lim    (0)
n  1
n
vôùi  ( x)  (1  x) s .Nhöng  (0)  s  r cho neân vôùi n ñuû lôùn thì:
s
 1
1    1
 n r
1
n
hay:
s
 1 r
1    1 
 n n
Do ñoù:
s s
un  1  n  1
 1     
u n 1  n  n 
Hay:
n s u n  ( n  1) s u n 1

Ñieàu ñoù chöùng toû raèng daõy n s u n  vôùi n ñuû lôùn laø moat daõy
ñôn ñieäu giaûm. Vì vaäy noù bò chaën khi n   . Noùi caùch khaùc toàn taïi
soá c>0 sao cho :
n s u n  c( n  1,2,...)
Hoaëc:
c
un 
ns

c
Vì chuoãi  n vôùi s >1 laø chuoãi hoäi tuï, cho neân theo ñònh lí so
n 1
s

saùnh ta suy ra tính hoäi tuï cuûa  u n .

n 1

b) Baây giôø ta xeùt tröôøng hôïp l  1 . Töø giaû thieát suy ra raèng vôùi n
ñuû lôùn ta coù:
 u 
n n  1  1
 u n 1 
un n 1
Töø ñoù 
u n 1 n

hay
nu n  ( n  1)u nn 1

Trang 14
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Ñieàu ñoù chöùng toû raèng daõy  nu n  khoâng giaûm vôùi n ñuû lôùn. Vì
vaäy neáu ñaët n0 u n  c thì vôùi n  n0 ta seõ coù : nu n  c hay laø :
0

c
un 
n
 
c
Vì raèng chuoãi 
n 1 n
laø chuoãi phaân kì cho neân  u n laø chuoãi
n 1

phaân kì.

Ví duï. Xeùt tính hoäi tuï cuûa chuoãi soá :

( 2n  1)!! 1
1  .
( 2n)!! 2n  1
Tröôùc heát deã thaáy raèng
u n 1 ( 2n  1) 2
 1
un 2n( 2n  1)
Vì vaäy khoâng theå aùp duïng daáu hieäu Ñalaêmbe.
Vì :
 u   2n( 2n  1)  (6n  1) n
n n  1  n   1 
 ( 2n  1)  ( 2n  1)
2 2
 u n 1 
Cho neân :
 u  (6n  1)n 3
lim n n  1  lim  1
n 
 u n 1  n   ( 2n  1) 2 2

Theo daáu hieäu Rap, chuoãi ña cho hoäi tuï,

3.3.TIEÂU CHUAÅN TÍCH PHAÂN.



Ñònh Lyù. Giaû söû cho moät chuoãi soá döông  u n maø caùc soá
n 1

haïng un cuûa noù laø trò cuûa moät haøm lieân tuïc f(x) taïi caùc trò soá
nguyeân cuûa ñoái soá, vaø haøm f(x) ñôn ñieäu giaûm trong (1, ) .
 

Khi ñoù neáu  f ( x ) dx hoäi tuï thì chuoãi soá  u n hoäi tuï, neáu
1 n 1
 

 f ( x ) dx phaân kyø thì chuoåi soá  u n phaân kyø.

1 n 1

Chöùng minh.Xeùt hình thang caân giôùi haïn bôûi ñöôøng y=f(x), truïc
Ox, caùc ñöôøng x=1, x=n, trong ñoù n laø moät soá nguyeân döông naøo ñoù,
n>1. Dieän tích cuûa hình thang cong ñoù ñöôïc cho bôûi
n
I n   f(x)dx
1

Trang 15
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Hình baäc thang veõ ôû hình h.XV1a coù dieän tích baèng
u1  u2  ...  u n 1  sn  u n' trong ñoù sn laø toång rieâng thöù n cuûa chuoãi soá
ñaõ cho, coøn hình baäc thang veõ ôû h.XV1b coù dieän tích baèng
u 2  u3  ....  u n  s n  u1 .Roõ raøng ta coù: sn  u1  I n  sn  u n

y y

u1
u2 u3 un-1 un u2 u3 u4 un-1
un

1 1 2 3 n-1 u x 0 1 2 3 n-1 u x

H.XV.1a H.XV.1b


Giaû söû  f(x)dx hoäi tuï, töùc laø toàn taïi giôùi haïn I n  lim
n 
I n .Khi aáy,
1

I n  I ,vaø töø phaàn ñaàu cuûa baát ñaúng thöùc keùp treân suy ra
I n  u1  I n  u1  I .Toång rieâng thöù n cuûa chuoãi soá ñaõ cho bò chaën treân


neân chuoãi soá ñoù hoäi tuï. Coøn neáu,  f(x)dx

1
phaân kyø, töùc laø neáu
I n   khi n   thì töø phaàn sau cuûa baát ñaúng thöùc keùp treân ta
ñöôïc sn  I n  u n  I n ;toång rieâng thöù n sn lôùn leân voâ cuøng cuøng vôùi n
neân chuoãi soá phaân kyø.Ñònh lyù ñöôïc chöùng minh.

Ví duï:Xeùt söï hoäi tuï hay phaân kyø cuûa chuoãi soá

1
n
n 1


Ñoái vôùi chuoãi naøy, ta deã daøng thaáy raèng caùc tieâu chuaån
Ñalaêmbe vaø Coâsi toû ra baát löïc.Nhöng tieâu chuaån tích phaân laïi coù
theå cho ta keát quaû moät caùch nhanh choùng.
1
Quaû vaäy, ta coù theå laáy f(x)  .Khi ñoù ta thaáy haøm naøy thoûa
x
maõn caùc ñieàu kieän cuûa tieâu chuaån tích phaân noùi treân. Ta ñaõ bieát

d(x)

1
x  hoäi tuï hay phaân kyø tuøy theo   1 hay   1 .Vaäy vôùi   1 thì

chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï, vôùi   1 thì chuoãi soá ñaõ cho phaân kyø.

1
Neáu   1 ta coù chuoãi soá  .Chuoãi soá ñoù ñöôïc goïi laø chuoãi
n 1 n

soá ñieàu hoøa.Vaäy chuoãi soá ñieàu hoøa phaân kyø.

Trang 16
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

§3.CHUOÃI SOÁ COÙ DAÁU BAÁT KYØ

1.Chuoãi soá ñan daáu

Ñònh nghóa. Ta goïi chuoãi soá ñan daáu laø chuoãi soá coù daïng
(u1  u 2  u3  ...) trong ñoù u1 , u 2 ... laø caùc soá döông.
Dó nhieân laø chæ caàn xeùt chuoãi soá ñan daáu vôi soá haïng ñaàu
tieân döông:
u1  u2  u3  ...

Ñònh lyù Lepnit.Cho chuoãi soá ñan daáu (5).Neáy daõy soá u1 , u 2 , u3 ...
ñôn ñieäu giaûm, nghóa laø u1  u2  u3  ... vaø u n  0 khi n   thì
chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï vaø toång cuûa noù khoâng vöôït quaù soá
haïng ñaàu tieân.

Chöùng minh.Vôùi n laø soá chaün n=2m, ta coù:

s2 m  (u1  u 2 )  (u3  u 4 )  ...  (u 2 m 1  u 2 m )
Vì daõy soá u1 , u 2 ... ,ñôn ñieäu giaûm neân caùc hieäu trong ngoaëc ñeàu
döông. Do ñoù s2m bò chaën treân bôûi u1 .Nhö vaäy s2m ñôn ñieäu taêng vaø
bò chaën treân bôûi u1 neân toàn taïi giôi haïn:
lim s2m  s vaø s< u1 .
m 


Ñieàu ñoù chöùng toû raèng   0, m1  0 : m  m1  s2 m  s 
2
Vôùi n laø soá leû, n=2m+1, ta coù
s2 m 1s2 m  u 2 m 1
Vì theo giaû thieát u 2 m  0(m  ) neân
lim s 2 m 1  lim s 2 m  lim u 2 m 1  s
m  m  m 


Ñieàu ñoù chöùng toû raèng   0, m 2  0 : m  m 2  s 2 m 1  s 
2
Töø ñoù suy ra raèng neáu N= max (2m1, 2m 2  1) thì n>N  sn  s   .Vaäy
khi n   , sn daàn tôøi moät giôùi haïn s< u1 .Noùi khaùc ñi, chuoãi soá (5)
hoäi tuï vaø coù toång khoâng vöôït quaù soá haïng ñaàu tieân u1

Ví duï.Xeùt söï hoäi tuï hay phaân kyø cuûa chuoãi soá ñan daáu:
1 1 1
1     ...
2 3 4
Chuoãi soá naøy thoûa maõn caùc ñieàu kieän cuûa ñònh lyù Lepnit neân
noù hoäi tuï

Trang 17
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Chuù thích.Giaû söû coù moät chuoãi soá ñan daáu thoûa maõn caùc ñieàu
kieän cuûa ñònh lyù Lepnit. Neáu thay toång s cuûa noù bôûi sn thì sai soá
phaïm phaûi veà trò tuyeät ñoái nhoû hôn soá haïng ñaàu tieân bò boû qua.

2.Chuoãi soá coù daáu baát kyø.Söï hoäi tuï tuyeät ñoái vaø baùn hoäi
tuï.
Trong muïc naøy, ta xeùt chuoãi soá maø caùc soá haïng cuûa noù laø
nhöõng soá thöïc coù daáu baát kyø.
 
Ñònh lyù.Neáu chuoãi soá 
n 1
u n hoäi tuï thì chuoãi soá u
n 1
n cuõng hoäi
tuï.
Chöùng minh.Goïi sn  laø toång cuûa taát caû caùc soá haïng döông vaø
sn  laø toång nhöõng trò tuyeät ñoái cuûa taát caû caùc soá haïng aâm trong n


soá haïng ñaàu tieân cuûa chuoãi soá u

n 1
n . Khi ñoù, ta coù:
sn  sn   s n  .


Goïi sn ' laø toång rieâng thöù n cuûa chuoãi soá u

n 1
n . Khi ñoù, ta coù
sn '  u1  u 2  ...  u n  sn   sn 


Vi theo giaû thieát chuoãi soá u

n 1
n hoäi tuï neân sn ' coù giôùi haïn laø s'

khi n   vaø sn  s' .Maët khaùc sn  vaø sn  laø caùc haøm döông ñôn ñieäu
taêng vaø sn   sn '  s' ,sn   s n '  s' . Do ñoù sn  vaø sn  cuõng coù giôùi haïn


khi n   . Noùi khaùc ñi chuoãi soá u

n 1
n hoäi tuï.

Chuù thích 1.Ñieàu kieän chuoãi soá u
n 1
n hoäi tuï chæ laø ñieàu kieän
ñuû ñeå chuoãi soá hoäi tuï chöù khoâng phaûi laø ñieàu kieän aét coù,
 

nghóa laø coù theå chuoãi soá  u n hoäi tuï maø chuoãi soá u n phaân kyø.
n 1 n 1

1
Ví duï. Chuoãi soá  (1)
n 1
n 1
.
n
hoäi tuï theo ñònh lyù Lepnit, nhöng chuoãi
 
1 1
soá  (1)
n 1
n 1
.   laø chuoãi soá ñieàu hoøa, noù phaân kyø.
n n 1 n

Trang 18
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Ñònh nghóa. Chuoãi soá coù daáu baát kyø u

n 1
n ñöôïc goïi laø hoäi tuï


tuyeät ñoái neáu chuoãi soá u

n 1
n hoäi tuï; coøn neáu chuoãi soá coù daáu
 

baát kyø u
n 1
n hoäi tuï maø chuoãi soá u
n 1
n phaân kyø thì chuoãi soá


u
n 1
n ñöôïc goïi laø baùn hoäi tuï(hay hoäi tuï khoâng tuyeät ñoái).

1
Ví duï 1. Chuoãi soá
n 1 n
 (1) n 1
laø baùn hoäi tuï..

sin n
Ví duï 2. Xeùt söï hoäi tuï cuûa chuoãi soá  2 .
n 1 n

sin n sin n 1
Laäp chuoãi soá  2 . Vôùi moïi n  1 ta coù 2
 2 .Chuoãi
n 1 n n n

1
soá  2 hoäi tuï( xem ví duï ôû tieâu chuaån tích phaân), neân theo ñònh lyù
n 1 n

sin n
so saùnh 1 chuoãi soá  hoäi tuï, vaäy chuoãi soá ñaõ cho hoäi tuï
n 1 n2
tuyeät ñoái.
Chuù thích 2. Neáu duøng tieâu chuaån Ñalambe hay Coâsi maø bieát
 

ñöôïc chuoãi soá u

n 1
n phaân kyø thì chuoãi soá u
n 1
n cuõng phaân

kyø.Quaû vaäy, luùc ñoù (xem chöùng minh ñònh lyù Ñalambe) u n khoâng


daàn tôùi khoâng khi n   ; vaäy chuoãi soá u

n 1
n phaân kyø.
Vaøi tính chaát cuûa chuoãi soá hoäi tuï tuyeät ñoái. Ta ñaõ bieát, ñoái vôùi
moät toång höõu haïn ta coù theå thay ñoåi vò trí moät caùch tuøy yù caùc soá
haïng cuûa noù maø toång khoâng thay ñoåi. Nhöng ñoái vôùi moät toång voâ
haïn (chuoãi) thì tính chaát ñoù khoâng coøn ñuùng nöõa.Thaät vaäy, xeùt

1
chuoãi soá  (1)
n 1
n 1
. .
n
Ta ñaõ bieát chuoãi soá ñoù hoäi tuï. Goïi s laø toång cuûa noù ta coù
1 1 1 1 1
s  1       ... (6)
2 3 4 5 6
 
n 1 1 1 n 1 1
Vì  ( 1) . hoäi tuï neân  ( 1) . cuõng hoäi tuï vaø coù toång laø
n 1 n n 1 2 n
1
s:
2

Trang 19
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

1 1 1 1 1 1 (7)
s       ...
2 2 4 6 8 10 Vì (6) vaø (7) ñeàu hoäi tuï neân chuoãi soá

 1 1 1
 (1)
n 1
n 1
 (1)n 1  cuõng hoäi tuï vaø
n 2 n
1 3
coù toång laø s  s  s :
2 2

3 1 1 1 1 1
s  1       ... (8)
2 3 2 5 7 4
Ta thaáy chuoãi (8) ñöôïc suy ra töø chöôõi (6) baèng caùch thay ñoåi vò trí
3
caùc soá haïng. Toång cuûa chuoãi soá (8) laïi baèng s chöù khoâng baèng
2
toång s cuûa (6), toång cuûa noù ñaõ thay ñoåi.
Nhöng ñaëc bieät ñoái vôùi caùc chuoãi soá hoät tuï tuyeät ñoái thuø tính
chaát neâu treân vaø moät soá tính chaát khaùc vaãn ñuùng.
Ngöôøi ta ñaõ chöùng minh ñöôïc raèng:


Tính chaát 1. Neáu chuoãi soá u

n 1
n hoäi tuï tuyeät ñoái vaø coù toång laø
s thì chuoãi soá ñöôïc suy töø chuoãi ñaõ cho baèng caùch thay ñoåi vò trí
moät caùch tuøy yù caùc soá haïng cuûa noù cuõng hoäi tuï tuyeät ñoái vaø
coù toång laø s .


Coøn neáu chuoãi soá u

n 1
n baùn hoäi tuï thì ta coù theå thay ñoåi vò trí
caùc soá haïng cuûa noù ñeå cho chuoãi soá thu ñöôïc hoäi tuï tôùi moät soá
baát kyø cho tröôùc hoaëc trôû neân phaân kyø.
 
Ñònh nghóa. Giaû söû cho hai chuoãi soá hoäi tuï  un vaø
n 1
v
n 1
n . Ta
goïi tích cuûa chuùng laø chuoãi soá laäp neân baèng taát caû nhöõng tích
caùc soá haïng cuûa chuùng töøng ñoâi moät ñöôïc saép ñaët theo thöù töï
sau :
u1v 1 (u1v 2  u 2 v1 )  (u1v3  u 2 v 2 )  (u1v3  u 2 v 2  u 3 v1 ) 
 ...  (u1v n  u 2 v n 1  ...  u n 1v 2  u n v1 )  ...
 

Tính chaát 2. Neáu hai chuoãi soá  u n vaø  v n hoäi tuï tuyeät ñoái
n 1 n 1

vaø coù toång laø s’ vaø s” thì tích cuûa chuùng cuõng laø moät chuoãi soá
hoäi tuï tuyeät ñoái vaø coù toång laø s = s’.s”.

Trang 20
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

§4.TÍNH TỔNG CỦA CHUỖI SỐ

 Chuỗi số chỉ có tổng khi nó hội tụ.

 Phương pháp tìm tổng của chuỗi số thường dùng nhất là bằng định nghĩa ;
tức là tìm tổng riêng S n , sau đó tìm lim
n 
Sn .

3
Ví dụ.  2n
n 0

1
Đây là tổng cấp số nhân lùi vô hạn với u1  3 ; q  ; do vậy
2
u1 3
S  6
1 q 1
1
2
Chú ý: tổng của cấp số nhân lùi vô hạn là chuỗi số hội tụ tuyệt đối.

1 1 1
Ví dụ.    ...
2.4.6 4.6.8 6.8.10
1 1 1
un    với n = 1, 2, 3,…
2n(2n  2)(2n  4) 8 n(n  1)(n  2)
1 A B C
  
n(n  1)( n  2) n n  1 n  2
Hay : A( n  1)( n  2)  Bn ( n  2)  Cn(n  1)  1
Với
1
n  0  2A  1  A  ;
2
n  1   B  1  B  1;
1
n  2  2C  1  C  .
2
Vậy
1 1 1 1 11 2 1 
       
n(n  1)(n  2) 2n n  1 2(n  2) 2  n n  1 n  2 
1 1 1 1 1 
Do đó ta có : u n       với n= 1 , 2, 3,…
16  n n  1 n  1 n  2 
1  1 1 1  1 1 1 1 1 1 1 1
Sn  1                  ... 
16  2 2 3  2 3 3 4   3 4 4 5
1 1 1 1  1  1 1 1 
      1  
 n n  1 n  1 n  2   16  2 n  1 n  2 
1
S  lim S n  .
n  32

Trang 21
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Khi tìm tổng chuổi số phải lấy nhiều số hạng, nếu như số hạng dư tiến chậm đến
không. Cần biến chuỗi này thành chuỗi có số hạng dư tiến tới không nhanh hơn.
Biến đổi này gọi là gia tăng hội tụ. Một trong những phương pháp gia tăng hội tụ
là phương pháp kummer. Tổng chưa biết A của chuỗi hội tụ.


a
k 1
k (1)


được tính theo công thức A  qB   ( a k  qbk ) (2) , với B tổng đã

k 1
 a
biết của chuỗi  bk sao cho tồn tại giới hạn q  lim 0 ,
k
k  b
k 1 k


chuỗi  (a
k 1
k  qbk ) (3)
hội tụ nhanh hơn chuỗi (1) ban đầu, tức là phần dư của chuỗi (3) là vô cùng bé bậc
cao hơn so với phần dư của chuỗi (1)


1
Ví dụ: tính tổng của chuỗi  k với độ chính xác tới 10-3
k 1
2

Ta làm rõ cần lấy bao nhiêu số hạng của chuỗi để đạt được độ chính xác đòi hỏi.
Đánh giá phần dư.
  
1 1 1 1

k  n 1 k
2
 
k  n 1 k ( k  1)
 
k  n k ( k  1)
  0.001,
n
từ đó suy ra n>1000 tức là để có
được độ chính xác cần lấy 1001 số hạng của chuỗi ban đầu.
Ta gia tăng sự hội tụ của chuỗi số đặt vào công thức (2)

1 1 1
ak  , bk  , q  1, a k  qbk  2
k 2
k (k  1) k (k  1)

   
1 1 1 1
Ta tìm được k
k 1
2

k 1
 2
k (k  1) k 1 k (k  1)
 1  2
k 1 k ( k  1)
(4)


1
Áp dụng công thức (2) biến đổi chuỗi k
k 1
2
(k  1)
, bây giờ đặt
1 1 1
ak  , bk  , q  1 và a k  qbk  2
k ( k  1)
2
k ( k  1)( k  2) k ( k  1)(k  2)

Khi đó tính đến (4) ta có

Trang 22
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

   
1 1 1 1 1

k 1 k
2
1  
k 1 k ( k  1)( k  2)
 2 
k 1 k ( k  1)( k  2)
2
 1 
2.2
 2 
k 1 k ( k  1)( k  2)
2


1
Việc tính tổng của chuỗi  k đưa về việc tính tổng của chuỗi
k 1
2


1
k
k 1
2
( k  1)(k  2)
Ta đánh giá phần dư
 
1 1

k  n 1 k ( k  1)( k  2)
<  =
k  n 1 ( k  1) k ( k  1)( k  2)
2


1 1
=  k (k  1)(k  1)(k  2)  3n(n  1)(n  2)
k n

1 1
Ta có 3
 0,001.2 từ đó n3>  2000  6.6667 hoặc n  9 tức là độ chính xác đạt
3n 3
được n=9, suy ra
 9
1 1 1

k 1 k
2
 1 
4
 2 
k 1 k ( k  1)( k  2)
2
 1  0.25  2.0,1975  1,645 (*)

9
1
Việc tính tổng  ở trên chúng ta phải sử dụng máy tính, vì đây là
k 1 k ( k  1)(k  2)
2

một tổng hữu hạn rất thường gặp trong thực tế nên chúng ta sẽ đi tìm hiểu cách
tính tổng trên bằng việc sử dụng máy tính Casio570MS hoặc Casio570ES….
Cách thực hiện:
Đầu tiên ta phải xóa tất cả những gì đã nhớ trong máy, cũng có thể bỏ qua bước
này nhưng tốt nhất là ta nên xóa vì sau này sử dụng máy có những giá trị đã nhớ
trong máy từ trước mà ta quên sẽ dẫn đến kết quả tính toán sai.Sau đó ta thực hiện
theo các bước sau :
- Bước 1: ta gán các giá trị vào máy : D= 0 (biến đếm); F= 0
- Bước 2: ta bắt đầu nhập chuỗi logic cho máy trên màn hình theo mẫu sau
D=D+1:E= 1  ( D 2 ( D  1)( D  2)) :F=E+F
- Bước 3: ta chỉ việc ấn liên tiếp dấu = cho đến khi thấy D=9 thì kết quả
F=0.19675
Nhận xét: việc sử dụng máy tính trong giải toán làm cho toán thông dụng và dễ
dàng hơn nhiều cho con người. Qua đây ta thấy nếu biết sử dụng các công cụ giải
toán thông dụng mà gần gũi với học sinh nhất là máy tính bỏ túi sẽ giúp chúng ta
dễ dàng và nhanh chóng tính được các bài toán phức tạp.

1
Trở lại bài toán nếu áp dụng lần nữa biến đổi (2) với chuỗi k
k 1
2
( k  1)(k  2)
có
thể cải thiện nữa sự hội tụ của nó.

BẢNG CÁC TỔNG CỦA MỘT SỐ CHUỖI

Trang 23
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

1 1 1 1
1) 1     ...   ...  e
1! 2! 3! n!

1 1 1 1
2) 1     ...  ...  e
1! 2! 3! n!

1 1 1 1
3) 1     ...  ...  ln 2
2 3 4 n

1 1 1 1
4) 1     ...   ...  2
2 4 8 2n

1 1 1 1 2
5) 1     ...  n
... 
2 4 8 2 3

1 1 1 1 
6) 1     ...  ... 
3 5 7 2n  1 4

1 1 1 1
7) 1  2  2  3  3  4  ...  n  (n  1)  ...  1

1 1 1 1 1
8) 1  3  3  5  5  7  ...  (2n  1)  (2n  1)  ...  2

1 1 1 1 3
9) 1  3  2  4  3  5  ...  (n  1)  (n  1)  ...  4

1 1 1 1 1 
10) 3  5  7  9  11  13  ...  (4n  1)  (4n  1)  ...  2  8

1 1 1
11) 1  2  3  2  3  4  ...  n  (n  1)  (n  2)  ...  1

1 1 1 1
12) 1  2...l  2  3...(l  1)  n...(n  l  1)  ...  (l  1)(l  1)!

1 1 1 1 2
13) 1     ...   ... 
2 2 32 4 2 n2 6
1 1 1 1 2
14) 1  2  2  2  ...  2 ... 
2 3 4 n 12

Trang 24
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

1 1 1 1 2
15) 2    ...   ... 
1 32 5 2 ( 2n  1) 2 8

1 1 1 1 4
16) 1  4  4  4  ...  4  ... 
2 3 4 n 90

1 1 1 1 7 2
17) 1     ...  ... 
2 4 34 4 4 n4 720

1 1 1 1 4
18)    ...   ... 
14 3 4 5 4 (2n  1) 4 96

§5.ỨNG DỤNG CHUỖI SỐ VÀ TÍNH GẦN ĐÚNG

Để môn toán trở nên thân thuộc, gần gũi hơn trong đời sống hằng ngày thì việc
giải gần đúng có một ý nghĩa quan trọng. Những phương trình xuất hiện trong các
bài toán thực tế nói chung có thông tin vào (thể hiện trên các hệ số hoặc công
thức) chỉ là gần đúng (sai số trong đo đạc, đánh giá).Vì vậy việc tìm nghiệm chính
xác không có ý nghĩa lớn, trong khi đó các phương pháp tính gần đúng có một vai
trò quan trọng trong thực tế.
Các phương pháp giải chính xác chỉ mang tính đơn lẻ (cho từng dạng bài toán,
tững lớp phương trình cụ thể). Ngay cả khi biết công thức nghiệm, do tính phức
tạp của công thức, giá trị sử dụng của công thức nhiều khi không cao. Thí dụ, ngay
cả đối với lớp phương trình đơn giản là lớp phương trình bậc ba
ax 3  bx 2  cx  d  0 mặc dù ta có công thức cardano để giải, nhưng vì công
thức này khá phức tạp nên thực chất chúng ta chỉ có thể tìm nghiệm gần đúng.Vì
vậy việc tìm nghiệm chính xác không có ý nghĩa lớn, trong khi đó các phương
pháp giải gần đúng phương trình mang tính phổ dụng: một phương pháp có thể
giải cho từng lớp phương trình rất rộng, thậm chí hầu hết các phương trình.

Bài toán: Giải gần đúng nghiệm của phương trình

f ( x)  a x n  a1 x n 1  a 2 x n  2  ...  a n 1 x  a n  0
(1)
Giả sử nhờ một các nào đó ta biết được phần nguyên của nghiệm phương trình (1).
Khi ấy, nhờ một phép đổi biến ta đi tìm phần thập phân thứ nhất, thứ hai,…cho tới
độ chính xác cần thiết.

c1 c c c
Khi đó x1  c0   2  3  ...   kk  c0 , c1c 2 c3 ....
10 100 1000 k  0 10

Nhận xét: từ chuỗi số trên ta có thể xây dựng được các chương trình giải gần đúng
ngiệm trên máy tính với độ chính xác cao.Vì vậy việc có mặt của chuỗi số giúp ta

Trang 25
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

rất nhiều trong đời sống thực tiễn và trong khoa học, ta có thể xây dựng sơ đồ giải
như sau.
Nhờ kiểm tra điều kiện f (c0 ) f (c0  1)  0
Phép đổi biến
y  x  c0 (1.1)
Đưa ta đến phương trình
1 ( y )  0 (1.2)
Có ngiệm tương ứng 1 y  0, c c
1 2 3c ... Sau đó nhờ phép biến đổi
Y
y (1.3)
10
ta thay phương trình (1.2) bằng phương trình

 1 (Y )  0 (1.4)
có nghiệm Y1  c1 , c 2 c3 c 4 ...
Sau khi xác định phần nguyên c1 của Y1  c1 , c 2 c3 c 4 ... ,ta đặt
Y  c1  z (1.5)
và đổi phương trình (1.4) về phương trình

 2 ( z)  0 (1.6)
Phép đổi tiếp theo
Z
z (1.7)
10
đưa phương trình về dạng
 2 (Z )  0 (1.8)
có nghiệm tương ứng là Z 1  c 2 , c3 c 4 ...
Rõ ràng là quá trình này có thể tiếp tục đến độ chính xác cần thiết.
Ngoài ra còn rất nhiều thuật toán có thể giải gần đúng một phương trình, mà ta
thừng gặp nhất là phương pháp lặp. Đây là một phương pháp khá quen thuộc ở bậc
phổ thông vì tính đơn giản của chúng và đặc biệt phương pháp lặp xây dựng trên
cơ sở sự hội tụ của dãy hay nói chính xác hơn là sự hội tụ của dãy các nghiệm gần
đúng.
Nội dung phướng pháp: Giả sử phương trình có duy nhất nghiệm trong khoảng
(a,b). Giải phương trình f ( x)  0. bằng phương lặp bao gồm các bước sau:
1. Đưa phương trình f ( x)  0. về phương trình tương đương x  g (x).
2. Chọn x 0  (a, b) làm nghiệm gần đúng ban đầu.
3. Thay x  x 0 vào vế phải của phương trình x  g (x). ta đươc nghiệm gần đúng
thứ nhất x1  g ( x 0 ). Thay x1  g ( x 0 ). vào vế phài của phương trình x  g (x). ta
được nghiệm thứ hai x 2  g ( x1 ). Lặp lại quá trình trên, ta nhận được dãy các
nghiệm gần đúng x1  g ( x 0 ), x 2  g ( x1 ), x3  g ( x 2 ), x 4  g ( x3 ),..., x n  g ( x n 1 ),....

Trang 26
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Nếu dãy các nghiệm gần đúng  x n  , n  1,2,... hội tụ, nghĩa là tồn tại lim
n 
x n  x thì
với giả thiết hàm g (x) là lien tục trong khoảng (a,b) ta có:
x  lim x n  lim g ( x n 1 )  g ( lim x n 1 )  g ( x ).
n  n  n 

Vì đây là một phương giải khá quen thuộc và phổ thông, trong thực tiễn
chắc chắn sẽ đến lúc nào đó ta phải giải bằng phương lặp nên chúng tôi xin trình
bày cách giải gần đúng này trên máy tính Casio Fx570MS hay Fx570ES.
Ví dụ: Giải phương trình f ( x)  x 3  x 2  1  0
Ta biến đổi phương trình về dạng x  3 x 2  1 ,để ý rằng f (1). f (2)  0 nên phương
trình có nghiệm trong khoảng (1;2).Ta tiến hành thực hiện trên máy tính Fx570MS
như sau:
Khai báo hàm g ( x)  3 x 2  1 :
SHIFT 3 ( ALPHA X x2 + 1 )

Baét ñaàu tính toaùn baèng leänh

CALC treân maùy =
máy hiện X? .Khai báo giaù trò ñaàu x0=1 vaø baám phím . Sau đó thực hiện dãy
lặp CALC ANS =
Ta đi đến x=1.465571232
Điều này chứng tỏ cho chúng ta thấy rằng việc tìm việc tìm sự hội tụ của một dãy
hay là một chuỗi số có ý nghĩa thiết thực trong thực tiễn. Bằng việc sử dụng các
thiết bị điện tử thông dụng như máy tính bỏ túi, máy vi tính ta có thể giải được
nhanh chóng những bài toán phức tạp trong học tập cũng như trong công việc
hằng ngày.

Lôøi keát

Từ tài liệu này, hi vọng chúng ta thấy yêu môn toán và đặc biệt giúp chúng ta
hiểu hơn về chuỗi số. Chắc chắn sẽ có những thiếu sót, nhóm biên soạn mong
được thầy và các bạn giúp đỡ , góp ý để tài liệu được hoàn thiện hơn. Nhóm biên
soạn xin chân thành cảm ơn./.

Trang 27
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

Tài liệu tham khảo

1.Toán học cao cấp A3 - Nguyễn Đình Trí – Nhà xuất bản giáo dục

2. Ôn tập toán cao cấp - Nguyễn Đình Trí – Nhà xuất bản giáo dục

3. Sổ tay kiến thức toán học – Gronstein xemendiaep – Nhà xuất bản tiến bộ

Trang 28
LYÙ THUYEÁT CHUOÃI SOÁ

4. Ứng dụng giải toán trên máy tính điện tử - TS Tạ Duy Phương- Nhà xuất

bản giáo dục

5. Baøi taäp toaùn daønh cho khoái kyõ thuaät - Nhà xuất bản giáo dục

Trang 29