Boi Duong Hoc Sinh Gioi Ngu Van THPT

Néi DungVµ Ph¬ng Ph¸p
Båi Dìng Häc Sinh Giái M«n Ng÷ V¨n ë THPT

Båi dìng häc sinh giái lµ mét nhiÖm vô gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ë THPT
. §ång thêi lµ tiªu chÝ ®¸nh gi¸ c«ng t¸c thi ®ua cña ngµnh häc .
Trong thêi ®¹i c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, m«n ng÷ v¨n Ýt nhiÒu bÞ coi nhÑ .
Cuéc sèng ®Æt con ngêi ph¶i ®èi diÖn víi hiÖn thùc phøc t¹p , bén bÒ , ®a d¹ng . Sù kiÖn
ViÖt Nam ra nhËp VVTO ®ang kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®Êt níc trªn trêng quèc tÕ . §i cïng víi nã
lµ sù lªn ng«i cña gi¸ trÞ vËt chÊt vµ sù h¹ thÊp vai trß cña nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn . Thùc tÕ Êy
®ßi hái mçi thÇy , c« gi¸o d¹y v¨n kh«ng chØ cã tÊm lßng , sù nh¹y c¶m ph¶i b»ng trÝ tuÖ,
khoa häc . Chuyªn luËn nµy ®¸p øng yªu cÇu Êy . Néi dung chuyªn luËn gåm:
- Ch¬ng mét: Nh÷ng kiÕn thøc cÇn cung cÊp
+TiÕng ViÖt
+Giai ®o¹n v¨n häc
+T¸c gi¶ , t¸c phÈm tiªu biÓu
+LÝ luËn v¨n häc
-Ch¬ng hai:Nh÷ng thao t¸c lµm v¨n
+ThuyÕt minh
+Gi¶i thÝch
+Chøng minh
+B×nh gi¶ng
+B×nh luËn
+So s¸nh
+Ph¶n b¸c
+Tæng hîp:
*NghÞ luËn vÒ t tëng ®¹o ®øc
*NghÞ luËn vÒ hiÖn tîng ®êi sèng
*NghÞ luËn vÒ vÊn ®Ò v¨n häc
*NghÞ luËn vÒ th¬
*NghÞ luËn vÒ t¸c phÈm v¨n xu«i
1
-Ch¬ng ba: RÌn luyÖn vÒ kÜ n¨ng
+KÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò bµi
+KÜ n¨ng lËp dµn ý
+KÜ n¨ng më bµi , th©n bµi , kÕt bµi
+KÜ n¨ng ®iÔn ®¹t
+KÜ n¨ng viÕt ®o¹n
-Ch¬ng bèn: §Ò vµ ®¸p ¸n
Néi dung trªn ®©y ®îc bè trÝ d¹y ë c¶ ba khèi líp : 10 , 11 , 12 . Cô thÓ lµ :
Líp 10:
+TiÕng ViÖt:
*Ng÷ ©m
*Tõ
*C©u
+Giai do¹n v¨n häc:
*V¨n häc d©n gian ( chó ý truyÖn cæ tÝch , ca dao)
*V¨n häc tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ X I X
*T¸c gi¶ , t¸c phÈm : NguyÔn Tr·i , NguyÔn Du , Hå Xu©n H¬ng
*Vai trß chøc n¨ng v¨n häc
*Nh÷ng thuËt ng÷ v¨n häc
+Thao t¸c lµm v¨n
*ThuyÕt minh
*Gi¶i thÝch
*chøng minh
+RÌn luyÖn kÜ nng
*KÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò
*LËp dµn ý
*KÜ n¨ng diÔn ®¹t
Líp 11
2
+TiÕng ViÖt
*Giao tiÕp b»ng ng«n ng÷
*Nh÷ng nh©n tè giao tiÕp
*¸p dông nh©n tè giao tiÕp trong ®äc th¬, ®äc hiÓu v¨n xu«i , kÞch b¶n
v¨n häc
*V¨n häc ViÖt Nam tõ 1858 ®Õn hÕt thÕ kØ X I X
*V¨n häc ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kØ X X ®Õn th¸ng T¸m n¨m 1945
( V¨n häc thêi k× Ph¸p x©m lîc, qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ v¨n häc, th¬ míi l·ng m¹n, v¨n xu«i Tù
lùc v¨n ®oµn, v¨n xu«i hiÖn thùc, v¨n häc çch m¹ng )
+T¸c gi¶ ,t¸c phÈm
*NguyÔn §×nh ChiÓu, NguyÔn KhuyÕn , Tó X¬ng
*NguyÔn Tu©n, Nam Cao, Xu©n DiÖu , Tè H÷u , Hå ChÝ Minh
*TÝnh chÊt v¨n häc( HiÖn thùc ,nh©n ®¹o , d©n téc , nh©n d©n )
+Thao t¸c lµm v¨n
*B×nh luËn, b×nh gi¶ng, so s¸nh ,ph¶n b¸c,
*Thµnh thôc lÝ thuyÕt vµ ¸p dông tèt (lµm theo ®Ò vµ ®¸p ¸n ë ch¬ng
bèn)
Líp 12: Nh÷ng kiÕn thøc cÇn cung cÊp
+TiÕng ViÖt
*Thµnh th¹o vËn dông cÊc phong çch ng«n ng÷, chñ yÕu lµ phong çch
ng«n ng÷ nghÖ thuËt vµo viÕt bµi v¨n
*V¨n häc 1945 ®Õn 1975
*V¨n häc 1975 ®Õn n¨m 2000
+T¸c gi¶ t¸c phÈm
*Th¬ Quang Dòng, NguyÔn §×nh Thi, Hoµng CÇm, NguyÔn Khoa §iÒm,
Xu©n Quúnh vµ mét sè t¸c gi¶ kh¸c
3
*TruyÖn cña NguyÔn Trung Thµnh , Kim L©n , Anh §øc , T« Hoµi ,
NguyÔn Minh Ch©u vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c
*Mèi quan hÖ gi÷a nhµ v¨n vµ cuéc sèng
*Mèi quan hÖ gi÷a nhµ v¨n vµ t¸c phÈm
*Vßng ®êi cña t¸c phÈm v¨n häc
+Thao t¸c lµm v¨n:
*Thao t¸c tæng hîp : nghÞ luËn vÒ t tëng ®¹o ®øc, nghÞ luËn vÒ hiÖn tîng
®êi sèng, nghÞ luËn vÒ vÊn ®Ò v¨n häc, nghÞ luËn vÒ th¬ , nghÞ luËn vÒ v¨n xu«i
+RÌn luyÖn kÜ n¨ng :
*T×m hiÓu ®Ò , lËp dµn ý çc ®Ò bµi ë ch¬ng bèn
Chó ý trong mét buæi d¹y( 2, 3 tiÕt ) chñ yÕu thùc hµnh . §Ò vµ ®¸p ¸n ë ch¬ng bèn
Chuyªn luËn nµy kh«ng ®i s©u vµo kiÕn thøc s¸ch gi¸o khoa ®· cã mµ më réng nh÷ng
vÊn ®Ò sgk cha bµn tíi hoÆc cßn bá ngá
*
Ch¬ng Mét
KiÕn thøc cÇn cung cÊp
I-TiÕng ViÖt
TiÕng ViÖt cã n¨m nguyªn ©m ®¬n ®»ng tríc ( i,e, ª,u, ) vµ s¸u nguyªn ©m ®¬n hµng sau
( o,«,¬,a,¨,© ) . §ång thêi cã hai nguyªn am ®«i ( (ia,u«) .Nguyªn ©m hµng tríc cã ®é më hÑp
kh«ng trßn m«i khi ph¸t ©m. Nh÷ng nguyªn ©m nµy t¹o ra ©m thanh trÇm tèi. Nguyªn ©m
hµng sau cã ®é më réng , trßn m«i khi ph¸t ©m . Nh÷ng nguyªn ©m nµy t¹o ra ©m thanh bæng
s¸ng . §iÒu nµy chó ý khi ph©n tÝch , b×nh gi¶ng th¬ .
TiÕng ViÖt cã 21 phô ©m . Ta ph¶i chó ba phô ©m: c,t,p . Nh÷ng ©m tiÕt nµo kÕt thóc b»ng
mét trong ba phô ©m nµy th× ©m thanh bÞ ®ãng l¹i kh«ng vang lªn ®îc . v× ®ã lµ phô ©m
t¾c v« thanh . VÝ dô:
“ Nöa chõng xu©n tho¾t gÉy cµnh thiªn h¬ng”. §äc ®Õn ©m tiÕt “ tho¾t” buéc
ph¶i duõng l¹i. §©y lµ diÒu cÇn n¾m khi ph©n tÝch , b×nh gi¶ng th¬ . ¢m tiÕt tiÕng ViÖt
gãp phÇn chñ yÕu vµo viÖc t¹o ra ©m thanh , nhÞp ®iÖu
4
Tõ trong tiÕng ViÖt cã nÐt nghÜa rÊt phong phó . Ta cÇn n¾m ®îc çch gi¶i nghÜa tõ .
Gi¶i nghÜa tõ ph¶i dùa vao hai yÕu tè . NghÜa biÓu vËt vµ ý nghÜa t¸c dông cña sù vËt . VÝ
dô : gi¶i nghÜa tõ “nhµ” .§©y lµ C«ng tr×nh kiÕn tróc do ngêi lµm ra cã nhiÒu kiÓu , ®îc
cÊu t¹o b»ng nhiÒu vËt liÖu kh¸c nhau ( tre,tranh,nøa l¸ g¹ch ngãi ,s¾t thÐp xi m¨ng ...” , cã t¸c
dông ®Ó cho ngêi sinh ho¹t vµ häc tËp . N¾m ®îc çch gi¶i nghÜa cã t¸c dông trong v¨n gi¶i
thÝch , ph©n tÝch
C©u trong tiÕng ViÖt rÊt phøc t¹p .Ta cÇn ph¶i chó ý cÊu t¹o tõng lo¹i c©u :( c©u
®¬n , c©u ghÐp ®¼ng lËp , c©u ghÐp chÝnh phô , c©u phøc ) . Häc sinh giái kh«ng thÓ viÕt
sai c©u
II- Giai ®o¹n v¨n häc
+ V¨n häc d©n gian
+ V¨n häc tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ X I X
+ V¨n häc tõ ®Çu thÕ kØ X X ®Õn th¸ng T¸m n¨m 1945
+ V¨n häc tõ 1945 ®Õn n¨m 2000
Mçi giai ®o¹n cÇn ®i s©u mét sè t¸c gi¶ , t¸c phÈm tiªu biÓu . Cô thÓ lµ : NguyÔn Tr·i ,
NguyÔn Du , Hå Xu©n H¬ng , NguyÔn §×nh ChiÓu , NguyÔn KhuyÕn , TrÇn TÕ X¬ng ,
NguyÔn Tu©n , Xu©n DiÖu , Nam Cao , Tè H÷u , Hå ChÝ Minh
III- LÝ luËn v¨n häc
+ Nguån gèc v¨n häc
+ §èi tîng v¨n häc
+§Æc trng v¨n häc
+TÝnh chÊt v¨n häc ( hiÖn thùc , nh©n ®¹o , nh©n d©n , d©n téc )
+ Vai trß chøc n¨ng v¨n häc
+ ThuËt ng÷ v¨n häc ( Nh©n vËt tr÷ t×nh , çi t«i , th¬ , truyÖn , kÝ , kÞch ( bi kÞch , hµi kÞch
), ®iÓm ®Ønh , kÕt cÊu , cèt truyÖn , th¬ ®iªn , thi ph¸p , lêi nöa trùc tiÕp , thÕ giíi quan ,
nh©n sinh quan cña t¸c gi¶ ... )
Ch¬ng Hai
Nh÷ng thao t¸c lµm v¨n
5
* ThuyÕt minh
*Gi¶i thÝch
* Chøng minh
* B×nh gi¶ng
* B×nh luËn
* So s¸nh
* Ph¶n b¸c
* Tæng hîp : ( NghÞ luËn vÒ t tëng ®¹o ®øc , nghÞ luËn vÒ
hiÖn tîng ®êi sèng , nghÞ luËn vÒ vÊn ®Ò v¨n häc , nghÞ luËn vÒ th¬ , nghÞ luËn vÒ v¨n
xu«i )
1- NghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ

A KiÕn thøc träng t©m
* BiÕt çch viÕt mét bµi v¨n vÒ t tëng ®¹o lÝ.
* Cã ý thøc tiÕp thu nh÷ng quan niÖm ®óng ®¾n vµ phª ph¸n nh÷ng quan niÖm sai lÇm.
1- Kh¸i niÖm
Qu¸ tr×nh kÕt hîp nh÷ng thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò t tëng, ®¹o lÝ trong
cuéc ®êi.
- T tëng, ®¹o lÝ trong cuéc ®êi bao gåm:
+ LÝ tëng (lÏ sèng)
+ Çch sèng
+ Ho¹t ®éng sèng
+ Mèi quan hÖ trong cuéc ®êi gi÷a con ngêi víi con ngêi (cha con, vî
chång, anh em vµ nh÷ng ngêi th©n thuéc kh¸c). ë ngoµi x· héi cã çc quan
hÖ trªn, díi, ®¬n vÞ, t×nh lµng nghÜa xãm, thÇy trß, b¹n bÌ...
2-Yªu cÇu
a . HiÓu ®îc vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn lµ g×
6
VÝ dô: “Sèng ®Ñp lµ thÕ nµo hìi b¹n”
- Muèn t×m thÊy vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn, ta ph¶i qua çc bíc ph©n tÝch lÝ, gi¶i ®Ó x¸c ®Þnh
®îc vÊn ®Ò, víi ®Ò trªn ®©y ta thùc hiÖn.
+ ThÕ nµo lµ sèng ®Ñp?
* Sèng cã lÝ tëng ®óng ®¾n, cao c¶ phï hîp víi thêi ®¹i, x¸c
®Þnh vai trß tr¸ch nhiÖm.
* Cã ®êi sèng t×nh c¶m ®óng mùc, phong phó vµ hµi hoµ.
* Cã hµnh ®éng ®óng ®¾n.
- Suy ra: Sèng ®Ñp lµ sèng cã lÝ tëng ®óng ®¾n, cao c¶, ç nh©n x¸c ®Þnh ®îc vai trß tr¸ch
nhiÖm víi cuéc sèng, cã ®êi sèng t×nh c¶m hµi hoµ phong phó, cã hµnh ®éng ®óng ®¾n.
C©u th¬ nªu lÝ tëng vµ híng con ngêi tíi hµnh ®éng ®Ó n©ng cao gi¸ trÞ, phÈm chÊt con ng-
êi.
b. Tõ vÊn ®Ò nghÞ luËn ®· x¸c ®Þnh, ngêi viÕt tiÕp tôc ph©n tÝch,
chøng minh nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña vÊn ®Ò, thËm chÝ so s¸nh, bµn b¹c, b¸c bá...
nghÜa lµ biÕt ¸p dông nhiÒu thao t¸c lËp luËn.
c. Ph¶i biÕt rót ra ý nghÜa vÊn ®Ò
d. Yªu cÇu v« cïng quan träng lµ ngêi thùc hiÖn nghÞ luËn ph¶i sèng cã lÝ
tëng vµ ®¹o lÝ.
3- Çch lµm
a. Bè côc: Bµi nghÞ luËn vÒ t tëng ®¹o lÝ còng nh çc bµi v¨n nghÞ luËn
kh¸c gåm 3 phÇn: Më bµi, th©n bµi, kÕt bµi.
b. Çc bíc tiÕn hµnh ë phÇn th©n bµi. PhÇn nµy phô thuéc vµo yªu cÇu
cña thao t¸c. Nh÷ng vÊn ®Ò chung nhÊt.
- Gi¶i thÝch kh¸i niÖm cña ®Ò bµi (vÝ dô ®Ò ®· dÉn trªn, ta ph¶i
gi¶i thÝch sèng ®Ñp lµ thÕ nµo?)
- Gi¶i thÝch vµ chøng minh vÊn ®Ò ®Æt ra (t¹i sao ph¶i ®Æt ra vÊn
®Ò sèng cã lÝ tëng, cã ®¹o lÝ vµ nã thÓ hiÖn nh thÕ nµo.
7
- Suy nghÜ (çch ®Æt vÊn ®Ò Êy cã ®óng? hay sai). Më réng
bµn b¹c b»ng çch ®i s©u vµo vÊn ®Ò nµo ®ã - mét khÝa c¹nh. VÝ
dô lµm thÕ nµo ®Ó sèng cã lÝ tëng, cã ®¹o lÝ hoÆc phª ph¸n çch
sèng kh«ng cã lÝ tëng, hoµi b·o, thiÕu ®¹o lÝ.) phÇn nµy ph¶i cô
thÓ, s©u s¾c tr¸nh chung chung. Sau cïng cña suy nghÜ lµ nªu ý
nghÜa vÊn ®Ò.
B- C©u hái vµ bµi tËp
C©u hái :
a- NghÞ luËn vÓ mét t tëng ®¹o lÝ lµ g× ?
b-Yªu cÇu lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ
c- Nªu kh¸i qu¸t çch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ .
Bµi tËp :
a-“LÝ tëng lµ ngän ®Ìn chØ ®êng . kh«ng cã lÝ tëng th× kh«ng cã ph¬ng híng kiªn ®Þnh, mµ
kh«ng cã ph¬ng híng th× kh«ng cã cuéc sèng” (LÐp-T«i-xt«i ) . Anh (chÞ )hiÓu c©u nãi Êy
thÕ nµo vµ cã suy nghÜ g× trong qu¸ tr×nh phÊn ®Êu tu dìng lÝ tëng cña m×nh .
b- Gèt nhËn ®Þnh : “Mét con ngêi lµm sao cã thÓ nhËn thøc ®îc chÝnh m×nh . §ã kh«ng
ph¶i lµ viÖc cña t duy mµ lµ cña thùc tiÔn . H·y ra søc thùc hiÖn bæn phËn cña m×nh, lóc ®ã
b¹n lËp tøc hiÓu ®îc gi¸ trÞ cña chÝnh m×nh”
Anh (chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ g× .
c- B¸c Hå d¹y : “Chóng ta ph¶i thùc hiÖn ®øc tÝnh trong s¹ch, chÊt ph¸c, h¨ng h¸i, cÇn kiÖm,
xãa bá hÕt nh÷ng vÕt tÝch n« lÖ trong t tëng vµ hµnh ®éng” . Anh (chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ
g×
C-§Ò kiÓm tra
a- “D©n téc ta chñ yÕu sèng b»ng t×ng yªu th¬ng “ ( TiÕn díi l¸ cê vÎ vang cña §¶ng _ Lª
DuÈn )
Anh ( chÞ ) hiÓu vµ cã suy nghÜ g× vÒ lêi nhËn ®Þnh trªn.
b-“ Häc ®Ó biÕt, häc ®Î lµm, häc ®Ó chung sèng, häc ®Ótù kh¼ng ®Þnh m×nh”
( unetsco)
8
c- “ §êng ®i khã kh«ng ph¶i v× ng¨n s«ng çch nói mµ khã v× lßng ngêi ng¹i nói e s«ng”.
D- Gîi ý tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp, ®Ò kiÓm tra
C©u hái : ( a, b, c ) dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi.
Bµi tËp :
a_ Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý
- Gi¶ thÝch lÝ tëng lµ g× ( §iÒu cao c¶ nhÊt, ®Ñp ®Ï nhÊt, trë thµnh lÏ sèng
mµ ngêi ta mong íc vµ phÊn ®Êu thùc hiÖn).
- T¹i sao kh«ng cã lÝ tëng th× kh«ng cã ph¬ng híng
+ Kh«ng cã môc tiªu phÊn ®¸u cô thÓ
+ ThiÕu ý chÝ v¬n lªn ®Ó giµnh ®iÒu cao c¶
+ Kh«ng cã lÏ sèng mµ ngêi ta m¬ íc
- T¹i sao kh«ng cã ph¬ng híng th× kh«ng cã cuéc sèng
+ Kh«ng cã ph¬ng híng phÊn ®Êu th× cuéc sèng con ngêi sÏ tÎ nh¹t, sèng
v« vÞ, kh«ng cã ý nghÜa , sèng thõa
+ Kh«ng cã ph¬ng híng trong cuéc sèng gièng ngêi lÇn bíc trong ®ªm tèi
kh«ng nh×n thÊy ®êng.
+ Kh«ng cã ph¬ng híng, con ngêi cã thÓ hµnh ®éng mï qu¸ng nhiÒu khi
sa vµo vßng téi lçi ( chøng minh )
- Suy nghÜ nh thÕ nµo ?
+ VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn : con ngêi ph¶i sèng cã lÝ tëng. Kh«ng cã lÝ
tëng, con ngêi thùc sù sèng kh«ng cã ý nghÜa.
+ VÊn ®Ò ®Æt ra hoµn toµn ®óng.
+ Më réng :
* Phª ph¸n nh÷ng ngêi sèng kh«ng cã lÝ tëng
* LÝ tëng cña thanh niªnta ngµy nay lµ g× ( PhÊn ®Êu ®Î cã néi lùc
m¹nh mÏ, giái giang ®¹t ®Ønh cao trÝ tuÖ vµ lu«n kÕt hîp víi ®¹o lÝ)
* Lµm thÕ nµo ®Ó sèng cã lÝ tëng
+ Nªu ý nghÜa cña c©u nãi.
9
b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý
- HiÓu c©u nãi Êy nh thÕ nµo ?
+ ThÕ nµo lµ nhËn thøc ( thuéc ph¹m trï cña t duytríc cuéc sèng.
NhËn thøc vÒ lÏ sèng ë ®êi, vÒ hµnh ®éng cña ngêi kh¸c, vÒ t×nh c¶m cña con ngêi).
+ T¹i sao con ngêi l¹i kh«ng thÓ nhËn thøc ®îc chÝnh m×nh l¹i ph¶i
qua thùc tiÔn .
* Thùc tiÔn lµ kÕt qu¶ ®Î ®¸nh gi¸, xem xÐt mét con
ngêi .
* Thùc tiÔn còng lµ c¨n cø ®Ó thö th¸ch con ngêi .
* Nãi nh Gít : “Mäi lÝ thuyÕt chØ lµ mµu x¸m, chØ cã c©y
®êi m·i m·i xanh t¬i.”
- Suy nghÜ
+ VÊn ®Ò b×nh luËn lµ : Vai trß thùc tiÔn trong nhËn thøc cña con
ngêi.
+ Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : ®óng
+ Më réng : Bµn thªm vÒ vai trß thùc tiÔn trong nhËn thøc cña con
ngêi.
* Trong häc tËp, chon nghÒ nghiÖp.
* Trong thµnh c«ng còng nh thÊt b¹i, con ngoiõ biÕt rót ra
nhËn thøc cho m×nh ph¸t huy chç m¹nh. HiÓu chÝnh m×nh con ngêi míi cã c¬ may thnµh
®¹t.
+ Nªu ý nghÜa lêi nhËn ®Þnh cña Gít
c- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý
+ Gi¶i thÝch çc kh¸i niÖm.
* ThÕ nµo lµ ®øc tÝnh trong s¹ch ( gi÷ g×n b¶n chÊt tèt
®Ñp, kh«ng lµm viÖc xÊu ¶nh hëng®Õn ®¹o ®øc con ngêi.)
* ThÕ nµo lµ chÊt ph¸c ( ch©n thËt, gi¶n dÞ hßa víi ®êi
thêng, kh«ng lµm viÖc xÊu ¶nh hëng tíi ®¹o ®øc con ngêi)
10
* ThÕ nµo lµ ®øc tÝnh cÇn kiÖm ( siªng n¨ng, t»n tiÖn)
+ T¹i sao con ngêi ph¶i cã ®øc tÝnh trong s¹ch, chÊt ph¸c h¨ng
h¸i cÇn kiÖm?
* §©y lµ ba ®øc tÝnh quan träng cña con ngêi : cÇn
kiÖm, liªm chÝnh, ch©n thËt ( liªm lµ trong s¹ch ).
* Ba ®øc tÝnh Êy gióp con ngêi hµnh tr×nh trong cuéc
sèng.
* Ba ®øc tÝnh Êy lµm nªn ngêi cã Ých.
- Suy nghÜ
+ VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn lµ g× ?
B¸c nªu phÈm chÊt quan träng, cho ®ã lµ môc tiªu ®Ó
mäi ngêi phÊn ®Êu rÌn luyÖn. §ång thêi Ngêi yªu cÇu xãa bá nh÷ng biÓu hiÖn cña t tëng,
hµnh ®éng n« lÖ, cam chÞu trong mçi chóng ta.
+ Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : ®óng
+ Më réng :
* Lµm thÕ nµo ®Ó rÌn luyÖn 3 ®øc tÝnh B¸c nªu vµ xãa
bá t tëng, hµnh ®éng n« lÖ.
* Phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn sai tr¸i
* Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò.
§Ò kiÓm tra :
a- Gi¶i thÝch, b×nh luËn c©u nãi cña cè Tæng BÝ th Lª DuÈn.
- Giíi thiÖu lêi nhËn ®Þnh mét çch tù nhiªn.
- Kh¸i qu¸t néi dung lêi nhËn ®Þnh
- Nªu çch gi¶i quyÕt vµ ph¹m vi dÉn chøng
- HiÓu lêi nhËn ®Þnh nh thÕ nµo
+ Quan niÖm thÕ nµo vÒ t×nh yªu th¬ng ( Mèi quan hÖ
tèt ®Ñp, b×nh ®¼ng, d©n chñ, nhêng nhÞn, chia sÎ gióp ®ì lÉn nhau giòa con ngêi víi con
ngêimét çch ch©n thµnh)
+ T¹i sao d©n téc ta chñ yÕu sèng b»ng t×nh yªu th¬ng :
11
* XuÊt ph¸t tõ truyÒn thèng d©n téc,tõ phÈm chÊt con
ngêi ViÖt Nam biÕt yªu th¬ng, ®oµn kÕt, ®ïm bäc lÉn nhau.
* XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña vïng c d©n n«ng nghiÖp
l¹i ®èi mÆt víi thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt ( ma, b·o ,h¹n h¸n, lôt léi ) thêng xuyªn x¶y ra.
* D©n téc ta ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu kÎ thï x©m
lîc. V× vËy con ngêi ph¶i trô l¹i, ®oµn kÕt yªu th¬ng nhau ®Ó vît qua, gi÷ v÷ng cuéc sèng
b×nh yªn cho m×nh. ( chøng minh b»ng lÞch sö d©n téc).
- Suy nghÜ
+ VÊn ®Ì cÇn b×nh luËn : kh¼ng ®Þnh phÈm chÊt cña con ngêi
®Êt níc, tin tëng vµo søc m¹nh cña t×nh th¬ng.
+ Kh¼ng ®Þnh lêi nhËn ®Þnh ®óng ®¾n.
+ Më réng bµn b¹c :
* Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy truyÒn thèng, ®Ó ®oµn kÕt yªu
th¬ng nhau ( l¸ lµnh ®ïm l¸ r¸ch, th¬ng ngõoi nh thÓ th¬ng th©n, sèng v× ý thøc céng ®ång)
* Ph¸n®èi hiÖn tîng chia rÏ, mÊt ®oµn kÕt.
+ Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò.
Rót ra bµi häc rÌn luyÖn vÒ phÈm chÊt ®¹o ®øc, m×nh v×
mäi ngêi.
b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.

+ Häc lµ g× ?
* Häc ®Ó biÕt lµ häc nh thÕ nµo ?
* Häc ®Ó lµm lµ häc nh thÕ nµo ?
* Häc ®Ó chung sèng lµ häc nh thÕ nµo ?
* Häc ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh lµ häc nh thÕ nµo ?
+ T¹i sao häc ®Ó biÕt ®Ó lµm, ®Ó chung sèng, ®Ó kh¼ng ®Þnh vµ nã
thÓ hiÖn nh thÕ nµo ?
12
* Häc ®Ó nhËn thøc nh÷ng tri thøc cña nhan lo¹i, tõ ®ã biÕt
lµm biÕt hµnh ®éng ®óng, míi cã thÓ chung sèng vµ tån t¹i ( chøng minh ).
* Häc ®Ó mäi ngêi ®Òu hiÓu biÕt vÒ nhau, ®Ó chung sèng
cïng nhau.
* Häc ®Ó trau dåi khoa häc kÜ thuËt, lÏ sèng ë ®êi ®Ó lµm tèt
mäi viÖc, ®èi nh©n xö thÕ vµ lµm cho m×nh trëng thµnh ( chøng minh ).
- Suy nghÜ :
+ X¸c ®Þnh vÊn ®Ò : §Ò cao vai trß häc tËp vÒ khao häc kÜ thuËt,
®¹o ®øc lèi sèng.
+ Kh¼ng ®Þnh : §óng. Nã phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn, mèi quan
hÖ cña ®êi sèng con ngêi.
+ Bµn b¹c :
* Kh«ng häc cã biÕt, cã lµm, cã chung sèng vµ kh¼ng ®Þnh
m×nh ®îc kh«ng ? Kh«ng !
* Lµm thÕ nµo ®Ó häc tèt ?
* Phª ph¸n mét sè hµnh vi, quan ®iÓm sai tr¸i vµ l¹c lâng trong
häc tËp.
+ Nªu ý nghÜa t¸c dông cña vÊn ®Ò
c-`Sau khi vµo ®Ò, bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- HiÓu c©u nãi cña NguyÔn B¸ Häc lµ nh thÕ nµo ?
+ Mîn h×nh ¶nh ®êng ®i kh«ng khã ®Ó diÔn t¶ néi dung g×, vÊn ®Ò
g× ? ( §êng ®i khã, kh«ng v× ng¨n s«ng çch nói _ Cho dï ng¨n s«ng çch nói nh ng con ngêi
vÉn kh¼ng ®Þnh kh«ng khã. §iÒu nµy nhÊn m¹nh yÕu tè tinh thÇn, t tëng quyÕt t©m cña
con ngêi)
+ VÕ thø hai cña c©u nãi “ Mµ khã v× lßng ngêi ng¹i nói e s«ng” .
Th× ra t tëng cña con ngêi, tinh thÇn cña con ngêi rÊt quan träng víi mäi c«ng viÖc.
+ T¹i sao ®êng ®i khã kh«ng v× ng¨n s«ng çch nói, mµ khã v× lßng
ngêi ng¹i nói e s«ng.
13
* T tëng, tinh thÇn cña con ngêi quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña c«ng
viÖc.
* Tr«ng thÊy viÖc ®· ng¹i th× kh«ng thÓ hoµn thµnh tèt.
* NÕu con ngêi cã quyÕt t©m th× mäi viÖc kh«ng cã g× khã ( chøng
minh)
- Suy ngÜ vÒ vÊn ®Ò ®Æt ra.
+ Kh¼ng ®Þnh c©u nãi ®óng.
+ Më réng bµn b¹c : Cã nhiÒu trêng hîp trong cuéc sèng yÕu tè tinh thÇn
quyÕt ®Þnh mäi sù thµnh ®¹t vµ còng cã trêng hîp dÉn ®Õn thÊt b¹i, kh«ng thµnh c«ng.
+ Rót ra ý nghÜa s©u s¾c tõ c©u nãi nµy lµ x©y dùng cho mçi con ngêi
t tëng, tinh thÇn quyÕt t©m cao tríc bÊt cø mét khã kh¨n nµo, c«ng viÖc nµo.
2-NghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng
A. KiÕn thøc träng t©m

* N¾m ®îc çch lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng.
* Cã ý thøc ®óng ®¾n tríc nh÷ng hiÖn tîng ®êi sèng.
- Xung quanh chóng ta hµng ngµy cã biÕt bao chuyÖn x¶y ra. Cã hiÖn tîng tèt, cã hiÖn tîng
xÊu.
VËy tÊt c¶ nh÷ng g× x¶y ra trong cuéc sèng con ngêi ®Òu lµ hiÖn tîng ®êi sèng.
1- Kh¸i niÖm
- Sö dông tæng hîp çc thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm cho ngêi ®äc hiÓu râ, hiÓu ®óng, hiÓu s©u
®Ó ®ång t×nh tríc nh÷ng hiÖn tîng ®êi sèng, cã ý nghÜa x· héi. §ã lµ nghÞ luËn vÒ mét
hiÖn tîng ®êi sèng
2-Yªu cÇu
a. Ph¶i hiÓu râ, hiÓu ®óng, hiÓu s©u b¶n chÊt hiÖn tîng. Muèn vËy ph¶i ®i s©u t×m
tßi, gi¶i thÝch.
b. Qua hiÖn tîng ®ã chØ ra vÊn ®Ò cÇn quan t©m lµ g×? Trªn c¬ së nµy mµ ph©n
14
tÝch, bµn b¹c hoÆc so s¸nh, b¸c bá.... NghÜa lµ ph¶i biÕt phèi hîp nhiÒu thao t¸c lËp luËn
chØ ra ®óng, sai, nguyªn nh©n çch kh¾c phôc, bµy tá th¸i ®é cña m×nh.
c. Ph¶i cã lËp trêng t tëng v÷ng vµng.
d. DiÔn ®¹t gi¶n dÞ, s¸ng sña, ng¾n gän.
3-Çch lµm
- Tríc khi t×m hiÓu ®Ò ph¶i thùc hiÖn ba thao t¸c
+ §äc kÜ ®Ò bµi
+ G¹ch ch©n çc tõ quan träng
+ Ng¨n vÕ (nÕu cã)
- T×m hiÓu ®Ò
a1. T×m hiÓu vÒ néi dung (®Ò cã nh÷ng ý nµo)
a2. Thao t¸c chÝnh (Thao t¸c lµm v¨n)
a3. Ph¹m vi x¸c ®Þnh dÉn chøng cña ®Ò bµi
- LËp dµn ý
+ Më bµi  Giíi thiÖu ®îc hiÖn tîng ®êi sèng cÇn nghÞ luËn.
+ Th©n bµi  KÕt hîp çc thao t¸c lËp luËn ®Ó lµm râ çc luËn ®iÓm vµ bµn b¹c
hoÆc phª ph¸n, b¸c bá.
+ KÕt bµi  Nªu ra ph¬ng híng, mét suy nghÜ míi tríc hiÖn tîng ®êi sèng.
B – C©u hái, bµi tËp
C©u hái
a-ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng
b-yªu cÇu lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng
c- Nªu kh¸i qu¸t çch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vª mét hiÖn tîng ®êi sèng
Bµi tËp
a- “ Theo ban chØ ®¹o tuyÓn sinh ®¹i häc n¨m 2004, sau hai ®ît thi ®· cã 3186 thÝ sinh
bÞ xö lÝ kØ luËt do vi ph¹m quy chÕ thi, trong ®ã cã 2637 thÝ sinh bÞ ®×nh chØ thi, chñ
yÕu do mang vµ sö dông tµi liÖu trong phßng thi . H×nh thøc mang tµi liÖu, phao thi
15
ngµy cµng tinh vi, chóng ®îc giÊu trong thíc kÎ, ®iÖn tho¹i di ®éng, trong ®Õ giµy” .
Anh (chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ thùc tr¹ng ®ã .
b- T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng sèng víi tr¸ch nhiÖm cña ngêi d©n
c- Tin häc víi thanh niªn
C- §Ò kiÓm tra
a- a- Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo tríc t×nh h×nh tai n¹n giao
th«ng hiÖn nay.
b- b- Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo tríc hiÓm ho¹ cña c¨n
bÖnh HIV/AIDS.
c- M«i trêng sèng ®ang hñy ho¹Þ
D – Híng dÉn tr¶ lêi c©u hái, bµi tËp, ®Ò kiÓm tra
C©u hái : ( a, b, c dùa vµo phÇn kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi )
Bµi tËp :
a- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý :
-HiÓu b¶n tin cña b¸o Tuæi TrÎ nh thÕ nµo ?
+ Nh÷ng con sè biÕt nãi vÒ viÖc lµm tiªu cùc cña thÝ sinh dù thi vµo §¹i häc. §ã
lµ viÖc mang tµi liÖu phßng thi.
+ Phao thi : §Ò gi¶i s½n.
+ Tinh vi : tØ mØ, chÝnh x¸c ®Õn møc cao, nh÷ng chi tiÕt nhá nhng rÊt khÐo lÐo.
- Suy nghÜ g× ?
+ VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn : §©y lµ thùc tr¹ng ®¹o ®øc, vi ph¹m vµo vÊn ®Ò thi
cö cÇn ph¶i lªn ¸n.
+Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò : nhËn xÐt ®óng ®¾n, kh«ng che dÊu sù thËt.
+ Më réng :
* XuÊt ph¸t tõ ý thøc ç nh©n, dèi tr¸, lõa läc ®Ó ®îc vµo §¹i häc. Sù cè
ý nµy thuéc vÒ ph¹m trï ®¹o ®øc cÇn lªn ¸n.
* Chóng ta ®µo t¹o nh÷ng con ngêi cã n¨ng lùc thùc sù chø kh«ng ®µo
t¹o nh÷ng ngêi dèi tr¸, thÊp hÌn, dèt n¸t…
16
* Con ®êng tiÕn th©n cña “kÎ sÜ hiÖn ®¹i” lµ n¨ng lùc, tri thøc hiÖn
®¹i kÕt hîp víi ®¹o lÝ. Nh÷ng thÝ sinh nsú ®Òu kh«ng cã c¶ hai ®iÒu Êy, cÇn ph¶i lªn ¸n.
* §µo t¹o nh©n tµi kh«ng thÓ chÊp nhËn nh÷ng viªc lµm gian lËn trong
thi cö.
+ Lµm thÕ nµo ®Ó kh¾c phôc ®ùoc ?
* Mçi thÝ sinh ph¶i cã ý thøc.
* Gia ®×nh vµ x· héi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm.
* Qu¶n lÝ chÆt chÏ trong thi cö . §Æc biÖt nãi kh«ng víi tiªu cùc trong
thi cö. TÊt c¶ ph¶i ph¸t ®éng trong toµn d©n.
+ Nªu ý nghÜa cña vÊn ®Ò.
b-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- T×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng sèng hiÖn nay nh thÕ nµo?
+ ë çc thµnh phè chÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ ®éng c¬ xe « t«, xe m¸y çc lo¹i
lµm chÕt çc dßng s«ngvµ vÈn ®ôc bÇu khÝ quyÓn nh thÕ nµo?
` + ë n«ng th«n çc lµng nghÒ thñ c«ng, dïng bao ni l«ng, h»ng ngµy ®æ r¸c
th¶i bõa b·i.
+ Nguån níc bÞ c¹n kiÖt
. + Ngêi d©n thiÕu ý thøc, tr¸ch nhiÖm: rõng ®Çu nguån bÞ ph¸, c©y cèi tha
dÇn.
+ HÖ thèng lß g¹ch ë.
- Suy nghÜ.
+ VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: Th«ng b¸o khÈn cÊpvÒ « nhiÔm m«i trêng ®ång
thêi ®ßi hái, kiÕn nghÞ ç nh©n, tËp thÓ cã biÖn ph¸p c¶i thiÖn m«i trêng, b¶o vÖ cuéc sèng
cña chÝnh chóng ta.
+ Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: §óng.
+ Më réng vÊn ®Ò
* Lµm thÕ nµo ®Ó h¹n chÕ « nhiÔm m«i trêng? T¸c dông vµo ý thøc
cña mçi ngêi d©n, tËp thÓ, chÝnh quyÒn çc cÊp. MÆt kh¸c ph¶i cã gi¶i ph¸p khoa häc ®Ó
cøu v·n t×nh tr¹ng « nhiÔm.
17
* Phª ph¸n nh÷ng viÖc lµm ¶nh hëng tíi m«i trêng.
* Më réng m¹ng líi truyÒn th«ng, th«ng tin ®¹i chóng.
.
c-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- Vai trß cña tin häc ®èi víi thanh niªn ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo?
+ Tin häc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc cµn thiÕt cho tuæi trÎ, nh÷ng tin tøc,
thµnh tùu nhiÒu mÆt trong níc, ngoµi níc. Nã lu gi÷, cung cÊp cho ta nhiÒu tin, t liÖu cÇn
thiÕt cña cæ kim, §«ng , T©y.
+ Nã më ®êng vµo khoa häc hiÖn ®¹i.
+ Phôc phô kÞp thêi, nhanh nh¹y.
- Suy nghÜ vÒ tr¸ch nhiÖm cña thanh niªn.
+ §Õn víi tin häc lµ yªu cÇu quan träng.
+ Thanh niªn (tuæi trÎ) ph¶i thµnh th¹o vÒ tin häc.
+ Tin häc më ®êng nhng chØ víi ai say sa, t×m tßi, nghiªn cøu s¸ng t¹o.
+ ý nghÜa cña tin häc víi ®êi sèng con ngêi .
Víi mäi ngêi.
Víi thanh niªn.
NhÊt lµ trong thêi k× héi nhËp.
§Ò kiÒm tra:
a- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn bµn b¹c.
+ Tai n¹n giao th«ng ®©y lµ vÊn ®Ò bøc xóc ®Æt ra ®èi víi mäi ph¬ng
tiÖn, mäi ngêi tham ra giao th«ng nhÊt lµ giao th«ng trªn ®êng bé.
+ VÊn ®Ò Êy ®Æt ra ®èi víi tuæi trÎ häc ®êng. Chóng ta ph¶i suy nghÜ
vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo ®Ó lµm gi¶m tíi møc tèi thiÓu tai n¹n giao th«ng.
VËy vÊn ®Ò cÇn bµn luËn lµ: Vai trß tr¸ch nhiÖm tõ suy nghÜ ®Õn
hµnh ®éng cña tuæi trÎ häc ®êng gãp phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng.
- Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: VÊn ®Ò ®Æt ra lóc nµy vµ m·i m·i vÒ sau lµ hoµn toµn
phïhîp víi mong muèn cña mäi ngêi.
18
- Më réng vÊn ®Ò (cã nhiÒu çch: gi¶i thÝch + chøng minh, lËt ngîc vÊn ®Ò,
hoÆc tiÕp tôc bµn b¹c, ®µo s©u mät chi tiÕt nµo ®ã).
Vi dô: Gi¶i thÝch vµ chøng minh.
+ T¹i sao tuæi trÎ häc ®êng cÇn cã suy nghÜ vµ hµnh ®éng ®óng ®Ó gãp phÇn
lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng. VÊn ®Ò nµy ®ßi hái suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo?
* Tai n¹n giao th«ng nhÊt lµ giao th«ng ®êng bé ®ang diÔn ra
thµnh vÊn ®Ò lo ng¹i cña x· héi.
* C¶ x· héi ®ang hÕt søc quan t©m. Gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng
®©y lµ cuéc vËn ®äng lín cña toµn x· héi.
* Tæi trÎ häc ®êng lµ mét lùc lîng ®¸ng kÓ trùc tiÕp tham gia giao
th«ng. Vif thÕ tuæi trÎ häc ®êng cÇn suy nghÜ vµ hµnh ®éng phï hîp ®Ó gãp phÇn lµm gi¶m
thiÓu tai n¹n giao th«ng.
Suy nghÜ vµ hµnh ®éng nh thÕ nµo?
+ B¶n th©n chÊp hµnh tèt luËt lÖ giao th«ng ( kh«ng ®i dµn hµng ngang ra ®êng,
kh«ng ®i xe m¸y tíi trêng, kh«ng phãng xe ®¹p nhanh hoÆc vît Èu, chÊp hµnh çc tÝn hiÖu
chØ dÉn trªn ®êng giao th«ng. Ph¬ng tiÖn b¶o ®¶m an toµn…
+ VËn ®éng mäi ngêi chÊp hµnh luËt lÖ giao th«ng.
+ Tham ra nhiÖt t×nh vµo çc phong trµo tuyªn truyÒn cæ ®éng hoÆc viÕt b¸o
nªu ®iÓn h×nh ngêi tèt , viÖc tèt trong viÖc gi÷ g×n an toµn giao th«ng.
-
+ VÊn ®Ò an toµn giao th«ng lu«n ph¶i ®Æt ra. V× ngµy nµo chóng ta còng ph¶i
tham ra giao th«ng.
+ An toµn giao th«ng gãp phÇn gi÷ g×n an ninh trËt tù x· héi vµ ®¶m b¶o h¹nh
phóc gia ®×nh.
+ BÊt cø trêng hîp nµo, ë ®©u ph¶i nhí “an toµn lµ b¹n tai n¹n lµ thï”.
+ An toµn giao th«ng kh«ng chØ cã ý nghÜa x· héi mµ cßn cã ý nghÜa quan hÖ
quèc tÕ nhÊt lµ trong thêi buæi héi nhËp nµy.
+ Ta thËt xãt xa tríc t×nh c¶nh nh÷ng m¸i ®Çu xanh cßn th¬ d¹i ph¶i l×a mÑ l×a
cha. ThÇn chÕt ®· cíp çc em trong mét tai n¹n bÊt ngê.
19
+ Nh÷ng trÎ th¬ tr¾ng kh¨n tang trªn ®Çu v× ph¶i vÜnh biÖt ngêi cha, ngêi mÑ,
nh÷ng ngêi th©n yªu trong gia ®×nh v× mét tai n¹n giao th«ng. RÊt mong nh÷ng c¶nh Êy
kh«ng diÔn ra trong cuéc ®êi. Chóng ta h·y suy nghi vµ hµnh ®éng thiÕt thùc, ®óng ®¾n gãp
phÇn lµm gi¶m thiÓu tai n¹n giao th«ng.
- Giíi thiÖu vÊn ®Ò: ë thÕ kØ 21 chóng ta chøng kiÕn nhiÒu vÊn ®Ò hÖ träng.
Trong ®ã hiÓm häa c¨n bÖnh HIV/AIDS lµ ®¸ng chó ý.
- Nh÷ng con sè biÕt nãi.
 Mçi phót ®ång hå cña mét ngµy tr«i ®i cã kho¶ng 10 ngêi bÞ nhiÔm HIV.
 ë nh÷ng n¬i bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ, tuæi thä cña ngêi d©n bÞ gi¶m sót
nghiªm träng.
 HIV dang l©y lan b¸o ®éng ë phô n÷, chiÕm mét nö sè ngêi bÞ nhiÔm trªn
toµn thÕ giíi.
 Khu vùc §«ng ¢u vµ toµn bé Ch©u ¸.
- Lµm thÕ nµo ®Ó ng¨n chÆn hiÓm häa nµy?
 §a vÊn ®Ò AIDS lªn vÞ trÝ hµng ®Çu trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña mçi
quèc gia.
 Mçi ngêi ph¶i tù ý thøc ®Ó tr¸nh xa c¨n bÖnh nµy.
 Kh«ng k× thÞ ph©n biÖt ®èi xö víi nh÷ng ngêi m¾c bÖnh AIDS.
 Më réng m¹ng líi tuyªn truyÒn.
c-M«i trêng sèng ®ang bÞ hñy ho¹i.
Sau khi vµo ®Ò bµi viÐt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- M«i trêng sèng bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò g× (nguån níc, nguån thøc ¨n, bÇu
kh«ng hkÝ, c©y xanh trªn mÆt ®Êt).
- M«i trêng sèng ®ang bÞ ®e däa nh thÕ nµo?
 Nguån níc.
 Nguån thøc ¨n.
 BÇu kh«ng khÝ.
 Rõng ®Çu nguån.
20
- Tr¸ch nhiÖm cña mçi chóng ta.
3- nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬

- Cñng cè vµ n©ng cao tri thøc vÒ v¨n nghÞ luËn.
- BiÕt çch lµm v¨n nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬.
1- Kh¸i niÖm
- Ta ®· lµm quen víi ph©n tÝch th¬, b×nh gi¶ng th¬, b×nh luËn th¬, so s¸nh vÒ th¬.
VËy nghÞ luËn vÒ th¬ (t¸c phÈm vµ ®o¹n th¬) lµ qu¸ tr×nh sö dông tÊt c¶ nh÷ng thao t¸c
lµm v¨n sao cho lµm râ néi dung t tëng, phong çch nghÖ thuËt cña th¬ ®· t¸c ®éng tíi c¶m
xóc thÈm mÜ, t duy nghÖ thuËt vµ nh÷ng liªn tëng s©u s¾c cña ngêi viÕt.
VÝ dô ta cã ®o¹n th¬:
“B·i çt dµi l¹i b·i çt dµi
§i mét bíc lïi mét bíc
MÆt trêi ®· lÆn cha dõng ®îc
L÷ kh¸ch trªn ®êng níc m¾t r¬i”
(Bµi ca ng¾n ®i trªn çt - Cao B¸ Qu¸t)
- “B·i çt dµi l¹i b·i çt dµi” ©m hëng cña c©u th¬ nh më ra tríc m¾t con ®êng dµi v« tËn. §ã
lµ con ®êng hµnh ®¹o cña kÎ sÜ. Kh«ng ai cïng ®i trªn con ®êng mê mÞt, chØ cã “L÷
kh¸ch”. “Níc m¾t r¬i”. C« ®éc qu¸! Nh©n vËt tr÷ t×nh lµ kÎ c« ®¬n. Sù thùc Êy lµm sao
cÇm næi níc m¾t. §ã lµ giät níc m¾t ®Çy xãt xa, cay ®¾ng. Ngêi ®äc tù m×nh chia sÎ víi
ngêi ®i ®êng.
- Ngêi ®i dêng nh dõng l¹i, dËm ch©n t¹i chç. Con ngêi Êy ®Çy kh¸t väng mµ bÕ t¾c bëi lùc
c¶n cuéc ®êi. Nã t¹o thµnh m©u thuÉn néi t©m. Ngao ng¸n thay.
Çch lµm trªn ®©y lµ thÓ hiÖn nghÞ luËn vÒ th¬.
21
2- Yªu cÇu
a - §äc kÜ ®o¹n th¬, bµi th¬, n¾m ch¾c hoµn c¶nh môc ®Ých s¸ng t¸c, vÞ trÝ
®o¹n th¬ bµi th¬
b - §o¹n th¬, bµi th¬ cã dÊu hiÖu g× ®Æc biÖt vÒ h×nh ¶nh, ng«n ng÷
c - §o¹n th¬, bµi th¬ thÓ hiÖn phong çch nghÖ thuËt, t tëng t×nh c¶m cña t¸c gi¶
nh thÕ nµo?
3- Çch lµm : vÝ dô bµi th¬ “Hµ Néi v¾ng em” cña TÕ Hanh
ThÕ lµ Hµ Néi v¸ng em
Anh theo çc phè ®i t×m ngµy qua
Phè nµy bªn c¹nh vên hoa
Nhí khi ®ãn giã quen mµ cha th©n
Phè nµy ®ªm Êy cã tr©ng
Cïng ®i mét qu·ng nãi bÇng lËng im
Phè nµy anh ®Õn t×m em
Ngêi qua l¹i tæng anh t×m bãng c©y
Anh theo çc phè ®ã ®©y
Thªm yªu Hµ Néi vÊng ®Çy c¶ em
- Ph¶i ph©n tÝch bµi th¬ ®Ó chØ ra vÊn ®Ò cÇn b×nh luËn.
Ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc hai h×nh tîng. Mét lµ Hµ Néi vµ phè. Hai lµ nh©n vËt tr÷ t×nh. Hµ
Néi phè ®Ñp, ngêi ®«ng. Hµ Néi cã vên hoa n»m kÒ d·y phè. Hµ Néi cã nhiÒu c©y xanh.
Nh÷ng ®ªm Hµ Néi cã tr¨ng cµng th¬ méng. Nhng nh©n vËt tr÷ t×nh béc lé lßng c« ®¬n
trèng tr¶i. C¶nh vËt ngay tríc m¾t mµ c¶m thÊy “cha th©n”, ®i trong ®ªm tr¨ng mµ ©m
thÇm lÆng lÏ. T×nh yªu Hµ Néi còng kh«ng lÊp ®Çy kho¶ng trèng v¾ng em: Çi chung vµ
çi riªng hoµ trong t©m tr¹ng con ng êi. Con ngêi kh«ng chØ sèng, chØ vui víi t×nh yªu chung
mµ cÇn cã t×nh yªu riªng ë ®Êy. (PhÇn g¹ch ch©n lµ vÊn ®Ò cÇn b×nh luËn)
- Thao t¸c tiÕp theo lµ kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò
VÊn ®Ò ®Æt ra trong bµi th¬ “Hµ Néi v¾ng em” hoµn toµn phï hîp víi t©m tr¹ng, th¸i ®é,
22
t×nh c¶m cña con ngêi.
- Sau kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò lµ thao t¸c më réng. §©y lµ bíc bµn b¹c gióp ngêi ®äc hiÓu râ,
hiÓu s©u vµ cô thÓ. Më réng vÊn ®Ò cã ba çch.
+ Çch mét lµ gi¶i thÝch vµ chøng minh
+ Çch hai lµ lËt ngîc vÊn ®Ò
+ Çch ba ®i s©u bµn b¹c mét khÝa c¹nh nµo ®ã cña vÊn ®Ò
- Cô thÓ: Më réng b»ng çch gi¶i thÝch, chøng minh
+ T¹i sao çi chung hoµ cïng çi riªng vµ nã ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo?
* Con ngêi ç thÓ ®Òu sinh ra vµ chÞu sù t¸c ®éng cña céng ®ång. V× thÕ
nã kh«ng thÓ t¸ch rêi çi chung. Tiªu ®Ò bµi th¬ ®· thÓ hiÖn sù hoµ hîp gi÷a çi chung vµ çi
riªng “Hµ Néi v¾ng em”.
* Trong x· héi chóng ta, çi riªng kh«ng bao giê ®èi lËp víi çi chung.
H×nh ¶nh phè, con ®êng, vên hoa, ¸nh tr¨ng, hµng c©y cho¸n hÕt c¶ bµi th¬. T©m tr¹ng cña
nh©n vËt tr÷ t×nh chØ lµ phÇn nhá nhng còng kh«ng thÓ thiÕu ®îc.
* Çi riªng lµm næi bËt lªn çi chung.
T×nh yªu ®îc biÓu hiÖn b»ng hµnh ®éng cô thÓ: “Anh theo çc phè ®i t×m ngµy qua”,
hoÆc thÓ hiÖn b»ng th¸i ®é “quen mµ cha th©n”, “nãi b»ng lÆng im”, “t×m bãng c©y”.
ChÝnh t©m tr¹ng nµy ®· lµm nªn çi hån cèt cña bµi th¬ “Hµ Néi v¾ng em”.
+ T¹i sao con ngêi kh«ng chØ sèng, chØ vui víi t×nh yªu chung mµ cßn cã t×nh yªu riªng ë
®Êy
 Mäi çi riªng lµm nªn çi chung, t×nh c¶m riªng cña con ngêi ph¶i hoµ vµo
 t×nh c¶m chung. §ã lµ mèi quan hÖ rµng buéc cã tÝnh truyÒn thèng. Sù
hoµ hîp gi÷a t×nh c¶m riªng chung lµm nªn søc m¹nh cho con ngêi. C©u th¬
kÕt ®· thÓ hiÖn râ mèi quan hÖ riªng chung Êy: “Thªm yªu Hµ Néi, v¾ng
®Çy c¶ em”.
* T×nh c¶m riªng lµm ®Ñp cho cuéc ®êi chung.
C¶ bµi th¬, ngêi ®äc nhËn ra çch tr×nh bµy theo tõng c©u. §©y lµ ý ®Þnh cña t¸c gi¶. ë mçi
23
cÆp c©u chØ cã c¶nh Hµ Néi vµ nh©n vËt tr÷ t×nh béc lé t©m tr¹ng cña m×nh. Mäi sù vËt,
hiÖn tîng diÔn ra nh cã ®«i vËy : Hµ Néi vµ phè , Hµ Néi vµ hoa , Hµ Néi vµ tr¨ng , ngêi vµ
c©y .
Trong khi ®ã, anh kh«ng cã em ë bªn c¹nh, buån biÕt bao nhiªu. Tuy nhiªn v¾ng em, buån
thiÕu em nhng dµy thªm, céng hëng nhiÒu h¬n ë t×nh yªu Hµ Néi, t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc
* Çi riªng kh«ng hÒ ®èi lËp víi çi chung
Nh©n vËt tr÷ t×nh c¶m thÊy hÉng hôt v× “v¾ng em”, nhng kh«ng thÊy nçi buån tuyÖt väng
mµ chØ thÊy Hµ Néi víi phè, víi hµng c©y, vên hoa, ®ªm tr¨ng... s¸ng tá ph« bµy ra tríc m¾t.
ChØ cã thÕ, bµi th¬ kh«ng thÓ ®øng v÷ng. Linh hån cña thi phÈm lµ ë c¶m xóc cña nh©n
vËt tr÷ t×nh. C¶m xóc nµy kh«ng hÒ ®èi lËp víi c¶nh phè ®Ñp, ngêi ®«ng.
- Trong më réng cã thÓ sö dông thao t¸c so s¸nh hoÆc ph¶n b¸c. VÝ dô: Còng lµ ®i gi÷a phè
Hµ Néi, còng mang ®Çy ¾p nh÷ng t©m tr¹ng nhng cã ngêi ch¼ng nh×n thÊy g×, chØ cã sù
thµnh kiÕn mµ mang ®Õn trong th¬ nçi sÇu ¶m ®¹m:
“T«i ®i kh«ng thÊy phè thÊy nhµ
ChØ thÊy ma xa trªn nÒn cê ®á”
ThiÕu niÒm tin vµo cuéc sèng, con ngêi cã çi nh×n sai lÖch ®Õn nh thÕ. ThËt ®¸ng tr¸ch.
- Sau më réng lµ nªu ý nghÜa vÊn ®Ò.
VÝ dô:
- Bµi th¬ kh«ng chØ lµm ta yªu Hµ Néi, biÕt c¶m nhËn s©u s¾c vÒ c¶nh phè phêng ®«
héi mµ cßn thÓ hiÖn nçi niÒm cña t×nh c¶m riªng t. V× thÕ bµi th¬ kh«ng sa ®µ vµo m«
pháng c¶nh vËt. Mçi c¶nh vËt, mét hiÖn tîng ®Òu chøa ®ùng c¶m xóc. Th¬ lµ tiÕng nãi cña
c¶m xóc m·nh liÖt, lµ chiÒu s©u cña t©m tr¹ng. H¬n thÕ, bµi th¬ gióp ta biÕt thæ lé nçi lßng
ch©n thµnh mµ vÉn gi÷ ®îc mèi quan hÖ riªng chung. Bµi th¬ tuy cã nghiªng vÒ nçi v¾ng
em mµ vÉn r¹t rµo t×nh yªu, chan hoµ trong sù g¾n bã víi Hµ Néi. Mét b¶n t×nh ca ® îc thÓ
hiÖn b»ng ©m ®iÖu th¬ lôc b¸t. Nã gi¶n dÞ, méc m¹c mµ chøa bao ®iÒu ch©n thµnh ë bªn
trong.
B- C©u hái , bµi tËp
C©u hái :
24
a _ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬
b _Yªu cÇu khi lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬
c _Nªu kh¸i qu¸t çch lµm bµi v¨n ngÞ luËn vÒ t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬
Bµi tËp :
a- Suy nghÜ vÒ ®o¹n th¬ kÕt trong bµi véi vµng cña xu©n DiÖu .
“Ta muèn «m… vµo ng¬i”
b- VÒ ®o¹n th¬ më ®Çu cña bµi th¬ “Bªn kia s«ng ®uèng” cña Hoµng CÇm
“Em ¬i ! buån lµm chi
… Sao xãt xa nh rông bµn tay”
c- Suy nghÜ vÒ bµi th¬ “T©y tiÕn” cña Quang Dòng .
C- §Ò kiÓm tra
a- Qua bµi th¬ “T©y TiÒn” cña Quang Dòng, anh (chÞ ) h×nh dung nh thÕ nµo
vÒ ch©n dung ngêi lÝnh.
b- Sù kÕt hîp gi÷a tÝnh d©n téc vµ çch m¹ng thÓ hiÖn trong bµi th¬ “ ViÖt
B¾c” cña Tè H÷u.
c- “Sãng” cña Xu©n Quúnh lµ bµi th¬ thÓ hiÖn qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ kh¸m
ph¸ cña ngêi phô n÷ ®ang yªu.
D – Gî ý tr¶ lêi
C©u hái: (a,b,c dùa vµo phÇn kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi).
Bµi tËp:
a-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- Nªu hoµn c¶nh s¸ng t¸c, vÞ trÝ ®o¹n th¬.
- Nªu néi dung c¬ b¶n; §©y lµ ®o¹n th¬ ®a c¶m xóc cña Xu©n DiÖu lªn tíi
®Ønh cao trong bµi Véi vµng. §äan thÓ hiÖn m·nh liÖt niÒm kh¸t khao sèng, lÝ tëng sèng lÊy
hëng thô “®· ®Çy”, “no nª” ®Ó tù kh¼ng ®Þnh m×nh.
- §o¹n th¬ sö dông nhiÒu c©ucã chung mét lêi kÕt cÊu kh¼ng ®Þnh th¸i ®é
sèng s«i næi, trÎ trung, vå vËp ®Õn véi vµng, gÊp g¸p. C¶m xóc cña ®o¹n th¬ trµn trÒ, µo ¹t
trong niÒm ng©y ngÊt.
(T¸c gi¶ tù xng “ta” lµ muèn ®èi diÖn víi cuéc sèng ë trÇn gian.
25
“Ta muèn «m”
“Ta muèn say”
“ Ta muèn th©u” vµ “Ta muèn c¾n”
Mét chuâi c©u lÆp l¹i diÔn t¶ tÊm lßng khao kh¸t cña chñ thÓ tr÷ t×nh, g¾n víi mçi c©u lµ
mét tr¹ng th¸i “cho chÐnh cho¸nh, cho ®· ®Çy, cho no nª”. Hµng lo¹t tõ ng÷ thÓ hiÖn vÎ ®Ñp
thanh t©n, t¬i trÎ: sù sèng m¬n mën, m©y ®a, giã lîn, çi h«n nhiÒu, cá r¹ng, mïi th¬m, ¸nh
s¸nh, thanh s¾c, thêi t¬i, xu©n hång…T©tc c¶lµ t×nh ý m·nh liÖt, t¸o b¹o cña çi t«i thi sÜ.
“Véi vµng” thùc chÊt lµ çch sèng ch¹y ®ua víi thêi gian. §ã lµ khao kh¸t ®îc sèng m·nh liÖt,
sèng hÕt m×nh víi mét t©m thÕ cuång nhiÖt cha tõng thÊy). C¶nh sèng véi vµng Êy rÊt phï
hîp víi çi t«i tù ý thøc vÒ m×nh, khao kh¸t t×nh yªu tuæi trÎ. §©y còng lµ c¶nh sèng cña nhËn
thøc: cuéc ®êi nµy ®Ñp l¾m, ®¸ng sèng, ®¸ng yªu. C¶nh sèng Êy ®èi lËp víi sù l·ng quªn cña
ngõoi ®êi hoÆc ®ang buån, ®au rªn xiÕt, thËm chÝ cßn khuyªn ngêi ta lªn tiªn mµ ë. Çch
sèng Êy ®¸ng tr©n träng biÕt bao. MÆt kh¸c c¶nh sèng Êy kh«ng ph¶i gÊp g¸p, sèng theo lèi
hëng thô ç nh©n mµ xuÊt ph¸t tõ çi ®Ñp cña t×nh yªu tuæi trÎ, gi÷a çi giíi h¹n cña kiÕp ngêi
trong câi ®êi.
-Nªu ý nghÜa ®o¹n th¬.
b- Sau khii vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- Nªu hoµn c¶nh, môc ®Ých s¸ng t¸c, vÞ trÝ ®o¹n th¬.
- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: §©y lµ çi nh×n qua t©m tëng Hoµng
CÇm vÒ bøc tranh toµn c¶nh bªn kia s«ng §uèng (nam phÇn B¾c Ninh). Lêi th¬ nh an ñi, vç
vÒ ®· lµm sèng l¹i nh÷ng hån quª vµ c¶ nçi ®au khi quª h¬ng ®Çy bãng giÆc. Mêi bèn c©u
th¬ nh khóc nh¹c d¹o ®µucña b¶n t×nh ca da diÕt ®Ðn kh«n ngu«i.
- Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò ®óng: §©y lµ ®o¹n th¬ tiªu biÓi cña c¶ bµi th¬.
- Më réng bµn b¹c: T¹i sao ®óng? §óng nh thÕ nµo?
- Nªu ý nghÜa cña bµi th¬.
(Ngêi viÕt ph¶i vËn dông nhiÒu chi tiÕt trong bµi th¬ ®Ó gi¶i thÝch, chng minh)
c- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
- Nªu hoµn c¶nh vµ môc ®Ých s¸ng t¸c cña bµi th¬ T©y TiÕn.
26
- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: Bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c theo c¶m høng
l·ng m¹n vµ tinh thÇn bi tr¸ng, kh¾c s©u h×nh ¶nh ngêi lÝnh T©y TiÕn víi vÎ ®Ñp hµo hïng,
hµo hoa næi gi÷a thiªn nhiªn miÒn T©y B¾c võa d»n d÷ võa th¬ méng. TÊt c¶ ®îc diÔn t¶
theo nçi nhí vµ hoµi niÖm cña Quang Dòng.
- Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: §óng.
- Më réng vÊn ®Ò cÇn bµn b¹c: V× sao ®óng? §óng nh thÕ nµo?
- Cã ngêi cho T©y TiÕn lµ nçi buån rít, méng rít mang ®Æc ®iÓm cña giai cÊp tiÓu t s¶n.
§iÒu ®ã ®óng hay sai. Ph¶n b¸c ý kiÕn nµy ®Ó kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ bµi th¬.
- Nªu ý nghÜa bµi th¬.
§Ò kiÓm tra:
- Tõ nçi nhí më ®Çu, m¹ch c¶m xóc t¸i hiÖn l¹i cuéc hµnh qu©n chiÕn ®Êu
víi nh÷ng thö th¸ch, gian khæ, hi sinh vµ t×nh qu©n d©n th¾m thiÕt. Nçi nhí vÒ nh÷ng ®ªm
liªn hoan ®èt löa traij vµ mét vïng Ch©u Méc ®Çy th¬ méng. Khung c¶nh thiªn nhiªn Êy lµm
næi bËt h×nh ¶nh ngêi lÝnh víi nh÷ng c¶m høng l·ng m¹n anh hïng, nÐt hµo hoa cña nh÷ng
chµng trai Hµ Néi. Nçi nhí ®· gîi vÒ mét thêi ®Ñp ®Ï hµo hïng cña tuæi trÎ.
- C©u th¬ 3, 4 gîi cho ta nhËn thøc ®îc nh÷ng ®Þa danh tªn ®Êt tªn lµng.
§ã lµ Sµi Khao, Mêng L¸t bèn mïa m©y bao phñ mang vÎ hÊp dÉn cña xø l¹. §oµn qu©n ®i trªn
®Ønh nói cao mï s¬ng vµ dõng ch©n ë nh÷ng b¶n lµng víi giã nói hoa rõng… ®Çy l·ng m¹n.
Nçi gian khæ v× thÕ cø v¬i ®i. Mêi mét thanh b»ng trªn tæng sè mêi bèn ©m tiÕt t¹o ©m hëng
®Òu ®Òu lan táa lung linh huyÒn ¶o trong nçi nhí. Ngêi ta chØ nhËn ra nói, b¶n lµng, hoa vµ
s¬ng khãi bµng b¹c. Ngêi lÝnh T©y TiÕn hiÖn lªn gi÷a thiªn nhiªn hïng vÜ.
- Cuäc hµnh qu©n chiÕn ®Êu ®Çy gian hkæ thö th¸ch vµ hi sinh:
“Dèc lªn khóc khuûu…th¬m nÕp x«i”.
Cuéc hµnh qu©n ®i qua nói cao vùc th¼m. §êng quanh co uèn khóc, lªn cao bao nhiªu l¹i xuèng
bÊy nhiªu, qua nh÷ng miÒn rõng thiªng níc ®éc.
Thiªn nhiªn miÒn T©y B¾c B¾c Bé kh«ng chØ hïng vÜ mµ cßn d»n d÷. Nçi khæ cña ngêi
lÝnh T©y TiÕn t¨ng lªn.
27
- Trong gian khæ vÉn t×m thÊy niÒm vui tinh nghÞch cña ngêi lÝnh qua
h×nh ¶nh “sóng ngöi trêi”. §Æc biÖt h×nh ¶nh “gôc lªn mòi sóng bá quªn ®êi” kh«ng hÒ nãi
®Õn çi chÕt, coi çi chÕt nhÑ nhµng nh mét giÊc ngñ.
- C©u th¬: “Nhµ ai Pha Lu«ng ma xa kh¬i” ®îc cÊu tróc toµn vÇn b»ng diÔn t¶
©m thanh cña nh÷ng trËn ma rõng ®Òu ®Òu kh«ng ngít trong mét kh«ng gian réng mµ ®oµn
qu©n Tay TiÕn ®i trong giã nói ma rõng.
- Hai c©u th¬ cuãi ®o¹n lµ ®iÓm ®Õn, ®iÓm hÑn cña cuéc hµnh qu©n. Ngêi
lÝnh T©y TiÕn t¹m dõng ch©n ë mét b¶n nµo ®ã thuéc ®Êt Mai Ch©u. B÷a c¬m ®¬n gi¶n
gi÷a rõng, h¬ng vÞ ngät ngµo cña n¾m s«i em trao ®Ó t×nh qu©n d©n nÆng h¬n t×nh ç níc.
C©u th¬ nhÑ nhµng gîi c¶m gi¸c v¬ng vÊn lan táa trong t©m hån ngêi ®äc ngêi nghe.
- Ngêi lÝnh hiÖn lªn trong ®ªm liªn hoan ®èt löa tr¹i. C¶nh vËt trë lªn rùc rì lung
linh. Trong nh÷ng bé ¸o xiªm rùc rì, d¸ng ®iÖu e Êp, çc c« g¸i vÉn gi÷ ®îc vÎ ®Ñp riªng. Bót
ph¸p l·ng m¹n t×m ®Õn nh÷ng liªn tëng diÔn t¶ niÒm vui trµn ngËp t×nh tø. Ta nh thÊy anh bé
®éi T©y TiÕn n¾m tay çc c« g¸i. Çc c« g¸i në nô cêi t¬i thiÕt tha trong vò ®iÖu, sèng ®éng
trong tiÕng khÌn ë mét vïng s¬n cíc. §©u chØ chiÕn ®Êu dòng c¶m chÞu nhiÒu gian khæ, ngêi
lÝnh T©y TiÐn béc lé niÒm vui, vÎ ®Ñp t©m hån.Ta bçng liªn tëng tíi c©u tho cña Tè H÷u
trong bµi “Níc non ngµn dÆm”: “Nh÷ng chµng lÝnh trÎ m¨ng t¬ / Nghªu ngao gâ b¸t h¸t chê
c¬m s«i”.
- Thiªn nhiªn ë vïng Ch©u Méc chiÒu s¬ng lµm næi bËt h×nh ¶nh ngêi lÝnh T©y
TiÕn ®Çy th¬ méng. QuangDòng ghi l¹i trong th¬ m×nh d¸ng ngêi vµ ®«i m¾t “®ong ®a”. Cã
ngêi cho ®ã lµ c« g¸i giao liªn. Còng cã ngêi cho ®ã lµ d¸ng ngêi cch¾c kháe ngåi trªn con
thuyÒn ®éc méc lít nhanh trªn dßng níc lò, len lái bªn nh÷ng c©y rõng, nh÷ng ®¸m hoa mäc ë
hai bªn bê suèi hÎm. Th¬ hay bao giê còng cã nhiÒu çch hiÓu.
- H×nh ¶nh ngêi lÝnh T©y TiÕn ®îc thÓ hiÖn ®Ëm nÐt trong ®o¹n th¬:
“T©y TiÕn ®oµn binh…khóc ®éc hµnh”.
“§oµn binh” chø kh«ng ph¶i ‘®oµn qu©n”. “§oµn binh” gîi ra ©m vang m¹nh mÏ. Kh«ng mäc
tãc hiÖn ra nÐt ngang tµng ®éc ®¸o. ngêi lÝnh bÞ sèt rÐt ®Õn xanh da träc tãc, qua c¶m høng
cña Quang Dòng th× sù thËt Êy kh«ng tá ra tiÒu tôy èm yÕu mµ kháe kho¾n d÷ déi ®Çy ch¸t
ngang tµng.
28
- §ã cßn lµ vÎ ®Ñp m¬ méng cña nh÷ng chµng trai Hµ Néi. Nh÷ng d¸ng kiÒu
th¬m vÉn hiÖn lªn trong t©m tëng víi nçi nhí da diÕt.
- Quang Dòng kh«ng nÐ tr¸nh sù thËt. Nhµ th¬ nãi vÒ sù hi sinh b»ng mét c¶m
høng ®Çy bi tr¸ng:
“R¶i r¸c biªn c¬ng …khóc ®éc hµnh”.
Nh÷ng nÊm må chiÕn sÜ n»m r¶i r¸c ë biªn c¬ng mµ nh©n lªn c¶m xóc cña sù bi
th¬ng. Nhng tinh thÇn khÝ ph¸ch cña tuæi trÎ ®· s½n sµng hiÕn d©ng m¹ng sèng cña m×nh
cho tæ quèc. §©y kh«ng cßn c¶m xóc cña th¬ ca mµ lµ dòng khÝ tinh thÇn, hµnh ®éng cña
tuæi trÎ ViÖt Nam trªn hµnh tr×nh cøu níc.
- T×nh ®ång ®äi thËt c¶m ®éng. Khi ngêi lÝnh ng· xuèng, ®ång ®éi chØ cã thÓ
kh©m niÖm b»ng chÝnh ¸o quÇn cña hä. Quang Dòng kh«ng ®i theo híng cña ®¹o th¸nh Gia
T« khi h¹ hai tiÕng “vÒ ®Êt” mµ biÓu hiÖn b»ng xóc c¶m trang träng thiªngliªng. §o¹n th¬ cã
hai t¸m tiÕng cã tíi mêi ba tiÕng lµ tõ H¸n ViÖt. Nhµ th¬ t¹o lªn sù t«n kÝnh trang nghiªm. Hai
tiÕng “gÇm lªn” nh lµ ©m thanh cña khóc nh¹c cö hµnh cña non s«ng, tæ quèc. Quang Dòng
®· göi vµo th¬ mét khóc bi tr¸ng.
- Sö dông thÓ th¬ lôc b¸t, mét h×nh thøc thÓ th¬ d©n téc. Nã ph¸t huy ®Çy ®ñ
tiÕng ViÖt nhÊt lµ ng÷ ©m, giäng ®iÖu.
- Th¬ diÔn t¶ h×nh ¶nh ®¹m mµu s¾c ViÖt B¾c, quen thuéc cña ViÖt B¾c.
- Th¬ diÔn t¶ nh÷ng suy nghÜ, t tëng t×nh c¶m cña ngêi ViÖt B¾c, cña con ngêi
ViÖt Nam. §ã lµ thñy chung , t×nh nghÜa, ®¹o lÝ uèng níc nhí nguån.
- Nh÷ng suy nghÜ, ttëng t×nh c¶m cña con ngêi ®Êt níc g¾n liÒn víi ®¹o lÝ,
nghÜa t×nh çch m¹ng.
+ T×nh nghÜa thñy chung son s¾t víi c¨n cø ®Þa çch m¹ng.
“M×nh vÒ cã nhí …m¸i ®×nh c©y ®a”.
+ T×nh nghÜa thñy chung g¾n bã trong n÷ng ngµy gian khæ ¸c liÖt:
“M×nh ®i cã nhí…mèi thï nÆng vai”.
“Nhí sao ngµy th¸ng … ca vang nói ®Ìo”.
“Nhí khi giÆc ®Õn … rõng v©y qu©n thï”.
29
+ Thñy chung , t×nh nghÜa, th¬ diÔn t¶ lèi sèng theo ®¹o lÝ uèng níc nhí
nguån:
“Mêi l¨m n¨m Êy … c©y ®a T©n Trµo”.
+ Thñy chung, son s¾t víi niÒm tin vµo §¶ng, B¸c Hå:
“ë ®©u u ¸m ….. mµ nu«i chÝ bÒn”.
+ T×nh nghÜa thñy chung víi nh©n d©n çc d©n téc ViÖt B¾c:
“Nhí ngêi mÑ n¾ng … bÎ tõng b¾p ng«”.
“Ta ®i ta nhí … ch¨n sui ®¾p cïng”.
“M×nh ®i cã nhí … ®Ëm ®µ lßng son”.
“Nhí tõng b¶n khãi … suèi Lª v¬i ®Çy”.
“Ta vÒ m×nh cã … ©n t×nh thñy chung”.
- ThÓ th¬ lôc b¸t ®îc vËn dông trong mét bµi th¬ dµi vµ nhiÒu lêi thÓ hiÖn
truyÒn thèng cña d©n téc ®Ó lµm s¸ng tá nghÜa t×nh çch m¹ng.
+ Th¬ lôc b¸t t¹o ra ©m hëng thèng nhÊt mµ l¹i biÕn hãa ®a d¹ng.
Tha thiÕt ë nçi nhí (chøng minh).
S«i næi, m¹nh mÏ, hµo hïng ë ca ngîi kh¸ng chiÕn (chøng minh).
Trang träng, thiÕt tha, thÓ hiÖn niÒm tin biÕt ¬n.
+ Lêi nãi giµu h×nh ¶nh.
Thiªn nhiªn, con ngêi ViÖt B¾c (chøng minh).
BiÓu d¬ng lùc lîng vµ søc m¹nh (chøng minh).
ThÕ trËn cña chiÕn tranh nh©n d©n (chøng minh)
+ Sö dông nhiÒu çch chuyÓn nghÜa truyÒn thèng.
Lèi so s¸nh (chøng minh)
Lèi Èn dô (chøng minh)
Tùong trng, íc lÖ (chøng minh)
“Ta vÒ ta nhí nh÷ng hoa cïng ngêii”
“¸nh sao ®Çu sóng b¹n cïng mò nan”
“ë ®©u u ¸m qu©n thï”.
30
Bµi th¬ lµ sù song hµnh gi÷a sãng vµ em. Sãng còng lµ em mµ em còng lµ sãng.
Hai khæ th¬ ®Çu:
“D÷ déi vµ dÞu ªm … båi håi trong ngùc trÎ”.
Hai c©u th¬ ®Çu “D÷ déi … lÆng lÏ”, t¸c gi¶ t¹o ra tiÓu ®èi ®Ó diÔn t¶ biÕn th¸i phøc t¹p
cña sãng còng lµ t©m tr¹ng cña em. Khi t×nh yªu ®Õn víi ngêi con g¸i, hä cã thÓ s«i næi, cêi,
nãi, h¸t suèt ngµy. Nhng còng cã lóc lÆng lÏ trong suy t. §iÒu ®¸ng nhí lµ kh¸t väng t×nh yªu,
nhÊt lµ t×nh yªu ®«i løa bao giê còng thêng trùc trongtr¸i tim tuæi trÎ:
“¤i con sãng ngµy xa … Båi håi trong ngùc trÎ”.
§iÒu ®¸ng nãi nhÊt ë hai khæ th¬ nµy lµ sù chñ ®éng cña ngêi con g¸i khi yªu:
“S«ng kh«ng hiÓu næi m×nh.
Sãng t×m ra tËn bÓ”.
Chñ ®éng kh«ng ph¶i lµ ngá lêi mµ v¬n tíi çi cao c¶, çi lín lao.
- Khæ 3 vµ 4:
“Tríc mu«n trïng … Khi nµo ta yªu nhau”.
“Em nghÜ” hai tiÕng Êy lÆp l¹i nh lµ sù kh¸m ph¸, t×m tßi. “Em” nhËn thøc ®îc “Sãng b¾t
®Çu tõ giã”. Nhng giã tõ ®©u? Nµo ai biÕt. Ngêi ta cã thÓ chøng minh nguån gèc cña giã qua
khoa häc. Nhng kh«ng thÓ gi¶i thÝch ®îc nguån gèc cña t×nh yªu. Cã nhµ th¬ tù béc b¹ch:
“Anh yªu em v× sao kh«ng biªt râ
ChØ biÕt yªu em anh thÊy yªu ®êi
Nh chim bay táa hót khÝ trêi
Nh ruéng lóa uèng dßng níc ngät”
Vµ còng cã ngêi:
“Anh yªu em nh anh yªu ®Êt níc
VÊt v¶ ®au th¬ng t¬i th¾m v« ngÇn”
Hä yªu nhau. Nhng hái t×nh yªu b¾t ®Çu tõ ®©u vµ t×nh yªu lµ g× th× cã bao nhiªu çch tr¶
lêi. Nh©n vËt em trong bµi th¬ cña Xu©n Quúnh còng c¶m nhËn thÊy ®iÒu Êy. Nguån gèc
cña t×nh yªu rÊt l¹ lïng. Nã l¹ lïng, bÝ Èn, nhng còng rÊt tù nhiªn. Kh«ng ai cã thÓ t×m thÊy
c©u tr¶ lêi t×nh yªu b¾t ®Çu tõ ®©u? T×nh yªu hÊp dÉn lµ ë chç ®ã. Th¬ Xu©n Quúnh s©u
s¾c vµ tÕ nhÞ v× kh¸t väng vÒ t×nh yªu thùc sù lµ nhu cÇu tù nhËn thøc vµ kh¸m ph¸.
31
Ba khæ th¬ (5, 6, 7)
“Con sãng díi lßng s©u…Dï mu«n vµn çch trë”.
Khæ th¬ 5 ®äng l¹i mét ch÷ “nhí”.
“Nhí” + G¾n víi kh«ng gian díi lßng s©u, trªn mÆt níc.
+ G¾n víi bê.
+ Kh«ng ngñ ®îc.
+ §Õn anh.
Mét tiÕng “Nhí” mµ nãi ®îc nhiÒu ®iÒu. Em ®· hãa th©n vµo sãng. Sãng ®· hßa nhËp vµo
t©m hån em ®Ó trë lªn cã linh hån thao thøc. Hai c©u th¬ nh ®äng l¹i nhiÒu ®iÒu s©u s¾c
nhÊt: “Lßng em nhí ®Õn anh / C¶ trong m¬ cßn thøc”. Nhí c¶ lóc tØnh, c¶ trong v« thøc.
Khæ 6 vµ 7 mîn h×nh ¶nh sãng vç vµo bê “Con sãng nµo ch¼ng tíi bê” ®Ó kh¼ng ®Þnh tÊm
lßng son s¾t thñy chung. Dï ®i ®©u vµo Nam, ra B¾c, em ®Òu nghÜ tíi anh, híng vÒ anh.
Hai khæ 8, 9:
“Cuéc ®êi tuy dµi thÕ…§Ó ngµn n¨m cßn vç”
Khæ th¬ thø t¸m lµ nçi kh¾c kho¶i tù nhËn thøc vÒ m×nh, vÒ t×nh yªu vµ h¹nh phóc trong çi
quy luËt mu«n thña cña con ngêi.
BiÓn vÉn réng, giã thæi, m©y vÉn bay. Nh÷ng h×nh ¶nh nµy lµ biÓu hiÖn sù
nh¹y c¶m víi çi v« h¹n cña vò trô. So víi çi v« cïng v« tËn Êy, cuéc sèng con ngêi thËt ng¾n
ngñi. Mét tiÕng thë dµi nuèi tiÕc. NhÞp th¬ lóc nµy nh l¾ng xuèng, h×nh ¶nh th¬ më ra qua
çc tõ (®i xa, biÓn dÉu réng, bay vÒ xa). NhËn thøc kh¸m ph¸ th¬ Xu©n Quúnh manh ®Õn
nh÷ng dù c¶m. §ã lµ nçi lo ©u, sù tr¨n trë bëi h¹nh phóc h÷u h¹n cña ®êi ngêi gi÷a çi v« cïng,
v« tËn cña thêi gian.
Suy nghÜ nh thÕ, thìu©n Quúnh kh«ng dÉn ngêi ta ®Õn bÕ t¾c, buån ch¸n mµ
thµnh kh¸t väng:
“Lµm sao ®îc tan ra…§Ó ngµn n¨m cßn vç”
Khao kh¸t t×nh yªu cña m×nh hßa trong t×nh yªu cña mçi ngêi. “Tan ra” kh«ng ph¶i mÊt ®i mµ
hßa gi÷a çi chung vµ çi riªng. T×nh yªu nh thÕ kh«ng bao giê c« ®¬n.
4- NghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn ®èi víi v¨n häc
32
- Cñng cè vµ n©ng cao ý thøc vÒ nghÞ luËn v¨n häc
- BiÕt lµm bµi nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn ®èi víi v¨n häc
1- Kh¸i niÖm
- Lµ qu¸ tr×nh vËn dông nhiÒu thao t¸c lËp luËn nh gi¶i thÝch, chøng minh, ph©n tÝch, b×nh
luËn, b×nh gi¶ng, ph¶n b¸c, so s¸nh ®Ó lµm cho ngêi ®äc, ngêi nghe hiÓu râ, hiÓu s©u ý
kiÕn ®ã ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Ngêi ta ph©n çc ý kiÕn ®ã theo thÓ lo¹i:
- NghÞ luËn vÒ t¸c phÈm v¨n xu«i (t¸c gi¶, nh©n vËt, cèt truyÖn, ®Ò tµi , chñ
®Ò... )
- NghÞ luËn vÒ th¬
- NghÞ luËn vÒ s©n khÊu (kÞch, tuång, chÌo)
2- Yªu cÇu
a. X¸c ®Þnh ®îc hoµn c¶nh vµ môc ®Ých cña lêi nhËn ®Þnh
b. X¸c ®Þnh ®îc néi dung cña lêi nhËn ®Þnh: §Ò cËp tíi vÊn ®Ò g×
c. Ngêi tham gia nghÞ luËn ph¶i cã hiÓu biÕt vÒ v¨n häc ë nhiÒu ph¬ng diÖn.
Thèng kª nh÷ng lÜnh vùc thuéc v¨n häc
LÜnh vùc
BiÓu hiÖn cô thÓ
v¨n häc
ThuËt ng÷ v¨n häc Cèt truyÖn, kÕt cÊu, ®Ò tµi, chñ ®Ò, t
tëng chñ ®Ò, l·ng m¹n, hiÖn thùc, nh©n
v¨n, t×nh huèng, s¸ng t¹o nghÖ thuËt,
h×nh ¶nh, h×nh tîng, ®iÓn h×nh, kh«ng
gian nghÖ thuËt, tr÷ t×nh, trµo phóng,
nh©n vËt tr÷ t×nh, sö thi, bi kÞch, hµi
kÞch, bi hïng, ng«n ng÷ ngêi kÓ
chuyÖn, ng«n ng÷ nh©n vËt, ®éc tho¹i,
33
®èi tho¹i, thi ph¸p, vßng ®êi t¸c phÈm,
tiÕp nhËn v¨n häc, trµo lu, khuynh híng
s¸ng t¸c.
TÝnh chÊt v¨n häc TÝnh hiÖn thùc, tÝnh nh©n ®¹o, tÝnh
nh©n d©n, t×nh d©n téc (HiÖn thùc vµ
nh©n ®¹o cßn cã quan niÖm chñ nghÜa
hiÖn thùc, chñ nghÜa nh©n ®¹o). ë ph-
¬ng T©y cã chñ nghÜa nh©n v¨n.
Chøc n¨ng NhËn thøc, gi¸o dôc t tëng t×nh c¶m,
thÈm mÜ. Ngoµi ra cßn chøc n¨ng dù
b¸o, vui ch¬i gi¶i trÝ...
Ng«n ng÷ Ng«n ng÷ th¬, ng«n ng÷ truyÖn, ng«n
ng÷ kÝ, ng«n ng÷ kÞch, ng«n ng÷ nh©n
vËt, ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn. NhÞp
®iÖu, tiÕt tÊu.
d. Thµnh th¹o çc thao t¸c lµm v¨n nh gi¶i thÝch, b×nh luËn, ph©n tÝch, chøng minh,
b×nh gi¶ng, so s¸nh, ph¶n b¸c vµ ®Æc biÖt lµ biÕt phèi hîp çc thao t¸c khi nghÞ luËn
3- Çch lµm
a. T×m hiÓu ®Ò (néi dung, thao t¸c chÝnh, ph¹m vi dÉn chøng)
b. LËp dµn ý (Më bµi, th©n bµi, kÕt bµi). ý kiÕn cña th¹ch Lam
Sau khi vµo ®Ò, bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý
1. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: Ph©n tÝch lêi nhËn ®Þnh
+ V¨n ch¬ng lµ mét khÝ giíi thanh cao vµ ®¾c lùc  v¨n ch¬ng lµ ph¬ng
tiÖn
+ Võa tè ço, võa thay ®æi mét thÕ giíi gi¶ dèi vµ tµn ¸c  X¸c ®Þnh v¨n
ch¬ng
ph¶i nªu cao tÝnh chiÕn ®Êu, v¹ch t×m bé mÆt cña çi xÊu, çi ¸c. §ång thêi v¨n ch¬ng
còng cã kh¶ n¨ng nh©n ®¹o ho¸ con ngêi.
34
Lêi nhËn ®Þnh cña Th¹ch Lam ®Ò cao tÝnh chiÕn ®Êu vµ nh©n ®¹o ho¸ con ngêi
cña v¨n ch¬ng ®Ých thùc. V¨n ch¬ng ch©n chÝnh bao giê còng thÓ hiÖn gi¸ trÞ
nh©n ®¹o cao c¶.
2. Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò  §óng

3. Më réng bµn b¹c
- T¹i sao v¨n ch¬ng ph¶i cã tÝnh chiÕn ®Êu vµ nh©n ®¹o ho¸ con ngêi. Nã
thÓ hiÖn nh thÕ nµo?
+ §èi tîng cña v¨n häc lµ cuéc sèng con ngêi. M¸c-xin-goor¬-ki ®·
kh¼ng ®Þnh “V¨n häc lµ nh©n häc”
+ Chñ nghÜa nh©n ®¹o lµ mét trong nÐt ®Ñp truyÒn thèng cña v¨n
häc ViÖt Nam. Trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸, v¨n ch¬ng nhÊt ®Þnh
ph¶i ph¸t huy vÎ ®Ñp truyÒn thèng Êy.
+ §Æc biÖt chøc n¨ng cña v¨n häc gióp con ngêi nhËn thøc ®îc cuéc
sèng, nh×n râ bÊt c«ng ngang tr¸i vµ bé mÆt tµn b¹o cña “thÕ giíi gi¶ dèi
vµ tµn ¸c”, gi¸o dôc cho con ngêi lßng c¨m thï, d¸m vît lªn giµnh cuéc sèng
cho m×nh. §ång thêi v¨n häc còng gãp phÇn gi¸o dôc t tëng, t×nh c¶m cho
con ngêi “thªm trong s¹ch vµ phong phó h¬n”.
Chøng minh:
- Trong truyÖn ng¾n Giã l¹nh ®Çu mïa Th¹ch Lam ®· miªu t¶ t×nh yªu th¬ng con
ngêi. Hai ®øa trÎ truyÖn ng¾n giµu t©m tr¹ng lµ sù c¶m th«ng víi cuéc sèng mßn mái,
lay l¾t cña nh÷ng c d©n nghÌo
Nam Cao, Ng« TÊt Tè, NguyÔn C«ng Hoan, Vò Träng Phông b»ng nh÷ng t¸c phÈm cña
m×nh ®· kh¬i s©u lßng c¨m thï víi chÕ ®é ngêi bãc lét ngêi vµ trong bÊt h¹nh vÎ ®Ñp cña
t×nh yªu th¬ng con ngêi cßn ®Ó l¹i nhiÒu Ên tîng s©u s¾c. Sù hèt ho¶ng vµ lßng tèt cña bµ
hµng xãm víi gia ®×nh chÞ DËu, mèi quan hÖ gÇn gòi gi÷a L·o H¹c vµ «ng gi¸o lµng, sù
thøc tØnh, hoµn l¬ng cña ChÝ PhÌo cè g¾ng v¬n lªn gi÷ v÷ng lÏ sèng nh©n ®¹o cña Hé... tÊt
c¶ ®· gióp ngêi ®äc liªn tëng vµ nhËn ra vÎ ®Ñp cña nh©n çch con ngêi v¨n ch¬ng ®· mang
l¹i.
35
4. Nªu ý nghÜa c©u nãi
- Gãp mét tiÕng nãi kh¼ng ®Þnh thiªn chøc cña v¨n ch¬ng ch©n chÝnh.
- §Þnh híng vµ cæ vò nh÷ng ngêi cÇm bót t©m huyÕt víi cuéc ®êi.
- Sù quan t©m cña nhµ v¨n Th¹ch Lam víi v¨n ch¬ng d©n téc, víi cuéc sèng cña nh÷ng
ngêi d©n ®ang bÞ ¸p bøc lÇm than.
- Ngµy nay, lêi nhËn ®Þnh cña Th¹ch Lam vÉn cßn gi¸ trÞ.
B – C©u hái vµ bµi tËp
C©u hái
a _ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc
b _ Nªu yªu cÇu khi lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc
c_ Nªu kh¸i qu¸t çch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bµn vÒ v¨n häc
Bµi tËp :
a _“ Th¬ ph¶i cã t tëng, cã ý thøc , v× bÊt cø c¶m xóc , t×nh tiÕt nµo cña con ngêi
còng dÝnh liÒn víi sù suy nghÜ . Nh÷ng t tëng trong th¬ lµ t tëng dÝnh liÒn víi cuéc sèng, ë
trong cuéc sèng . T tëng cña th¬ n»m ngay trong c¶m xóc, t×nh tiÕt” (MÊy ý nghÜ vÒ th¬-
NguyÔn §×nh Thi ) . Anh (chÞ ) h·y nªu nh÷ng suy nghÜ cña m×nh .
b _“Th¬ lµ th¬, nhng ®ång thêi lµ häa, lµ nh¹c, lµ ch¹m kh¾c theo mét çch riªng” -
Sãng Hång . Anh (chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ g× vÒ ý kiÕn trªn
c _“Mét cuèn tiÓu thuyÕt thùc sù høng thu lµ tiÓu thuyÕt kh«ng chØ mua vui cho
chóng ta mµ quan träng h¬n lµ gióp chóng ta nhËn thøc cuéc sèng, lÝ gi¶i thÕ giíi” (Nhµ
v¨n ph¸p Giãoc-gi¬ Duy-a-men (1884-1966) ) . Anh (chÞ ) cã suy nghÜ g× ?
C- §Ò kiÓm tra
a- “Th¬ lµ tÇm lßng nhng tríc hÕt th¬ ph¶i lµ cuéc sèng” ( Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò
trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i – Hµ Minh §øc )
Anh ( chÞ ) hiÓu vµ suy nghÜ g× vÒ lêi nhËn ®Þnh trªn.
b- “ NÕu v¨n häc chØ c©m ®i trong mét phót th«i th× ch¼ng kh¸c nµo çi chÕt
cña c¶ mét d©n téc” ( B«ng Hång Vµng – Pau-t«p-xki)
Anh ( chÞ ) hiÓu vµ cã suy nghÜ g× ?
36
c- “Nçi buån trong th¬ míi l·ng m¹n (1930-1945 ) lµ nçi buån nhiÒu cung bËc
rung lªn tõ ®¸y lßng mçi nhµ th¬.
D- Gîi ý tr¶ lêi
C©u hái: (a ,b, c dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi).
Bµi tËp:
- Ph©n tÝch lêi nhËn ®Þnh cña NguyÔn §×nh Thi ®Ó chØ ra vÊn ®Ò cÇn b×nh
luËn lµ g×.
+ C¶m xóc cña con ngêi bao giê còng g¾n liÒn víi suy nghÜ. Suy nghÜ xuÊt
ph¸t tõ t tëng cña ngêi lµm th¬.
+ §ông ch¹m tíi hµnh ®éng hµng ngµy, t©m hån n¶y lªn bao h×nh ¶nh. §ã lµ
h×nh ¶nh s«i ®éng cã søc l«i cuèn.
+ H×nh ¶nh trong th¬ ph¶i ë ngay trong ®êi thùc
- VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: Th¬ ph¶i cã t tëng, cã ý thøc, t tëng trong th¬ ph¶i g¾n
liÒn víi suy nghÜ vµ biÓu hiÖn b»ng h×nh ¶nh cña ®êi sèng thùctÕ.
- Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò: Hoµn toµn ®óng.
- Më réng bµn b¹c: T¹i sao th¬ ph¶i cã t tëng, ý thøc, t tuëng trong th¬ ph¶i g¾n
liÒn víi suy nghÜ qua h×nh ¶nh cña ®êi sèng vµ nã thÓ hiÖn nhu thÕ nµo?
+ Ngêi lµm th¬ ph¶i cã xóc c¶m trªn c¬ së cña t tëng, ý thøc, suy nghÜ.
+ Ngêi lµm th¬ ph¶i mùon h×nh ¶nh trong thùc tÕ ®Ó diÔn t¶ t tëng t×nh
c¶m cña m×nh. Cã nh vËy th¬ míi ch©n thùc.
+ Ngêi lµm th¬ bao giê còng híng c¶m xóc cña m×nh vµo môc ®Ých nhÊt
®Þnh. Th¬ lµ tÊm lßng nhng tríc hÕt th¬ ph¶i lµ cuéc sèng.
(Chøng minh b»ng mét vµi ®o¹n th¬, bµi th¬ ®· häc).
- Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò.
- T×m hiÓu c©u nãi cña Sãng Hång nh thÕ nµo?
+ Th¬ lµ g×?
+ Th¬ lµ häa biÓu hiÖn nh htÕ nµo? (h×nh ¶nh trong th¬).
37
+ Th¬ lµ nhac biÓu hiÖn nh thÕ nµo? (tÝnh nhac trong th¬).
+ Th¬ lµ ch¹m kh¾c theo mét çch riªng lµ g×? (phong çhc riªng).
- T¹i sao th¬ lµ … riªng?
(Ph¶i dùa vµo ®Æc trng cña th¬, çch nãi (ng«n ng÷) cña nhµ th¬, phong çch
riªng cña mçi nhµ th¬ ®Ó gi¶i thÝch. Cô thÓ th¬ nhËn thøc cuéc sèng vµ thÓ hiÖn qua ng«n
ng÷ th¬. Ng«n ng÷ th¬ cã ®Æc trng giµu h×nh ¶nh, vµ cã tiÕt tÊu tøc nh¹c ®iÖu. §Æc biÖt
qua phong çch riªng cña mçi nhµ v¨n).
- Suy nghÜ.
+ Kh¼ng ®Þnh lêi nhËn ®Þnh ®óng.
+ Më réng bµn b¹c: So s¸nh th¬ víi tiÓu thuyÕt, kÝ, truyÖn ng¾n trªn lÜnh vùc
ng«n ng÷.
+ ý nghÜa lêi nhËn ®Þnh.
- HiÓu c©u nãi cña nhµ v¨n Ph¸p Gioãc-gi¬ §uy-a-men nh thÕ nµo?
+ ThÕ nµo lµ cuèn tiÓu thuyÕt høng thó? NhËn thøc? LÝ gi¶i?
+ ThÕ nµo cuèn tiÓu thuyÕt høng thó gióp ta nhËn thøc cuéc sèng?
(Dùa vµo chøc n¨ng nhËn thøc cña v¨n häc ®Ó gi¶i thÝch: Nhµ v¨n quan s¸t
cuéc sèng, suy nghÜ lùa chän viÕt lªn t¸c phÈm; t¸c phÈm t¸c ®éng ®Õn nhËn thøc ngêi ®äc.
MÆt kh¸c, t¸c phÈm muèn gi¸o dôc t tëng , t×nh c¶m vµ hµnh ®éng cho ngêi ®äc ph¶i lµm
saoa cho hä nhËn thøc ®îc, lÝ gi¶i ®îc tøc lµ th«ng hiÓu vÊn ®Ò). (chøng minh b»ng ®êi sèng
v¨n häc).
- Suy nghÜ.
+ Kh¼ng ®Þnh lêi nhËn ®Þnh.
+ Më réng bµn b¹c: Cã ngêi nhËn thøc ®îc vÊn ®Ò nhng cha ch¾c ®· th«ng
hiÓu (lÝ gi¶i ®îc). Nãi çch kh¸c, con ngêi chØ cã kiÕn thøc mµ kh«ng ®ång c¶m th× còng ch-
a gäi lµ nhËn thøc ®Çy ®ñ.
+ ý nghÜa lêi nhËn ®Þnh.
§Ò kiÓm tra:
a- Sau khi vµo ®Ò, bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý :
38
+ HiÓu c©u nãi ®ã nh thÕ nµo
Th¬ lµ tÊm lßng NhÊn m¹nh xóc c¶m trong th¬
Th¬ lµ cuécsèng kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh hiÖn thùc
T¹i sao th¬ lµ tÊm lßng nhng tríc hÕt th¬ ph¶i lµ cuéc sèng
- Th¬ lµ tiÕng nãi cña t©m hån g¾n liÒn víi t tëng , suy nghÜ tõ hiÖn
thùc cuéc ®êi .
- §èi tîng cña v¨n häc lµ cuéc sèng , con ngêi
- Chøc n¨ng v¨n häc lµ nhËn thøc cuéc sèng vµ ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc
sèng (chøng minh qua çc bµi th¬ ®· häc trong ch¬ng tr×nh )
+ Suy nghÜ
* VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn : kh¼ng ®Þnh vai trß chøc n¨ng cña th¬ vµ cuéc
sèng con ngêi
* kh¼ng ®Þnh : §óngs
* Më réng vÊn ®Ò (bµn b¹c )
- lµm thÕ nµo ®Ó thÓ hiÖn c¶m xóc ch©n thµnh .
- C¶m xóc chøa ë ®é m·nh liÖt kh«ng thÓ nµo cã th¬
- C¶m xóc ph¶i g¾n liÒn víi suy nghÜ vµ biÓu hiÖn b»ng h×nh ¶nh cã
thùc trong ®êi sèng (chøng minh qua çc bµi th¬ ®· häc )
* Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò
- §èi víi ngêi lµm th¬
- §èi víi cuéc sèng con ngêi
+ HiÓu c©u nãi ®ã nh thÕ nµo ?
* V¨n häc c©m ®i kh«ng cã v¨n häc , v¨n häc kh«ng lªn tiÕng
* Çi chÕt cña c¶ d©n téc kh«ng ai biÕt ®Õn d©n téc Êy
* T¹i sao “ V¨n häc l¹i c©m ®i … d©n téc”
- V¨n häc lµ h×nh th¸i ý thøc ph¶n ¸nh cuéc sèng con ngêi
- V¨n häc lµ mét bé phËn cña ®êi sèng v¨n hãa con ngêi
- V¨n häc lµ kÕt tinh thµnh tùu t têng , nghÖ thuËt cña d©n téc
39
(chøng minh qua çc t¸c phÈm ®· häc )
+ Suy nghÜ
-VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn lµ : kh¼ng ®Þnh vai trß, chøc n¨ng gi¸ trÞ cña v¨n
häc ®èi víi quèc gia d©n téc
_kh¼ng ®Þnh : §óng
_Më réng bµn b¹c : -Gi¶ sö nÕu kh«ng cã v¨n häc th× ngµy nay chóng ta
kh«ng thÓ biÕt cuéc sèng tinh thÇn cña cha «ng thêi trung ®¹i (chøng minh ) .
Chóng ta kh«ng thÓ h×nh dung cha «ng m×nh ®· ®¸nh Ph¸p, MÜ vµ giµnh
chiÕn th¾ng nh thÕ nµo (chøng minh ) . Chóng ta kh«ng cã ®îc nh÷ng thµnh
tùu vÒ nghÖ thuËt vµ nh÷ng t¸c phÈm ph¶n ¸nh con ngêi thêi ®¹i qua chÆng
®êng lÞch sö . Chóng ta kh«ng cã nÒn v¨n häc “xøng ®¸ng ®øng vµo hµng ngò
tiªn phong trong sù nghiÖp chèng ®Õ quèc”
Nªu ý nghÜa t¸c dông
+ HiÓu ®îc c©u nãi ®ã nh thÕ nµo
_Nçi buån cña th¬ míi l·ng m¹n 1930-1945 lµ xuÊt ph¸t tõ çi t«i tù ý thøc . Nã
®èi lËp víi cuéc ®êi hiÖn t¹i . Çi t«i kh«ng cam t©m trë thµnh nh÷ng kÎ båi bót
. Nã mang t©m sù cña ngêi d©n mÊt níc , Nhng nã bÊt lùc kh«ng ®ñ søc ®øng
vµo hµng ngò cña nh÷ng ngêi tiªn phong . Nã chØ biÕt buån .
_Nçi buån cña nhiÒu cung bËc : Çi t«i mang nh÷ng ph¹m trï riªng kh«ng ai
gièng ai . T tëng , t×nh c¶m cña mçi nhµ th¬ còng kh¸c nhau . Hoµn c¶nh sèng
cña mçi nhµ th¬ còng kh¸c nhau . §Æc biÖt çi nh×n kh¸c nhau dÉn ®Õn çi
hån cña nhiÒu cung bËc .
+ Chøng minh qua çc nhµ th¬ míi
- Xu©n DiÖu buån nhng v¬n lªn lÝ tëng thÈm mÜ (chøng minh )
- Huy CËn buån tan n¸t ®Ðn chia l×a (chøng minh )
- Hµm MÆc Tö buån gîi nhí ®Õn b©ng khu©ng (chøng minh )
- ChÕ Lan Viªn sôt sïi than khãc (chøng minh )
+ ý nghÜa cña viÖc t×m hiÓu nçi buån trong th¬ míi
40
7- LuyÖn tËp vËn dông tæng hîp
çc thao t¸c lËp luËn

- Cñng cè v÷ng ch¾c kiÕn thøc, kÜ n¨ng vÒ çc thao t¸c lËp luËn ®· häc.
- VËn dông vµo lµm v¨n viÕt ®îc mét v¨n b¶n nghÞ luËn vÒ ®êi sèng còng nh v¨n häc biÕt sö
dông vµ kÕt hîp Ýt nhÊt lµ ba thao t¸c lËp luËn.
B¶ng thèng kª çc thao t¸c lËp luËn
Çc thao t¸c lËp luËn §Æc trng c¬ b¶n

Gi¶i thÝch Gióp ngêi ®äc hiÓu ®óng, hiÓu râ, hiÓu
s©u vÊn ®Ò thuéc vÒ ®êi sèng hoÆc v¨n
häc. Tr¶ lêi c©u hái: ai, çi g×, t¹i sao, v×
sao...
Chøng minh KÕt hîp víi lÝ lÏ, chøng minh lµ dÉn chøng
c¬ b¶n, ®óng ®¾n, toµn diÖn ®ñ søc
thuyÕt phôc ngêi ®äc, ngêi nghe. Tr¶ lêi
c©u hái nh thÕ nµo.
Ph©n tÝch Qu¸ tr×nh chia t¸ch, th¸o gì mét vÊn ®Ò
thuéc vÒ ®êi sèng hoÆc v¨n häc ®Ó thÊy
®îc gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña nã. Qu¸ tr×nh
ph©n tÝch ®ßi hái võa chia t¸ch, võa tæng
hîp.
B×nh luËn §ßi hái ngêi viÕt ph¶i x¸c ®Þnh ®îc vÊn
®Ò b×nh luËn. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh, më
réng bµn b¹c, nªu ý nghÜa vÊn ®Ò. Thao
t¸c ®ßi hái cã hiÓu biÕt, cã lËp trêng, chñ
41
kiÕn râ rµng.
So s¸nh Thao t¸c nh»m ®èi chiÕu gi÷a hai hay
nhiÒu sù vËt ®Ó chØ ra sù gièng nhau vµ
kh¸c nhau. Ngêi ta cã thÓ so s¸nh ®èi tîng
cã nÐt t¬ng ®ång hoÆc ®èi lËp. Muèn so
s¸nh ph¶i ®Æt cïng mét b×nh diÖn. Qu¸
tr×nh so s¸nh lµ qu¸ tr×nh biÕt tæng hîp
vµ n©ng vÊn ®Ò lªn ë møc cao h¬n, s©u
h¬n.
B¸c bá Dïng lÝ lÏ vµ dÉn chøng ®Ó phñ nhËn mét
ý kiÕn, mét vÊn ®Ò nµo ®ã thuéc vÒ ®êi
sèng hoÆc v¨n häc. LÝ lÏ, dÉn chøng ph¶i
cô thÓ ®ñ søc thuyÕt phôc lµm cho ®èi
ph¬ng ph¶i t©m phôc, khÈu phôc.
Suy lÝ Thao t¸c dùa trªn mét vÊn ®Ò ®· ®îc
kh¼ng ®Þnh, ®óc kÕt ®Ó suy ra vÊn ®Ò
cã t tëng, t×nh c¶m, hµnh ®éng lín lao,
s©u s¾c h¬n.
DiÔn dÞch Tõ mét vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt kh¸i qu¸t, bao
trïm ®îc triÓn khai thµnh nh÷ng vÊn ®Ò
cô thÓ.
Quy n¹p Qu¸ tr×nh lËp luËn ngîc víi diÔn dÞch. Nã
®i tõ nh÷ng chi tiÕt cô thÓ ®Ó cuèi cïng
rót ra kÕt luËn cã tÝnh kh¸i qu¸t, bao trïm
Tæng - ph©n - hîp LËp luËn theo qu¸ tr×nh: Tõ vÊn ®Ò lín,
ph©n tÝch ra thµnh nh÷ng vÊn ®Ò nhá,
cô thÓ (diÔn dÞch). Sau ®ã nh×n ë gãc
®é cao h¬n, s©u h¬n mµ n©ng vÊn ®Ò
lªn. Qu¸ tr×nh tæng ph©n hîp lµ qu¸ tr×nh
42
diÔn ra liªn tôc.
C©u hái:
a _ThÕ nµo lµ vËn dông tæng hîp çc thao t¸c lËp luËn
b _Nªu yªu cÇu vËn dông tæng hîp çc thao t¸c lËp luËn
c_Nªu kh¸i qu¸t çc bíc kÕt hîp thao t¸c lËp luËn
Bµi tËp :
a _“TriÕt lÝ nh©n sinh cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ lÊy nh©n nghÜa lµm gèc” .
Cè thñ tíng Ph¹m V¨n §ång ®· kÕt h¬p çc thao t¸c lËp luËn trong bµi viÕt : “ NguyÔn
§×nh ChiÓu ng«i sao s¸ng trªn bÇu trêi v¨n nghÖ”nh thÕ nµo
b_KÕt hîp çc thao t¸c lËp luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò sau “yªu lµ tªn gäi kh¸c
cña sù hiÓu biÕt”
c_“Ngêi ta sèng kh«ng ®Ó thiÕu t×nh b¹n” kÕt hîp çc thao t¸c lËp luËn ®Ó gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò trªn
C- §Ò kiÓm tra
KÕt hîp nh÷ng thao t¸c lËp luËn ®Î thùc hiÖn nh÷ng ®Ò sau :
a _NÐt ®Æc s¾c mµ anh ( chÞ ) ®· ph¸t hiÖn ®îc tõ mét bµi th¬.
b_Mét t¸c phÈm v¨n häc míi ra ®êi vµ ®ang ®îc nhiÒu ngêi quan t©m bµn
luËn.
c _T×nh c¶m ruét thÞt gi÷a cha mÑ vµ con çi lµ t×nh c¶m ch©n thµnh
nhÊt, thiªng liªng nhÊt. Nã kh«ng cã lÞch sö, kh«ng cã biªn giíi, lµ çi t×nh chung
cña loµi ngêi .
C©u hái: (a, b, c, dùa vµo phÇn kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi) .
Bµi tËp:
- §©y lµ mét trong nh÷ng luËn ®iÓm cña bµi viÕt: “ NguyÔn §×nh ChiÓu ng«i sao
s¸ng trªn bÇu trêi v¨n häc d©n téc”.T¸c gi¶ ®· sö dông çc thao t¸c lËp luËn?
43
+ Chøng minh (qua çc ®o¹n th¬ cña NguyÔn §×nh ChiÓu).
+ Ph¶n b¸c (®a ra gi¶ ®Þnh råi phñ ®Þnh).
+ Ph©n tÝch + chøng minh t¸c phÈm “Lôc V©n Tiªn”.
+ Cuèi cïng kh¼ng ®Þnh ( B×nh luËn).
§©y lµ bµi nghÞ luËn ¸p dông nhiÒu thao t¸c lËp luËn.
“yªu lµ tªn gäi kh¸c nhau cña sù hiÓu nhau”.
- V× yªu ph¶i xuÊt phat tõ sù hiÓu nhau gi÷a hai ngêi. (gi¶i thÝch).
+ Kh«ng cã hiÓu biÕt vÒ nhau th× kh«ng thÓ gäi lµ yªu nhau ®uîc.
+ Cã hiÓu biÕt míi th«ng c¶m vµ th¬ng nhau. Cã hiÓu biÕt míi nhËn ra ®îc phÈm
chÊt, n¨ng lùc cña ngêi m×nh yªu.
+ RÊt nhiÒu ngêi yªu nhau v× kh«ng hiÓu nhau dÉn ®Õn hËu qu¶ ®¸ng tiÕc (ph©n
tÝch, chøng minh).
+ Thêng bÊt ®ång ý kiÕn.
+ Cã viÖc lµm kh«ng phï hîp nhau, nghi kÞ nhau, dèi lõa nhau.
+§a nhau ra tßa li dÞ.
- Lµm thÕ nµo ®Ó hiÓu nhau ( b×nh luËn).
- ý nghÜa c©u nãi (b×nh luËn).
“NÕu lÊy ®i t×nh yªu th× tr¸i ®Êt sÏ trë thµnh nÊm må”.
- HiÓu c©u nãi Êy nh thÕ nµo?
+ T×nh yªu trong v¨n c¶nh nµy lªn hiÓu nh thÕ nµo?
+NÊm må lµ h×nh ¶nh chØ çi g×?
+ “T¹i sao nÕu lÊy ®i t×nh yªu th× tr¸i ®Êt sÏ trë thµnh nÊm må”.
- Chøng minh.
- Suy nghÜ.
+ VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn: kh¼ng ®Þnh vai trß, gi¸ trÞ cña t×nh yªu gi÷a con ngêi víi con
ngêi.
+ Kh¼ng ®Þnh: §óng.
44
+ Më réng bµn b¹c (phª ph¸n nh÷ng ngêi coi nhÑ t×nh yªu. VËy ®Ó lµm thÕ nµo ®Ó x©y
dùng ®îc t×nh c¶m?).
+ Nªu ý nghÜa c©u nãi.
§Ò kiÓm tra:
- Thiªn nhiªn th«n VÜ ®îc gîi ra b»ng h×nh ¶nh vên c©y ngËp trµn ¸nh n¾ng ban mai. Nh÷ng
tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh:
+ Nh×n n¾ng hµng cau n¾ng míi lªn.
VÜ D¹ næi bËt lµ nh÷ng vên t¬i cµnh xanh l¸. Víi nh÷ng hµng cau th¼ng t¾p v¬n cao.
“N¾ng míi lªn” lµ n¾ng buæi mai cßn tinh k«i, thanh khiÕt. Ta tõng b¾t gÆp n¾ng trong th¬
Hµn MÆc Tö: “Trong lµn n¾ng öng khãi m¬ tan” hay “Däc bê s«ng tr¾ng n¾ng chang chang”
(Mïa xu©n chÝn”.
Hai trêng hîp n¾ng ®îc miªu t¶ trùc tiÕp “n¾ng öng”, “n¾ng chang chang”. C©u th¬ “N¾ng
hµng cau n¾ngmíi lªn” chØ gîi chø kh«ng t¶. T¸c gi¶ ®Ó cho nguêi ®äc tù ngÉm nghÜ. Çch
bè trÝ s¾p xÕp tõ ng÷ còng rÊt ®Æc biÖt trong c©u th¬ nµy: “n¾ng – hµng cau – n¾ng”.
N¾ng trµn ngËp, hµng cau t¾m m×nh trong n¾ng, nhuém trong n¾ng buæi mai. Nã tinh kh«i,
thanh khiÕt lµ chç Êy. Hßa víi n¾ng víi cau lµ mµ s¾c:
“Vên ai mít qu¸ xanh nh ngäc”
Mít gîi ra sù mÒm m¹i mît mµ, m¬n mën, mì mµng cña l¸ non. Hµn MÆc Tö nh×n mµu xanh
Êy ®· liªn tëng tíi mµu xanh quý ph¸i. M¶nh ®Êt nµy còng lµ n¬i tÜnh dìng cña çc quan chøc
thêi Êy sau khi nghØ hu. Con ngêi th«n VÜ còng cã Ên tîng riªng:
“L¸ tróc che ngang mÆt ch÷ ®iÒn”.
ThÊp tho¸ng sau nh÷ng rÆng tre lµ nh÷ng khu«n mÆt phóc hËu hiÒn lµnh ( mÆt ch÷
®iÒn). C¶nh vµ t×nh ngêi VÜ D¹ nh cã søc hót ®Ó nhµ th¬ híng tíi.
- Nh÷ng c©u th¬ viÕt vÒ thiªn nhiªn g©y Ên tîng riªng lµ biÓu hiÖncña nçi lßng khao kh¸t ®îc
trë vÒ th«n VÜ. Mét nçi nhí, mét t×nh yªu Êp ñ trong lßng.
- nçi lßng Êy ®îc thÓ hiÖn qua 2 c©u th¬ më ®Çu:
“Sao anh kh«ng vÒ ch¬i th«n VÜ”
45
Dd©y lµ lêi ngêi con g¸i hái, còng cã thÓ lµ lêi tù hái m×nh. Sù ph©n th©n cña nh©n vËt tr÷
t×nh ®· lµm cho c©u hái Êy mang nhiÒu s¾c th¸i cña c¶m xóc. Nã lµ lêi mêi mäc, còng lµ sù
tr¸ch mãc nhÑ nhµng. Dï ë tr¹ng th¸i c¶m xóc nµo nã còng béc lé nçi lßng th¬ng nhí ®Õn b©ng
khu©ng.
- H¼n lµ Hµn MÆc Tö ®· thøc dËy trong lßng mçi ngêi miÒn quª riªng. Thiªn nhiªn vµ t×nh
ngêi cµng ®Ñp bao nhiªu th× c¶m xóc cña ngêi lµm th¬ cµng sao xuyÕn b©ng khu©ng bÊy
nhiªu. Chóng ta b¾t gÆp sù s¸ng t¹o trong c¶m nhËn (nh©n vËt tr÷ t×nh tù ph©n th©n), ®iÖu
c¶m xóc nghiªng vÒ nçi nhí nçi . th¬ng. C©u hái ®a chiÒu võa nh mêi mäc võa nh tr¸ch mãc,
võa chøa ®ùng nh÷ng uÈn khóc trong lßng ®Ó hái chÝnh m×nh. Bao trïm lªn nçi lßng, c¶m
xóc Êy lµ t×nh yªu cuéc sèng con ngõêi. C©u th¬ ®îc viÕt trong lóc t¸c gi¶ ®ang tõng ngµy
tõng giê ®Êu trang víi thÇn chÕt. §iÒu Êy kh¼ng ®Þnh sù m·nh liÖt cña t©m hån thi nh©n.
Thiªn nhiªn ®îc miªu t¶ nh sù chia l×a li t¸n:
“Giã theo lèi giã, m©y ®êng m©y”
Giã cã thÓ bay theo chiÒu giã thæi, m©y kh«ng thÓ bay theo ®êng m©y ®îc. Giã vµ m©y
kh«ng thÓ t¸ch dêi nhau. TÝnh chÊt phi lÝ cña c©u th¬ lµ ë chç Êy. Dêng nh cã sù chuyÓn
®æi c¶m gi¸c trong çch miªu t¶. Nhµ th¬ kh«ng nh×n b»ng m¾t. C¶nh vËt hiÖn ra trong sù
mÆc c¶m. §ã lµ sù mÆc c¶m cña sù chia l×a. C¶nh vËt nhuèm nçi buån cña con nguêi: “Dßng
níc buån thiu hoa b¾p lay”. Nhµ th¬ kho¸c lªn c¶nh vËt linh hån con ngêi lµm cho cuéc chia li
mang c¶m xóc ®au th¬ng. Ngêi ®au buån nhÊt lµ thi sÜ. Çi chÕt ®· kÒ cËn. Cuéc chia li ®·
®Þnh s½n råi. Giã mét ®êng, m©y mét nÎo. Dßng níc còng lÆng lÏ tr«i ®i. Con ngêi cßn biÕt
tr«ng cËy vµo ®©u? Nã bËt lªn thµnh c©u hái:
“ThuyÒn ai ®Ëu bÕn s«ng tr¨ng ®ã.
Cã chë tr¨ng vÒ kÞp tèi nay”
Hái mµ lªn th¬ lªn häa. C¶ mét vïng s«ng níc ®Çy tr¨ng. Mét khung c¶nh th¬ méng huyÒn ¶o.
Nhµ th¬ nh gi·i bµy, chia sÎ víi tr¨ng. Cã ®øng vÒ cuéc ®êi hiÖn t¹i cña nhµ th¬ míi hiÓu hÕt
nghÜa cña c©u th¬ nµy. Sù sèng ®èi víi Hµn MÆc Tö lóc nµy chØ tÝnh b»ng giê b»ng ngµy.
C©u hái mang l¹i nçi niÒm xãt th¬ng cho ngêi ®äc ngêi nghe. ChØ cßn l¹i tr¨ng míi hiÓu hÕt
tÊm lßng cña Hµn MÆc Tö. §o¹n kÕt lµ mét íc m¬ nhng chøa ®Çy hoµi nghi kh«ng hi väng:
“M¬ kh¸ch ®êng xa kh¸ch dêng xa.
46
Aã em tr¾ng qu¸ nh×n kh«ng ra.
ë ®©y s¬ng khãi mê nh©n ¶nh.
Ai biÕt t×nh ai cã ®Ëm ®µ”
Kh¸ch ®êng xa víi em lµ mét. §©y lµ kiÓu cña nh©n vËt tr÷ t×nh. §©y còng lµ ngêi mµ thi sÜ
híng tíi. HiÓu theo ng÷ c¶nh réng “Kh¸ch ®êng xa” lµ t×nh ngêi trong cuéc ®êi nµy. C©u th¬
viÕt ra tõ mét t×nh yªu: yªu ®êi, yªu sèng m·nh liÖt. Nã bÊt chÊp c¶ çi chÕt ®ang ®e däa, vît
lªn c¶ tö thÇn, nã kh¸t khao íc m¬ vµ hi väng. H×nh ¶nh “s¬ng khãi mê nh©n ¶nh” lµ c¶nh thËt
cña xø HuÕ trong nh÷ng ®ªm tr¨ng. Thi sÜ mîn c¶nh cña thiªn nhiªn ®Ó diÔn t¶ nh÷ng suy
nghÜ ®Çy uÈn khóc vµ c¶ nh÷ng hoµi nghi cña m×nh ®Ó bËt lªn c©u hái “Ai biÕt t×nh ai cã
®Ëm ®µ”. Cã hai tiÕng “ai”. TiÕng thø nhÊt chØ chñ thÓ tr÷ t×nh. TiÕng thø hai chØ kh¸ch
®êng xa tøc nh©n vËt em. Nhµ th¬ nh muèn nãi víi kh¸ch ®êng xa m×nh kh«ng d¸m tin vµo sù
®Ëm ®µ Êy. Kh«ng d¸m tin vµo t×nh c¶m cña kh¸ch ®êng xa còng c ã nghÜa lµ vÉn cßn hi
väng. Cã ®iÒu thi sÜ biÕt m×nh cã thÓ tin, cã quyÒn ®îc tin hay kh«ng. T©m tr¹ng cña Hµn
M¡cj Tö l¹i r¬i vµo sù hoµi nghi. Nh÷ng uÈn khóc trong lßng cña nhµ th¬ chÝnh lµ lßng thiÕt
tha víi cuéc sèng nhng còng ®Çy mÆc c¶m.
- NiÒm thiÕt tha víi cuéc sèng kh«ng ph¶i thÓ hiÖn theo lèi xu«i chiÒu mµ tr¸i l¹i ®Çy uÈn
khóc cña Hµn MÆc Tö.
“ChiÕc thuyÒn ngoµi xa, cña NguyÔn Minh ch©u lµ mét truyÖn ng¾n nhiÒu ngêi quan
t©m bµn luËn. (LuËn ®iÓm trung t©m).
- Cã ý kiÕn phñ nhËn nh©n vËt ngêi ®µn «ng trong truyÖn (luËn ®iÓm bé phËn)
+ Hä cho ngêi ®µn «ng lµ nh©n vËt kh«ng thÓ cã trong cuéc ®êi. V× ch¼ng ai ®¸nh vî l¹i
®Ó vî mÆc c¶ “lªn bê h·y ®¸nh, ®õng ®¸nh tríc mÆt con çi”. Ngêi ®µn «ng Êy sÏ kh«ng cßn
xung lùc mµ ®¸nh vî n÷a.
+ C¶nh kÕt thóc truyÖn lµm ngêi ®äc hoang mang, thiÕu niÒm tin vµo cuéc sèng.
+ B¹o lùc trong gia ®×nh ®Òu cã nguyªn nh©n cña nã. Nhng ®ã cã ph¶i lµ nÐt ®iÓn h×nh
trong x· héi ta ngµy nay. (KÕt hîp gi÷a lu©n ®iÓm vµ luËn cø).
- Quan ®iÓm cña chóng ta nh thÕ nµo (LuËn ®iÓm bé phËn)
47
+ Ngêi ®µn «ng trong truyÖn chØ lµ kiÓu nh©n vËt chøc n¨ng. §©y lµ kiÓu nh©n vËt th-
êng thÊy kh«ng chØ ë v¨n häc níc ta mµ c¶ thÕ giíi. §ã lµ nh©n vËt Bª-Li-Cèp trong truyÖn
“Ngêi trong bao” cña An-T«n-P¸p-Lo-VÝch Sª-Khèp. C©u chuyÖn cêi ra níc m¾t vÒ cuéc ®êi
mét con ngêi m¾c chøng bÖnh sî h·i, b¹c nhîc ®Õn th¶m h¹i. Lèi sèng tÇm thêng hñ lËu, hÌn
nh¸t, m¸y m¸o, gi¸o ®iÒu ®Õn ®ª tiÖn. Lèi sèng Êy ®Çu ®éc t©m hån con ngêi, ¶nh hëng
trong x· héi Nga trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kØ 19 ®Çu thÕ kØ 20. NguyÔn Kh¶i x©y dùng
nh©n vËt ngêi ®µn «ng ®Ó ®Æt ra vÊn ®Ò lµm thÕ nµo ®Ó con ngêi v¬n lªn tho¸t khái cuéc
sèng ®ãi nghÌo, l¹c hËu.
+ B¹o lùc trong gia ®×nh kh«ng ph¶i lµ nÐt ®iÓn h×nh nhng cha h¼n ®· lµ hÕt trong x· héi
ta. Nh÷ng xung ®ét diÔn ra hµng ngµy trong çc gia ®×nhcha ph¶i ®· lµ hÕt. §Æc biÖt lµ
nh÷ng xung ®ét ngÇm, nã b¸o hiÖu sù ®æ vì.
+ Gia ®×nh lµ tæ Êm cÇn ®îc quan tam. Nã lµ tæ chøc nhá cña x· héi.
+ C¶nh kÕt thóc truyÖn nh vËy ®Ó cho ngêi ®äc suy nghÜ vµ chiªm nghiÖm. Lèi kÕt thóc
bá ngá nµy lµ nghÖ thuËt cña ngêi viÕt truyÖn, kh«ng ph¶i ai còng cã ®îc. §ã lµ lêi kÕt thÓ
hiÖn ý thøc, trÜu nÆng t×nh th¬ng vµ nçi lo ©u ®èi víi con ngêi.
c-Bµi tËp nµy thÓ hiÖn b»ng sù s¾p xÕp gi÷a luËn ®iÓm, luËn cø.
HiÓu lêi nhËn ®Þnh nµy nh thÕ nµo?
- T¹i sao t×nh c¶m gi÷a cha mÑ vµ con çi lµ t×nh c¶m ch©n thµnh, thiªng lliªng nhÊt?
+ §ã lµ t×nh mÉu tö
+ §ã lµ sù sinh thµnh, dìng dôc con çi nªn ngêi.
+ Con çi lµ niÒm vui, h¹nh phóc cña mÑ.
- T¹i sao nã kh«ng cã lÞch sö, kh«ng cã biªn giíi, lµ çi t×nh chung cña c¶ loµi ngêi?
+ B¶n chÊt con ngêi lµ mét.
+ ë ®©u th× ngêi mÑ còng gÇn gòi víi con çi nhÊt.
+ MÑ lµ tiÕng gäi chung cña c¶ nh©n lo¹i ®Ó chØ ngêi sinh ra con çi.
Suy nghÜ.
+ VÊn ®Ò cÇn b×nh luËn. Kh¼ng ®Þnh lêi nhËn ®Þnh. Më réng bµn b¹c
cã biÓu d¬ng phª ph¸n. Nªu ý nghÜa vÊn ®Ò.
48
9- nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm ,mét trÝch ®oan v¨n xu«I
A-KiÕn thøc träng t©m
-HiÓu vµ biÕt çch lµm bµi nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm truyÖn vµ mét trÝch ®o¹n truyÖn .
1-Khai niÖm
-TruyÖn ®Ó chØ t¸c phÈm cã cèt truyÖn ,nh©n vËt ,t×nh tiÕt vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng
.Ph¹m vi bµi nµy chñ yÕu nghiªng vÒ v¨n xu«i .TruyÖn lµ chØ nh÷ng t¸c phÈm v¨n xu«i
.TrÝch ®o¹n trong truyÖn còng lµ trÝch ®o¹n trong t¸c phÈm v¨n xu«i.
-NghÞ luËn vÒ truyÖn ,mét trÝch ®o¹n vÒ truyÖn lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh÷ng thao t¸c cña
nghÞ luËn ®Ó lµm râ hoÆc nhËn xÐt ,®¸nh gi¸ ,so s¸nh ,ph¶n b¸c nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra
trong truyÖn hoÆc ®o¹n trÝch Êy .
2-Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra trong truyÖn bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò g×?
-Cã ba vÊn ®Ò chÝnh mµ truyÖn thÓ hiÖn :
+Mét lµ néi dung t tëng ,t×nh c¶m.
+ Hai lµ nghÖ thuËt
+Ba lµ võa néi dung, võa nghÖ thuËt.
-Ph©n tÝch hoÆc so s¸nh ,ph¶n b¸c ,b×nh luËn ,chøng minh vÒ nh©n vËt ®Òu lµ h×nh thøc
cña nghÞ luËn vÒ truyÖn .
VÝ dô: Qua truyÖn ng¾n “ChÝ PhÌo” Nam Cao ®· ph¸t hiÖn ra vÊn ®Ò míi mÎ ë n«ng
th«n giai ®o¹n (1930-1945).§ã lµ m©u thuÉn gay g¾t kh«ng thÓ gi¶i quyÕt mét çch ®¬n
gi¶n mµ quyÕt liÖt b»ng m¸u .Suy nghÜ cña anh(chi)vÒ vÊn ®Ò nµy qua nh©n vËt ChÝ
PhÌo .
-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý :
49
+M©u thuÉn gay g¾t nhÊt ,quyÕt liÖt nhÊt ë n«ng th«n giai ®o¹n(1930-1945)lµ m©u
thuÉn nµo?
+T¹i sao m©u thuÉn ®ã kh«ng gi¶i quyÕt ®¬n gi¶n mµ ph¶i quyÕt liÖt vµ c¶ b»ng
m¸u ? .Nã ®îc thÓ hiÖn nh thÕ nµo qua nh©n vËt ChÝ PhÌo ?
*Bi kÞch bÞ cù tuyÖt quyÒn lµm ngêi cña ChÝ PhÌo (…)
*ChÝ PhÌo chØ cã thÓ ®©m chÕt kÎ thï vµ tù s¸t .
+NhËn ®Þnh cña ®Ò ra ®óng hay sai?
+Më réng vÊn ®Ò (B»ng çch ®µo s©u thªm mét khÝa c¹nh)
*Cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt ®Ém m¸u qua kÕt côc th¶m th¬ng cña ChÝ PhÌo lµ
mét dù b¸o cña Nam Cao (…)
+Nªu ý nghÜa t¸c dông cña vÊn ®Ò ®Æt ra
3-yªu cÇu
a- X¸c ®Þnh ®îc yªu cÇu cña ®Ò .nghÜa lµ nghÞ luËn vÒ vÊn ®Ò g× cña t¸c phÈm .(néi
dung t tëng hay nghÖ thuËt ,hoÆc c¶ néi dung ,nghÖ thuËt )
b-X¸c ®Þnh ®îc thao t¸c chÝnh cña ®Ò (gi¶i thÝch hay b×nh luËn ,so s¸nh hay ph¶n b¸c
,ph©n tÝch hay chøng minh…)
c-Tuy nhiªn muèn lµm tèt bµi nghÞ luËn vÒ truyÖn ,mét ®o¹n trÝch truyÖn ph¶i lµ sù kÕt
hîp cña nhiÒu thao t¸c lµm v¨n nghÞ luËn .MiÔn sao lµm râ ,lµm s©u ®Ó cho ngêi ®äc ®ång
t×nh víi m×nh .
d-Ph¶i chó ý tíi bè côc bµi viÕt .Bµi viÕt gåm 3 phÇn :
-Më bµi :giíi thiÖu mét çch t nhiªn vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn
-Th©n bµi : Thùc hiÖn çc thao t¸c nghÞ luËn ®Ó lµm râ ,lµm s©u vÊn ®Ò .
-KÕt bµi: Më híng míi khi nghÞ luËn vÒ truyÖn cña t¸c gi¶ (t¸c gi¶ cã liªn quan tíi
®Ò ra)
B-C©u hái vµ bµi tËp
50
C©u hái :
a- ThÕ nµo lµ nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm , mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i
b- Nªu nh÷ng yªu cÇu khi lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm , mét ®o¹n trÝch
v¨n xu«i
c- Nªu kh¸i qu¸t çch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm , ®o¹n trÝch v¨n xu«i
Bµi tËp :
a-Suy nghÜ cña anh (chÞ ) vÒ nh÷ng nhËn thøc cña NghÖ sÜ nhiÕp ¶nh Phïng trong
“ChiÕc thuyÒn ngoµi xa” cña NguyÔn Minh Ch©u .
b-Suy nghÜ cña anh (chÞ ) vÒ “Mêi ngãn tay cña TNó bÞ ®èt ch¸y nh mêi ngän ®uèc” trong
truyÖn “Rõng xµ nu” cña NguyÔn Trung Thµnh
c-Suy nghÜ cña anh (chÞ ) vÒ “Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh” cña NguyÔn Thi
C- §Ò kiÓm tra
a- Søc sèng cña nh©n vËt MÞ tõ khi bÞ b¾t lµm con d©u g¹t nî ®Õn khi tho¸t khái
Hång Ngµi.
b- Trong t¸c phÈm “ Vî NhÆt” cña Kim L©n anh Trµng nhÆt ®îc vî tríc çi ®ãi
vµ çi chÕt ®e däa lµ mét t×nh huèng vui mµ téi nghiÖp.
c- “ChØ khi ChÝ PhÌo ngËt ngìng bíc ra tõ trang s¸ch cña Nam Cao ngêi ta míi thÊm thÝa
nçi khæ cña ngêi n«ng d©n sèng ng¾c ngo¶i sau lòy tre lµng” . ý kiÕn cña anh ( chÞ ) nh
thÕ nµo.
D – Gîi ý tr¶ lêi
C©u hái: (a, b, c dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi).
Bµi tËp:
-Phïng ®ang ®øng tríc c¶nh biÓn sím khi mÆt trêi míi thøc dËy qua ®¸m m©y ¸nh hång
.Phïng béc lé rung ®éng tríc c¶nh :
+ “ Mét c¶nh ®¾t trêi cho” mµ “ suèt ®êi cÇm m¸y cha bao giê thÊy”
+ Nã ®Ñp “ nh bøc tranh mùc tµu cña mét danh ho¹ thêi cæ”
51
+ §iÓm nh×n cña nghÖ thuËt “ Mòi thuyÒn in mét nÐt m¬ hå loÌ nhoÌ vµo bÇu s¬ng mï
tr¾ng nh s÷a cã pha chót hång hång do ¸nh mÆt trêi chiÕu vµo” . TÊt c¶ khung c¶nh Êy nh×n
qua ®«i m¾t cña ngêi nghÖ sÜ .Anh kh¼ng ®Þnh “ toµn bé khung c¶nh tõ ®êng nÐt ®Õn ¸nh
s¸ng ®Òu hµi hoµ vµ ®Ñp ,mét vÎ ®Ñp thùc ®¬n gi¶n vµ toµn bÝch”
+ Phïng béc lé sù rung ®éng “ §øng tríc nã t«i trë nªn bèi rèi .Trong tr¸i tim nh cã çi g× bãp
th¾t vµo” vµ “ ph¸t hiÖn ra kho¶nh kh¾c tr¾ng ngÇn cña t©m hån” .
-Phïng lµ mét nghÖ sÜ trªn ®êng s¨n t×m çi ®Ñp .Anh thùc sù biÕt quan s¸t lùa chän çi ®Ñp
cña thiªn nhiªn ,c¶nh vËt ,con ngêi .Sù rung ®éng cña ngêi nghÖ sÜ ®· ®Õn ®óng lóc .Sù rung
®éng thùc sù khi ®øng tríc çi ®Ñp .Çi ®Ñp tù nhiªn “ ®¾t gi¸” , “trêi cho” ,míi thùc sù lµm
rung ®éng lßng ngêi . Tõ ®©y ,ta thÊy ngêi nghÖ sÜ ph¶i lµ ngêi ph¸t hiÖn vµ mang çi ®Ñp
®Õn cho ®êi .
- Phïng cßn nhËn ra trong suy nghÜ cña m×nh “ ch¼ng biÕt ai ®ã lÇn ®Çu ph¸t hiÖn ra b¶n
th©n çi ®Ñp lµ ®¹o ®øc” .NÕu cô NguyÔn Tu©n cßn sèng ®Õn b©y giê ch¾c cô hµi lßng
l¾m v× cã mét ®Ö tö ®· ®ång c¶m vÒ çi ®Ñp nh m×nh .§ã lµ çi ®Ñp ph¶i kÕt hîp víi çi
t©m ,çi tµi kÕt hîp víi çi thiÖn .
-Ngêi ®µn «ng ®¸nh vî .Ngêi vî kh«ng cã ph¶n øng g×
-B¹o lùc gia ®×nh lµ vÊn ®Ò tån t¹i trong x· héi .Bíc sang thÕ kØ XXI chóng ta vÉn cha døt
®iÓm ®îc .ë ®©u cã b¹o lùc gia ®×nh th× n¹n nh©n cña nã lµ ngêi vî ,ngêi mÑ vµ nh÷ng ®øa
con téi nghiÖp .B¹o lùc lµ dÊu hiÖu cña sù ®au khæ ,r¹n nøt cña h¹nh phóc gia ®×nh .Nã lµm
tæn th¬ng bao mèi quan hÖ cña ®êi sèng t×nh c¶m con ngêi .
B¹o lùc Êy diÔn ra thêng xuyªn “ Ba ngµy mét trËn nhÑ ,n¨m ngµy mét trËn nÆng” .Nhµ v¨n
®Ó cho nh©n vËt Phïng chøng kiÕn :
+ “ Ngêi ®µn bµ ®øng l¹i ,ngíc m¾t nh×n qua chç con thuyÒn ®Ëu ,®a tay lªn ®Þnh g·i hay
söa l¹i m¸i tãc nhng råi l¹i bu«ng thâng xuèng ®a cÆp m¾t nh×n xuèng ch©n”
+ “ L·o ®µn «ng lËp tøc trë nªn hïng hæ ,mÆt ®á gay ,l·o rót trong ngêi ra mét chiÕc th¾t lng
cña lÝnh nguþ ngµy xa ,cã vÎ nh nh÷ng ®iÒu ph¶i nãi víi nhau ,hä ®· nãi hÕt ,ch¼ng nãi
ch¼ng r»ng l·o trót c¬n giËn nh löa ch¸y ,dïng çi th¾t lng quËt tíi tÊp lªn lng ngêi ®µn bµ ,l·o
52
võa ®¸nh võa thë hång héc ,hai hµm r¨ng ngiÕn vµo nhau ken kÐt .Cø mçi nh¸t quÊt xuèng l·o
l¹i nguyÒn rña b»ng çi giäng rªn rØ ®au ®ín “ Mµy chÕt ®i cho «ng nhê .Chóng mµy chÕt ®i
cho «ng nhê”
+ “ Ngêi ®µn bµ cã vÎ cam chÞu nhÉn nhôc kh«ng hÒ kªu mét tiÕng ,kh«ng chèng tr¶ ,còng
kh«ng t×m çch trèn ch¹y .
- B¹o lùc Êy diÔn ra sau chiÕc xe dß ph¸ m×n cña MÜ trªn b·i çt cßn ®Ó l¹i .
-Cã thÓ kh«ng cã chuyÖn vî chång tho¶ thuËn víi nhau : Cã ®¸nh th× lªn bê ,®õng ®¸nh tríc
mÆt çc con .NghÜa lµ kh«ng cã chuyÖn in hÖt nh nhµ v¨n miªu t¶ .Nhng nhËn thøc cña çc
nhµ v¨n kh«ng sai .V× trªn ®êi nµy cßn cã v« sè nh÷ng kÎ vò phu ,ngêi phô n÷ ph¶i chÞu thiÖt
thßi trong ®ßn roi vµ nh÷ng ®øa con sèng trong mÆc c¶m .
- B¹o lùc gia ®×nh l¹i diÔn ra ngay sau chiÕc xe dß ph¸ m×n cña mÜ trªn b·i çt .Ph¶i ch¨ng
cuéc chiÕn ®Çu giµnh ®éc lËp tù do ta ®· gi¶i quyÕt ®îc trän vÑn ,mang l¹i niÒm vui cho
mäi ngêi .Nhng sau khi miÒn Nam hoµn toµn gi¶i phãng cßn biÕt bao vÊn ®Ò ®Æt ra : §ãi
kÐm ,bÖnh tËt ,b¹o lùc gia ®×nh … Chóng ta nghÜ g× ®©y?
-HiÖn thùc cuéc sèng lµm ngêi ®äc mñi lßng .BiÕt bao c¶nh ®êi cø ph¬i bµy ra tríc m¾t
+ “ Mét ngêi ®µn bµ tr¹c ngoµi bèn m¬i ,mét th©n h×nh quen thuéc cña ®µn bµ vïng biÓn
,cao lín víi nh÷ng ®êng nÐt th« kÖch .Mô rç mÆt .Khu«n mÆt mÖt mái sau mét ®ªm thøc
tr¾ng kÐo líi ,t¸i ng¾t vµ dêng nh ®ang buån ngñ .Ngêi ®µn «ng ®i sau .TÊm lng réng vµ
cong nh mét con thuyÒn .M¸i tãc tæ qu¹ .L·o ®i ch©n ch÷ b¸t ,hµng l«ng mµy ch¸y n¾ng rñ
xuèng hai con m¾t ®Çy vÎ ®éc d÷”
CÆp vî chång lµng chµi h¼n kh«ng ph¶i lµ ngêi giµu cã ,sung síng .Hä còng lµ n¹n nh©n cña
çi nghÌo khæ ,vÊt v¶ lao ®éng cËt lùc mµ vÉn ngÆt nghÌo v× miÕng c¬m manh ¸o .-§«ng con
.Ngêi ®µn bµ thó nhËn : “ Ngêi ®µn bµ chÐp miÖng ,con m¾t nh nh×n suèt c¶ ®êi m×nh : “
gi¸ t«i ®Î Ýt vµ chóng t«i s¾m ®îc çi thuyÒn réng h¬n” .Th× ra ®Î nhiÒu ,thuyÒn nµo còng
tõ mêi ®Õn h¬n mêi ®øa .§©y lµ nguyªn nh©n cña sù ®ãi nghÌo .Råi thiªn tai ,trêi lµm ®éng
biÓn “ vî chång con çi ph¶i ¨n x¬ng rång chÊm muèi” Çi lÝ ë ®êi “ «ng trêi sinh ra ngêi ®µn
bµ lµ ®Ó ®Î con vµ nu«i con cho ®Õn khi kh«n lín ,cho nªn ph¶i g¸nh lÊy çi khæ .§µn bµ ë
thuyÒn chóng t«i ph¶i sèng cho con chø kh«ng thÓ sèng nh m×nh trªn ®Êt ®îc” .
53
Do con ngêi, do thiªn tai do çi lÏ ë ®êi ®· ¨n s©u ,b¸m b¸m rÔ hµng ngµn ®êi nay mµ ngêi
®µn bµ ph¶i chÞu ®au khæ .Ngêi ®µn «ng v× vÊt v¶ cùc nhäc ,kh«ng biÕt ®æ çi bùc ,tøc
,uÊt øc vµo ®©u ,chØ cßn biÕt trót lªn ngêi vî .
-Ph¸c th¬ng mÑ nhng hµnh ®éng liÒu lÜnh ,thiÕu suy nghÜ .Nã chØ nghÜ th¬ng mÑ bÞ
®¸nh mµ s½n sµng báp quªn t×nh phô tö .XÐt cho cïng ,Ph¸c còng lµ n¹n nh©n cña b¹o lùc gia
®×nh .Cø xem cö chØ cña nã th× thÊy : “ Çi th»ng nhá lÆng lÏ ®a mÊy ngãn tay khÏ sê lªn
khu«n mÆt ngêi mÑ nh muèn lau ®i nh÷ng giät níc m¾t” . Hµnh ®éng nhÊt thêi cña Ph¸c
“ Nh viªn ®¹n” b¾n vµo ngêi bè vµ lóc nµy “ ®ang xuyªn qua t©m hån” ngêi mÑ .T×nh c¶nh
thËt ®au lßng .Lµm thÕ nµo ®Ó xo¸ ®i nh÷ng chuyÖn ®au lßng trong gia ®×nh nµy .L¹i mét
nhËn thøc míi mÎ .
- Çch gi¶i quyÕt cña ch¸nh ¸n toµ ¸n huyÖn lµ :
+ Gäi ngêi ®µn bµ tíi c¬ quan vµ nãi b»ng giäng giËn d÷ : “ ChÞ kh«ng sèng næi víi l·o vò
phu Êy ®©u” Çch gi¶i quyÕt nµy tuy ®øng vÒ phÝa ngêi ®µn bµ nhng thiÕu thùc tÕ .§¸ng lÏ
ph¶i t×m hiÓu nguyªn nh©n ,ph©n tÝch cô thÓ ,n¾m b¾t yªu cÇu nguyÖn väng .Çch gi¶i
quyÕt nµy thùc sù cha æn .Kh«ng thÓ ¸p dông lÝ thuyÕt s¸ch vë mµ ph¶i c¨n cø vµo thùc tÕ
®êi sèng .Çch gîi ý cña §©ñ lµm cho c¨n phßng “ lång léng giã biÓn tù nhiªn bÞ hót hÕt
kh«ng khÝ trë nªn ngét ng¹t” . .C¶m gi¸c cña Phïng thÊy nh vËy .Ph¸p luËt ph¶i g¾n liÒn víi
®¹o ®øc ,kh«ng thÓ ¸p dông tuú tiÖn .Gi¶i quyÕt li h«n cµng lµm cho gia ®×nh r¹n nøt vµ tan
vì .Nh÷ng ®øa con råi sÏ ra sao ? §iÒu quan träng lµ çc chó ®©u cã pahØ lµ ngêi lµm ¨n …
cho nªn çc chó ®©u cã hiÓu ®îc çi viÖc cña çc ngêi lµm ¨n lam lò khã nhäc” NghÜa lµ ra
kh¬i vµo léng cÇn ph¶i cã bµn tay c¶u ngêi ®µn «ng .Ngêi ®µn «ng lµ trô cét trong nhµ .
- Cuèi truyÖn §Èu ®i gÆp ngêi ®µn «ng .Phïng ®i gÆp th»ng Ph¸c .KÕt qu¶ nh thÕ nµo ,t¸c
gi¶ cßn bá ngá .ChØ biÕt bøc ¶nh anh chôp cã chiÕc thuyÒn líi vã vµ suy nghÜ cña Phïng “
bao giê t«i còng thÊy ngêi ®µn bµ Êy ®ang bíc ra khái tÊm ¶nh ,®ã lµ ngêi ®µn bµ vïng biÓn
cao lín víi ®êng nÐt th« kÖch ,tÊm lng ¸o b¹c phÕch cã miÕng v¸ ,nöa th©n díi ít sòng ,khu«n
mÆt rç ®· nhît tr¾ng v× kÐo líi suèt ®ªm” .Ph¶i ch¨ng ®©y lµ sù tr¨n trë tríc cuéc sèng cßn
nhiÒu ®iÒu khã kh¨n ,vÊt v¶ cña ngêi lµm nghÖ thuËt .§ã lµ mèi quan hÖ gi÷a v¨n ch¬ng víi
cuéc ®êi .
54
b-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc çc ý.
* Ngêi ®äc thÊy ®îc téi ¸c cña giÆc d· man ,tµn ¸c ®Õn tét cïng mµ søc chÞu ®ùng cña
con ngêi còng ®Õn møc tét cïng .
* T Nó kh«ng thÊy báng r¸t .Löa ch¸y trong lång ngùc .Trong ®«i m¾t anh b©y giê lµ hai
côc löa lín” . “ T Nó n»m suy nghÜ Mai chÕt råi ,®øa bÐ còng ®· chÕt råi .T Nó còng sÏ
chÕt . T Nó kh«ng tiÕc ,chØ tiÕc r»ng kh«ng sèng ®Õn ngµy næi dËy” .Ngän löa trong m¾t
,trong tr¸i tim anh .§ã lµ ngän löa cña t×nh yªu th¬ng ,c¨m thï ch¸y báng .Anh kh«ng tiÕc ®êi
nªn cµng kh«ng sî chÕt ,chØ tiÕc kh«ng cã mÆt trong ngµy næi dËy .Con ngêi ®· tõng gi¸p
mÆt víi kÎ thï ,®· tõng bÞ b¾t ,bÞ tra tÊn míi cã ®îc phÈm chÊt Êy .§ã lµ con ngêi nöa ®êi löa
®¹n .Anh kh«ng hÒ kªu van v× víi anh “ Ngêi céng s¶n kh«ng biÕt van xin” .
* §«i bµn tay T Nó gióp ngêi ®äc nhËn ra qu¸ tr×nh trëng thµnh cña anh .§ã lµ bµn tay cña
con ngêi biÕt nhËn thøc vÒ m×nh ,khi häc çi ch÷ kh«ng vµo ®· cµm ®· ®Ëp vµo ®Çu “ §Çu
t«i ngu qu¸” vµ chØ vµo bông m×nh tr¶ lêi th»ng giÆc “ Céng s¶n ë ®©y”
* §ã lµ ®«i bµn tay cña t×nh c¶m con ngêi ,khi thæ lé t×nh yªu : “ N¨m slÊy bµn tay Mai lóc
ë tï vÒ” vµ “ §«i çnh tay nh hai gäng k×m «m lÊy vî con” .
* §ã lµ ®«i bµn tay cña hµnh ®éng “ rÏ c©y rõng ®i liªn l¹c” ,bµn tay nhÆt ®¸ vÒ mµi
rùa ,dô gi¸o ,m¸c … Bµn tay côt mêi ®èt vÉn b¾n ®îc sóng ,bãp cæ th»ng giÆc díi hÇm
s©u,lËp nhiÒu chiÕn c«ng xuÊt s¾c.
§ã lµ ®«i bµn tay cña ngêi anh hïng trªn quª h¬ng cña §am S¨n ,Xinh Nh· ,cña anh hïng Nóp
thêi ®¸nh Ph¸p .Lµ hiÖn th©n cña con ngêi miÒn Nam kiªn cêng .
-§ã lµ chi tiÕt cuèn sæ gia ®×nh .§©y lµ cuèn gia ph¶ -ghi chÐp hÖ thèng vµ thø bËc trong
gia ®×nh .Ta thêng thÊy ë nhiÒu gia ®×nh cã nÒn nÕp sèng .Néi dung gia ph¶ thêng ghi
+ Hä tªn khai sinh
+ Tªn huý ( ®Æt tríc lóc mÊt )
+ MÊt ngµy ( cóng giç )
+ N¬i an t¸ng .
55
Cuèn sæ chó N¨m ghi tuy kh«ng ®Çy ®ñ nh thÕ nhng còng kh¸ têng tËn :
+ “ ThÝm N¨m ®i xuång däc l¸ chuèi bÞ ca n«ng Má Cµy b¾n bÓ xuång chÕt cßn mÆc çi
quÇn míi ,trong tói cßn hai ®ång b¹c ,giç nh»m ngµy …”
+ “ ¤ng néi nghe sóng næ sî bß ®øt d©y ra n¾m giµm ( d©y xá mòi bß ) ,lÝnh tæng phßng
vµo nãi “ mµy lµ du kÝch” råi b¾n vµo gi÷a bông éng néi ,giç nh»m ngµy …”
+ “ Ngµy 29 th¸ng ch¹p ©m ( th¸ng 12) ®¹i diÖn To¶ cho lÝnh ®Õn c¾t lóa cña b¸c Hai nãi lµ
ruéng cña ViÖt Minh cÊp ,cã chöi “ ®ï mÑ” ,råi ®Ëp bÓ çi tr· kh¸p rîu ( nåi cÊt rîu) .Ngµy
quËn S¬n d¾t lÝnh Má Cµy vÒ bao nhµ hái bµ néi chó N¨m trèn ®©u ,bµ néi nãi kh«ng
biÕt .QuËn S¬n b¾t bµ néi cói xuèng gi÷a s©n ®¸nh bµ néi ba roi … Ngµy ba m¬i th¸ng s¸u
nh»m trêi tèi ,Týa cña ViÖt «m ®Öm ®i ngñ ngoµi bê bÞ lÝnh
T©y bèt Kinh Ngang b¾t chÆt ®Çu ,m¸ ViÖt «m ræ ®i ®ßi ®Çu lîm ®îc hag cña chi bé ,tÝa
ViÖt giÊu ë bê ruéng …
TÊt nhiªn c¶ m¸ ViÖt sau nµy bÞ ®¹i b¸c b¾n chó N¨m còng sÏ ghi
+ Sau ®ã chó N¨m cã ghi mét sè c«ng t¸c cña gia ®×nh .
- “ «ng néi ®i ®ãng ®¸y ( ®ãng cäc gi¨ng líi b¾t ç ) ë s«ng B×nh kh¸nh cã mß ®îc hai c©y
mót m¸t ( lo¹i sóng tay ) díi tµu ch×m”
- “ Th»ng hai con chó N¨m ®i vÒ phÐp ,lóc ngang lé Giång Tr«m thÊy cèt ng· ba (l« cèt
giÆc ) liÒn bß vµo ®Æt tr¸i ( m×n ) ,lÊy cèt xong bã n¨m c©y sóng v¸c vÒ x· nhµ” .
“ Díi c©u nµy chó N¨m cã ghi cßn nhiÒu viÖc thán mán ( nhá ) t«i ghi kh«ng hÕt ,®Ó råi
s¾p nhá nã ghi thªm .KÕ c©u ®ã lµ chiÕn c«ng cña chÞ em ViÖt vµ ChiÕn trªn s«ng §Þnh
Thuû
-Mét viÖc dï chØ lµ ghi chÐp kh«ng ®Çy ®ñ nhng nã thiªng liªng lu gi÷ cho con ,ch¸u ,çc thÕ
hÖ ®êi sau biÕt ®îc ®«i nÐt vÒ cô kÞ ,cha «ng m×nh ®êi tríc .
- §©y lµ mét gia ®×nh cã thï s©u víi phong kiÕn vµ ®Õquèc .§«ng thêi ®ã cßn lµ gia ®×nh cã
truyÒn thèng çch m¹ng .Tuy kh«ng lµm ®Õn cÊp nä ,cÊp kia nhng trùc tiÕp tham gia chiÕn
®Êu ,gom gãp vò khÝ cho ®»ng m×nh .
56
- Ngêi trùc tiÕp ghi cuèn sæ nµy lµ chó ruét ( chó N¨m ) cña ChiÕn ViÖt hiÖn cßn ®Çu ®¹n
trªn b¶ vai
.C¶ m¸ cña ChiÕn ,ViÖt n÷a .Chång hi sinh th¾t lng buéc bông lµm mín nu«i con “ §«i b¾p
ch©n m¸ trßn vo lóc nµo cóng dÝnh ®Êt .M¸ léi hÕt ®ång nµy sang bng kh¸c ,con m¾t t×m
viÖc ,bµn ch©n dä ®êng .M¸ xin ®i lµm c«ng cÊy ,c«ng gÆt” ®Ó nu«i çc con kh«n lín .§Õn
c¶ nh÷ng viÖc “ ®i dä t×nh thÕ bän lÝnh” ( g¸c cho çc c« chó häp .NÕu cã lÝnh th× b¸o ®Ó
çc c« ,çc chó xuèng hÇm ) .Nh÷ng ngµy ®Þch lïng sôc ,bao nhµ chóng hái “ Vî T N¨ng ®©u”
.M¸ ra tríc cöa tr¶ lêi “ vî T N¨ng ®©y” .M¸ kh«ng hÒ run sî Dêng nh c¶ cuéc ®êi vÊt v¶ cña
m¸ ,c¶ nh÷ng nguy hiÓm gian lao mµ m¸ tr¶i qua tÊt c¶ ®îc gom l¹i ,dån l¹i ë ý nghÜ : Mong
con mau kh«n lín .
M¸ nhµn bän lÝnh víi ®«i m¾t s¾c ¸nh lªn ,®«i m¾t cña ngêi ®· tõng vît s«ng vît biÓn”
- “ M¸ ®i ®Êu tranh ë Má Cµy vÒ .Ca n«ng nã b¾n ®uæi theo .Mét tr¸i r¬i bÞch trªn lé ,tríc
mÆt m¸ kh«ng næ .M¸ ®Õn dßm dßm råi bá lu«n vµo ræ c¾p vÒ .Mét tr¸i kh¸c ®· v¨ng miÕng
tróng m¸ khi m¸ vÒ tíi ®Çu xãm . M¸ chÕt .Tr¸i ca n«ng lÐp trong ræ vÉn cßn nãng hæi”
§óng lµ gia ®×nh cã truyÒn thèng çch m¹ng .§©y lµ c¬ së t¹o nªn b¶n chÊt kiªn cêng kh«ng sî
®Þch cña ViÖt vµ ChiÕn .ë ®Êt níc ta nãi chung ë miÒn Nam nãi riªng cã bao gia ®×nh nh
thÕ . Chóng ta rÊt tù hµo .
-§ã lµ ViÖt nhí l¹i c©u nãi cña chó N¨m :
“ Chó thêng vÝ chuyÖn gia ®×nh nhµ ta nã dµi nh s«ng ®Ó råi chó sÏ chia cho mçi ngêi mét
khóc mµ ghi vµo ®ã .Chó kÓ chuyÖn con s«ng nµo ë níc ta còng ®Ñp ,l¾m níc b¹c nhiÒu phï
sa ,vên ruéng m¸t mÎ còng sinh ra tõ ®ã ,lßng tèt cña con ngêi còng sinh ra tø ®ã .Tr¨m s«ng
®æ vÒ mét biÓn ,con s«ng cña gia ®×nh ta còng ch¹y vÒ biÓn mµ biÓn th× réng l¾m ,chÞ
em ViÖt lín lªn råi sÏ biÕt ,réng b»ng c¶ níc ta vµ ngoµi c¶ níc ta”
§©y lµ ®o¹n kÓ tù nhiªn qua lêi ®éc tho¹i .TruyÒn thèng gia ®×nh vÝ nh con s«ng ,ta nhËn ra
nhiÒu ®iÒu thó vÞ
+ TruyÒn thèng gia ®×nh nµo còng ®Ñp ,®¸ng tr©n träng
+ TruyÒn thèng x©y dùng lªn ,gi÷ g×n que h¬ng ,lµng xãm
57
+ TruyÒn thèng gia ®×nh gióp çc thÕ hÖ sèng tèt ®Ñp h¬n
+ TruyÒn thèng gia ®×nh lµm nªn truyÒn thèng ®Êt níc vµ c¶ nh©n lo¹i . “ Tr¨m s«ng ®æ
vÒ biÓn .BiÓn th× réng l¾m … réng b»ng c¶ níc ta vµ ngoµi c¶ níc ta”
ChiÕn ViÖt sinh ra ,lín lªn trong truyÒn thèng gia ®×nh nh thÕ nhÊt ®Þnh sÏ ph¸t huy vµ thÓ
hiÖn phÈm chÊt tèt ®Ñp
. - Chøng kiÕn c¶nh ba, m¸ bÞ giÆc s¸t h¹i ChiÕn vµ ViÖt ghi s©u mèi thï víi qu©n giÆc
,quyÕt t©m tr¶ thï cho ba ,m¸ .
+ Hai chÞ em theo du kÝch ®¸nh tµu MÜ trªn dßng s«ng §Þnh Thuû .Mét th»ng MÜ bÞ tróng
®¹n cña
ChiÕn vµ ViÖt .Chó N¨m ®· ghi c«ng cho c¶ hai ®øa .Tuæi nhá mµ chÝ lín . C¶ hai ®· thÓ
hiÖn tinh thÇn kh«ng sî giÆc ,d¸m ®¸nh giÆc vµ quyÕt th¾ng giÆc .
+ C¶ hai ®Òu giµnh nhau nhËp ngò tríc .
§©y lµ ®o¹n ®èi tho¹gi÷a hai chÞ em :
* Tao lín tao míi ®i ,mµy ë nhµ phô víi chó N¨m ,qua n¨m h·y ®i .
* Bé m×nh chÞ biÕt ®i tr¶ thï µ ?
* Håi ®ã m¸ nãi tao ®i ,mÇy ë nhµ lµm ruéng víi m¸ träng träng ( lín lín ) råi ®i sau .
* M¸ nãi håi nµo ?
Ch¼ng ai chÞu nhêng ai .ChØ ®Õn khi chó N¨m ph¶i ®øng ra nãi víi ®ång chÝ çn bé huyÖn :
“ hai ch¸u t«i cã mét lßng theo §¶ng nh vËy ,t«i còng mõng .VËy xin trªn cø ghi tªn cho c¶ hai .
ViÖc lín ta tÝnh theo viÖc lín cßn viÖc thán mán trong nhµ ,t«i thu xÕp kh¸c xong” .ThÕ lµ c¶
hai ®îc t×nh nguyÖn .T×nh nhµ nghÜa níc lµ ë chç nµy .ë tuæi ChiÕn vµ ViÖt cha hiÓu l¾m
vÒ nghÜa níc t×nh nhµ ,.môc ®Ých ®i bé ®éi lµ ®îc cÇm sóng chiÕn ®Êu tiªu diÖt bän giÆc
,tr¶ thï cho ba ,m¸ .
+ §ªm cßn l¹i ë nhµ ®Ó ngµy mai lªn ®êng vÒ ®¬n vÞ ,hai chÞ em ®· nãi víi nhau nhiÒu
chuyÖn . Nµo lµ cho x· mîn nhµ lµm líp d¹y häc .Th»ng ót em sang ë víi chó N¨m ,giao l¹i mÊy
c«ng ruéng cho chi bé ®Ó chia cho bµ con .Hai c«ng mÝa chõng nµo tíi mïa nhê chó N¨m
58
®èn ,®Ó dµnh ®ã lµm giç ba m¸ . Çc ®å vËt nh lu ,chÐn ®Üa ,cuèc ,®Ìn soi víi n¬m göi chó
N¨m . Chõng nµo chÞ Hai ë díi biÓn vÒ lµm giç m¸ chÞ Êy - Chøng kiÕn c¶nh ba, m¸ bÞ
giÆc s¸t h¹i ChiÕn vµ ViÖt ghi s©u mèi thï víi qu©n giÆc ,quyÕt t©m tr¶ thï cho ba ,m¸ .
+ Hai chÞ em theo du kÝch ®¸nh tµu MÜ trªn dßng s«ng §Þnh Thuû .Mét th»ng MÜ bÞ tróng
®¹n cña i ChiÕn vµ ViÖt .Chó N¨m ®· ghi c«ng cho c¶ hai ®øa .Tuæi nhá mµ chÝ lín . C¶ hai
®· thÓ hiÖn tinh thÇn kh«ng sî giÆc ,d¸m ®¸nh giÆc vµ quyÕt th¾ng giÆc .
+ C¶ hai ®Òu giµnh nhau nhËp ngò tríc .
§©y lµ ®o¹n ®èi tho¹gi÷a hai chÞ em :
* Tao lín tao míi ®i ,mµy ë nhµ phô víi chó N¨m ,qua n¨m h·y ®i .
* Bé m×nh chÞ biÕt ®i tr¶ thï µ ?
* Håi ®ã m¸ nãi tao ®i ,mÇy ë nhµ lµm ruéng víi m¸ träng träng ( lín lín ) råi ®i sau .
* M¸ nãi håi nµo ?
Ch¼ng ai chÞu nhêng ai .ChØ ®Õn khi chó N¨m ph¶i ®øng ra nãi víi ®ång chÝ çn bé huyÖn :
“ hai ch¸u t«i cã mét lßng theo §¶ng nh vËy ,t«i còng mõng .VËy xin trªn cø ghi tªn cho c¶ hai .
ViÖc lín ta tÝnh theo viÖc lín cßn viÖc thán mán trong nhµ ,t«i thu xÕp kh¸c xong” .ThÕ lµ c¶
hai ®îc t×nh nguyÖn .T×nh nhµ nghÜa níc lµ ë chç nµy .ë tuæi ChiÕn vµ ViÖt cha hiÓu l¾m
vÒ nghÜa níc t×nh nhµ ,.môc ®Ých ®i bé ®éi lµ ®îc cÇm sóng chiÕn ®Êu tiªu diÖt bän giÆc
,tr¶ thï cho ba ,m¸ .
+ §ªm cßn l¹i ë nhµ ®Ó ngµy mai lªn ®êng vÒ ®¬n vÞ ,hai chÞ em ®· nãi víi nhau nhiÒu
chuyÖn . Nµo lµ cho x· mîn nhµ lµm líp d¹y häc .Th»ng ót em sang ë víi chó N¨m ,giao l¹i mÊy
c«ng ruéng cho chi bé ®Ó chia cho bµ con .Hai c«ng mÝa chõng nµo tíi mïa nhê chó N¨m
®èn ,®Ó dµnh ®ã lµm giç ba m¸ . Çc ®å vËt nh lu ,chÐn ®Üa ,cuèc ,®Ìn soi víi n¬m göi chó
N¨m . Chõng nµo chÞ Hai ë díi biÓn vÒ lµm giç m¸ chÞ Êy cã muèn lÊy th× cho chÞ chë vÒ d-
íi Êy … Çch tÝnh to¸n, thu xÕp nh vËy thËt gän gµng .ViÖc nµo ra viÖc Êy ,trän vÑn nghÜa
t×nh víi lµng xãm víi ngêi th©n .NguyÔn Thi thùc sù am hiÓu tÝnh çch ngêi d©n Nam Bé míi
miªu t¶ tØ mØ ,cô thÓ ®Õn nh vËy .TÝnh çch nh©n vËt còng hiÖn lªn kh¸ ®Ëm nÐt .Ngêi ta
nhËn biÕt ®îc ChiÕn lµ chÞ c¶ ,trong gia ®×nh qu¸n xuyÕn mäi viÖc ,thay mÑ lo cho çc em .
59
Ngay ®Õn c¶ ViÖt còng c¶m nhËn chÞ ChiÕn “ gièng hÖt nh m¸ vËy” .Nhµ v¨n cßn hoµ ®ång
vµo t©m tr¹ng cña nh©n vËt ®Ó tëng tîng “ H×nh nh m¸ còng vÒ ®©u ®©y .M¸ biÕn theo
¸nh ®om ®ãm trªn nãc nhµ hay ®ang dùa vµo mÊy thóng lóa mµ cÇm nãn qu¹t ? §ªm nay dÔ
g× m¸ v¾ng mÆt ,m¸ còng ph¶i vÒ dßm ngã coi chÞ em ViÖt tÝnh to¸n viÖc nhµ lµm sao chí”
.Nh©n vËt trë nªn cã chiÒu s©u cña t©m linh ,cµng trë nªn ch©n thùc râ nÐt .
-§ã lµ biÓu hiÖn quyÕt t©m .§©y lµ lêi cña ChiÕn :
“ Chó N¨m b¶o tao víi mµy ®i chuyÕn nµy lµ ra ch©n trêi ,mÆt biÓn xa nhµ th× r¸ng häc
chóng häc b¹n ,thï cha mÑ cha tr¶ mµ bá vÒ lµ chó chÆt ®Çu”
ViÖt ®¸p l¹i b»ng tiÕng cêi kh× kh× “ ChÞ cã bÞ chÆt ®Çu th× chÆt chõng nµo t«i míi bÞ” .
ChiÕn vÉn giäng qu¶ quyÕt “ Tao ®· tha víi chó N¨m råi .§· lµ th©n con g¸i ra ®i th× tao chØ
cã mét c©u : NÕu giÆc cßn th× tao mÊt vËy µ” . ViÖt ®¸p l¹i b»ng lêi tr¸ch “ ChÞ biÕt vËy
sao håi n·y cßn ng¨n t«i .Ngêi ta mêi t¸m råi mµ nãi cha …” Cã thÓ nãi b»ng lêi lÏ kh¸c nhau
nhng cïng chung ý chÝ chiÕn ®Êu . Søc m¹nh cña chñ nghÜa anh hïng çch m¹ng ®· thÓ hiÖn
trong tinh thÇn ,t×nh c¶m vµ cö chØ hµnh ®éng .
- Hai chÞ em khiªng bµn thê ba ,m¸ sang göi nhµ chó N¨m lµ chi tiÕt g©y Ên tîng s©u s¾c ,
xóc ®éng nhÊt .
“ Cóng mÑ c¬m níc xong ,mÊy chÞ em ,chó ch¸u thu xÕp ®å ®¹c dêi nhµ . ChÞ ChiÕn ra
®øng gi÷a s©n ,kÐo çi kh¨n trªn cæ xuèng ,còng s¾n tay ¸o ®Ó lé hai b¾p trßn vo s¹m ®á
mµu ch¸y n¾ng ,råi d¹ng c¶ th©n ngêi to vµ ch¾c nÞch cña m×nh nhÊc bæng mét ®Çu bµn thê
cña m¸ lªn . ViÖt ghÐ vµo mét ®Çu . Nµo ®a m¸ sang ë t¹m nhµ chó . Chóng con ®i ®¸nh
giÆc tr¶ thï cho ba ,m¸ ,®Õn chõng nµo níc nhµ ®îc ®éc lËp con l¹i ®a m¸ vÒ . ViÖt khiªng
tríc . ChÞ ChiÕn khiªng b×nh bÞch phÝa sau . Nghe tiÕng ch©n chÞ ViÖt thÊy th¬ng chÞ l¹ .
LÇn ®Çu tiªn ViÖt míi thÊy lßng m×nh râ nh thÕ . Cßn mè thï th»ng MÜ th× cã thÓ rê thÊy
®îc ,v× nã ®ang ®Ì nÆng ë trªn vai” .
§o¹n v¨n thËt c¶m ®éng v×
- Sù g¾n bã ,thiªng liªng cña t×nh ngêi .§ã lµ t×nh c¶m chÞ em biÕt th¬ng nhau . §Õn lóc
nµy ( s¨p chia tay) ViÖt míi thÊy lßng m×nh “th¬ng chÞ l¹” . Nh÷ng ngµy chÞ em sèng qu©y
quÇn , ViÖt cha nhËn ra ®iÒu Êy .Lóc nµy ViÖt nhËn ra . Nã thiªng liªng v× trªn vai lµ linh
60
hån cña mÑ . T©m tr¹ng cña ChiÕn ViÖt ®Òu muèn høa víi ba ,m¸ : ®i ®¸nh giÆc lµ ®Ó tr¶
thï nhµ ®Òn nî níc . Trong t©m tr¹ng cña ChiÕn vµ ViÖt cßn béc lé niÒm tin nhÊt ®Þnh miÒn
Nam ®îc gi¶i phãng ,níc nµh ®éc lËp .Ngµy Êy ChiÕn ,ViÖt trë vÒ .T©m tr¹ng Êy còng gièng
t©m tr¹ng cña chó N¨m dån vµo c¶ tiÕng hß : “ C©u hß næi lªn gi÷a ban ngµy ,b¾t ®Çu cÊt
lªn nh mét hiÖu lÖnh díi ¸nh n¾ng chãi chang ,råi kÐo dµi tõng tiÕng mét vì ra nh¾n nhñ ,tha
thiÕt cuèi cïng ng¾t l¹i nh mét lêi thÒ d÷ déi” V¨n NguyÔn Thi cã søc l«i cuèn bëi chiÒu s©u
t©m tr¹ng con ngêi .
- Hai chÞ em khiªng bµn thê ba ,m¸ sang göi nhµ chó N¨m lµ chi tiÕt g©y Ên t-
îng s©u s¾c , xóc ®éng nhÊt .
“ Cóng mÑ c¬m níc xong ,mÊy chÞ em ,chó ch¸u thu xÕp ®å ®¹c dêi nhµ . ChÞ ChiÕn ra
®øng gi÷a s©n ,kÐo çi kh¨n trªn cæ xuèng ,còng s¾n tay ¸o ®Ó lé hai b¾p trßn vo s¹m ®á
mµu ch¸y n¾ng ,råi d¹ng c¶ th©n ngêi to vµ ch¾c nÞch cña m×nh nhÊc bæng mét ®Çu bµn thê
cña m¸ lªn . ViÖt ghÐ vµo mét ®Çu . Nµo ®a m¸ sang ë t¹m nhµ chó . Chóng con ®i ®¸nh
giÆc tr¶ thï cho ba ,m¸ ,®Õn chõng nµo níc nhµ ®îc ®éc lËp con l¹i ®a m¸ vÒ . ViÖt khiªng
tríc . ChÞ ChiÕn khiªng b×nh bÞch phÝa sau . Nghe tiÕng ch©n chÞ ViÖt thÊy th¬ng chÞ l¹ .
LÇn ®Çu tiªn ViÖt míi thÊy lßng m×nh râ nh thÕ . Cßn mè thï th»ng MÜ th× cã thÓ rê thÊy
®îc ,v× nã ®ang ®Ì nÆng ë trªn vai” .
§o¹n v¨n thËt c¶m ®éng v×
- Sù g¾n bã ,thiªng liªng cña t×nh ngêi .§ã lµ t×nh c¶m chÞ em biÕt th¬ng nhau . §Õn lóc nµy
( s¨p chia tay) ViÖt míi thÊy lßng m×nh “th¬ng chÞ l¹” . Nh÷ng ngµy chÞ em sèng qu©y quÇn
, ViÖt cha nhËn ra ®iÒu Êy .Lóc nµy ViÖt nhËn ra . Nã thiªng liªng v× trªn vai lµ linh hån cña
mÑ . T©m tr¹ng cña ChiÕn ViÖt ®Òu muèn høa víi ba ,m¸ : ®i ®¸nh giÆc lµ ®Ó tr¶ thï nhµ
®Òn nî níc . Trong t©m tr¹ng cña ChiÕn vµ ViÖt cßn béc lé niÒm tin nhÊt ®Þnh miÒn Nam
®îc gi¶i phãng ,níc nµh ®éc lËp .Ngµy Êy ChiÕn ,ViÖt trë vÒ .T©m tr¹ng Êy còng gièng t©m
tr¹ng cña chó N¨m dån vµo c¶ tiÕng hß : “ C©u hß næi lªn gi÷a ban ngµy ,b¾t ®Çu cÊt lªn nh
mét hiÖu lÖnh díi ¸nh n¾ng chãi chang ,råi kÐo dµi tõng tiÕng mét vì ra nh¾n nhñ ,tha thiÕt
cuèi cïng ng¾t l¹i nh mét lêi thÒ d÷ déi” V¨n NguyÔn Thi cã søc l«i cuèn bëi chiÒu s©u t©m
tr¹ng con ngêi .
61
-Lèi trÇn thuËt : NguyÔn thi trÇn thuËt theo ng«i thø ba nhng l¹i tù giÊu m×nh .Nhµ v¨n lÊy
®iÓm nh×n tõ nh©n vËt ,giäng ®iÖu cña nh©n vËt (lêi nöa trùc tiÕp ) .§iÒu ®ã chøng tá t¸c
gi¶ rÊt am hiÓu tÝnh çch con ngêi ,ng«n ng÷ Nam Bé phï hîp víi hoµn c¶nh tÝnh çch cña
tõng nh©n vËt .
§Ò kiÓm tra :
- Nh©n vËt MÞ trong do¹n trÝch chØ cã hai lÇn tham gia vµ ®èi tho¹i . LÇn thø nhÊt nãi v¬i
cha : “Con nay ®· biÕt cuèc l¬ng ,lµm ng« . Con ph¶i lµm l¬ng ng« gi¶ nî thay cho bè , bè
®õng b¸n con cho nhµ giµu” . LÇn thø hai nãi víi APhñ ë ®o¹n cuèi chuyÖn “§i ngay … APhñ
cho t«i ®i …ë ®©y th× chÕt mÊt”
MÞ sèng hÇu nh c©m nÆng . §iÒu Êy chøng tá MÞ cã søc sèng néi t©m . Søc sãng Êy béc lé
ngay tõ lóc míi bÞ b¾t vÒ lµm d©u nhµ thèng lÝ . MÞ ®· ph¶n øng mét çch quyÕt liÖt , cã ý
®Þnh ¨n l¸ ngãn . §ã lµ hµnh ®éng tiªu cùc . nhng víi MÞ sèng nh thÕ thµ chÕt cßn h¬n . Lßng
hiÕu th¶o ®· ng¨n MÞ l¹i . Søc sãng ®îc dån nÐn tÝch tô trong t©m tr¹ng , cã dÞp nã sÏ bïng
lªn . §Êy lµ buæi s¸ng mïa xu©n khi çi tÕt vÒ víi ®Êt Hång Ngµi “MÞ nghe tiÕng s¸o väng l¹i
thiÕt tha båi håi” . “MÞ ngåi nhÈm thµm bµi h¸t ngêi ®ang thæi” :
“Mµycã con trai con g¸i
Mµy ®i lµm n¬ng
Ta kh«ng cã con chai con g¸i
ta ®i t×m ngêi yªu”
MÞ tõ nghe ®Õn nhÈm thÇm . Kh¸t väng h¹nh phóc t×nh yªu ®«i løa nh ngän nöa ®ang nhen
nhãm trong lßng c« g¸i téi nghiÖp . “MÞ lÐn lÊy hò rîu cø uèng õng ùc tõng b¸t råi say…lßng
MÞ th× ®ang sèng vÒ ngµy tríc . Tai MÞ v¨ng v¼ng tiÕng s¸o gäi b¹n ë ®Çu lµng. Ngµy tríc
MÞ thæi s¸o giái . MÞ uèn chiÕc l¸ trªn m«i , thæi l¸ còng hay nh thæi s¸o . Cã biÕt bao nhiªu
ngêi mª ngµy ®ªm thæi s¸o ®i theo MÞ” . Men rîu hay men say cuéc ®êi , men h¹nh phóc, men
t×nh yªu ®· khiÕn MÞ sèng víi qu¸ khø . Qu¸ khø ®êi MÞ ®Ñp l¾m . TiÕng s¸o hay lµ ©m
62
thanh cuéc ®êi ngµy Êy . TiÕng s¸o gäi b¹n còng lµ tiÕng cña t×nh yªu thña xa ®ang trçi dËy
trong lßng MÞ.
T¸c gi¶ ®i s©u vµo t©m tr¹ng nh©n vËt . §· tõ n·y , MÞ thÊy ph¬i phíi trë l¹i ngµy tríc . “MÞ
trÎ l¾m . MÞ cßn trÎ . Bao nhiªu ngêi cã chång còng ®i tr¬i ngµy tÕt huèng chi ASö víi MÞ
kh«ng cã lßng mµ vÉn ph¶i ë víi nhau”. Ngêi con g¸i Êy nh nh×n thÊy , c¶m thÊy søc d¹t dµo
cña tuæi thanh xu©n . MÞ kh«ng hÒ mÆc c¶m cø nh tõ bïn nÇy t¨m tèi mµ v¬n lªn ¸nh s¸ng .
Mét khi søc sèng ®· kh¼ng ®Þnh nã m¹nh mÏ l¾m . Nã cã thÓ ngang b»ng xæ ngay mµ ®Êu
lÝ . MÞ kh«ng b»ng lßng A Sö, kh«ng yªu ASö th× t¹i sao MÞ l¹i cam chÞu sèng ®Õn bao giê .
Gi÷a lóc Êy tiÕng gäi cña t×nh yªu kh¸t väng h¹nh phóc vÉn l¬ löng bay ë ngoµi ®êng .
Anh nÐm Pao em kh«ng b¾t
Em kh«ng yªu qu¶ Pao r¬i dåi
Em yªu ngêi nµo
Em b¾t Pao nµo
TiÕng gäi Êy nh giôc gi· lßng MÞ .Kh¸t väng vµ søc sèng ®· chuyÓn tõ t©m tr¹ng sang cö
chØ hµnh ®éng : “ MÞ s¾n mì bá thªm vµo èng ®Ìn cho s¸ng” .Cho s¸ng lªn c¨n buång vèn dÜ
tèi t¨m nµy ,cho më mµy më mÆt ,cho chót hi väng loÐ s¸ng .MÞ quyÕt ®Þnh ®i ch¬i .Trong
®Çu mÞ lóc nµy “ ®ang rËp rên tiÕng s¸o.Nh÷ng cö chØ :
+ “ quÊn l¹i çi tãc ,víi tay lÊy çi v¸y hoa v¾t ë phÝa trong v¸ch …MÞ rót thªm çi ¸o”
.Nh÷ng cö chØ l¹ ,hiÕm thÊy ë MÞ tõ khi vÒ lµm d©u g¹t nî ®Õn giê .Dêng nh nh÷ng cö chØ
Êy chuÈn bÞ cho sù bïng ph¸t
+ A Sö ®· dËp t¾t ý ®Þnh ®i ch¬i cña MÞ .BÞ trãi trong buång tèi : “ Trong bãng tèi ,MÞ
®øng im lÆng nh kh«ng biÕt m×nh ®ang bÞ trãi … MÞ vÉn nghe tiÕng s¸o ®a MÞ theo
nh÷ng cuéc ch¬i” Tr¸i tim MÞ vÉn thæn thøc nghe lêi bµi h¸t ®ang thæi .MÞ vÉn sèng víi khao
kh¸t ch¸y báng .Nã chØ chê thêi c¬ lµ vïng lªn .
NÕu kh¸t väng h¹nh phóc cña MÞ lóc ®Çu lµ nhê cã sù t¸c ®éng cña tiÕng s¸o ®Ó da MÞ
trë vÒ sèng víi qu¸ khø ,nh÷ng kØ niÖm ®Ñp th× c¶nh a Phñ bÞ trãi ngay lèi ®i l¹i ra, vµo
trong bÕp l¹i lµ t¸c ®éng cña hiÖn t¹i
63
+ Lóc ®Çu ngän löa trong lß bèc cao còng lµ lóc ngän löa trong lßng MÞ lÞm t¾t .MÞ ch¼ng
cßn nghÜ tíi chuyÖn ®i ch¬i xu©n n÷a . “ A Sö cßn muèn b¾t nhiÒu ngêi con g¸i vÒ lµm
vî ,MÞ còng ch¼ng nãi g×” . “ A Phñ dÉu cã lµ çi x¸c kh«ng hån còng thÕ th«i” .Nhng còng
nhê ngän löa “ MÞ lÐ m¾t tr«ng sang thÊy hai m¾t A Phñ còng võa më .Mét dßng níc m¾t
lÊp l¸nh bß xuèng hai hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i” MÞ nghÜ ®Õn c¶nh m×nh còng ®· tõng bÞ trãi
nh thÕ “ nhiÒu lÇn khãc .Níc m¾t ch¶y xuèng miÖng ,xuèng cæ kh«ng biÕt lau ®i ®îc” .MÞ
nghÜ tíi ngêi ®µn bµ bÞ trãi chÕt trong çi nhµ nµy .MÞ nghÜ vÒ qu©n ¸c “ Trêi ¬i ! nã b¾t
trãi ®øng ngêi ta ®Õn chÕt … Chóng nã thËt ®éc ¸c” . MÞ nghÜ ®Õn kÕt côc th¶m th¬ng cña
A Phñ “ C¬ chõng nµy chØ ®ªm mai lµ ngêi kia chÕt ,chÕt ®au ,chÕt ®ãi ,chÕt rÐt ph¶i
chÕt” . C¶ nh÷ng lÝ lÏ gi¶n ®¬n cña ngêi trong cuéc “ Ta lµ ®µn bµ bÞ nã b¾t tr×nh ma nhµ
nã råi chÕt ®· ®µnh .Ngêi kia viÖc g× ph¶i chÕt” . Çi lÝ Êy còng xuÊt ph¸t tõ kh¸t väng sèng
tù do .
+ Ngän löa trong lß kh«ng cßn bèc cao n÷a “ ®¸m than ®· v¹c h¼n löa”còng lµ lóc ngän löa
cuéc ®êi trong lßng MÞ rùc s¸ng . MÞ nghÜ ®Õn chuyÖn cña A Phñ .Nhng ngêi n« lÖ dï dòng
c¶m ®Õn ®©u còng n¬m níp lo sî :
“ Lóc Êy bè con P¸ Tra sÏ b¶o lµ MÞ ®· cëi trãi cho nã .MÞ liÒn ph¶i trãi thay vµo ®Êy . MÞ
ph¶i chÕt trªn çi cäc Êy” . §©y lµ chi tiÕt kh«ng ph¶i lµ mÒm yÕu cña MÞ .§ã lµ nh÷ng chi
tiÕt rÊt thËt .NÕu T« Hoµi ®Ó cho MÞ cøu A Phñ ngay tõ ®Çu th× kh«ng ®¶m b¶o tÝnh l«
gÝc cña néi t©m nh©n vËt .
+ MÞ ®· quyÕt ®Þnh cøu A Phñ : “ MÞ cÇm dao c¾t nót d©y m©y .Cëi trãi cho A Phñ vµ
cëi trãi lu«n c¶ cuéc ®êi m×nh .MÞ t×nh nguyÖn theo A Phñ “ A Phñ ! cho t«i ®i víi ë ®©y
th× chÕt mÊt” .MÞ ®· ch¹y ra . “ Trêi tèi l¾m! MÞ vÉn b¨ng ®i ®uæi kÞp a Phñ” . MÞ cøu A
Phñ vµ tù gi¶i tho¸t cuéc ®êi m×nh .MÞ nhËn ra ë l¹i lµ chÕt .Con ngêi ch¹y trèn khái çi
chÕt .MÆc dï ®©y chØ lµ hµnh ®éng tù ph¸t nhng nã chøng minh mét çch râ rµng quy luËt
hiÖn thùc cña ®êi sèng . “ Tøc níc vì bê” . BÞ ®Ì nÐn ¸p bøc ®Õn møc ®é nµo ®ã ,con ngêi
®· vôt ®øng dËy .
+ Vui v× lªn vî lªn chång
64
* hai lÇn gÆp nhau
* Vui v× hä ®a nhau vÒ qua xãm ngô c . Çi ®ãi , sù thÊt väng cña nh÷ng ngêi xung quanh
kh«ng ¸t ®îc niÒm vui cña ®«i vî chång trÎ
* Vui v× bµ cô Tø nhËn d©u nhËn con . T×nh ngêi lµ ®¸ng träng
* Vui v× kh«ng khÝ ®µm Êm trong gia ®×nh, dän nhµ dän cöa . Bµ cô Tø nãi toµn truyÖn
lµm truyÖn ¨n . Hä tin tëng vµo ngµy mai .
+ Téi nghiÖp
* Ngêi con g¸i theo Trµng v× bèn b¸t b¸nh ®óc . Th©n phËn con ngêi rÎ róng ®Õn thÕ lµ
cïng
* Ngêi con g¸i víi g¬ng mÆt “x¸m xÞt nh lìi cµy” “QuÇn r¸ch nh tæ ®Øa” , “Ngùc lÐp kÑp
nÐn mét tiÕng thë dµi”
* Xen vµo c©u truyÖn cña ba mÑ con lµ tiÕng khãc hê gäi ngêi chÕt
* B÷a c¬m ®Çu ®ãn lnµng d©u thËt th¶m h¹i
* Çi ®ãi vµ chÕt ®ang ®e däa mäi ngêi
+ ý nghÜa cña t×nh huèng truyÖn
+ Nh©n vËt ChÝ phÌo trong t¸c phÈm cïng tªn cña Nam Cao lµ ®iÓn h×nh tiªu biÓu vÒ nçi
khæ cña ngêi n«ng daan tríc çch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945
* TruyÖn ra ®êi n¨m 1941 . Nh©n d©n nhÊt lµ n«ng d©n bÞ bÇn cïng hãa , ®êi sèng mét
cæ ba trßng, bÞ bãc nét ®Õn tËn x¬ng tñy . ë nhiÒu n¬i , Ph¸t xÝt NhËt b¾t d©n nhæ lóa nhæ
ng« ®Ó trång ®ay . Mét bé phËn n«ng d©n bÞ ®Õ quèc vµ phong kiÕn x« ®Èy vµo con ®êng
cïng kh«ng nèi tho¸t . ChÝ PhÌo lµ ngêi n«ng d©n trong sè Êy ( V× truþen ch¼ng ®¸ng nãi,
ChÝ PhÌo bÞ b¸ KiÕn ngÊm ngÇm ®Èy vµo tï . Ra khái nhµ tï ChÝ ®· mÊt hÕt b¶n chÊt ng-
êi . ChÝ chØ sèng nhê b»ng cíp giËt , ¨n trong khi say, ngñ trong khi say vµ chöi trong khi say .
Ai g©y sù hoÆc muèn g©y sù víi ai , ChÝ s½n sµng r¹ch mÆt ¨n v¹ )
+ ChÝ ®iÓn hinh cho nçi ®au xãt xa v× bÞ cù tuyÖt quyÒn lµm ngêi
65
* Muèn lµm ¨n l¬ng thiÖn kh«ng ®îc
*Muèn sèng nh mét con quû d÷ kh«ng xong (KÎ thï giai cÊp vÉn lîi dông ChÝ )
* GÆp gì ThÞ Në, ChÝ muèn hoµn l¬ng nhng ®Þnh kiÕn cña x· héi kh«ng cho ChÝ thùc
hiÖn . ChÝ l¹i uèng rîu , l¹i v¸c dao ®i ®©m chÕt kÎ thï vµ tù s¸t .
+ So s¸nh víi mét sè t¸c phÈm viÕt vÒ ®Ò tµi n«ng d©n cïng thêi .
* Ng« TÊt Tè ph¬i bµy c¶nh sèng vÒ su cao thuÕ nÆng , bøc tö ngêi lao ®éng qua t¸c
phÈm “T¾t ®Ìn”
* NguyÔn C«ng Hoan phanh phui n¹n cho vay l·i vµ lîi dông m¸nh khãe ®ßn xãc hai ®Çu
®Ó dån ngêi n«ng d©n ®Õn “bíc ®êng cïng”
* Vò Träng Phông nh×n thÊy nçi lkhæ cña ngêi n«ng d©n thµnh thÞ qua mét sè phãng sù
* Nam Cao ®· ®Æt ra sè phËn con ngêi , dù b¸o cuéc ®Êu tranh giai cÊp ë n«ng sÏ quyÕt
liÖt ®Ém m¸u . V× thÕ nh©n vËt ChÝ PhÌo trë thµnh nh©n vËt ®iÓn h×nh s¾c s¶o
+ VÒ nghÖ thuËt
*Dùng ch©n dung nh©n vËt
* Ph©n tÝch t©m lÝ nh©n vËt
* T¸c gi¶ sö dông ng«n ng÷ miªu t¶ c¶nh thiªn nhiªn kh¼ng ®Þnh tÝnh çch nh©n vËt
+ý nghÜa nh©n vËt ChÝ PhÌo
10- rÌn luyÖn kÜ n¨ng më bµi

kÕt bµi trong v¨n nghÞ luËn
A- KiÕn thøc träng t©m
*HiÓu s©u h¬n vÒchøc n¨ng më bµi ,kÕt bµi trong v¨n nghÞ luËn
*RÌn luyÖn cñng cè kÜ n¨ng vËn dông çc kiÓu më bµi vµ kÕt bµi th«ng dông
1-kh¸i niÖm
66
- Më bµi ( cßn gäi lµ ®Æt vÊn ®Ò ) thùc chÊt lµ tr¶ lêi c©u hái ë bµi viÕt nµy
®Þnh viÕt vÒ ®iÒu g× ? Çch thøc nghÞ luËn vµ c¶ ph¹m vi nghÞ luËn . Nãi çch
kh¸c lµ chØ ra néi dung cÇn nghÞ luËn , nh÷ng thao t¸c nghÞ luËn chÝnh vµ ph¹m
vi x¸c ®Þnh dÉn chøng cña bµi .
2-Yªu cÇu
+ HiÓu râ ®Ò bµi . Tõ ®ã giíi thiÖu mét çch kh¸i qu¸t víi ngêi ®äc vÊn ®Ò
m×nh nghÞ luËn ,çch nghÞ luËn ,ph¹m vi dÉn chøng cña bµi nghÞ luËn .
+ N¨m ®îc bè côc cña më bµi . Më bµi gåm hai phÇn : * giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÊn
®Ò ,träng t©m cÇn nghÞ luËn .
*PhÇn thø hai çch nghÞ luËn ( thao t¸c chÝnh ) vµ ph¹m vi dÉn chøng
+ Më bµi ph¶i hÕt søc tù nhiªn kh«ng gß bã . Muèn vËy ph¶i thùc hiÖn ba
kh«ng , ba ph¶i .
+ Ba kh«ng ( DÉn ý kh¸i qu¸t : kh«ng träng t©m . Kh«ng ®îc lan man ,vßng vo .
Kh«ng sa vµo nh÷ng chi tiÕt cô thÓ )
+ Ba ph¶i ( Ph¶i nªu ®îc träng t©m vÊn ®Ò ,ng¾n gän . Ph¶i thu hót ®îc ngêi ®äc . Ph¶i
sinh ®éng nhng tù nhiªn ,gi¶n dÞ , tr¸nh cÇu k× gi¶ t¹o ) .
3-Çc çch më bµi
- Më bµi cã hai çch :
+ Më bµi trùc tiÕp
Më bµi tru¹c tiÕp : lµ nªu trôc tiÕp vÊn ®Ò ,kh«ng cÇn ph¶i th«ng qua mét ®èi
tîng nµo .
vÝ dô : ph©n tÝch gi¸ trÞ t×nh huèng truyÖn ®éc d¸o trong t¸c phÈm “ vî nhÆt”
cña Kim L©n . §©y lµ çch vµo ®Ò trùc tiÕp
T×nh huèng ®éc ®¸o cña truyÖn bao giê còng liªn quan tíi tõng chi tiÕt c¬ b¶n
cña truyÖn vµ lµm nªn chñ ®Ò cña nã . TruyÖn ng¾ “ Vî NhÆt” cña Kim L©n
®· t¹o ®îc mét t×nh huèng nh thes . §Ó thÊy râ ,chóng ta t×m hiÓu t×nh huèng
67
Trµng nhÆt ®îc vî gi÷a ngµy ®ãi vµ çi chÕt ®ang ®e do¹ . T×nh huèng Êy cã
vai trß quyÕt ®Þnh toµn bé gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung t¸c phÈm .
+ Më bµi gi¸n tiÕp :
Më bµi gi¸n tiÕp lµ çch kh«ng ®i th¼ng vµo vÊn ®Ò mµ ph¶i mîn mét yÕu
tè hoÆc h×nh thøc diÔn ®¹t ®Ó d¾t dÉn ngêi ®äc ®i theo mét tr×nh tù dÉn ®Õn
vÊn ®Ò . Vµo ®Ò gi¸n tiÕp cã nhiÒu çch . Sau ®©y lµ nh÷ng çch c¬ b¶n .
§Ò bµi : VÎ ®Ñp bµi th¬ “ ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt kÝ trong tï” cña Hå ChÝ
minh .
Çc kiÓu gi¸n Nhµ th¬ thêng mîn kh«ng gian buæi chiÒu ®Ó diÔn t¶ çi
tiÕp t«i cña nh©n vËt tr÷ t×nh . ( c©u chñ ®Ò ) . §ã lµ “
Gi¸n tiÕp chiÒu h«m nhí nhµ” cña bµ huyÖn Thanh Quan . “
diÔn dÞch ChiÒu” trong th¬ cña Hå DZÕnh in ®Ëm çi t«i sÇu
( vµo ®Ò muén . “ ChiÒu Xu©n” cña Anh Th¬ vµ c¶ buæi chiÒu
b»ng ®o¹n thu trong “ Th¬ Duyªn” cña Xu©n DiÖu . “ Mé”- “
diÔn dÞch ) ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt KÝ trong Tï” cña Hå ChÝ
Minh lµ mét trong bµi th¬ nh thÕ . Bµi th¬ thÓ hiÖn
t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch qua phong
çch cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i .
Gi¸n tiÕp quy ChiÒu cña Hå DZÕnh

n¹p (ngîc l¹i víi ChiÒu h«m nhí nhµ (Thanh Quan )
diÔn dÞch )
ChiÒu Xu©n (Anh Th¬ )
“Nhµ th¬ … tr÷ t×nh” ( c©u chñ ®Ò )
Vµo ®Ò
“ Mé … hiÖn ®¹i”
Gi¸n tiÕp t¬ng liªn L¬ th¬ cån nhá giã ®×u hiu
(Th«ng qua lêi §©u tiÕng lµng xa v·n chî chiÒu
68
nhËn ®Þnh nµo N¾ng xuèng trêi lªn s©u chãt vãt
®ã ,mét ®o¹n th¬ S«ng dµi trêi réng bÕn c« liªu.
cã néi dung t¬ng tù
§äc ®o¹n th¬ Êy trong bµi “ Trµng Giang” cña Huy CËn ,ta
víi bµi “ chiÒu tèi”
bçng liªn tëng tíi bµi th¬ “ Mé” ( chiÒu tèi) cña Hå ChÝ
cña Hå ChÝ
Minh . Bµi th¬ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn
Minh )
®Êt kh¸ch qua phong çch cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i .
Gi¸n tiÕp ®èi “ Th¬ Duyªn” diÔn t¶ niÒm vui cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong
lËp buæi chiÒu thu ®øng tríc çi ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ khi t×nh
yªu ®Õn th× “Mé”
( chiÒu tèi) trÝch “NhËt KÝ Trong Tï” cña hå ChÝ Minh l¹i
diÔn t¶ t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch qua bót
ph¸p cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i
3-Çc çch më bµi
- Më bµi cã hai çch :
+ Më bµi trùc tiÕp
Më bµi tru¹c tiÕp : lµ nªu trôc tiÕp vÊn ®Ò ,kh«ng cÇn ph¶i th«ng qua mét ®èi t-
îng nµo .
vÝ dô : ph©n tÝch gi¸ trÞ t×nh huèng truyÖn ®éc d¸o trong t¸c phÈm “ vî nhÆt” cña
Kim L©n . §©y lµ çch vµo ®Ò trùc tiÕp
T×nh huèng ®éc ®¸o cña truyÖn bao giê còng liªn quan tíi tõng chi tiÕt c¬ b¶n cña
truyÖn vµ lµm nªn chñ ®Ò cña nã . TruyÖn ng¾ “ Vî NhÆt” cña Kim L©n ®· t¹o ®-
îc mét t×nh huèng nh thes . §Ó thÊy râ ,chóng ta t×m hiÓu t×nh huèng Trµng nhÆt ®-
îc vî gi÷a ngµy ®ãi vµ çi chÕt ®ang ®e do¹ . T×nh huèng Êy cã vai trß quyÕt ®Þnh
toµn bé gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung t¸c phÈm .
+ Më bµi gi¸n tiÕp :
Më bµi gi¸n tiÕp lµ çch kh«ng ®i th¼ng vµo vÊn ®Ò mµ ph¶i mîn mét yÕu tè
69
hoÆc h×nh thøc diÔn ®¹t ®Ó d¾t dÉn ngêi ®äc ®i theo mét tr×nh tù dÉn ®Õn vÊn
®Ò . Vµo ®Ò gi¸n tiÕp cã nhiÒu çch . Sau ®©y lµ nh÷ng çch c¬ b¶n .
§Ò bµi : VÎ ®Ñp bµi th¬ “ ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt kÝ trong tï” cña Hå ChÝ
minh .
Çc kiÓu gi¸n Nhµ th¬ thêng mîn kh«ng gian buæi chiÒu ®Ó diÔn t¶
tiÕp çi t«i cña nh©n vËt tr÷ t×nh . ( c©u chñ ®Ò ) . §ã lµ “
Gi¸n tiÕp diÔn chiÒu h«m nhí nhµ” cña bµ huyÖn Thanh Quan . “
dÞch ( vµo ®Ò ChiÒu” trong th¬ cña Hå DZÕnh in ®Ëm çi t«i sÇu
b»ng ®o¹n muén . “ ChiÒu Xu©n” cña Anh Th¬ vµ c¶ buæi chiÒu
diÔn dÞch ) thu trong “ Th¬ Duyªn” cña Xu©n DiÖu . “ Mé”- “
ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt KÝ trong Tï” cña Hå ChÝ
Minh lµ mét trong bµi th¬ nh thÕ . Bµi th¬ thÓ hiÖn
t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch qua
phong çch cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i .
Gi¸n tiÕp quy ChiÒu cña Hå DZÕnh

n¹p (ngîc l¹i víi ChiÒu h«m nhí nhµ (Thanh Quan )
diÔn dÞch )
Vµo ®Ò
Gi¸n tiÕp t¬ng L¬ th¬ cån nhá giã ®×u hiu

liªn (Th«ng qua lêi §©u tiÕng lµng xa v·n chî chiÒu
nhËn ®Þnh nµo
N¾ng xuèng trêi lªn s©u chãt vãt
®ã ,mét ®o¹n th¬
cã néi dung t¬ng S«ng dµi trêi réng bÕn c« liªu.
tù víi bµi “ chiÒu §äc ®o¹n th¬ Êy trong bµi “ Trµng Giang” cña Huy CËn ,ta
70
tèi” cña Hå ChÝ bçng liªn tëng tíi bµi th¬ “ Mé” ( chiÒu tèi) cña Hå ChÝ Minh
Minh ) . Bµi th¬ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt
kh¸ch qua phong çch cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i .
Gi¸n tiÕp ®èi “ Th¬ Duyªn” diÔn t¶ niÒm vui cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong
lËp buæi chiÒu thu ®øng tríc çi ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ khi t×nh
yªu ®Õn th× “Mé”
( chiÒu tèi) trÝch “NhËt KÝ Trong Tï” cña hå ChÝ Minh l¹i
diÔn t¶ t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch qua
bót ph¸p cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i
* ThÕ nµo lµ kÕt bµi
- KÕt bµi lµ phÇn cuèi cña bµi viÕt nh»m tæng kÕt , “ gãi l¹i” vÊn ®Ò ®Æt ra ë më bµi vµ
ph¸t triÓn ë th©n bµi .
- Yªu cÇu cña kÕt bµi
+ Th©u tãm néi dung c¬ b¶n cña th©n bµi víi çch ng¾n gän
+ T¹o ®îc “ d ba” lêi hÕt nhng ý kh«ng cïng ,khiÕn ngêi ®äc ph¶i tr¨n trë ,suy nghÜ
§Ò bµi : ( ®· nªu : vÎ ®Ñp cña bµi th¬ “Mé” (chiÒu tèi) trÝch “NhËt kÝ trong tï” cña Hå ChÝ
Minh
LËp b¶ng thÓ hiÖn çc çch kÕt bµi
§äc
Çcbµi
çch
th¬ “ChiÒu tèi” cña B¸c ,chóng ta b¾t gÆp t©m tr¹ng cña ngêi tï . §ã lµ nçi
buån
kÕtriªng
bµi cña ngêi chiÕn sÜ çch m¹ng . Nhµ tï nh giã ®· c¶n çnh chim b»ng .
ît lªn nçi buån Êy lµ niÒm vui g¾n bã ,hoµ c¶m víi cuéc sèng ®Ó phót chèc
- Tãm t¾t
quªn ®i nçi khæ cña riªng m×nh . §iÒu Êy chØ cã ®îc ë tinh thÇn l¹c quan cña B¸c .
vµ nhËn
xÐt kh¸iîc thÓ hiÖn qua bót ph¸p cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i
qu¸t vÒ
71
néi dung
t tëng ®·
tr×nh bµy
ë phÇn tr-
íc
- Kh¸i qu¸t Ngêi ta sèng b»ng vËt chÊt nhng còng cÇn cã yÕu tè tinh thÇn . Tinh
néi dung thÇn v« song cña Hå chÝ Minh lµ tù vît m×nh trong gian khæ cña
vµ kªu gäi xiÒng xÝch ,ngôc tï ®Ó v¬n tíi nh÷ng g× tèt ®Ñp h¬n ,t¬i s¸ng
hµnh h¬n . §äc bµi th¬ nµy kh«ng ai nghÜ chØ lµ bµi th¬ vÞnh c¶nh cña
®éng, b¸c trªn dêng chuyÓn lao . §Êy lµ hµnh tr×nh cña ngêi tï céng s¶n tõ
t×nh, c¶m bãng tèi ®Çy ¶i ®Õn ¸nh s¸ng rùc rì ,c¬ hå kh«ng cßn c¶nh tï ®µy .
Con ngêi ph¶i biÕt l¹c quan . L¹c quan trong hoµn c¶nh cua B¸c lµ
mét hµnh ®éng . Hµnh ®éng tung ngôc tï ra . Chóng ta h·y häc B¸c
®Ó cã tinh thÇn l¹c quan nh thÕ .
- Kh¸i qu¸t §iÓm nh×n cña bµi th¬ “chiÒu tèi” lµ ë ®Ønh trêi ®Ó thu vµo tËn
néi dung m¾t çnh chim mái mÖt vµ chßm m©y c« ®¬n . Tõ ®ã mµ thÓ
vµ më hiÖn t©m tr¹ng . §ã lµ t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt
réng n©ng kh¸ch . DÇn dÇn ®iÓm nh×n Êy chuyÓn vÒ mÆt ®Êt g¾n bã víi
cao vÊn cuéc sèng ngêi lao ®éng ,phót chèc quªn ®i nçi buån cña riªng
®Ò . m×nh . Nhng cã ai nghÜ cßn mét ®iÓm nh×n n÷a mang tÝnh t tëng
vµ nghÖ thuËt cña B¸c . §ã lµ çi nh×n cña hciÒu s©u t©m tëng,
thÊu tíi tËn t¬ng lai . Çi nh×n Êy ®· ®îc lÞch sö ,cuéc ®êi chøng
minh mån mét .

C©u hái :
a- ThÕ nµo lµ më bµi , kÕt bµi trong v¨n nghÞ luËn ?
b- Nªu yªu cÇu cña më bµi, kÕt bµi trong v¨n nghÞ luËn
c- Cã mÊy çch më bµi , kÕt bµi trong v¨n nghÞ luËn
72
Bµi tËp :
C¶m nhËn cña anh (chÞ ) vÒ bµi th¬ “Mé” (chiÒu tèi ) trÝch “NhËt kÝ trong tï” cña Hå ChÝ
Minh
a- ViÕt më bµi theo çch trùc tiÕp
b- ViÕt më bµi theo çch gi¸n tiÕp
c- ViÕt kÕt bµi theo nh÷ng çch mµ anh (chÞ ) ®· ®îc giíi thiÖu
C- §Ò kiÓm tra
a a- Cho çc ®Ò sau vµ viÕt phÇn më bµi .
* VÎ ®Ñp cña nh©n vËt bµ HiÒn trong truyÖn ng¾n “ Mét ngêi Hµ Néi” cña
NguyÔn Kh¶i .
* So s¸nh bµi th¬ “ T©y TiÕn” cña Quang Dòng vµ “§ång ChÝ” cña chÝnh
H÷u.
* H×nh ¶nh tæ quèc vµ nh©n d©n qua nh÷ng bµi th¬ “ViÖt B¾c” cña Tè
H÷u, ch¬ng “§Êt Níc” trong trêng ca “MÆt ®êng kh¸t väng” cña NguyÔn Khoa §iÒm, “§Êt
Níc” cña NguyÔn §×nh Thi, “Bªn kia s«ng §uèng “ cña Hoµng CÇm, “Dän vÒ lµng” cña
N«ng Quèc ChÊn.
b- ViÕt phÇn kÕt bµi cña ba ®Ò trªn.
c- ViÕt c¶ phÇn më bµi vµ kÕt bµi cña ®Ò sau :
TruyÖn ng¾n “Vî cång A Phñ” cña T« Hoµi rÊt giµu chÊt th¬.

C©u hái: (a, b, c dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi).
Bµi tËp:
a- Më ®Ò trùc tiÕp
Tõ mïa thu th¸ng t¸m 1942 ®Õn mïa thu th¸ng chÝn 1943, Hå ChÝ Minh bÞ chÝnh quyÒn T-
ëng Giíi Th¹ch b¾t gi÷ . Chóng gi¶i tíi gi¶i nui kh¾p 13 phñ huyÖn trªn ba chôc nhµ lao .
Trong cuéc hµnh tr×nh bÊt ®¾c trÝ Êy, B¸c ghi l¹i c¶m xóc cña m×nh . Mé (chiÒu tèi ) lµ bµi
th¬ ra ®êi trong hoµn c¶nh Êy
b- Më bµi gi¸n tiÕp
73
Gi¸n tiÕp diÔn dÞch ( vµo ®Ò b»ng ®o¹n diÔn dÞch ) : Nhµ th¬ thêng mîn kh«ng gian buæi
chiÒu ®Ó diÔn t¶ çi t«i cña nh©n vËt tr÷ t×nh . ( c©u chñ ®Ò ) . §ã lµ “ chiÒu h«m nhí nhµ”
cña bµ huyÖn Thanh Quan . “ ChiÒu” trong th¬ cña Hå DZÕnh in ®Ëm çi t«i sÇu muén . “
ChiÒu Xu©n” cña Anh Th¬ vµ c¶ buæi chiÒu thu trong “ Th¬ Duyªn” cña Xu©n DiÖu . “
Mé”- “ ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt KÝ trong Tï” cña Hå ChÝ Minh lµ mét trong bµi th¬ nh thÕ .
Bµi th¬ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch qua phong çch Nhµ th¬ th-
êng mîn kh«ng gian buæi chiÒu ®Ó diÔn t¶ çi t«i cña nh©n vËt tr÷ t×nh . ( c©u chñ ®Ò ) . §ã
lµ “ chiÒu h«m nhí nhµ” cña bµ huyÖn Thanh Quan . “ ChiÒu” trong th¬ cña Hå DZÕnh in
®Ëm çi t«i sÇu muén . “ ChiÒu Xu©n” cña Anh Th¬ vµ c¶ buæi chiÒu thu trong “ Th¬
Duyªn” cña Xu©n DiÖu . “ Mé”- “ ChiÒu Tèi” trÝch “ NhËt KÝ trong Tï” cña Hå ChÝ Minh
lµ mét trong bµi th¬ nh thÕ . Bµi th¬ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy trªn ®Êt kh¸ch
qua phong çch cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i .
Gi¸n tiÕp quy n¹p ( ngîc l¹i víi diÔn dÞch ) :
ChiÒu cña Hå DZÕnh
ChiÒu h«m nhí nhµ (Thanh Quan )
Vµo ®Ò
c- KÕt bµi
§äc bµi th¬ “ChiÒu tèi” cña B¸c ,chóng ta b¾t gÆp t©m tr¹ng cña ngêi tï . §ã lµ nçi buån
riªng cña ngêi chiÕn sÜ çch m¹ng . Nhµ tï nh giã ®· c¶n çnh chim b»ng . Nhng vît lªn nçi
buån Êy lµ niÒm vui g¾n bã ,hoµ c¶m víi cuéc sèng ®Ó phót chèc quªn ®i nçi khæ cña riªng
m×nh . §iÒu Êy chØ cã ®îc ë tinh thÇn l¹c quan cña B¸c . TÊt c¶ ®îc thÓ hiÖn qua bót ph¸p cæ
®iÓn mµ hiÖn ®¹i
- Ngêi ta sèng b»ng vËt chÊt nhng còng cÇn cã yÕu tè tinh thÇn . Tinh thÇn v« song cña Hå
chÝ Minh lµ tù vît m×nh trong gian khæ cña xiÒng xÝch ,ngôc tï ®Ó v¬n tíi nh÷ng g× tèt ®Ñp
74
h¬n ,t¬i s¸ng h¬n . §äc bµi th¬ nµy kh«ng ai nghÜ chØ lµ bµi th¬ vÞnh c¶nh cña b¸c trªn dêng
chuyÓn lao . §Êy lµ hµnh tr×nh cña ngêi tï céng s¶n tõ bãng tèi ®Çy ¶i ®Õn ¸nh s¸ng rùc rì ,c¬
hå kh«ng cßn c¶nh tï ®µy . Con ngêi ph¶i biÕt l¹c quan . L¹c quan trong hoµn c¶nh cua B¸c lµ
mét hµnh ®éng . Hµnh ®éng tung ngôc tï ra . Chóng ta h·y häc B¸c ®Ó cã tinh thÇn l¹c quan
nh thÕ .
-§iÓm nh×n cña bµi th¬ “chiÒu tèi” lµ ë ®Ønh trêi ®Ó thu vµo tËn m¾t çnh chim mái mÖt
vµ chßm m©y c« ®¬n . Tõ ®ã mµ thÓ hiÖn t©m tr¹ng . §ã lµ t©m tr¹ng cña ngêi tï bÞ lu ®Çy
trªn ®Êt kh¸ch . DÇn dÇn ®iÓm nh×n Êy chuyÓn vÒ mÆt ®Êt g¾n bã víi cuéc sèng ngêi lao
®éng ,phót chèc quªn ®i nçi buån cña riªng m×nh . Nhng cã ai nghÜ cßn mét ®iÓm nh×n n÷a
mang tÝnh t tëng vµ nghÖ thuËt cña B¸c . §ã lµ çi nh×n cña hciÒu s©u t©m tëng, thÊu tíi tËn
t¬ng lai . Çi nh×n Êy ®· ®îc lÞch sö ,cuéc ®êi chøng minh mån mét .
§Ò kÓm tra :
a- Më bµi
a1 – Hµ Néi ngµn n¨m th¨ng long . Hµ Néi g¾n liÒn víi Hoµng Thµnh xa . Hµ Néi lµ ®Êt
kinh k× . Con ngêi Hµ Néi còng thanh lÞch biÕt bao . §Ó lµm sèng l¹i Hµ Néi ®Êt cña ngµn
n¨m v¨n hiÕn, NguyÔn Kh¶i ®· viÕt truyÖn ng¾n “Mét ngêi Hµ Néi” . Nh©n vËt bµ HiÒn
®· tiªu biÓu cho ngêi Hµ Néi cã phÈm chÊt ®¸ng ch©n träng vµ cã lèi sèng v¨n hãa ®¸ng ®Ó
cho ngêi Hµ Néi nãi riªng vµ ngêi d©n c¶ níc nãi chung m·i m·i tù hµo .
a2- HiÖn thùc cuéc sèng t¸c ®éng vµo nhµ th¬ cïng mét lóc . ViÕt cïng mét ®Ò tµi lµ
chuyÖn kh«ng cã g× l¹ . Song cµng viÕt vÒ mét vÊn ®Ò mµ mçi nhµ th¬ l¹i cã xóc c¶m vµ
çch thÓ hiÖn kh¸c nhau . §iÒu ®ã lµ ®¬ng nhiªn . Bªn c¹nh sù xóc c¶m , t tëng , nhËn thøc
cña ngêi cÇm bót cßn lµ vÊn ®Ò phong çch, bót ph¸p, së trêng riªng cña mçi ngêi . §Ó thÊy râ
®iÒu Êy, chóng ta t×m ®Õn bµi th¬ “T©y TiÕn” cña Quang Dòng , “§ång chÝ” cña ChÝnh
H÷u .
a3- ViÕt vÒ quª hong ®Êt níc, çc nhµ th¬ ®Òu cã c¶m nhËn chung . §ã lµ lßng yªu quª h-
¬ng, con ngêi ®Êt níc vµ c¨m thï giÆc . H×nh ¶nh trong th¬ ®Òu thÊm t tëng, t×nh c¶m ch©n
thËt vµ ®Òu b¾t nguån tõ cuéc sèng . Ng«n ng÷ th¬, giäng ®iÖu cña th¬ vµ xóc c¶m riªng th×
kh«ng ai gièng ai . §Ó thÊy râ, chóng ta t×m ®Õn “ViÖt B¾c” cña Tè H÷u , “ §Êt níc” cña
75
NguyÔn §×nh Thi , ch¬ng “§Êt níc” trong trêng ca “MÆt ®êng kh¸t väng” cña NguyÔn Khoa
§iÒm , “Bªn kia s«ng §uèng” cña Hoµng CÇm, “Dän vÒ lµng” cña N«ng Quèc ChÊn . TÊt c¶
lµ nh÷ng b¶n t×nh ca vÒ ®Êt níc da diÕt ®Õn kh«n ngu«i
b- KÕt bµi
b1- Cïng nhµ v¨n NguyÔn Kh¶i, chóng ta ®Õn víi “Mét ngêi Hµ Néi” . Mét ngêi Hµ Néi
trong qu¸ khø, gi÷a nh÷ng ngµy ®Êt níc ®æi míi chuyÓn ®æi tõ bao cÊp sang ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ thÞ trêng vµ c¶ ngêi Hµ Néi trong niÒm tin vµo t¬ng lai . Con ngêi cã lßng tù träng ,
con ngêi cã mèi quan hÖ mang ®Ëm mµu s¾c v¨n hãa cña ngµn n¨m ®Êt Th¨ng Long . Con
ngêi gi¸m lµ m×nh . Kh«ng chØ lµ nhËn thøc, Nhµ v¨n NguyÔn Kh¶i cã ®iÒu ®Ó tù hµo vÒ
con ngêi Hµ Néi ®Ó nãi lªn ®iÒu võa gi¶n dÞ mµ thiªng liªng da diÕt . “Hµ Néi trong m¾t t«i”
. Dêng nh ta còng t×m thÊy tiÕng lßng m×nh trong Êy .
b2 – Ngêi lÝnh thËt ®¸ng yªu, ®¸ng kÝnh träng . §· mét thêi chóng ta chiªm ngìng ®ã lµ
nh÷ng con ngêi ®Ñp nhÊt . §Õn víi bµi th¬ “T©y TiÕn” cña Quang Dòng , “§ång chÝ” cña
ChÝnh H÷u , ta cµng thÊm thÝa cuéc sèng chiÕn ®Êu gian khæ , ®Çy thö th¸ch hi sinh cña
anh bé ®éi cô Hå thêi ®¸nh giÆc . Vît lªn tÊt c¶ hiÖn thùc Êy lµ ý chÝ , nghÞ lùc , ®êi sèng
t×nh c¶m mang nh÷ng nÐt ®Ñp cña ngêi lÝnh . Ngêi lÝnh n¨m xa ai cßn, ai mÊt . Nhng nh÷ng
vÇn th¬ nµy m·i m·i kh¾c s©u trong lßng ngêi ®äc . §©y lµ nh÷ng ®µi kØ niÖm b»ng th¬ ,
®¸ng träng nh nh÷ng gi¸ g¬ng phñ nhiÒu ®iÒu . Mçi lÇn chóng ta soi m×nh vµo ®ã ®Ó thÊy
m×nh , söa m×nh vµ sèng cho hÕt m×nh . Cã lóc ta tù hái thÕ hÖ trÎ h«m nay vµ mai sau liÖu
cßn ghi nhí vÒ chiÕn c«ng ngêi lÝnh .
b3- §äc nh÷ng bµi th¬ viÕt vÒ ®Êt níc míi thÊy hÕt ®îc tÇm vãc cña tæ quèc , nh©n d©n
m×nh . §Êt níc trong ®au th¬ng tÝch tô dån nÐn nh÷ng uÊt øc c¨m hên ®Ó quËt khëi vïng lªn
trong cuéc chuyÓn giao mµu nhiÖm . §Êt níc g¾n liÒn víi ®Þa danh , g¾n víi lÞch sö nh÷ng
ngµy c¶ d©n téc chÊp nhËn cuéc ®ông ®Çu lÞch sö quyÕt liÖt víi hai ®Õ quèc to lµ Ph¸p vµ
MÜ . §Êt níc trong lßng mçi chóng ta . Cßn cã niÒm tù hµo nµo h¬n ®îc lµm con ngêi ®Êt níc
cho dï cuéc sèng hiÖn t¹i vµ tríc m¾t cßn nhiÒu khã kh¨n . ë ®©u ®ã trªn ®Êt níc b÷a c¬m cha
thËt ngon, ngñ ®ªm cha thùc sù ngon giÊc, m¸i trêng dµnh cho trÎ th¬ cßn ma n¾ng lät qua v×
76
cßn bao nçi lo riªng cho mçi gia ®×nh r¬i vµo c¶nh bÊt h¹nh … Chóng ta tin sÏ vît . V× chóng
ta lµ con ngêi ViÖt Nam .
c- Më bµi :
ChÊt th¬ trong v¨n xu«i lµ sù dung c¶m tríc vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn, cuéc sèng con ngêi vµ
giäng ®iÖu, lêi v¨n truyÒn c¶m cña t¸c gi¶ ®Õn ngêi ®äc . §Ó thÊy râ ®iÒu Êy, chóng ta ®Ðn
víi truyÖn ng¾n “Vî chång A Phñ” cña nhµ v¨n T« Hoµi .
* KÕt bµi : Cïng víi nhµ v¨n T« Hoµi, ta nhËn ra thiªn nhiªn, cuéc sèng , con ngêi cã vÎ riªng
cña miÒn nói T©y B¾c . ChÊt th¬ trong t¸c phÈm “Vî chång A Phñ” cña T« Hoµi gãp phÇn
n©ng cao çi ®Ñp cña cuéc ®êi b×nh dÞ . Nã gióp con ngêi vît lªn tren mäi ®au khæ , t¨m tèi .
Nã lµm ngêi ®äc c¶m nhËn ®îc vÎ ®Ñp t©m hån vµ søc sèng cña ®ång bµo çc d©n téc n¬i
®©y . Nã kh¼ng ®Þnh kh¸t väng tù do, t×nh yªu vµ sù ®ång c¶m con ngêi . Nã gióp ngopõi
®äc thªm yªu , thªm quý m¶nh ®Êt mµ nhiÒu ngêi cha cã ®iÒu kiÖn ®Æt ch©n tíi . Nã ghi
nhËn thµnh tùu nghÖ thuËt ®Æc biÖt lµ t×nh c¶m cña T« Hoµi ®· dµnh cho ngêi d©n miÒn
nói mét thêi ®¸nh giÆc . §©y ®Ých thùc lµ chÊt th¬ cña ®êi sèng .
11- DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn
A-Träng t©m kiÕn thøc
* N¾m ®îc nh÷ng yªu cÇu vÒ diÔn ®¹t vµ mét sè çch diÔn ®¹t hay v¨n nghÞ luËn
* NhËn biÕt ®îc nh÷ng ®Æc s¾c trong çch diÔn ®¹t cña mét ®o¹n v¨n, bµi v¨n nghÞ luËn
1- yªu cÇu vÒ diÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn
+ DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn ®ßi hái sö dông tõ ng÷ chÝnh x¸c, sinh ®éng, truyÒn c¶m vµ
giµu tÝnn thuyÕt phôc, dïng tõ ®óng nghÜa dÆt c©u ®óng ng÷ ph¸p hµnh v¨n trong s¸ng phï
hîp víi néi dung biÓu ®¹t
+ Lêi v¨n nghÞ luËn cÇn ®¶m b¶o tÝnh chÆt chÏ chuÈn x¸c. ph¶i sö dông ®óng vµ nhÊt qu¸n
çc thuËt ng÷ chuyªn m«n, sö dông çc kiÓu c©u cho hîp lÝ
77
+ Lêi v¨n nghÞ luËn cÇn ph¶i kÕt hîp gi÷a lÝ chÝ vµ t×nh c¶m . Yªu cÇu ngêi lµm bµi ph¶i cã
niÒm tin vµ lËp trêng v÷ng vµng . V¨n viÕt cã h×nh ¶nh, cã truyÒn c¶m , cã giäng ®iÖu riªng
+ Tr¸nh lèi dïng tõ khju«n s¸o lèi viÕt khoa tr¬ng khoe tr÷ nhËn ®Þnh cùc ®oan, sö dông h×nh
¶nh vµ tõ c¶m th¸n trµn lan kh«ng ®óng chç .
2- Mé sè çch diÔn ®¹t hay
a- Dïng tõ chÝnh x¸c ®éc ®¸o
- Tõ ng÷ ®îc dïng ®óng lóc ®óng chç, lét t¶ ®óng thÇn th¸i b¶n chÊt sù vËt sù viÖc
b- ViÕt c©u linh ho¹t
- BiÕt vËn dông tÊt c¶ çc kiÓu c©u nh c©u ng¾n , c©u dµi, kh¼ng ®Þnh phñ ®Þnh, c©u
c¶m th¸n c©u nghi vÊn …
c- v¨n viÕt cã h×nh ¶nh
- H×nh ¶nh lµm t¨ng søc thuyÕt phôc lµm cho ch©n lÝ võa s¸ng tá võa thÊm thÝa .Nh÷ng t t-
ëng trõu tîng , kh¸i qu¸t kh« khan sÏ ®îc minh häa b»ng h×nh ¶nh cô thÓ t¹o nªn kho¸i c¶m cho
ngêi ®äc ngêi nghe
d- lËp luËn chÆt chÏ s¾c s¶o
Ngêi viÕt cÇn vËn dông vµ triÓn khai çc thao t¸c lËp luËn nh diÔn dÞch, quy n¹p , tæng-
ph©n-hîp
e-Giäng v¨n biÓu c¶m
Giäng v¨n thÓ hiÖn ë chç s«i næi h¨m hë ®Ünh ®¹c trang nghiªm th¬ng c¶m . Muèn vËy ngêi
viÕt ph¶i sö dông çc tõ sng h« tõ t×nh th¸i mét çch linh ho¹t ph¸t huy vai trß cña ng÷ ©m cña
nhÞp ®iÖu
B- C©u C©u hái :

a- diÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn ®Æt ra yªu cÇu g×
b- nh÷ng yªu cÇu ®ã quan träng ë chç nµo
c- nh÷ng lçi m¾c trong diÔn ®¹t vµ çch söa
Bµi tËp :
78
a- ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn ®¹t giµu h×nh ¶nh
b- ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn ®¹t giµu c¶m xóc
c- ViÕt mét ®o¹n v¨n kÕt hîp giµu h×nh ¶nh , c¶m xóc vµ giäng ®iÖu
C- §Ò kiÓm tra
Nªu nh÷ng c¶m nhËn s©u s¾c cña anh ( chÞ ) vÒ ®o¹n th¬ sau
“Nh÷ng tiÕng ®µn bät níc
T©y Ban Nha ¸o choµng ®á g¾t
Li – la li – la li – la
§i lang thang vÒ miÒn c« ®éc
Víi vÇng tr¨ng chÕnh cho¸ng
Trªn yªn ngùa mái mßn”
( §µn ghi ta cña L«r-ca _ Thanh Th¶o )
b- a- ViÕt mét ®o¹n v¨n giµu h×nh ¶nh

c- b- ViÕt mét ®o¹n v¨n giµu c¶m xóc
d- c- ViÕt ®o¹n v¨n giµu h×nh ¶nh, c¶m xóc vµ giäng ®iÖu.
D – Gîi ý tr¶ lêi
C©u hái : (a,b,c dùa vµo kiÕn thøc träng t©m ®Ó tr¶ lêi )
Bµi tËp :
a- §o¹n th¬ diÔn t¶ cuéc chia tay cña ngêi Chinh phô víi ngêi Chinh phu trong t¸c phÈm :
“Chinh phô ng©m” :
“ §a chµng lßng dÆng dÆc buån
Bé kh«n b»ng ngùa thñy kh«n b»ng thuyÒn
Níc cã ch¶y lßng phiÒn ch¼ng röa
cá cã th¬m mµ da kh«n khu©y
Nhñ råi nhñ l¹i cÇm tay

79
Bíc ®i mçi bíc gi©y gi©y l¹i dõng”
Cô Hoµi Thanh ph¸t hiÖn rÊt tinh tÕ vµ cã lêi b×nh chuÈn mùc . “Con ngùa kia sÏ ®îc ®i b»ng
bªn chµng . ChiÕn thuyÒn kia còng sÏ ®îc ®i bªn chµng . Cßn thiÕp ? ThiÕp ph¶i quay trë l¹i .
Buån biÕt bao nhiªu . C¶ t¸c gi¶ vµ dÞch gi¶ ®Òu thÊy hä nãi víi nhau . Nhng nãi nh÷ng g× ta
®Òu kh«ng râ , chØ thÊy ®«i bµn tay n¾m lÊy bµn tay vµ truyÒn cho nhau h¬i Êm cña tr¸i
tim nãng hæi”
b- KÕt thóc bµi “§ång chÝ” ChÝnh H÷u s¸ng t¹o ®îc h×nh ¶nh rÊt quen thuéc , còng rÊt th¬
méng :
“ §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi
§øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi
§Çu sóng tr¨ng treo”
Ta b¾t gÆp hai h×nh ¶nh trong cïng mét b×nh diÖn . KhÈu sóng vµ vÇng tr¨ng . Sóng lµ biÓu
tîng cña tinh thÇn chiÕn ®Êu . VÇng tr¨ng t¬i t¾n trong trÎo mu«n ®êi nay vÉn lµ h×nh ¶nh t-
îng trng cho cuéc sèng thanh b×nh . Hai sù vËt vèn çch xa nhau ®îc ®a vÒ cïng mét ®iÓm
®Ó kh¼ng ®Þnh môc ®Ých , lÝ tëng cña anh bé ®éi Cô Hå . Çc anh ®i chiÕn ®Êu ®Ó ®em
l¹i hßa b×nh cho Tæ quèc .
c- Chóng ta b¾t gÆp nçi lßng Xu©n H¬ng trong mét bµi th¬ “Tù t×nh”
“TiÕng gµ v¨ng v¼ng g¸y trªn bom
O¸n hËn tr«ng ra kh¾p mäi chßm
Mâ th¶m kh«ng khua mµ còng cèc
Chu«ng sÇu ch¼ng ®¸nh cí sao om .
Tríc nghe nh÷ng tiÕng thªm rÇu rÜ ,
Sau giËn v× duyªn ®Ó mâm mßm .
Tµi tö v¨n nh©n ai ®ã t¸ ,
Th©n nµy ®©u ®· chÞu giµ tom”
80
TiÕng gµ tõ xa väng l¹i còng ®ñ ®Ó Xu©n H¬ng thøc giÊc . N÷ sÜ nh×n ra kh«ng gian bªn
ngoµi . Mäi chßm, xãm , bê tre, m¸i r¹, c¶ nh÷ng hÎo l¸nh xa gÇn . TÊt c¶ ®Òu cho¸ng ngËp nçi
buån ®au o¸n hËn . O¸n cho th©n phËn vµ hËn v× t×nh duyªn . Tuæi t¸c bµ nh vÇng tr¨ng bãng
xÕ , l¹i khuyÕt kh«ng trßn trÜnh vµ ®· “mâm mßm” .
Cã hai ©m thanh vang lªn cïng víi tiÕng gµ g¸y . §ã lµ mâ vµ chu«ng chïa . Mâ vµ chu«ng chïa
®Òu tõ n¬i tÞch diÖt , h v« l¸nh xa trÇn tôc .C¶ hai ©m thanh Êy võa nh¾c tíi ®· phñ nhËn
“kh«ng khua” , “ch¼ng ®¸nh” . Th× ra ®ã lµ ©m thanh vang lªn tõ câi lßng s©u th¼m mµ bËt
lªn “mâ th¶m”, “chu«ng sÇu” …c¶ kh«ng gian ch×m ®¾m trong ©m thanh rÇu rÜ phiÒn
muén . Còng cã thÓ lµ ©m thanh cña mâ cña chu«ng . Nhng c¶m nh©n nghe ®îc b»ng sÇu
th¶m tª t¸i chøng tá N÷ sÜ ®· nghe b»ng c¶m nhËn lµm cho bµi th¬ cã chiÒu s©u t©m tr¹ng .
§Ì kiÓm tra :
a- S¸u c©u th¬ cña Thanh Th¶o mµ nh t¹c bøc ch©n dung cña Lor-ca . H×nh ¶nh “T©y Ban
Nha ¸o choµng ®á g¾t” lµm næi bËt kh«ng gian v¨n hãa . §ã lµ nh÷ng trËn ®Êu bß tãt,
khiÕn T©y Ban Nha næi tiÕng toµn thÕ giíi . §»ng sau h×nh ¶nh Êy , ngêi ®äc liªn tëng tíi
c¶nh ®Êu trêng . §Êy lµ ®Êu trêng quyÕt liÖt gi÷a c«ng d©n Lor-ca cïng kkh¸t väng d©n
chñ víi nÒn chÝnh trÞ ®éc tµi , gi÷a nÒn nghÖ thuËt giµ nua cña T©y Ban Nha víi nghÖ
thuËt çch t©n cña Lor-ca . Nhng ë gãc ®é nµo ta còng thÊy Lor-ca ®¬n ®éc . Chµng sèng
méng du víi bÇu trêi , “VÇng tr¨ng chÕnh cho¸ng” , “Trªn yªn ngùa mái mßn”
b- Ta b¸t gÆp sù ®ång c¶m mµ s©u s¾c gi÷a nhµ th¬ Thanh Thao vµ ®èi tîng c¶m xóc –
Ngêi nghÖ sÜ Lor-ca . C©u th¬ giµu tÝnh nh¹c , m« pháng ©m thanh tiÕng ®µn “li la, li
la , li la .” lµm næi bËt h×nh tîng Lor- ca nghÖ sÜ h¸t rong . Ngêi ®· dïng tiÕng ®µn ghi ta
®Ó gi·i bµy nçi ®au buån vµ kh¸t väng yªu th¬ng cña nh©n d©n m×nh .
c- S¸u c©u th¬ vÏ ®îc nhiÒu h×nh ¶nh :
+ §i lang thang vÒ miÒn ®¬n ®éc
+vÇng tr¨ng chÕnh cho¸ng
+ Trªn yªn ngùa mái mßn
+ T©y Ban Nha ¸o choµng ®á g¾t
81
Cã c¶ ©m thanh
+TiÕng ®µn bät níc
+ M« pháng c¶ tiÕng ®µn “li-la, li-la, li-la”
Nh÷ng h×nh ¶nh vµ ©m thanh gãp phÇn ph¸c th¶o bøc ch©n dung cña ngêi nghÖ sÜ Lor-ca .
Ngêi mang t tëng d©n chñ çch t©n vÒ nghÖ thuËt giµ nua T©y Ban Nha . Lor-ca lµ nghÖ sÜ
d©n gian víi tiÕng ®µn ghi ta , tiÕng ®µn tëng nh kh«ng bao giê døt , tiÕng ®µn gi·i bµy nçi
®au buån vµ kh¸t väng cña nh©n d©n ®Êt níc m×nh . Nhng chao «i! Lor-ca vÉn ®¬n ®éc ,
lang thang nh×n vÇng tr¨ng chÕnh cho¸ng , trªn yªn ngùa mái mßn .
ThËt ®¸ng th¬ng vµ c¶m phôc . Bëi ngêi nghÖ sÜ trong tiÕng ®µn ®· thÓ hiÖn nh©n çch
næi tiÕng “khi t«i chÕt h·y ch«n t«i víi c©y ®µn” .
Ch¬ng Ba
RÌn LuyÖn KÜ N¨ng
+ KÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò bµi
+ KÜ n¨ng lËp dµn ý
+ KÜ n¨ng më bµi , th©n bµi , kÕt bµi
+ KÜ n¨ng diÔn ®¹t
+ KÜ n¨ng viÕt ®o¹n
Ch¬ng Bèn
§Ò V¨n
+ V¨n thuyÕt minh:
* C©y lóa kÓ chuyÖn m×nh
* Chïa D©u cæ kÝnh
* Chïa Bót Th¸p quª t«i
* Dßng tranh d©n gian lµng Hå
+ V¨n nghÞ luËn
V¨n häc tõ thÕ kØ X ®Õn thÕ kØ X V lµ tiÕng nãi yªu níc chèng x©m lîc
82
NguyÔn Tr·i cuéc ®êi vµ sù nghiÖp
B×nh ng« ®¹i ço mét thiªn cæ hïng v¨n
TÊm lßng NguyÔn Tr·i qua “ c¶nh ngµy hÌ”
NguyÔn Du , tr¸i tim lín cña mét nghÖ sÜ lín
“Trao duyªn” nçi lßng ®Çm ®×a níc m¾t
Nçi lßng qua t©m tr¹ng “ th¬ng m×nh”
Ngêi anh hïng qua nh©n vËt Tõ H¶i
TiÕng khãc NguyÔn Du víi nµng TiÓu Thanh
Bi kÞch cuéc ®êi NguyÔn Du
Nçi lßng n÷ sÜ Hå Xu©n H¬ng qua “ Tù t×nh”
Hå Xu©n H¬ng bµ chóa th¬ n«m
Nçi lßng thÇy §å ChiÓu qua “chë bao nhiªu ®¹o thuyÒn kh«ng kh¼m”
“V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc” lµ tiÕng khãc cao c¶
“ V¨n tÕ nghÜa sÜ CÇn Giuéc” t¹c lªn tîng ®µi ngêi anh hïng thÊt thÕ nhng
vÉn hiªn ngang
“Lôc V©n Tiªn” mét t¸c phÈm tù thuËt
NguyÔn KhuyÕn lµ nhµ th¬ cña lµng c¶nh ViÖt Nam
T©m sù cña NguyÔn KhuyÕn víi ®êi
“ ¤ng nghÌ th¸ng t¸m” , NguyÔn KhuyÕn tù cêi m×nh , cêi ngêi
Khãc b¹n , nh©n sinh quan ®¸ng chó ý ë NguyÔn KhuyÕn
NguyÔn KhuyÕn qua “di chóc”
Nçi lßng Tó X¬ng “th¬ng vî”
“VÞnh khoa thi H¬ng” tiÕng cêi r¬i níc m¾t
Tó X¬ng thËt ®a t×nh
Con ngêi NguyÔn C«ng Trø qua th¬ v¨n
“H¬ng S¬n phong c¶nh ca” bµi h¸t nãi nÆng t×nh ®Êt níc
NguyÔn Tu©n mét ngêi suèt dêi s¨n t×m çi ®Ñp
H×nh ¶nh HuÊn Cao trong “ ch÷ ngêi tö tï”
NghÖ thuËt miªu t¶ cña NguyÔn Tu©n trong “ch÷ ngêi tö tï
83
Nçi lßng Th¹ch Lam qua “ hai ®øa trÎ”
X· héi t s¶n qua ®o¹n trÝch “h¹nh phóc cña mét tang gia” cña Vò Träng
Phông
Cuéc ®êi con ngêi Nam Cao
Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Nam Cao
Bi kÞch bÞ cù tuyÖt quyÒn lµm ngêi cña ChÝ PhÌo
ChÝ PhÌo ®¸ng th¬ng hay ®¸ng giËn
B¸ KiÕn ®iÓn h×nh cho kiÓu cô lÝ ë lµng x· ViÖt Nam
Qua t¸c phÈm “ ChÝ PhÌo” Nam Cao dù b¸o cuéc ®Êu tranh giai cÊp ®Ém
m¸u ë n«ng th«n
NghÖ thuËt viÕt truyÖn cña Nam Cao qua truyÖn “ChÝ PhÌo”
Nçi lßng cña Nam Cao qua truyÖn “§êi thõa”
ChÆng ®êng th¬ Tè H÷u
“Th¬ Tè H÷u lµ th¬ tr÷ t×nh chÝnh trÞ”
“ Tè H÷u lµ nhµ th¬ cña t×nh th¬ng mÕn” ( Xu©n DiÖu )
“NhËt kÝ trong tï” lµ nghÞ lùc , t©m hån , trÝ tuÖ cña Hå ChÝ Minh
Ph©n tÝch mét sè bµi th¬ cña B¸c ë “ mhËt kÝ trong tï” ®Ó thÊy sù kÕt
hîp gi÷a cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i
TruyÖn ng¾n cña NguyÔn ¸i Quèc giµu trÝ tuÖ vµ hiÖn ®¹i
“Vî nhÆt” cña Kim L©n t¹o ®îc t×nh huèng vui mµ téi nghiÖp
T×nh ngêi trong truyÖn ng¾n “Vî nhÆt”
NghÖ thuËt miªu t¶ trong truyÖn “ Vî nhÆt”
Søc sèng cña nh©n vËt MÞ
“Vî chång A Phñ” rÊt giµu chÊt th¬
Suy nghÜ tríc h×nh ¶nh mêi ®Çu ngãn tay T Nó bèc ch¸y nh mêi ngän ®uèc
NghÖ thuËt miªu t¶ cña NguyÔn Trung Thµnh qua “ Rõng xµ nu”
“Rõng xµ nu” lµ b¶n anh hïng ca vµ t×nh ca tuyÖt ®Ñp
Ngêi n«ng d©n Nam Bé qua truyÖn ng¾n “ §Êt” cña Anh §øc
84
Suy nghÜ vÒ “Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh” truyÖn ng¾n cña NguyÔn
Thi
NguyÔn Thi lµ nhµ v¨n cña ngêi n«ng d©n Nam Bé
“ChiÕc thuyÒn ngoµi xa” lµ nhËn thøc ch©n thùc cña ngêi nghÖ sÜ
“Mét ngêi Hµ Néi” qua nh©n vËt bµ HiÒn
Con ngêi thêi ®¹i qua s¸ng t¸c cña NguyÔn Kh¶i
“NÕu v¨n häc chØ c©m ®i trong mét phót th«i th× ch¼ng kh¸c nµo lµ çi
chÕt cña d©n téc” (Pao- tèp- xki)
Trong sæ tay v¨n häc , ChÕ Lan Viªn viÕt:
“ bµi th¬ anh chØ viÕt mét nöa th«i / Cßn mét nöa ®Ó mïa thu lµm nèt”.
Trong bµi th¬”Sao chiÕn th¾ng” ChÕ Lan Viªn l¹i viÕt: “ Cho t«i sèng gi÷a
nh÷ng ngµy diÖt MÜ / Vãc nhµ th¬ ®øng ngang tÇm chiÕn luü /Bªn dòng
sÜ diÖt xe t¨ng ngoµi ®ång vµ h¹ trùc th¨ng r¬i”.Ta hiÓu nh thÕ nµo ?
85

Boi Duong Hoc Sinh Gioi Ngu Van THPT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Boi Duong Hoc Sinh Gioi Ngu Van THPT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Néi DungVµ Ph¬ng Ph¸p

Båi Dìng Häc Sinh Giái M«n Ng÷ V¨n ë THPT

1- NghÞ luËn vÒ mét t tëng ®¹o lÝ

b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý.

2-NghÞ luËn vÒ mét hiÖn tîng ®êi sèng

A. KiÕn thøc träng t©m

3- nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm th¬, ®o¹n th¬

A. KiÕn thøc träng t©m

4- NghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn ®èi víi v¨n häc

Thèng kª nh÷ng lÜnh vùc thuéc v¨n häc

2. Kh¼ng ®Þnh vÊn ®Ò  §óng

A. KiÕn thøc träng t©m

C¸c thao t¸c lËp luËn §Æc trng c¬ b¶n

A-KiÕn thøc träng t©m

-Cã ba vÊn ®Ò chÝnh mµ truyÖn thÓ hiÖn :

+Mét lµ néi dung t tëng ,t×nh c¶m.

+ Hai lµ nghÖ thuËt

+Ba lµ võa néi dung, võa nghÖ thuËt.

-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý :

*ChÝ PhÌo chØ cã thÓ ®©m chÕt kÎ thï vµ tù s¸t .

+NhËn ®Þnh cña ®Ò ra ®óng hay sai?

+Nªu ý nghÜa t¸c dông cña vÊn ®Ò ®Æt ra

B-C©u hái vµ bµi tËp

-Ngêi ®µn «ng ®¸nh vî .Ngêi vî kh«ng cã ph¶n øng g×

- C¸ch gi¶i quyÕt cña ch¸nh ¸n toµ ¸n huyÖn lµ :

+ Hä tªn khai sinh

+ Tªn huý ( ®Æt tríc lóc mÊt )

+ MÊt ngµy ( cóng giç )

-§ã lµ ViÖt nhí l¹i c©u nãi cña chó N¨m :

+ C¶ hai ®Òu giµnh nhau nhËp ngò tríc .

§©y lµ ®o¹n ®èi tho¹gi÷a hai chÞ em :

* Bé m×nh chÞ biÕt ®i tr¶ thï µ ?

* M¸ nãi håi nµo ?

+ C¶ hai ®Òu giµnh nhau nhËp ngò tríc .

§©y lµ ®o¹n ®èi tho¹gi÷a hai chÞ em :

* Bé m×nh chÞ biÕt ®i tr¶ thï µ ?

* M¸ nãi håi nµo ?

-§ã lµ biÓu hiÖn quyÕt t©m .§©y lµ lêi cña ChiÕn :

§o¹n v¨n thËt c¶m ®éng v×

§o¹n v¨n thËt c¶m ®éng v×

a- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý.

“Mµycã con trai con g¸i

Mµy ®i lµm n¬ng

Ta kh«ng cã con chai con g¸i

ta ®i t×m ngêi yªu”

Anh nÐm Pao em kh«ng b¾t

Em kh«ng yªu qu¶ Pao r¬i dåi

Em yªu ngêi nµo

Em b¾t Pao nµo

b- Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý.

+ Vui v× lªn vî lªn chång

* Vui v× bµ cô Tø nhËn d©u nhËn con . T×nh ngêi lµ ®¸ng träng

* B÷a c¬m ®Çu ®ãn lnµng d©u thËt th¶m h¹i

* C¸i ®ãi vµ chÕt ®ang ®e däa mäi ngêi

+ ý nghÜa cña t×nh huèng truyÖn

c-Sau khi vµo ®Ò bµi viÕt cÇn ®¹t ®îc c¸c ý.

*Dùng ch©n dung nh©n vËt

* Ph©n tÝch t©m lÝ nh©n vËt

+ý nghÜa nh©n vËt ChÝ PhÌo

10- rÌn luyÖn kÜ n¨ng më bµi

A- KiÕn thøc träng t©m

3-C¸c c¸ch më bµi

- Më bµi cã hai c¸ch :