Materiaalkennis

Late Prehistorie

Aardewerk
Inhoud
• Rol van aardewerk in archeologie

• Aardewerkproductie

• Aardewerkonderzoek
- Technologische analyse
- Functionele analyse
Keramiek

• Woord komt van κεραµος =

pottenbakkersaarde (klei) en wat daar
van gemaakt wordt
• Aardewerk, steengoed, porselein
• Bakstenen, tegels, rioolbuizen, sanitair
Archeologisch keramiek
Aardewerk wordt veel aangetroffen in
opgravingen omdat:
- het sinds de overgang van het mesolithicum naar
het neolithicum in huishoudens veel gebruikt werd
- keramisch materiaal meestal goed geconserveerd
blijft

Prettig: aardewerk heeft goede daterende

eigenschappen
Het oudste aardewerk
• 29-25 ka Dolní Vĕstonice
• va. ± 10.000 v.Chr. Jomon-cultuur
Aardewerkproductie-
grondstoffen
Basis: Klei

• Natuurlijk voorkomend materiaal, kleine

korrelgrootte, plaatjes
• Vervormbaar (wordt plastisch) door er
water bij te doen
• Wordt hard bij drogen/bakken
Klei
• Mineralogisch:
- verweringsproduct van steen

• Samenstelling van klei hangt af van:

- moedergesteente
- fase in verweringsproces
Klei
• Er bestaan veel verschillende kleien, de
ene soort is beter te gebruiken voor
aardewerk dan de andere (workability)
• Eigenschappen die van invloed zijn op de
keuze van klei zijn bijv. de mate van
plasticiteit en de kleur na het bakken
• De pottenbakker is gebonden aan de
aanwezige grondstoffen, bovendien
spelen traditie en kennis een rol
 Prepareren van de grondstof
Als de klei niet geschikt is om er direct
aardewerk van te maken, moet hij
geprepareerd worden

• Voor meer plasticiteit:

- mengen met een plastische klei
- verweren/rotten
- ‘weken’ in water

• Voor minder plasticiteit:

- mengen met een minder plastische klei
- toevoegen van niet-plastisch materiaal, zoals
kwarts of zand (mageren/verschralen)
Magering
Doel:
- verminderen van de plasticiteit
- vermindering van krimp bij het bakken
- stevigheid geven
Soorten magering:
- organische magering (stro, kaf, mest)
- mineralen (kwarts, kalk etc.)
- biomineraal materiaal (schelpen, koralen)
- man-made materiaal (potgruis/chamotte)
Magering
Maakwijzen van aardewerk

Onderscheid in:
• handgemaakt/handgevormd
• op de draaischijf gemaakt

Iedere vormtechniek vereist een bepaalde

kleisoort (meer/minder plastisch)
Maakwijzen van aardewerk
Handgemaakt:

- Duimpotje
- Kleirollen
- Lappentechniek
- Vormschotel
- Hamer en aambeeld-techniek
Duimpotje
Kleirollen
Lappentechniek
Vormschotel
Hamer en aambeeld
Afwerktechnieken

• Besmijten
• Schrapen
• Polijsten
• Uitknijpen
• Aanzetten van handvat, oor, tuit, voet
• Aanbrengen van versiering
Versieren
• Inkrassen (+ opvullen)
Versieren
• indrukken
Versieren
• appliceren
Versieren
• Sliblaag of engobe
Versieren
• glazuur
Versieren
• sgraffitto
Het bakproces
• Eerst wordt de pot gedroogd, de klei is
dan leerhard
- krimp
- kleurverandering

• Vervolgens begint het echte bakproces:

keramische verandering
Open vuur of oven
Atmosfeer

• Oxiderend (onder invloed van zuurstof

kleurt ijzer in de klei rood, zoals roest)

• Reducerend (er is weinig zuurstof, de klei

kleurt zwart)
Aardewerkonderzoek
Voorbereidend werk

• Wassen
• Wegen
• Administreren
• Nummeren
• (Plakken)
• (Restaureren)
Aardewerkonderzoek
Technologische analyse

• Gebruikte grondstoffen
• Vorm en versieringstechnieken
• Baktechniek

• Aankoeksels
Aardewerkonderzoek
Grondstofanalyse

• Kleimatrix
• Inclusies

Voornamelijk gebruikt voor herkomststudies

Aardewerkonderzoek
Mogelijke functie
- verandering van de inhoud
- opslaan van voorraad
- transport

Classificatie
- ordenen van eenheden die bij elkaar horen
- per doelstelling verschillend
- bijvoorbeeld op basis van technologie, functie,
chronologie
Meer lezen?

Owen S. Rye - Pottery Technology:

Principles and Reconstruction