Nhu cÇu Häc tËp, vËn dông vµ ph¸t triÓn

c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc

Lª Ngäc Hïng
ViÖn X· héi häc vµ T©m lý l·nh ®¹o, qu¶n lý
Häc viÖn ChÝnh trÞ-Hµnh chÝnh quèc gia Hå ChÝ Minh

§Æt vÊn ®Ò
Ng−êi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, vµo nh÷ng n¨m 1830, nªu ra sù cÇn thiÕt ph¶i ¸p dông c¸c
quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p khoa häc kh¸ch quan trong nghiªn cøu x· héi häc lµ Auguste
Comte1. Nh−ng lóc ®ã, Comte míi chØ nãi mét c¸ch chung chung vÒ viÖc ¸p dông quy t¾c
duy lý, quy t¾c thùc chøng luËn, quy t¾c khoa häc tù nhiªn trong nghiªn cøu vÒ x· héi.
Ng−êi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, vµo nh÷ng n¨m 1840, ¸p dông thµnh c«ng c¸c quy t¾c cña
ph−¬ng ph¸p khoa häc trong nghiªn cøu khoa häc x· héi ®Ó x©y dùng mét häc thuyÕt vÜ
®¹i, gãp phÇn c¶i biÕn toµn bé lÞch sö loµi ng−êi, lµ Karl Marx. C¸c quy t¾c mµ Marx ¸p
dông nh− ph©n tÝch mét c¸ch hoµn toµn kinh nghiÖm, kh¸ch quan, phª ph¸n vµ trung thùc2
kh«ng dµnh riªng cho x· héi häc mµ phæ biÕn cho c¸c khoa häc x· héi.
Ng−êi ®Çu tiªn trªn thÕ giíi ®· ph¸c th¶o c¶ mét hÖ thèng “C¸c quy t¾c cña ph−¬ng
ph¸p x· héi häc” lµ Emile Durkheim. C¸c quy t¾c ®ã ®−îc c«ng bè trong cuèn s¸ch cïng
tªn xuÊt b¶n n¨m 1895 vµ ngay lËp tøc thu hót ®−îc sù quan t©m, chó ý, tranh luËn vµ cuèi
cïng lµ sù thõa nhËn cña céng ®ång khoa häc ë Ph¸p vµ trªn thÕ giíi3.
T¹i ViÖt Nam, khi tªn gäi “®iÒu tra x· héi häc” ®· trë nªn quen thuéc vµ th«ng dông
nh− hiÖn nay th× viÖc nghiªn cøu vµ nhÊt lµ ¸p dông c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi
häc l¹i cµng trë nªn quan träng vµ cÇn thiÕt h¬n bao giê hÕt. T¹i sao?
T¹i sao cÇn c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc?
Cã thÓ nªu mét sè c©u tr¶ lêi nh− sau:
Thø nhÊt, viÖc ¸p dông c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc ®· trë thµnh tiªu
chuÈn ®Ó ph©n biÖt ®©u lµ mét nghiªn cøu thùc-x· héi häc vµ ®©u lµ mét nghiªn cøu gi¶-x·
héi häc. Trong lÜnh vùc ho¸ häc, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· t¹o ra ®−îc mét sè ho¸ chÊt dïng
®Ó lµm chÊt thö xem chÊt kh¸c lµ chÊt g×. T−¬ng tù nh− vËy, cã thÓ dùa vµo c¸c quy t¾c cña
ph−¬ng ph¸p x· héi häc ®Ó kiÓm nghiÖm xem mét cuéc ®iÒu tra x· héi häc ®· ®¹t tíi tr×nh
®é nµo cña x· héi häc: kh«ng ¸p dông quy t¾c nµo lµ tr×nh ®é rÊt thÊp vµ ¸p dông ®Çy ®ñ lµ

1
Dùa vµo bµi viÕt cña t¸c gi¶ ®¨ng trªn B¶n tin X· héi häc & t©m lý l·nh ®¹o, qu¶n lý. Sè 1. 2007.
2
C¸c M¸c. “B¶n th¶o kinh tÕ-triÕt häc n¨m 1844”. Trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-Ghen. Toµn tËp. TËp 42. NXB
ChÝnh trÞ Quèc gia-Hµ Néi. 2000. Tr. 68.
3
VÒ Emile Durkheim, ®äc thªm Lª Ngäc Hïng. LÞch sö & Lý thuyÕt x· héi häc. NXB §¹i häc Quèc gia Hµ
Néi. 2002. Tr. 115-144; Laurent Mucchielli. HuyÒn tho¹i vµ lÞch sö c¸c khoa häc nh©n v¨n. NXB ThÕ Giíi.
Hµ Néi. 2006.

1
tr×nh ®é rÊt cao. TÊt nhiªn, nh÷ng ng−êi Ýt am hiÓu lÜnh vùc chuyªn m«n th× khã biÕt ®−îc
thùc, gi¶ vµ dÔ lÉn lén vµng thau. Nh−ng kh«ng v× thÕ mµ c¸c nhµ x· héi häc chuyªn
nghiÖp l¹i cã thÓ yªn t©m, b»ng lßng vµ chÊp nhËn t×nh tr¹ng nh− vËy. Do ®ã, cÇn ph¶i t×m
hiÓu c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi.
Thø hai, khi xuÊt hiÖn cµng nhiÒu cuéc ®iÒu tra x· héi häc thiÕu hoÆc sai quy t¾c cña
ph−¬ng ph¸p x· héi häc th× nguy c¬ tæn h¹i mµ c¸c cuéc ®iÒu tra ®ã g©y ra sÏ cµng lín.
C¸i gi¸ ph¶i tr¶ h÷u h×nh, râ thÊy nhÊt lµ sù l·ng phÝ do c¸c s¶n phÈm lµm ra kh«ng ®óng
quy t¾c khoa häc, kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn chÊt l−îng khoa häc. C¸i gi¸ ph¶i tr¶ v« h×nh,
khã nh×n thÊy nh−ng l¹i rÊt to lín lµ sù suy gi¶m quyÒn uy chuyªn m«n cña x· héi häc nãi
riªng vµ uy tÝn cña khoa häc nãi chung. ThËt khã cã thÓ tin dïng nh÷ng phÕ phÈm khoa
häc do ®−îc s¶n xuÊt ra sai quy t¾c, hoÆc kh«ng theo nh÷ng chuÈn mùc ®−îc céng ®ång x·
héi häc thÕ giíi x©y dùng vµ tu©n thñ nghiªm ngÆt. Do ®ã, cÇn ph¶i t×m hiÓu quy t¾c cña
ph−¬ng ph¸p x· héi häc.
Thø ba, trong khi ë nh÷ng tr−êng ®¹i häc næi tiÕng thÕ giíi, sinh viªn1 rÊt quan t©m
nghiªn cøu vµ ¸p dông nghiªm tóc c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p khoa häc th× ë ViÖt Nam
cã vÎ nh− sinh viªn Ýt quan t©m lµm nh− vËy. B»ng chøng râ nhÊt lµ h¬n 90% sè sinh viªn
n¨m thø ba, thø t− vµ häc viªn cao häc, nghiªn cøu sinh chuyªn ngµnh x· héi häc ch−a
tõng ®äc cuèn s¸ch “C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc” cña Emile Durkheim –
cuèn s¸ch nµy ®· ®−îc dÞch vµ xuÊt b¶n b»ng tiÕng ViÖt n¨m 1993. Trong sè nh÷ng ng−êi
®· tõng ®äc, chØ rÊt Ýt ng−êi ®äc trän vÑn c¶ cuèn s¸ch. Do ®ã, Ýt ra lµ ®Ó tr¸nh tôt hËu, cÇn
ph¶i t×m hiÓu c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc.
Trong khi ®ã, ®èi lËp víi khuynh h−íng “lý luËn su«ng” ®ang xuÊt hiÖn mét cùc ®oan
lµ khuynh h−íng “thùc tÕ mï qu¸ng”, “tù nhiªn chñ nghÜa”2. C¸i quan niÖm cho r»ng cÇn
ph¶i t¨ng c−êng d¹y häc nh÷ng g× mµ thùc tÕ thÞ tr−êng ®ßi hái, r»ng cÇn ph¶i ®i thùc tÕ
(mµ kh«ng cÇn lý luËn) lµ thñ ph¹m cña khuynh h−íng cùc ®oan nµy trong nghiªn cøu
khoa häc, ®µo t¹o vµ sö dông c¸n bé khoa häc.
Theo tiªu chuÈn quèc tÕ, cã thÓ nãi nh÷ng ai ch−a ®äc “C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p
x· héi häc” th× ch−a biÕt g× vÒ x· héi häc, cµng ch−a ph¶i lµ nhµ x· héi häc. Tr−íc t×nh
h×nh nh− vËy, cã thÓ nªu “quy t¾c cña c¸c quy t¾c” ë ®©y lµ: cÇn ph¶i häc tËp vµ ¸p dông
c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc trong nghiªn cøu vµ ®µo t¹o x· héi häc nãi riªng
vµ khoa häc x· héi nãi chung. C¸c quy t¾c ®ã lµ g× mµ l¹i kh¼ng ®Þnh m¹nh mÏ nh− vËy?
C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc lµ g×?
C©u tr¶ lêi tèt nhÊt ë ®©y lµ h·y t×m hiÓu c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc mµ
Durkheim ®· viÕt râ trong cuèn s¸ch cña «ng. C¸c quy t¾c ®ã gåm n¨m nhãm lµ: (1) nhãm
quy t¾c quan s¸t c¸c sù kiÖn x· héi, (2) nhãm quy t¾c ph©n biÖt c¸i b×nh th−êng vµ c¸i
kh«ng b×nh th−êng, (3) nhãm quy t¾c ph©n lo¹i x· héi, (4) nhãm quy t¾c gi¶i thÝch c¸c sù
kiÖn x· héi vµ (5) nhãm quy t¾c ®−a ra b»ng chøng trong nghiªn cøu x· héi häc.

1
“Sinh viªn” ®−îc hiÓu lµ ng−êi chuyªn häc tËp, nghiªn cøu khoa häc, trõ nh÷ng tr−êng hîp cô thÓ ®−îc nªu râ.
2
Cã lÏ vÉn cÇn ph¶i trÝch dÉn kinh ®iÓn M¸c-Lªnin vÒ ®iÒu nµy: vÝ dô ¨ng-Ghen tõng kh¼ng ®Þnh: “sù khinh
th−êng lý luËn lµ con ®−êng ch¾c ch¾n nhÊt ®−a chóng ta ®Õn chç suy nghÜ theo lèi tù nhiªn chñ nghÜa, tøc lµ suy
nghÜ sai”. C. M¸c vµ Ph. ¨ng-Ghen, Toµn tËp. TËp 20. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. Sù thËt-Hµ Néi. 1994. Tr. 508.b

2
 Thø nhÊt, nhãm quy t¾c quan s¸t c¸c sù kiÖn x· héi xuÊt ph¸t tõ “Quy t¾c ®Çu tiªn vµ
c¨n b¶n nhÊt lµ coi c¸c sù kiÖn x· héi nh− c¸c sù vËt”1 vµ nh÷ng quy t¾c nh−: quy t¾c
nghiªn cøu tõ bªn ngoµi, quy t¾c ph¶i g¹t bá mét c¸ch cã hÖ thèng tÊt c¶ c¸c tiÒn-kh¸i-
niÖm, quy t¾c ph©n tÝch mét c¸ch kh« khan vµ l¹nh lïng c¸c sù kiÖn x· héi, quy t¾c ®Þnh
nghÜa c¸c sù vËt ®Ó ng−êi ta biÕt ®ã lµ vÊn ®Ò g×, quy t¾c g¹t bá c¸c biÓu hiÖn c¸ nh©n, c¸
biÖt. VÝ dô quy t¾c nghiªn cøu tõ bªn ngoµi ®−îc Durkheim nªu râ lµ: “chóng ta ph¶i
nghiªn cøu c¸c hiÖn t−îng x· héi trong b¶n th©n chóng, t¸ch khái c¸c chñ thÓ cã ý thøc ®·
thÓ hiÖn chóng; cÇn nghiªn cøu chóng tõ bªn ngoµi nh− c¸c sù vËt bªn ngoµi; v× chóng
hiÖn ra víi chóng ta còng chÝnh lµ víi tÝnh chÊt ®ã”2 vµ “T×nh c¶m lµ ®èi t−îng cña khoa
häc chø kh«ng ph¶i lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý khoa häc”3.
Nhãm quy t¾c thø nhÊt t¹o nªn c¬ së ph−¬ng ph¸p luËn ®Ó x· héi häc trë thµnh mét
khoa häc kh¸ch quan gièng nh− khoa häc tù nhiªn vµ mét khoa häc cã vÞ trÝ t−¬ng ®èi ®éc
lËp t¸ch khái triÕt häc, sö häc, kinh tÕ häc vµ t©m lý häc. VÝ dô, theo nhãm quy t¾c nµy,
cÇn x¸c ®Þnh ®èi t−îng nghiªn cøu cña x· héi häc sao cho x· héi häc cã thÓ nghiªn cøu
mét c¸ch kh¸ch quan vµ kh«ng trïng lÆp víi c¸c bé m«n khoa häc kh¸c. Yªu cÇu ph−¬ng
ph¸p luËn nh− vËy hiÖn nay vÉn cßn cã gi¸ trÞ lý luËn vµ thùc tiÔn bëi v× vÉn cã mét sè
quan niÖm cho r»ng ®èi t−îng nghiªn cøu cña x· héi häc lµ hµnh vi x· héi, hµnh vi cã tÝnh
khu«n mÉu cña con ng−êi. Cã thÓ nãi ®Þnh nghÜa nh− vËy ch−a tu©n theo nh÷ng quy t¾c
nµy vµ do ®ã cã thÓ sÏ t¹o ra nguy c¬ lµm cho x· héi häc bÞ mÊt ®èi t−îng nghiªn cøu khi
ph¶i tranh chÊp víi t©m lý häc x· héi – mét bé m«n khoa häc rÊt ph¸t triÓn, chuyªn nghiªn
cøu hµnh vi x· héi, hµnh vi cã tÝnh khu«n mÉu hay khu«n mÉu hµnh vi cña con ng−êi. §Êy
lµ ch−a kÓ tíi mµu s¾c cña chñ nghÜa hµnh vi, t©m lý häc hµnh vi vµ do vËy lµ sù tôt lïi
trong c¸ch ®Þnh nghÜa x· héi häc khi nhÊn m¹nh hµnh vi cña con ng−êi.
Nhãm quy t¾c thø hai gióp ph©n biÖt c¸i b×nh th−êng vµ c¸i kh«ng b×nh th−êng, tøc lµ
“c¸i bÖnh lý” trong x· héi. Nhãm nµy gåm nh÷ng quy t¾c nh− quy t¾c sè ®«ng hay quy t¾c
thèng kª trung b×nh vµ quy t¾c lÞch sö cô thÓ. Theo qui t¾c trung b×nh, Durkheim ®Þnh
nghÜa sù kiÖn b×nh th−êng lµ sù kiÖn trung b×nh, lµ c¸c sù kiÖn thÓ hiÖn c¸c h×nh thøc
chung nhÊt cßn c¸c sù kiÖn kh¸c lµ c¸c hiÖn t−îng bÖnh ho¹n hay bÖnh lý4. Theo quy t¾c
lÞch sö-cô thÓ, sù kiÖn x· héi b×nh th−êng vµ sù kiÖn x· héi bÖnh lý ®Òu cÇn ph¶i ®−îc xem
xÐt mét c¸ch kh¸ch quan trong nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi cô thÓ, nhÊt ®Þnh. Nhãm quy t¾c
nµy gióp x· héi häc ph¸t triÓn c¸c chuyªn ngµnh nh− x· héi häc téi ph¹m, x· héi häc ph¸p
luËt, x· héi häc vÒ sù sai lÖch x· héi.
Nhãm quy t¾c thø ba gióp ph©n lo¹i c¸c kiÓu x· héi. Nhãm nµy gåm nh÷ng quy t¾c
nh−: ph©n lo¹i x· héi dùa vµo viÖc x¸c ®Þnh x· héi ®¬n gi¶n vµ dùa vµo tr×nh ®é cÊu t¹o
cña x· héi. Theo Durkheim, x· héi ®¬n gi¶n lµ x· héi ph©n chia thµnh c¸c x· héi kh¸c,
kh«ng chøa ®ùng c¸c x· héi kh¸c, x· héi phøc t¹p lµ x· héi ®−îc t¹o bëi c¸c x· héi ®¬n
gi¶n. Theo quy t¾c nµy, x· héi häc cã bé phËn chuyªn nghiªn cøu cøu thµnh phÇn, cÊu tróc

1
Emile Durkheim. C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc. NXB Khoa häc x· héi. Hµ Néi. 1993. Tr. 41.
2
Emile Durkheim. S®d. Tr. 54
3
Emile Durkheim. S®d. Tr. 60.
4
Emile Durkheim. S®d. Tr. 80.

3
cña c¸c kiÓu, lo¹i x· héi. Bé phËn tri thøc ®ã ®−îc Durkheim gäi lµ h×nh th¸i häc x· héi1
mµ theo thuËt ng÷ cña Comte lµ tÜnh häc x· héi.
Thø t−, nhãm quy t¾c gi¶i thÝch sù kiÖn x· héi bao gåm quy t¾c nhËn biÕt sù kiÖn x·
héi, quy t¾c t¸ch nguyªn nh©n ra khái chøc n¨ng, quy t¾c phi môc ®Ých luËn, quy t¾c t×m
nguyªn nh©n ë sù kiÖn x· héi, quy t¾c t×m hiÓu chøc n¨ng x· héi, quy t¾c h×nh th¸i häc x·
héi, quy t¾c ph©n biÖt quan hÖ nh©n qu¶ víi quan hÖ vÒ tr×nh tù thêi gian. VÝ dô, quy t¾c
nhËn biÕt sù kiÖn x· héi cho biÕt, kh¸c víi sù kiÖn c¸ nh©n, sù kiÖn x· héi ®Æc tr−ng bëi sù
c−ìng chÕ cña nã ®èi víi mçi c¸ nh©n tham gia sù kiÖn ®ã. Quy t¾c t¸ch nguyªn nh©n ra
khái chøc n¨ng ®ßi hái khi gi¶i thÝch mét sù kiÖn x· héi nhµ nghiªn cøu cÇn ph¶i t×m ra
“nguyªn nh©n h÷u hiÖu lµ nguyªn nh©n s¶n sinh ra nã vµ chøc n¨ng mµ nã hoµn thµnh”2.
Quy t¾c t×m nguyªn nh©n ë sù kiÖn x· héi cho biÕt: “Nguyªn nh©n quyÕt ®Þnh mét sù kiÖn
x· héi ph¶i ®−îc t×m hiÓu trong c¸c sù kiÖn x· héi tr−íc chø kh«ng ph¶i trong c¸i tr¹ng
th¸i cña ý thøc c¸ nh©n”3. Quy t¾c t×m hiÓu chøc n¨ng x· héi cho biÕt: “chøc n¨ng cña mét
sù kiÖn x· héi ph¶i lu«n lu«n ®−îc t×m kiÕm trong mèi quan hÖ mµ nã duy tr× víi mét môc
®Ých x· héi nµo ®ã”4. Quy t¾c nµy gióp nhµ x· héi häc tr¸nh ®−îc quan niÖm nÆng vÒ t©m
lý häc khi xuÊt ph¸t tõ c¸c ®Æc ®iÓm t©m lý c¸ nh©n ®Ó gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm cña ®êi
sèng x· héi, tøc lµ gi¶i thÝch c¸i toµn bé b»ng c¸i bé phËn; vµ tr¸nh ®−îc quan niÖm nÆng
vÒ sö häc khi chØ ®ãng khung sù gi¶i thÝch trong nh÷ng sù kiÖn “®éc nhÊt v« nhÞ”, kh«ng
lÆp l¹i. Nh− vËy, nhãm quy t¾c thø t− lµ c¬ së ®Ó x©y dùng thuyÕt chøc n¨ng vµ ph−¬ng
ph¸p tiÕp cËn chøc n¨ng rÊt thÞnh hµnh trong nghiªn cøu x· héi häc.
Cuèi cïng, thø n¨m, lµ nhãm quy t¾c ®−a ra b»ng chøng bao gåm quy t¾c so s¸nh, quy
t¾c ph¸t hiÖn sù biÕn ®æi kÌm theo vµ quy t¾c so s¸nh c¸c loµi x· héi. Nhãm c¸c quy t¾c
nµy cho phÐp nhµ nghiªn cøu ®−a ra ®−îc sù gi¶i thÝch x· héi häc b»ng c¸ch “x¸c lËp c¸c
mèi quan hÖ nh©n qu¶, dï cho ®ã lµ kÕt hîp mét hiÖn t−îng víi nguyªn nh©n cña nã, hay
lµ ng−îc l¹i, kÕt hîp mét nguyªn nh©n víi c¸c kÕt qu¶ cã Ých cña nã”5. Quy luËt nh©n qu¶
cho biÕt : “Lu«n lu«n cã mét nguyªn nh©n phï hîp víi mét kÕt qu¶”6. Khi cã nhiÒu
nguyªn nh©n cho mét kÕt qu¶ th× cã nghÜa lµ cã nhiÒu lo¹i kÕt qu¶ mµ nhµ nghiªn cøu cÇn
ph©n lo¹i. Quy t¾c ph¸t hiÖn sù biÕn ®æi kÌm theo cho biÕt: “Khi ng−êi ta ®· chøng minh
®−îc r»ng trong mét sè tr−êng hîp nhÊt ®Þnh, hai hiÖn t−îng ®Òu biÕn ®æi, c¶ hiÖn t−îng
nµy lÉn hiÖn t−îng kia, ng−êi ta cã thÓ ch¾c ch¾n r»ng ng−êi ta ®ang ®øng tr−íc mét quy
luËt”7. §iÒu quan träng nhÊt lµ víi nhãm quy t¾c nµy Durkheim tin r»ng x· héi häc kh«ng
thÊp kÐm mµ ngang b»ng thËm chÝ cßn phong phó, sinh ®éng h¬n khoa häc tù nhiªn khi cã
thÓ gi¸n tiÕp thùc nghiÖm ®Ó cã thÓ kiÓm chøng ®−îc sù gi¶i thÝch x· héi häc vÒ mèi quan
hÖ nh©n qu¶.

1
Emile Durkheim. S®d. Tr. 104.
2
Emile Durkheim. S®d. Tr. 118.
3
Emile Durkheim. S®d. Tr. 132.
4
Emile Durkheim. S®d. Tr. 132.
5
Emile Durkheim. S®d. Tr. 146.
6
Emile Durkheim. S®d. Tr. 149
7
Emile Durkheim. S®d. Tr. 154.

4
 Durkheim kh«ng nãi râ c¸ch ¸p dông c¸c quy t¾c trong mét cuéc ®iÒu tra x· héi häc.
Nh−ng cã thÓ thÊy hai ®iÒu quan träng sau ®©y: thø nhÊt, cÇn ¸p dông c¸c nhãm quy t¾c
mµ Durkheim nªu ra trong mét chu tr×nh nghiªn cøu khoa häc ®Ó: x¸c ®Þnh ®èi t−îng
nghiªn cøu, lùa chän mÉu, thu thËp th«ng tin tõ c¸c nhãm x· héi, x¸c lËp quan hÖ nh©n
qu¶ vµ kiÓm chøng gi¶ thuyÕt nghiªn cøu (xem s¬ ®å).

Nhãm quy Nhãm quy

t¾c 1: X¸c t¾c 2: Lùa
®Þnh ®èi chän mÉu
t−îng nghiªn cøu

Chu tr×nh
nghiªn cøu
Nhãm quy khoa häc Nhãm quy
t¾c 5: KiÓm x· héi t¾c 3: Thu
chøng thËp th«ng
tin

Nhãm quy
t¾c 4: Gi¶i
thÝch nh©n
qu¶

S¬ ®å. C¸c nhãm quy t¾c vµ chu tr×nh nghiªn cøu khoa häc x· héi

5
 Thø hai, cÇn ph¸t triÓn c¸c quy t¾c trªn c¸c cÊp ®é kh¸c nhau lµ: c¸c quy t¾c cña
ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn lý thuyÕt, c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn ®èi t−îng nghiªn cøu
vµ c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p øng xö trong nghiªn cøu khoa häc17.
Tãm l¹i, c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc lóc ®Çu ®−îc chÝnh Durkheim nªu ra
vµ cïng c¸c ®ång sù ¸p dông thµnh c«ng trong viÖc lµm cho x· héi häc thùc sù trë thµnh
mét khoa häc kh¸ch quan cã vÞ trÝ vµ vai trß xøng ®¸ng trong hÖ thèng c¸c khoa häc vµ
trong x· héi18. Riªng Durkheim ®· ¸p dông c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc trong
c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ “Sù tù tö” mµ «ng cho xuÊt b¶n vµo n¨m 1897 vµ c«ng tr×nh “C¸c
h×nh thøc s¬ ®¼ng cña ®êi sèng t«n gi¸o” xuÊt b¶n n¨m 1912. Tõ ®ã ®Õn nay c¸c quy t¾c
cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc ®· trë thµnh c¸c quy t¾c “kinh ®iÓn” kh«ng chØ cña x· héi häc
mµ ®èi víi c¸c khoa häc kh¸c nh− nh©n häc x· héi19. Kh¾p n¬i trªn thÕ giíi c¸c thÕ hÖ sinh
viªn chuyªn ngµnh vÉn cßn ph¶i t×m hiÓu, häc tËp, x©y dùng, ph¸t triÓn vµ ¸p dông c¸c quy
t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc ®Ó thùc sù lµm khoa häc x· héi theo nghÜa ®Ých thùc cña
nã. Víi tinh thÇn nh− vËy, cã thÓ dù b¸o r»ng: c¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc sÏ
lµ mét lo¹i sù kiÖn x· héi buéc nhiÒu sinh viªn ViÖt Nam ph¶i quan t©m t×m hiÓu, häc tËp
vµ vËn dông mét c¸ch nghiªm tóc h¬n trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc vµ ph¸t triÓn tri
thøc x· héi häc.

Tµi liÖu tham kh¶o

Emile Durkheim. C¸c quy t¾c cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc. NXB Khoa häc x· héi. Hµ Néi.
1993.
Héi khoa häc lÞch sö ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ò nh©n häc t«n gi¸o. NXB §µ N½ng. 2006
Lª Ngäc Hïng. LÞch sö & Lý thuyÕt x· héi häc. NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. 2002. Tr.
115-144
Lª Ngäc Hïng. X· héi häc kinh tÕ. NXB Lý luËn chÝnh trÞ. Hµ Néi. 2004. Tr. 59-70.
V.I. Lª-Nin. Toµn tËp. TËp 29. NXB TiÕn bé-Matxc¬va. 1981. Tr. 615.
C¸c M¸c. “B¶n th¶o kinh tÕ-triÕt häc n¨m 1844”. Trong C. M¸c vµ Ph. ¡ng-Ghen. Toµn tËp.
TËp 42. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia-Hµ Néi. 2000. Tr. 68.
C. M¸c vµ Ph. ¡ng-Ghen, Toµn tËp. TËp 20. NXB ChÝnh trÞ Quèc gia. Sù thËt-Hµ Néi. 1994.
Tr. 508.
Laurent Mucchielli. HuyÒn tho¹i vµ lÞch sö c¸c khoa häc nh©n v¨n. NXB ThÕ Giíi. Hµ Néi.
2006.

17
Lª Ngäc Hïng. X· héi häc kinh tÕ. NXB Lý luËn chÝnh trÞ. Hµ Néi. 2004. Tr. 59-70.
18
“ThÕ lµ x· héi häc, nhê c¸c c«ng tr×nh cña §uyÕc-c¬-hem vµ tr−êng ph¸i cña «ng, ®· ho¹t ®éng vµ ph¸t huy
®−îc t¸c dông”. TrÝch theo V.I. Lª-Nin. Toµn tËp. TËp 29. NXB TiÕn bé-Matxc¬va. 1981. Tr. 615.
19
Héi khoa häc lÞch sö ViÖt Nam. Nh÷ng vÊn ®Ò nh©n häc t«n gi¸o. NXB §µ N½ng. 2006.