Bài 1.

Phương pháp hàm số

CHƯƠNG I. HÀM SỐ

BÀI 1. PHƯƠNG PHÁP HÀM SỐ

I. TÍNH ĐƠN ĐIỆU, CỰC TRỊ HÀM SỐ, GIÁ TRỊ LỚN NHẤT & NHỎ NHẤT CỦA HÀM SỐ

1. y  f (x) đồng biến / (a, b)  x1  x 2   a, b  ta có  1 

f x  f  x2 

2. y  f (x) nghịch biến / (a, b)  x1  x 2   a, b  ta có  1 

f x  f  x2 

3. y  f (x) đồng biến / (a, b)  (x)  0 x(a, b) đồng thời (x)  0 tại một số
hữu hạn điểm  (a, b).

4. y  f (x) nghịch biến / (a, b)  (x)  0 x(a, b) đồng thời (x)  0 tại một
số hữu hạn điểm  (a, b).
x  xk  f   x  xk
5. Cực trị hàm số: Hàm số đạt cực trị tại điểm đổi dấu tại điểm

x j xj   xxjj xxj j  

a
xxi   xx i xx i  
i i i
b x

6. Giá trị lớn nhất và nhỏ nhất của hàm số

 Giả sử y  (x) liên tục trên [a, b] đồng thời đạt cực trị tại x1 ,..., x n   a, b  .
Max f  x   Max  f  x1  ,..., f  x n  , f  a  , f  b   ;
x a ,b 
Khi đó:
M in f  x   M in  f  x1  ,..., f  x n  , f  a  , f  b  
x a ,b 

Min f  x   f  a  ; Max f  x   f  b 
x a ,b  x a ,b 
 Nếu y  f (x) đồng biến / [a, b] thì
Min f  x   f  b  ; Max f  x   f  a 
x a ,b  x a ,b
 Nếu y  f (x) nghịch biến / [a, b] thì

1
Chương I. Hàm số – Trần Phương

 Hàm bậc nhất f x  x   trên đoạn  a; b  đạt giá trị lớn nhất, giá trị nhỏ nhất
 
tại các đầu mút a; b

2
 Bài 1. Phương pháp hàm số

II. PHƯƠNG PHÁP HÀM SỐ BIỆN LUẬN PHƯƠNG TRÌNH, BẤT PHƯƠNG TRÌNH

 
1. Nghiệm của phương trình u(x)  v(x) là hoành độ giao điểm của đồ thị y  u x
 
với đồ thị y  v x . u(x)
2. Nghiệm của bất phương trình u(x)  v(x) là
phần hoành độ tương ứng với phần
  v(x)
đồ thị y  u x nằm ở phía trên
 
so với phần đồ thị y  v x .
3. Nghiệm của bất phương trình u(x)  v(x) là
a
  b x

phần hoành độ tương ứng với phần đồ thị

y  u  x  nằm ở phía dưới so với phần đồ thị y  v  x  .
4. Nghiệm của phương trình u(x)  m là hoành độ
 
giao điểm của đường thẳng y  m với đồ thị y  u x .
Min u  x   m
5. BPT u(x)  m đúng xI  xI
y=m
Max u  x   m
6. BPT u(x)  m đúng xI  xI

Max u  x   m
7. BPT u(x)  m có nghiệm xI  xI

Min u  x   m a b x
8. BPT u(x)  m có nghiệm xI  xI

III. Các bài toán minh họa phương pháp hàm số

 
Bài 1. Cho hàm số f x  mx  2mx  3
2

a. Tìm m để phương trình (x)  0 có nghiệm x[1; 2]

b. Tìm m để bất phương trình (x)  0 nghiệm đúng x[1; 4]

c. Tìm m để bất phương trình (x)  0 có nghiệm x  1;3

Giải: a. Biến đổi phương trình (x)  0 ta có:

f  x   mx 2  2mx  3  0  m  x 2  2 x   3  g  x   3  3 m
x  2 x  x  1 2  1
2
.

Min g  x   m  Max g  x   3  m  1
x 1;2 x 1;2  8
Để (x)  0 có nghiệm x[1; 2] thì

3
Chương I. Hàm số – Trần Phương

   2 
b. Ta có x[1; 4] thì f x  mx  2mx  3  0  m x  2 x  3 
2

g  x  3  m , x   1; 4  M in g  x   m
2
x  2x x 1;4
.

g  x  3
Min g  x   g  4   1  m
Do  x  1 2  1 giảm trên [1; 4] nên ycbt  x 1;4 8

 2 
c. Ta có với x  1; 3 thì f x  mx  2mx  3  0  m x  2 x  3 .
  2

g  x  3 , x   1; 3
Đặt x 2  2x . Xét các khả năng sau đây:
+ Nếu x  0 thì bất phương trình trở thành m.0  0  3 nên vô nghiệm.
 Min g  x   m
x   0;3   x   0; 3
+ Nếu thì BPT  g x  m có nghiệm x 0;3
.

g  x  3
 Min g  x   g  3  1  m
Do  x  1 2  1 giảm /  0; 3 nên ycbt x 0;3 5

x   1; 0    x   1; 0 
thì x  2 x  0 nên BPT  g x  m có nghiệm
2
+ Nếu
3  2 x  2 
 Max g  x   m g  x   0, x   1; 0
 1;0  . Ta có  x 2  2x 2 .
Max g  x   g  1  3  m
g  x
Do đó nghịch biến nên ta có  1;0

Kết luận: (x)  0 có nghiệm x  1; 3

 m   ; 3 U  1 ; 
 5 
 x 3  3mx  2  13
Bài 2. Tìm m để bất phương trình: x nghiệm đúng x  1

 3mx  x 3  13  2, x  1  3m  x 2  14  2  f  x  , x  1
Giải: BPT x x x .

f   x   2 x  45  22  2 2 x  45   22  4 22 2  0
x  x  
Ta có x x x suy ra f x tăng.
 f  x   3m, x  1  min f  x   f  1  2  3m  2  m
YCBT x 1 3

Bài 3. Tìm m để bất phương trình m.4   m  1 .2

x x2
 m  1  0 đúng x  ¡

4
 Bài 1. Phương pháp hàm số

Giải: Đặt t  2  0 thì m.4   m  1 .2

x x2
x
 m  1  0 đúng x  ¡

 m.t 2  4  m  1 .t   m  1  0, t  0  m  t 2  4t  1  4t  1, t  0
2
 g  t  4t  1  m, t  0 g   t   4t  2t 2  0
t 2  4t  1 . Ta có  t 2  4t  1  
nên g t nghịch
Max g  t   g  0   1  m
biến trên  0;   suy ra ycbt  t 0

 
Bài 4. Tìm m để phương trình: x x  x  12  m 5  x  4  x có nghiệm.
x x  x  12
 f  x  m
Giải: Điều kiện 0  x  4 . Biến đổi PT 5 x  4 x .
 
Chú ý: Nếu tính f x rồi xét dấu thì thao tác rất phức tạp, dễ nhầm lẫn.
g  x   x x  x  12  0  g   x   3 x  1 0
Thủ thuật: Đặt 2 2 x  12

h  x   5  x  4  x  0  h  x   1  1 0
2 5 x 2 4 x
1 0
g  x  0 h  x  h  x
Suy ra: và tăng; > 0 và giảm hay và tăng
g  x
f  x 
 h  x  tăng. Suy ra f  x   m có nghiệm
 m   min f  x  ; max f  x     f  0  ; f  4    2  15  12  ;12 
  0;4  0;4 

 
3
3 2
Bài 5. Tìm m để bất phương trình: x  3 x  1  m x  x  1 có nghiệm.

 x  x  1   0 ta nhận được
3
Giải: Điều kiện x  1 . Nhân cả hai vế BPT với

   3   x  x  1  m .
3
2
bất phương trình f x  x  3 x  1

   
3
  3 2
Đặt g x  x  3x  1 ; h x  x  x  1

g   x   3x 2  6 x  0, x  1; h   x   3  x  x  1   1 
2
1 0

Ta có  2 x 2 x 1  .
       
Do g x  0 và tăng x  1 ; h  x   0 và tăng nên f x  g x .h x tăng x  1

   min f  x   f  1  3  m
Khi đó bất phương trình f x  m có nghiệm x 1

5
Chương I. Hàm số – Trần Phương

Bài 6. Tìm m để  4  x   6  x   x 2  2 x  m nghiệm đúng x   4, 6

Cách 1. BPT  f x   x  2 x  4  x 6  x  m đúng x   4, 6

  2   

f   x   2 x  2  2 x  2  1  x  2  1   0  x 1
2  4  x  6  x   4  x  6  x 
 

Max f  x   f  1  6  m
Lập bảng biến thiên suy ra Max  4,6
 4  x   6  x
t   4  x  6  x  5
Cách 2. Đặt 2 .
2 2
Ta có t   x  2 x  24 . Khi đó bất phương trình trở thành
t  t 2  m  24, t   0;5  f  t   t 2  t  24  m; t   0;5 . Ta có:

max f  t   f  5   6  m
f   t   2t  1  0  f  t  tăng nên f  t   m; t   0; 5   0;5

Bài 7. Tìm m để 3  x  6  x  18  3 x  x 2  m 2  m  1 đúng x   3, 6

Giải:

Đặt t  3  x  6  x  0  t   3  x  6  x   9  2  3  x   6  x 
2
2

 9  t  9  2  3  x   6  x   9   3  x    6  x   18
2

 18  3x  x 2   3  x   6  x   1  t 2  9  ; t  3;3 2 
2
f  t    1 t 2  t  9 ; f   t   1  t  0; t  3; 3 2   max f  t   f  3   3
Xét 2 2 3;3 2 

 max f  t   3  m 2  m  1  m 2  m  2  0  m  1 V m  2
3;3 2 
ycbt
Bài 8. (Đề TSĐH khối A, 2007)
4 2
Tìm m để phương trình 3 x  1  m x  1  2 x  1 có nghiệm thực.

Giải: ĐK: x  1 , biến đổi phương trình

 3 x  1  2 4 x  1  m
x 1 x 1 .

u  4 x  1  4 1  2   0,1
Đặt x 1 x 1 .
 
Khi đó g t  3t  2t  m
2

6
 Bài 1. Phương pháp hàm số

g   t   6t  2  0  t  1  1  m  1
Ta có 3 . Do đó yêu cầu 3

Bài 9. (Đề TSĐH khối B, 2007): Chứng minh rằng: Với mọi m  0 , phương trình
x 2  2 x  8  m  x  2  luôn có đúng hai nghiệm phân biệt.

Giải: Điều kiện: x  2 .

Biến đổi phương trình ta có:
  x  2  x  6  m  x  2

  x  2  x  6  m  x  2
2 2

  x  2   x 3  6 x 2  32  m   0  x  2 V g  x   x 3  6 x 2  32  m .

ycbt  g x  m có đúng một nghiệm thuộc khoảng  2;   . Thật vậy ta có:

 

g   x   3x  x  4   0, x  2 . Do đó g  x  đồng biến mà g  x  liên tục và

g  2   0; lim g  x   
nên g x  m có đúng một nghiệm   2;   .
x   

Vậy m  0 , phương trình x  2 x  8  m  x  2  có hai nghiệm phân biệt.

2

Bài 10. (Đề TSĐH khối A, 2008) Tìm m để phương trình sau có đúng hai nghiệm

thực phân biệt:

4
2x  2x  2 4 6  x  2 6  x  m

Giải: Đặt f x  2 x  2 x  2 6  x  2 6  x ; x   0; 6
  4 4

f  x  1  1  1    1  1  , x   0; 6 
2 4  3 4    2 x 
6x 
6  x
3
Ta có:  2x 

u  x  1  1 ;v  x  1  1 , x   0, 6 
4
 2x 3 4
 6  x
3 2x 6x
Đặt

u  x  , v  x   0, x   0, 2   f ( x)  0, x   0, 2 
 
 u  2   v  2   0   f ( x)  0, x   2, 6 
      f (2)  0
u x , v x  0, x   2, 6  

7
4
Chương I. Hàm số – Trần Phương

Nhìn BBT ta có PT có 2 nghiệm phân biệt  2 6  2 6  m  3 2  6

4

Bài 11. (Đề TSĐH khối D, 2007):

x  1  y  1  5
 x y
 3
 x  13  y 3  13  15m  10
Tìm m để hệ phương trình có nghiệm  x y

   
3
u  x  1 ;v  y  1 x 3  13  x  1  3x  1 x  1  u  3u
Giải: Đặt x y ta có x x x x

u  x 1  x  1 2 x. 1 2 ; v  y  1 2 y . 1 2
x x x y y
và
u  v  5 u  v  5
 3 
u  v  3  u  v   15m  10
3
uv  8  m
Khi đó hệ trở thành 
  2
 u , v là nghiệm của phương trình bậc hai f t  t  5t  8  m
  t  2; t 2  2
Hệ có nghiệm  f t  m có 2 nghiệm 1 2 thỏa mãn 1
t ,t
.
  t 2
Lập Bảng biến thiên của hàm số f t với
t  –2 2 5/2 +
f  t – – 0 +
f  t + +
22
2 7/4

 7  m  2  m  22
Nhìn bảng biến thiên ta có hệ có nghiệm 4
Bài 12. (Đề 1I.2 Bộ đề TSĐH 1987-2001):
x 2  2 x  sin y  cos y   1  0
Tìm x để bất phương trình đúng với y  ¡ .
 
Giải: Đặt u  sin y  cos y    2, 2  ,

8
 Bài 1. Phương pháp hàm số

 g  u    2 x  u   x 2  1  0, u    2, 2   Min g u  0
u  2 , 2 
BPT
   
Do đồ thị y  g u là một đoạn thẳng với u    2, 2  nên
 g   2   0  x 2  2 2 x  1  0  x  2 1
     
Min g u  0
 g  2   0
2
u  2, 2   x  2 2 x  1  0  x  2  1

a, b, c  0

Bài 13. Cho a  b  c  3 Chứng minh rằng: a  b  c  abc  4
2 2 2

Giải: BĐT  a   b  c   2bc  abc  4  a   3  a    a  2  bc  4

2 2 2 2

 
2
0  u  bc  b  c  1  3  a
2
 f  u    a  2  u  2a  6a  5  0 trong đó
2
2 4 .

u  0; 1  3  a  
2
y  f  u 
 4  . Ta có
Như thế đồ thị là một đoạn thẳng với

   
2
f  0   2a 2  6 a  5  2 a  3  1  0; f 1  3  a   1  a  1  a  2   0
2 2

2 2 4 4
 1 2
f  u   0;  u  0; 4 3  a 
nên suy ra .
2 2 2
Vậy a  b  c  abc  4 . Đẳng thức xảy ra  a  b  c  1 .
Bài 14. (IMO 25 – Tiệp Khắc 1984):
a, b, c  0

a  b  c  1 ab  bc  ca  2abc  7
Cho  . Chứng minh rằng: 27 .

             
Giải: a b  c  1  2a bc  a 1  a  1  2a bc  a 1  a  1  2a u  f u

  1  a 2
2

 u    1  2a  u  a  1  a  0  u  bc  b  c 
Đồ thị y  f với 2 4 là một
2
 a  1  a  1 7
f  0  a  1  a      4  27
đoạn thẳng với 2 giá trị đầu mút  2 và

    
2
f 1  1  a   1  2a 3  a 2  1  7  1 2a  1 a  1  7
2

4 4 27 4 3 3 27

9
Chương I. Hàm số – Trần Phương

u   0; 1  1  a   f  0  7
2
y  f  u 
 4  và 27 ;
Do đồ thị là một đoạn thẳng với

4 
f 1  1  a  7
2

27 nên
f  u  7
27 . Đẳng thức xảy ra
abc1
3

Bài 15. Chứng minh rằng: 2 a  b  c  ab  bc  ca  4,  a, b, c   0, 2 .

   

Giải: Biến đổi bất đẳng thức về hàm bậc nhất biến số a, tham số b, c ta có
f  a    2  b  c  a  2  b  c   bc  4, a, b, c   0, 2 

f  a   Max  f  0  ; f  2  
Đồ thị y  f a là một đoạn thẳng với a   0, 2 nên
 

Ta có f 0  4  2  b 2  c  4; f 2  4  bc  4  f a  4, a, b, c   0, 2 
        

Bài 16. CMR: 1  a 1  b 1  c 1  d  a  b  c  d  1, a, b, c, d   0,1

    

Giải: Biểu diễn bất đẳng thức về hàm bậc nhất biến số a, tham số b, c, d, ta có:
f  a    1   1  b   1  c   1  d   a   1  b   1  c   1  d   b  c  d  1, a, b, c, d   0,1

Min f  a   Min  f  0  , f  1 
Đồ thị y  f a , a   0,1 là một đoạn thẳng nên a 0,1
 

Ta có f 1  b  c  d  1  1, b, c, d   0,1
 

f  0   1  b   1  c   1  d   b  c  d  g  b    1   1  c   1  d   b   1  c   1  d   c  d

Min g  b   Min  g  0  , g  1 
Đồ thị y  g b , b   0,1 là một đoạn thẳng nên
  b 0,1

      
Ta có g 1  c  d  1  1; g 0  1  c 1  d  c  d  1  cd  1

 f 0  g b  1, b   0,1 . Vậy f a  1 hay ta có (đpcm)

     

10