HÖ thèng ®iÒu khiÓn gi¸m s¸t vµ thu thËp d÷ liÖu

SCADA

10.1. §Æt vÊn ®Ò

10.1.1 Xu thÕ tÝch hîp hÖ thèng SCADA trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp:
Sù lín m¹nh cña lý thuyÕt ®iÒu khiÓn tù ®éng, kü thuËt truyÒn
th«ng, c«ng nghÖ th«ng tin, ®iÖn tö lµm cho c¸c hÖ thèng tù ®éng ho¸ còng
cã nh÷ng bíc tiÕn vît bËc. ë ®ã, tù ®éng ho¸ kh«ng chØ ®îc ¸p dông cho
tõng m¸y, tõng tæ hîp m¸y mµ cho c¶ d©y chuyÒn c«ng nghÖ, c¶ nhµ m¸y
mµ t¬ng lai lµ c¶ mét ngµnh s¶n xuÊt. Tõ nh÷ng hÖ thèng tù ®éng ho¸ quy
m« nhá dïng nh÷ng thiÕt bÞ ®¬n gi¶n nh relay víi cÊu tróc tËp trung ®Õn
nh÷ng hÖ thèng cao cÊp, nh÷ng thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn chuyªn dông nh PLC
(Programmable Logic Controller – bé ®iÒu khiÓn logic kh¶ tr×nh). Sù tham
gia cña c¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t t¹o ra nh÷ng cÊu tróc linh ho¹t
cã ®é phøc t¹p cao. Bªn c¹nh ®ã lµ chuyÓn biÕn c¬ b¶n trong híng ®i cho
c¸c gi¶i ph¸p tù ®éng ho¸ trong c«ng nghiÖp víi nh÷ng ®Æc trng xu híng
ph©n t¸n, mÒm ho¸, chuÈn ho¸. C¸c hÖ ®iÒu khiÓn truyÒn thèng dÇn
chuyÓn sang c¸c hÖ thèng ®iÒu khiÓn hiÖn ®¹i h¬n víi cÊu tróc ph©n t¸n
vµ xu híng gi¸m s¸t. Trong c«ng nghiÖp, hÖ thèng tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt ®ãng vai trß hÕt søc quan träng vµ trë nªn ngµy cµng cÇn thiÕt vµ phæ
biÕn.

Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn tù ®éng hãa lîng th«ng tin trao ®æi gi÷a ng-
êi víi m¸y kh«ng ngõng t¨ng lªn theo thêi gian vµ c«ng nghÖ. Ngµy nay ®Ó
s¶n xuÊt ®îc mét s¶n phÈm cã chÊt lîng tèt ngêi ta ph¶i khèng chÕ, ®iÒu
chØnh hµng chôc hµng tr¨m th«ng sè, chØ tiªu kinh tÕ kü thuËt kh¸c nhau.
§Ó ®iÒu khiÓn mét ph©n xëng, mét xÝ nghiÖp ho¹t ®éng nhÞp nhµng th×
 1

ngêi ®iÒu khiÓn, ngêi qu¶n lý hµng ngµy hµng giê ph¶i thu nhËn vµ xö lý
mét lîng th«ng tin kh¸ lín vÒ kü thuËt, kinh tÕ, nhu cÇu thÞ trêng … ChÝnh
v× vËy ë møc ®é lín h¬n, ®Ó ®iÒu khiÓn mét ngµnh s¶n xuÊt ph¶i cã hÖ
®iÒu khiÓn vµ gi¸m s¸t ®ñ m¹nh cã thÓ theo dâi ®îc sù chÝnh x¸c ho¹t
®éng vËn hµnh cña ®èi tîng. §©y lµ n¬i cung cÊp c¸c th«ng tin kÞp thêi
nhÊt tíi ngêi vËn hµnh vÒ nh÷ng tr¹ng th¸i cña bé ®iÒu khiÓn còng nh víi
qu¸ tr×nh kü thuËt bªn díi, gióp ngêi vËn hµnh cã ®îc nh÷ng quyÕt ®Þnh
®óng ®¾n vµ kÞp thêi tríc nh÷ng t×nh huèng x¶y ra. Th«ng thêng ngêi ta
ph¶i xö lý qua nhiÒu cÊp víi nhiÒu th«ng tin kh¸c nhau, nÕu kh«ng kÞp thêi
sÏ dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh sai lÇm g©y hËu qu¶ nghiªm träng ®Õn qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt.

2.1.2 NhiÖm vô cña hÖ thèng SCADA trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp:
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh, lîng th«ng tin cÇn
trao ®æi kh«ng ngõng t¨ng lªn. §Ó ®iÒu khiÓn mét ph©n xëng hay mét nhµ
m¸y ho¹t ®éng nhÞp nhµng th× cÇn ph¶i thu thËp vµ xö lý th«ng tin vÒ c¸c
vÊn ®Ò kü thuËt, nguyªn vËt liÖu vµ nhu cÇu cña c¸c ®¬n ®Æt hµng. ViÖc
nèi m¹ng vµ thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p tù ®éng ho¸ sö dông truyÒn th«ng sè
gióp cho viÖc xö lý th«ng tin trë nªn chÝnh x¸c, nhanh chãng vµ kÞp thêi, tèi
u ho¸ ®îc qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.

VÊn ®Ò ®Æt ra tríc tiªn khi x©y dùng mét gi¶i ph¸p tù ®éng ho¸
kh«ng cßn lµ nªn hay kh«ng nªn mµ lµ lùa chän hÖ thèng m¹ng truyÒn th«ng
vµ c¸c thiÕt bÞ trêng cho phï hîp víi yªu cÇu vµ nhiÖm vô cña øng dông thùc
tÕ. Víi lý do ®ã, bµi to¸n ®îc ®Æt ra lµ nghiªn cøu hÖ SCADA cã kh¶ n¨ng
®iÒu khiÓn gi¸m s¸t vµ thu thËp d÷ liÖu tõ c¸c bé ®iÒu khiÓn vµo vËn
hµnh nhanh chãng trong c¸c øng dông c«ng nghiÖp.
 2

Víi c¸c hÖ thèng truyÒn thèng sö dông cÊu tróc ®iÒu khiÓn tËp trung
(Centralized Control System), mét m¸y tÝnh duy nhÊt ®îc dïng ®Ó ®iÒu
khiÓn c¸c qu¸ tr×nh con. C¸c bé c¶m biÕn, c¬ cÊu chÊp hµnh ®îc nèi trùc
tiÕp ®iÓm - ®iÓm víi m¸y tÝnh trung t©m qua c¸c cæng vµo/ra cña nã.
Toµn bé chøc n¨ng xö lý th«ng tin tËp trung trong mét thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn
duy nhÊt.

Cô thÓ lµ kh¸i niÖm ®iÒu khiÓn tËp trung ë ®©y ®îc hiÓu lµ viÖc
sö dông mét thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn duy nhÊt ®Ó ®iÒu khiÓn toµn bé qu¸
tr×nh kü thuËt. Mét hÖ thèng cã cÊu tróc tËp trung lµ mét hÖ thèng mµ c¸c
qu¸ tr×nh ®o lêng, ®iÒu khiÓn, c¶nh b¸o, lu tr÷ sè liÖu, chÈn ®o¸n ®îc thùc
hiÖn t¹i trung t©m ®iÒu khiÓn. Trung t©m ®iÒu khiÓn ë ®©y cã thÓ lµ
c¸c bé ®iÒu khiÓn sè trùc tiÕp, m¸y tÝnh lín, m¸y tÝnh c¸ nh©n hoÆc c¸c
thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn kh¶ tr×nh, ta sÏ dïng thèng nhÊt b»ng thuËt ng÷ thiÕt
bÞ ®iÒu khiÓn.

HÖ thèng ®iÒu khiÓn tËp trung bao gåm c¸c thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn,
c¸c bé thu thËp cã chøc n¨ng thu nhËn tÝn hiÖu tõ hiÖn trêng ®a lªn m¸y
tÝnh trung t©m. C¸c qu¸ tr×nh thu nhËn tÝn hiÖu, xö lý th«ng tin, gi¸m s¸t
qu¸ tr×nh ®Òu do trung t©m ®a ra quyÕt ®Þnh. Th«ng thêng thiÕt bÞ ®iÒu
khiÓn tËp trung ®îc ®Æt ë phßng ®iÒu khiÓn trung t©m, c¸ch xa hiÖn tr-
êng. C¸c thiÕt bÞ c¶m biÕn vµ c¬ cÊu chÊp hµnh ®îc nèi trùc tiÕp, ®iÓm -
®iÓm vµo thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn trung t©m th«ng qua c¸c cæng vµo/ra cña
nã. ThiÕt bÞ ®iÒu khiÓn trung t©m ngoµi viÖc thu nhËn tÝn hiÖu ®o vµ
®a ra c¸c quyÕt ®Þnh ®iÒu khiÓn cßn ®¶m nhËn rÊt nhiÒu c¸c chøc n¨ng
kh¸c nh chøc n¨ng nhËn d¹ng, chÈn ®o¸n qóa tr×nh, lu gi÷ sè liÖu …

CÊu tróc ®iÒu khiÓn tËp trung trªn ®©y thêng thÝch hîp cho c¸c øng
dông tù ®éng ho¸ quy m« võa vµ nhá, ®iÒu khiÓn c¸c lo¹i m¸y mãc vµ thiÕt
 3

bÞ kh«ng mang tÝnh chÊt qu¸ phøc t¹p. ë mét ®iÓm nµo ®ã cÊu tróc nµy
®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn, ®iÓm ®¸ng chó ý lµ sù tËp trung toµn bé “trÝ tôª”
tøc lµ chøc n¨ng xö lý th«ng tin trong mét thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn duy nhÊt,
ph¸t huy ®îc ®iÓm m¹nh cña bé ®iÒu khiÓn. Nhng ®©y l¹i chÝnh lµ nhîc
®iÓm c¬ b¶n cña hÖ thèng ®ã chÝnh lµ sù phô thuéc vµo mét thiÕt bÞ
®iÒu khiÓn duy nhÊt. Do vËy yªu cÇu ®ßi hái ®é tin cËy cña thiÕt bÞ
®iÒu khiÓn trung t©m lµ rÊt cao, khã ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu vÒ thêi gian
thùc víi c¸c yªu cÇu tÝnh to¸n phøc t¹p.

M¸y tÝnh ®iÒu khiÓn

I/O

ChÊp hµnh C¶m biÕn ChÊp hµnh C¶m biÕn

Qóa tr×nh 1 Qóa tr×nh 2

H×nh 1.1: §iÒu khiÓn tËp trung víi vµo/ra tËp trung

Ngµy nay cÊu tróc ®iÒu khiÓn tËp trung thêng chØ ®îc ¸p dông cho
nh÷ng hÖ thèng nhá víi c¸c m¸y mãc vËn hµnh ®¬n gi¶n bëi gi¸ thµnh thÊp.
Tuy nhiªn cÊu tróc nµy cßn cã nh÷ng h¹n chÕ nh:
 4

- C«ng viÖc nèi d©y phøc t¹p, sè lîng c¸p lín, gi¸ thµnh cao.

- ViÖc më réng hÖ thèng gÆp nhiÒu khã kh¨n, ®é linh ho¹t kh«ng cao.

- §é tin cËy kÐm do sù phô thuéc vµo mét thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn duy
nhÊt, cã thÓ dïng gi¶i ph¸p l¾p thªm thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn dù phßng
nhng sÏ dÉn ®Õn chi phÝ cao.

- Ph¬ng ph¸p truyÒn dÉn tÝn hiÖu gi÷a c¸c thiÕt bÞ trêng vµ thiÕt bÞ
®iÒu khiÓn dÔ chÞu ¶nh hëng cña nhiÔu g©y ra sai sè lín.

- Ph¹m vi øng dông h¹n hÑp.

Trong c¸c øng dông cã quy m« võa vµ lín, d©y chuyÒn s¶n xuÊt ®îc
ph©n chia thµnh nhiÒu ph©n ®o¹n, cã thÓ bè trÝ t¹i nhiÒu vÞ trÝ c¸ch xa
nhau. §Ó kh¾c phôc sù phô thuéc vµo mét m¸y tÝnh cña ®iÒu khiÓn trung
t©m trong ®iÒu kiÖn tËp trung vµ t¨ng tÝnh linh ho¹t cña hÖ thèng, mçi
ph©n ®o¹n cã thÓ ®îc ®iÒu khiÓn b»ng mét m¸y tÝnh côc bé. C¸c m¸y
tÝnh côc bé n»m r¶i r¸c t¹i phßng ®iÒu khiÓn cña tõng ph©n ®o¹n, c¸c ph©n
®o¹n nµy l¹i cã liªn hÖ t¬ng t¸c víi nhau, v× vËy qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tæng
hîp cÇn cã sù phèi hîp gi÷a c¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn. ViÖc ph©n bè trÝ
tuÖ vµ chøc n¨ng theo c¶ chiÒu réng vµ chiÒu s©u, kÕt hîp víi viÖc sö dông
m¹ng truyÒn th«ng, ®ång thêi bªn trong hÖ thèng sö dông c¸c thiÕt bÞ vµo/ra
t¹i chç lµm t¨ng ®é tin cËy, tÝnh n¨ng më vµ ®é linh ho¹t cña hÖ thèng.

Nh vËy sù ph¸t triÓn vÒ quy m« cña c¸c nhµ m¸y, nhiÒu c«ng ®o¹n xö
lý kh¸c nhau, ®é phøc t¹p cña hÖ thèng ngµy cµng t¨ng dÇn dÉn ®Õn hÖ
®iÒu khiÓn tËp trung kh«ng thÓ ®¸p øng ®îc nh÷ng bµi to¸n quy m« dÉn
®Õn sù ra ®êi cña mét cÊu tróc ®iÒu khiÓn kh¸c ®ã lµ cÊu tróc ®iÒu
khiÓn ph©n t¸n.
 5

CÊu tróc tËp trung cã nh÷ng h¹n chÕ kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu c¸c
øng dông cã quy m« võa vµ lín. Tríc hÕt ta xem xÐt thùc tÕ mét d©y
chuyÒn s¶n xuÊt thêng ®îc chia thµnh nhiÒu ph©n ®o¹n kh¸c nhau ®îc bè
trÝ t¹i nhiÒu ph©n ®o¹n kh¸c nhau. ë ®©y ta sö dông nhiÒu thiÕt bÞ ®iÒu
khiÓn, mçi ph©n ®o¹n ®îc ®iÒu khiÓn b»ng mét hoÆc nhiÒu thiÕt bÞ côc
bé. C¸c thiÕt bÞ côc bé nµy ®îc ®Æt r¶i r¸c t¹i c¸c phßng ®iÒu khiÓn cña
tõng ph©n ®o¹n, ph©n xëng, ë vÞ trÝ kh«ng xa víi qu¸ tr×nh kü thuËt, bªn
c¹nh ®ã qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn tæng hîp cÇn sù phèi hîp ®iÒu khiÓn gi÷a
c¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn. C¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn ®îc nèi m¹ng víi nhau
vµ víi mét hoÆc nhiÒu m¸y tÝnh gi¸m s¸t trung t©m qua bus hÖ thèng. Mét
hÖ thèng cã cÊu tróc nh trªn gäi lµ hÖ thèng cã cÊu tróc ®iÒu khiÓn ph©n
t¸n hay gäi lµ hÖ ®iÒu khiÓn ph©n t¸n DCS (Distributed Control System).

HÖ ®iÒu khiÓn ph©n t¸n cã thÓ hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ hÖ thèng
®iÒu khiÓn kÕt hîp sö dông nhiÒu thµnh phÇn kh¸c nhau. HÖ thèng bao
gåm c¸c module ph©n t¸n cã chøc n¨ng ®iÒu khiÓn ph©n t¸n ®îc liªn kÕt víi
nhau theo mét hÖ thèng m¹ng tu©n theo c¸c giao thøc truyÒn th«ng c«ng
nghiÖp. C¸c module nµy cã nhiÖm vô thu thËp c¸c tÝn hiÖu ®o lêng, sö
dông hÖ thèng bus trêng víi kü thuËt truyÒn tin sè ®Ó truyÒn sè liÖu lªn cÊp
®iÒu khiÓn gi¸m s¸t vµ ngîc l¹i.

C¸c module nµy ®ång thêi nhËn c¸c yªu cÇu tõ cÊp ®iÒu khiÓn gi¸m
s¸t nh göi sè liÖu qu¸ tr×nh ®Ó lu tr÷ ë trªn, ®iÒu khiÓn trùc tiÕp ®èi tîng
khi cÇn vµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng ph©n t¸n trªn c¸c c«ng ®o¹n ph©n t¸n,
c¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn. Tr¹m ®iÒu khiÓn trung t©m cã nhiÖm vô ®iÒu
khiÓn, ra nhiÖm vô cho c¸c phÇn ®iÒu khiÓn riªng biÖt, sau ®ã chØ gi¸m
s¸t qu¸ tr×nh ®ã hoÆc trùc tiÕp ®iÒu khiÓn mét thiÕt bÞ hoÆc mét qu¸
tr×nh nµo ®ã.
 6

Trung t©m ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh

Bus hÖ thèng, bus qu¸ tr×nh

M¸y tÝnh M¸y tÝnh M¸y tÝnh

®iÒu khiÓn ®iÒu khiÓn ®iÒu khiÓn

Bus tr­êng

I/O C¬ cÊu
C¶m biÕn chÊp hµnh

C¬ cÊu
C¶m biÕn chÊp hµnh

H×nh 1.2: CÊu tróc hÖ ®iÒu khiÓn ph©n t¸n

Mét hÖ ®iÒu khiÓn ph©n t¸n thêng bao gåm:

- Trung t©m ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh.

- Trung t©m ®iÒu khiÓn lµ c¸c m¸y tÝnh ®iÒu khiÓn, m¸y tÝnh c«ng
nghiÖp, m¸y tÝnh phèi hîp ®îc nèi víi nhau vµ nèi víi trung t©m ®iÒu
hµnh qua c¸c bus.

- C¸c bé ®iÒu khiÓn t¹i chç nh thiÕt bÞ vµo/ra, c¬ cÊu chÊp hµnh, c¶m
biÕn ®îc nèi víi trung t©m ®iÒu khiÓn qua bus trêng (Field bus).
 7

¦u ®iÓm cña ®iÒu khiÓn ph©n t¸n:

- Thay ®æi c¸ch nèi ®iÓm - ®iÓm b»ng m¹ng truyÒn th«ng, thêi gian
l¾p ®Æt nhanh chãng.

- §é tin cËy, tÝnh linh ho¹t vµ n¨ng suÊt ®îc n©ng cao nhê xö lý ph©n
t¸n.

- CÊu tróc ®¬n gi¶n dÔ dµng chÈn ®o¸n, b¶o tr×, b¶o dìng hÖ thèng.

- ViÖc sö dông c¸c giao diÖn chuÈn quèc tÕ n©ng cao kh¶ n¨ng t¬ng t¸c
gi÷a c¸c thµnh phÇn.

- Cã thÓ tÝch hîp c¸c hÖ thèng míi vµ cò, dÔ dµng më réng hÖ thèng
vµ kÕt nèi víi hÖ thèng th«ng tin ë cÊp trªn.

¦u thÕ cña cÊu tróc ®iÒu khiÓn ph©n t¸n kh«ng chØ dõng l¹i ë ®é linh
ho¹t cao h¬n so víi ®iÒu khiÓn tËp trung. HiÖu n¨ng còng nh ®é tin cËy
tæng thÓ cña hÖ thèng ®îc n©ng cao nhê sù ph©n t¸n chøc n¨ng xuèng c¸c
cÊp díi. HÖ cã cÊu tróc më thÓ hiÖn kh¶ n¨ng t¬ng t¸c vµ thay thÕ lÉn nhau
cña c¸c s¶n phÈm thuéc c¸c h·ng kh¸c nhau. ViÖc më réng hÖ thèng do ngêi
sö dông x©y dùng theo c¸c gi¶i ph¸p tiªu chuÈn quèc tÕ.

§Ó nh×n nhËn râ h¬n vÒ kh¶ n¨ng øng dông réng r·i cña cÊu tróc
®iÒu khiÓn ph©n t¸n trong tù ®éng ho¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ta
cã b¶ng ph©n tÝch tãm t¾t u nhîc ®iÓm cña hai cÊu tróc ®iÒu khiÓn ph©n
t¸n vµ ®iÒu khiÓn tËp trung nh sau:

§iÒu khiÓn ph©n t¸n §iÒu khiÓn tËp trung

VÒ mÆt kinh tÕ
Sö dông bus trêng, gi¶m chi phÝ cho C«ng viÖc nèi d©y phøc t¹p, gi¸
viÖc l¾p ®Æt nhiÒu d©y, gi¶m chi thµnh cao.
 8

§iÒu khiÓn ph©n t¸n §iÒu khiÓn tËp trung

phÝ b¶o dìng, n©ng cÊp.
VÒ mÆt kü thuËt
HiÖu n¨ng vµ ®é tin cËy tæng thÓ §é tin cËy thÊp do sù phô thuéc vµo
cña hÖ thèng ®îc n©ng cao nhê sù mét thiÕt bÞ ®iÒu khiÓn duy nhÊt.
ph©n t¸n chøc n¨ng xuèng c¸c cÊp d- §êng truyÒn kh«ng ®¶m b¶o dÔ g©y
íi. Sö dông c¸c giao diÖn chuÈn ho¸, sai sãt.
®¶m b¶o sù ®ång bé truyÒn th«ng §é linh ho¹t kh«ng cao, viÖc më réng
gi÷a nhiÒu lo¹i thiÕt bÞ kh¸c nhau. hÖ thèng gÆp nhiÒu khã kh¨n.
§é linh ho¹t cao h¬n, dÔ dµng më TÝnh n¨ng thêi gian thùc bÞ h¹n chÕ,
réng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ph¹m vi øng dông h¹n hÑp.
N©ng cao tÝnh n¨ng thêi gian thùc,
tiÕt kiÖm d©y dÉn, tÝnh æn ®Þnh
bÒn v÷ng cña hÖ thèng tèt h¬n.

DÔ dµng l¾p ®Æt, tèc ®é truyÒn

cao h¬n.

Dïng thiÕt bÞ vµo/ra ph©n t¸n, tiÕt

kiÖm kh«ng gian cho tñ ®iÒu khiÓn.

B¶ng 1.1: So s¸nh u nhîc ®iÓm cña

®iÒu khiÓn ph©n t¸n vµ ®iÒu khiÓn tËp trung