Tầng 9, Tòa nhà Minexport, 28 Bà Triệu, Hà Nội, Việt Nam

Tel: 04 62702158 Fax: 04 62702138

Email: mutrap@mutrap.org.vn; Website: www.mutrap.org.vn

BÁO CÁO

PHÂN TÍCH THÂM HỤT THƯƠNG MẠI CỦA VIỆT NAM VÀ

CÁC ĐIỀU KHOẢN VỀ CÁN CÂN THANH TOÁN CỦA WTO

MÃ HOẠT ĐỘNG: WTO-8

Bản Dự thảo lần cuối cùng

Hà Nội, ngày 5 tháng 10 năm 2009

Chuyên gia quốc tế: Peter Naray (Điều phối viên, Chuyên gia Chính
sách Thương mại) và
Paul Baker (Nhà Kinh tế học)

Chuyên gia trong nước: Ông Trương Đình Tuyển

Ông Đinh Văn Ân
Ông Lê Triệu Dũng
Ông Ngô Chung Khanh

Tài liệu này nhận được sự hỗ trợ tài chính của Ủy ban Liên minh châu Âu. Quan điểm nêu trong tài liệu này là
của tác giả do đó không phản ánh quan điểm chính thức của Ủy ban hay của Bộ Công Thương.
 MỤC LỤC

CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................................................................... 2 

BÁO CÁO TÓM TẮT ........................................................................................................ 3 
GIỚI THIỆU ..................................................................................................................... 10 
PHẦN I – PHÂN TÍCH CÁN CÂN THANH TOÁN (BOP) TỪ GÓC ĐỘ KINH TẾ ... 11 
I.1.  GIỚI THIỆU ..................................................................................................... 11 
I.2.  TỔNG QUAN CÁN CÂN THANH TOÁN Ở VIỆT NAM............................. 11 
I.2.1 Đặc điểm BOP ở Việt Nam .............................................................................. 11 
I.2.2 Diễn biến cán cân thương mại .......................................................................... 16 
I.3. SỰ BỀN VỮNG VÀ VẤN ĐỀ MANG TÍNH CƠ CẤU CỦA BOP .................... 19 
I.4. ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP CHÍNH SÁCH ................................................................ 20 
I.4.1. Đề xuất biện pháp ngắn hạn ............................................................................ 20 
I.4.2. Đề xuất biện pháp dài hạn ............................................................................... 22 
PHẦN II – KHUNG KHỔ CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI ............................................ 23 
II.1. QUY ĐỊNH VỀ BOP CỦA WTO LIÊN QUAN ĐẾN THƯƠNG MẠI HÀNG
HÓA .............................................................................................................................. 23 
II.1.1 Ngoại lệ BOP trong hệ thống GATT/WTO .................................................... 23 
II.1.2 Quy định BOP áp dụng với các thành viên phát triển (Điều XII GATT 1994)
................................................................................................................................... 23 
II.1.3 Quy định BOP áp dụng với các nước đang phát triển (Điều XVIII:B GATT
1994) ......................................................................................................................... 24 
II.1.3 Hình thức các biện pháp BOP ......................................................................... 24 
II.1.4 Mức độ, cơ chế quản lý giám sát, phạm vi và thời hạn áp dụng hạn chế........ 25 
II.1.5 Vai trò của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ........................................................... 27 
II.1.6 Khía cạnh pháp lý và quy định về thủ tục Tham vấn về BOP ....................... 31 
II.2. QUY ĐỊNH BOP CỦA WTO TRONG THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ .................... 39 
II.3 CÁC CUỘC THAM VẤN TRONG KHUNG KHỔ UỶ BAN BOP .................... 39 
II.3.1 Giới thiệu......................................................................................................... 39 
II.3.2 Các đợt Tham vấn đầy đủ quan trọng nhất giữa Uỷ ban BOP của WTO với các
nước đang phát triển đến năm 2000 .......................................................................... 40 
II.3.3 Tham vấn đầy đủ với các thành viên LDC ...................................................... 44 
II.3.4 Tham vấn với các nền kinh tế chuyển đổi theo Điều XII GATT 1994 đến năm
2000........................................................................................................................... 44 
II.3.5 Các đợt tham vấn gần đây ............................................................................... 49 
PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................. 52 
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................ 56 

1
 CÁC TỪ VIẾT TẮT

ACFTA Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN – Trung Quốc

AFTA Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN

AJFTA Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN – Nhật Bản

AKFTA Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN – Hàn Quốc

ASEAN Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á

BOP Các cân Thanh toán

CAB Cán cân Tài khoản vãng lai trong Cán cân Thanh toán

EU Liên minh châu Âu

FDI Đầu tư Trực tiếp Nước ngoài

FTA Thỏa thuận Thương mại Tự do

G20 Nhóm 20 nước

IMF Quỹ Tiền tệ Quốc tế

KAB Cán cân Tài khoản vốn trong Cán cân Thanh toán

MUTRAP Chương trình Hỗ trợ Thương mại Đa biên

US Hoa Kỳ

USBTA Hiệp định Thương mại Song phương Hoa Kỳ-Việt Nam

US$ Đôla Mỹ

VND Đồng Việt Nam

WB Ngân hàng Thế giới

WTO Tổ chức Thương mại Thế giới

LDC Nước/Quốc gia kém phát triển

GATT Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại

2
BÁO CÁO TÓM TẮT

Kể từ 2002, ở Việt Nam đã xuất hiện thâm hụt thương mại gia tăng mang tính chất hệ
thống, đến nay đã đạt đến mức cao trong lịch sử. Thâm hụt thương mại mang tính cơ cấu
là gánh nặng lớn đối với Cán cân Thanh toán (BOP) của quốc gia, và kết quả là cán cân
vãng lai đã rơi vào tình trạng thâm hụt trong những năm gần đây. Mặc dù tình hình BOP
của Việt Nam không bị coi là đáng báo động, nhưng thực trạng này yêu cầu cần phân tích
sâu sắc về các nguyên nhân kinh tế và chính sách thương mại cũng như các bước đi để
lọai bỏ bất cập này. Nghiên cứu này của MUTRAP ghi nhận sự thay đổi sâu sắc đối với
cơ cấu cũng như chức năng của nền kinh tế Việt Nam kể từ thời điểm bắt đầu quá trình
cải cách kinh tế xã hội chủ nghĩa vào giữa những năm 90 và việc tự do hóa đáng kể hoạt
động nhập khẩu là kết quả của việc Việt Nam trở thành thành viên WTO và ngày càng
tham gia nhiều hơn vào các thỏa thuận thương mại tự do song phương và khu vực. Quá
trình hội nhập nhanh chóng vào nền kinh tế thế giới cũng định hình lại môi trường chính
sách thương mại ở Việt Nam cũng như các cam kết quốc tế trong lĩnh vực thương mại tạo
ra khung khổ cho các biện pháp đối phó với các bất cập liên quan đến BOP.

PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH KINH TẾ

Sau khi thực hiện cải cách kinh tế khá mạnh mẽ, mở cửa đối với thương mại quốc tế và
thu hút đầu tư nước ngoài, Việt Nam đã đạt được mức tăng trưởng kinh tế cao, đầu tư
tăng, và hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới. Trong những năm gần đây, nền kinh tế
Việt Nam trở nên quá nóng, luồng vốn vào tăng cao và thâm hụt tài khoản vãng lai gia
tăng, chủ yếu là do thâm hụt thương mại tăng lên. Thâm hụt tài khoản vãng lai lên mức 9
tỷ đôla Mỹ vào 2008. Do cuộc khủng hoảng tài chính thế giới bắt đầu từ năm 2007, luồng
vốn vào Việt Nam đã giảm
mạnh, thoái đầu tư và rút Biểu đồ i. Tình hình dự trữ quốc tế, 2002-2009
vốn đầu tư gián tiếp nước
ngoài (FII) diễn ra ở mức
nhất định, tạo ra hiện tượng
thâm hụt kép trên cả tài
khoản vãng lai và tài khoản
tài chính. Trong 2009, dự
trữ quốc tế dự kiến sẽ giảm
xuống mức thấp khoảng 3
tháng nhập khẩu của năm
kế tiếp, mặc dầu giá hàng
nhập khẩu đã giảm nhiều so
với năm 2008 (xem Biểu đồ
i). Hiện tượng này tạo ra lo tháng
Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khoản IV,
4
ngại cho các nhà xây dựng Ghi chú: * Tổng dự trữ thể hiện mức dự trữ vào 5/2009
chính sách về sự bền vững
của các chính sách áp dụng trong thời gian qua và tạo nên cơ sở để xem xét áp dụng các
biện pháp chính sách thương mại nhằm giải quyết vấn đề thâm hụt thương mại mang tính
cơ cấu, với vai trò là nhóm biện pháp nhằm cải thiện BOP của Việt Nam.

Phân tích kỹ lưỡng các nguyên nhân và bản chất của diễn biến cán cân thanh toán giúp
đúc rút ra một số điểm đáng lưu ý cần cân nhắc trước khi tiến hành điều chỉnh chính sách
thương mại. Ngoài ra, việc áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu tạm thời, được phép áp
dụng theo quy định của WTO, cũng đòi hỏi phải phân tích kỹ lưỡng tổng thể cán cân

3
thanh toán để đảm bảo được sự phù hợp với quy định của WTO. Nghiên cứu này xác
định quan điểm chủ đạo là sự mất cân đối về kinh tế vĩ mô là yếu tố quyết định cơ bản
dẫn đến tình hình cán cân thanh toán như hiện nay ở Việt Nam. Nghiên cứu cũng nhấn
mạnh rằng mặc dù cán cân thương mại bị mất cân bằng cơ cấu, nhưng bản thân cán cân
thương mại không phải là nguyên nhân dẫn tới sự sụt giảm dự trữ quốc tế một các nhanh
chóng.

Hiện trạng cán cân vãng lai của Việt Nam chủ yếu bao gồm cán cân thương mại hàng hóa
và cán cân chuyển khoản, còn dịch vụ và thu nhập tương đối nhỏ. Chuyển khoản giảm
mạnh trong năm 2008, một
phần là do khủng hoảng tài Biểu đồ ii. Tình hình Tài khoản Vãng lai của Việt nam, 2000-09
chính toàn cầu, nên kiều
10,000
hối giảm xuống, và thoái
đầu tư của cá nhân1. Cán
cân thu nhập bao gồm 5,000
Transfers

chuyển lợi nhuận từ hoạt

động đầu tư nước ngoài ở s
n
o
il
0
Services
il
Việt Nam thông thường M
$
Income

luôn ở trạng thái thâm hụt. S

U-5,000
Current

Thương mại dịch vụ có Account

Goods

quan hệ gắn kết chặt chẽ -10,000

với thương mại hàng hóa

do thống kê dịch vụ chủ -15,000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f
yếu bao gồm vận tải và bảo Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khoản IV,
hiểm, mặc dù thương mại tháng 4
dịch vụ còn bao gồm cả các
dịch vụ đáng kể khác như du lịch và dịch vụ tài chính. Thương mại hàng hóa là nhân tố
lớn nhất gây ra thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai, với mức 12.3 tỷ đôla Mỹ năm 2008
(xem Biểu đồ ii).

Thâm hụt tài khoản vốn của Việt Nam2 trước đây thường là thặng dư, chủ yếu là do dòng
đầu tư trực tiếp nước ngoài
Biểu đồ iii. Diễn biến tài khoản vốn của Việt Nam, 2000-09
(FDI) đổ vào khá lớn, FDI
20,000 đạt mức đỉnh là 7,8 tỷ đôla
Financial Mỹ vào năm 2008. Do sự
Account

15,000
sụt giảm chung trong đầu tư
của thế giới, FDI có khả
s 10,000
năng chỉ đạt được 1 nửa
n
o
lil
i
mức này trong năm 2009
M
$
S
(xem Biểu đồ iii). Nợ ngắn
Direct
U 5,000
hạn hay dòng vốn ngắn hạn
Portfolio
vào Việt Nam, dưới hình
Other
0
thức đầu tư gián tiếp cũng
có xu hướng dương (mặc
-5,000
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e
dù biến động khá mạnh).
2009f

Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khoản IV, Tuy nhiên, sự tin tưởng vào
tháng 4
thị trường Việt Nam cũng

1
Mặc dù trên lý thuyết chuyển khoản chỉ bao gồm kiều hối, nhưng thông thường con số này bao gồm cả đầu tư trực
tiếp nước ngoài không chính thức từ cá nhân bên ngoài thông qua người Việt Nam.
2
Thuật ngữ tài khoản vốn là thuật ngữ kinh tế chỉ các mục được ghi chép theo thuật ngữ kế toán như tài khoản tài
chính trong cán cân thanh toán và phản ánh dòng nợ nước ngoài thuần (dòng vốn) vào và ra khỏi Việt Nam.
4
bị suy giảm mạnh trong năm 2008 và dòng vốn đầu tư gián tiếp giảm mạnh. Số liệu sơ bộ
cho Quý II năm 2009 cho thấy đầu tư gián tiếp tiếp tục giảm mạnh, làm tài khoản vốn bị
thâm hụt. Tác động tổng hợp của thâm hụt tài khoản vãng lai và cán cân tài khoản vốn
giảm xuống đã làm dự trữ quốc tế giảm xuống trong Quý II năm 2009.

Tình hình cán cân thanh toán của Việt Nam không bị coi là trầm trọng bởi một số lý do
nhất định. Thứ nhất, nghĩa vụ nợ ngắn hạn của Việt Nam có thể được thực hiện. Mức dự
trữ hiện nay cao hơn so với năm trước đồng thời nghĩa vụ trả nợ ngắn hạn tương đối nhỏ,
vì vậy xét về ngắn và trung hạn nhu cầu đối với dự trữ quốc tế không lớn. Dự trữ hiện
nay đủ lớn để đảm bảo thanh toán nhập khẩu và sự mất cân đối thương mại của Việt Nam
cũng đang có những dấu hiệu được cải thiện trong năm 2009. Ngoài ra, luồng vốn quốc tế
có khả năng sẽ quay trở lại xu hướng như trước đây khi nền kinh tế thế giới phục hồi
trong năm 2010. Điều quan trọng là Việt Nam phải giành được niềm tin vào nền kinh tế
của mình từ đó hạn chế tối đa hiện tượng rút vốn. Để đạt được điều này, không chỉ cần ổn
định tình hình kinh tế vĩ mô ở Việt Nam mà còn cần đảm bảo môi trường đầu tư hấp dẫn.

Từ góc độ dài hạn hơn, tình hình cán cân thanh toán của Việt Nam chỉ thực sự bền vững
nếu có đủ năng lực trả nợ nước ngoài bằng thặng dư thương mại trong tương lai. Mất cân
đối cơ cấu cần được giải quyết để đảm bảo rằng cán cân thanh toán không trở nên báo
động. Trước hết là cần đối mặt với các bất cập mang tính cơ cấu gắn với thâm hụt thương
mại. Lý do chính dẫn tới thâm hụt thương mại lớn là việc Việt Nam nhập khẩu một lượng
lớn nguyên liệu thô và đầu vào phục vụ sản xuất xuất khẩu. Nâng cao vai trò của các
ngành sản xuất trong nước và tăng tỷ lệ giá trị gia tăng của sản xuất trong nước, thì tỷ lệ
nhập khẩu để xuất khẩu sẽ giảm xuống. Các biện pháp bảo hộ do các nước thành viên
G20 áp dụng kể từ khi xảy ra khủng hoảng tài chính toàn cầu có thể ảnh hưởng xấu hơn
nữa tới kết quả xuất khẩu của Việt Nam, hiện nay một số ngành đã chịu ảnh hưởng tiêu
cực của các biện pháp bảo hộ tại thị trường nước thứ ba.

Thâm hụt thương mại tăng cao cũng xuất phát từ việc cắt giảm nhanh chóng hàng rào bảo
hộ kể từ khi, hội nhập với ASEAN, tham gia khu vự mậu dịch tự do ASEAN, ASEAN-
Trung Quốc, ASEAN- Ấn Độ, ASEAN- Hàn Quốc và đàm phán để trở thành thành viên
của WTO vào năm 2007. Việt Nam hiện tiếp tục cân nhắc các thỏa thuận thương mại
song phương khác (BTA) thông qua ASEAN và đây cũng là cơ sở để nhập khẩu tăng lên.
Việc đánh giá kỹ lưỡng các hiệp định như vậy và lợi ích cho Việt Nam từ các hiệp định
này cần được thực hiện trước khi ký kết, không nên chỉ nhìn nhận những chi phí phát
sinh sau khi ký kết.

Trong 2009, Việt Nam thực hiện chính sách tiền tệ mở rộng và nới lỏng chính sách tài
khóa nhằm kích cầu trong nước. Các chính sách kinh tế vĩ mô này của Chính phủ đã giúp
đạt được tăng trưởng kinh tế khá trong năm, lạm phát phát sinh ở mức thấp. Tuy nhiên,
chính sách này đã dẫn đến sự gia tăng nhu cầu nhập khẩu, được phản ánh trong cơ cấu
nhập khẩu. Ngoài ra, thâm hụt ngân sách cũng đòi hỏi tăng mức nợ, từ đó đặt ra yêu cầu
phải có thặng dư cán cân tài khoản vãng lai trong tương lai thì mới có nguồn để thanh
toán khoản nợ này.

Thông thường FDI tập trung vào ngành sản xuất phục vụ xuất khẩu hoặc và các ngành
dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ tài chính và du lịch. Tuy nhiên, gần đây FDI lại tập trung vào
bất động sản, tạo ra nhu cầu lớn đối với vật liệu xây dựng và thiết bị nhập khẩu, trong khi
không tạo ra năng lực xuất khẩu trong tương lai. Điều này tạo ra bất cập với cán cân
thương mại, và giải pháp là Việt Nam nên cố gắng thu hút FDI vào các ngành sản xuất
của nền kinh tế.

5
Một lý do cơ bản khác dẫn tới bất cập của cán cân tài khoản vãng lai là sự mất cân đối
lớn giữa tiết kiệm và đầu tư ở Việt Nam. Mặc dù mức đầu tư lớn là dấu hiệu tích cực nếu
được tập trung vào các hoạt động sản xuất, nhưng trong điều kiện tiết kiệm quốc gia thấp,
thì đầu tư lớn cũng đồng nghĩa với việc phải đi vay nước ngoài. Để giảm bớt thâm hụt tài
khoản vãng lai, Việt Nam cần tăng tiết kiệm. Mặc dù Việt Nam vẫn là nước có thu nhập
tương đối thấp, cần bắt đầu khuyến khích tiết kiệm ngay khi thu nhập tăng lên để giảm
bớt sự phụ thuộc nặng nề vào vốn nước ngoài.

Áp dụng các biện pháp hạn chế để khắc phục thâm hụt tài khoản vãng lai, bao gồm từ
việc hạn chế nhập khẩu đến nâng thuế nhập khẩu đều có khả năng không có lợi cho lợi
ích kinh tế của Việt Nam. Thứ nhất, do tỷ lệ nhập khẩu về phục vụ xuất khẩu là khá cao,
nên áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu sẽ dẫn tới suy giảm sức cạnh trạnh của hàng
xuất khẩu. Thứ hai, áp dụng các biện pháp chính sách thương mại như vậy thường dẫn tới
hậu quả là các dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài bị rút vốn hoặc đóng băng do không giải
quyết được nhu cầu nhập khẩu đầu vào hoặc công nghệ. Thứ ba, những biện pháp này có
thể làm cho các nhà đầu tư mất niềm tin và triển vọng kinh tế của Việt Nam, dẫn tới rút
vốn quy mô lớn và tạo sức ép làm cho đồng tiền Việt Nam mất giá.

Điểm cuối cùng, cần hết sức lưu ý rằng bất cập về cán cân thanh toán thực chất là bất cập
về cơ cấu kinh tế và chính sách vĩ mô, vì vậy giải pháp tốt nhất chính là cải cách cơ cấu
và các công cụ chính sách kinh tế vĩ mô, như chính sách tài khóa hoặc tiền tệ, hoặc giảm
bớt tổng cầu nội địa (và như vậy sẽ cải thiện cán cân thương mại khi nhập khẩu giảm
bớt), hoặc thay đổi cơ cấu chi tiêu từ hàng nhập khẩu sang hàng sản xuất trong nước,
thông qua hạ thấp tỷ giá thực của đồng tiền. Đây là phương pháp tiếp cận hợp lý hơn để
đối phó với bất cập về cán cân thanh toán.

PHÂN TÍCH CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI

Các quy định của WTO liên quan đến Cán cân Thanh toán

Việt Nam đã gia nhập WTO, điều đó có nghĩa là Việt Nam phải tuân thủ các quy định và
thủ tục của tổ chức này liên quan đến bản chất, hình thức và mức độ của các biện pháp tự
vệ đối phó với bất cập tài chính đối ngoại và cán cân thanh toán của mình.

Điều XVIII:B của GATT 1994, được diễn giải trong “Tuyên bố về các Biện pháp
Thương mại Áp dụng vì mục đích Cán cân Thanh toán”, thông qua vào 28 tháng 11 năm
1979 (Tuyên bố) và “Cách hiểu về Điều khoản Cán cân Thanh toán của GATT 1994”
(Cách hiểu) đặt ra quy định áp dụng với các nước đang phát triển muốn vận dụng các
điều khoản về BOP của WTO. Quy định cơ bản áp dụng với các nước đang phát triển nêu
rõ “nhằm tự vệ đối phó với bất cập tài chính đối ngoại và đảm bảo dự trữ quốc tế đủ để
thực hiện chương trình phát triển kinh tế, có thể… kiểm soát tổng mức nhập khẩu…” Các
biện pháp BOP chỉ được phép áp dụng tạm thời, dựa vào cơ sở giá cả (ví dụ như áp dụng
phụ thu nhập khẩu), minh bạch và áp dụng chung đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu.
Mức độ hạn chế nhập khẩu không được vượt quá mức cần thiết để giải quyết bất cập về
BOP.

Đối với các vấn đề về BOP, WTO hợp tác chặt chẽ với IMF. Theo Điều XV: 2 của
GATT 1994, WTO “sẽ chấp nhận kết quả phân tích số liệu và thực tiễn do Quỹ đưa ra
liên quan đến tỷ giá ngoại hối, dự trữ tiền tệ và cán cân thanh toán, và sẽ chấp nhận kết
luận của Quỹ về việc một nước thành viên thực hiện biện pháp về tỷ giá có phù hợp với

6
Thỏa thuận chung của Quỹ Tiền tệ Quốc tế hay không…” WTO chấp nhận kết luận của
IMF về nguyên nhân dẫn đến sự sụt giảm nghiêm trọng dự trữ quốc tế, về việc xác định
mức dự trữ tiền tệ bị coi là quá thấp hoặc tỷ lệ tăng dự trữ tiền tệ hợp lý, và các khía cạnh
tài chính khác được thảo luận trong hoạt động tham vấn trong những trường hợp này”.
Nhìn chung, dự trữ tiền tệ cần phải đủ mức để đáp ứng yêu cầu tối thiểu là 3 tháng nhập
khẩu. Tùy điều kiện từng nước, mức dự trữ cần thiết có thể khác nhau tùy thuộc vào các
điều kiện đặc biệt.

Các thành viên vận dụng các điều khoản về BOP phải thực hiện thông báo biện pháp hạn
chế nhập khẩu được áp dụng và tham vấn với Ủy ban BOP của WTO theo đúng quy định
chi tiết của GATT/WTO. Ủy ban này sẽ rà soát hiện trạng và triển vọng BOP của nước
đề nghị, xem xét các biện pháp khác có thể giúp phục hồi sự cân đối, hệ thống và phương
pháp luận của biện pháp cũng như tác động của biện pháp hạn chế. IMF, Ban Thư ký
WTO và nước tham gia tham vấn sẽ chịu trách nhiệm chuẩn bị tài liệu cần thiết. Ủy ban
đưa ra kết luận và khuyến nghị nhằm mục đích đảm bảo và nâng cao tính thực thi của các
quy định về BOP của WTO. Ủy ban chịu trách nhiệm báo cáo lên Đại Hội đồng. Nếu
không thống nhất được ý kiến trong nội bộ Ủy ban, thì báo cáo nộp lên có thể bao gồm
các quan điểm khác nhau. Các thành viên có thể vận dụng quy định về giải quyết tranh
chấp của WTO để đưa ra quyết định cuối cùng như đã từng xảy ra trong trường hợp liên
quan đến Ấn Độ và Hoa Kỳ, trong đó Ấn Độ từ chối xóa bỏ biện pháp hạn chế nhập khẩu
vì lý do BOP. Ấn Độ thua kiện trong vụ này và cuối cùng phải xóa bỏ biện pháp hạn chế.

Tham vấn tại Ủy ban BOP

Kể từ đầu thập niên 70, sau sự sụp đổ của hệ thống tỷ giá cố định, số nước yêu cầu tham
vấn theo quy định về BOP của GATT/WTO đã liên tục giảm xuống. Trong thập ký 60, có
10 nước đang phát triển vận dụng điều khoản BOP của GATT. Trong thập niên 70 và 80,
con số tương ứng chỉ là 3 và 4 nước. Nhưng hầu hết các biện pháp hạn chế nhập khẩu do
các nước này áp dụng được duy trì trong một thời gian dài. Ấn Độ duy trì hạn chế định
lượng vì mục đích BOP trong thời gian 37 năm, Ai Cập 32 năm, Bangladesh 31 năm và
Pakistan là 41 năm.

Năm năm đầu sau khi WTO được thành lập, ngoài các thành viên đã duy trì hạn chế nhập
khẩu trong thời gian dài như trên, tất cả các thành viên có nền kinh tế chuyển đổi đều áp
dụng hạn chế nhập khẩu vì mục đích BOP theo Điều XII GATT 1994. Nhưng tất cả các
nước này đều bị Ủy ban yêu cầu xóa bỏ biện pháp hạn chế và sử dụng các biện pháp kinh
tế vĩ mô để giải quyết bất cập về BOP. Trong giai đoạn 2001-2008, không có cuộc tham
vấn nào về BOP tại Ủy ban BOP. Khi khủng hoảng kinh tế xảy ra, Ecuador và Ukraine
thông báo về biện pháp hạn chế vì mục đích BOP của mình và tham vấn tại Ủy ban BOP.
Cả Ukraine và Ecuador đều nhận được sự lạnh nhạt của Ủy ban BOP và bị yêu cầu loại
bỏ tất cả các biện pháp hạn chế trong vòng một vài tháng.

Căn cứ kinh nghiệm 14 năm qua của WTO, có thể rút ra kết luận rằng trong khung khổ
WTO, một thành viên tham vấn tại Ủy ban BOP nhận được sự cảm thông ít hơn nhiều so
với những năm GATT còn tồn tại. Các nước áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu
thường được yêu cầu loại bỏ các biện pháp của mình trong thời gian rất ngắn và được
khuyến nghị sử dụng các biện pháp kinh tế vĩ mô để giải quyết bất cập về BOP. Trong
nhiều trường hợp, thành viên bảo lưu quyền của mình theo quy định của WTO với ý
nghĩa như một thông điệp giành cho các nước tham vấn rằng trong trường hợp không
tuân thủ họ sẽ vận dụng quy định về giải quyết tranh chấp. Xu hướng hiện nay như một

7
lời cảnh báo với tất cả các nước đang cân nhắc áp dụng biện pháp hạn chế thương mại
trong khung khổ WTO rằng họ sẽ nhận được rất ít sự thông cảm từ Ủy ban BOP.

CÁC KHUYẾN NGHỊ VỚI CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI

Báo cáo đưa ra các kết luận chính như sau:

• Việt Nam hiện nay chưa rơi vào tình trạng “khó khăn về cán cân thanh toán”
hoặc “tình trạng nghiêm trọng về cán cân thanh toán” theo nghĩa nêu trong quy
định của WTO. Vì vậy, với tình hình BOP hiện nay, Việt Nam không nên áp
dụng các biện pháp hạn chế nhập khẩu vì mục đích BOP;

• Trong bối cảnh hiện nay, nếu Việt Nam vận dụng các điều khoản BOP của WTO
và áp dụng các biện pháp hạn chế nhập khẩu vì mục đích BOP, thì phản ứng từ
các bên tiếp nhận nhiều khả năng sẽ là tiêu cực và Việt Nam có thể bị yêu cầu
xóa bỏ các biện pháp này ngay lập tức, đi kèm với nguy cơ bị vận dụng điều
khoản giải quyết tranh chấp của WTO;

• Việc áp dụng hạn chế nhập khẩu vì mục đích BOP có thể ảnh hưởng xấu tới uy
tín của Việt Nam là một nước có môi trường kinh tế có khả năng đoán định, có
thể ảnh hưởng quan hệ với các đối tác FTA và đối tác thương mại chủ chốt khác,
bao gồm cả các nhà đầu tư nước ngoài, với những hậu quả nghiêm trọng. Tác
động trực tiếp sẽ làm tăng chi phí sản xuất hàng xuất khẩu vì 2/3 giá trị xuất khẩu
là nguyên liệu nhập khẩu;

• Mặc dù tình trạng hiện nay chưa thực sự đáng báo động, nhưng các chuyên gia
khuyến nghị Việt Nam thực hiện cải cách cơ cấu kinh tế và điều chỉnh chính sách
vĩ mô dưới hình thức điều chỉnh chính sách tài khóa và tiền tệ để hạn chế tốc độ
tăng vay nợ nước ngoài, từ đó đảm bảo thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai là
bền vững trong dài hạn. Các chuyên gia cũng khuyến nghị cần tiếp tục tạo ra môi
trường đầu tư hấp dẫn ở Việt Nam để duy trì niềm tin đối với nền kinh tế Việt
Nam và đảm bảo rằng kiều hối và đầu tư nước ngoài tiếp tục chảy vào các lĩnh
vực sản xuất của nền kinh tế và nâng cao tỷ lệ giá trị gia tăng trong xuất khẩu;

• Giảm hệ số sử dụng hàng nhập khẩu ở Việt nam có thể được thực hiện tốt nhất
thông qua các biện pháp điều chỉnh cung. Từ khía cạnh này, điểm tích cực đáng
ghi nhận là đang dần hình thành sự dịch chuyển từ công nhiệp gia công, lắp ráp
sang công nghệ cao phục vụ xuất khẩu. Định hướng này có khả năng giải quyết
được sự mất cân đối thương mại trong dài hạn. Tuy nhiên cũng cần lưu ý rằng
khuynh hướng tăng đầu tư vào bất động sản cũng đang tăng lên;

• Mở cửa nền kinh tế Việt Nam với thế giới bên ngoài mà đặc biệt là việc gia nhập
WTO và tham gia vào các thỏa thuận thương mại tự do đã làm gia tăng nhập
khẩu. Nếu sự gia tăng nhập khẩu tạo nên bất cập cho nền kinh tế trong nước, Việt
Nam có thể vận dụng các khả năng áp dụng hạn chế nhập khẩu phù hợp với quy
định trong nước và cam kết quốc tế (WTO, FTA và song phương). Sau những
diễn biến về BOP, nếu tình hình BOP trở nên nghiêm trọng, và cần có biện pháp
kịp thời, thì có thể cân nhắc việc áp dụng hạn chế nhập khẩu, nhưng cần ghi nhớ
đây là lựa chọn cuối cùng, vì có thể tạo ra nhiều tác động tiêu cực khi áp dụng
các biện pháp này. Các giải pháp khác giành cho Việt Nam bao gồm:

8
• Sử dụng không gian chính sách của mình dưới hình thức dư địa thuế suất nhập
khẩu chính là phần chênh lệch giữa thuế suất áp dụng hiện hành với mức thuế suất
cam kết trần trong WTO, theo đó có thể nâng thuế áp dụng lên bằng với mức thuế
cam kết trần;

• Cân nhắc áp dụng biện pháp tự vệ trong WTO cũng như quy định về biện pháp tự
vệ trong các FTA;

• Cân nhắc áp dụng biện pháp chống bán phá giá;

• Cân nhắc áp dụng thuế đối kháng theo Hiệp định WTO về Trợ cấp và Thuế Đối
kháng;

• Cân nhắc sử dụng Điều XXVIII GATT 1994 (Sửa đổi Biểu cam kết) để đàm phán
lại cam kết thuế.

9
 GIỚI THIỆU

Nằm trong mục tiêu chung “Tăng cường năng lực của BCT trong việc điều phối và thực
hiện các cam kết WTO,” báo cáo của Hoạt động WTO-8 do Dự án Hỗ trợ Thương mại
Đa biên giai đoạn III (EU – Việt Nam MUTRAP III) tài trợ là nghiên cứu các lý do chính
dẫn tới thâm hụt thương mại lớn đối với Việt nam, ảnh hưởng của thâm hụt thương mại
đối với tình hình cán cân thanh toán của quốc gia và làm rõ tác động của gia nhập WTO
và các biện pháp tự do hóa thương mại khác được thực hiện trong vòng mấy năm qua đối
với thâm hụt thương mại ngày càng gia tăng. Nghiên cứu này đưa ra tổng quan về các
quy định liên quan đến BOP của WTO (Điều XII, XV và XVIII:B của GATT 1994) và
xem xét kinh nghiệm hoạt động của Ủy ban BOP của WTO.

Báo cáo này đặt 2 mục tiêu cụ thể bao gồm (1) hỗ trợ Bộ Công Thương phân tích rõ
nguồn gốc kinh tế vĩ mô của tình trạng thâm hụt thương mại quy mô lớn và đề xuất các
biện pháp kinh tế phù hợp để xử lý bất cập và (2) trình bày các biện pháp thuộc chính
sách thương mại cần cân nhắc áp dụng để giảm bớt áp lực từ hiện tượng gia tăng nhập
khẩu do tự do hóa thương mại. Nghiên cứu này có thể hỗ trợ Chính phủ Việt Nam áp
dụng các biện pháp được coi là phù hợp với nghĩa vụ quốc tế và sẽ giúp loại bỏ bất cập
mà không gây ra thiệt hại kinh tế cho đất nước hay sự phản đối từ các đối tác thương mại.

Nghiên cứu phân tích kinh nghiệm trong thập kỷ trước của các thành viên GATT/WTO
khi áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại vì mục đích BOP. Điểm đáng chú ý đối
với Việt Nam là kể từ thập kỷ 70, việc vận dụng các điều khoản BOP của GATT/WTO
có xu hướng giảm xuống và Ủy ban BOP trên thực tế đã trở nên nghiêm khắc hơn đối với
các biện pháp hạn chế nhập khẩu vì mục đích BOP. Nội dung phân tích và thông tin nêu
trong nghiên cứu này sẽ giúp các cơ quan chức năng xây dựng chính sách và các biện
pháp thúc đẩy sự chuyển đổi của nền kinh tế Việt Nam theo hướng kinh tế thị trường xã
hội chủ nghĩa thực hiện tốt các chức năng, hiểu rõ các quy định và thương mại quốc tế và
áp dụng đúng để giúp đất nước phát triển tiến bộ.

Báo cáo do 2 chuyên gia châu Âu thực hiện với sự giúp đỡ của 4 chuyên gia trong nước
đã cung cấp các quan điểm sâu sắc về nội dung thảo luận cũng như số liệu thống kê cần
thiết.

10
 PHẦN I – PHÂN TÍCH CÁN CÂN THANH TOÁN TỪ GÓC ĐỘ KINH TẾ

I.1. GIỚI THIỆU

Từ khi thực hiện cải cách thị trường, Việt Nam đã bắt đầu thực hiện tự do hóa thương
mại và đầu tư, làm gia tăng sự liên hệ với chu kỳ kinh tế và sự dịch chuyển luồng vốn
quốc tế. Giống như hầu hết các nền kinh tế chuyển đổi khác, việc từng bước tự do hóa
các giao dịch thương mại quốc tế của Việt Nam đã dẫn tới thâm hụt thương mại tăng lên,
dấy lên lo ngại về tính bền vững của chính sách thương mại. Gần đây, mất cân đối
thương mại đang trở nên đáng kể hơn với ảnh hưởng lâu dài đối với cán cân thanh toán
của Việt Nam. Các khoản thâm hụt khác trong tài khoản vãng lai thuộc cán cân thanh
toán đã tác động đáng kể tới dự trữ tiền tệ quốc tế của quốc gia.

Thâm hụt thương mại gia tăng đặt ra những câu hỏi chính trị khó trả lời về sự thành công
của chính sách thương mại được áp dụng ở Việt Nam, bao gồm cả việc tham gia khu vực
mậu dịch tự do ASEAN, ASEAN+, gia nhập WTO vào năm 2007 và cả một số hiệp định
FTA mà Việt Nam đang đàm phán và đang có ý định đàm phán (FTA với Chi Lê, Thụy
Sỹ và Ấn Độ). Cán cân thanh toán xấu đi cũng đặt ra yêu cầu phân tích lại vai trò của
FDI, tác dụng của các chính sách ổn định kinh tế vĩ mô do Ngân hàng Nhà nước Việt
Nam (SBV), việc áp dụng và gói kích cầu từ ngân sách, trong việc củng cố năng lực xuất
khẩu của Việt Nam.

Phần này của báo cáo sẽ tập trung vào các nhân tố vĩ mô và vi mô có vai trò quyết định
đến cán cân thanh toán và đưa ra khuyến nghị đối với các chính sách kinh tế nhằm giải
quyết bất cập trong cán cân thanh toán. Trước khi thực hiện phân tích này, báo cáo giới
thiệu sơ lược về các mục tài khoản trong cán cân thanh toán và tình hình cán cân thanh
toán trong thời gian qua cũng như các phương trình cân bằng trong cán cân thanh toán để
giải thích rõ mối quan hệ cơ bản giữa các giao dịch tiền tệ, ngân sách và quốc tế.

I.2. TỔNG QUAN CÁN CÂN THANH TOÁN Ở VIỆT NAM

I.2.1 Đặc điểm BOP ở Việt Nam

Cán cân thanh toán là hệ thống kế toán ghi chép lại các giao dịch quốc tế do một quốc gia
thực hiện với thế giới bên ngoài. Tài khoản vãng lai bao gồm giao dịch thuần về hàng
hóa, dịch vụ, thu nhập và chuyển khoản3, còn tài khoản vốn bao gồm đầu tư trực tiếp
nước ngoài thuần, đầu tư gián tiếp thuần và các dòng luân chuyển tài chính khác4. Cuối
cùng là sự thay đổi dự trữ quốc tế sẽ cân bằng với cán cân tài khoản vảng lai và tài khoản
vốn5 (xem Biểu đồ 1-3).

3
Trong trường hợp Việt Nam, thu nhập thuần chỉ bao gồm lợi nhuận chuyển về nước từ hoạt động FDI của công ty mẹ.
Chuyển khoản thuần bao gồm kiều hối chuyển về cho gia đình ở Việt Nam và đầu tư không chính thức qua gia đình
4
Tài khoản vốn là thuật ngữ một số nhà kinh tế học quen gọi theo ý nghĩa bao gồm các luồng vốn. Tuy nhiên, theo
chuẩn mực hạch toán cán cân thanh toán, tài khoản vốn thực chất được gọi là tài khoản tài chính (IMF, 1993).
5
Sai số thuần là mục thể hiện các sai số thống kê và thống kê thiếu. Giá trị sai số thuần trong cán cân thanh toán theo
quý ở Việt Nam là khá lớn do phản ánh không đầy đủ các giao dịch tài chính.
11
Biểu đồ 1. Thành phần Tài khoản Vãng lai Biều đồ 2. Thành phần Tài khoản Vốn

Biều đồ 3. Hệ thống Cán cân Thanh toán

Tài khoản vãng lai được bù đắp bởi một trong hai nguồn là dòng vốn vào (hạch toán dòng
vốn vào dưới tài khoản vốn) hoặc sử dụng dự trữ quốc tế. Theo phương trình cân bằng tài
khoản quốc gia, phần chênh lệch do đầu tư quốc gia vượt mức tiết kiệm sẽ bằng với thâm
hụt tài khoản vãng lai. Nếu đầu tư quốc gia nâng cao được sức cạnh tranh dài hạn trên thị
trường thế giới, thì cán cân tài khoản vãng lai có bị thâm hụt cũng không phải là bất cập.
Trên thực tế, nhiều quốc gia bao gồm cả Hoa Kỳ luôn xảy ra thâm hụt tài khoản vãng lai
trong nhiều thập kỷ mà vẫn không bị coi là đáng báo động, do thâm hụt cán cân vãng lai
được coi là sẽ giúp cải thiện cán cân thương mại của các nước này trong tương lai.

Một góc nhìn khác đối với thâm hụt cán cân vãng lai đó là xem xét mức nhập khẩu vượt
xuất khẩu là nhằm đầu tư cho tương lai, và như vậy thâm hụt được coi là việc sử dụng
trước một phần chi phí cho hiện tại để tăng cường năng lực sản xuất trong nước trong dài
hạn. Để đảm bảo sự cân bằng trong chuyển dịch chi phí trong khung thời gian này, thì giá
trị hiện tại thuần của nghĩa vụ trả nợ không được vượt quá giá trị hiện tại thuần của thặng
dư thương mại trong tương lai6. Để đảm bảo đạt được thặng dư thương mại trong tương
lai, cơ cấu hàng nhập khẩu phải tập trung vào hàng hóa phục vụ đầu tư tạo ra năng lực
xuất khẩu mới hoặc bán thành phẩm là những nhân tố đóng góp vào năng lực sản xuất và
sức cạnh tranh trong dài hạn. Như vậy, bản thân thâm hụt thương mại không phải là vấn
đề quan trọng nhất, mà cơ cấu nhập khẩu mới là vấn đề đáng chú ý.

6
Để hiểu thêm chi tiết về nội dung phương pháp phân tích về sự chuyển dịch chi phí, lợi ích của tài khoản vãng lai
trong khung thời gian nhất định, xem thêm Obstfeld và Rogoff (1995, 1996)
12
Cán cân vãng lai của Việt Nam hiện nay đã chuyển từ thặng dư nhỏ ở mức 1,2 tỷ đôla
Mỹ trong 2000 sang thâm
Biều đồ 4. Diễn biến Tài khoản Vãng lai của Việt Nam và một số
hụt khá lớn ở mức 9,2 tỷ nước, giai đoạn 1980-2014
đôla Mỹ trong năm 2008. 10
Mặc dù cán cân vãng lai
hình thành xu hướng đi
5
xuống rất rõ, nhưng giá trị
có biến động khá lớn, trong ASEAN 5
đó đột biến xảy ra trong P 0
D EU
G
thời gian Khủng hoảng Tài f
o USA

chính châu Á 19977 (xem

Vietnam
%-5

Biểu đồ 4). Đáng chú ý là

kể từ những năm 80 thì Hoa -10
Kỳ luôn ghi nhận thâm hụt
lớn còn EU thì có sự biến
-15
động mang tính chu kỳ 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2014

xung quanh mức 0 của cán Nguồn: IMF (2009) CSDL Dự báo Kinh tế Thế giới, 4/2009
cân vãng lai. Tính chất biến Ghi chú: Giai đoạn 2009-2014 là số dự báo của Cán bộ IMF
động lớn của cán cân vãng
lai ở Việt Nam về cơ bản giống các nước các nước ASEAN 58 trước khủng hoảng châu
Á, tuy nhiên ASEAN 5 đã giải quyết được vấn đề này kể từ Khủng hoảng Tài chính châu
Á và duy trì thặng dư. Việc chuyển từ thâm hụt sang thặng dư thực ra là kết quả của quá
trình các nước này dịch chuyển dần lên mức giá trị gia tăng cao hơn trong công nghiệp
sản xuất chế tạo và đạt được cải thiện đáng kể về năng suất lao động. Việt Nam thì năm
nào cũng thâm hụt kể từ thập kỷ 1980, chỉ trừ 3 năm nền kinh tế Đông Nam Á đi xuống
nghiêm trọng (1999-2001).

Cán cân tài khoản vãng lai chủ yếu bao gồm cán cân thương mại hàng hóa (thâm
hụt 12,3 tỷ đôla Mỹ năm
Biểu đồ 5. Diễn biến các cấu phần Tài khoản Vãng lai, 2000-09 2008) và cán cân chuyển
khoản (7,3 tỷ đôla Mỹ), còn
10,000
dịch vụ và thu nhập thì
tương đối nhỏ trong tổng
5,000
thể cán cân vãng lai (mức
Transfers

tương ứng là 2,3 tỷ đôla Mỹ

s
n
o
0
và 2,0 tỷ đôla Mỹ) (xem
lil Services
i
M
$
Income Biểu đồ 5). Chuyển khoản
S
U-5,000
Current
giảm mạnh trong năm
Account
Goods
2008, một phần là do khủng
-10,000 hoảng tài chính toàn cầu,
làm cho kiều hối giảm
-15,000 xuống9. Cán cân thu nhập
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f

Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khoản IV
phản ánh việc chuyển lợi
tháng Tư nhuận từ hoạt động đầu tư
nước ngoài vào Việt Nam

7
Như giải thích ở trên, điều này phản ánh việc rút vốn ra đi kèm với cuộc khủng hoảng tài chính và ở mức độ nào đó
tài khoản vãng lai chính là tấm gương phản chiếu tài khoản vốn, nên tình trạng rút vốn đã làm tài khoản vãng lai sụt
giảm mạnh.
8
ASEAN 5 bao gồm Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thailand
9
Mặc dù trên lý thuyết chuyển khoản chỉ bao gồm kiều hối, nhưng thông thường con số này bao gồm cả đầu tư trực
tiếp nước ngoài không chính thức từ cá nhân bên ngoài thông qua người Việt Nam.

13
và thông thường mục này ở trạng thái thâm hụt, mặc dù mức thâm hụt này đang tăng lên
do tổng lượng vốn đầu tư vào Việt Nam tăng lên qua các năm. Cán cân thương mại dịch
vụ gắn kết chặt chẽ với cán cân thương mại hàng hóa chủ yếu là do các dịch vụ được
thống kê chủ yếu bao gồm vận tải và bảo hiểm, mặc dù các dịch vụ khác như du lịch và
dịch vụ tài chính cũng chiếm tỷ lệ đáng kể10. Thương mại hàng hóa là nhân tố chính đóng
góp vào thâm hụt cán cân tài khoản vãng lai, ở mức 12,3 tỷ đôla Mỹ trong năm 2008.

Tài khoản vốn11 ở Việt Nam thông thường có mức thặng dư nhờ luồng vốn đầu tư trực
tiếp nước ngoài (FDI) chảy
Biểu đồ 6. Diễn biến Tài khoản Vốn của Việt Nam, 2000-09 vào khá lớn, đạt đỉnh là 7,8
20,000

Financial
tỷ đôla Mỹ trong năm 2008.
Account
Do đầu tư trên thế giới nói
15,000
chung đều giảm, FDI dự
kiến chỉ đạt được 1/2 mức
s 10,000
n
io
l
nói trên trong năm 2009
il
M
$
(xem Biểu đồ 6). Việt Nam
Direct
S
U 5,000 tiếp cận với vốn vay nợ
ngắn hạn, dưới hình thức
Portfolio

Other
0 đầu tư gián tiếp, có xu
hướng tăng lên (mặc dù
-5,000 biến động khá lớn). Tuy
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f

Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/ 2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khỏan IV,
nhiên, niềm tin vào thị
Tháng Tư trường Việt Nam bị suy
giảm mạnh trong năm 2008
12
và luồng vốn gián tiếp giảm mạnh . Số liệu sơ bộ quý 2 năm 2009 cho thấy đầu tư gián
tiếp tiếp tục giảm mạnh, làm cho tài khoản vốn bị thâm hụt. Tác động tổng quát của hiệu
ứng thâm hụt kép tài khoản vãng lai và tài khoản vốn làm cán cân thanh toán tổng thể
tính riêng cho năm 2009 bị thâm hụt, giảm dự trữ quốc tế trong quý 2 năm 2009. Tuy
nhiên, dự báo cả năm tài khoản tài chính sẽ thặng dư mặc dù tài khoản vãng lai thì vẫn
lớn hơn khoản thặng dư này, do vậy dự trữ sẽ giảm đi 2,3 tỷ đôla Mỹ trong năm 2009
(xem Bảng 1).
Biểu đồ 7. Diễn biến dự trữ quốc tế của Việt Nam, 2000-09
Mặc dù dự trữ giảm xuống,
tình hình cán cân thanh
toán của Việt Nam vẫn
không bị coi là trầm trọng
bởi một số lý do. Thứ nhất,
nghĩa vụ nợ ngắn hạn của
Việt Nam có thể được thực
hiện. Mức dự trữ hiện nay
cao hơn so với nhiều năm
trước đây đồng thời nghĩa
vụ trả nợ ngắn hạn tương
đối nhỏ, vì vậy xét về ngắn
và trung hạn nhu cầu đối Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều IV, tháng 4
Ghi chú: * Tổng dự trữ thể hiện mức dự trữ vào 5/2009

10
GSO áp dụng hệ số vận tải và bảo hiểm chuẩn đối với thương mại hàng hóa để tính toán giá trị các dịch vụ này, vì
vậy nhập khẩu tăng sẽ làm dịch vụ tăng lên. Thống kê dịch vụ du lịch, bao gồm cả ngành du lịch còn rất kém trong
thống kê cán cân thanh toán của Việt Nam vì vậy cán cân dịch vụ thường được thống kê thấp hơn giá trị thực tế.
11
Thuật ngữ tài khoản vốn là thuật ngữ kinh tế chỉ các mục được ghi chép theo thuật ngữ kế toán như tài khoản tài
chính trong cán cân thanh toán và phản ánh dòng nợ nước ngoài thuần (dòng vốn) vào và ra khỏi Việt Nam.
12
Nhập khẩu vàng tăng mạnh trong đầu năm 2009, cho thấy xu hướng đầu tư vào tài sản an toàn, là tài sản không chịu
rủi ro về sụt giảm tỷ giá của đồng nội tệ.
14
với dự trữ quốc tế không lớn. Dự trữ hiện nay lớn hơn so với giai đoạn 2002 và 2006
(xem Biểu đồ 7), đủ lớn để đảm bảo thanh toán 3 tháng nhập khẩu của năm kế tiếp. Mất
cân đối thương mại của Việt Nam cũng đang có những dấu hiệu được cải thiện trong năm
2009.

Luồng vốn quốc tế có khả năng sẽ quay trở lại xu hướng như trước đây khi nền kinh tế
thế giới phục hồi trong năm 2010. Điều quan trọng là Việt Nam phải giành được niềm tin
vào nền kinh tế của mình từ đó hạn chế tối đa hiện tượng rút vốn. Để đạt được điều này,
không chỉ cần ổn định tình hình kinh tế vĩ mô ở Việt Nam mà còn cần đảm bảo môi
trường đầu tư hấp dẫn.

Bảng 1. Tài khoản Cán cân Thanh toán của Việt Nam từ 2000-2009
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f

A. Tài khoản vãng lai 1,106 682 -604 -1,931 -957 -560 -164 -6,992 -9,237 -7,318

Cán cân thương mại Hàng

hóa 375 481 -1,054 -2,581 -2,287 -2,439 -2,776 -10,360 -12,283 -7,074
Hàng xuất theo giá FOB 14,448 15,027 16,706 20,149 26,485 32,447 39,826 48,561 62,906 53,167
Hàng nhập theo giá FOB -14,073 -14,546 -17,760 -22,730 -28,772 -34,886 -42,602 -58,921 -75,189 -60,241
Cán cân thương mại Dịch vụ -550 -572 -750 -778 872 -296 -8 -894 -2,315 -1,858
Dịch vụ: Có 2,702 2,810 2,948 3,272 3,867 4,176 5,100 6,030 6,300 5,500
Dịch vụ: Nợ -3,252 -3,382 -3,698 -4,050 -4,739 -4,472 -5,108 -6,924 -8,615 -7,358
Cán cân Thu nhập -451 -477 -721 -811 -891 -1,205 -1,429 -2,168 -1,969 -2,486
Thu nhập: Có 331 318 167 125 188 364 668 1,093 1,068 364
Thu nhập: Nợ -782 -795 -888 -936 -1,079 -1,569 -2,097 -3,261 -3,037 -2,850
Cán cân Chuyển khoản 1,732 1,250 1,921 2,239 3,093 3,380 4,049 6,430 7,330 4,100
Chuyển khoản: Có 1,732 1,250 1,921 2,239 3,093 3,380 4,049 6,430 7,330 4,100
Chuyển khoản: Nợ

B. Tài khoản Vốn

Tài khoản Vốn: Có

Tài khoản Vốn: Nợ

C. Tài khoản Tài chính -316 371 2,090 3,279 2,807 3,087 3,088 17,540 9,175 5,024

Đầu tư trực tiếp ra nước không không không không không không không
ngoài có có có có có -65 -85 -150 có có
Đầu tư trực tiếp vào Việt không không
Nam 1,298 1,300 1,400 1,450 1,610 1,954 2,400 6,700 có có
Đầu tư trực tiếp ròng 1,298 1,300 1,400 1,450 1,610 1,889 2,315 6,550 7,800 4,000
Đầu tư gián tiếp ra nước
ngoài
Cổ phiếu
Các công cụ nợ
Đầu tư gián tiếp vào Việt không không không không không
Nam có có có có có 865 1,313 6,243 -400 0
không không không không không
Cổ phiếu có có có có có 115 1313 6243 -400 0
không không không không không không không không không
Các công cụ nợ có có có có có 750 có có có có
Đầu tư vào sản phẩm tài
chính phái sinh
Đầu tư vào sản phẩm tài
chính phái sinh ra nước
ngoài
Đầu tư vào sản phẩm tài
chính phái sinh tại Việt Nam
Các tài sản đầu tư khác ra không không
nước ngoài -2,089 1,197 624 1,372 35 -634 -1,535 2,623 có có
Cơ quan quản lý tiền tệ
Chính phủ
không không
Ngân hàng -2,089 -1,197 624 1,372 35 -634 -1,535 2,623 có có
Các ngành khác

15
 Các tài sản đầu tư khác vào không không
Việt Nam 475 268 66 457 1,162 967 995 2,124 có có
Cơ quan quản lý tiền tệ
Chính phủ
Ngân hàng
không không
Các ngành khác 475 268 66 457 1,162 967 995 2,124 có có
không không
Tổng, từ Nhóm A đến C 790 1,053 1,486 1,348 1,850 2,527 2,924 10,548 có có

Điều chỉnh do sai sót -680 -847 -1,038 798 -915 -397 1,400 -342 -100 0

Cán cân tổng thể 110 206 448 2,146 935 2,130 4,324 10,206 -162 -2,295

E. Dự trữ và hạng mục liên

quan -110 -206 -448 -2,146 -935 -2,130 -4,324 -10,206 162 2,295
Nguồn: Tác giả và số liệu 1998-2007: IMF Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; số liệu 2008-09: IMF
Tham vấn Điều khoản IV, tháng Tư năm 2009
*: tháng 5/2009

I.2.2 Diễn biến cán cân thương mại

Như đề cập ở trên, cán cân thương mại hàng hoá là cấu phần thâm hụt lớn nhất, đã tăng
lên mức cao nhất kể từ 2007. Cho đến năm 2006, mức thâm hụt lớn nhất dừng ở mức 2,8
tỷ đôla Mỹ. Con số này tăng lên 10,4 tỷ đôla Mỹ năm 2007 và 12,3 tỷ đôla Mỹ năm 2008.
10 tháng năm 2009 đã nhập siêu 8,78 tỷ. Dự kiến năm 2009 mức thâm hụt này lên trên 10
tỷ, thấp hơn so vơi năm 2008. Cán cân thương mại thâm hụt tăng lên mặc dù kim ngạch
xuất khẩu tăng nhanh, với mức tăng trung bình hàng năm là 15,6% trong suốt giai đoạn
2000-2009.

Biểu đồ 8 thể hiện rõ thương mại hàng hoá quốc tế của Việt Nam đã tăng lên nhanh
chóng. Cả nhập khẩu và xuất khẩu đều tăng nhanh chính là kết quả của cải cách thị
trường được Việt Nam thực
hiện từ giữa thập kỷ 90, thể Biểu đồ 8. Diễn biến cán cân thương mại hàng hoá, 2000-09
hiện thông qua ký kết các 80,000

hiệp định thương mại song 60,000

phương với các đối tác khu 40,000

vực, gia nhập WTO, sức
cạnh tranh hàng xuất khẩu
20,000

s
tăng lên, đầu tư trực tiếp n
o
i
lli
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f
nước ngoài chảy vào ở mức  M
$
‐20,000
S
U
cao, nhập khẩu máy móc và ‐40,000
công nghệ từ nước ngoài và
các dự án cơ sở hạ tầng quy ‐60,000

mô lớn đòi hỏi nhiều cấu ‐80,000

phần phải nhập khẩu. Gần ‐100,000

Balance of trade in Goods Goods: exports f.o.b Goods: imports f.o.b

đây, cơ cấu nhập khẩu đã Nguồn: IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế, 9/2009; IMF (2009) Tham vấn Điều khoản IV,
tháng 4
bắt đầu xuất hiện một số
mặt hàng tiêu dùng xa xỉ như ôtô, mặc dù tỷ trọng những mặt hàng này còn khá nhỏ trong
tổng kim ngạch nhập khẩu.

Như đã minh họa, hệ số đồng biến giữa xuất khẩu và nhập khẩu đã lên tới 99.7%13. Điều
này chứng tỏ cơ cấu đầu tư của Việt Nam chưa thực sự mang lại giá trị gia tăng, với
lượng đầu tư ít ỏi vào các lĩnh vực hỗ trợ phát triển các ngành phụ trợ hoặc dây chuyền

13
Hệ số này là hệ số đồng biến Pearson dùng để xác định chiều và mức độ của mối quan hệ tuyến tính giữa hai biến số
nhập khẩu và xuất khẩu – con số này là do chuyên gia tính.
16
sản xuất sử dụng nhiều đầu vào nội địa. Chính vì tỷ trọng nhập khẩu trong sản xuất xuất
khẩu rất cao, nên mọi biện pháp làm tăng chi phí của hàng nhập khẩu sẽ giúp hạn chế nhu
cầu nhập khẩu nhưng cũng sẽ ảnh hưởng tiêu cực tới khả năng xuất khẩu của Việt Nam.

Ngoài ra, vì Việt Nam là một nền kinh tế chuyển đổi, nhu cầu đối với công nghệ và máy
móc hiện còn rất cao và cần phải nhập khẩu từ nước ngoài. Dòng vốn FDI đầu những
năm 2000 tập trung vào các ngành sản xuất phục vụ thị trường trong nước đã tạo ra nhu
cầu nhập khẩu để đầu tư trong khi không tạo ra tiềm năng xuất khẩu. Kể từ giữa những
năm 2000, FDI tập trung vào công nghiệp chế tạo phục vụ xuất khẩu, làm gia tăng cả
nhập khẩu (nhập đầu vào nguyên liệu, bán thành phẩm và máy móc thiết bị) lẫn xuất
khẩu. Trong một vài năm gần đây, FDI có dấu hiệu tập trung nhiều hơn vào xây dựng, du
lịch và thị trường bất động sản, làm tăng thêm nhu cầu nhập khẩu vật liệu xây dựng và
máy móc công nghiệp nặng, đồng thời chỉ tạo ra chút ít lợi thế cho tăng xuất khẩu mà
thôi. Các dự án cơ sở hạ tầng lớn của khu vực tư nhân và nhà nước, ví dụ như nâng cấp
cảng hoặc đầu tư cơ sở hạ tầng là đường xá, nhiều khả năng sẽ làm gia tăng thâm hụt
thương mại nhưng sẽ gián tiếp nâng cao năng lực xuất khẩu trong tương lai.

Một vấn đề khác thường được các nhà làm chính sách coi là nguyên nhân làm cán cân
thương mại xấu đi đó chính là chính sách giảm thuế nhập khẩu, đã được thực hiện theo
các cam kết trong thoả thuận thương mại khu vực và trong WTO. Một vài nghiên cứu
kinh tế đã được thực hiện nhằm xác định tác động của tự do hoá thương mại đối với cán
cân thương mại và cho những kết quả tương đối khác nhau14. Trong trường hợp Việt
Nam, tác động của không chỉ tự do hóa thương mại mà cả của các yếu tố khác như làn
sóng đầu tư, càng làm cho thâm hụt thương mại tăng lên.

Có một số bất cập mang tính chất cơ cấu tồn tại đằng sau sự mất cân đối thương mại của
Việt Nam khởi nguồn từ sự hạn chế về năng lực xuất khẩu cũng như sử dụng nhập khẩu.
Xuất khẩu có những khiếm khuyết nhất định làm hạn chế khả năng gia tăng xuất khẩu
nhanh hơn so với nhập khẩu, đó là:

• Việt Nam chưa thực sự hội nhập hoàn toàn vào chuỗi giá trị trong khu vực và chỉ
đóng vai trò là nơi thực hiện hoạt động lắp ráp cho các tập đoàn đa quốc gia chứ
chưa trở thành cơ sở sản xuất với giá trị gia tăng cao.
• Tỷ lệ nhập khẩu là cấu phần trong xuất khẩu còn rất cao, chiếm khoảng 2/3 giá
xuất xưởng.
• Hàng hoá xuất khẩu chưa đa dạng, tập trung vào một số ngành hàng như dầu thô,
dệt may, thuỷ sản, nông sản và giày dép. Do vậy, Việt Nam dễ chịu ảnh hưởng
tiêu cực khi có sự biến động lớn về giá hàng hoá cũng như biến động trong nhu
cầu ở thị trường nước ngoài.
• Khủng hoảng tài chính toàn cầu và suy thoái kinh tế tại các nước phát triển làm
thu hẹp nhu cầu đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam dẫn đến sự sụt giảm lớn
trong năm 2009.
• Mặc dù đồng đôla Mỹ mất giá đôi chút vào giữa năm 2009 đã giúp làm dịu tính
thiếu cạnh tranh đi kèm với tỷ giá thực tăng lên, nhưng tỷ giá thực hiện nay vẫn
còn được định giá cao.

14
Santos &Thirwall (2004) cho thấy tự do hoá thương mại có tác động tiêu cực đối với cán cân thương mại, trong khi
Wu & Zeng (2008) cho thấy sự đồng biến giữa hai hiện tượng này thấp hơn nhiều, mặc dù nghiên cứu của họ đưa ra kết
luận là tự do hoá thương mại làm tăng giá trị tuyệt đối của cả nhập khẩu và xuất khẩu.

17
Từ góc độ nhập khẩu, có một số yếu điểm trong nhu cầu trong nước dẫn tới sự phụ thuộc
đáng kể vào nhập khẩu. Cụ thể:

• Như đề cập ở trên, tỷ lệ nhập khẩu trong sản phẩm xuất khẩu ở mức khá cao dẫn
tới thực tế là nếu xuất khẩu muốn tăng lên thì nhất thiết nhập khẩu sẽ tăng.
• Thu nhập ở Việt Nam tăng lên sẽ tạo thêm nhu cầu đối với hàng tiêu dùng và xa
xỉ phẩm.
• Nền kinh tế quá nóng, đầu cơ bất động sản và các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn
chính là mầm mống dẫn tới nhập khẩu gia tăng vượt mức yêu cầu phục vụ cho sản
xuất trong những năm gần đây.
• Sự biến động trong giá hàng hoá thế giới dẫn tới hoạt động đầu cơ hàng hoá, nên
nhiều hàng hoá được nhập khẩu để tích trữ trước khi giá tăng.
• Dự đoán đồng tiền Việt Nam sẽ mất giá làm gia tăng đột biến vàng nhập khẩu
trong năm 2007, 2008 và 2009 vì vàng được coi là tài sản đầu tư an toàn.
• Việc áp dụng các biện pháp tạo thuận lợi cho thương mại và nâng cao các dịch vụ
hỗ trợ thương mại đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho xuất khẩu nhưng cũng đồng
thời thúc đẩy cả hoạt động nhập khẩu.
• Áp dụng thuế nhập khẩu thấp hơn đối với thương mại hàng hoá theo FTA trong
nội khối ASEAN (AFTA), FTA giữa ASEAN với Trung Quốc (ACFTA), và việc
gia nhập WTO trong 2007, làm cho hàng nhập khẩu trở nên rẻ đi tương đối so với
các sản phẩm trong nước và phù hợp hơn với túi tiền của dân chúng nên đã tạo ra
tỷ lệ tiêu dùng hàng nhập khẩu cao hơn.

18
I.3. SỰ BỀN VỮNG VÀ VẤN ĐỀ MANG TÍNH CƠ CẤU CỦA BOP

Như đã đề cập trong mục I.2.1 ở trên, vay mượn vốn nước ngoài để đáp ứng yêu cầu tăng
mức đầu tư trong nước nhằm nâng cao năng lực sản xuất trong tương lai của Việt Nam là
một mục tiêu phát triển tích cực. Việt Nam cần nguồn lực con người và vốn cao hơn nữa
để cạnh tranh trên thị trường thế giới với các sản phẩm có giá trị gia tăng cao hơn, ví dụ
như sản phẩm điện từ.

Đồng thời, Việt Nam vẫn là nền kinh tế chuyển đổi có thu nhập tương đối thấp cần phải
đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng và con người để nâng tỷ lệ giá trị gia tăng trong dài hạn. Cần
đầu tư vào bệnh viện, trường học, dạy nghề, phát triển hành lang giao thông và dịch vụ
hỗ trợ ở Việt Nam, giảm bớt chi phí dịch vụ tiện ích và viễn thông, củng cố môi trường
kinh doanh và tăng cường trình độ các trung tâm nghiên cứu phát triển ở Việt Nam. Quy
mô nền kinh tế còn nhỏ nên tổng tiết kiệm trong nước còn thấp khó có thể đủ để đáp ứng
nhu cầu vốn của các dự án đầu tư này. Vì vậy, cần thu hút đầu tư nước ngoài hoặc vay nợ
để có nguồn đáp ứng nhu cầu vốn của các dự án này. Quá trình này tất yếu sẽ làm cán cân
vãng lai bị thâm hụt.

Cán cân thanh toán về cơ bản vẫn bền vững trong dài hạn nếu Việt Nam có đủ khả năng
tạo ra thặng dư thương mại trong tương lai để tạo ra tích luỹ dự trữ ngoại hối dùng để trả
nợ nước ngoài. Muốn đảm bảo được yêu cầu này Việt Nam sẽ phải đảm bảo thực hiện tốt
các quyết định đầu tư và sử dụng khôn ngoan nguồn vốn nợ nước ngoài.

Trong ngắn hạn, cán cân thanh toán sẽ trở nên không bền vững nếu Việt Nam rơi vào tình
trạng mất khả năng thanh toán các khoản nợ hay không đủ ngoại tệ để thanh toán cho
hoạt động nhập khẩu vì dự trữ quốc tế có thể rơi xuống mức quá thấp. Mức dự trữ quốc tế
được coi là thấp khi chỉ đủ 3 tháng nhập khẩu, tuy nhiên Việt Nam đã từng có mức dự trữ
thấp hơn so với mức này mà vẫn không gặp khó khăn cán cân thanh toán do nợ nước
ngoài được giữ ở mức thấp.

Về ngắn hạn, Việt Nam sẽ chưa rơi vào tình trạng báo động, và xác suất mất khả năng
thanh toán các khoản nợ hoặc rơi vào khủng hoảng nhập khẩu do khủng hoảng ngoại tệ là
thấp và xa vời. Việt Nam đã chứng kiến mức độ rút vốn nhất định do nền kinh tế quá
nóng và lạm phát cao dẫn đến giảm giá trị tiền đồng trong năm 2008 và khủng hoảng tài
chính toàn cầu ảnh hưởng đến nhu cầu và đầu tư nước ngoài giảm xuống. Tuy nhiên, theo
IMF, Việt Nam dự kiến sẽ vẫn tăng trưởng ở mức 5% trong năm 2009.

Việt Nam sẽ không rơi vào tình trạng báo động vì các điều kiện sau vẫn tiếp tục được bảo
đảm trong năm 2009 và 2010:

• Thâm hụt cán cân vãng lai hiện nay thấp hơn năm 2008 do nhập khẩu giảm mạnh
hơn so với xuất khẩu. Ngoài ra, nhu cầu tại các nền kinh tế phát triển dự kiến sẽ
phục hồi trở lại kể từ 2010, nên nhu cầu đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam sẽ
tăng lên15.
• Yêu cầu thanh toán trả nợ tương đối nhỏ và sẽ không làm giảm dự trữ quốc tế một
cách đáng kể.

15
Xuất khẩu của các nước đang phát triển và trỗi dậy sẽ tăng khoảng 4,7% trong năm 2009, so với mức suy
giảm 9,7% trong năm 2008 (Báo cáo về Triển vọng Kinh tế Thế giới năm 2009 của IMF, theo Khảo sát
Kinh tế Tài chính Thế giới, số tháng 10, Bảng A9).
19
 • FDI cơ bản vẫn tốt dù rằng có giảm xuống trong 2009. Dự kiến FDI sẽ tăng trở lại
kể từ 2010.
• Mức dự trữ đạt 3 tháng nhập khẩu dự kiến sẽ được cải thiện trong năm 2010, nếu
Việt Nam khai thác có hiệu quả Hiệp định EPA Việt Nam-Nhật Bản, và thị
trường các nước ASEAN 5 và Trung Quốc, vì các nước này từ năm 2010 sẽ phải
đưa thuế nhập khẩu từ các nước ASEAN xuống 0% ở khoảng 90% số dòng thuế.
Nếu không tận dụng được cơ hội này, thì trong năm 2010 điều kiện để cải thiện
cán cân thương mại là không nhiều, vì theo dự báo của IMF (tháng 10 năm 2009
nhu cầu nhập khẩu của các nền kinh tế phát triển chỉ tăng 1,5%.

Tuy vậy, một số điểm yếu trong cán cân thanh toán hiện nay cần được quan tâm giải
quyết. Bao gồm:

• Gần đây, FDI tập trung vào các lĩnh vực phi sản xuất của nền kinh tế có thể dẫn
tới hậu quả là cán cân thương mại không được cải thiện.
• Sự phụ thuộc vào nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu ở Việt Nam cần được
giải quyết trong dài hạn để đảm bảo cán cân tài khoản vãng lai sẽ chuyển sang
thặng dư trong tương lai.
• Gói kích cầu từ ngân sách đã đạt tới mức 6,8% GDP ở Việt Nam trong năm 2009
sẽ làm gia tăng thâm hụt thương mại nhưng cũng sẽ ngăn chặn được suy giảm
tăng trưởng và không chịu sức ép giảm phát bởi khủng hoảng tài chính toàn cầu.
Tuy vậy, thâm hụt ngân sách phải đảm bảo tính bền vững trong dài hạn.
• Đồng Việt Nam được dự báo sẽ mất giá, và vào cuối năm 2008, tỷ giá thực đã
tăng lên. Sự giảm giá tiền đồng có thể dẫn tới hậu quả là nghĩa vụ nợ trở nên cao
hơn (các khoản nợ bằng đồng đôla Mỹ), làm tăng giá tương đối của hàng nhập
khẩu (do đó làm cho giá xuất khẩu tăng lên vì xuất khẩu được cấu thành với tỷ lệ
cao là nguyên liệu nhập khẩu), và có thể dẫn tới việc dòng đầu tư gián tiếp đảo
chiều.
• Các biện pháp bảo hộ đang gia tăng ở nước thứ ba sẽ hạn chế tiềm năng xuất khẩu
của Việt Nam và cần được theo dõi thật sâu sát.

I.4. ĐỀ XUẤT BIỆN PHÁP CHÍNH SÁCH

Khó khăn về cán cân thanh toán ở Việt Nam chủ yếu có nguồn gốc từ cơ cấu kinh tế (là
hệ quả của cơ cấu đầu tư) và các điều kiện kinh tế vĩ mô. Vì vậy, tái cấu trúc nền kinh tế,
chuyển đổi mô hình tăng trưởng và sử dụng các công cụ kinh tế vĩ mô chính là các giải
pháp phù hợp nhất để đối phó tời tình trạng hiện nay hơn là các công cụ chính sách
thương mại, mặc dù công cụ chính sách thương mại có thể dùng để giải quyết khó khăn
của một số ngành nghề cụ thể. Các biện pháp được đề xuất dưới đây để đối phó với khó
khăn cán cân thanh toán được phân loại theo tính chất của vấn đề bất cập là ngắn hạn hay
dài hạn.

I.4.1. Đề xuất biện pháp ngắn hạn

Công cụ kinh tế vĩ mô có thể sử dụng để điều chỉnh sự mất cân đối bên ngoài thông qua 2
kênh chính, đó là áp dụng chính sách tài khoá và chính sách tiền tệ:

• Thắt chặt tài khoá hoặc tiền tệ có thể sử dụng để giảm tiêu dùng trong nước, từ đó
sẽ giúp giảm nhu cầu đối với hàng nhập khẩu. Hiện tại Việt Nam đang nới lỏng
tiền tệ (thông qua chương trình hỗ trợ lãi suất) và mở rộng tài khoá (thông qua gói
20
 kích cầu từ ngân sách nhà nước). Cả 2 nhóm chính sách này đều làm cán cân
thanh toán của Việt Nam trở nên xấu hơn.
• Chính phủ có thể khuyến khích người tiêu dùng thay đổi cơ cấu chi tiêu theo đó
ưu tiên tiêu dùng các mặt hàng trong nước, giảm tiêu dùng nhập khẩu thông qua
giảm tỷ giá thực của đồng nội tệ. Đồng nội tệ giảm giá sẽ có tác dụng làm cho giá
các hàng hoá sản xuất trong nước trở nên rẻ hơn so với hàng hoá nước ngoài.

Một cách khác để giải quyết bất cập cán cân tài khoản vãng lai đó là giảm nhu cầu nhập
khẩu thông qua tăng thuế nhập khẩu. Trong khung khổ WTO, thành viên được phép tăng
thuế nhập khẩu lên tới mức cam kết trần. Trong trường hợp của Việt Nam, dư địa thuế
suất (phần chênh lệch giữa
thuế suất cam kết trần với Biểu đồ 9. Dư địa thuế suất nhập khẩu trong một số ngành trong năm 2009
thuế suất áp dụng) là tương
đối đáng kể và có thể sử
dụng như một chiếc phanh
để hãm bớt đà gia tăng
nhập khẩu. Biểu đồ 9 cho
thấy còn dư địa thuế suất
nhập khẩu trong nhiều
ngành khác nhau. Không
gian chính sách còn tương
đối rộng với Việt Nam
trong các ngành thiết bị vận
tải, đồ uồng và thuốc lá và
Nguồn: WTO/ITC (2008) Số liệu Thuế Nhập khẩu Thế giới 2008, Geneva
thực phẩm chế biến. Việt
Nam cũng có thể vận dụng
các biện pháp hạn chế nhập khẩu trên cơ sở khó khăn về cán cân thanh toán theo các điều
kiện chặt chẽ, sẽ được nêu tại Phần II của nghiên cứu này. Tuy nhiên, việc áp dụng thuế
suất cao hơn trong khung cam kết được phép hoặc áp dụng các biện pháp hạn chế nhập
khẩu trên cơ sở điều kiện khó khăn về cán cân thanh toán sẽ đi kèm với các ảnh hưởng
tiêu cực lâu dài cho Việt Nam. Tác động của các lựa chọn chính sách này bao gồm (i) ảnh
hưởng tới kết quả xuất khẩu vì xuất khẩu phụ thuộc khá chặt chẽ vào nhập khẩu; (ii) làm
tăng cán cân thương mại nếu hệ số co giãn của nhập khẩu nhỏ hơn 1; (iii) ảnh hưởng đến
lợi ích của người tiêu dùng vì chi phí tiêu dùng tăng lên; (iv) làm môi trường kinh doanh
ở Việt Nam bị giảm khả năng đoán định do thay đổi chính sách, và có thể ảnh hưởng đến
đầu tư trực tiếp nước ngoài; (v) giảm niềm tin của các nhà đầu tư đặt vào Việt Nam nếu
việc áp dụng các biện pháp bảo hộ bị các nhà đầu tư coi là tín hiệu của khủng hoảng.
Ngoài ra, sử dụng phụ thu nhập khẩu cũng có tác dụng giống như phá giá đồng tiền trong
cắt giảm nhập khẩu, nhưng biện pháp này sẽ không đạt được lợi ích cho hoạt động xuất
khẩu.

Cho đến nay, Việt Nam mới áp dụng một số biện pháp bảo hộ kể từ khi khủng hoảng tài
chính toàn cầu bắt đầu. Trong giai đoạn tháng 3-4/2009, Việt Nam đã áp dụng các biện
pháp tăng thuế sau đây:

• Tăng thuế nhập khẩu với 15 sản phẩm sữa.

• Tăng thuế nhập khẩu với thịt và gia cầm (từ 17% lên 33%), thịt bò đông lạnh (từ
17% lên 20%) và thịt lợn tươi (từ 24% lên 28%).
• Tăng thuế nhập khẩu đối với thép và các sản phẩm thép bán thành phẩm (từ 5%
lên 8%); sản phẩm thép dùng trong xây dựng (từ 12% lên 15%); thép tấm và thép
ống cán nguội (từ 7% lên 8%); tấm và ống bọc thép (từ 12% lên 13%).
21
 • Tăng thuế nhập khẩu đối với thép hợp kim từ 0% lên 10%.

Các chuyên gia làm báo cáo này khuyến nghị nên hạn chế áp dụng các biện pháp bảo hộ
mới và chỉ áp dụng các biện pháp chọn lọc khi thực sự cần thiết. Việc này có thể thực
hiện thông qua thuế suất áp dụng hoặc áp dụng các biện pháp tự vệ, trợ cấp hoặc biện
pháp đối kháng theo đúng các điều kiện do WTO quy định.

I.4.2. Đề xuất biện pháp dài hạn

Để giải quyết bất cập mang tính cơ cấu trong dài hạn, báo cáo khuyến nghị Việt Nam tập
trung vào nâng cao triển vọng cán cân thanh toán của mình dựa trên các gợi ý sau đây:
• Đánh giá kỹ lưỡng lợi ích từ các FTA mà Việt Nam dự kiến sẽ ký với các nước
khác để đảm bảo thu được lợi ích thực sự từ các FTA này và đảm bảo không làm
gia tăng đột biến nhập khẩu thuần. Điều này là vô cùng quan trọng đối với các
FTA như ASEAN-Trung Quốc, ASEAN- Hàn Quốc (AKFTA) và ASEAN-Nhật
Bản (AJFTA), nhất là các FTA mà Việt Nam dự kiến sẽ tham gia.
• Tìm cách nâng cao giá trị gia tăng trong hoạt động sản xuất ở Việt Nam và đa
dạng hoá diện mặt hàng xuất khẩu nhằm giảm tác động tiêu cực từ biến động giá
hàng hoá và thay đổi nhu cầu trên thị trường thế giới.
• Giải quyết sự mất cân đối kinh tế vĩ mô bằng cách điều chỉnh mức thâm hụt ngân
sách và củng cố chính sách tiền tệ vững mạnh.
• Tiếp tục củng cố các dịch vụ hỗ trợ trong nước, nâng cao các biện pháp tạo thuận
lợi cho thương mại, phát triển hơn nữa mạng lưới vận tải và dịch vụ hỗ trợ và tiếp
tục cải cách thể chế và thủ tục hành chính để giảm chi phí giao dịch nâng cao sức
cạnh tranh của hàng hóa xuất khẩu.
• Duy trì môi trường đầu tư hấp dẫn để thu hút đầu tư và nâng cao năng lực cạnh
tranh của Việt Nam.
• Nâng cao năng lực vốn con người ở Việt Nam thông qua đầu tư giáo dục vì nguồn
vốn con người là yếu tố then chốt để thúc đẩy các hoạt động có giá trị gia tăng cao
ở Việt Nam.
• Giảm thiểu tình trạng buôn lậu qua đường biên giới của Việt Nam và nâng cao
công tác giám sát, quản lý chất lượng hàng hoá nhập khẩu cũng như theo dõi sát
sao hoạt động phá giá.
• Giám sát và vận động việc xoá bỏ các biện pháp bảo hộ hoặc hình thức bảo hộ trá
hình do các nước G-20 áp dụng đối với hàng nhập khẩu từ Việt Nam16.

16
Xem Evenett (2009)
22
 PHẦN II – KHUNG KHỔ CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI

II.1. QUY ĐỊNH VỀ BOP CỦA WTO LIÊN QUAN ĐẾN THƯƠNG MẠI HÀNG HÓA

II.1.1 Ngoại lệ BOP trong hệ thống GATT/WTO

Cơ sở lý luận của hệ thống GATT/WTO được xây dựng dựa trên nguyên tắc thương mại
tự do hơn sẽ đem lại lợi ích chung về kinh tế và xã hội cho mọi thành viên. Vì vậy, quy
định của WTO tạo lập nên một hệ thống xác lập nghĩa vụ với các thành viên, đòi hỏi họ
tự do hoá thể chế thương mại và ngăn chặn việc áp dụng các biện pháp hạn chế thương
mại mới. Tuy nhiên, hệ thống cũng cho phép nhiều ngoại lệ để các chính phủ có thể áp
dụng các biện pháp hoặc quy định pháp luật mang tính chất hạn chế thương mại nhưng
với mục tiêu đạt được các lợi ích và giá trị xã hội khác nhau. WTO ghi nhận một số
trường hợp đặc biệt, dưới hình thức quy định ngoại lệ, theo đó các biện pháp hoặc văn
bản pháp luật quy định hạn chế thương mại được chấp nhận, nếu thoả mãn các điều kiện
đặt ra. Các ngoại lệ cơ bản bao gồm:

• Các ngoại lệ chung tại Điều XX GATT 1994 và Điều XIV GATS;
• Ngoại lệ về an ninh tại Điều XXI GATT 1994 và Điều XIV bis GATS;
• Ngoại lệ về tình trạng kinh tế khẩn cấp tại Điều XIX GATT 1994 và Hiệp định
Tự vệ;
• Ngoại lệ về hội nhập khu vực tại Điều XXIV GATT 1994 và Điều V GATS;
• Ngoại lệ về phát triển kinh tế tại Điều XVIII:A GATT 1994 và “Điều khoản tạo
thuận lợi”, và
• Ngoại lệ về cán cân thanh toán (BOP) tại Điều XII và XVIII:B GATT 1994 và
Điều XII GATS.

Theo quy định ngoại lệ về BOP, khi gặp tình trạng bất cập về BOP, các thành viên WTO
được phép áp dụng các biện pháp hạn chế thương mại vốn bị cấm áp dụng trong điều
kiện bình thường.

Cần lưu ý là ngoại lệ BOP chỉ được sử dụng khi tình hình tài chính đối ngoại và cán cân
thanh toán của một nước rơi vào tình trạng nghiêm trọng. Vì vậy, không thể vận dụng
quy định BOP của WTO cũng như không thể áp dụng các biện pháp hạn chế nhập khẩu
nếu thâm hụt chỉ xảy ra với một bộ phận của cán cân thanh toán, ví dụ như chỉ thâm hụt
cán cân thương mại, trong khi tình hình tài chính đối ngoại của quốc gia vẫn ổn định.

Điểm đáng lưu ý là kể từ khi hệ thống tỷ giá linh hoạt được áp dụng kể từ thập kỷ 70, thì
lý do kinh tế biện minh cho việc áp dụng ngoại lệ BOP bị công kích mạnh hơn. Lập luận
chính chống lại việc vận dụng quy định BOP của GATT/WTO là trong điều kiện gặp khó
khăn về BOP thì cần thực hiện các biện pháp chính sách kinh tế và tỷ giá chứ không phải
là các biện pháp chính sách thương mại.

II.1.2 Quy định BOP áp dụng với các thành viên phát triển (Điều XII GATT 1994)

Điều XI GATT 1994 xác lập quy định chung không cho phép áp dụng các biện pháp hạn
chế định lượng đối với thương mại. Điều XII quy định về ngoại lệ BOP đối với các thành
viên phát triển theo nguyên tắc đã được xác lập tại Điều XI. Theo quy định này, bất cứ
thành viên nào “Không trái với quy định tại đoạn 1 Điều XI… nhằm bảo vệ an toàn cho

23
tài chính đối ngoại và cán cân thanh toán của mình, có thể hạn chế số lượng hoặc giá trị
hàng hoá được phép nhập khẩu” nếu thoả mãn các điều kiện nêu cụ thể tại điều này.

Đoạn 2 (a). Điều XII quy định rằng các biện pháp hạn chế nhập khẩu ban hành mới, duy
trì hay mở rộng “sẽ không vượt quá mức cần thiết: (i) để ngăn ngừa mối đe dọa hay để
ngăn chặn sự suy giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối, hoặc (ii) trong trường hợp một bên
ký kết có dự trữ ngoại hối rất thấp, để nâng dự trữ ngoại hối lên một mức hợp lý.” Đoạn 2
(b) quy định các thành viên áp dụng biện pháp hạn chế “sẽ nới lỏng các hạn chế đó khi
các điều kiện dẫn tới hạn chế được cải thiện, chỉ duy trì các hạn chế đó ở mức độ các điều
kiện đã nêu tại điểm đó còn chứng minh được sự cần thiết phải áp dụng. Họ sẽ loại bỏ
các hạn chế khi các điều kiện không còn chứng minh được việc định ra hay duy trì các
biện pháp đó theo như quy định tại mục (a)”.

II.1.3 Quy định BOP áp dụng với các nước đang phát triển (Điều XVIII:B GATT 1994)

Quy định của GATT 1994 ghi nhận điều kiện của các nước đang phát triển khi xây dựng
quy định về các vấn đề liên quan đến BOP. Như đã được tuyên bố tại Hội nghị Bộ trưởng
Doha năm 2001, Điều XVIII là quy định đặc biệt và khác biệt áp dụng với các nước
thành viên đang phát triển và việc vận dụng điều khoản này sẽ không bị điều chỉnh chặt
chẽ như Điều XII.17 Vì vậy, Mục B của Điều XVIII, từ đoạn 8 đến 12, đưa ra ngoại lệ đặc
biệt về BOP đối với các nước thành viên đang phát triển. Đoạn 9 có ghi:

“Để đảm bảo tình hình tài chính đối ngoại và bảo đảm đủ mức dự trữ ngoại hối nhằm
thực hiện các chương trình phát triển kinh tế, một bên ký kết thuộc diện nêu tại tiết (a)
khoản 4. của Điều này có thể, với điều kiện đáp ứng các quy định của khoản 10 và 12,
điều chỉnh tổng mức nhập khẩu bằng cách hạn chế khối lượng và trị giá của hàng hóa
được phép nhập khẩu...”

So sánh Điều XII và Mục B Điều XVIII cho thấy các thành viên phát triển chỉ áp dụng
hạn chế nhập khẩu để xử lý vấn đề BOP chỉ nhằm tự bảo vệ tình hình tài chính đối ngoại
và cán cân thanh toán của mình, trong khi thành viên đang phát triển thì khả năng áp
dụng các biện pháp hạn chế sẽ rộng hơn do mục tiêu của các biện pháp BOP còn bao gồm
cả việc duy trì mức dự trữ cần thiết để thực hiện chương trình phát triển kinh tế.

II.1.3 Hình thức các biện pháp BOP

Biện pháp định lượng

Quy định của GATT 1947 chỉ cho phép áp dụng hạn chế định lượng để xử lý bất cập về
BOP. Tuy nhiên, nhìn chung thực tế thường thấy biện pháp BOP đặt dưới hình thức thuế
hoặc các biện pháp tương tự, ví dụ như phụ thu nhập khẩu. Biện pháp thuế được chính
thức cho phép trong Tuyên bố Vòng Tokyo về “Biện pháp thương mại theo mục đích Cán
cân Thanh toán” được thông qua vào năm 1979 (Tuyên bố 1979). “Cách hiểu về Điều
khoản Cán cân Thanh toán của Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại 1994”
(Cách hiểu), được coi là các diễn giải chính thức quy định BOP của GATT 1994, trong
đó nêu rõ các tính chất của biện pháp BOP:

“Các thành viên khẳng định cam kết giành ưu tiên cho các biện pháp ít gây tổn hại nhất
cho thương mại. Các biện pháp như vậy (được nêu trong Cách hiểu này với thuật ngữ

17
Quyết định Bộ trưởng về Các Vấn đề Thực thi, thông qua vào 14 tháng 11 năm 2001, WT/MIN(01)/17, ngày 20
tháng 11 năm 2001, đoạn.1.1.
24
“biện pháp theo giá”) được hiểu sẽ bao gồm phụ thu nhập khẩu, yêu cầu đặt cọc nhập
khẩu hoặc các biện pháp thương mại tương đương tác động lên giá của hàng hóa nhập
khẩu”.18

Biện pháp theo giá

Các biện pháp theo giá được sử dụng vượt trên mức cam kết thuế trần. Trong trường hợp
này, Cách hiểu nêu rõ các thành viên thông báo áp dụng biện pháp, “cần nêu mức độ tăng
vượt mức của biện pháp theo giá so với cam kết thuế trần một cách riêng biệt và rõ ràng
theo thủ tục thông báo nêu tại Cách hiểu”.19 Khả năng vận dụng nhóm biện pháp này có ý
nghĩa đặc biệt quan trọng với Việt Nam cũng như với nhiều nước mới gia nhập khác có
mức chênh lệch giữa thuế áp dụng và thuế cam kết trần không thực sự đáng kể. Ngược
lại, nếu thuế áp dụng thấp hơn đáng kể so với thuế cam kết trần, thì trong trường hợp cần
thiết có thể tăng thuế hiện hành lên mà không cần áp dụng quy định về BOP của WTO
vốn đòi hỏi ý kiến đồng ý từ các nước thành viên liên quan.

Cách hiểu cũng đưa ra ngoại lệ cho phép sử dụng hạn chế định lượng. Cách hiểu quy
định “Thành viên sẽ cố gắng tránh việc áp dụng các biện pháp hạn chế định lượng vì lý
do BOP khó khăn đặc biệt, trừ khi các biện pháp theo giá không thể ngăn cản tình trạng
thanh toán đối ngoại tiếp tục xấu đi một cách đột biến. Trong trường hợp nước thành viên
áp dụng biện pháp định lượng, thì cần nêu lý do hợp lý vì sao biện pháp theo giá không
phải là công cụ hữu hiệu để giải quyết tình hình cán cân thanh toán.”20 Khi quản lý, giám
sát biện pháp hạn chế định lượng, thì chỉ áp dụng cơ chế cấp phép tùy ý nếu không thể có
cơ chế thay thế.21

Hầu hết các nước vận dụng điều khoản BOP của WTO đều tuân thủ theo các yêu cầu của
Cách hiểu và thường sử dụng biện pháp theo giá để hạn chế nhập khẩu. Tuy nhiên, cũng
có một vài ngoại lệ. Khi tham vấn với Ủy ban BOP, các thành viên thường xem xét kỹ
toàn bộ hệ thống, phương pháp và tác động của biện pháp hạn chế nhập khẩu. Ví dụ như
trong trường hợp của Ấn Độ, một số thành viên khác phát hiện Ấn Độ không lý giải một
cách hợp lý là tại sao biện pháp theo giá không hữu hiệu trong loại bỏ khó khăn về BOP
và lý do tại sao lại án dụng hạn chế định lượng để xử lý khó khăn BOP.22

II.1.4 Mức độ, cơ chế quản lý giám sát, phạm vi và thời hạn áp dụng hạn chế

Mức độ

Mức độ của biện pháp hạn chế vì lý do BOP được quy định khá chặt chẽ tại Điều XII
hoặc XVIII:B GATT 1994, biện pháp chỉ được áp dụng ở mức độ không quá mức cần
thiết để khắc phục khó khăn BOP. Trong trường hợp nước vận dụng Điều XVIII:B là
nước đang phát triển, thì biện pháp BOP “sẽ không vượt quá mức cần thiết: (i) để ngăn
ngừa nguy cơ hay để ngăn chặn sự suy giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối, hoặc (ii)
trong trường hợp một bên ký kết có dự trữ ngoại hối rất thấp, để nâng dự trữ ngoại hối
lên một mức hợp lý.”23

18
Đoạn 2 trong Cách hiểu
19
Đoạn 2 trong Cách hiểu
20
Đoạn 3 trong Cách hiểu
21
Đoạn 4 trong Cách hiểu
22
Báo cáo Tham vấn với Ấn Độ, WT/BOP/R/11. Trong đợt tham vấn gần đây của Ecuador với Ủy ban BOP, nhiều
thành viên tuyên bố việc sử dụng hạn chế định lượng là không phù hợp. Ecuador đã đồng ý thay thế hầu hết các hạn
chế định lượng bằng biện pháp theo giá. WT/BOP/R/91
23
Điều XVIII:9 GATT 1994
25
Yêu cầu này đối với các nước đang phát triển không chặt chẽ bằng các nước phát triển vì
các nước đang phát triển có thể áp dụng biện pháp BOP để ngăn ngừa “nguy cơ” suy
giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối, trong khi các nước phát triển chỉ được phép áp dụng
biện pháp này để ngăn ngừa “nguy cơ lớn” về sự suy giảm dự trữ. Ngoài ra, các thành
viên đang phát triển có dự trữ thiếu hụt có thể áp dụng biện pháp BOP để nâng dự trữ của
mình lên mức hợp lý, trong khi các thành viên phát triển chỉ được phép áp dụng khi dự
trữ quốc tế rơi xuống mức thật thấp.

Cơ chế quản lý giám sát và phạm vi của biện pháp

Quy định của WTO cũng đặt ra một số hạn chế nhất định khi áp dụng hạn chế thương
mại vì lý BOP. Biện pháp BOP phải tránh không gây ra thiệt hại đối với lợi ích kinh tế
hoặc thương mại của bất cứ thành viên nào khác24. Biện pháp có thể phân biệt giữa các
sản phẩm, nhưng không được phân biệt giữa các nước.25 Biện pháp cần có cơ chế giám
sát, quản lý minh bạch nhằm tối thiểu hóa tác động bảo hộ không mong muốn.

Về phạm vi áp dụng, Cách hiểu đưa ra cách diễn giải chặt chẽ hơn so với lời văn gốc
trong GATT 1947 cũng như trong thực tiễn, theo đó “Thành viên khẳng định rằng các
biện pháp hạn chế nhập khẩu được thực hiện vì lý do BOP có thể chỉ được áp dụng để
kiểm tra mức độ tổng quát của nhập khẩu và không thể vượt quá mức cần thiết để giải
quyết khó khăn về BOP.26 Biện pháp hạn chế cần được quản lý giám sát một cách minh
bạch.27 Các cơ quan tại nước nhập khẩu phải đưa ra lý giải hợp lý về tiêu chí sử dụng để
xác định sản phẩm bị áp dụng biện pháp hạn chế. Dựa trên Điều XII và đoạn 10 Điều
XVIII, các chính phủ có thể không áp dụng hoặc áp dụng biện pháp hạn chế ở mức độ
nhất định đối với các sản phẩm thiết yếu. “Thuật ngữ “các sản phẩm thiết yếu” được hiểu
là các sản phẩm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng cơ bản hoặc có ảnh hưởng tới nỗ lực cải thiện
cán cân thanh toán của nước thành viên, ví dụ như vật tư, tư liệu và máy móc phục vụ sản
xuất. Khi triển khai cơ chế giám sát, quản lý việc áp dụng biện pháp hạn chế, một thành
viên chỉ áp dụng cơ chế cấp phép tùy ý trong trường hợp không thể dùng cơ chế khác và
sẽ từng bước xóa bỏ cơ chế này.”28 Trong trường hợp tham vấn của Ukraine, dự kiến áp
dụng phụ thu nhập khẩu bị phản đối vì chỉ áp dụng với 2 sản phẩm chiếm khoảng 0.6 %
số dòng thuế, và chỉ ảnh hưởng đến khoảng 7.3 % tổng kim ngạch nhập khẩu.29

Thời hạn áp dụng

Biện pháp BOP chỉ được áp dụng trong một thời gian nhất định. Thành viên có nghĩa vụ
thông báo công khai ngay khi có thể về lịch trình xóa bỏ biện pháp hạn chế nhập khẩu.
Lịch trình này có thể được điều chỉnh nếu cần thiết để phản ánh kịp thời tình hình BOP30
Nước đang phát triển không phải thực hiện yêu cầu “thu hồi hoặc điều chỉnh biện pháp
hạn chế với lý do là sự thay đổi trong chính sách phát triển của mình đã làm mất đi tính
cần thiết của biện pháp hạn chế được áp dụng theo quy định tại Mục này”.31

24
Điều XII(3/c) GATT 1994
25
Điều XIII GATT 1994
26
Cách hiểu, đoạn 4.
27
Cách hiểu, đoạn 4.
28
Cách hiểu, đoạn 4.
29
WT/BOP/R/93
30
Cách hiểu, đoạn 1.
31
Điều XVIII: (11) GATT 1994
26
Nhưng cũng có trường hợp cụ thể trong đó các thành viên liên quan không đồng ý với
cách diễn giải về chính sách phát triển và sự khác biệt giữa chính sách phát triển và các
biện pháp kinh tế vĩ mô. Trong vụ hạn chế định lượng của Ấn Độ, Hội đồng kết luận rằng
Ấn Độ có thể quản lý được tình hình BOP thông qua các công cụ chính sách kinh tế vĩ
mô, mà không cần áp dụng các biện pháp hạn chế định lượng. Ấn Độ kiện phúc thẩm
phán quyết này với lập luận rằng Hội đồng yêu cầu Ấn Độ điều chỉnh chính sách phát
triển của mình. Tuy nhiên, Cơ quan Phúc thẩm giữ nguyên phán quyết của Hội đồng và
kết luận: “chúng tôi cho rằng các công cụ chính sách vĩ mô không liên quan đến chính
sách phát triển cụ thể nào, nhưng được tất cả các thành viên vận dụng mà không gắn với
loại hình chính sách phát triển mà họ theo đuổi.”32

Tổng kết các yêu cầu cơ bản đối với các biện pháp BOP

Theo quy định hiện hành của WTO, các biện pháp BOP phải thỏa mãn yêu cầu:

• Tạm thời
• Nguyên tắc cơ bản là dựa trên cơ sở là giá cả
• Minh bạch và
• Áp dụng chung với toàn bộ nhập khẩu

II.1.5 Vai trò của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF)

Thẩm quyền của IMF

Quy định BOP trong GATT/WTO không thể áp dụng nếu không xác định rõ các khái
niệm cơ bản về
• Sự sụt giảm nghiêm trọng dự trữ tiền tệ hoặc
• Nguy cơ (lớn) của sự sụt giảm nghiêm trọng, hoặc
• Xác định mức dự trữ tiền tệ nào là mức rất thấp hoặc không đủ.

Các vấn đề này thuộc thẩm quyền và năng lực của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Điều XV:
1 GATT 1994 nêu quy định về trách nhiệm hợp tác chung đối với cả IMF và WTO về các
nội dung tỷ giá và thương mại nhằm hướng tới mục tiêu theo đuổi chính sách được điều
phối chung.

Theo Điều XV: 2, WTO “sẽ chấp nhận kết quả phân tích thực tế và số liệu thống kê cũng
như thực tế khác do Quỹ đưa ra liên quan tới vấn đề ngoại hối, dự trữ tiền tệ và cán cân
thanh toán, và sẽ chấp nhận nhận định của Quỹ về việc liệu biện pháp tỷ giá của thành
viên có phù hợp với Điều khoản Thỏa thuận của Quỹ Tiền tệ Quốc tế không…” Trong
quá trình xác định quyết định cuối cùng, thì WTO, “trong các trường hợp liên quan tới
các tiêu chí nêu tại đoạn 2(a) Điều XII hoặc tại đoạn 9 Điều XVIII, sẽ chấp nhận nhận
định của Quỹ về tình trạng thế nào được coi là sự sụt giảm nghiêm trọng về dự trữ tiền tệ
của một thành viên, là mức dự trữ tiền tệ rất thấp hoặc là mức tăng hợp lý về dự trữ tiền
tệ, cũng như về các khía cạnh tài chính liên quan đến nội dung trao đổi trong quá trình
tham vấn về các vụ việc cụ thể”.

32
Ấn Độ - Hạn chế Số lượng, Báo cáo của Ban Bồi thẩm, WT/DS90/AB/R, đoạn 124.
27
Thông tin do IMF cung cấp33

IMF thường xuyên cung cấp thông tin cho Ủy ban BOP về tình hình kinh tế của nước
thành viên, tập trung vào các chỉ số kinh tế vĩ mô có liên quan đến tình hình và triển vọng
cán cân thanh toán của nước thành viên đó. Thông tin này được sử dụng trong các đợt
tham vấn của Ủy ban BOP về "hiện trạng và triển vọng cán cân thanh toán" và "các biện
pháp khác nhằm phục hồi sự cân bằng", là các nội dung quan trọng khi Ủy ban cân nhắc
về cơ sở hợp lý của việc ban hành, duy trì hoặc mở rộng việc áp dụng biện pháp hạn chế
vì lý do cán cân thanh toán.

Ủy ban BOP không yêu cầu IMF cho ý kiến đối với đánh giá của Ủy ban về lý do hợp lý
của biện pháp hạn chế thương mại hoặc ý kiến đối với các vấn đề về quy định pháp lý và
lưu ý diễn giải đối với Điều XVIII: 11 GATT.

Trong giai đoạn 1970-2009, Ủy ban BOP đã thực hiện khoản 230 cuộc tham vấn với các
nước thành viên. Hầu hết các cuộc tham vấn này đều thực hiện theo các thủ tục chính
thức của Ủy ban, trong đó IMF phải đưa ra ý kiến nhận định của mình, ý kiến này được
phản ánh đầy đủ vào báo cáo của Ủy ban, và đưa ra báo cáo tham vấn của IMF về diễn
biến phát triển kinh tế của thành viên liên quan.

Các thông tin chung do IMF cung cấp cho Ủy ban BOP

Ý kiến nhận định của IMF gửi cho Ủy ban BOP thường bao gồm các nội dung cụ thể sau:

• Tình hình phát triển của nền kinh tế thực (ví dụ như: đầu tư, tổng cầu, sản lượng,
tăng trưởng và lạm phát);

• Mối liên hệ giữa tình hình nền kinh tế thực với khu vực tài chính và điều kiện
kinh tế vĩ mô, đặc biệt là phần đánh giá của IMF về sự mất cân đối thăng bằng
kinh tế bên trong vốn là nguyên nhân làm phát sinh bất cập về cán cân thanh toán,
trong đó tập trung vào các chính sách tài khóa, tiền tệ và tỷ giá;

• Tình hình cán cân thanh toán hiện tại, tập trung vào thương mại và tài khoản vãng
lai, ngoài ra, kể từ đầu thập niên 80 đến này phần này còn bao gồm thêm cả diễn
biến tài khoản vốn;

• Mô tả biện pháp hạn chế tỷ giá và thương mại được thành viên áp dụng và các
bước đi nhằm thắt chặt hơn hoặc tự do hóa hạn chế;

• Thông tin về mối quan hệ giữa nước thành viên tham vấn với IMF, cụ thể là IMF
có đang cho vay hoặc đang đàm phán chương trình cho vay nào không.

Trong phần ý kiến của mình, nếu cần thiết, IMF có thể nêu các nhân tố bên ngoài có tác
động tiêu cực tới hiện trạng hoặc triển vọng cán cân thanh toán của nước thành viên. Ví
dụ như khủng hoảng năng lượng những năm 70, hay cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính
mới đây hay các rào cản thương mại ở nước ngoài và sự thay đổi trong giá cánh kéo của
hàng xuất nhập khẩu ảnh hưởng thế nào đối với giá nhập khẩu và thu nhập từ xuất khẩu
của nước thành viên. Thông thường, các yếu tố này được xem xét đánh giá trong mối
quan hệ qua lại với tình hình cán cân thanh toán xem có làm trầm trọng hóa bất cập, hay
tạo ra rủi ro không đo lường về cán cân thanh toán hay không, và trong một số trường

33
Mô tả chi tiết vai trò của IMF trong các cuộc tham vấn BOP, tham khảo: WT/BOP/21
28
hợp được coi là cơ sở kéo dài thời hạn áp dụng trước khi xóa bỏ biện pháp hạn chế
thương mại vì lý do cán cân thanh toán.

Thông tin về nợ nước ngoài

Trong bản ý kiến của mình, nếu cần thiết, IMF có thể nêu thêm các thông tin về mức nợ
nước ngoài và nghĩa vụ trả nợ của nước thành viên. Nội dung này ngày càng trở nên phổ
biến trong các bản ý kiến của IMF kể từ cuối thập kỷ 70, do nhiều nước có khả năng tiếp
cận được thị trường vốn quốc tế và mức nợ nước ngoài tăng. IMF cung cấp thông tin về
dự trữ quốc tế gộp và thay đổi dự trữ thuần, và trong một số trường hợp, đánh giá vai trò
của nợ ngắn hạn trong tổng thể tình hình nợ nước ngoài của nước thành viên. Thông tin
nợ được phân tích trong quan hệ với các chính sách điều chỉnh cán cân thanh toán cũng
như xác định nhu cầu về nguồn vốn, và thường được thể hiện dưới hình thức số tương đối
để liên hệ giữa vay nợ nước ngoài với việc tích lũy dự trữ tiền tệ và tạo ra các nghĩa vụ về
ngoại hối mang tính chất đối ứng.

Thông tin về dự trữ quốc tế

Bản ý kiến của IMF thường đưa ra các số liệu thống kê và thông tin về mức dự trữ quốc
tế của nước thành viên, thể hiện dưới dạng số tuyệt đối, và theo cả số tương đối dưới
dạng tháng nhập khẩu và trong một số trường hợp là theo tỷ lệ phần trăm hay số tương
đối của tổng giao dịch đối ngoại. Thông tin này thường được thể hiện và phân tích trong
quan hệ với diễn biến dự kiến về cán cân thanh toán và nợ nước ngoài của nước thành
viên, đặc biệt là để làm rõ liệu cán cân thanh toán của nước đó có tiếp tục xấu đi và tạo ra
sức ép đối với dự trữ quốc tế hay không, hay là ngược lại, hay liệu tổng nghĩa vụ thanh
toán với nước ngoài có tạo ra sức ép với dự trữ quốc tế hay không, hoặc liệu việc tiếp tục
vay nước ngoài có tiếp tục đảm bảo tính bền vững và khả thi để bù đắp cán cân thanh
toán và củng cố dự trữ quốc tế hay không. Bức tranh tĩnh về dự trữ và liệu dự trữ có đủ
hay không thường được trình bày kết hợp với ý kiến của Quỹ về triển vọng hoặc dự đoán
về thay đổi mức dự trữ quốc tế do quốc gia đó nắm giữ.

Nhiều nước tham gia tham vấn với Ủy ban BOP có mức dự trữ quốc tế tương đương 3
tháng nhập khẩu. (Trong khung khổ WTO, đây được gọi là “nguyên tắc vàng của IMF”,
trong đó dự trữ quốc tế cần đảm bảo đủ để phục vụ 3 tháng nhập khẩu). Trong bản ý kiến
của mình với Ủy ban BOP, các nước thành viên thường dẫn chiếu mức dự trữ này với vai
trò là mức dự trữ tối thiểu, đảm bảo sự thận trọng trong hoạt động của cơ quan quản lý
tiền tệ. Một vài nước thành viên có mức dự trữ thấp hơn nhiều trong thời điểm thực hiện
tham vấn với Ủy ban BOP, trong một số trường hợp thậm chí con số này thấp hơn 1
tháng nhập khẩu, trong khi đó nhiều nước khác lại có mức dự trữ quốc tế lớn hơn nhiều;
dự trữ ở mức tương đương 6-7 tháng nhập khẩu không phải là bất thường, và trong một
số trường hợp dự trữ quốc tế lên tới mức 11-12 tháng nhập khẩu tại thời điểm thực hiện
tham vấn về BOP. Thực tế cho thấy, các nước thành viên duy trì dự trữ cao hơn trong
thập kỷ 90 so với các thập kỳ 70 và 80, vì họ lo ngại về sự biến động mạnh dòng vốn sau
khi khủng hoảng tài chính diễn ra. Tuy nhiên, thực tế này không thực sự phổ biến, một
phần là bởi vì các nước liên quan không phải luôn luôn là các nền kinh tế mới nổi, tức là
những nền kinh tế dễ bị ảnh hưởng bởi luồng vốn vào đột biến cũng như nguy cơ rút vốn
đầu cơ nước ngoài.

Nội dung dự trữ tiền tệ thường được thảo luận trong khung khổ của Uỷ ban. Ví dụ, trong
trường hợp Ấn Độ tham vấn với Uỷ ban BOP vào 12/1995, Uỷ ban đã tuyên bố Ấn Độ
đang trong quá trình thực hiện tự do hoá mạnh mẽ cơ chế thanh toán và đã cải cách thị

29
trường trong nước. Đại diện Ấn Độ cho rằng với quy mô và độ phức tạp của nền kinh tế
của mình, “Ấn Độ cần có lượng dự trữ lớn hơn tiêu chuẩn 3 đến 4 tháng nhập khẩu”34.

Trong bối cảnh xử lý các vấn đề thực thi và các vướng mắc được nêu trong Vòng Đàm
phán Phát triển Doha, tại Uỷ ban BOP cũng diễn ra tranh luận, trong đó Ấn Độ giải thích
quan điểm về yêu cầu dự trữ tài chính. Ấn Độ không đồng ý với nguyên tắc ba tháng
nhập khẩu và cho rằng các nước đang phát triển “thường gặp phải các vấn đề khó khăn về
cán cân thanh toán phát sinh từ việc mở rộng thị trường trong nước cũng như do sự biến
đổi giá cánh kéo thương mại trong quá trình phát triển của mình. Vì vậy, cần ghi nhận
rằng chính xu hướng phát triển của các nước này sẽ tạo nên bất cập về cán cân thanh
toán, cũng như sự cần thiết phải đảm bảo sự an toàn của tình hình tài chính đối ngoại của
một nước đang phát triển và đảm bảo mức dự trữ đủ để thực hiện các chương trình phát
triển thông qua biện pháp kiểm soát tổng mức nhập khẩu trong một giai đoạn nhất định
khi các chương trình phát triển kinh tế tạo ra nhu cầu mới”. Dựa trên nhận định này, nước
này đề nghị diễn giải Điều XVIII:11 GATT 1994 theo đó Uỷ ban BOP “cần thể hiện rõ
hơn quan điểm công nhận và cân nhắc rằng nước đang phát triển có nhu cầu cao hơn về
dự trữ để thực hiện chương trình phát triển kinh tế của mình và rằng các chương trình này
thường đi kèm với việc sử dụng vốn nước ngoài để đầu tư cho cơ sở hạ tầng”.35

Vai trò của IMF trong các vụ giải quyết tranh chấp

Vai trò của IMF được minh hoạ rõ trong giải quyết tranh chấp của WTO liên quan đến
Hoa Kỳ và Ấn Độ. Hoa Kỳ cho rằng biện pháp hạn chế định lượng của Ấn Độ áp dụng
dụng đối với hơn 2,700 dòng thuế hàng nông và công nghiệp được thông báo cho WTO
là không phù hợp với Điều XI:1 và XVIII:11 GATT 1994 và Điều 4.2 Hiệp định Nông
nghiệp. Ngoài ra, các thủ tục và thực tiễn cấp phép nhập khẩu của Chính phủ Ấn Độ cũng
được coi là không phù hợp với yêu cầu căn bản của WTO nêu tại Điều XIII GATT 1994
và Điều 3 Hiệp định về Thủ tục Cấp phép Nhập khẩu. Cơ quan Giải quyết Tranh chấp
của WTO (DSB) thành lập Hội đồng vào 18/11/1997.

Hoa Kỳ đưa ra cáo buộc của mình dựa trên quan điểm đánh giá của IMF về cơ sở hợp lý
mà Ấn Độ đưa ra khi áp dụng biện pháp vì lý do BOP, đó là Ấn Độ không gặp bất cập về
cán cân thanh toán. Quan điểm của IMF nêu rõ Ấn Độ “có tình hình tài chính đối ngoại
có thể được quản lý tốt bằng các công cụ kinh tế vĩ mô; không cần thiết phải áp dụng hạn
chế định lượng và vì vậy biện pháp này cần được xoá bỏ trong thời gian tương đối
ngắn.”36 Cơ quan Phúc thẩm chấp nhận đánh giá của IMF rằng Ấn Độ không cần phải
điều chỉnh chính sách phát triển của mình vì những lý do giải thích ở trên. Dự trữ tiền tệ
của Ấn Độ là đủ mức, vì vậy biện pháp BOP của Ấn Độ là không cần thiết để ngăn chặn
nguy cơ hoặc chấm dứt tình trạng sụt giảm dự trữ tiền tệ theo nghĩa của Điều XVIII:9;
Ấn Độ đã vi phạm Điều XVIII:11, câu hai, trong đó nêu rõ biện pháp hạn chế chỉ được
duy trì ở mức cần thiết theo Điều XVIII:9. Cuối cùng, Ấn Độ phải xoá bỏ hầu hết các
biện pháp hạn chế nêu trên vào 1/4/2000. Kể từ 1/4/2001, Ấn Độ xoá bỏ toàn bộ các biện
pháp hạn chế và như vậy đã thực hiện đầy đủ các khuyến nghị của Cơ quan Phúc thẩm.
(Chương tới sẽ nêu chi tiết hơn về vụ kiện Biện pháp Hạn chế Định lượng của Ấn Độ).

34
WT/BOP/R/11
35
WT/BOP/R/61
36
Báo cáo Tham vấn với Ấn Độ, WT/BOP/R/32, Bản Ý kiến của IMF
30
II.1.6 Khía cạnh pháp lý và quy định về thủ tục Tham vấn về BOP

Thông báo

Nếu một thành viên WTO cho rằng minh gặp khó khăn về BOP và quyết định đề nghị áp
dụng biện pháp hạn chế định lượng nhằm khắc phục khó khăn này, thì bắt buộc phải
thông báo cho Đại Hội đồng về việc áp dụng biện pháp và bất kỳ thay đổi nào trong việc
áp dụng biện pháp đó. Lịch trình xoá bỏ hạn chế nhập khẩu cần được công bố công khai,
ngay khi có thể, việc thay đổi lịch trình này cũng phải được công bố công khai.37 Nếu
biện pháp BOP được điều chỉnh đáng kể thì “sẽ phải thông báo cho Đại Hội đồng trước
khi hoặc không chậm hơn 30 ngày từ ngày công bố. Hàng năm, mỗi thành viên phải làm
bản thông báo tổng hợp cho Ban Thư ký, trong đó nêu rõ mọi thay đổi về luật, quy định,
tuyên bố chính sách, hoặc các loại thông báo công khai, để các thành viên khác xem xét.
Việc thông báo phải cung cấp đủ thông tin, ở mức tối đa có thể, theo từng dòng thuế, về
biện pháp được áp dụng, phạm vi sản phẩm được áp dụng và dòng thương mại chịu ảnh
hưởng”.38

Nếu bất cứ thành viên nào nghi ngờ hoặc đặt ra câu hỏi về tài liệu thông báo, thành viên
đó có thể yêu cầu Uỷ ban BOP rà soát lại tài liệu này. Công việc rà soát này chỉ thuần tuý
mang tính chất làm rõ thông tin hoặc vấn đề nêu trong tài liệu thông báo “rằng liệu có cần
thiết phải thực hiện tham vấn theo đoạn 4(a) Điều XII hoặc đoạn 12 (a) Điều XVIII.39 Có
thể xảy ra trường hợp một thành viên áp dụng hạn chế nhập khẩu mà không nêu rõ lý do
áp dụng biện pháp. Nếu bất cứ thành viên nào có cơ sở để cho rằng biện pháp hạn chế
nhập khẩu này là vì lý do BOP, thì thành viên đó có thể yêu cầu Uỷ ban BOP xem xét.
Trong trường hợp đó, Chủ tịch Uỷ ban BOP sẽ yêu cầu cung cấp thông tin về biện pháp
đó và cung cấp thông tin này cho tất cả các thành viên.40

Các loại Tham vấn BOP41

Một thành viên WTO áp dụng biện pháp hạn chế mới hoặc nâng mức độ áp dụng của các
biện pháp hạn chế lên cao đáng kể so với trước đó thì có nghĩa vụ phải tham vấn với Uỷ
ban Các biện pháp hạn chế BOP (Uỷ ban BOP) trong vòng 4 tháng kể từ khi áp dụng
biện pháp BOP. Uỷ ban BOP thực hiện tham vấn thay mặt cho các thành viên WTO.
Thành viên áp dụng biện pháp nhập khẩu vì lý do BOP có thể yêu cầu thực hiện tham vấn
theo đoạn 4 (a) Điều XII hoặc đoạn 12 (a) Điều XVIII GATT 1994 nếu thấy phù hợp.
Các thành viên phát triển tham vấn theo Điều XII, còn các nước đang phát triển thì theo
Điều XVIII:B. Nếu thành viên áp dụng biện pháp hạn chế không đưa ra yêu cầu tham
vấn, thì Chủ tịch Uỷ ban BOP sẽ mời thành viên đó tham gia tham vấn. Uỷ ban BOP thực
hiện tham vấn nhằm rà soát toàn bộ các biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP.
Trước đây, thành viên Uỷ ban có thể gồm đại diện của mọi thành viên WTO có quan tâm.
Thông thường, tất cả các thành viên phát triển và đang phát triển đều có đại diện trong
Uỷ ban này. Các thành viên là các nước kém phát triển (LDC) hoặc nền kinh tế nhỏ đang
phát triển thường không có mặt trong Uỷ ban vì lý do không đủ nguồn lực và chỉ tham
gia vào các cuộc họp của Uỷ ban mà thôi. Quy định thay đổi kể từ 3/6/2009. Kể từ đó đến
nay, mọi thành viên hiện tại và tương lai của WTO “sẽ thông báo với Tổng Giám Đốc
nguyện vọng tham gia với vai trò là thành viên của Uỷ ban BOP”.42

37
Đoạn 1 và 9 trong Cách Hiểu
38
Đoạn 9 trong Cách Hiểu
39
Đoạn 10 trong Cách Hiểu
40
Đoạn 10 trong Cách Hiểu
41
Đoạn 5-8 trong Cách Hiểu
42
WT/BOP/R/92/Rev.1
31
Vào tháng 1 hàng năm, Ban Thư ký sẽ gửi cho các nước và trình lên Tổng Giám Đốc lịch
tham vấn trong năm. Lịch này được xây dựng trên cơ sở lấy ý kiến của các thành viên có
liên quan, căn cứ theo chương trình và tiến độ thực hiện các cuộc tham vấn của IMF với
Chính phủ của nước thành viên, để đảm bảo rằng các thông tin có ý nghĩa và cập nhật
nhất từ nguồn IMF được sử dụng trong tham vấn trong khung khổ WTO.43

Chi tiết về thủ tục của các đợt tham vấn được gọi là “thủ tục tham vấn đầy đủ”, đã tồn tại
kể từ năm1970. Các thủ tục khái quát hơn, “thủ tục tham vấn rút gọn” được áp dụng với
các nước thành viên chậm phát triển, và cũng được áp dụng cả với các nước thành viên
đang phát triển nhưng ở mức độ hạn chế hơn. Quy định về tham vấn đầy đủ được thông
qua vào 28/4/197044, còn quy định về thủ tục tham vấn rút gọn được thông qua vào
19/12/1972.45

Tham vấn đầy đủ

Tham vấn đầy đủ có thể thực hiện theo Điều XII:4 và XVIII:12 GATT 1994. Các nước
phát triển tham vấn hàng năm, còn các nước đang phát triển tham vấn 2 năm 1 lần. Tham
vấn bao gồm nội dung về bản chất khó khăn BOP của thành viên; các biện pháp thay thế
có thể và tác động của biện pháp hạn chế đối với nền kinh tế của các nước thành viên
khác. Tham vấn thực hiện nhằm tạo cơ hội để trao đổi quan điểm một cách tự do để hiểu
rõ hơn các vấn đề bất cập mà nước tham vấn gặp phải, về các biện pháp đã được áp dụng
để giải quyết bất cập và khả năng giải quyết theo hướng đảm bảo thương mại đa phương
tự do hơn.

Căn cứ theo “Kế hoạch Thảo luận trong tham vấn theo Điều XII:4 (b) và XVIII:12(b)”46,
các nội dung sau đây sẽ được giải quyết trong khung khổ tham vấn đầy đủ:

I. Hiện trạng và triển vọng BOP

ƒ Tình hình BOP và mức dự trữ tiền tệ;
ƒ Triển vọng BOP và dự kiến thay đổi dự trữ;
ƒ Các vấn đề cần cân nhắc ảnh hưởng tới dự trữ hoặc nhu cầu tăng dự trữ;
ƒ Các nhân tố bên trong hoặc bên ngoài ảnh hưởng tới BOP, như xuất khẩu
hay nhập khẩu;
ƒ Ảnh hưởng của biện pháp hạn chế đối với BOP và dự kiến khung thời gian
áp dụng biện pháp hạn chế;
ƒ Triển vọng về việc nới lỏng hoặc chấm dứt biện pháp hạn chế cũng như
khả năng ảnh hưởng tới BOP.
II. Biện pháp thay thế để phục hồi sự cân bằng
• Tình hình tiền tệ, tài khoá ở trong nước và các nội dung liên quan có tác
động tới BOP;
• Biện pháp trong nước nhằm duy trì hoặc phục hồi cân bằng bao gồm các
biện pháp dài hạn như nâng cao năng suất và năng lực xuất khẩu hoặc
giảm thiểu mất cân đối cơ cấu hoặc sự trì tệ;
• Các biện pháp khác có thể giúp phục hồi cán cân thanh toán quốc gia.
III. Hệ thống và phương pháp của biện pháp hạn chế

43
Đoạn 7 trong L/3388
44
L/3388, 27/4/1970
45
L/3772/Rev.1, 19/12/1972
46
Phụ lục I của L/3388
32
 ƒ Cơ sở pháp lý và hành chính của biện pháp hạn chế;
ƒ Phương pháp sử dụng để hạn chế nhập khẩu, chi tiết hoá các loại hàng hoá
và tỷ lệ nhập khẩu theo từng phương pháp;
ƒ Đối xử với hàng nhập khẩu từ các nước hoặc khu vực tiền tệ khác nhau;
ƒ Các cơ chế sử dụng thương mại nhà nước hoặc độc quyền nhà nước trong
nhập khẩu và thực thi hạn chế nhập khẩu.

IV. Ảnh hưởng của biện pháp hạn chế

• Ảnh hưởng mang tính bảo hộ đối với sản xuất trong nước. Khó khăn, bất
cập có thể gia tăng nếu nới lỏng hoặc xoá bỏ biện pháp hạn chế;
• Các bước đi nhằm giảm thiểu tác động bảo hộ của biện pháp hạn chế;
• Các bước đi nhằm giảm thiểu khó khăn trong giai đoạn chuyển đổi trước
khi biện pháp BOP có thể bị xoá bỏ;
• Các bước đi theo quy định tại Điều XII: 3 (c) và Điều XVIII:10.

Do các vấn đề bất cập về BOP và các biện pháp hạn chế áp dụng tại các nước thành viên
là rất đa dạng, nên kế hoạch tham vấn không thể cứng nhắc, cần được điều chỉnh cho phù
hợp với từng trường hợp cụ thể. Thực tiễn về tham vấn trong khung khổ Uỷ ban BOP cho
thấy tất cả các nhân tố đều được đưa ra cân nhắc, nhân tố bên trong bên ngoài có ảnh
hưởng đến tình hình BOP của nước tham vấn. Trong các cuộc tham vấn với các nước
đang phát triển, nội dung lưu ý thường tập trung vào xoá bỏ hoặc khắc phục bất cập BOP
hoặc các bất cập về thương mại và phát triển khác thông qua các biện pháp tạo điều kiện
tăng thu nhập từ xuất khẩu.47

Tham vấn rút gọn

Thể chế của tham vấn rút gọn được xây dựng từ những năm 70 dưới thời GATT do có
nhiều khó khăn phát sinh khi tổ chức tham vấn theo Điều XVIII:12 (b). Tham vấn thường
kỳ bị hoãn nhiều lần do hạn chế về ngân sách và sức ép về công việc mà Ban Thư ký
GATT cũng như các phái đoàn liên quan khác gặp phải. Lúc đó người ta cũng nghi ngờ
về tính hữu dụng của việc tham vấn dưới hình thức bắt buộc, vì vậy đã có những đề xuất
nhằm đơn giản hoá việc tham vấn.

Tham vấn rút gọn có thể được tổ chức “trong trường hợp các thành viên LDC hoặc các
thành viên đang phát triển đang thực hiện xoá bỏ biện pháp hạn chế theo đúng lộ trình đã
trình bày trước Uỷ ban trong các lần tham vấn trước. Thủ tục tham vấn rút gọn cũng có
thể vận dụng trong trường hợp của một nước thành viên đang phát triển nếu nước đó thực
hiện Rà soát Chính sách Thương mại trong cùng năm với ngày xác định để thực hiện
tham vấn.48 Trong các trường hợp này, quyết định có cần vận dụng thủ tục tham vấn đầy
đủ sẽ được đưa ra trên cơ sở các tiêu trí sau đây:

(a) Khoảng cách thời gian kể từ lần tham vấn cuối cùng;

(b) Các bước đi của nước thành viên tham vấn đã thực hiện theo các kết luận nêu ra tại
các lần tham vấn trước;

(c) Thay đổi tính chất tổng thể hoặc bản chất của biện pháp thương mại vì lý do BOP;

47
Đoạn 3. L/3388
48
Đoạn 8. trong Cách hiểu
33
(d) Thay đổi hiện trạng hoặc triển vọng BOP và

(e) Liệu các bất cập BOP có mang tính chất cơ cấu hay là chỉ mang tính chất tạm thời.49
Ngoại trừ trường hợp các thành viên là nước kém phát triển (LDC), số lần các vụ tham
vấn liên tiếp vận dụng thủ tục tham vấn rút gọn không vượt quá 2.50

Kể từ 1972, các thủ tục sau được áp dụng để thực hiện quy định của Điều XVIII:12 (b) về
tham vấn thường kỳ với các thành viên là nước đang phát triển:

(a) Hàng năm, Ban Thư ký xây dựng danh sách các thành viên vận dụng Điều XVIII:B
cần phải thực hiện tham vấn theo đoạn 12 (b) trong năm đó;

(b) Từng thành viên trong danh sách sẽ gửi văn bản nêu rõ khó khăn BOP, hệ thống và
phương pháp hạn chế, trình bày các quy định phân biệt đối xử, nếu có, và thay đổi trong 2
năm qua cũng như tác động của biện pháp hạn chế và triển vọng xoá bỏ biện pháp này;

(c) Văn bản này sẽ được gửi cho các thành viên và trình bày trước Uỷ ban BOP để được
xem xét, làm cơ sở để Uỷ ban quyết định có cần thiết phải vận dụng thủ tục tham vấn đầy
đủ hay không. Nếu Uỷ ban quyết định không cần tham vấn, Uỷ ban BOP sẽ kiến nghị lên
Đại Hội đồng rằng thành viên liên quan đã tham vấn với các thành viên khác và đã thực
hiện đầy đủ nghĩa vụ tại Điều XVIII:12 (b) trong năm đó. Nếu quyết định theo hướng
ngược lại, thì các thành viên sẽ tham vấn với IMF, và Uỷ ban BOP sẽ tuân theo các thủ
tục được quy định đối với tham vấn đầy đủ; và

(d) Phối hợp tổ chức với IMF để IMF cung cấp số liệu BOP của từng nước thành viên đã
có văn bản gửi theo đoạn (b) nêu trên;51

Cần lưu ý là quy định tham vấn rút gọn chỉ gắn với tham vấn định kỳ theo Điều XVIII:12
(b). Tham vấn theo Điều XVIII:12 (a) (tham vấn lần đầu) tiếp tục tuân thủ theo các quy
định gốc. Không có thay đổi đối với thủ tục tham vấn với các nước phát triển vận dụng
Điều XII; các nước này phải tham vấn hàng năm giống như quy định trước đây. Kể từ khi
WTO ra đời, trừ trường hợp LDC, số lần các vụ tham vấn liên tiếp vận dụng thủ tục tham
vấn rút gọn không vượt quá 2.52

Tham vấn với IMF

Theo đoạn 2 Điều XV GATT 1994, WTO cần thực hiện tham vấn với IMF về các vấn đề
nêu tại khoản này. Sau khi chương trình tham vấn trong năm được Đại Hội đồng ghi
nhận, Tổng Giám đốc WTO cần gửi giấy mời mời IMF tham gia các nội dung tham vấn
BOP của WTO. Trong mọi trường hợp, tham vấn giữa WTO và IMF trong Uỷ ban BOP
sẽ diễn ra trước tham vấn trong nội bộ WTO.53

Tài liệu do IMF cung cấp trong khung khổ tham vấn giữa IMF và WTO sẽ được gửi cho
thành viên của Uỷ ban BOP ngay khi Ban Thư ký nhận được từ IMF. Các thành viên
khác có yêu cầu cũng sẽ nhận được 1 bản sao.54

49
Đoạn 8. trong Cách hiểu và đoạn 8. trong Tuyên bố 1979
50
Đoạn 8. trong Cách hiều
51
Đoạn 3. trong L/3772/Rev.1
52
Đoạn 8. trong Cách hiểu
53
Đoạn 8. trong L/3388
54
Đoạn 9. trong L/3388
34
Hồ sơ và tài liệu

Quy định WTO yêu cầu có 4 loại tài liệu sử dụng trong tham vấn BOP.

Thông báo

Thành viên tham vấn xây dựng tài liệu thông báo để thông tin đến các thành viên khác về
việc áp dụng biện pháp hạn chế thương mại vì lý do BOP.

Tài liệu Cơ bản phục vụ Tham vấn

Tài liệu Cơ bản phục vụ Tham vấn, cũng do nước thành viên tham vấn chuẩn bị, bao gồm
4 phần sau:

(a) Tổng quan tình hình và triển vọng BOP, bao gồm các nhân tố bên trong và bên ngoài
có ảnh hưởng tới tình hình BOP và các biện pháp chính sách trong nước được áp dụng để
phục hồi cân bằng một cách ổn định và bền vững;

(b) Mô tả chi tiết biện pháp hạn chế vì lý do BOP, cơ sở pháp lý và các bước đi được thực
hiện nhằm giảm thiểu tác động bảo hộ không mong muốn;

(c) Các biện pháp được thực hiện kể từ lần tham vấn cuối cùng về tự do hoá các biện
pháp hạn chế nhập khẩu, căn cứ theo các kết luận của Uỷ ban BOP;

(d) Kế hoạch loại bỏ hoặc từng bước nới lỏng biện pháp hạn chế còn lại55.

Theo thủ tục tham vấn rút gọn, thành viên tham vấn sẽ nộp văn bản nêu các thông tin
quan trọng về các cấu phần nêu trong Tài liệu Cơ bản.

Tài liệu Cơ bản cần tập trung vào các khía cạnh thương mại của biện pháp hạn chế, còn
các khía cạnh tài chính sẽ được phản ánh trong các tài liệu của IMF. Theo trình tự thời
gian, cần liệt kê những thay đổi về cơ chế quản lý, giám sát biện pháp hạn chế trong các
nước trước khi diễn ra đợt tham vấn trước đây. Trong khi chuẩn bị tài liệu, nếu nước
thành viên tham vấn là nước đang phát triển có yêu cầu, Ban Thư ký sẽ cung cấp hỗ trợ
kỹ thuật để chuẩn bị các tài liệu này. Tài liệu cơ bản sẽ được gửi cho các thành viên ít
nhất là 3 tuần trước ngày thực hiện tham vấn.

Tài liệu nghiên cứu cơ sở

Tài liệu nghiên cứu thực tế của Ban Thư ký WTO bao gồm các khía cạnh quan trọng của
việc tham vấn nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho cuộc tham vấn tại Uỷ ban. Tài liệu
nghiên cứu thực tế có 3 chương chính. Chương một trình bày diễn biến thương mại và
kinh tế vĩ mô. Chương này nêu các thông tin về tăng trưởng kinh tế của nước tham vấn và
diễn biến tài khoản vãng lai. Trong trường hợp Ecuador vào 6/2009, tài liệu này sử dụng
dữ liệu tài chính gần nhất của Ngân hàng Trung ương Ecuador và số liệu thương mại từ
nguồn Liên hiệp quốc.56 Chương II trình bày về đặc điểm chính sách thương mại và tình
hình phát triển thương mại. Trong trường hợp Ecuador, Chương này có 5 mục, nêu khung
khổ chính sách thương mại, thuế quan, hạn chế nhập khẩu và cấp phép nhập khẩu, các

55
Đoạn 11 trong Cách hiểu
56
Tham vấn với Ecuador, Tài liệu nghiên cứu cơ sở của Ban Thư ký, WT/BOP/S/15/Rev.1, 14/4/2009
35
biện pháp dự phòng và thuế ưu đãi khi tiếp cận thị trường thứ 3. Chương 3 tập trung vào
các biện pháp thương mại được áp dụng và tác động có thể có.

Theo Cách hiểu, “tài liệu của Ban Thư ký sẽ bao gồm các thông tin cơ sở liên quan và
các nội dung phân tích về bất lợi từ môi trường thương mại bên ngoài có ảnh hưởng tới
hiện trạng và triển vọng cán cân thanh toán của thành viên tham vấn.”57 Tuy nhiên, cũng
cần bổ sung thêm rằng tài liệu phục vụ tham vấn BOP của Ban Thư ký cơ bản là phản
ánh thực tế, rất ít khi có nội dung phân tích sâu sắc. Tài liệu nghiên cứu cơ sở của
Ecuador là một ví dụ, tài liệu này không đưa ra đánh giá tác động kinh tế và thương mại
của cuộc khủng hoảng tài chính kinh tế vừa qua đối với Ecuador cũng như tác động rất
lớn của quá trình đôla hoá nền kinh tế của nước này. Mặc dù vậy, các nội dung này vẫn là
những chủ đề chính được thảo luận trong phiên họp của Uỷ ban vào 6/2009.58

Báo cáo kết quả tham vấn

Kết thúc mỗi cuộc tham vấn, Ban Thư ký sẽ viết báo cáo ghi chép các nội dung quan
trọng được thảo luận. Báo cáo này không nêu hết từng ý kiến phát biểu tại cuộc họp, trừ ý
kiến của đại diện nước thành viên tham vấn và ý kiến của IMF: các ý kiến khác được
tổng hợp nhưng không nêu rõ nước nào phát biểu. Ví dụ: “Một số thành viên cho rằng
biện pháp hạn chế thương mại không phải là giải pháp tối ưu để phục hồi cân bằng BOP
một cách bền vững” hoặc “Một vài thành viên khác nhận định việc sử dụng biện pháp
thương mại vì lý do BOP là hoàn toàn phù hợp trong điều kiện hiện nay”. Báo cáo cũng
nêu kết luận của Uỷ ban BOP, nếu có.

Kết cấu phổ biến của báo cáo tham vấn đầy đủ về BOP như sau:

A. Phát biểu mở đầu (Phát biểu của đại diện nước tham vấn đính kèm trong Phụ lục 1.);

B. Phát biểu của IMF (Đính kèm trong Phụ lục 2);

C. Nội dung thảo luận trong Uỷ ban. Phần này nhóm các ý kiên của Uỷ ban lại thành 4 đề
mục sau đây: (i) hiện trạng và triển vọng BOP; (ii) biện pháp thay thế nhằm phục hồi sự
cân bằng; (iii) Hệ thống và phương pháp hạn chế; (iv) tác động của biện pháp hạn chế;

D. Trả lời của đại diện nước tham vấn;

E. Kết luận (trong trường hợp tham vấn đầy đủ).

Báo cáo tham vấn rút gọn bao gồm phần tóm tắt các nội dung thảo luận tại Uỷ ban và
quyết định có cần áp dụng thủ tục tham vấn đầy đủ hay không59.

Khía cạnh pháp lý của việc tham vấn BOP

Đồng thuận trong Uỷ ban BOP và nguyên tắc cơ bản

Uỷ ban BOP báo cáo trực tiếp về kết quả tham vấn lên Đại Hội đồng. Trong trường hợp
thực hiện tham vấn đầy đủ, báo cáo cần nêu rõ kết luận của Uỷ ban về các cấu phần khác

57
Đoạn 12 trong Cách hiểu
58
Báo cáo Tham vấn với Ecuador, WT/BOP/R/91
59
Đoạn 13. trong Undersatnding
36
nhau của bản kế hoạch tham vấn cũng như số liệu thực tế và lý do đưa ra các kết luận
này. Theo Cách hiểu:

“Uỷ ban sẽ cố gắng đưa vào kết luận của mình dự kiến đề xuất nhằm tăng cường việc
thực hiện Điều XII và XVIII:B, như trong Tuyên bố và Cách hiểu này. Trong các trường
hợp lịch xoá bỏ biện pháp BOP đã được báo cáo trước Uỷ ban, thì Đại Hội đồng có thể
căn cứ trên lịch trình này có ý kiến cho rằng thành viên tham vấn đã tuân thủ theo các
nghĩa vụ của mình trong GATT 1994. Trong trường hợp Đại Hội đồng đưa ra các khuyến
nghị cụ thể, thì quyền và nghĩa vụ của thành viên sẽ được đánh giá đối chiếu với các
khuyến nghị đó. Nếu không có các khuyến nghị cụ thể, thì kết luận của Uỷ ban cần phải
phản ánh các quan điểm khác nhau đã được trình bày trong nội bộ Uỷ ban.”60

Thiếu đồng thuận

Uỷ ban có thể đạt được đồng thuận rằng tình hình BOP cần có biện pháp giải quyết, và
rằng việc áp dụng biện pháp là phù hợp với quy định BOP. Nhưng trong những trường
hợp Uỷ ban cho rằng biện pháp áp dụng không phù hợp với các tiêu chí được chấp nhận,
thì Uỷ ban sẽ yêu cầu thành viên tham vấn điều chỉnh lại cho phù hợp, ví dụ: chuyển đổi
biện pháp hạn chế định lượng sang biện pháp theo giá, hay thôi không vận dụng điều
khoản BOP nữa. Nếu Uỷ ban không thống nhất được, ví dụ. thành viên cho rằng biện
pháp áp dụng là không phù hợp nhưng nước thành viên tham vấn không đồng ý thu hồi
không áp dụng biện pháp BOP hoặc điều chỉnh lại cho phù hợp với quy định, thì việc
tham vấn có thể chấm dứt mà không đưa ra kết luận (xem tham vấn của Ấn Độ, Nigeria,
Ecuador và Ukraine). Thành viên có thể “bảo lưu các quyền của mình”, nếu cho rằng
nước tham vấn không áp dụng các quy định về BOP theo đúng nghĩa vụ, và vận dụng
điều khoản tham vấn và giải quyết tranh chấp theo Điều XXII và XXIII GATT 1994.

Chủ tịch sẽ xây dựng dự thảo báo cáo, phản ánh các điểm chính được thảo luận và các
khuyến nghị của Uỷ ban. Sau khi được Uỷ ban phê duyệt, báo cáo này sẽ được trình lên
cuộc họp Đại Hội đồng kế tiếp để thông qua.

Theo Điều XII:4(d) và Điều XVIII:12 (d), nếu trường hợp lần đầu tiên hình thành biện
pháp hạn chế nhập khẩu bị kết luận là không phù hợp với quy định của GATT, thì các
thành viên đưa ra cáo buộc có thể áp dụng biện pháp đối kháng lại thành viên làm sai quy
định, phù hợp với quy định nêu tại 2 điều trên.

Ấn Độ - vụ việc Hạn chế Định lượng

Giai đoạn tham vấn cuối cùng về BOP với Ấn Độ minh họa việc đi ngược lại với thực
tiễn thông thường của GATT/WTO một cách đáng kể để đạt tới đồng thuận trong Uỷ ban
BOP. Ấn Độ áp dụng hạn chế định lượng đối với hơn 2700 dòng thuế HS 8 số, chủ yếu
bao gồm hàng tiêu dùng, vì lý do BOP kể từ 1957. Đầu thập kỳ 90, Ấn Độc thực hiện cải
cách kinh tế qua đó tự do hoá đáng kể hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài và nhập
khẩu. Tháng 12/1995, trong phiên tham vấn liên kết của GATT và Uỷ ban BOP của
WTO61, một số thành viên phát triển đã hoan nghênh nỗ lực cải cách kinh tế một cách sâu
sắc của Ấn Độ, nhưng cũng đồng thời đưa ra bình luận phê phán việc sử dụng hạn chế
định lượng nhập khẩu một cách rộng rãi. Thành viên dẫn chiếu tới quan điểm của IMF
rằng triển vọng của Ấn Độ là bền vững trong trung hạn, dự trữ ngoại hối tương đương với

60
Đoạn 13 trong Cách hiểu
61
Các nước bắt đầu tham vấn BOP theo quy định của GATT 1947 và tiếp tục áp dụng theo quy định của GATT 1994,
đã tham vấn lần đầu sau ngày 01/01/1995 trong phiên họp chung các ủy ban BOP của GATT và WTO
37
6 tháng rưỡi nhập khẩu và theo ý kiến của IMF Ấn Độ chỉ cần 2 năm để nới lỏng biện
pháp kiểm soát nhập khẩu. Các thành viên cũng ghi nhận Ấn Độ không đưa ra được lý do
hợp lý về việc biện pháp theo giá không đủ để giải quyết bất cập về BOP theo như yêu
cầu nêu tại đoạn 3 trong Cách hiểu. Do đó, các thành viên yêu cầu Ấn Độ đưa ra lịch
trình nới lỏng và xoá bỏ các biện pháp BOP còn lại theo quy định tại đoạn 1 trong Cách
hiểu. Thành viên cũng nêu rõ rằng hạn chế thương mại áp dụng thực chất đã ngăn cấm
nhập khẩu hàng tiêu dùng vì việc cấp phép nhập khẩu là thuấn tuý theo chủ quan của cơ
quan chức năng.

Ấn Độ không chấp nhận ý kiến của các thành viên phát triển và IMF, đồng thời cũng
được sự ủng hộ của một số thành viên đang phát triển, và tuyên bố rằng sức ép đang tăng
lên đối với tổng thể cán cân thanh toán trong những tháng gần đó; Ấn Độ cần có mức dự
trữ lớn hơn mức thông thường tương đương 3 đến 4 tháng nhập khẩu và rằng các biện
pháp theo giá không thể kiểm soát được mức nhập khẩu hàng hoá tiêu dùng vì vậy không
phải là giải pháp phù hợp. Kết luận của Uỷ ban đưa ra quan điểm khác nhau và vì vậy Uỷ
ban quyết định nối lại tham vấn vào tháng 10/1996 sau khi tuyên bố về Chính sách Xuất
khẩu-Nhập khẩu 1996/97 được đưa ra.62

Uỷ ban BOP thực hiện thêm 2 phiên tham vấn với Ấn Độ và tháng 1 và tháng 6/1997.
Nhưng quan điểm không được thu hẹp. Trong cuộc tham vấn 1/1997, Uỷ ban mời Ấn Độ
trình bày về kế hoạch xoá bỏ biện pháp được thông báo theo Điều XVIII:B và để kết thúc
các nội dung tham vấn theo đúng các quy định BOP.63 Ấn Độ đưa ra kế hoạch xoá bỏ
trong 9 năm đối với các biện pháp hiện đang áp dụng trong đó bao gồm 3 giai đoạn nhỏ
mối giai đoạn 3 năm, bắt đầu từ 1/4/1997. Uỷ ban tổ chức 2 phiên nữa vào tháng 6. Sau
khi đàm phán, Ấn Độ giảm thời gian xuống 5 năm để xoá bỏ các biện pháp hạn chế định
lượng. Tuy nhiên, nhiều nước phát triển không chấp nhận, đặc biệt là Hoa Kỳ cho rằng
bản kế hoạch mới “chưa thoả đáng”. Hoa Kỳ dẫn chiếu ý kiến của IMF cho rằng dự trữ
của Ấn Độ tăng lên đáng kể trong năm 1996 và 1997 và IMF khẳng định không có nguy
cơ đối với BOP. Kết thúc phiên tham vấn, căn cứ trên các quan điểm còn mâu thuẫn
nhau, Chủ tịch yêu cầu Ban Thư ký làm biên bản phản ánh các quan điểm này. Sau đó Uỷ
ban gửi báo cáo lên Đại Hội đồng.64 Sau này thì Hoa Kỳ vận dụng điều khoản giải quyết
tranh chấp của WTO.

Trong vụ hạn chế định lượng, Ấn Độ lập luận rằng có quyền duy trì biện pháp BOP cho
tới khi Uỷ ban BOP của Đại Hội đồng yêu cầu nước này xoá bỏ hoặc nới lỏng các biện
pháp này. Hội đồng xét xử tranh chấp không chấp nhận quan điểm này. Hội đồng lưu ý
rằng nghĩa vụ tại Điều XVIII:11 về loại bỏ hoặc nới lỏng biện pháp BOP “không phụ
thuộc vào quyết định của Uỷ ban BOP hoặc Đại Hội đồng”.65 Ấn Độ cũng lập luận rằng
trên cơ sở ghi chú số 1 trong Cách hiểu, Hội đồng giải quyết tranh chấp không có quyền
xem xét lý do hợp lý của các biện pháp BOP.66 Theo Ấn Độ, ý nghĩa của ghi chú này là
hệ thống giải quyết tranh chấp chỉ được vận dụng đối với từng vụ việc cụ thể sử dụng
biện pháp BOP hoặc cách thức áp dụng biện pháp trong từng vụ việc cụ thể, còn không
có thẩm quyền trong việc xem xét cơ sở hợp lý của việc áp dụng biện pháp này. Việc rà
soát các biện pháp BOP là nhiệm vụ của Uỷ ban BOP và Đại Hội đồng, “các cơ quan

62
Xem thêm chi tiết tại: Báo cáo Tham vấn với Ấn Độ, WT/BOP/R/11
63
WT/BOP/R/22
64
WT/BOP/R/32
65
Báo cáo của Hội đồng xét xử tranh chấp, Ấn Độ-Hạn chế Định lượng, đoạn 5.79
66
Không phần nào trong Cách hiểu này làm thay đổi quyền và nghĩa vụ của các thành viên theo Điều XII hoặc XVIII:B
GATT 1994. Quy định của Điều XXII và XXIII GATT 1994 như được làm rõ và áp dụng bởi Cách hiểu về Giải quyết
Tranh chấp có thể được vận dụng với mọi vấn đề phát sinh từ việc áp dụng hạn chế nhập khẩu vì lý do cán cân thanh
toán
38
chính trị” của WTO. Hội đồng xét xử và Hội đồng phúc thẩm, bối thẩm đoàn không được
thực hiện nhiệm vụ rà soát này. Hội đồng không chấp nhận lập luận của Ấn Độ. Theo
quyết định của mình, Hội đồng có nêu “…theo ghi chú số 1 trong Cách hiểu BOP, tranh
chấp về cơ sở hợp lý của biện pháp hạn chế vì lý do cán cân thanh toán rõ ràng nằm trong
phạm vi các vấn đề mà quy định về giải quyết tranh chấp có nêu tại Điều XXIII GATT
1994, như được làm rõ và áp dụng bởi DSU, là hoàn toàn phù hợp”67. Hội đồng xét xử
tranh chấp và Hội đồng Phúc thẩm cũng nêu rõ rằng các Hội đồng và Uỷ ban BOP đều có
thẩm quyền giải quyết các vấn đề liên quan đến biện pháp BOP, nhưng có chức năng
khác nhau.

II.2. QUY ĐỊNH BOP CỦA WTO TRONG THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ

Điều XII Hiệp định Chung về Thương mại Dịch vụ (GATS) (Hạn chế nhằm Bảo vệ Cán
cân Thanh toán) có quy định về nội dung và thủ tục liên quan đến BOP tương tự như quy
định của GATT 1994. Nguyên tắc cơ bản là “Trong trường hợp có khó khăn nghiêm
trọng về cán cân thanh toán hoặc đối ngoại hoặc nguy cơ xảy ra các khó khăn này, một
thành viên có thể áp dụng hoặc duy trì biện pháp hạn chế đối với thương mại dịch vụ đã
có cam kết cụ thể, bao gồm việc thanh toán hoặc chuyển khoản cho các giao dịch liên
quan tới các cam kết đó.”68

Điều này cũng ghi nhận những sức ép đối với các cân thanh toán của thành viên đang
trong quá trình chuyển đổi về phát triển kinh tế đòi hỏi việc sử dụng biện pháp hạn chế để
đảm bảo khả năng duy trì mức dịch vụ tài chính cần thiết để thực hiện chương trinh phát
triển hoặc chuyển đổi kinh tế của mình. Cần đặc biệt lưu ý tới phần lời văn của GATS đã
chính thức ghi nhận những khó khăn cụ thể mà các nền kinh tế chuyển đổi phải đối mặt
trong quá trình chuyển đổi của mình.

Biện pháp hạn chế sẽ không

• Phân biệt đối xử giữa các thành viên;

• Không phù hợp với Điều khoản Thoả thuận của IMF;
• Tránh không tạo ra tổn thất không cần thiết đối với lợi ích tài chính, kinh tế và
thương mại của các thành viên khác;
• Vượt quá mức cần thiết để giải quyết tình trạng khó khăn;
• Mang tính tạm thời và được xoá bỏ từng bước.
Quy định về thông báo biện pháp BOP, tham vấn với Uỷ ban BOP và xáo bỏ hạn chế
giống như quy định của GATT 1994.

Điều XII GATS chưa từng được vận dụng kể từ khi xây dựng đến nay.

II.3 CÁC CUỘC THAM VẤN TRONG KHUNG KHỔ UỶ BAN BOP

II.3.1 Giới thiệu

Như giải thích ở trên, hệ thống tỷ giá linh hoạt giúp giảm bớt lý do về kinh tế dẫn tới áp
dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP. Trên lý thuyết, trạng thái cân bằng đạt
được khi thương mại và thanh toán được bằng với nhau tại mức tỷ giá nhất định. Trong
trường hợp thâm hụt thương mại lớn, việc phá giá đồng nội tệ sẽ giúp khắc phục thâm hụt
67
Báo cáo Hội đồng Phúc thẩm, Ấn Độ - Hạn chế Định lượng, đoạn 95
68
Đoạn 1. Hiệp định Thương mại Chung về Thương mại Dịch vụ
39
thương mại. Nhưng cũng có những trường hợp các nước đang phát triển không muốn sử
dụng biện pháp này vì có thể làm phát sinh chi phí xã hội. Tỷ giá giảm xuống sẽ làm giá
trong nước trở nên cao hơn, bao gồm cả giá của những mặt hàng thiết yếu và cũng có thể
gây ra lạm phát. Một khó khăn nữa đó là việc điều chỉnh tỷ giá này cần có thời gian. Điều
này đặt ra câu hỏi về vấn đề thanh khoản, có nghĩa là một nước có thâm hụt thương mại
cần phải có đủ dự trữ để có thể tiếp tục nhập khẩu các mặt hàng thực sự cần thiết cho tới
khi trạng thái cân bằng được thiết lập trở lại. Điểm này cũng cho thấy trong các vấn đề về
BOP, lập luận lý thuyết trừu tượng trong một số trường hợp cụ thể khó có thể giúp đưa ra
quyết định xác đáng được.

Điểm đáng lưu ý kể từ đầu thập kỷ 70 đó là số lượng các nước tham vấn theo điều khoản
BOP của GATT/WTO liên tục giảm xuống. Trong thập kỷ 60, 10 nước đang phát triển đã
vận dụng điều khoản BOP của GATT.69 Trong thập kỷ 70 và 80, chỉ có 3-4 nước. Nhưng
hầu hết các biện pháp hạn chế nhập khẩu áp dụng đều được duy trì trong thời gian dài.
Ấn Độ duy trì hạn chế định lượng BOP trong 37 năm, Hy Lạp 32 năm, Bangladesh 31
năm và Pakistan 41 năm.

Trong 5 năm đầu sau khi WTO được thành lập, ngoài các thành viên đã vận dụng trước
đó, hầu như tất cả các thành viên có nền kinh tế chuyển đổi (Bulgaria, Cộng hoà Séc,
Hungary, Ba Lan, Rumania và Slovakia) đều áp dụng hạn chế định lượng trong một thời
gian ngắn vì lý do BOP theo Điều XII GATT 1994. Ukraina, cũng có nền kinh tế chuyển
đổi, đã thông báo áp dụng biện pháp hạn chế BOP vào đầu năm 2009 và thực hiện tham
vấn trong Uỷ ban BOP. Thực tế nhiều nước chuyển đổi vận dụng các quy định về BOP là
rất đáng chú ý đối với Việt Nam, điều này cho thấy các nền kinh tế chuyển đổi thường
gặp phải các điều kiện kinh tế mang tính chất gánh nặng đối với BOP. Ngoài Ukraina,
Ecuador cũng chịu ảnh hưởng lớn của khủng hoảng kinh tế và cũng phải áp dụng biện
pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP. Cả Ukraina và Ecuador đều gặp phải đối xử lạnh
lùng của Uỷ ban BOP và được yêu cầu xoá bỏ toàn bộ các biện pháp hạn chế trong vòng
vài tháng. Các thành viên khác thực hiện tham vấn với Uỷ ban BOP đều từng bước không
vận dụng quy định BOP của WTO nữa. Như vậy, từ năm 2001 đến 2008, không có cuộc
tham vấn nào về BOP trong khung khổ WTO. Nước cuối cùng thôi không vận dụng là
Bangladesh sau khi nước này xoá bỏ biện pháp hạn chế vào năm 2008.

Trong 14 năm thực tiễn hoạt động của WTO, có thể rút ra kết luận rằng trong khung khổ
WTO, nước tham vấn thường ít được thông cảm hơn tại Uỷ ban BOP so với thời GATT.
Các nước áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu được yêu cầu xoá bỏ hạn chế BOP trong
thời gian ngắn và được khuyến nghị áp dụng các biện pháp kinh tế vĩ mô để giải quyết
khó khăn BOP của mình. Trong nhiều trường hợp, thành viên bảo lưu quyền của mình,
điều này thể hiện một thông điệp rõ ràng tới thành viên tham vấn rằng trong trường hợp
có sự không phù hợp quy định, thì cơ chế giải quyết tranh chấp sẽ được vận dụng. Như
thảo luận ở trên, tranh chấp giữa Hoa Kỳ và Ấn Độ đã được quyết định trong khung khổ
Hội đồng giải quyết tranh chấp và Hội đồng phúc thẩm. Xu hướng gần đây khuyến cáo
các nước có ý định áp dụng biện pháp hạn chế thương mại trong WTO là họ sẽ nhận
được rất ít sự cảm thông từ Uỷ ban BOP.

II.3.2 Các đợt Tham vấn Đầy đủ quan trọng nhất giữa Uỷ ban BOP của WTO với các
nước đang phát triển đến năm 2000

Các nước đang phát triển

69
Gần đây AITIC chuẩn bị «Nghiên cứu cơ bản» rất hữu ích về vấn đề này. Nghiên cứu có tiêu đề “Các cuộc tham vấn
BOP trong WTO: liệu có bắt đầu phổ biến trở lại?” tại trang web: www.aitic.org
40
Ấn Độ70

Như đã nêu ở phần trên, Ấn Độ tham vấn với Uỷ ban BOP của WTO vào năm 1995 và
1997. Dự trữ ngoại hối tương đương 6.5 tháng nhập khẩu. IMF tuyên bố BOP của Ấn Độ
bền vững và ổn định trong trung hạn. Nước này không phải đối mặt với nguy cơ về suy
giảm nghiêm trọng dự trữ tiền tệ. Theo IMF, biện pháp hạn chế định lượng do Ấn Độ áp
dụng là không cần thiết để tăng dự trữ lên một mức hợp lý.

Ấn Độ duy trì hạn chế định lượng đối với hơn 2700 dòng thuế, chủ yếu là nhóm hàng tiêu
dùng và áp dụng thông qua hệ thống giám sát cấp phép nhập khẩu rất phức tạp.

Trong quá trình tham vấn BOP, nhiều thành viên trong Uỷ ban đã nhận xét Ấn Độ có
điều kiện kinh tế đối ngoại ổn định, vì vậy việc tiếp tục duy trì hạn chế nhập khẩu là
không hợp lý khi căn cứ vào các quy định BOP của WTO. Ngoài ra, thành viên cũng nêu
rõ Ấn Độ không đưa ra cơ sở hợp lý của việc sử dụng biện pháp hạn chế định lượng, như
vậy là không phù hợp với quy định nêu trong Cách hiểu mà các thành viên đã cam kết ưu
tiên sử dụng biện pháp theo giá. Đa số các nước đều yêu cầu Ấn Độ xoá bỏ ngay lập tức
các biện pháp hạn chế nhập khẩu duy trì theo Điều XVIII:B GATT 1994.

Trong đợt tham vấn năm 1997, Ấn Độ đề xuất từng bước xoá bỏ hạn chế trong 9 năm,
sau đó điều chỉnh xuống còn 7 năm, rồi 5 năm. Đề xuất này không được một số thành
viên Uỷ ban chấp nhận, các thành viên này bảo lưu quyền của mình trong WTO. Hoa Kỳ
vận dụng cơ chế giải quyết tranh chấp và thắng kiện. Ấn Độ phải xoá bỏ hạn chế nhập
khẩu áp dụng vì lý do BOP vào năm 2000.

Sri Lanka

Trong tài liệu cung cấp phục vụ tham vấn BOP với Sri Lanka trong năm 1995, IMF báo
cáo rằng dự trữ chính thức của nước này tăng lên mức 5 tháng nhập khẩu. Thâm hụt cán
cân tài khoản vãng lai tăng cao lên mức 7% GDP. Tình hình tài khoá tiếp tục đáng lo
ngại. Thâm hụt ngân sách, một phần là do cuộc nội chiến tiếp tục căng thẳng, đã tăng lên
tới mức 9.5% GDP.

Sri Lanka duy trì hạn chế nhập khẩu đối với 200 mặt hàng vì lý do an ninh quốc gia, sức
khoẻ cộng đồng, đạo đức cộng đồng và môi trường. Một số hàng lương thực thực phẩm
bị hạn chế định lượng nhập khẩu vì lý do BOP đã bị nhiều thành viên phê phán do không
áp dụng hình thức biện pháp theo giá.

Uỷ ban BOP đi đến kết luận là “hầu hết các thành viên không nhận thấy nguy cơ suy
giảm dự trữ quốc tế của Sri Lanka theo như quy định nêu tại đoạn 9 Điều XVIII, cũng
như không có dấu hiệu tình hình cán cân thanh toán nghiêm trọng như nêu tại khoản 3
trong Cách hiểu… Uỷ ban nhận định rằng, ngay cả khi có khó khăn về cán cân thanh
toán, thì với tác động hạn chế của biện pháp cấp phép nhập khẩu đối với hàng nông
nghiệp nói chung và với các cân thương mại tổng thể, biện pháp này khó có thể giải
quyết được khó khăn. Trên cơ sở nhận định trên, và căn cứ trên các quy định của GATT
1994, Uỷ ban khuyến nghị Sri Lanka không vận dụng quy định của Điều XVIII:B”.71

70
Một số khía cạnh của các tham vấn BOP của Ấn Độ được mô tả chi tiết trong phần trước của báo cáo này.
71
WT/BOP/R/8
41
Trong năm 1998, Sri Lanka chấm dứt vận dụng Điều XVIII:B GATT 1994 và xoá bỏ
toàn bộ các hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP.72

Nigeria

Nigeria tham vấn BOP lần đầu với Uỷ ban BOP dưới thời GATT vào năm 1984, sau đó
tiếp tục tham vấn trong khung khổ WTO vào 1996, 1997 và 1998.

Theo IMF, tình hình kinh tế của Nigeria xấu đi đáng kể từ năm 1990. “Trong giai đoạn
1990-93, thặng dư cán cân thương mại đã giảm hơn 1 nửa và cán cân tài khoản vãng lai
đã chuyển từ thặng dư gần 10% GDP sang thâm hụt 3%. Đồng thời, tổng dự trữ giảm
xuống từ tương đương 5 tháng nhập khẩu xuống còn khoảng 1 tháng… Thâm hụt ngân
sách của Chính phủ Liên bang tăng lên 6 lần trong giai đoạn 1990-93.” Nợ nước ngoài
lên tới “31 tỷ đôla Mỹ, tương đương 91% GDP vào cuối năm 1994… tình hình kinh tế
đối ngoại dự kiến sẽ tiếp tục diễn biến bất thường và dự trữ chính thức sẽ ở mức khá thấp
trong nhiều năm tiếp theo.” Mặc dù có tình hình kinh tế đối ngoại rất xấu như vậy nhưng
IMF vẫn đề xuất “thực hiện dứt khoát các chính sách kinh tế vĩ mô mạnh, chứ không nên
áp dụng hạn chế thương mại… để cải thiện tình hình một cách bền vững. Cán bộ Quỹ
khuyến khích thống nhất tỷ giá, và thông qua lộ trình xoá bỏ hạn chế về tỷ giá.”73

Thành viên Uỷ ban đặt câu hỏi về sự phù hợp của việc duy trì biện pháp cấm nhập khẩu
để giải quyết khó khăn BOP. Biện pháp cấm nhập khẩu được áp dụng với ngô, lúa miến,
kê, bột lúa mỳ, dầu thực vật, ba-rít và ben-tô-nít, thạch cao, các vật dụng gia đình bằng
nhựa, lốp cũ, lốp đắp lại, sợi dệt may các loại và các sản phẩm dệt may, ôtô và xe máy có
tuổi đời trên 8 năm, đồ gỗ và máy chơi trò chơi, là không phù hợp với quy định của
WTO. Việc nhập khẩu bột lúa mỳ và thạch cao bị hạn chế theo Điều XIX của GATT, còn
hạn chế đối với ôtô và máy chơi trò chơi là theo Điều XX. Hạn chế định lượng không
được áp dụng để kiểm soát tổng mức nhập khẩu chung và Nigeria không chứng minh
được lý do tại sao biện pháp theo giá không đủ để xoá bỏ bất chấp về BOP và không tạo
ra tác động đối với thương mại. “Ngoài ra, phần lớn nhập khẩu của Nigeria bao gồm hoá
chất, hàng chế tạo, máy móc và thiết bị vận tải trong khi đó biện pháp cấm nhập vì lý do
cán cân thanh toán lại chỉ tập trung áp dụng với một số ít nhóm hàng thuộc các lĩnh vực
được bảo hộ có lựa chọn… biện pháp cấm nhập đã vượt quá mức cần thiết để giải quyết
bất cập về cán cân thanh toán”74.

Trong phiên tham vấn tiếp theo Uỷ ban đi đến kết luận là “biện pháp cấm nhập của
Nigeria không còn phù hợp với Điều XVIII:B và Cách hiểu” và yêu cầu Nigeria thông
báo các quyết định có liên quan cho Uỷ ban. Thành viên cũng bảo lưu quyền theo GATT
1994.75 Trong phiên tham vấn tiếp theo Nigeria được Uỷ ban yêu cầu đưa ra lộ trình xoá
bỏ các biện pháp không phù hợp với WTO.76

Trong đợt tham vấn nối tiếp, Nigeria đưa ra lộ trình 8 năm xoá bỏ các hạn chế và không
được các thành viên chấp nhận. Phiên tháng 2 và tháng 7 năm 1997 cũng không thành
công, vì vậy Chủ tịch Uỷ ban báo cáo các quan điểm khác nhau trong Uỷ ban lên Đại Hội
đồng.77 Trường hợp này không cần vận dụng điều khoản giải quyết tranh chấp trong

72
WT/BOP/R/44
73
WT/BOP/R/13
74
WT/BOP/R/13
75
WT/BOP/R/18
76
WT/BOP/R/25
77
WT/BOP/R/35 và 41
42
WTO, vì Nigeria đã thông báo với Uỷ ban là nước này xoá bỏ mọi hạn chế vào trước
1/01/2000.78

Tunisia

Trong đợt tham vấn với Tunisia vào 6/1996, IMF báo cáo rằng trong năm 1994 nước này
xảy ra thâm hụt tài khoá chung ở mức 3% GDP, mức này tăng lên 4.2% trong năm tiếp
theo. Thâm hụt ngân sách đã đạt đến mức 5.3% GDP. Trong năm 1994, thâm hụt cán cân
vãng lai, không tính viện trợ, thu hẹp xuống còn 2.9% GDP, từ mức 7.7% trong năm
1993. Theo ước tính, thâm hụt tài khoản vãng lai đã tăng lên mức 4.5% GDP trong 1995.
Cán cân tổng thể BOP đạt thặng dư 2% GDP trong 1994 và giảm xuống còn 0.3% GDP
năm 1995. Tổng dự trữ chính thức tính đến cuối năm 1995 giảm xuống mức tương đương
2.6 tháng nhập khẩu và ước tính tương đương 2 tháng nhập khẩu vào thời điểm cuối
tháng 4/1996. Báo cáo của IMF cũng phân tích tình hình cải cách kinh tế của Tunisia, và
cuối cùng Quỹ khuyến khích chính quyền xoá bỏ ngay tất cả các biện pháp hạn chế
thương mại vì lý do BOP.

Tại cuộc họp vào 6/1996, thành viên Uỷ ban ghi nhận tình hình BOP của nước này có
khả năng biến động lớn, nhưng cũng nêu rõ rằng các biện pháp hạn chế định lượng với
ôtô nhập khẩu không dựa vào giá và cũng không được áp dụng nhằm kiểm soát tổng mức
nhập khẩu chung.79

Trong phiên tiếp theo vào 6/1997, IMF báo cáo dự trữ của nước này đang có xu hướng
tăng lên (3.2 tháng nhập khẩu) và thâm hụt tài khoản vãng lai đối ngoại đã thu hẹp xuống
còn 3% GDP trong năm 1996, thể hiện sự cải thiện về cán cân thương mại cũng như dịch
vụ. IMF tiếp tục khuyến nghị chính quyền xoá bỏ ngay hạn chế định lượng vì lý do BOP.

Uỷ ban hoan nghênh kế hoạch xoá bỏ biện pháp của Tunisia, bao gồm 4 giai đoạn tự do
hoá, bắt đầu từ 1/7/1997 và kế thúc vào 31/12/2000. Trên cơ sở kế hoạch này, Uỷ ban đã
khuyến nghị lên Đại Hội đồng như sau “…bằng việc tuân thủ kể hoạch đề ra, Tunisia
được coi là tuân thủ với các nghĩa vụ của thành viên này trong GATT 1994.”80 Tunisia
xoá bỏ tất cả các biện pháp hạn chế nhập khẩu còn lại trước 31/12/2000 đúng như kế
hoạch đề ra.81

Pakistan

Pakistan là thành viên thường xuyên tham vấn trong Uỷ ban BOP, lần tham vấn đầu tiên
là vào 1960. Tại phiên 4/1997 tại Uỷ ban BOP của WTO, đại diện IMF ghi nhận tình
hình BOP khá nhạy cảm của nước này. Thâm hụt tài khoản vãng lai tại mức 6.8% GDP,
phản ánh mức thâm hụt thương mại lớn. Mức dự trữ chính thức tại thời điểm cuối tháng
3/1997 tương đương 3.6 tuần nhập khẩu. Thâm hụt ngân sách đứng ở mức 4.8% GDP.

Tại thời điểm tham vấn, Pakistan duy trì các biện pháp hạn chế nhập khẩu (QR) và thuế
đặc biệt đối với 68 mặt hàng với lý do sức khoẻ, an toàn, đạo đức xã hội hoặc an ninh82.
Thành viên của Uỷ ban ghi nhận rằng Pakistan phải đối mặt với vấn đề nghiêm trọng về

78
WT/BOP/R/47
79
WT/BOP/R/14
80
WT/BOP/R/31
81
WT/BOP/N/58
82
Diện mặt hàng gồm : thịt, stearin của cây cọ, lá thuốc lá, thuốc lá điều, hoá chất, giấy và sản phẩm giấy, một số máy
móc, ổ bi, nồi hơi kim loại, sản phẩm điện, xe an ninh có vũ trang, thuyền và thiết bị y tế. 34 sản phẩm được phép nhập
khẩu nếu thoả mãn các yêu cầu về an toàn và sức khoẻ
43
BOP và nhất trí về cơ sở hợp lý để sử dụng các biện pháp phù hợp với Điều XVIII:B
GATT 1994. Các thành viên yêu cầu Pakistan thông báo các mặt hàng thuộc đối tượng
hạn chế theo Điều XVIII:B83.

Uỷ ban thực hiện tham vấn với Pakistan các lần tiếp theo vào 11/1997, 5/2000 và
11/2000. Tình hình BOP của nước này vẫn có nguy cơ cao, dự trữ đầu năm 2000 chỉ ở
mức tương đương hơn 1 tháng nhập khẩu. Tuy nhiên, Uỷ ban yêu cầu Pakistan đưa ra kế
hoạch xoá bỏ biện pháp hạn chế BOP và thực thi kế hoạch này. Vào 12/2001 Pakistan
thông báo rằng nước này sẽ xoá bỏ biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP trước
6/2002.84

II.3.3 Tham vấn đầy đủ với các thành viên LDC

Trong WTO, chỉ có duy nhất 1 trường hợp tham vấn của nước thành viên là LDC, đó là
Bangladesh, vốn được bắt đầu từ thời GATT trong những năm 70. Do Bangladesh là
LDC nên đối xử với thành viên LDC sẽ ít có ý nghĩa đối với Việt Nam, vì vậy phần này
sẽ không cần đi sâu vào chi tiết của vụ việc. Tuy nhiên, đáng chú ý là trong 2 lần tham
vấn cuối cùng vào 2004 và 2007, Uỷ ban cũng gây sức ép với cả thành viên là LDC buộc
nước này xây dựng kế hoạch xoá bỏ hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP và thực hiện đúng
theo kế hoạch này.85 Kết quả là, vào 4/2007, Bangladesh đã thông báo nước này sẽ xoá
bỏ hạn chế nhập khẩu đối với muối và gà con trước 31/12/2008.86

II.3.4 Tham vấn với các nền kinh tế chuyển đổi theo Điều XII GATT 1994 đến năm 2000

Trong đầu thập kỷ 90 và giai đoạn 1995-2000, tất cả các thành viên có nền kinh tế
chuyển đổi đều áp dụng hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP do các thành viên này gặp phải
bất cập nghiêm trọng về BOP. Các phiên tham vấn cho thấy nguyên nhân chính làm cán
cân thanh toán xấu đi đều xuất phát từ các khó khăn hay diễn biến gắn kết chặt chẽ với
quá trình chuyển đổi kinh tế tại các nước này. Các vấn đề này bao gồm: sụt giảm thương
mại truyền thống do Hội đồng Tương trợ Kinh tế (CMEA) bị giải tán và và sự cần thiết
phải định hướng lại quan hệ thương mại với các thị trường có đồng tiền chuyển đổi; sự
sụt giảm mạnh của GDP; sự cần thiết phải điều chỉnh lại cơ cấu cơ bản của nền kinh tế và
thương mại; thương mại gia tăng và thâm hụt cán cân vãng lai; dự trữ quốc tế sụt
giảm;cán cân vãng lai thiếu khả năng chuyển đổi, thâm hụt ngân sách lớn; nợ nước ngoài
tăng lên; tư nhân hoá; thành lập cơ chế thị trường; tự do hoá; nới lỏng quy định quản lý
nhà nước; tái cơ cấu hệ thống bảo hiểm xã hội; lạm phát cao; bất ổn tỷ giá; nợ nước ngoài
tăng lên..v.v…

Chính vì vậy, tất cả các nền kinh tế chuyển đổi là thành viên của GATT/WTO đều áp
dụng hạn chế nhập khẩu theo Điều XII GATT trong giai đoạn này, và hình thức chủ yếu
của biện pháp là phụ thu nhập khẩu nhằm ngăn chặn nguy cơ, hoặc chấm dứt tình trạng
suy giảm dự trữ.

Uỷ ban BOP yêu cầu các nước tham vấn phải đảm bảo biện pháp áp dụng phù hợp với
quy định của WTO và xoá bỏ ngay khi có thể. Trong tất cả các trường hợp này, IMF đều
có chung quan điểm là biện pháp hạn chế nhập khẩu không phải là giải pháp phù hợp và
nhấn mạnh tính bền vững của các chính sách kinh tế vĩ mô đúng đắn và cải các cơ cấu
nhằm giải quyết vấn đề cơ cấu của BOP. Do các biện pháp hạn chế đều được xoá bỏ
83
WT/BOP/R/27
84
WT/BOP/R/51, 56 và WT/BOP/N/59
85
WT/BOP/R/76 và 86
86
WT/BOP/N/64 và WT/BOP/R/88
44
trong thời gian tương đối ngắn (1 đến 2 năm), nên không xảy ra trường hợp nào phải vận
dụng thủ tục giải quyết tranh chấp.

Trường hợp của Việt Nam tương tự như các nền kinh tế chuyển đổi ở châu Âu, nhưng
phức tạp hơn vì Việt Nam có mức độ phát triển thấp hơn so với các nước Trung và Đông
Âu trong những năm 90. Việt Nam trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường
xã hội chủ nghĩa nên gặp phải nhiều rào cản như đã nêu ở trên, ngoài ra còn có những
khó khăn liên quan đến trình độ của một nền kinh tế đang phát triển nữa. Vì các lý do
này, điều quan trọng là phải nghiên cứu kinh nghiệm của các nền kinh tế châu Âu chuyển
đổi trong WTO nói chung cũng như trong quan hệ với tham vấn BOP nói riêng vì nhiều
khả năng là việc vận dụng quy định về BOP của một nền kinh tế đang phát triển và
chuyển đổi có thể được đúc rút ra từ kinh nghiệm tham vấn với các nền kinh tế chuyển
đổi Trung và Đông Âu.

Slovakia

Cộng hòa Slovakia tham vấn với Uỷ ban BOP của GATT và sau đó là WTO kể từ năm
1994. Quá trình chuyển đổi kinh tế của Slovakia khá dài và nhiều chông gai, với nhiều
giai đoạn thăng trầm, điều này giải thích cho việc nước này phải áp dụng hạn chế nhập
khẩu vì lý do BOP cho tới tận năm 2001.

Trong năm 1994, tình hình kinh tế của đất nước khá nghiêm trọng do đất nước Séc-
Slovakia bị tách thành 2 nước. GDP giảm xuống, cán cân vãng lai và thương mại thâm
hụt ở mức lớn, dự trữ rất thấp (tương đương dưới 1 tháng nhập khẩu) là những đặc trưng
cơ bản. Vào 3/1994 Slovakia áp dụng biện pháp phụ thu nhập khẩu tạm thời ở mức 10%
đối với hàng tiêu dùng và thực phẩm, chiếm khoảng 13% tổng nhập khẩu. Tại Uỷ ban
BOP, Slovakia bị lên án là đã không xoá bỏ phụ thu vào cuối năm 1994, như cơ quan có
thẩm quyền của nước này đã hứa. Sau khi áp dụng phụ thu, tình hình kinh tế của đất nước
được cải thiện đáng kể. IMF báo cáo GDP tăng 5%, dự trữ ngoại hối tăng gấp 4 lần, lạm
phát giảm một nửa còn 12%, thâm hụt ngân sách giảm bớt 5 điểm % xuống còn 2.5%
GDP. Tình hình kinh tế tiếp tục diễn biến thuận lợi trong năm 1995, nhưng chính quyền
Slovakia quyết định duy trì phụ thu vì họ cho rằng tình hình BOP vẫn nhạy cảm. Uỷ ban
BOP đưa ra kết luận rằng rất tiếc vì Slovakia không thực hiện đúng theo dự kiến đã tuyên
bố là sẽ xoá bỏ phụ thu vào cuối năm 1994 và nhấn mạnh rằng theo quy định có liên quan
của GATT/WTO, biện pháp thương mại chỉ được sử dụng trong trường hợp có khó khăn
nghiêm trọng về BOP. Uỷ ban yêu cầu Slovakia “xoá bỏ phụ thu nhập khẩu vào cuối năm
1995, nếu có thể, nhưng trong mọi trường hợp phải xoá bỏ trước 30/6/1996”87.

Tuy nhiên, Slovakia không xoá bỏ phụ thu vào 30/6/1996, mà chỉ hạ mức phụ thu xuống
còn 7.5%. Trong năm 1995, tình hình kinh tế vĩ mô được cải thiện; theo IMF, dự trữ
chính thức tăng lên tương đương 4.4 tháng nhập khẩu. Nhân tố tiêu cực còn lại là thâm
hụt cán cân vãng lai với mức 8% GDP phản ánh mức tăng trưởng nhập khẩu ở mức cao
trong khi xuất khẩu không tăng. Tại phiên tham vấn BOP 6/1996, IMF thúc giục chính
quyền Slovakia loại bỏ phụ thu và nhấn mạnh rằng “chính sách tài chính, chứ không phải
là phụ thu nhập khẩu, mới là giải pháp phù hợp để đối phó với sự mất cân đối cán cân
thành toán”88. Trong kết luận của mình “Uỷ ban ghi nhận… rằng mặc dù mức dự trữ đã
được cải thiện, nhưng Slovakia vẫn không thực hiện cam kết đã đưa ra trong WTO. Uỷ
ban nhắc lại một lần nữa rằng biện pháp cán cân thanh toán là biện pháp tạm thời và rằng
biện pháp này không được dùng để phục vụ mục tiêu thu ngân sách hoặc bảo hộ. Uỷ ban

87
WT/BOP/R/4
88
WT/BOP/R/15, Ý kiến của IMF
45
thể hiện sự lo ngại về việc tiếp tục sử dụng phụ thu nhập khẩu. Ngoài ra, Uỷ ban nêu rõ
quan điểm phản đối áp dụng phụ thu một cách có chọn lọc”89.

Trong năm 1996 và 1997 thâm hụt tài khoản vãng lai của Slovakia trở nên trầm trọng
hơn, vượt mức 9% GDP và dự trữ ngoại hối chính thức giảm xuống mức tương đương 3
tháng nhập khẩu. Vào 1/1997 Slovakia xoá bỏ phụ thu nhập khẩu đối với hàng tiêu dùng
nhưng vào 7/1997 lại áp dụng phụ thu mới “nhằm giải quyết khó khăn BOP và dự trữ
ngoại hối thấp”90. Phụ thu 7% được áp dụng với tất cả các mặt hàng ngoại trừ với một số
sản phẩm nông nghiệp, nguyên vật liệu thô (than nâu, năng lượng, quặng sắt, khí tự nhiên
và một số nguyên liệu cho ngành dệt may). Trong cuộc họp tháng 10 và tháng 12 năm
1997 của mình, Uỷ ban BOP chấp nhận kế hoạch mà chính quyền Slovakia đưa ra rằng sẽ
xoá bỏ phụ thu vào 1/10/1998 và tuyên bố rằng “Cộng hòa Slovakia đã tuân thủ theo các
nghĩa vụ của mình trong GATT 1994, nếu như thành viên này tuân thủ đúng theo lộ trình
điều chỉnh”. IMF cho rằng không nên áp dụng phụ thu và nhấn mạnh “phụ thu không thể
thay thế cho việc thắt chặt tài khoá phù hợp để giải quyết thâm hụt đối ngoại ở mức bền
vững…”91.

Nhưng câu chuyện về tham vấn BOP của Slovakia chưa chấm dứt ở đây. Vào 1/10/1998,
Slovakia đã xoá bỏ phụ thu đưa vào áp dụng từ 1997, nhưng từ 1/6/1999 thành viên này
lại áp dụng phụ thu nhập khẩu mới ở mức 7% và áp dụng đối với 74% tổng nhập khẩu.
Phụ thu này không áp dụng với nguyên vật liệu cơ bản, sản phẩm dược, công nghệ phục
vụ đầu tư để không ảnh hưởng tới đầu tư nước ngoài. Phụ thu được áp dụng đối với mọi
đối tác thương mại, bao gồm cả các thành viên của liên minh quan thuế và FTA. Lý do áp
dụng phụ thu mới đó là vì thâm hụt cán cân vãng lai đã vượt mức 10% GDP, cán cân
tổng thể thâm hụt ở mức 60% GDP và dự trữ ngoại hối chính thức giảm xuống mức
tương đương 2.5 tháng nhập khẩu. Tại cuộc họp 9/1999 của Uỷ ban BOP “Thành viên
cảm thấy kinh nghiệm của Slovakia thể hiện rõ rằng biện pháp tại biên giới không thể
giải quyết được bất cập về cán cân thanh toán mà cần có một loạt các biện pháp kinh tế vĩ
mô để khắc phục yếu điểm của nền kinh tế”. IMF giữ nguyên quan điểm như đã nêu từ
lần trước và cho rằng không nên áp dụng phụ thu.92

Lần tham vấn cuối cùng của Slovakia tại Uỷ ban BOP là vào 9/2000, tại đây đại diện cả
nước này tuyên bố sẽ xoá bỏ phụ thu vào cuối năm 2000.93

Hungary

Sau 4-5 năm kể từ khi chuyển đổi kinh tế, nền kinh tế Hungary rơi vào tình trạng khá
nghiêm trọng. Thâm hụt tài khoản vãng lai tăng lên gần 10% GDP trong năm 1993 và
1994, chủ yếu là do thâm hụt thương mại rất lớn, lên tới mức 9% GDP. Thâm hụt ngân
sách ở mức 6% GDP, trong khi dự trữ ngoại hối giảm xuống còn 5.7 tháng nhập khẩu.
Đầu năm 1995, vấn đề trở nên xấu hơn nữa. Vào 3/1995, Chính phủ Hungary áp dụng các
biện pháp kinh tế mạnh mẽ nhằm giải quyết bất cấp. Các biện pháp này bao gồm áp dụng
phụ thu nhập khẩu ở mức 8% có hiệu lực kể từ 20/3. Thông báo của Hungary gửi WTO
nêu rõ tình hình BOP xấu đi “tạo ra nguy cơ lớn về sụt giảm dự trữ ngoại hối”. Phụ thu
được áp dụng với nhập khẩu từ tất cả các nước và với hầu hết các mặt khác khác nhau,

89
WT/BOP/R/15
90
WT/BOP/N/46
91
WT/BOP/R/40
92
WT/BOP/48
93
WT/BOP/R/52
46
chỉ có năng lượng cơ bản và máy móc phục vụ đầu tư được miễn trừ.94 Ngoài ra, đồng
tiền Hungary được phá giá 9% đi kèm với áp dụng chế độ tỷ giá cố định có điều chỉnh.

Tại phiên tham vấn 6/1995, Uỷ ban BOP ghi nhận khó khăn BOP của Hungary và nêu rõ
mong muốn “rằng vào lần tham vấn kế tiếp, sẽ tổ chức vào mùa hè 1996, Hungary sẽ có
thể đánh giá hết được ảnh hưởng của phụ thu đối với cán cân thanh toán và làm rõ hơn ý
định thay thế phụ thu bằng biện pháp cơ cấu sử dụng trong dài hạn. Uỷ ban yêu cầu
Hungary trình bày lộ trình giảm và xoá bỏ phụ thu nhập khẩu tại phiên tham vấn kế
tiếp.”95

Tại phiên tham vấn tiếp theo vào 9/1996, đại diện IMF tuyên bố rằng “chương trình điều
chỉnh thực hiện từ đầu 1995 đã có những kết quả quan trọng giúp ổn định kinh tế vĩ mô”.
Dự trữ chính thức tăng lên mức 9.5 tháng nhập khẩu vào cuối 1995. Uỷ ban kết luận rằng
không còn nguy cơ lớn làm sụt giảm dự trữ tiền tệ của Hungary nữa, theo Điều XII:2(a)
GATT 1994…”96 Vào 1/7/1997 Hungary xoá bỏ phụ thu.

Cộng hoà Séc

Theo báo cáo của IMF, thâm hụt cán cân vãng lai đã tăng lên 5.5% GDP trong năm 1996,
và tiếp tục tăng lên 10% GDP vào 3/1997, phản ánh tình trạng nhu cầu nhập khẩu tăng
mạnh trong khi xuất khẩu không tăng. Dự trữ chính thức ở mức 3.5 tháng nhập khẩu vào
cuối tháng 5 năm 1997. Vào 4/1997, để giải quyết tình trạng tài khoản kinh tế đối ngoại
xấu đi liên tục, chính quyền Séc áp dụng cơ chế đặt cọc nhập khẩu, áp dụng với hàng tiêu
dùng và thực phẩm (chiếm khoảng 30% tổng nhập khẩu) và yêu cầu đặt cọc 20% giá trị
nhập khẩu vào tài khoản 6 tháng không được hưởng lãi. “Cơ chế này dự kiến sẽ giúp
ngăn chặn nguy cơ lớn làm suy giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối”.97

Uỷ ban đón nhận cơ chế đặt cọc nhập khẩu của Séc một cách tiêu cực. “Đa số thành viên
của Uỷ ban lập luận rằng biện pháp này không phù hợp, đặc biệt là phạm vi áp dụng chỉ
mang tính chọn lọc, được thiết kết không phù hợp để giải quyết mất cân đối về kinh tế vĩ
mô. Thành viên thúc giục chính quyền Séc xoá bỏ biện pháp này…”98 Do không bền
vững, nên vào 21/8/1997, tức là chỉ 5 tháng sau khi áp dụng, cơ chế đặt cọc nhập khẩu đã
bị bãi bỏ.99

Bulgary

Do có sự mất cân đối trong quá trình chuyển đổi kinh tế, Bulgary đã áp dụng phụ thu
nhập khẩu tạm thời ở mức 3% trước khi gia nhập WTO, ngay từ 8/1993 “để ngăn chặn
nguy cơ lớn làm suy giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối. Phụ thu này được giảm xuống
và sau đó được xoá bỏ vào 01/1/1996. Sau khi gia nhập WTO, Bulgary áp dụng phụ thu
nhập khẩu mới với mức 6% vào 4/6/1996 nhằm bảo vệ cán cân thanh toán của mình. Phụ
thu được áp dụng chủ yếu với hàng tiêu dùng và hàng bán thành phẩm, chiếm khoảng
50% tổng nhập khẩu. Phụ thu được giảm xuống 4% vào 7/1997, xuống 2% vào 7/1998 và
xoá bỏ vào 1/1999.

94
WT/BOP/N/2
95
WT/BOP/R/3
96
WT/BOP/R/17
97
WT/BOP/N/19
98
WT/BOP/R/33
99
WT/BOP/R/37
47
Bulgary áp dụng hạn chế nhập khẩu do gặp phải vấn đề BOP nghiêm trọng. Theo IMF,
BOP có cán cân tổng thể thâm hụt lớn, chủ yếu là do tình trạng rút vốn và nghĩa vụ trả nợ
nước ngoài lớn. Dự trữ chính thức giảm xuống dưới 1 tháng nhập khẩu năm 1996.

Tại cuộc họp 7/1997, Uỷ ban BOP ghi nhận tình hình BOP đáng lưu ý của Bulgary và
cho rằng việc vận dụng Điều XII GATT 1994 là có cơ sở. Uỷ ban hoan nghênh biện pháp
phụ thu là minh bạch, không phân biệt đối xử, dựa theo giá và ít ngăn cản thương mại
nhất. Uỷ ban quyết định khuyến nghị lên Đại Hội đồng rằng Bulgary tuân thủ theo các
nghĩa vụ của mình trong WTO.100

Trong lần tham vấn kế tiếp và lần cuối cùng, Uỷ ban BOP đánh giá cao việc Bulgary thực
hiện đúng cam kết về cải cách và tự do hoá và hoan nghênh quyết định của Bulgary xoá
bỏ biện pháp hạn chế nhập khẩu trước 18 tháng so với dự kiến. IMF báo cáo rằng dự trữ
chính thức tăng trở lại mức tương đương 4.8 tháng nhập khẩu và tài khoản vãng lai đã đạt
thặng dự lớn (4.3 %GDP) vì nhập khẩu đã giảm xuống do chịu tác động khủng hoảng.101

Rumany

Trong năm 1997-98, tình hình kinh tế Rumany xấu đi đáng kể. Theo số liệu của IMF,
GDP thực đã giảm xuống khoảng 5.5% trong năm 1998, so với mức tăng 6.5% trong năm
1997. Thâm hụt tài khoản vãng lai tăng lên mức 7.5% GDP, phản ánh việc đồng leu tăng
giá và cạnh tranh gia tăng từ các nhà xuất khẩu Đông Á. Tổng dự trữ ngoại hối giảm
xuống còn 2.2 tháng nhập khẩu vào cuối 1998. Thâm hụt chung của chính phủ khoảng
4% GDP năm 1998. Theo IMF, tình hình kinh tế của Rumany là hậu quả của phối hợp
chính sách tài chính thiếu cân đối, và sự yếu kém mang tính cơ cấu trong khu vực doanh
nghiệp và ngân hàng. Trên cơ sở đó, IMF khuyên không nên áp dụng phụ thu nhập
khẩu102.

Vào 10/1998, Rumany áp dụng phụ thu nhập khẩu 6% “nhằm giải quyết khó khăn về cán
cân thanh toán”. Phụ thu được áp dụng với nhập khẩu từ mọi nguồn và đối với tất cả các
mặt hàng ngoại trừ năng lượng, dược phẩm và hàng hoá đầu tư, chiếm khoảng 60% tổng
kim ngạch nhập khẩu.103

Trong đợt tham vấn 2/1999, các thành viên tỏ ra thông cảm với khó khăn kinh tế cũng
như mức độ nghiêm trọng của cán cân thanh toán của Rumany. Nhưng thành viên cũng
yêu cầu làm rõ phạm vi áp dụng của phụ thu tại sao không mở rộng hơn. “Thành viên
khuyến nghị Rumany thực hiện giải pháp bền vững để xử lý khó khăn cán cân thành toán
thông qua cải cách căn bản về kinh tế vĩ mô, bao gồm thắt chặt chính sách tài khoá, áp
dụng chính sách tỷ giá phù hợp và đẩy nhanh tái cơ cấu kinh tế. Uỷ ban nhận thấy
Rumany thực hiện đúng theo nghĩa vụ tại Điều XII GATT 1994.”104

Tình hình kinh tế của Rumany được cải thiện trong năm 1999. GDP tăng ước tính khoảng
1-1,5% trong nửa đầu năm 2000, thâm hụt tài khoản vãng lai giảm xuống còn 1.2% GDP,
tổng dự trữ ngoại hối tăng lên mức 2,7 tháng nhập khẩu, thâm hụt ngân sách vào khoảng
3,5%. Tại cuộc họp 9/2000, Uỷ ban hoan nghênh việc nước này tuân theo đúng lộ trình
xoá bỏ biện pháp và “đánh giá cao việc chấm dứt áp dụng phụ thu nhập khẩu vào cuối
năm mặc dù có những vấn đề nhất định. Uỷ ban nhất trí rằng Rumany đã tuân thủ hoàn
100
WT/BOPIR/34
101
WT/BOP/R/43
102
WT/BOP/R/45, Phụ lục 2, Ý kiến của đại diện IMF
103
WT/BOP/N/42
104
WTO/BOP/R/45
48
toàn các nghĩa vụ nêu tại Điều XII GATT 1994”.105 Rumany chấm dứt áp dụng phụ thu
vào 1/1/2001.106

Ba Lan

Ba Lan không tham vấn với Uỷ ban BOP vì vào 1/1/1996 nước này chấm dứt áp dụng
phụ thu nhập khẩu 5% được áp dụng lần đầu vào 12/1992 dưới thời GATT 1947. Phụ thu
được áp dụng “nhằm ngăn chặn nguy cơ lớn làm sụt giảm nghiêm trọng dự trữ ngoại hối
của Ba Lan” lúc đó tương đương 5 tháng nhập khẩu.107

II.3.5 Các đợt tham vấn gần đây

Trong giai đoạn 2001-2008, không có cuộc tham vấn nào tại Uỷ ban BOP. Không nước
nào vận dụng Điều XII hoặc XVIII:B. Tuy nhiên, khủng hoảng kinh tế và tài chính đã
buộc Ecuador và Ukraina phải vận dụng các điều khoản này trong thời gian gần đây.
Phản hồi từ phía các thành viên có ảnh hưởng trong WTO khá nhanh và rõ ràng, sự
nương nhẹ đối với biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP đã bị thu hẹp lại. Cả 2
nước này đều có nguy cơ bị vận dụng điều khoản về giải quyết tranh chấp, và được yêu
cầu xoá bỏ hoặc thay đổi biện pháp hạn chế ngay lập tức.

Ecuador

Từ 8/2008, môi trường kinh tế của Ecuador xấu đi rõ rệt. Giá dầu giảm, xuất khẩu phi
dầu và kiều hối do lao động gửi về nước bị ảnh hưởng tiêu cực. Chế độ tiền tệ đôla hoá
của Ecuador làm hạn chế tác dụng của chính sách tiền tệ nhằm đối phó với các cú sốc
này. Dự trữ chính thức giảm xuống còn 2,2 tháng nhập khẩu vào 4/2009. GDP thực tế dự
kiến sẽ giảm đi 2% trong 2009. IMF dự báo tài khoản đối ngoại sẽ dịch chuyển từ thặng
dư 2,5% năm 2008 sang thâm hụt 3,5% GDP trong năm 2009. Tài sản nước ngoài thuần
(NFA – thuật ngữ dùng cho dự trữ ngoại tệ được IMF sử dụng trong trường hợp một
nước sử dụng đồng đôla Mỹ làm tiền tệ quốc gia) ước tính giảm xuống dưới 2 tháng nhập
khẩu vào cuối năm 2009.

Vào 1/2009, Ecuador áp dụng các biện pháp thương mại vì lý do BOP có hiệu lực trong
vòng 1 năm, bao gồm cả biện pháp theo giá (tăng thuế nhập khẩu) và hạn chế định lượng
đối với nhập khẩu. Các biện pháp thương mại được Ecuador áp dụng với 630 dòng thuế
HS 10 số, chiếm 8,7% tổng số dòng thuế; diện mặt hàng hầu hết bao gồm hàng tiêu dùng
lâu bền và thiết bị vận tải, dệt may và quần áo và giày dép. Các biện pháp này áp dụng
đối với nhập khẩu từ mọi xuất xứ.

Biện pháp theo giá bao gồm: (a) tăng thuế 30 hoặc 35% thuế tỷ lệ đối với 75 dòng thuế
(trên 1% tổng số dòng thuế); (b) tăng thuế bằng cách áp dụng thuế tuyệt đối cộng dồn
trên thuế tỷ lệ đối với 284 dòng thuế, chiếm 3,9% tổng số dòng thuế. Thuế tuyệt đối là
12 đôla Mỹ/kilo đối với hàng dệt may và quần áo, và 10 đôla Mỹ/đôi đối với giày dép.
Tăng thuế được áp dụng thông qua các biện pháp gần đây được cộng dồn vào các biện
pháp được mô tả trước đây, đã được áp dụng từ năm 2008, và tăng thuế áp dụng của các
mặt hàng này lên bằng mức thuế cam kết trần trong WTO. Biện pháp hạn chế định lượng
được áp dụng với 271 dòng thuế, chiếm 3,7% tổng số dòng thuế; trong số này có 248
dòng được áp dụng hạn ngạch nhập khẩu tương đương 70% giá trị nhập khẩu của năm

105
WTO/BOP/R/53
106
WTO/BOP/N/56
107
BOP/R/228, WT/BOP/N/8
49
2008; 23 dòng khác được áp dụng hạn ngạch tương đương 65% giá trị nhập khẩu năm
2008. Hạn ngạch không được phân phối theo nước mà theo nhà nhập khẩu; quota được
dự kiến cấp cho từng nhà nhập khẩu căn cứ theo giá trị nhập khẩu thực tế của họ trong
giai đoạn 2006-08. Các nhà nhập khẩu mới được cấp 5% giá trị nhập khẩu cho mỗi dòng
thuế. Hạn ngạch sẽ được theo dõi sử dụng hết theo từng quý; hạn ngạch không thể
chuyển nhượng hoặc đàm phán lại. Hạn ngạch không được sử dụng trong 2 quý đầu năm
sẽ bị huỷ bỏ.

Các biện pháp do Ecuador áp dụng ảnh hưởng tới tổng kim ngạch thương mại trị giá 4.3
tỷ đôla Mỹ (2008), tương đương 23% tổng nhập khẩu năm 2008 theo giá CIF. Nhập khẩu
các mặt hàng thuộc diện bị áp dụng các biện pháp trên tăng lên 25% trong giai đoạn
2007-2008. Tổng hạn ngạch áp dụng với các sản phẩm này trong năm 2009 là 2,28 tỷ
đôla Mỹ, trong đó 702,97 triệu đôla Mỹ là giá trị các mặt hàng chịu hạn ngạch 65% giá
trị nhập khẩu 2008, và 1.425,47 triệu đôla Mỹ là giá trị các mặt hàng chịu hạn ngạch
bằng 70% mức nhập khẩu tương ứng trong năm 2008108.

Trong phiên tham vấn 4/2009, nhiều thành viên Uỷ ban bày tỏ lo ngại về lựa chọn kết
hợp chính sách mà Ecuador đưa ra, đặc biệt là sự phụ thuộc quá mức vào hạn chế thương
mại khi so sánh với mức độ của biện pháp điều chỉnh chính sách kinh tế vĩ mô. Một số
thành viên cho rằng hạn chế thương mại không phải là giải pháp tối ưu và lâu dài để phục
hồi sự cân bằng của cán cân thanh toán. Đại diện IMF cũng phát biểu tại cuộc họp rằng
hạn chế nhập khẩu không giúp giải quyết vấn đề tài khoá. Giảm chi tiêu cần được triển
khai, đặc biệt là khi mức chi tiêu gần đây đã vượt mức bền vững do nguồn thu sụt giảm
mạnh. Một vài thành viên cũng tuyên bố rằng việc áp dụng hạn chế định lượng là không
nên và kém hữu hiệu so với biện pháp theo giá và việc sử dụng hạn chế định lượng cũng
chưa đủ thuyết phục đồng thời kém minh bạch. Theo một số thành viên các biện pháp
này không phù hợp với WTO. Điểm đáng lưu ý nữa là các biện pháp này ảnh hưởng tới
chưa đến 9% tổng số dòng thuế và chỉ khoảng 23% tổng kim ngạch nhập khẩu.

Dưới sức ép của Uỷ ban BOP, Ecuador đã đồng ý thay thế hầu hết các biện pháp hạn chế
định lượng bằng các biện pháp theo giá trước ngày 1/9/2009. Uỷ ban hoan nghênh cam
kết của Ecuador sẽ xoá bỏ toàn bộ biện pháp thương mại vì lý do BOP trước ngày
22/1/2010. Kết luận của Uỷ ban kết thúc bằng một câu răn đe: “Khi biện pháp còn có
hiệu lực, các thành viên vẫn bảo lưu quyền của mình theo GATT 1994”109.

Ukraina

Vào 4/3/2009, Ukraina thông báo với WTO rằng bắt đầu từ 7/3/2009 sẽ áp dụng phụ thu
nhập khẩu 13% đối với một số mặt hàng vì lý do cán cân thanh toán trong giai đoạn 6
tháng. Quy định ban đầu được áp dụng với tổng số là 24 chương theo HS110. Phụ thu áp
dụng bổ sung vào giá trị hải quan của hàng hoá, trước khi tính các loại thuế nội địa (như
thuế VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt); như vậy, nếu thuế MFN là 10%, thì tổng số thuế phải
nộp bao gồm cả phụ thu sẽ là 23%.

108
WT/BOP/S/15/Rev1
109
WT/BOP/R/91
110
Nhóm HS 0202, 0203, 0206 - 0210, 0504 - 0506, 0509, 0511 (trừ dòng 0511 10 00 00), 0808, 1601 - 1605, 1701,
1702 (trừ đường tinh chế ở dòng 1702 30 99 00), 2204 - 2208, 2701, 4203, 4303, 57, 60 - 65, 6806, 6901, 7201, 7301,
7321, 8401, 8414, 8418, 8501, 8516, 8702, 8703, 8704.
50
Vào 14/5/2009, Ukraina thông báo với WTO rằng phụ thu 13% được xoá bỏ đối với toàn
bộ nhập khẩu ngoại trừ tủ lạnh (HS 8418) và ôtô (HS 8703)111. Phụ thu đối với các mặt
hàng này dự kiến được áp dụng trong 6 tháng, có nghĩa là cho đến 7/9/2009.

IMF báo cáo rằng tình hình kinh tế Ukraina đã tăng trưởng nhanh kể từ năm 2000 với
mức tăng trưởng bình quân trên 7%/năm. Tuy nhiên, vào đầu năm 2008, nền kinh tế trở
nên quá nóng. Tăng trưởng tín dụng vượt trên 70%, lạm phát qua chỉ số CPI tăng cao trên
30%, thị trường tài sản bùng nổ đẩy giá lên cao. Nhập khẩu tăng mạnh với mức 50–60%
và thâm hụt tài khoản vãng lai đạt 7% GDP vào 6/2008, dẫn tới đồng tiền được cố định tỷ
giá trở nên bị định giá cao hơn giá hợp lý ước khoảng 10–20%.

Gần như đồng thời với quá trình khủng hoảng ngày càng sâu sắc của tài chính toàn cầu
diễn ra vào mùa hè năm 2008, Ukraina lại phải hứng chịu cú sốc về giá cánh kéo giữa
nhập khẩu và xuất khẩu. Đặc biệt, khi giá hàng hoá thế giới giảm xuống, giá thép giảm
khoảng 80% so với mức đỉnh đạt được trong năm trước. Đồng thời, từ góc độ nhập khẩu,
Nga xoá bỏ những chương trình trợ cấp còn lại đối với khí đốt nhập khẩu. Trong bối cảnh
khủng hoảng tài chính, Ukraina cũng gặp phải tình trạng vốn nước ngoài bị rút ra và thị
trường vốn quốc tế không vận hành, dù rằng tín dụng trực tiếp vẫn tiếp tục được ra hạn.
Trong năm 2008, thâm hụt tài khoản vãng lai lên tới 7,2% GDP, nhưng đối với 2009, với
điều kiện có dấu hiệu ổn định kinh tế, IMF dự báo mức thâm hụt này còn 2%. Theo IMF,
dự trữ quốc tế vẫn ở mức đảm bảo112.

“Uỷ ban lưu ý về việc các biện pháp thương mại của Ukraina chỉ áp dụng với 0,6% số
dòng thuế, ảnh hưởng tới khoảng 7,3% tổng kim ngạch nhập khẩu theo giá CIF. Vì vậy,
theo quan điểm của Uỷ ban, biện pháp của không kiểm soát tổng lượng nhập khẩu và các
biện pháp này dự kiến không hỗ trợ xử lý vấn đề cán cân thanh toán. Ngoài ra, Uỷ ban
lưu ý về việc các đối tác ưu đãi của Ukraina được đối xử ngoại lệ không hải áp dụng các
biện pháp thương mại, trong khi quy định tại XII, Cách hiểu, hoặc Điều XXIV không cho
phép các ngoại lệ này.”

“Uỷ ban kết luận rằng Ukraina chưa đưa ra được cơ sở hợp lý rằng các biện pháp này là
cần thiết trong tình hình BOP hiện nay, khi so sánh với các yêu cầu nêu tại Điều XII
GATT 1994 và các biện pháp này không được áp dụng theo cách phù hợp với quy định
nêu tại Điều XII GATT 1994 và Cách hiều. Trên cơ sở đó, Uỷ ban ghi nhận cam kết của
Ukraina sẽ xoá bỏ các biện pháp này trước 7/9/2009 như được nêu trong văn bản ban
hành, và cố gắng xoá bỏ biện pháp vào giữa tháng 7, đồng thời thông báo ngay cho Uỷ
ban về hành động của mình. Uỷ ban sẽ triệu tập họp để xem xét hành đồng này.

Trên cơ sở yêu cầu này, và căn cứ trên cam kết mà Ukraina đưa ra, Uỷ ban nhất trí chấm
dứt đợt tham vấn.

Khi các biện pháp trên còn hiệu lực, thành viên bảo lưu quyền của mình theo GATT
1994.”113

111
Tài liệu của WTO WT/BOP/N/68, 18/5/2009.
112
WT/BOP/S/16
113
WT/BOP/R/93
51
 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

Kể từ khi thực hiện chính sách cải cách kinh tế từ giữa thập kỷ 90, Việt Nam đã thực hiện
cải cách thị trường vốn và thương mại theo từng bước. Việc này tạo ra nhiều khó khăn
hơn cho các nhà xây dựng chính sách khi phải đối phó với các cú sốc về kinh tế vĩ mô mà
một nền kinh tế mở phải đối mặt. Đặc biệt, Việt Nam áp dụng chế độ tỷ giá ngoại hối thả
nổi có quản lý bằng cách gắn chặt tỷ giá đồng Việt Nam với đồng đôla Mỹ, trong khi đó
Việt Nam đã tự do hoá đáng kể dòng luân chuyển thương mại và vốn. Do tỷ giá không
thể điều chỉnh để giảm thiểu tác động từ biến động bất thường trên thị trường vốn quốc
tế, nên Việt Nam phải đối mặt với thách thức lớn trong điều chỉnh luồng vốn và thương
mại. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã chứng kiến:

• Tăng trưởng kinh tế cao do đầu tư, chi tiêu của chính phủ và xuất khẩu ở mức
cao;
• Phụ thuộc đáng kể vào nhập khẩu máy móc và đầu vào trong ngành sản xuất chế
tạo và xây dựng;
• Thương mại liên tục biến động mạnh và thâm hụt cán cân vãng lai;
• Mức dự trữ ngoại hối thấp;
• Tại nhiều thời điểm, tỷ giá thực được định giá cao hơn mức phù hợp;
• Dòng vốn vào liên tục tăng, mặc dù còn biến động khá lớn;
• Nền kinh tế ngầm khá lớn và đầu tư nằm ngoài hệ thống ngân hàng cao.

Trọng tâm của báo cáo này là nguyên nhân gây ra thâm hụt thương mại lớn và các quy
định và thực tiễn của WTO về cán cân thanh toán với mục tiêu hỗ trợ Việt Nam xây dựng
chiến lược vượt qua khó khăn về cán cân thanh toán của mình.

Các kết luận chính của báo cáo nghiên cứu này như sau:

Kết luận về Chính sách Kinh tế

• Nguyên nhân gây ra thâm hụt tài khoản vãng lai của Việt Nam là thâm hụt tài
khoản dịch vụ và hàng hoá, và thâm hụt tài khoản thu nhập tuy nhỏ nhưng liên
tục. Chuyển khoản dưới hình thức kiều hối và đầu tư không chính thức từ Việt
Kiều làm giảm bớt mức độ thâm hụt khá cao của tài khoản vãng lai, mặc dù kiều
hối có giảm xuống trong năm 2008 do chịu áp lực của khủng hoảng tài chính quốc
tế và sự suy giảm niềm tin vào nền kinh tế Việt Nam.
• Thâm hụt tài khoản vãng lai hiện đang được bù đắp bằng nguồn vốn vay nợ dài
hạn, dưới hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài, theo truyền thống thường được
đưa vào ngành xuất khẩu và sản xuất chế biến. Từ năm 2008, một tỷ lệ lớn FDI đã
đầu tư vào đầu cơ bất động sản và dịch vụ, chứ không phải là sản xuất chế biến
nữa, với hệ quả là không đóng góp vào nâng cao năng lực thương mại trong tương
lai của Việt Nam. Như vậy, chất lượng FDI đang có dấu hiệu ít đem lại lợi ích
hơn cho Việt Nam so với trước đây. Ngoài ra, đầu tư gián tiếp tăng mạnh cũng
giúp bù đắp thâm hụt tài khoản vãng lai trong những năm gần đây. Vốn nợ ngắn
hạn này có khả năng biến động cao hơn cũng làm gia tăng lo ngại về tác động khi
tâm lý của nhà đầu tư thay đổi hoặc có khó khăn về cán cân thanh toán.
• Mặc dù có xu hướng ngày càng mất cân đối về thương mại và luồng vốn vào ít
đóng góp vào năng lực sản xuất hơn, nhưng tình hình cán cân thanh toán không
có dấu hiệu báo động vì mức dự trữ, mặc dù thấp, vẫn đủ để thực hiện các nghĩa
vụ trả nợ ngắn hạn và thanh toán nhu cầu nhập khẩu. Trong dài hạn, cần phải thực
52
 hiện điều chỉnh kinh tế vĩ mô nhằm giảm mức nợ và chuyển trọng tâm sang tiêu
dùng trong nước và giảm phụ thuộc vào nhập khẩu. Tuy nhiên trong hiện tại tình
hình cán cân thanh toán là bền vững.
• Nguyên nhân chính dẫn đến mất cân đối trong giao dịch quốc tế của Việt Nam
chính là sự mất cân đối về kinh tế vĩ mô, gây ra bởi các nhân tố ngoại sinh như
sự sụt giảm nhu cầu nhập khẩu của thế giới, khủng hoảng tài chính quốc tế và môi
trường đầu tư theo xu hướng giá giảm, lãi suất thấp tại tất cả các nước phát triển,
và các nhân tố nội sinh như việc nới lỏng chính sách tài khoá cho các dự án cơ sở
hạ tầng lớn và chính sách tiền tệ mở rộng dưới hình thức hỗ trợ lãi suất. Chính
sách tài khoá và tiền tệ mở rộng đã làm gia tăng nhu cầu nhập khẩu và làm tăng cả
nhu cầu vay nợ nước ngoài do mức tiết kiệm trong nước không đủ để thực hiện
đầu tư trong nước.
• Nghiên cứu này xem xét các yếu kém thương mại trong điều kiện thương mại
chung của Việt Nam và gợi ý các kênh giải quyết những yếu kém này nhằm khắc
phục sự mất cân đối về thương mại. Cụ thể giải pháp bao gồm tăng giá trị gia tăng
của sản xuất trong nước để cải thiện tỷ lệ giá cánh kéo thương mại, nâng cao
nguồn vốn con người, nâng cao việc sử dụng các Hiệp định thương mại song
phương theo hướng có lợi cho Việt Nam và sử dụng các biện pháp tự vệ hoặc các
công cụ bảo vệ thương mại được phép khác nếu cần thiết.
• Tuy nhiên, nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng nguyên nhân chính của việc suy
giảm dự trữ không liên quan đến thương mại (mặc dù thương mại là một nhân tố)
mà đây thường là hệ quả của chênh lệch giữa tiết kiệm và đầu tư ở Việt Nam, của
chính sách tài khoá nới lỏng, của việc sụt giảm đầu tư nước ngoài và kiều hối.

Các kết luận về Chính sách Thương mại

• Hiện tại Việt Nam chưa găp phải “khó khăn về cán cân thanh toán” hay “tình
trạng nghiêm trọng về cán cân thanh toán” theo nghĩa của Điều XVIII: B GATT
1994 và “Cách hiểu về Quy định BOP của GATT 1994”. Vì vậy, trong điều kiện
BOP hiện này, chưa cần thiết phải áp dụng hạn chế nhập khẩu nhằm đảm bảo
điều kiện kinh tế đối ngoại của đất nước và đảm bảo mức dữ trữ đủ để thực hiện
chương trình phát triển kinh tế;

• Nếu trong tương lai gần Việt Nam vận dụng quy định về BOP của WTO và áp
dụng hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP, thì việc tiếp nhận các biện pháp này nhiều
khả năng sẽ tiêu cực. Việt Nam sẽ được các thành viên có ảnh hưởng của Uỷ ban
BOP và IMF lưu ý rằng giải pháp phù hợp nhất để xử lý vấn đề kinh tế nằm ở các
biện pháp chính sách kinh tế vĩ mô và biện pháp hạn chế thương mại có thể bị coi
là trái với quy định WTO và sẽ được yêu cầu xoá bỏ biện pháp này ngay lập tức,
kèm theo sự đe doạ sẽ vận dụng quy định về giải quyết tranh chấp của WTO;

• Việc áp dụng biện pháp hạn chế nhập khẩu vì lý do BOP sẽ ảnh hưởng xấu tới uy
tín của Việt Nam là một nước có môi trường kinh tế dễ đoán định, sẽ làm hạn chế
quan hệ trong các FTA với các đối tác thương mại chính khác bao gồm cả các
nhà đầu tư nước ngoài và có thể tạo ra hậu quả nghiêm trọng khác về kinh tế.

Khuyến nghị Chính sách Thương mại

Mở cửa nền kinh tế Việt Nam với thế giới bên ngoài, đặc biệt là việc gia nhập WTO và
tham gia vào các thoả thuận thương mại tự do đã đem lại sự gia tăng nhập khẩu. Nếu
nhập khẩu gia tăng làm phát sinh các bất cập đối với nền kinh tế trong nước, nhiều khả
53
năng Việt Nam sẽ áp dụng các biện pháp hạn chế nhập khẩu theo quy định trong nước và
phù hợp với cam kết quốc tế (WTO, FTA và các hiệp định song phương). Nội dung gợi ý
về chính sách thương mại bao gồm như sau:

• Phân tích sự khác nhau giữa thuế áp dụng hiện hành với cam kết thuế trần
trong WTO và tăng mức thuế suất lên bằng với cam kết thuế trần;

• Cân nhắc việc áp dụng biện pháp tự vệ trong WTO và điều khoản tự vệ
trong các FTA. Trong WTO, một thành viên có thể thực hiện biện pháp “tự vệ”
(bao gồm hạn chế nhập khẩu tạm thời với một mặt hàng nhằm bảo vệ ngành sản
xuất trong nước cụ thể khỏi tình trạng gia tăng nhập khẩu một sản phẩm bất kỳ
dẫn tới hoặc có nguy cơ dẫn tới thiệt hại nghiêm trọng đối với ngành sản xuất
trong nước. Cho tới cuối năm 2008, có tổng số 168 trường hợp vận dụng quy định
tự vệ được báo cáo lên Ban Thư ký WTO;
• Xem xét áp dụng các biện pháp chống bán phá giá. Theo quy định của WTO,
nếu một công ty xuất khẩu một sản phẩm ở mức giá thấp hơn giá thông thường
được bán tại thị trường trong nước, thì sản phẩm đó được coi là “phá giá”. Hiệp
định chống phá giá của WTO nêu rõ các nguyên tắc mà các chính phủ được phép
hoặc không được phép khi xử lý hiện tượng phá giá — điều chỉnh các hành động
chống bán phá giá. Trong năm 2008, có 208 vụ điều tra chống bán phá giá được
tiến hành;
• Cân nhắc áp dụng thuế đối kháng theo Hiệp định về Trơ cấp và Thuế đối
kháng của WTO. Theo Hiệp định này, một nước có thể sử dụng thủ tục giải
quyết tranh chấp của WTO để yêu cầu thu hồi biện pháp trợ cấp hoặc xoá bỏ tác
động tiêu cực của biện pháp trợ cấp. Hoặc một nước có thể tự tiến hành điều tra
và cuối cùng áp dụng thuế bổ sung (“thuế đối kháng”) đối với hàng nhập khẩu
được trợ cấp làm thiệt hại tới các nhà sản xuất trong nước. Trong năm 2008, có 14
trường hợp thực hiện thủ tục áp dụng thuế đối kháng được báo cáo lên WTO;

• Cân nhắc sử dụng Điều XXVIII GATT 1994 (Thay đổi Biểu cam kết) để đàm
phán lại cam kết thuế khi gia nhập. Đàm phán lại thường sẽ giải quyết vấn đề
bồi thường lại cho các yêu cầu giảm thuế;

• Theo dõi sát diễn biến về BOP. Nếu tình hình BOP của Việt Nam trở nên
nghiêm trọng, cần có giải pháp nhanh, thì có thể cân nhắc việc áp dụng hạn
chế nhập khẩu vì lý do BOP, nhưng đây là giải pháp cuối cùng, vì có nhiều tác
động tiêu cực gắn với việc áp dụng các biện pháp hạn chế này;

• Để bảo đảm kết luận phản ánh đủ các nội dung đã trình bày và giúp chính phủ có
cái nhìn tổng thể phần kết luận nên hình thành theo các nội dung:

1. Chính sách cơ cấu: Cần khẩn trương xây dựng đề án tái cấu trúc nền kinh
tế, chuyển đổi mô hình tăng trưởng để tăng hàm lượng nội và giá trị gia
tăng của hàng hóa và bắt đầu thực hiện một bước trong năm 2010 và thực
hiện mạnh trong thời kỳ 2011- 2015 và cho đến năm 2020. Điều cần thiết
là định hướng lại thu hút đầu tư nước ngoài, ưu tiên thu hút các dự án đầu
tư tạo ra năng lực xuất khẩu mới.

54
2. Chính sách tài chính tiền tệ. (các công cụ vĩ mô; tỷ giá, chính sách tài
khóa) cần phân tích giới hạn của việc sử dụng chính sách này do tác động
phụ của chúng.

3. Cải cách thể chế và thủ tục hành chính để thu hút FDI và giảm chi phí giao
dịch cho doanh nghiệp, nâng cao tính cạnh tranh của hàng xuất khẩu.

4. Chính sách thương mại :

- Phân tích kỹ lưỡng trước khi tham gia vào các FTA, hiệp định thương
mại khu vực (RTA), đồng thời nâng cao khả năng tận dụng các hiệp định
RTA, FTA đặc biệt từ năm 2019. Vào thời điểm này thuế nhập khẩu ở
khoảng 90% số dòng thuế của các nước ASEAN 6, Trung Quốc được cắt
giảm xuống 0%.
- Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, đặc biệt ở các thị trường mà ở đó kim
ngạch xuất khẩu của một mặt hàng nào đó tuy còn nhỏ nhưng tốc độ tăng
trưởng cao.
- Chi tiết hóa hơn nữa biểu thống kê xuất khẩu. Vì hiện nay nhóm hàng
được thống kê hải quan ghi vào danh mục mặt hàng khác có kim ngạch
xuất khẩu lớn (xấp xỉ 9 tỷ đôla Mỹ) và tốc độ tăng trưởng rất cao
(khoảng 35%/ năm) nhưng không rõ là mặt hàng gì để có chính sách
khuyến khích sản xuất và hộ trợ xúc tiến thương mại.
- Nghiên cứu đưa thuế một số mặt hàng không phải là nguyên liệu cho
sản xuất hàng xuất khẩu hoặc hàng hóa thay thế nhập khẩu (trong điều
kiện lạm phát thấp) lên mức trần cam kết.
- Áp dụng các biện pháp điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp và các
biện pháp tự vệ theo quy định của WTO hoặc theo các FTA.

5. Biện pháp BOP.

55
 TÀI LIỆU THAM KHẢO

ADB (2009) Chỉ số cơ bản của châu Á Thái Bình Dương 2009 (Key Indicators for Asia
and the Pacific 2009), xuất bản lần thứ 9, tháng 8

Evenett, S. J. (ed) (2009) Những lời hứa bị phá vỡ: Báo cáo Hội nghị Thượng đỉnh G-
20 của Cơ quan Cảnh báo Thương mại toàn cầu, Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Kinh
tế, 17/9 (Broken Promises: A G-20 Summit Report by Global Trade Alert, Centre for
Economic Policy Research, 17/9)

Hoekman, B., A. Matoo & P. English (eds) (2002) Sổ tay về Phát triển, Thương mại và
WTO của Ngân hàng Thế giới, Washington D.C. (Cuốn Development, Trade and
the WTO: A Handbook, The World Bank, Washington D.C.)

IMF (2009) Thống kê Tài chính Quốc tế tháng 9, Washington D.C. (International
Financial Statistics, September, Washington D.C.)

IMF (2009) Điều IV Báo cáo của Cán bộ Tham vấn; Phần Bổ sung và Nhận định của
Cán bộ; Thông tin Công khai về cuộc Thảo luận của Ban Điều hành; và Nhận định
của Giám đốc Điều hành tại Việt Nam, Báo cáo quốc tế của IMF số 09/11, tháng 4,
Washington D.C. (Article IV Consultation-Staff Report; Staff Supplement and
Statement; Public Information Notice on the Executive Board Discussion; and
Statement by the Executive Director for Vietnam, IMF Country Report No.09/11,
April, Washington D.C.)

IMF (1993) Sổ tay Cán cân Thanh toán, Tái bản lần thứ 5, Washington D.C. (Balance of
Payments Manual, Fifth Edition, Washington D.C.)

Obstfeld, M. & K. Rogoff (1996) Nền tảng của Kinh tế Vĩ mô Quốc tế, Báo MIT
(Foundations of International Macroeconomics, MIT Press)

Obstfeld, M. & K. Rogoff (1995) Định hướng Quốc tế của Tài khoản Vãng lai, trong
Grossman, G. M. & K. Rogoff (eds) “Số tay về Kinh tế Quốc tế số 3,” Báo North-
Holland (Intertemporal Approach of the Current Account, in Grossman, G. M. & K.
Rogoff (eds) “Handbook of International Economics Vol 3”, North-Holland Press)

Santos-Paulino, A. & A. P. Thirwall (2004) Tự do hóa Thương mại và Vận hành Kinh
tế ở các Nước Đang Phát triển, Tờ Economic Journal, số 114, tháng 2 (Trade
Liberalisation and Economic Performance in Developing Countries, in The
Economic Journal, 114, February)

Wu, Y. & L. Zeng (2008) Tác động của Tự do hóa Thương mại đối với Cán cân Thương
mại của các Nước Đang Phát triển trong Tài liệu Công tác của IMF, WP/08/14,
tháng 1 (The Impact of Trade Liberalization on the Trade Balance of Developing
Countries, in IMF Working Paper, WP/08/14, January)

56