www.khoabang.com.

vn LuyÖn thi trªn m¹ng

_____________________________________________________________
Bµi sè 20: ChÊt dÎo vµ t¬ sîi
I. ChÊt dÎo.
1) §Þnh nghÜa:
+ ChÊt dÎo lµ nh÷ng vËt liÖu lµm tõ c¸c hîp chÊt cao ph©n tö (polime) cã thÓ bÞ
biÕn d¹ng d−íi t¸c dông cña lùc ngoµi hoÆc nhiÖt vµ gi÷ nguyªn d¹ng ®ã khi
ngõng t¸c dông (kh«ng tù phôc håi). ThÝ dô khi v« ý ®Ó th−íc nhùa gÇn nguån
nhiÖt nh− ®Ìn, bÕp löa, th−íc nhùa bÞ biÕn d¹ng vµ ta kh«ng thÓ lµm cho th−íc
trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu ®−îc n÷a.
+ Trong thµnh phÇn c¬ b¶n cña chÊt dÎo lµ polime víi m¹ch chÝnh th−êng
kh«ng cã liªn kÕt béi mµ chØ cã liªn kÕt ®¬n. ThÝ dô PE (Polietilen), PVC
(polivinylclorua) ... cã c«ng thøc cÊu t¹o : (- CH2 - CH2 - )n, (- CH2 - CHCl -)n ...
§©y lµ dÊu hiÖu dÔ nhËn vµ ph©n lo¹i nhÊt vÒ mÆt ho¸ häc.
2) Thµnh phÇn c¬ b¶n cña chÊt dÎo lµ polime. Ngoµi ra ng−êi ta cßn cho thªm c¸c
chÊt dÎo ho¸ nh− Dietylphtalat (DEP), Dibutylphtalat (DBP), dÇu thÇu dÇu ®Ó
lµm t¨ng tÝnh dÎo.
+ Thªm chÊt ®én ®Ó tiÕt kiÖm polime hay t¨ng c−êng mét sè tÝnh chÊt nµo ®ã
nh− tÝnh dÉn nhiÖt, tÝnh dÉn ®iÖn, ®é cøng, dÔ gia c«ng ....
+ C¸c chÊt ®én th−êng ®−îc thªm vµo chÊt dÎo lµ bét gç, th¹ch cao, cao lanh,
muéi than, bét nhÑ graphit, ami¨ng, sîi thuû tinh ....
+ ¦u ®iÓm cña chÊt dÎo lµ nhÑ, bÒn, c¸ch ®iÖn, c¸ch nhiÖt, dÔ gia c«ng. Ng−êi
ta ®· chÕ ra mét sè chÊt dÎo cã ®é cøng cao (thuû tinh h÷u c¬), ®é bÒn ho¸ häc
cao (Teflon). ChÊt dÎo cã mÆt ë kh¾p n¬i xung quanh ta.
3) Mét sè chÊt dÎo th«ng dông:
a) Polietilen (PE):
+ PE lµ s¶n phÈm thu ®−îc khi trïnghîp etylen ë ¸p suÊt tõ 2 ®Õn 3 atm, xóc
t¸c lµ c¸c hîp chÊt cña Ti, Al, Cr.
+ PE lµ chÊt r¾n, cøng, cã nhiÖt ch¶y mÒm > 141oC. Khi trïng hîp ë P cao ≈
1000 atm, xóc t¸c lµ peoxit PE cã nhiÖt ®é ch¶y mÒm cã ≈ 110 ÷ 125oC.
+ PE cã tÝnh chÊt cña h÷u c¬ no, kh«ng t¸c dông víi axit, kiÒm ë nhiÖt ®é
th−êng. PE ®−îc sö dông réng r·i trong ®êi sèng hµng ngµy ®Ó lµm bao gãi (tói
nilon). PE chØ tan trong decalin nªn cã thÓ hoµ tan chÊt mµu trong ®ecalin ®Ó in
trªn PE.
b) Polistiren (PS):
+ Polistiren ®−îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch trïng hîp stiren víi xóc t¸c lµ peoxit
(ph¶n øng nhanh) hay hîp chÊt cña Ti (ph¶n øng chËm) t¹o ra c¸c lo¹i s¶n
phÈm cã cÊu t¹o kh¸c nhau vµ v× thÕ cã nhiÖt ®é ch¶y mÒm vµ ®é bÒn c¬ häc
kh¸c nhau.
+ PS lµ mét lo¹i nhùa r¾n, c¸ch ®iÖn tèt, bÒn víi axit, baz¬. PS cã thÓ tham
gia ph¶n øng nitro ho¸ vµ halogen ho¸.
G.V Lê Kim Long - ĐHKHTN
www.khoabang.com.vn LuyÖn thi trªn m¹ng
_____________________________________________________________
+ PS th−êng ®−îc sö dông ®Ó s¶n xuÊt c¸c dông cô quang häc, vËt c¸ch ®iÖn,
dông cô häc tËp.
c) Polivinylaxetat (PVC):
+ PVC lµ lo¹i nhùa rÊt th«ng dông ®Ó c¸ch ®iÖn (lµm vá bäc d©y ®iÖn), lµm
da gi¶, ¸o m−a, èng dÉn n−íc hay c¸c dông cô kh¸c.
+ PVC th−êng ®−îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch trïng hîp ë nhiÖt ®é kh¸ thÊp tõ 35
®Õn 70oC; ¸p suÊt kho¶ng 5 ÷ 8 atm, th−êng dïng xóc t¸c lµ benzoyl peaxit.
+ §Ó biÕn tÝnh PVC ng−êi ta cã thÓ clo ho¸ vµ thu ®−îc s¶n phÈm lµ t¬
clorin.
d) Polimetylmetacrylat: lµ mét lo¹i nhùa rÊt r¾n, cøng vµ trong suèt.
+ Polimetylmetacrilat thu ®−îc do trïng hîp CH2 = C(CH3)-COOCH3
(metyl-metacrilat)
+ Polimetyl-metacrilat ®−îc sö dông thay cho kÝnh th−êng, dïng thay thuû
tinh nªn ®−îc gäi lµ thuû tinh h÷u c¬ (Plexiglass).
+ Nhùa nµy ®−îc sö dông lµm kÝnh m¸y bay, xe h¬i, nhµ kÝnh, thÊu kÝnh, ®å
n÷ trang. Khi bÞ vì Polimetylmetacrilat t¹o ra nh÷ng m¶nh trßn kh«ng s¾c c¹nh
nh− kÝnh th−êng nªn cßn ®−îc gäi lµ kÝnh an toµn.
e) Nhùa phenol focmandehit: Nhùa phªnolfoman®ehit lµ s¶n phÈm trïng ng−ng
cña phªnol vµ fomandehit. Tuú theo m«i tr−êng mµ s¶n phÈm cã cÊu t¹o kh¸c
nhau vµ tÝnh chÊt còng kh¸c nhau:
OH CH2 OH
... CH2 CH2 CH2 . . .

OH
CH2 OH CH2

... CH2 CH2 CH2 . . .

OH OH
+ NÕu ph¶n øng víi l−îng phenol d−, xóc t¸c axit thu ®−îc nhùa cã tªn lµ
novolac. Nhùa Novolac cã m¹ch polime kh«ng ph©n nh¸nh, dÔ nãng ch¶y,
dÔ tan trong dung m«i h÷u c¬ (C¸c m¹ch trªn vµ d−íi kh«ng ®−îc kh©u l¹i).
Nhùa Novolac th−êng ®−îc sö dông lµm s¬n vµ vecni, vµ quÐt lªn v¶i t¹o
quÇn ¸o chÞu nhiÖt.
+ NÕu ph¶n øng víi l−îng d− focmandehit, xóc t¸c lµ baz¬ thu ®−îc nhùa cã
tªn gäi lµ rezol. Do cã nhãm CH2OH tù do nªn x¶y ra ph¶n øng kh©u m¹ch
thµnh nhùa rezol cã cÊu t¹o m¹ng kh«ng gian. CÊu t¹o m¹ch nhùa rezol
kh©u m¹ch kh«ng gian cã thÓ ®−îc biÓu diÔn ë h×nh trªn. Trong ph©n tö
nhùa Rezol cã nhãm CH2OH tù do dÔ tan, khi ®un nãng, rezol cã thÓ ch¶y
láng ®−îc. Rezol ®−îc dïng trong s¶n xuÊt ®ui ®Ìn, æ c¾m ®iÖn, ®å c¬ khÝ
(b¸nh r¨ng, vá m¸y). Khi sö dông ng−êi ta trén rezol víi c¸c phô gia cÇn
G.V Lê Kim Long - ĐHKHTN
www.khoabang.com.vn LuyÖn thi trªn m¹ng
_____________________________________________________________
thiÕt råi Ðp khu«n, nung ë 150oC. Trong tr¹ng th¸i nµy nhùa kh«ng ph©n
cùc, kh«ng tan trong dung m«i.
2. T¬ sîi:
+ §Þnh nghÜa: T¬ sîi lµ c¸c polime thiªn nhiªn hay tæng hîp cã thÓ kÐo dµi
thµnh sîi dµi vµ m¶nh.
+ §iÒu kiÖn ®Ó chÕ t¹o t¬ vµ sîi lµ m¹ch polime kh«ng ph©n nh¸nh xÕp song
song víi nhau. C¸c polime nµy t−¬ng ®èi r¾n, t−¬ng ®èi bÒn nhiÖt, cã thÓ tan trong
dung m«i,, mÒm, dai, nhuém mµu ®−îc ....
+ Ng−êi ta th−êng chia t¬ sîi thµnh 2 lo¹i: t¬ thiªn nhiªn (t¬ t»m, len, b«ng)
vµ t¬ ho¸ häc (chÕ biÕn hay ®iÒu chÕ b»ng ph−¬ng ph¸p ho¸ häc).
+ T¬ ho¸ häc l¹i ®−îc chia thµnh 2 nhãm:
– T¬ nh©n t¹o: th−êng lo¹i t¬ nµy ®−îc s¶n xuÊt tõ polime thiªn nhiªn nh−ng
®−îc chÕ biÕn thªm b»ng ph−¬ng ph¸p ho¸ häc. ThÝ dô tõ Xenluloz¬ ng−êi
ta cã thÓ chÕ ra t¬ visco hoÆc t¬ axetat.
– T¬ tæng hîp: lµ c¸c lo¹i t¬ sîi ®−îc s¶n xuÊt tõ c¸c polime tæng hîp nh−
poliamit (nilon, capron), polieste (lapsan)…
a) Poliamit: Poliamit lµ c¸c t¬ sîi chøa nhãm chøc amit C NH hay
O
b) cßn gäi lµ c¸c m¹ch peptit. Tõ poliamit ng−êi ta s¶n xuÊt ra t¬ poliamit.
* Nilon-66: §−îc ®iÒu chÕ b»ng ph¶n øng trïng ng−ng hexametylendiamin vµ
axit p-adipic
o o
t = 280 C
H2N-(CH2)6-NH2 + HOOC-(C6H2)4-COOH   →
hexametilendiamin
NH(CH2)6 NH CO (CH2)4 C + 2n H2O
n
O
* Nilon-6 (T¬ capron): ®iÒu chÕ b»ng c¸ch trïng hîp më vßng caprolactam.
CH2 CH2 CH2
t,o p
C O C (CH2)5 NH
CH2 CH2 NH n
O
C¸c lo¹i t¬ Nilon cã nhiÒu −u ®iÓm nh− bÒn c¬ häc, mÒm, Ýt thÊm n−íc, giÆt
mau kh« nªn th−êng ®−îc dïng lµm v¶i lãt lèp xe, v¶i mÆc, d©y dï, lµm l−íi
®¸nh b¾t c¸, chØ kh©u vÕt mæ, bé phËn m¸y ch¹y ªm, kh«ng rÝt hay lµm ch©n vÞt
tµu thuû. Tuy nhiªn cÇn chó ý r»ng trong t¬ amit cã nhãm amit dÔ tham gia
ph¶n øng nªn t¬ nµy kÐm bÒn nhiÖt, axit, kiÒm.
c) Polieste: lµ c¸c polime trong m¹ch chøa c¸c nhãm chøc este.T¬ polieste
tiªu biÓu lµ t¬ Lapsan: polietylenterephtalat:
n p-HOOC-C6H4COOH + n HO-CH2-CH2-OH → C C6H4 C O CH2 CH2 O n
axit terephtalic Etilenglicol O O
+ 2n H2O

G.V Lê Kim Long - ĐHKHTN

www.khoabang.com.vn LuyÖn thi trªn m¹ng
_____________________________________________________________
3. Keo d¸n
Keo d¸n lµ vËt liÖu cã kh¶ n¨ng t¹o mµng máng, bÒn ch¾c gi÷a bÒ mÆt cÇn
ghÐp. Mµng nµy cã ®é bÒn cao (®é kÕt dÝnh néi), b¸m ch¾c (kÕt dÝnh ngo¹i).
TÝnh kÕt dÝnh ngo¹i cña keo do liªn kÕt ho¸ häc gi÷a ph©n tö keo vµ vËt liÖu
d¸n hay lùc hót ph©n tö, lùc hót tÜnh ®iÖn. Ng−êi ta th−êng chia c¸c keo d¸n
lµm hai lo¹i: Keo tù nhiªn (nhùa mÝt, cao su…), keo tæng hîp: epoxi,
urefomandehit, phenolfocmandehit, cao su butadien – stiren (BuNa S).
1. Keo d¸n epoxi ®−îc lµm tõ nhùa epoxi - lµ chÊt cao ph©n tö tæng hîp m¹ch
kh«ng ph©n nh¸nh cã vßng epoxi (etylen oxit):
C C trong ph©n tö.
O
§em trïngng−ng epiclohidin CH2 CH CH2Cl víi c¸c hîp chÊt
O
phenol ®a chøc hay r−îu ®a chøc thu ®−îc keo.

ThÝ dô: CH3

2 CH2 CH CH2Cl + HO C OH + 2 NaOH dipeoxit
O CH3
dihi®ronidiphenylpropan
(dian)
CH3
CH2 CH CH2 O C O CH2 CH2 CH2
O CH3 O

Dipeoxit
Keo epoxi ®−îc dïnglµm keo d¸n nÕu dïng thªm chÊt ho¸ r¾n nh− polietylen
poliamin, anhi®rit maleic ®Ó trïng ng−ng t¹o m¹ng l−íi kh«ng gian cã ®é bÒn c¬
häc vµ ho¸ häc cao.
2. Keo d¸n urefocmandehit:
Khi trïng ng−ng andehitfocmic víi ure trong m«i tr−êng axit thu ®−îc keo d¸n
ë d¹ng dung dÞch tr¾ng s÷a. Khi d¸n chØ cÇn trén víi chÊt ho¸ r¾n nh− axit
oxalic, axit lactic sÏ t¹o ra nhùa cã cÊu t¹o m¹ng l−íi kh«ng gian, bÒn víi t¸c
dông dÇu mì vµ c¸c dung m«i h÷u c¬.
+ o
n CH2=O + nCO(NH2)2 H
,t
→ NH C NH CH2 + n H2 O
n
O

C©u hái vµ bµi tËp

1) ThÕ nµo lµ chÊt dÎo vµ chÊt dÎo ho¸?
2) PVC ®iÒu chÕ tõ khÝ thiªn nhiªn theo s¬ ®å víi hiÖu suÊt nh− sau:

Metan  15%
→ axetilen  95 %
→ Vinylclorua  90
 %
→ PVC
Hái cÇn bao nhiªu m3 khÝ thiªn nhiªn chøa 9%% metan ®Ó ®iÒu chÕ 1 tÊn PVC.

G.V Lê Kim Long - ĐHKHTN

www.khoabang.com.vn LuyÖn thi trªn m¹ng
_____________________________________________________________
3) Tõ CH4 h·y ®iÒu chÕ polimetylacrylat
4) Cao su Buna S ®−îc ®iÒu chÕ b»ng ph¶n øng ®ång trïng hîp cña butadien - 1,3
vµ stiren. Cho r»ng cao su cã thµnh phÇn ®ång nhÊt ë tÊt c¶ c¸c lo¹i m¹ch, h·y x¸c
®Þnh tØ sè m¾t xÝch butadien vµ stiren trong cao su Buna S cho biÕt 5,668 gam
polime t¸c dông võa ®ñ víi 3,462g brom.
5) §èt ch¸y 0,1 mol r−îu X cÇn 0,25 mol O2 → 0,2 mol CO2 vµ 0,3 mol H2O.
a) X¸c ®Þnh X
b) ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng ®iÒu chÕ t¬ lapsan tõ r−îu X vµ axit thÝch hîp.
6) TiÕn hµnh clo ho¸ vinylclorua thu ®−îc polime B dïng ®Ó chÕ t¬ clorin B chøa
67,18% Cl theo khèi l−îng. TÝnh xem trung b×nh 1 ph©n tö clo ph¶n øng víi
bao nhiªu m¾t xÝch (-CH2-CH-Cl) viÕt c«ng thøc cÊu t¹o cña mét m¾t xÝch cña
t¬ B.
7) TiÕn hµnh trïng hîp 5,2 g stiren. Sau khi ph¶n øng kÕt thóc thªm 400 ml dung
dÞch Br2 0,125 M vµo hçn hîp. KÕt thóc ph¶n øng thªm 1 l−îng d− dung dÞch
KI th× thu ®−îc mét l−îng I2 ®ñ ph¶n øng hÕt víi 92 ml dung dÞch Na2S2O3 1M.
TÝnh sè gam polime t¹o thµnh.
8) T¬ enang còng thuéc lo¹i t¬ poliamit nh− t¬ capron ®−îc ®iÒu chÕ b»ng c¸ch
trïng ng−ng axit aminoenantoic H2N-(CH2)6-COOH. ViÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n
øng vµ c«ng thøc cÊu t¹o cña ph©n tö thu ®−îc.
9) A lµ ®ång ®¼ng cña benzen cã 9,43 % hi®ro vÒ khèi l−îng.
a) ViÕt CTPT vµ CTCT cña A
b) Hoµn thµnh ph−¬ng tr×nh theo s¬ ®å: +?
F (polime)
+ Cl2 +? (4)
A B +NaOH C D
askt (1) (2) (3) (5)
E (polime)
+ C4 H6
10) Mét chÊt h÷u c¬ A cã CTPT lµC4H6O2, chØ chøa lo¹i nhãm chøc. Tõ A vµ c¸c
chÊt v« c¬ kh¸c b»ng 3 ph¶n øng liªn tiÕp cã thÓ ®iÒu chÕ ®−îc cao su Buna.
X¸c ®Þnh CTCT cã thÓ cã cña A vµ viÕt ph−¬ng tr×nh ph¶n øng.
11) DÉn suÊt nµo cña benzen cã c«ng thøc C6H10O kh«ng t¸c dông víi NaOH vµ
tho¶ m·n s¬ ®å:
A −→ B Trïngng−ng
H2O
 → Polime
12) Tõ xenluloz¬, NaCl, H2O, bét s¾t, kh«ng khÝ h·y viÕt c¸c ph−¬ng tr×nh ph¶n
øng ®iÒu chÕ axit axetic, cao su buna, anilin, este propionat butyl. Cho ®ñ ®iÒu
kiÖn kü thuËt, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm vµ chÊt xóc t¸c cÇn thiÕt.

G.V Lê Kim Long - ĐHKHTN