Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

ARIZ: ỨNG DỤNG ARIZ-85 GIẢI BÀI TOÁN

Để trình bày phần này, trước tiên chúng ta nắm sơ bộ các khái niệm về thuật
ngữ:

ALGORIT: thuật toán (nghĩa hẹp). Là một trình tự hết sức chặt chẽ các
bước cần thiết để giải một bài toán (nghĩa rộng), chương trình, các thao tác tư duy
có định hướng đủ và rõ ràng.

ARIZ: người giải phải sử dụng “Algôrit giải các bài toán sáng chế” (viết tắt
theo tiếng Nga và đọc là ARIZ. ARIZ là chương trình có định hướng, được kế
hoạch hoá nhằm tổ chức hợp lý và có hiệu quả quá trình tư duy sáng tạo của người
giải. Nó kết hợp và phát huy những mặt mạnh của bốn yếu tố: lôgích, tâm lý, kiến
thức và trí tưởng tượng. Kho thông tin của TRIZ hỗ trợ đắc lực cho việc sử dụng
ARIZ.

Tác giả TRIZ là G. S. Altsuller đã xây dựng sơ đồ khối TRIZ để giải các bài
toán kỹ thuật cụ thể, theo đó một bài toán sẽ thuộc một trong 2 dạng là chuẩn hoặc
không chuẩn. Nếu thuộc dạng chuẩn (đã được giải rồi) thì có thể sử dụng kho
thông tin để tìm lời giải. Nếu bài toán là không chuẩn người giải phải sử dụng
“Algôrit giải các bài toán sáng chế” viết tắt là ARIZ.

ARIZ đầu tiên đưa ra vào năm 1959, gọi là ARIZ-59. Từ đó đến nay và về
sau ARIZ luôn được cải tiến và hoàn thiện để phục vụ tốt hơn cho các nhà sáng
chế, đến nay là ARIZ-85 có 7 giai đoạn với 38 bước cụ thể như sau:

Giải bài toán theo các bước và sơ đồ khối của văn bản ARIZ-85:
Nếu là bài toán chuẩn
Nếu chưa thỏa lời giải

Giai đoạn Giai đoạn Giai đoạn Giai đoạn Giai đoạn
1 (9 bước) Nếu không
2(6 bước) 3(8thu được lời giải
bước) 4(7 bước) 5(3 bước)
Nếu không thu được lời giải

Y1

Nếu không
Rút kinh nghiệm sáng thu
tạo được lời giải
Giai đoạn Giai đoạn
7(2 bước) 6(3 bước)
Sơ đồ khối ARIZ – 85
HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 1
Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

Giai đoạn 1 (9 bước): Phân tích tình huống xuất phát.

Giai đoạn 2 (6 bước): Phân tích bài toán.

Giai đoạn 3 (8 bước): Phân tích mô hình bài toán.

Giai đoạn 4 (7 bước): Giải quyết mâu thuẫn lý học.

Giai đoạn 5 (3 bước): Phân tích cách khắc phục mâu thuẫn lý học.

Giai đoạn 6 (3 bước): Phát triển mâu thuẫn lý học thu được.

Giai đoạn 7 (2 bước): Phân tích quá trình giải.

Trong 7 giai đoạn của ARIZ – 85 thì giai đoạn 7 là giai đoạn đặc biệt so với những
phương pháp khác, đòi hỏi người giải phải phân tích lại quá trình giải để tổng kết
rút kinh nghiệm sáng tạo cho bản thân bởi vì thường khi giải xong bài toán, mọi
việc trở nên rõ ràng hơn, tự người giải có thể đánh giá được mình đúng chổ nào,
chổ nào còn bị ảnh hưởng của tính ì tâm lý để có kinh nghiệm ở những lần giải sau.

Mũ bảo hiểm (MBH) dùng để giảm những chấn thương do tai nạn giao
thông. Đội MBH không chỉ là chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật
mà còn bảo vệ tốt cái đầu của mỗi cá nhân chúng ta. Tuy nhiên
khi đội MBH có một số không thuận tiện và thoải mái do MBH
gây ra: có thể hạn chế tầm nhìn quan sát cùa người điều khiển
xe, không thể nghe dược vì MBH bịt kín doi mắt và đôi tai,
không biết xử lý thế nào khi trời mưa mặc áo mưa, đội MBH thế
nào? Chưa kể đến mùi của nó sẽ vương vấn sau những cơn mưa
mà ngày nào cũng phải làm sao mà tẩy được ẩm mốc kịp cho nó
khô nhanh. Đội MBH sẽ làm cho tóc rối. Phụ nữ thường bới tóc
khi đội MBH không ôm sát đầu do vậy gây nguy hiểm khi lưu
thông trên đường. Khi bị kẹt xe thì chiếc MBH làm cho chúng
ta cảm thấy nóng, hầm hơi khó chịu.

Đội MBH là để bảo vệ cái đầu của chúng ta và còn là

chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật. Tuy nhiên khi đội có một số bất tiện như trên
đòi hỏi chúng ta phải chế tạo ra MBH phải bảo vệ tốt cái đầu cho người đội đồng
thời phải đảm bảo thoải mái khi sử dụng.

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 2

Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

ỨNG DỤNG ARIZ-85 GIẢI BÀI TOÁN

Giai đoạn 1: Phân tích tình huống xuất phát (9 bước)

Buớc 1: Mục đích cuối cùng của lời giải (LG) bài toán (BT)

Đặc trưng cần thay đổi: MBH phải bảo vệ tốt cái đầu và phải tạo cảm giác
thoải mái cho người đội (không gây rối tóc, không gây ẩm móc khi bị nước mưa
vào đối với phụ nữ thường hay bới tóc MBH phải ôm sát đầu người đội để tạo cảm
giác an toàn và chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, giá thành hạ.

Đặc trưng giữ nguyên: không thay đổi cấu trúc MBH phải cứng để bảo vệ
đầu người đội vì thay đổi cấu trúc sẽ ảnh hưởng đến quá trình sản xuất và giá
thành.

Chi phí: bài toán giải xong giá thành phải hạ, điều này có nghĩa là nguyên
vật liệu phải giảm và chi phí nhân công phải giảm.

Chi phí cho phép phải bằng 1/3 đến 1/5 giá trên thị trường

Chỉ tiêu kỹ thuật: phải có hình dáng màu sắc đẹp phải phù hợp vói dáng
người, phải tạo cảm giác an toàn và thoải mái cho người sử dụng, giá cả phải phù
hợp cho tất cả mọi người.

Buớc 2: Kiểm tra đường vòng

* Hệ trên:

Đặc trưng cần thay đổi: ít tốn nguyên vật liệu, bảo đảm an toàn và tạo cảm
giác thoải mái cho người đội.

Đặc trưng giữ nguyên: giữ nguyên cấu trúc.

Chi phí: Giảm vật liệu có khối lượng riêng lớn.

Chỉ tiêu kỹ thuật: Khả năng chịu lực va đập của vật liệu mới.

* Hệ dưới:

Đặc trưng cần thay đổi: vật liệu phải cứng để bảo vệ tốt cho đầu phải mềm
để không gây đaau đầu, phải tạo cảm giác thoải mái khi đội

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 3

Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

Đặc trưng giữ nguyên: giữ nguyên cấu trúc.

Chi phí: vật liệu mới vừa cứng vừa mềm, quá trình sản xuất, chi phí nhân
công.

Chỉ tiêu kỹ thuật: MBH vừa cứng để bảo vệ an toàn cho đầu, phải vừa mềm
để tạo cảm giác thoải mái mà không gây đau đầu.

Buớc 3: Giải bài toán ban đầu hợp lý hơn.

Buớc 4: Chỉ tiêu: Vật liệu vừa cứng vừa mềm và giảm trọng lượng.

Buớc 5: Tăng cường chỉ tiêu: Giảm thời gian chế tạo.

Buớc 6: Chính xác các yêu cầu : nón dành chon am riêng cho nữ riêng. Vì
nữ tóc dài hay bới tóc.

Buớc 7: Đây không phải là bài toán thuộc chuẩn

Buớc 8: Không có thông tin nào của Patent phù hợp với bài toán.

Buớc 9: Sử dụng toán tử KTG ( Kích thước-thời gian-giá thành)

Cho kích thước MBH tiến tới vô cực thì lúc đó không còn là MBH nữa và
không thể bảo vệ tốt cho đầu người vì kích thước đầu người có giới hạn.

Kích thước giảm đến zêrô: Áp dụng thủ thuật phân nhỏ lúc này cũng
không phải là MBH.

Cho thời gian của quá trình sản xuất máy giảm đến zero thì phải đầu tư bằng
sản xuất tự động.

Giá thành tăng đến vô cực: Áp dụng thủ thuật tự phục vụ biến MBH thành
thiết bị đa năng.

Giai đoạn 2: Phân tích bài toán ( có 6 bước)

Buớc 1: Hệ kỹ thuật gồm: đầu người và MBH

Mâu thuẫn kỹ thuật 1 (MK-1): MBH phải cứng để bảo vệ đầu vừa phải mềm
để không gây bất tiện cho người sử dụng cũng như khối lượng phải nhẹ. Hệ kỹ
thuật này đảm bảo an toàn cho người sử dụng.

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 4

Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

Mâu thuẫn kỹ thuật 2 (MK-2): MBH phải giữ nguyên cấu trúc không thay
đổi trong quá trình gia công (có nghĩa là MBH gây nóng hầm hơi, khó chịu, che
khuất tầm nhìn, tai nghe vì MBH có cấu trúc đặc không nhìn thấy bên trong.

Buớc 2: Đôi yếu tố xung đột: MBH phải vừa cứng, vừa mềm.

Buớc 3: Sơ đồ:

MK-1: MBH phải cứng để bảo vệ đầu vừa phải mềm để không gây bất tiện
cho người sử dụng cũng như khối lượng phải nhẹ. Hệ kỹ thuật này đảm bảo an
toàn cho người sử dụng

MK-1

Phải cứng để đảm bảo an toàn cho đầu người

MBH

Phải mềm để tạo cảm giác thoải mái

Sơ đồ khối mâu thuẫn kỹ thuật 1

MK-2: MBH phải đảm bảo an toàn cho người đội, giữ nguyên cấu trúc
không thay đổi trong quá trình gia công (có nghĩa là MBH gây nóng hầm hơi, khó
chịu, che khuất tầm nhìn, và tai nghe vì MBH có cấu trúc đặc không nhìn thấy bên
trong).MBH phải đảm bảo không gây nóng hầm hơi, khó chịu, che khuất tầm nhìn,
và tai nghe) vì vậy MBH phải thay đổi cấu trúc bên trong rỗng để vừa búi tóc cho
người phụ nữ để MBH có thể ôm sát đầu người đội.

MK-2

Không thay đổi cấu trúc

MBH

Phải thay đổi cấu trúc

Sơ đồ khối mâu thuẫn kỹ thuật 2

Buớc 4 : So sánh 2 sơ đồ : Chọn sơ đồ MK-2.

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 5

Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

Buớc 5: Trạng thái giới hạn: giảm tầm nhìn và tai nghe, không an toàn cho
người phụ nữ bới tóc.

Buớc 6: Cải tiến MBH: MBH an toàn cho đầu người, phải đảm bảo thoải
mái khi sử dụng, không gây nóng bức hầm hơi, phải ôm sát đầu người dành cho
phụ nữ bới tóc hay cột tóc, không bị che chắn tầm nhìn và tai nghe, bên ngoài cứng
bên trong có chỗ khoét rỗng cho búi tóc, khoét rỗng chỗ đôi tai và đôi mắt, khoét
rãnh phía sau cho phụ nữ tóc dài bới tóc phía sau, tạo lỗ trên MBH để thoát hơi.

Giai đoạn 3: Phân tích mô hình bài toán ( có 8 bước)

Buớc 1: Yếu tố dễ thay đổi: MBH có phần bên tronh rỗng để búi tóc không
ảnh hưởng đến việc ôm sát đầu người đội và có một số lỗ nhỏ để thông hơi, phía
sau có ranh cho người phụ nữ cột tóc hay bới tóc phía sau, phải có lỗ ở đôi tai để
dể nghe tín hiệu còi, và cũng như đôi mắt cũng không bị giới hạn tầm nhìn.

Buớc 2: Kết quả lý tưởng cuối cùng KLC -1: MBH có phần rỗng bên trong
và có rãnh phía sau để thuận tiện cho người phụ nữ bới tóc,khoét rỗng ở đôi tai và
đôi mắt để nghe dễ dàng và không bị chắn tầm nhìn, lóp bên ngoài cứng còn bên
trong long MBH phải mềm để tạo cảm giác thoải mái và có lỗ thoát hơi.

Buớc 3: Vùng hành động: khoảng rỗng bên trong các lỗ và rãnh trên MBH.

Buớc 4: Thời gian hành động: MBH phải sử dụng lâu dài.

Buớc 5: Tăng cường lời phát biểu: Khôngthay đổi cấu trúc MBH mà chỉ tạo
rỗng bên trong, tạo lỗ và rãnh trên nó để tạo cảm giác thoải mái khi cần sử dụng
đối với phụ nữ thì thỉnh thoảng bới tóc, còn với nam thì không bị chắn tầm nhìn và
tai nghe, không hầm hơi khó chịu.

Buớc 6: Mâu thuẫn lý học ở mức vĩ mô: tạo rỗng bên trong, tạo lỗ sẽ phức
tạp trong quá trình gia công.

Buớc 7: Mâu thuẫn lý học ở mức vi mô: MBH vừa cứng vừa mềm ở đây chỉ
cần tạo MBH bên trong một lớp mềm để không gây đau chỗ tiếp xúc giữa đầu
người và bên trong long MBH, bên ngoài một lớp cứng để bảo vệ tốt đầu người.

Buớc 8: Kết quả lý tưởng cuối cùng KLC - 2: MBH bên ngoài cứng để bảo
vệ tốt cho đầu người đội, bên trong lòng MBH phải mềm, phải có lỗ thoát hơi,

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 6

Tiểu Luận Phương Pháp Luận Sáng Tạo Khoa Học GVHD: PGS TS THÁI BÁ CẦN

không che chắn tầm nhìn, đôi tai để nghe dễ dàng, có rãnh phía sau để người phụ
nữ có thể cột tóc hay bới tóc dễ dàng.

Giai đoạn 4: Giải quyết mâu thuẫn lý học ( có 7 bước)

Buớc 1: Lời giải đã được thấy rõ ở nội dung KLC – 2. Chuyển sang bước 1
của giai đoạn 5.

Giai đoạn 5: Phân tích cách khắc phục mâu thuẫn lý học ( có 3 bước)

Buớc 1: Đánh giá sơ bộ lời giải thu được

Thực hiện được yêu cầu chính của KLC – 1.

Khắc phục mâu thuẫn MBH vừa cứng vừa mềm

Buớc 2: Tính mới thu được dựa trên thông tin Patent là : MBH có hai lớp
bên ngoài cứng, bên tronh mềm, có phần rỗng để cho phụ nữ bới tóc, có lỗ thoát
hơi, không che chắn tầm nhìn, cũng như đôi tai có thể nghe rõ, những người phụ
nữ cột tóc hay bới tóc cũng dễ dàng sử dụng.

Buớc 3: Bài toán thiết MBH vừa tạo cảm giác an toàn vừa tạo cảm giác thoải
mái cho người sử dụng.

Giai đoạn 6: Phát triển lời giải thu được (có 3 bước)

Buớc 1: Hệ trên thay đổi thành MBH tạo cảm giác an toàn và thoải mái cho
người sử dụng.

Buớc 2: Hệ trên không thay đổi kết cấu chỉ tạo thêm những lỗ thoát hơi và
tạo cảm giác thoải mái, không bị giới hạn tầm nhìn, không bị giới hạn tai nghe,
thuận tiện cho phụ nữ bới tóc.

Buớc 3: Có thể sử dụng cho các bài toán khác bằng cách thay đổi vật liệu.

Giai đoạn 7: Phân tích quá trình giải (có 2 bước)

Buớc 1: Có sự khác biệt so với các phương pháp khác là có quá trình quay
trở lại để có được lời giải hoàn hảo nhất.

Buớc 2: Áp dụng các thủ thuật dựa vào 40 thủ thuật có sẳn trong kho thông
tin, không áp dụng thủ thuật mới trong quá trình giải.

HVTH: HUỲNH NGỌC THÁI Page 7