TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIẾN TRÚC HÀ NỘI

KHOA QUẢN LÝ ĐÔ THỊ

LỊCH SỬ KIẾN TRÚC

Giảng viên: ThS.KTS.Ngô Việt Hùng

3/2008

• Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.

- Tôn giáo ở Việt Nam chủ yếu là: Khổng giáo,
Đạo giáo (còn gọi là Lão giáo), Phật giáo và từ
thế kỷ thứ XVI còn có thêm Thiên chúa giáo.
- Ngoài ra còn có một số các tôn giáo khác như
đạo Hồi, đạo Tin lành, đạo Cao đài, đạo Hòa
hảo.

1
 Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.
• Những công trình tôn giáo ở Việt Nam có
giá trị nghệ thuật truyền thống, mang nhiều
đặc trưng tính dân tộc nhất là:
– Chùa – tháp (kiến trúc Phật giáo)
– Đền – miếu (Đạo giáo, Khổng giáo, tính ngưỡng dân
gian)
– Đình làng (tín ngưỡng và kiến trúc dân gian)
– Lăng mộ (kiến trúc tín ngưỡng)
– Nhà thờ họ (kiến trúc tín ngưỡng dân gian)

Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.

• Chùa - Tháp
– Kiến trúc chùa tháp là cơ sở hoạt động và truyền
bá Phật giáo. Trong chùa chủ yếu thờ Phật, song
chùa ở Việt Nam có một số ngoài thờ Phật còn thờ
thần (chùa Thầy – Hà Tây và chùa Láng – Hà Nội
… thờ Từ Đạo Hạnh và Lý thần Tôn), thờ tam giáo
(Phật – Lão – Khổng) thờ Trúc Lâm tam tổ…

2
 Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.
• Bố cục mặt bằng của ngôi chùa đa số là:
– Chữ đinh (丁), bên ngoài rộng 5 gian, 7 gian…
– Chữ công (工), hay nội công ngoại quốc (trong là
chữ 工, ngoài là chữ 口), cũng có chùa nội đinh,
ngoại quốc như khối trung tâm chùa Láng – Hà
Nội
– Chữ nhị (二), chữ tam (三) như chùa Tây Phương
– Hà Tây hoặc phức tạp hơn bao gồm một tổng
thể nhiều công trình đơn lẻ, có hành lang hoặc
tường vây bao kín

Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.

• Bố cục mặt bằng của ngôi chùa thường bao
gồm:
– Tam quan
– Khu trung tâm điện thờ Phật (bao gồm tiền đường,
thiên hương và thượng điện).
– Xung quanh chùa còn có hồ nước, phía trước có
thể có gác chuông
– Một bộ phận kiến trúc quan trọng nữa của các khu
chùa là tháp

3
 Tam quan

Nghi môn chùa Láng

4
Tam quan

Tam quan

5
 Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.
• Tháp
– Tháp bắt nguồn từ kiến trúc Stupa của Ấn độ
– Tháp trong chùa ở Việt Nam dùng để tàng trữ xá
lợi, hoặc kinh sách hay tượng phật

Chùa Báo Ân

6
7
Tháp chùa

8
Chùa Thiên Mụ

Chùa Bút tháp

9
 Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.
• Kiến trúc chùa – tháp ở Việt Nam cũng tương
tự các loại hình kiến trúc tôn giáo – tín
ngưỡng khác như: Đình, đền, miếu v.v… đa
số là kết cấu gỗ, kết hợp các vật liệu địa
phương khác như đá vân, đá ong, gạch nung,
đá hộc.
• Hình thức kết cấu gỗ với phương thức cổ
truyền: chồng rường, giá chiêm hoặc cải biên
tùy quy mô của công trình cụ thể.

Kiến trúc tôn giáo Việt Nam.

• Màu sắc và ánh sáng trong chùa – tháp ở
Việt Nam được phối hợp với nhau cùng kiến
trúc hòa thành một tổng thể thống nhất
• Màu vàng là màu chủ đạo trong nhà chùa,
trong quan niệm cổ phương Đông là “hành
thổ”, là trung tâm, màu của lý tưởng và cao
quý.
• Những yếu tố ánh sáng, màu sắc trong không
gian cao, sâu và tối cùng với hình ảnh mờ ảo
của kiến trúc, đèn nến, khói hương… tạo nên
không khí bí ẩn, thiêng liêng, trang nghiêm.

10
11
12
13
Gác chuông chùa Bút Tháp

Chùa Kim Liên

14
 Chùa
Tây
Phương

15
Chùa Tây Phương

16
Chùa Tây Phương

17
Chùa Keo

18
19
Chùa Láng

20
21
 Chi tiết đỡ mái

Chi tiết hiên - mái

22
 Chi tiết tường nhà

Chi tiết cửa dân gian

23
 Dáng cột
chuẩn

Kiến trúc Đền – Miếu

24
Văn miếu

25
26
27
Văn miếu môn

28
Đền Ngọc Sơn

29
30
31
32
 Kiến trúc Đình làng

Kiến trúc Đình làng

• Đình làng là công trình kiến trúc cổ truyền bảo
tồn khá trọn vẹn những đặc điểm nghệ thuật
kiến trúc trong sáng, độc đáo, tính dân tộc
phong phú, đậm đà bản sắc dân gian và ít chịu
ảnh hưởng ngoại lai hơn tất cả các loại hình
kiến trúc cổ Việt Nam xây dựng trong xã hội
phong kiến xưa.
• Đình làng là loại hình công trình kiến trúc tôn
giáo tín ngưỡng vì là nơi thờ thành hoàng – vị
thần bảo hộ của mỗi làng Việt cổ truyền, phong
tục tín ngưỡng trong xã hội Việt Nam cận đại.

33
 Kiến trúc Đình làng
• Bố cục tổng thể không gian: địa điểm xây dựng
đình làng thường không xa mà gắn liền với khu
ở của dân làng, thế đất hẹp song tầm nhìn mở
rộng và phóng khoáng.
• Đình có thể là một công trình đơn độc, hợp khối
hay là một quần thể kiến trúc phân tán hay nửa
phân tán, cũng có khi kết hợp xây dựng cùng
các kiến trúc tôn giáo tín ngưỡng khác: chùa
của Phật giáo, Văn chỉ của Khổng giáo và đền
miếu của đạo giáo…

Kiến trúc Đình làng

• Phía trước đình làng thường có sân rộng, hồ
nước, cây xanh,v.v…
• Tổng thể kiến trúc được bố cục nhấn mạnh tính
hoành tráng, tính chiều hướng rõ rệt bằng hệ
thống trục chính – phụ theo kiểu bố cục tập
trung kết hợp với bố cục chiều sâu và giải pháp
không gian quy hoạch được tổ chức có sự gắn
bó hài hòa của 3 loại không gian kiến trúc: kín,
nửa kín va thông thoáng nhằm phục vụ chức
năng đa dạng tổng hợp của công trình.

34
 Kiến trúc Đình làng
• Kiến trúc đình làng đơn giản có thể chỉ là một
nếp nhà 5 -7 gian, bốn mái kiểu chữ “Nhất” và
quy mô hơn, phức tạp hơn với những dạng bố
cục mặt bằng: chữ Đinh, chữ Nhị, chữ Công,
chữ Môn v.v… va không gian phát triển cả phía
sau, phía trước với hai bên: Hậu cung, Tiền tế
va các dãy Tả vu, Hữu vu
• Đáng chú ý nhất trong Đình làng là Hậu cung,
Đại đình và Tiền tế

Đình Chu Quyến

35
36
Đình Bảng

37
38
39
40
41
42
43
Đình Tây Đằng

44
 Kiến trúc Đình làng
• Hệ thống kết cấu gỗ: cột, xà kẻ, bảy theo hệ
thống chồng rường hoặc giá chiêng, liên kết chủ
yếu bằng mộng tạo nên thế cân bằng và vững
chắc.
• Những hàng cột lớn, cột con đứng thẳng trên
các hòn kê bằng đá tảng và sức nặng toàn bộ
mái, các vì xà, truyền qua các cột xuống hòn
tảng không cần móng

Phối cảnh Đình Chu Quyến

45
 Kiến trúc Đình làng
• Cột thường để mộc, bào tròn nhẵn bóng,
thượng thu hạ thách và dựng song song.
• Nhìn từ bên ngoài, mái đình có tỷ lệ đồ sộ, khá
dày, chiếm 2/3 chiều cao ngôi đình, bốn góc xòe
rộng uốn lượn. Bờ nóc hơi võng, có khi được
đắp hình đôi rồng chầu vòng sáng (lưỡng long
chầu nguyệt), các bờ dải có đắp hình trang trí

Module và tỷ lệ con người trong

Kiến trúc cổ Việt Nam

46
Tên gọi các bộ vì và thân mái

Module trong
thức kiến trúc
Việt Nam

47
Tỷ lệ trong
Kiến trúc
Trung quốc

Tỷ lệ trong Kiến trúc Việt Nam

48
Liên kết chân cột

Liên kết đầu cột

49
Trang trí lưỡng long chầu hổ phù

Vì nhà gỗ dân gian miền Trung

50
Vì thời Trân

Vì thế kỷ XVI

51
 Các dạng vì kèo

Kiến trúc Đền – Miếu

52
Văn miếu

53
54
55
Văn miếu môn

56
Đền Ngọc Sơn

57
58
59
60