CHẤT SỬ THI TRONG TÁC PHẨM

RỪNG XÀ NU CỦA NGUYỄN TRUNG THÀNH

T¸c phÈm v¨n häc võa lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh s¸ng t¹o nghÖ thuËt ng«n tõ ®éc
®¸o, ®Çy Ên tîng cña ngêi nghÖ sÜ, nã vÝ nh mét sinh mÖnh cña ®êi sèng trong
mèi quan hÖ ®a chiÒu, quan hÖ víi nhµ v¨n, víi ®éc gi¶, víi thêi ®¹i, víi nÒn v¨n ho¸
v¨n häc. T¸c phÈm v¨n häc võa lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi thuéc kiÕn tróc thîng
tÇng. Nã võa chÞu ¶nh hëng, t¸c ®éng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp Ýt hay nhiÒu tõ c¬ së
h¹ tÇng x· héi, tõ yÕu tè thêi ®¹i lÞch sö x· héi, nã võa cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi,
thËm chÝ cã tÝnh dù b¸o, tÝnh vît tríc vÒ t tëng so víi thêi ®¹i. T¸c phÈm v¨n häc
ph¶n ¸nh hiÖn thùc cuéc sèng b»ng h×nh tîng nghÖ thuËt. Vµ bÊt k× mét t¸c phÈm
v¨n häc nµo còng mang trong m×nh nã h¬i thë cña thêi ®¹i. Nh×n vµo ®ã, ®éc gi¶ cã
thÓ biÕt ®îc Ýt hay nhiÒu vÒ thêi ®¹i vÒ t©m hån d©n téc, vÒ nÐt v¨n ho¸, phong
tôc tËp qu¸n… ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy ®· t¹o nªn chÊt sö thi trong t¸c phÈm v¨n
häc. ChÊt sö thi dêng nh lµ sîi chØ ®á xuyªn suèt tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n häc, cã thÓ
®Ëm hay nh¹t, Ýt hay nhiÒu. Cho dï ®ã lµ t¸c phÈm thuéc trµo lu cña chñ nghÜa cæ
®iÓn, v¨n häc hiÖn thùc hay v¨n häc l·ng m¹n.
T¸c phÈm “ Rõng xµ nu” (NguyÔn Trung Thµnh) ra ®êi trong nh÷ng n¨m ®en tèi
cña c¸ch m¹ng MiÒn Nam (1959 – 1960 ),còng nh sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu t¸c phÈm
kh¸c, nh “ Må anh hoa në” ( Thanh H¶i), “Bãng c©y c¬ nia”(Anh Ngäc), “Gieo
mÇm”( NguyÔn Thiªn Nam)… Nhng “Rõng xµ nu”(NguyÔn Trung Thµnh) l¹i lµ t¸c
phÈm thµnh c«ng h¬n c¶ ë c¸ch x©y dùng nh©n vËt, dùng c¶nh…thÊm ®Ém chÊt sö
thi. Mµ khi ®äc xong t¸c phÈm bøc tranh cuéc kh¸ng chiÕn cña d©n lµng X« Man
ngµy Êy l¹i cuén trµn vÒ nh mét cuèn phim t liÖu, hiÖn lªn tõ nh÷ng h×nh tîng thÈm
mÜ ®éc ®¸o ®Çy xóc c¶m, tõ bÐ Heng, Dit, anh Tnó, b¸c Bl«i…còng lµ biÓu tîng
cho tËp thÓ anh hïng kiªn cêng bÊt khuÊt cña d©n lµng X«man, cña ®ång bµo T©y
Nguyªn trong kh¸ng chiÕn.
1. Sö thi vµ chÊt sö thi

1
 Sö thi lµ thÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n häc ph¶n ¸nh cuéc ®êi vµ sè phËn cña ngêi
anh hïng hay thÞ téc bé l¹c nµo ®ã, ch¼ng hÆn sö thi §¨m S¨n, sö thi “§Î ®Êt ®Î n-
íc”(d©n téc Muêng ), sö thi Ili ¸t vµ ¤ ®i xª cña Hy l¹p… Hay nãi réng h¬n, ®ã lµ thÓ
lo¹i tù sù miªu t¶ c¸c sù kiÖn quan träng, cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi ®êi sèng
tinh thÇn vµ vËn mÖnh cña d©n téc vµ nh©n d©n. Trong t¸c phÈm sö thi lu«n lu«n
®Ò cao tÝnh céng ®ång. Do ®ã cã nh÷ng chuyÖn qu¸ khø ®· lïi vµo qu¸ v·ng nhng
trong ý thøc cña nh©n d©n vµ d©n téc chóng vÉn gi÷ mèi liªn hÖ mËt thiÕt víi ®êi
sèng hiÖn t¹i, vÉn ®îc xem lµ niÒm tù hµo, vÎ vang, lµ bµi häc kinh nghiÖm lín cña
d©n téc. Néi dung cña sö thi chÝnh lµ c¸c sù kiÖn cã ý nghÜa toµn d©n, ®ã lµ cuéc
®Êu tranh, c¸ch m¹ng, lµ sù thay ®æi tån vong cña ®Êt níc…®îc ph¶n ¸nh trong t¸c
phÈm v¨n häc.
Nh©n vËt trong t¸c phÈm sö thi lu«n mang tÇm vãc d©n téc, lín lao, k× vÜ.
Ch¼ng hÆn chµng §¨m S¨n lµ , mét tï trëng giµu m¹nh, ®em l¹i h¹nh phóc hoµ b×nh,
sù ®oµn kÕt gi÷a c¸c thÞ téc bé téc thµnh mét bé téc lín giµu cã, hay nh©n vËt Asin
trong sö thi Ili ¸t còng lµ ngêi anh hïng cña thÞ téc, bé l¹c trong cuéc chiÕn tranh
thµnh T¬roa trong sö thi Hy l¹p. Lêi v¨n sö thi thêng khoan thai trÇm tÜnh, têng tËn,
mang s¾c th¸i ngîi ca, phong c¸ch cêng ®iÖu cao c¶. Vµ nÕu hiÓu theo nghÜa réng
th× trong t¸c phÈm v¨n häc hiÖn ®¹i còng xuÊt hiÖn hµng lo¹t t¸c phÈm mang ®Ëm
chÊt sö thi, nh: §Êt níc ®øng lªn, Hßn ®Êt, MÉn vµ t«i, Ngêi mÑ cÇm song, Hßn
®Êt, Ngêi con g¸i ViÖt Nam, Rõng xµ nu…
Nh vËy nÕu nh×n sö thi díi gãc ®é lµ mét thÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n häc th× nã
cã tÝnh lÞch sö; cßn nÕu hiÓu sö thi lµ tÝnh chÊt hay phÈm chÊt trong t¸c phÈm v¨n
häc th× dêng nh chÊt sö thi lu«n thÊm vµo t¸c phÈm dï Ýt hay nhiÒu, cho dï t¸c
phÈm ®ã ë thêi ®¹i nµo. Bëi v× nhµ v¨n thêng sèng trong mét giai ®o¹n lÞch sö x·
héi nhÊt ®Þnh, ¶nh hëng Ýt hay nhiÒu vÒ chÕ ®é chÝnh trÞ cña giai cÊp cña x· héi
®ã, cho nªn ngoµi viÖc t¸c phÈm v¨n ch¬ng ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò chung cña quèc
gia, d©n téc, nhng còng cã khi nhµ v¨n chØ ®i vµo gÆm nhÊm c¸i t«i c¸ nh©n nh

2
trong Th¬ míi, nhng khi xÐt mét c¸ch toµn diÖn th× bªn trong c¸i riªng Êy chÝnh lµ
c¸i bÕ t¾c chung kh«ng lèi tho¸t cña mét thêi ®¹i thi ca, lµ nçi buån thÕ hÖ.
1. Nhan ®Ò t¸c phÈm vµ giäng kÓ truyÖn, kh«ng gian truyÖn.
Ngay nhan ®Ò trong t¸c phÈm “ Rõng xµ nu” còng ®· hµm chøa chÊt sö
thi. Bëi chÝnh nhan ®Ò nµy gîi l¹i cuéc hµnh qu©n lÞch sö cña qu©n ®éi ta vµo
chiÕn trêng MiÒn Nam n¨m 1965, ®Çy gian nan vÊt v¶ nhng còng ®Çy kØ
niÖm. Nhµ v¨n nhiÒu lÇn nghØ ch©n ë mét c¸nh rõng xµ nu ®¹i ngµn ®Çy Ên t-
îng, trong bao nhiªu bom ®¹n trót xuèng mµ ngän ®åi xµ nu vÉn xanh tèt. ThËm
chÝ xµ nu cßn vît h¬n h¼n nh÷ng c©y trong rõng ®Ó híng vÒ ¸nh s¸ng mÆt trêi.
C¸i tªn rõng xµ nu Êy ®· g¾n liÒn víi nh÷ng th¸ng n¨m cña mét thêi oanh liÖt cña
mét thêi m¸u löa oai hïng n¬i chiÕn trêng MiÒn Nam cña ®ång bµo T©y Nguyªn
trong nh÷ng n¨m chèng Mü. V× thÕ c©y xµ nu ®· trë thµnh biÓu tîng cho sù kiªn
cêng bÊt khuÊt cña ngêi Str¸, cña d©n lµng X«man nãi riªng vµ ®ång bµo T©y
Nguyªn nãi chung.
C¸ch m¹ng MiÒn Nam chuyÓn sang giai ®o¹n ¸c liÖt, cuéc chiÕn tranh
côc bé vµ cuéc hµnh qu©n cµn quÐt b»ng nh÷ng cuéc hµnh qu©n lín cña MÜ
nguþ vµ qu©n ®éi viÔn chinh, ¸t t¬nb¬ r¬ vµ Xª ®a ph«n vµ Gian x¬n xi ti
trong hai mïa kh« 1965 – 1966 vµ 1966 – 1967, lùc lîng c¸ch m¹ng miÒn Nam
ph¶i ®èi ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc lín nhng vÉn kiªn tr× môc tiªu ®Êu tranh ®Ó
gi¶i phãng miÒn Nam.
ChuyÖn “ Rõng xµ nu” lµ truyÖn ng¾n vÒ cuéc ®ång khëi cña d©n
lµng X«man, cña ®ång bµo T©y Nguyªn.
C©u chuyÖn ®îc lêi cña mét giµ lµng, bªn bÕp löa bËp bïng suet ®ªm,
cho c¶ d©n lµng nghe; giäng kÓ trang träng nh truyÒn cho con ch¸u c¸c trang lÞch
sö bi th¬ng vµ anh hïng cña céng ®ång; ngêi giµ cha quªn, ngêi chÕt quªn råi th×
®Ó c¸i nhí l¹i cho ngêi sèng… “Ngêi Str¸ ai cã c¸i tai, ai cã c¸I bông th¬ng nói th-

3
¬ng níc, h·y l¾ng nghe, mµ nhí. Sau nµy tau chÕt råi chóng bay ph¶I kÓ l¹i cho
con ch¸u nghe”…
C¸ch trÇn thuËt nh vËy gîi nhí tíi c¸ch kÓ “khan” (trêng ca) cña nhiÒu
d©n téc ë T©y Nguyªn bªn bÕp löa chung cña bu«n lµng, nh÷ng trêng ca ®Çy
chÊt sö thi khi kÓ vÒ lÞch sö mang mµu s¾c huyÒn tho¹i bé téc, biÓu tîng cho
søc m¹nh vµ kh¸t väng cña céng ®ång. C©u chuyÖn cô MÕt kÓ cho bu«n lµng
nghe còng lµ mét c©u chuyÖn cña thêi hiÖn t¹i, nhng ®· ®îc kÓ nh mét c©u
chuyÖn lÞch sö víi giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ sö thi, víi mét th¸i ®é chiªm ngìng
qua mét kho¶ng c¸ch sö thi nh÷ng con ngêi vµ sù kiÖn ®îc kÓ l¹i.
2. Nh©n vËt trong t¸c phÈm
Nh©n vËt trong t¸c phÈm thÊm ®Ém chÊt sö thi. Cã thÓ nãi thµnh
c«ng næi bËt cña nhµ v¨n trong truyÖn ng¾n lµ ®· x©y dùng ®îc tËp thÓ anh
hïng cña thêi ®¹i sö thi, ®ã lµ s¸I thêi “ ®i ra ngâ gÆp anh hïng”, mçi gia ®×nh
®Òu anh hïng, c¶ d©n téc ®Òu anh hïng.
Tríc hÕt nhµ v¨n ®· t¹o ra ®îc kh«ng khÝ rÊt sö thi trong c©u truyÖn
®ã lµ cuéc ®ông ®é gi÷a hai khèi quyÕt t©m lín nhng l¹i kh«ng ngang søc. GiÆc
mÜ cã ®Çy ®ñ song ®¹n cã ©m mu nham hiÓm vµ tµn b¹o quyÕt t©m ®¸nh ph¸
®Ó tiªu diÖt tËn gèc mÇm mèng c¸ch m¹ng vµ tinh thÇn ®Êu tranh cña nh©n
d©n. Ngîc l¹i nh©n ta thiÕu then tr¨m bÒ, chØ cã tÊm lßng kiªn trung bÊt khuÊt
chiÕn ®Êu ®Õn cïng ®Ó b¶o vÖ c¸ch m¹ng vµ gi÷ vòng tinh thÇn ®Êu tranh. Vµ
nh vËy cã ®Æt nh©n d©n lµng X«man vµo kh«ng khÝ sö thi míi thÊy ®îc tÝnh
sö thi.
NÐt chó ý x©y dùng tËp thÓ anh hïng nh©n d©n lµng X«man nhµ v¨n
®· kÕt hîp hµi hoµ gi÷a tÝnh chung ®iÓn h×nh vµ c¸ tÝnh cho c¸c nh©n vËt
chÝnh trë thµnh nh÷ng nh©n vËt cã ý nghÜa ®iÓn h×nh. Qua c¸c nh©n vËt trong
truyÖn ta thÊy cã mét ®iÓm gièng nhau, ®ã lµ yªu bu«n lµng n¬ng rÉy, tin yªu
c¸ch m¹ng vµ thuû chung víi c¸ch m¹ng. Hä chiÕn ®Êu ®Õn cïng vµ khi cÇn hi

4
sinh ®Ó b¶o vÖ c¸ch m¹ng. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë hai ci tiÕt, khi giÆc MÜ
cÊm kh«ng cho lò trÎ vµo rõng nu«i c¸n bé c¸ch m¹ng, liªn l¹c víi c¸n bé c¸ch m¹ng
th× c¸c ngêi giµ l¹i thay lò trÎ lµm viÖc ®ã. Cßn khi giÆc MÜ cÊm c¶ ngêi giµ ®I
vµo rõng th× bän trÎ con l¹i thay nhau lÐn vµo rõng ®Ó nu«i c¸n bé c¸ch m¹ng.
MÆc dï bän giÆc ®· ding nh÷ng thñ ®o¹n tµn ¸c nh treo anh Rót lªn ngän c©y v¶
®Çu lµng, chÆt ®Çu bµ nhan v¾n tãc treo ®Çu c©y song ®i ve vÈy kh¾p lµng.
Tríc nh÷ng c¸i tra tÊn d· man cña bän giÆc ®èi víi d©n lµng, víi Tnó trÎ giµ la
thÐt vµ l¨n x¶ vµo bÊt chÊp song ®¹n kÎ thï. Hä chiÕn th¾ng giÆc b»ng nh÷ng
vò khÝ rÊt th« s¬, bëi v× hä cã søc m¹nh cña t×nh yªu th¬ng vµ sù c¨m hên. Bän
giÆc d· man tµn ¸c ph¶I ®Òn téi, th»ng Dôc ph¶i chÕt díi lìi m¸c cña cô MÕt.
Tuy nhiªn ë mçi nh©n vËt nhµ v¨n cè g¾ng kh¾c ho¹ nh÷ng ®iÓm riªng
t¹o thµnh c¸ tÝnh, lµm cho nh©n vËt sèng ®éng vµ cã søc thuyÕt phôc. B¾t ®Çu
lµ nh©n vËt cô MÕt tiªu biÓu cho thÕ hÖ giµ dÆn ®øng ®¾n cña d©n lµng
X«man. §©y lµ mÉu nh©n vËt ta thêng gÆp ë nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc miÒn
Nam thêi ®¸nh MÜ. §ã lµ «ng giµ kiªn trung bÊt khuÊt lu«n hËu thuÉn v÷ng
ch¾c cho thÕ hÖ trÎ. Ch¼ng hÆn «ng T¸m XÎo trong “ Hßn ®Êt” ( Anh §øc ),
«ng t vên chim trong “ GiÊc m¬ cña «ng l·o vên chim”cña Anh §øc, «ng t ®ên
trong “ Rïng U Minh” cña TrÇn Høa Minh…
Nh©n vËt cô mÕt g©y Ên tîng ë ngêi ®äc, tríc hÕt ë vãc d¸ng, ®«i m¾t
xÕch ngîc, bé r©u dµi tíi ngùc mµ vÉn ®en bang, ngùc cô MÕt c¨ng nh mét c©y
xµ nu lín, hai tay nh s¾t vµ ch¾c nh mét chiÕc k×m …thªm vµo ®ã cô cã mét
giäng nãi å å giäng vang trong lång ngùc, khi khen kh«ng nãi lµ tèt mµ chØ nãi lµ
®îc, mÖnh lÖnh ph¸t ra ch¾c nÞch “ thÕ lµ b¾t ®Çu råi ! ®èt löa lªn”, khi kÓ
chuyÖn th× giäng kÓ trÇm Êm, vang väng. Víi chõng Êy nÐt ta cã thÒ h×nh dung
ra cô MÕt lµ con ngêi cña sù kÕt tô truyÒn thèng tõ rÊt xa xa cña T©y Nguyªn.
Cô cã c¸i vÎ ®Ñp hïng vÜ, man d¹i cña rõng nói rõng. Cho nªn cô MÕt ®· ho¸
th©n vµo thiªn nhiªn vµo ®Êt níc vµ cã h×nh d¸ng thêi tiÒn sö. Thªm vµo ®ã cô

5
MÕt cã nh÷ng tÝnh chÊt rÊt hiÖn ®¹i cña mét ngêi b×nh tÜnh quyÕt ®o¸n. §Æc
biÖt lµ c©u nãi cña cô nh lµ mét sù ®óc kÕt ch©n li “chóng ®· cÇm song, m×nh
ph¶i cÇm d¸o”.
Nh©n vËt trung t©m trong truyÖn cã ý nghÜa qu¸n xuyÕn toµn bé
truyÖn gãp phÇn tÝch cùc nhÊt trong viÖc thÓ hiÖn t tëng t¸c phÈm lµ nh©n vËt
Tnó. Theo NguyÔn Trung Thµnh nh©n vËt nµy ®îc x©y dùng tõ mÉu ngêi cã
thËt, ®ã lµ anh §Ò ngêi Xª §¨ng. Nhng t¸c gi¶ ®æi tªn thµnh nh©n vËt Tnó ngêi
lµng X«man, d©n téc Str¸.
Nh©n vËt Tnó cã sèphËn g¾n bã ®Æc biÖt víi ngêi lµng X«man , anh
lµ ®øa trÎ må c«i c¶ cha lÉn mÑ, tõ thë bÐ ®· ®îc lµng X«man nu«I dìng chë che.
Còng tõ bÐ Tnó g¾n bã víi c¸ch m¹ng , anh cïng víi Mai thay ngêi lín ra ngoµi
rõng nu«i c¸n bé c¸ch m¹ng, l¹i ®îc anh QuyÕt d¹y cho c¸i ch÷, vµ d¹y nhiÒu ®iÒu
thËt míi. Tnó häc hay quªn c¸i ch÷ nhng ®êng rõng th× anh l¹i kh«ng bao giê quªn,
Tnó lµm liªn l¹c cho c¸n bé c¸ch m¹ng, vµ thêng chØ vît qua dßng th¸c ch¶y xiÕt
nh mét con c¸ k×nh, nªn ®Þch Ýt ph¸t hiÖn. Khi bÞ b¾t , bÞ giÆc tra tÊn d· man,
lng anh cã biÕt bao nhiªu vÕt chÐm nhng c¸i bông anh c¸i bông thuû chung víi
c¸ch m¹ng th× cã bao giê chÐm ®îc , anh ®Æt tay lªn bông m×nh vµ nãi víi giÆc
céng s¶n ë ®©y nµy. C©u chuyÖn gi÷a Tnó vµ Mai còng ®Çy th¬ méng vµ g¾n
bã víi kh¸ng chiÕn. Hä yªu nhau vµ trë thµnh vî chång trong nh÷ng n¨m th¸ng lµng
X« man ®Çy gian khã hi sinh. Nhng khi tëng r»ng anh rÊt h¹nh phóc v× cã vî cã
con l¹i lµ lóc anh bÊt h¹nh nhÊt: ngêi vî hiÒn dÞu xinh ®Ñp vµ ®øa con cha ®Çy
th¸ng bÞ ®Þch ®em ra tra tÊn hµnh h¹. Cuèi cïng vî vµ con anh bÞ giÕt, cßn anh
th× bÞ ®èt ch¸y trôi mêi ®Çu ngãn tay. Nçi ®au cña Tnó còng g¾n víi nçi ®au
riªng cña d©n lµng X«man.
Khi x©y dùng nh©n vËt Tnó t¸c gi¶ ®Æc biÖt chó ý ®Õn h×nh ¶nh mêi
ngãn tay. “Anh kh«ng c¶m thÊy löa ë mêi ®Çu ngãn tay n÷a. Anh nghe löa ch¸y
trong lßng ngùc , ch¸y trong bông. M¸u anh mÆn ch¸t ë ®Çu lìi. R¨ng anh ®· c¾n

6
n¸t m«i anh råi.” §Õn cuèi truyÖn h×nh ¶nh bµn tay l¹i xuÊt hiÖn mét lÇn n÷a.
H×nh ¶nh nµy trë ®i trë l¹i cã ý kh¾c s©u tÝnh c¸ch cña nh©n vËt. §ã lµ ®«i bµn
tay trung thùc khi anh cÇm ®¸ ®Ëp vµo ®Çu m×nh v× c¸i ®Çu hay quªn, khi anh
®Æt tay lªn bông nãi víi bän giÆc céng s¶n ë ®©y nµy, ®ã còng lµ ®«i bµn tay
nghÜa t×nh khi anh cÇm viªn phÊn ®Ó häc c¸i ch÷, khi anh tho¸t ngôc Kontum
vÒ còng bµn tay Êy Mai cÇm vµ giµn dôa níc m¾t vµ chan chøa yªu th¬ng. §ã
còng lµ bµn tay chÞu nhiÒu th¬ng ®au khi giÆc tÈm giµu xµ nu vµo mêi ®Çu
ngãn tay ®Ò ®èt, ch¸y rõng rùc nh mêi bã hoa löa. §ã còng lµ bµn tay anh dïng
cÇm sóng ®¸nh giÆc, bãp cæ tªn giÆc ngoan cè díi hÇm khi anh lao th¼ng vµo
sµo huyÖt cña chóng. Nhµ v¨n muèn ph¶n ¸nh con ngêi cña anh trung thùc nghÜa
t×nh, còng chÞu nhiÒu th¬ng ®au vµ anh hïng bÊt khuÊt.
DÝt kh«ng ph¶i lµ nh©n vËt trung t©m nhng l¹i lµ nh©n vËt chÝnh cã ý
nghÜa rÊt quan träng bëi v× c« tiªu biÓu cho mét thÕ hÖ rÊt trÎ trëng thµnh rÊt
nhanh, kÕ tiÕp xøng ®¸ng líp cha anh ®i tríc. Ngµy Tnó ra ®i, DÝt cßn lµ c« bÐ,
sau ba n¨m trë vÒ DÝt ®· trë thµnh c« bÝ th chi bé kiªm x· ®éi trëng. Kh«ng ph¶I
ngÉu nhiªn mµ nhµ v¨n l¹i miªu t¶ DÝt gièng Mai nh hai giät níc, vµ l¹i ®Æt DÝt
ngåi ngay c¹nh anh Tnó…X©y dông h×nh tîng Dit nhµ v¨n muèn mu t¶ ®«i m¾t
b×nh th¶n, gan d¹ nhng chøa nhiÒu yªu th¬ng. Dêng nh ®«i m¾t Êy ®· lín h¬n tr-
¬c tuæi ®Ó nÐn c¸I nçi ®au vµo bªn trong, chØ cßn l¹i sù c¨m hên, còng lµ ®«i
m¾t l¹nh ling ®Õn nghiªm kh¾c cña c« bÝ th chi bé.Tõ ®«i m¾t Êy nhµ v¨n
muèn thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu th¬ng cña mét c« g¸i T©y Nguyªn thêi ®¸nh MÜ,
anh hïng bÊt khuÊt tríc kÎ thï tríc nçi ®au.
BÐ Heng lµ nh©n vËt chØ ®îc nãi ®Õn Ýt nhng cã vai trß quan trong,
chuÈn bÞ cho thÕ hÖ t¬ng lai tiÕp nèi anh chÞ nã. Ngµy Tnó ®i bÐ Heng cßn
®eo c¸i xµ lÐt, nhng chØ ba n¨m sau Tnó vÒ bÐ Heng ®· trë thµnh mét chµng
trai v¸c c©y song ®i gi÷a trËn ®Þa quª h¬ng, víi niÒm kiªu h·nh cña mét con ngêi
®ang lµm chñ quª h¬ng ®Êt níc m×nh.

7
3. H×nh tîng c©y xµ nu
H×nh tîng c©y xµ nu lµ h×nh tîng ®Ëm chÊt sö thi. Bëi h×nh ¶nh Êy d-
êng nh g¾n bã m¸u thÞt víi ®ång bµo T©y Nguyªn, ®Æc biÖt víi ngêi Str¸ ë
lµng X« man nµy. Ngay më ®Çu t¸c phÈm ta ®· tËn m¾t nh×n thÊy ngän ®åi
xµ nu c¹nh con níc lín xanh xanh bÊt tËn nh mét tÊm bia khæng lå che ch¾n
ma bom b·o ®¹n cho d©n lµng, lóc ch¹ng v¹ng, khi trë gµ g¸y…Vµ kÕt thóc t¸c
phÈm trong con m¾t Tnó nh×n ra xa thÊy ngän ®åi xµ nu xanh xanh ch¹y tÝt
t¾p ch©n trêi. Nh thÕ h×nh ¶nh xµ nu lµ biÓu tîng cho søc sèng m·nh liÖt cho
sù quËt khëi cña nh©n dan ®ång bµo T©y Nguyªn ngµy Êy.
H×nh tîng nµy g¾n lion víi ®êi sèng v¨n ho¸, phong tôc tËp qu¸n cña
d©n lµng X«man. Löa xµ nu ch¸y rõng rùc trong bÕp cña mäi nhµ, khãi x· nu,
cuæi xµ nu…nhng còng chÝnh nh÷ng ngän löa Êy ®· ch¸y rõng rùc trªn tay cô
MÕt soi s¸ng cho d©n lµng mµi vò khÝ chuÈn bÞ næi dËy giÕt giÆc suèt
®ªm, còng chÝnh ngän löa Êy ®· soi cho d©n lµng ®i vµo rõng cÊt giÊu vò
khÝ, hay ®i liªn l¹c víi c¸n bé c¸ch m¹ng. Löa xµ nu ch¸y rõng rùc trªn tay cô
MÕt soi cho ®oµn ngêi vµo rõng t×m vò khÝ næi dËy giÕt giÆc, nhng còng
chÝnh löa xµ nu Êy ch¸y rõng rùc trªn mêi ®Çu ngãn tay cña Tnó nh mêi bã
hoa löa, lµ sù mÊt m¸t ®au th¬ng vµ ngän löa cña sù c¨m hên, tÊt c¶ bËt lªn
thµnh mÖnh lÖnh chiÕn ®Êu “ giÕt”, anh Tnó nãi. Nh©n d©n bu«n lµng
X«man ®· næi dËy, bän giÆc ®ang kªu gµo thÊt thanh díi lìi kiÕm, luìi m¸c
cña d©n lµng. Thµng Dôc – tªn ViÖt gian ®· n»m gän díi lìi d¸o cña cô MÕt.
Nhng Tnó nãi, bän chóng ®øa nµo ch¼ng lµ th»ng Dôc, cßn giÆc lµ cßn th»ng
Dôc; cho nªn Tnó tiÕp tôc lªn ®êng ®Ó giÕt giÆc.
H×nh tîng rõng xµ nu mang ®Ëm chÊt sö thi, bëi nã kh«ng chØ g¾n
liÒn víi ®êi sèng ®ång bµo, d©n lµng X« man ngµy Êy mµ h×nh ¶nh xµ nu
cßn mang ý nghÜa biÓu tîng. C©y xµ nu lµ loµi c©y ham ¸nh s¸ng mÆt trêi

8
nh d©n lµng X«man lu«n híng vÒ ¸nh s¸ng c¸ch m¹ng, lÝ tëng céng s¶n. C©y
xµ nu thêng vît lªn cao h¬n h¼n so víi nh÷ng c©y kh¸c trong c¸nh rõng ®¹i
ngµn, mang ý nghÜa biÓu tîng cho søc sèng dåi dµo, bÊt khuÊt cña ngêi Str¸.
Cø mçi ngµy ®· thµnh lÖ, ®Þch déi bom vµo ngän ®åi xµ nu c¹nh con
níc lín, cã nh÷ng c©y xµ nu ®æ µo µo nh mét trËn b·o, ë chç vÕt th¬ng díi
n¾ng hÌ gay g¾t nã ®á bÇm l¹i thµnh mét côc m¸u lín biÓu tîng cho sù c¨m
hên cña d©n lµng X« man. H×nh ¶nh c©y xµ nu lµ biÓu tîng cho tËp thÓ anh
hïng d©n lµng X«man. Nh÷ng c©y xµ nu ®¹i thô gi÷a c¸nh rõng xµ nu ®¹i
ngµn mµ kh«ng bom ®¹n nµo cã thÓ tµn ph¸ næi, ®ã chÝnh lµ h×nh ¶nh cô
MÕt, lµ chç dùa v÷ng ch¾c vÒ mÆt tinh thÇn cho c¶ bu«n lµng. Nh÷ng c©y
xµ nu cßn non nít tîng trng cho bÐ Heng, DÝt, thÕ hÖ kÕ tiÕp sù nghiÖp cha
anh ®i tríc. Ngµy Tnó ra ®i ®¸nh giÆc, bÐ Heng cßn nhá ®ang ®eo c¸i xµ
lÐt, vËy mµ chØ ba n¨m khi anh trë vÒ th× bÐ Heng ®· trë thµnh mét anh
d©n qu©n vai kho¸c song trêng ®i hiªn ngang gi÷a trËn ®Þa quª h¬ng råi.
Nh÷ng c©y xµ nu trëng thµnh, kh«ng bom ®¹n kÎ thï nµo cã thÓ tiªu diÖt næi
nh Tnó, ngêi con cña bu«n lµng X«man, th¬ng yªu d©n lµng, trung thµnh v¬Ý
c¸ch m¹ng.
Cô MÕt rÊt tù hµo mçi khi kÓ vÒ Tnó, cô nhËn xÐt “c¸i bông h¾n
s¹ch nh níc suèi lµng ta”. H×nh ¶nh rõng xµ nu trë thµnh biÓu tîng nghÖ
thuËt, nªn sù miªu t¶ loµi c©y Êy lu«n trong sù chiÕu øng víi con ngêi, gîi ra
nh÷ng liªn tëng vÒ ®êi sèng sè phËn vµ phÈm c¸ch cña con ngêi d©n lµng
X«man. Thñ ph¸p chiÕu øng gi÷a thiªn nhiªn vµ con ngêi trong miªu t¶ t¹o nªn
mét sù chuyÓn ho¸, hoµ nhËp gi÷a thiªn nhiªn vµ con ngêi, mét b¶n hîp ca, b¶n
trêng ca ®Çy chÊt th¬ méng, hµo hïng nhng còng thÊm ®îm chÊt sö thi.
KÕt luËn
T¸c phÈm “ Rõng xµ nu” (NguyÔn Trung Thµnh) lµ t¸c phÈm v¨n häc
mang ®Ëm h¬i thë cña mét thêi ®¹i nãng bang nhÊt cña lÞch sö. §ã lµ thêi ®¹i

9
 chiÕn tranh c¸ch m¹ng, thêi m¸u löa oanh liÖt hµo hïng cña con ngêi d©n lµng
T©y Nguyªn trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng MÜ. Vµ cã thÓ nãi kh«ng g×
hay h¬n s©u s¾c h¬n khi t¸c gi¶ t¸i hiÖn bøc tranh Êy mét c¸ch sinh ®éng víi
®Çy ®ñ ®êng nÐt, s¾c mµu ¸nh s¸ng, tÝnh c¸ch con ngêi ®iÓn h×nh ®éc ®¸o
trong hoµn c¶nh ®iÓn h×nh, nhuèm mµu s¾c sö thi, kh«ng gian sö thi, giäng
®iÖu sö thi…ChÊt sö thi dêng nh hiÖn lªn bµng b¹c kh¾p c¶ c©u chuyÖn tõ
trang ®Çu ®Õn cuèi t¸c phÈm. ChÊt sö thi thÓ hiÖn trªn nhiÒu ph¬ng diÖn,
nhan ®Ò vµ giäng kÓ, nh©n vËt vµ kh«ng gian sö thi, vµ h×nh ¶nh c©y xµ nu
tîng trng cho tËp thÓ anh hïng trong t¸c phÈm còng mang ®Ëm chÊt sö thi.
Nh vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng cïng víi c¸c t¸c phÈm kh¸c nh “§Êt níc
®øng lªn”, “Ngêi mÑ cÇm sóng” cña NguyÔn Thi, “Hßn ®Êt” cña Anh §øc…
thi “Rõng xµ nu” (NguyÔn Trung Thµnh) lµ ®ãng gãp cã gi¸ trÞ nghÖ thuËt
lín lao cho kho tµng v¨n häc c¸ch m¹ng, gãp phÇn lµm nªn ch©n dung cña mét
thêi ®¹i nhµ v¨n chiÕn sÜ võa cÇm sóng vµ cÇm bót, mét thêi ®¹i v¨n häc sôc
s«i khÝ thÕ c¸ch m¹ng. Nãi nh c¸ch nhËn xÐt ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ phª
b×nh lÝ luËn vÒ v¨n häc thêi k× nµy, ®ã lµ thêi k× c¶ d©n téc cã cïng chung
khu«n mÆt, cïng chung tiÕng nãi. Thùc sù ®ãng gãp vai trß to lín trong viÖc
cæ vò cho C¸ch m¹ng.

Tµi liÖu tham kh¶o

1. LÝ luËn v¨n häc, Ph¬ng Lùu chñ biªn, NXB GD 1997.

2. Gi¶ng v¨n v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Chu V¨n S¬n, NXB §HQG,HN 2000

3. Ch©n dung c¸c nhµ v¨n hiÖn ®¹i( tËp 2), NguyÔn §¨ng §iÖp, V¨n GÝa, NXB

GD

10