TON TR CHI: PHN LOI, CNG C V PHNG PHP GII PGS TS T Duy Phng (Vin Ton hc)

M u Bi vit ny l mt phin bn m rng bi ni chuyn ca tc gi ti Cu lc b gio vin H Ni, ng Anh, 11-3-2011. Theo gi ca Gio s Nguyn Vn Mu, Hi trng Hi ton hc H Ni v ngh ca mt s gio vin, chng ti bin tp v b sung nhiu thi Olympic v ton tr chi vi li gii chi tit. Trong thi gian mt bui sng, kh c th trnh by ht ni dung ca Ton tr chi. Trong khun kh mt bi vit cng khng th lit k ht cc dng ton v bi thi Olympic v ton tr chi. Bn c quan tm c th xem thm cc ti liu khc, th d, [1]-[6]. Bi ni chuyn ti Cu lc b gm hai phn. Phn 1 gii thiu tr chi Thp H Ni: Lch s, li gii, ngha, cc m rng v ci bin cng nh mt s vn cha c gii quyt trong Bi ton Thp H Ni. Ngoi ra, bi ton con m i tun, trong c bi ton con m i tun trn bn c Phong Vn 9 10 vung ca on Hu Dng cng c gii thiu. Di y l Phn 2 (c b sung) ca bi ni chuyn vi tiu Ton tr chi: Phn loi, cng c v phng php gii Mt cng c, mt phng php c th s dng gii nhiu bi ton. Mt bi ton c th c gii bng cc cng c v phng php khc nhau. Ton tr chi lin quan mt thit vi nhiu dng ton khc (t hp, th, t mu,). Nhiu bi ton c th pht biu li di ngn ng tr chi. Mt s bi ton tr chi cng c th pht biu di dng khc. Ton tr chi m phng tt cc m hnh thc t. Trong bi vit ny, khi nim Ton tr chi khng c nh ngha, tm hiu tr chi gm mt tp hp cc trng thi (cu hnh, v tr,) chu tc ng ca mt hay nhiu ngi chi. Ngi chi vi cc kh nng v hn ch ca mnh phi tm ra cc chin lc, chin thut (cch i, bc i) tun theo nhng qui tc chi c nh sn a mt trng thi ban u v trng thi cui (kt thc tr chi), vi thi gian (s bc i) c li nht v t tn km nht. Ton tr chi tm hiu l dng ton m ta c th s dng cc cng c v phng php ton hc phn tch cu trc, trng thi v qui tc ca tr chi nhm hoch nh chin lc kt thc tr chi hoc ch ra tr chi c th tip din v tn. Cc bi ton tr chi rt a dng trong pht biu, trong s dng cng c v phng php gii. V vy, phn loi cc bi ton tr chi trong bi vit ny ch mang tnh qui c, cn rt s lc v ch c tnh cht tng i. N c a ra vi hy vng phn no tr gip gio vin v hc sinh gii ton tr chi d dng hn.

1 Tr chi mt ngi Tr chi mt ngi tm coi l tr chi ch cn mt ngi chi (th d, tr chi Thp H Ni, tr chi Hamilton, bi ton con m i tun, tr chi khi vung rubic, ). Cc tr chi ny nhiu khi cn c a vo lp cc tr chi gii tr ton hc. 1.1 Phng php i lng bt bin hoc n bin Bt bin Bt bin l i lng khng i, n bin l tnh khng tng hoc khng gim (n iu) ca mt i lng. tm li gii ton hc cho mt s tr chi, ta thng phi pht hin ra tnh bt bin hoc tnh n bin ca mt i lng no . Gi s tr chi mt trng thi ban u. Do tnh bt bin, nn khng th thay i trng thi (t chn thnh l, t trng thnh en, t chia ht sang chia c d,) c. T ta c kt lun v trng thi cui cng ca tr chi. Bt bin c s dng gii quyt nhiu dng ton khc nhau (D bt bin ng vn bin!). Di y l cc v d minh ha s dng i lng bt bin trong tr chi. Bi 1 Trn bn c 8 8 c 32 qun trng v 32 qun en, mi qun chim mt vung. Ti mi bc i ngi chi thay tt c cc qun trng thnh qun en v tt c cc qun en thnh qun trng trn mt hng hoc mt ct no . Hi sau hu hn bc, c th cn li chnh xc mt qun en trn bn c khng? Gii Nu trc khi chuyn c chnh xc k qun en trn hng (ct) nh chuyn th s qun trng trn hng (ct) y l 8 k . Sau khi chuyn, 8 k qun trng ny tr thnh 8 k qun en v k qun en li tr thnh k qun trng. Nh vy, s qun en trn bn c sau khi chuyn s thm vo 8 k v mt i k qun, tc l s qun en thay i trn bn c l ( 8 k ) k = 8 2k . S ny l s chn dng (thm vo) nu k < 4 v l s chn m (bt i) khi k > 4 v khng thay i nu k = 4 . V 8 2k l chn v lc u c 32 qun en nn s qun en trn bn c lun lun l chn (bt bin!). Vy khng th cn li mt qun en trn bn c. Bi 2 (Chn i tuyn Hng Kng tham gia IMO, 2000, vng 1) C 1999 tch ung tr t trn bn. Lc u tt c u c t nga. Mi mt nc i, ta lm cho ng 100 tch trong s chng lt ngc li. Sau mt s nc i, c th lm cho tt c chng u p xung c khng? Ti sao? Tr li hai cu hi ny trong trng hp ch c 1998 tch. Gii Nu c 1999 chic tch (s tch l s l), tt c u c t nga (trng thi nga) th ta khng th quay p xung tt c (trng thi p) c. Tht vy, theo qui tc chi, ti mi thi im, gi s c k tch t nga c lm p xung th 100 k tch ang p c lt nga ln. Khi y s cc tch p tng ln k chic v gim i 100 k ,

vy s tch p b thay i i mt s chn l (100 k ) k = 100 2k (nu k > 50 th s tch p gim i, nu k < 50 th s tch p tng ln, k = 50 th s tch p khng thay i). Ngha l tnh chn l ca s cc tch p khng thay i (bt bin!). Nhng lc u s tch p bng 0. V vy khng th lm cho s tch p bng 1999 c. Nu s tch l 1998 th c th p tt c cc tch. Thut ton nh sau: nh s cc tch theo th t 1, 2,, 1998. Ln lt p 100 tch u tin, sau 18 ln p c 1800 tch chuyn trng thi t nga sang p. Tip theo p 100 tch s 1801, 1803, 1804, , 1901 ( nguyn tch s 1802 ang nga). Ln th hai, o ngc cc tch 1802, 1803, 1804,,1901 (gi nguyn tch s 1801 ang p). Sau hai ln ny, thc cht ch c tch s 1 v s 2 b p, cc tch khc khng thay i (vn t nga sau khi lt p ri li lt nga). Tip tc nh vy, sau 18+198=216 ln, tt c cc tch u b lt p. Bi 3 Ba ng bi tng ng c 19, 8 v 9 vin. c php chn hai ng bi bt k v chuyn mt vin bi t mi ng bi chn vo ng th ba. Sau mt s ln lm nh vy, c th t c mi ng bi c 12 vin khng?

( mod 3) . Lc u a0 = 19 1( mod 3) , b0 = 8 2 ( mod 3) v c0 = 9 0 ( mod 3) , tc l s d theo ( mod 3) trong ba ng ln lt l r1 = 1 , r2 = 2 , r3 = 0 . Sau ln chuyn u tin, v (19 1) 0 ( mod 3) v (19 + 2 ) 0 ( mod 3) ; ( 8 1) ( 8 + 2 ) 1( mod 3) v ( 9 1) ( 9 + 2 ) 2 ( mod 3) nn s bi trong ba ng s l a1 0 ( mod 3) , b1 1( mod 3) v c1 2 ( mod 3) , khng ph thuc vo vic thm (hai) hay bt (mt) vin bi vo ng no. Sau ln chuyn th hai ta li c s d theo ( mod 3) trong ba ng bi l r1 = 2 , r2 = 0 , r3 = 1 v ( a1 1) ( a1 + 2) 2 ( mod3) , ( b1 1) ( b1 + 2) 0 ( mod 3) v ( c1 1) ( c1 + 2 ) 1( mod 3) . Chng t, trong mi bc s d trong ba ng bi lun lun ch l ba s 0, 1, 2 (bt bin!). Nu mi ng bi u l 12 vin th a 0 ( mod 3) , b 0 ( mod 3) v c 0 ( mod 3) . V l. Vy khng th lm cho mi ng bi c 12 vin.
Bi 4 (V ch Bungaria, 1999, lp 8) Ba ng si c 51, 49 v 5 vin. Ta thc hin mt trong hai nc i nh sau. Mt nc i l dn hai ng ty thnh mt ng. Nc i khc l chn ng c s chn vin si chia thnh hai ng bng nhau. Hi c th thc hin mt dy cc nc i nh th chia ba ng si thnh 105 ng m mi ng ch c mt vin si hay khng? Gii Ban u s si trong ba ng l 51, 49 v 5 vin u l s l nn bc i u tin l phi dn hai ng li.

Gii Gi s bi ti bc th k trong ba ng tng ng l ak , bk , ck . Xt cc s ny theo

Trng hp 1 Dn hai ng c 5 v 49 vin, ta c hai ng l 51 v 54 vin, mi ng u l bi ca 3. Bc th hai ta chia ng c 54 vin thnh 2 ng 27 vin. By gi s si trong c ba ng l 51, 27, 27 cng chia ht cho 3. V c ba ng c s l vin nn bc th ba ta li phi gp 2 ng cha 27 v 51 hn si thnh ng 78 vin. V hai s 27 v 51 chia ht cho 3 nn tng (=78) ca chng cng chia ht cho 3. Nh vy, ta li c hai ng 27 v 78 vin si cng chia ht cho 3. Tc l, khi thc hin cc nc i lun phin, s si trong mi ng lun l bi ca 3 (bt bin!). Tht vy, khi gp hai ng si cng chia ht cho 3 th c mt ng c s si chia ht cho 3 v nu chia mt ng si (l gp ca hai ng c s si l cng chia ht cho 3) c s chn vin si chia ht cho 3 thnh hai phn bng nhau th s si trong mi phn vn chia ht cho 3. Do s si trong mi ng lun chia ht cho 3 v nhiu nht c th c l 35 ng, mi ng 3 vin. Di y l qui trnh minh ha ( ngn gn, mt s bc chia i c ghp li):

( 5, 49,51) ( 54,51) ( 27,27,51) ( 27,78) ( 27,39,39) ( 66,39) ( 33,33,39) ( 33,72) ( 33,36,36) ( 33,18,18,18,18) ( 33,9,9,9,9,9,9,9,9) ( 42,9,9,9,9,9,9,9) ( 21, 21,9,9,9,9,9,9,9) ( 30, 21,9,9,9,9,9,9) (15,15, 21,9,9,9,9,9,9) (15,36,9,9,9,9,9,9) (15,18,18,9,9,9,9,9,9) (15,9,9,9,9,9,9,9,9,9,9) ( 24,9,9,9,9,9,9,9,9,9) (12,12,9,9,9,9,9,9,9,9,9) ( 6,6,6,6,9,9,9,9,9,9,9,9,9) ( 3,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9,9,9) (12,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9,9) ( 6,6,3,3,3,3,3,3,3,9,9, 9,9,9,9,9,9) ( 3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9,9 ) (12,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9) ( 6,6,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9) ( 3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,3,9,9,9,9,9,9,9) ... ( 3,3,3,3,,...,3,3,3,3) .
Trng hp 2 Bc u tin dn hai ng c 5 v 51 vin, ta c hai ng c 49 v 56 vin, c hai s u l bi ca 7. Khi thc hin cc nc i lun phin, s si trong mi ng nhn c lun l bi ca 7. Do s ng vi s si nh nht ch c th l 15 ng, mi ng 7 vin. Qui trnh di y minh ha iu trn:

( 5, 49,51) ( 56, 49) ( 28, 28, 49) (14,14,14,14, 49) ( 7,7, 7,7, 7,7, 7,7, 49 ) ( 56,7,7,7,7,7,7,7 ) ( 28, 28,7, 7,7, 7,7, 7,7 ) (14,14,14,14,7,7,7,7,7,7,7 ) ... ( 7,7,7,7,7,7,7,7,7,7,7,7,7,7,7 ) .
Trng hp 3 Bc u tin dn hai ng c 49 v 51 vin, ta c hai ng l 5 v 100 vin, s si trong mi ng u l bi ca 5. Khi thc hin mt trong hai nc i, s

si trong mi ng nhn c lun l bi ca 5. Do s ng vi s si nh nht l 21 ng, mi ng 5 vin. Chin lc di y minh ha iu trn:

( 5, 49,51) ( 5,100) ( 5,50,50) ( 5,25, 25, 25, 25) ( 30, 25, 25, 25) (15,15, 25, 25, 25) ( 40,15, 25, 25) ( 20,20,15, 25, 25) (10,10,10,10,15, 25, 25) ( 5,5,5,5,5,5,5,5,15, 25, 25) ( 20,5,5,5,5,5,5,5,25,25) (10,10,5,5,5,5,5,5,5, 25, 25) ( 5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,25,25) ( 30,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5,25) (15,15,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5, 25) ( 40,15,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5) ( 20, 20,15,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5) (10,10,10,10,15,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5) ( 5,...,5,15,5,5,5,5,5,5,5,5,5,5 ) ( 20,5,...,5, 5) (10,10,5,...,5,5) ( 5,5,,...,5,5) .
Kt lun: Khng th chia ba ng si thnh 105 ng mi ng mt vin c. n bin-Phng php tt v hn hoc tng hu hn Bi 5 (V ch Kiev, 1974) Cc s 1, 2,..., 1974 c vit trn bng. Ngi chi c php thay hai s bt k bi mt s khc bng tng hoc bng hiu ca cc s . Hy ch ra rng, sau 1973 ln thc hin php ton , s cn li trn bng khng th bng 0. Gii Lc u trn bng c tt c 1974 : 2 = 987 s l. Mi ln thay i, s cc s l hoc gi nguyn (khi hai s c chn cng chn th tng v hiu ca chng cng l s chn; khi hai s c chn c mt s chn v mt s l th tng v hiu ca chng l l) hoc s cc s l gim i 2 (khi chn c hai s cng l th tng hoc hiu ca chng l chn). Do s cc s l cn li trn bng sau mi ln thc hin vn lun lun l l (bt bin!). V mi ln chi ta thay hai s bng mt s nn sau mi ln chi s lng cc s gim i mt n v (n bin!). Vy sau 1973 ln thc hin php chi, ta c s cui cng cn li phi l s l, tc l s khng th bng 0. Bi 6 (V ch vng Balcan, 2003) C mt bao ng 150 vin bi en v 75 vin bi trng. Mt ngi bc t bao ra mt cch ngu nhin mi ln 2 vin bi. Nu anh ta bc c mt vin bi en v mt vin bi trng, anh ta b li vin bi trng vo bao v ct i vin bi en. Nu anh ta bc c hai vin cng mu, anh ta ct i c hai ri b vo bao mt vin bi en (gi s anh ta c s bi en ngoi bao lm chuyn nu cn). Qu trnh c lp li cho n khi cn ng mt vin bi trong bao, l do ti sao? Vin bi mu g? Gii V mi ln ly ra hai vin nhng b vo mt vin nn s lng vin bi trong bao gim i mt vin. Vy sau 224 (=150+75-1) ln thc hin, ta cn ng mt vin bi trong bao. Mi ln thay i, s bi trng trong bao hoc gi nguyn (khi trong hai vin c mt vin trng hoc c hai vin bi u en) hoc s bi trng trong bao gim i 2 (khi c hai 5

vin bi u trng). Do lc u c 75 vin bi trng v s cc vin bi trng cn li trong bao sau mi ln thc hin vn lun lun l l (bt bin!) nn vin bi cui cng trong bao phi l vin bi trng. Nhn xt Phng php chng minh trong hai bi ton trn c gi l phng php tt v hn. Phng php ny ch ra rng ta khng th lm gim (tt) mi mt i lng nu n ch nhn mt s hu hn gi tr. Phng php tt v hn cng c dng gii quyt nhiu dng ton khc (th d, trong gii phng trnh nghim nguyn,). Di y l bi ton s dng khi nim tng hu hn. Bi 7 (V ch ton lin bang Nga ln th nht, 1961) Cc s thc c vit vo cc trong mt bng ch nht m n . Mi ln chi ta c th i du tt c cc phn t trong mt hng hoc mt ct. Hy chng minh rng sau mt s ln nh vy, ta c th lm cho tng ca cc s trong mi hng v mi ct l khng m. Gii Gi s S l tng ca tt c mn s trong bng. Nhn xt rng sau mt ln thc hin, mi s c gi nguyn hoc i du. Nh vy c tt c ti a 2mn bng v S ch c th nhn hu hn 2mn gi tr (thc ra s kh nng c th thc hin i du mt ln tt c cc s trong mt hng hoc mt ct cn nh hn, s ny ch l 2m + n 1 ). Gi s trong mt bng c mt hng (hoc mt ct) vi tng cc s l m. i du cc s trong hng (hoc ct) . Khi y tng cc s trong bng tng ln tht s, do mt bng khng th nhn c hai ln bng cch i du ny. Do S ch nhn hu hn gi tr nn sau mt s hu hn ln thc hin php i du (cho cc hng v cc ct vi tng cc s hng m), ta c mt bng T vi tng S ln nht. Bng ny chnh l bng tha mn iu kin u bi, tc l bng c tng tt c cc s cc hng v cc ct l khng m. Tht vy, nu tng cc s trong mt hng (mt ct) no ca bng T l m th i du cc s trong hng (ct) y, ta s nhn c mt bng mi c tng tt c cc s trong bng ln hn trong bng T . Tri vi cch chn bng T . Vy T chnh l bng cn tm. m+n C th chng minh c rng, trn thc t ch cn khng qu php i du (hng 2 v ct) c bng c tt c cc hng v cc ct c tng khng m. 1.2 K thut t mu

T mu c dng ph bin trong l thuyt th. C th dng k thut t mu gii quyt mt s bi ton tr chi.
Bi 8a Mt nh trin lm c n 2 phng hnh tam gic u. Hai phng trin lm c gi l hai phng lng ging nu chng c cnh chung. T mi phng u c ca i sang phng lng ging ca n. Mt khch du lch mun i xem cng nhiu cng tt s phng

trin lm vi iu kin mi phng ch i qua ng mt ln. Hi anh ta c th i ti a bao nhiu phng.

Hnh 1

Hnh 2

Gii T cc phng trin lm thnh cc hai mu en trng xen k nh Hnh 1. Vi n 2 , s phng c mu trng s l n ( n + 1) 1 + 2 + 3 + ... + n = . 2 S phng mu en s l n ( n 1) 1 + 2 + 3 + ... + ( n 1) = . 2 n ( n + 1) n ( n 1) Nh vy, s en nh hn s trng l = n 2 . 2 2 Trong qu trnh i xem, khch du lch lun phi i t phng trng sang phng en hoc ngc li. Gi s c th i tham quan tt c cc phng sao cho mi phng i qua ng mt ln. Khi y s phng en ch t hn s phng trng ng 1 phng. Mu thun vi tnh ton trn. Nh vy khng th i tham quan tt c cc phng c.

Do mi phng ch i qua ng mt ln m phi i xen k cc phng en-trng lin tip nn s phng mu trng i qua ch hn s phng mu en mt phng. Nh vy nu i qua tt c phng en th ti a tng s phng c th tham quan l

n ( n 1) n ( n 1) + + 1 = n 2 n + 1 phng. 2 2
C th thc hin c iu ny theo ng i nh Hnh 2.
Bi 8b (V ch Lin X ln th t, 1970) (Lp 8) Mt lu i c dng mt tam gic u vi di cnh l 100 m. N c chia ra thnh 100 phng nh hnh tam gic. Tt c cc bc tng ca cc phng c di nh nhau bng 10 mt. Gia cc gian lin k c cc ca thng nhau. Chng minh rng nu mt ngi mun i xem cc phng ca lu i vi iu kin mi phng ch i ng mt ln th anh ta ch c th xem khng qu 91 phng.

(Lp 10) Mi cnh ca tam gic u c chia thnh k phn bng nhau. Qua cc im chia k cc ng thng song song vi cc cnh. Kt qu l tam gic c chia thnh k 2 cc tam gic nh. Ta gi xch l mt dy cc tam gic, trong khng c tam gic no xut hin hai ln, v mi tam gic tip theo c cnh chung vi tam gic trc . Hi s cc tam gic trong xch ti a l bao nhiu? 1.3 Gii thiu hai tr chi ni ting Tr chi Thp H Ni

Tr chi Thp H Ni do nh ton hc Eduard Lucas sng to ra nm 1883.

Bi ton 1 (Bi ton Thp H Ni vi ba cc v n a) C n a kch thc nh dn (t di ln trn) xp chng ln nhau trn mt cc, a ln di, a nh trn. Ngoi cc cha a cn c hai cc trng khc. Hy chuyn a ny sang cc khc vi s ln chuyn t nht tun theo hai qui tc sau: 1) Mi ln ch c chuyn mt a t cc ny sang cc khc v c dng cc th ba lm cc trung gian. 2) Khng c xp a ln ln trn a nh.

Li gii bi ton ny rt n gin. l thut ton qui: Gi s bi ton vi n 1 a c gii, tc l ta chuyn c (tun theo qui tc trn) n 1 a t cc 1 sang cc 2. Khi y gii bi ton vi n a trc tin ta gii bi ton vi n 1 a trn cng t cc 1 sang cc 2. Sau chuyn a ln nht t cc 1 sang cc 3. Cui cng, li chuyn n 1 t cc 2 ln cc 3 (chng ln a ln nht) v bi ton gii xong. T y ta d dng lp trnh v tnh trn my gii bi ton. Gi s s bc cn chuyn trong bi ton Thp H Ni vi ba cc v n a (theo qui tc trn) l L(n) th L(1) = 1 ; L(2) = 3 v L(n) = L(n 1) + 1 + L(n 1) . T y suy ra L(n) = 2n 1 .

Nh vy, bi ton Thp H Ni, mc d c thut gii n gin v ti u, nhng c phc tp tng c m. Th d, gii bi ton vi 8 a cn 255 bc chuyn. gii bi ton vi 64 a, mi ln chuyn mt a mt thi gian 1 giy cn 264 1 = 18 446 744 073703551615 giy 50 t nm. Nu s dng my tnh thc hin chng trnh qui vi tc Hnh v Bi ton Thp H 1 triu php ton/giy th thi gian chy my l: Ni vi 8 a trong cun ( 264 1) :1000 000 50 000 nm. Nh vy bi ton Thp H sch sch S hc vui ca E.Lucas xut bn nm 1895. Ni, khng gii c trong thi gian thc.
8

Bi ton 2 (Bi ton Thp H Ni vi s cc bt k) C k cc v n a. Hy chuyn cc a t cc ngun sang cc ch theo qui tc nh trong bi ton ba cc. Trong khi chuyn c php s dng tt c cc cc lm cc trung gian (Hnh bn).

Nhiu vn ton hc v tin hc th v v cha c gii quyt vi bi ton bn hoc nhiu cc. Th d, c thut ton Frame- Stewart (1941) gii bi ton bn cc, nhng cha chng minh c l thut ton ti u. chng minh c phc tp tnh ton trong bi ton Thp H Ni vi bn hoc nhiu cc l thi gian di m (Stockmeyer, 1994),
Bi ton 3 (Bi ton Thp H Ni ba cc vi cc a hai mu-2 color hanoi tower) Mt bin th ca tr chi Thp H Ni c ngh ti k thi v ch quc t ln th hai (Php, 1988) v tr chi ton hc v lgic. Khc vi tr chi thp H Ni c in, tr chi thp H Ni vi a mu gm c hai a khc mu cho mi kch thc (to nh) ca a. Lc u trn hai (trong ba) cc c ba a mu khc nhau (Hnh di). Qui tc ca tr chi gn nh khng thay i: Cc a c chuyn t cc ny sang cc khc, mi ln ch di chuyn mt a v khng c t a ln ln trn a nh. Khi di chuyn c th s dng cc trung gian th ba. c php t hai a c cng kch thc (khc mu) chng ln nhau. Mc ch ca tr chi l t hai thp vi cc a c mu lin tip trn hai cc hy xy dng hai thp cng mu (Hnh di). Trong k thi, hc sinh c ngh tm li gii bi ton gm ba a vi s bc chuyn t nht.

C rt nhiu ci bin mi v th v ca bi ton Thp H Ni. Nhiu vn ton hc v tin hc bi ton Thp H Ni cn cha c gii quyt. Khong 450 bi bo nghin cu v bi ton Thp H Ni di gc ton v tin hc c ng trong hn 100 tp ch khoa hc. Bn c quan tm v bi ton Thp H Ni c th xem thm trong [4].
Tr chi vi hp vung c 8 hoc 15 s

Mt hp ch nht (khng c np) c xp y cc hnh vung c ghi cc s t nhin theo mt th t no (th d, cc s gim dn t tri sang phi), ngoi tr mt trng. Hy chuyn dch cc (bng cch s dng trng nh mt trung gian, khng nhc cc 9

 s ra khi hp) c mt cu hnh mi sp xp theo trt t no (th d, cc s tng dn t tri sang phi,...). Trong tt c cc tr chi loi ny, vic kim tra tnh chn ca s chuyn v cho php nhanh chng c cu tr li bi ton gii c hay khng, tc l c cch di chuyn cc vung t mt cu hnh ban u n cu hnh cui hay khng. C hai tr chi kh ph bin ca loi tr chi ny, l tr chi vi hp vung 3 3 v tr chi vi hp vung 4 4 .
Tr chi vi hp vung cha cc 8 s

Xt bi ton sau y: Hy chuyn cc vung cha cc s theo th t gim dn t tri sang phi trong Bng 1 c hp vung cha cc s theo th t tng dn trong Bng 2 bng cch y s lin k sang trng m khng nhc vung ra khi hp. 8 5 2 7 4 1
Bng 1

6 3

1 4 7

2 5 8

3 6

Bng 2

tr li cu hi ny, ta s ln lt chuyn cc t Bng 1 cho n khi c Bng 2. Trc tin ra s tnh xem cn phi lm bao nhiu php chuyn (c th chuyn dch theo bt k hng no v trc tin ta cha quan tm n ti thiu s php chuyn). Nu s ln chuyn dch l chn, th bi ton gii c (nh trong trng hp ny). Nu s ln chuyn l l th bi ton khng c li gii (ngha l mt khng th chuyn sang v tr mi, nu khng nhc ra khi hp). By gi ta quan tm ti vic tm li gii ti u. Hi cn ti thiu bao nhiu bc dch chuyn, c cu hnh 2 t cu hnh 1? C th khng nh, s ln chuyn dch cn thit khng t hn 26. Tht vy, chuyn dch mi c s 1, 2, 7, 8 trong Bng 2 sang v tr mi cn ti thiu l 3 bc chuyn. Nh vy, chuyn bn ny cn ti thiu 12 bc chuyn. Hai mang s 5 v s 4 c v tr hon i nhau trong bng u v bng cui nn cn khng t hn 4 ln chuyn i ch hai ny. Tng t cho mang s 3 v s 6. Nh vy, s ln cn chuyn khg t hn 12+4+4=20. Mt khc, phi mt thm hai ln chuyn i ch cc hnh vung vi s 1 hoc s 3 (st cnh trng trong bng u) v thm 2 ln chuyn na chuyn s 8 hoc s 6 (st cnh trng trong bng cui), v trong cc trng hp ny hnh vung phi c t

10

ln cc nm bn cnh ng i ngn nht ni v tr u v v tr cui. Nh vy, nu xy dng cy ( th) cho cc bc ban u th s thy cn mt thm hai bc chuyn na Nh vy, cn ti thiu 26 bc gii c bi ton. Bi v trong bi ton ny, trng li tr v v tr ban u, nn mi li gii phi c s chn ln chuyn. Mt li gii tt bit cho bi ton ny thuc v nh ton hc Anh Henry E. Dudeney. N i hi 36 bc. Di y trnh by li gii ca Dudeney. Trong cc li gii di y, cc ch s t m biu th cc vi cc ch s c chuyn. Ta ch cn m cc ch s t m bit s ln chuyn trong li gii. Li gii ca Dudeney (1903) gm 36 bc chuyn: 8 7 6 5 4 3 2 1 8 7 6 4 3 5 2 1 8 6 4 7 1 5 3 2
12376

8 1 4 6 2 5 7 3
12376

1 2 8 6 3 4 5 7 1237548

1 2 3 8 5 6 4 7 123657

1 2 3 4 8 5 7 6
65847

1 2 3 4 5 6 7 8
856

Bc chuyn: 12543

Ngoi li gii ca Dudeney, ta cn c 10 li gii khc gm 30 bc chuyn (xem [4]). Sophild lp trnh tm tm li gii vi s bc ti thiu cho bi ton vi trng nm chnh gia trong c hai cu hnh ban u v cu hnh cui. Nh chng trnh ny Sophild tm thy tt c 10 li gii gm 30 bc, nhng kt qu ny cha loi tr kh nng tn ti cc li gii ngn hn. tm li gii ti u trong bi ton vi hp vung 8 s, Uliam F. Dempster chia chng trnh lm hai giai on. Trong giai on mt Uliam F. Dempster tm tt c cc li gii gm 30 bc hoc nh hn. Tt c gm 10 li gii v mt 2 pht ba mi giy chy my. Trong giai on 2, chng trnh tm li gii gm 34 bc hoc t hn. Sau 10 pht chy my c 112 li gii vi 32 bc v 512 li gii vi 34 bc. Nh vy, c tt c 634 li gii. Cc li gii ny u ngn hn li gii ca Dudeney. Chng trnh ca Uliam F. Dempster ch ra rng, cc bi ton vi trng trung tm trong c bng xut pht v bng cui cng c th ch cn 26 bc. V chuyn trng t gc vo trung tm cn 2 bc nn 30 bc l gii bt k bi ton vi trng nm cng mt v tr trong c hai bng xut pht v bng cui cng. Nh vy, bi ton ca Dudeney thuc loi bi ton xu nht trong cc bi ton tr chi vi hp vung gm 8 s, ngha l, li gii ngn nht i hi s bc ti a.
Tr chi vi hp vung cha 15 s

Sam Loid c coi l mt bc k ti trong s cc nh sng to ra cc tr chi ton hc. Trong vng na th k, bt u t nm 1911, ng ni ting vi cc bi ton vui v cc tr chi. Hng nghn bi ton do ng ngh ra c in trn nhiu bo v tp ch, v n vn 11

mang tnh thi s cho ti ngy nay. Di gc ton hc, sng to ln nht ca Sam Loid c l l tr chi vi hp vung 15 s. Sam Loid treo gii thng 1000 la cho ai chuyn c hp vung vi 15 s Hnh 1 sang Hnh 2.

Hnh 1

Hnh 2

Hng nghn ngi tuyn b gii c bi ton, nhng h khng th ghi li c cch lm ca mnh. Thc ra khng ai c th lnh gii, bi v bi ton m Sam Loid l khng c li gii! bi ton gii c, cu hnh ca hai bng u v bng cui phi c cng tnh chn ca s chuyn v. Trong s tt c hn 20 triu cu hnh c mt na cc cu hnh c th nhn c t cu hnh ban u (Hnh 1), cc cu hnh cn li, trong c Hnh 2, do khng cng s chn ca s chuyn v nn khng chuyn c t cu hnh ban u.
Bi tp Bi 9 (V ch Lin X ln th hai, 1968)

(Lp 8) Trong mt bng hnh vung gm 4 4 c t cc du cng (du +) hoc tr (du ) nh Hnh 1. Cho php ng thi i du tt c cc s trong cc ca mt hng, mt ct hoc trn ng thng song song vi + mt trong hai ng cho ca hnh vung (c bit, c th i du cc + + s trong gc). Chng minh rng theo qui tc ny ta khng bao gi + + nhn c bng c tt c cc cha cc du cng. + +

+ + + +

+ + + +

(Lp 10) Trong mt bng hnh vung gm 8 8 c t cc du cng (du +) ngoi tr mt gc c t du tr (du ). Cho php ng thi i du tt c cc s trong cc ca mt hng, mt ct hoc mt ng cho (ng cho l ng i bt k ca qun tng). Chng minh rng theo qui tc ny ta khng bao gi nhn c bng c tt c cc cha cc du cng.
Bi 10 (V ch Lin X ln th 18, 1984, lp 10, vng 1) Vit vo mi ca mt bng hnh vung 3 3 s 1 hoc 1 . Vi mi ta tnh tch ca cc s cc ln cn vi

12

(cc c chung cnh vi cho). Sau ta vit tch nhn c vo cho thay cho s vit. Vi bng mi ta li lm tng t. Chng minh rng sau mt s php lm nh vy, ta c bng gm ton nhng s 1.
2 Tr chi hai ngi vi thng tin y

Tr chi vi hai ngi tham gia thng c tnh cht i khng: Mi ngi u c gng tm chin lc thng (theo tiu chun kt thc tr chi) nhng thng ch c mt ngi thng, mt ngi thua (cng c th xy ra trng hp ha-khng thua khng thng hoc tr chi ko di v tn). Chin thut (chin lc) ca mi ngi ti mi bc l y i th vo trng thi thua. Nu khng thng c th tm chin lc lm cho i phng thit hi nht (thua sau thi gian lu nht, thua vi tiu tn t nng lng nht,). Do i trc nn ngi th nht thng c nhiu li th hn, v vy kh nng thng thng l nhiu hn, nhng khng phi lc no cng nh th. Ta ch xt loi tr chi vi thng tin y , ngha l: Ti mi bc i, mi ngi u bit trng thi tr chi, tiu chun kt thc tr chi, kh nng v nhng hn ch trong chn chin lc ca mnh cng nh ca i th.
2.1 Tr chi hai ngi c mt khp ni Bi 11 (V ch Moscow ln th 32, 1969, lp 7, vng 2) Hai ngi chi tr chi sau y. Mi ngi chi ty theo cch chn ca mnh ln lt gch 9 s t dy s 1, 2, 3, , 100, 101. Sau 11 lt (ngi th nht 6 lt, ngi th hai 5 lt), ch cn li 2 s. Sau ngi th hai phi tr cho ngi th nht s im bng ng hiu gia hai s cn li. Chng minh rng ngi th nht lun lun nhn c ti thiu 55 im, khng ph thuc vo ngi chi th hai. Gii Bc u tin ngi th nht gch 9 s t 47 n 55. Cc s cn li chia lm hai lp: t 1 n 46 v t 56 n 101. Vi mi s k b gch bi ngi th hai, ngi th nht chn 55 k . Khi y hiu hai s cn li ng bng 55. Li bnh: V ngi th hai bt buc phi chn ng chn s trong mi bc i, m cc s ny c gi tr nh nhau trong chn chin lc ca ngi th nht nn ngi th hai thua sau ng 11 bc. Bi 12 (V ch Moscow ln th 31, 2001, lp 7, vng 2) Trn mt phng cho 1968 im l cc nh ca mt a gic u. Hai ngi chi ln lt ni hai nh ca a gic u bi cc on thng theo qui tc sau: khng c ni hai im m mt trong cc im y c ni vi im khc, v khng c ct cc on k. Ngi thua l ngi khng th lm bc tip theo. Hi lm th no thng? Ai l ngi thng trong tr chi ny?

13

Gii Ngi i trc k ng cho qua tm ca a gic u chia a gic u thnh hai 1968 2 na, mi na cha = 983 im. Do phi k cc on thng khng c ct v 2 khng chung nh vi cc on k nn ch c th k on thng nm trn trong mt na a gic u. Sau khi ngi th hai i bc u tin, ngi th nht thc hin chin lc: mi bc i tip theo k cc ng cho i xng vi ng cho m ngi th hai va k. Do s im trong mi na a gic l 983 (s l) nn sau mi bc i s cc im cn li gim i 2 v vn l s l (bt bin!). Vy sau ti a 983 bc (c th t hn), ngi th hai cn mt (hoc mt s l) im bn ny v mt (mt s l) im bn kia ng cho qua tm, do khng th k tip c v thua.

Ngi th hai ch cn vt vt c l ko di ti a tr chi, bng cch ln lt k cc ng cho, bt u t ng cho ngn nht (di nht) v thua sau 983 bc. Thua nhanh nht nu c mi ln k li b cch mt im (kp gia hai ng k).
Li bnh C hai bi trn, ngi th nht u xy dng chin lc da trn cch chia mt tp hp thnh hai na i xng ri nhau. Bi 13 (V ch Lin X ln th 3, 1969, lp 9-10) Trn bng c phng trnh x3 + *x 2 + *x + * = 0 . Hai ngi chi tr chi sau y. u tin ngi th nht thay mt du * bt k bng mt s nguyn khc 0 (dng hoc m), sau ngi th hai thay mt s nguyn vo mt trong hai du * cn li. Ngi th nht t nt mt s nguyn vo v tr t do cui cng. Chng minh rng ngi th nht bao gi cng lm cho phng trnh c ba nghim nguyn, khng ph thuc vo cch chn s ca ngi chi th hai. Gii Ngi chi th nht t 1 vo h s ca x . Khi y ta c phng trnh x3 + *x 2 x + * = 0 . Sau khi ngi chi th hai t s a nguyn vo h s ca x 2 hoc vo h s t do th ngi th nht t a vo h s cn li. Phng trnh nhn c l

x3 + ax 2 x a = x ( x 2 1) + a ( x 2 1) = ( x + a )( x 1)( x + 1) = 0

lun c ba nghim nguyn x1 = a , x2 = 1 v x3 = 1 vi mi a . Ngi th nht thng.

Bi 14 (V ch Lin X ln th 11, 1977, lp 10)

Cho a thc x10 + *x9 + *x8 + ... + *x 2 + *x + 1 . Hai ngi chi tr chi sau y. Ngi th nht thay mt du * bt k bng mt s no , sau ngi th hai thay mt s t chn vo mt du * cn li. C nh vy tip tc (c tt c 9 bc i). Nu a thc khng c nghim (thc) th ngi th nht thng, cn nu c t nht mt nghim thc th ngi th hai thng. Hi ngi th hai c th thng vi mi cch i ca ngi th nht khng?
Gii Chin lc sau y m bo cho ngi th hai thng.

14

V c tt c 9 du *, trong c nm du * l h s thuc ly tha bc l ( *x,*x 3 ,*x 5 ,*x 7 ,*x 9 ) nn nu trong ba bc u ngi th hai in s vo ba h s thuc ly tha bc chn th sau bn bc i ca ngi th nht vn cn t nht mt ly tha bc l. Gi s sau bc th 7 (ngi th nht i i c bn bc, ngi th hai i c ba bc, n lt ngi th hai) ta c a thc P ( x) + *x m + *x 2l +1 , trong P ( x) = x10 + ... + 1 , l a thc vi cc h s c chn. Chn v c > 0 sao cho a thc F ( x) = P( x) + x m + x 2l +1 tha mn h thc no m t suy ra phng trnh F ( x) = 0 c nghim, th d, cF (1) + F (2) = 0 vi mi . cF (1) + F (2) = c [ P(1) + + ] + P (2) + ( 2 ) + ( 2 ) = 0 vi mi th P(2) + cP(1) m (s c ngha do m 2l + 1 nn c + ( 2 ) 0 ). c = 22l +1 v = m c + (2)
m 2 l +1

Do c > 0 v cF (1) + F (2) = 0 nn F (1) v F (2) tri du. Do phng trnh F ( x) = 0 c nghim trong khong [ 2,1] vi mi . Ti bc th 8 (bc i th t ca ngi th hai), ngi th hai t gi tr P (2) cP(1) vo h s x m ca a thc P ( x) + *x m + *x 2l +1 . Ti bc th 9 ngi = m c + (2) th nht t s thc bt k no th a thc P ( x) + x m + x 2l +1 cng c nghim thc. Ngi th hai thng.
Bi 15 (V ch Lin X ln th 9, 1975, lp 8, 9) Cho tam gic ABC c din tch bng 1. Ngi chi th nht chn im X trn cnh AB, ngi chi th hai chn im Y trn

cnh BC. Sau ngi chi th nht chn im Z trn cnh AC. Mc ch ca ngi chi th nht l lm cc i din tch tam gic XYZ v mc ch ca ngi chi th hai l lm cc tiu din tch tam gic XYZ . Hi ngi chi th nht c th m bo cho mnh din tch ln nht ca tam gic XYZ l bao nhiu? 1 Gii Trc tin ta c th thy rng, ngi chi th hai c th t c S XYZ khng 4 ph thuc vo v tr ca X m ngi th nht chn. Tht vy, ch cn chn Y sao cho
XY // AC . Khi y

S XYZ XY H h h( H h) 1 . = = 4 S ABC AC H H2

Mt khc, ngi chi th nht chn im X v Z l S 1 cc im gia ca AB v AC. Khi y, XYZ = vi S ABC 4 mi v tr ca im Y trn BC.

15

Li bnh Bi ny c th pht biu n gin (khng qua ngn ng tr chi): Cho ba im S 1 X , Y , Z bt k tng ng trn cc cnh AB, BC v AC. Chng minh rng XYZ . S ABC 4 Bi 16 (V ch Lin X ln th 18, 1984, lp 9) C mt hnh lp phng v hai mu: mu v mu xanh. Hai ngi chi tr chi sau y. Ngi th nht chn ba cnh ca lp phng v sn chng thnh mu . Ngi th hai chn ba cnh cha sn v sn chng thnh mu xanh. Sau ngi th nht li chn ba cnh v sn mu . V cui cng ngi th hai sn nt ba cnh cn li bng mu xanh. Cm sn li mt cnh sn (bng mu khc cng nh bng mu sn). Ngi no u tin sn c mt mt c bn cnh cng mu th ngi thng. Hi ngi th nht c lun thng khng? Gii V mi cnh u tm c hai cnh khc ca lp phng i mt cho nhau nn sau khi ngi chi th nht sn ba cnh bt k th ngi chi th hai vn tm c ba cnh i mt vung gc cha sn. Hn na, nu ngi th nht sn hai hoc ba cnh cng mt mt th ngi th hai sn mt cnh ca mt y (cng vi hai cnh cho vi n). Sau khi sn cc cnh ny bng mu xanh (vi lu trn), th do chng i mt vung gc nn mi cnh l cnh k ca hai mt v ba cnh l ba cnh k ca tt c su mt khc nhau. Do ngi chi th nht khng th sn tip c bn cnh ca mt mt cng mt mu c. V vy ngi th nht khng th thng.

Mt iu th v l, ngi th hai cng khng th thng. Tht vy, ngi th nht t ba cnh cho nhau. Nh vy, tt c su mt u cha mt cnh mu . Do ngi th hai khng th t mu xanh tt c bn cnh ca mt mt no c. Chin lc ha p nht c l l mi ngi ln lt t ba cnh i mt cho nhau. Nh vy s c tt c su mt, mi mt c hai cnh xanh v hai cnh .
Bi 17 (V ch Lin X ln th 16, 1982, lp 8) Mi nh ca mt hnh vung c gn cho mt s thc khng m, ngoi ra tng ca tm s ny bng 1. Hai ngi chi tr chi sau y: Ngi th nht chn mt mt bt k, sau ngi th hai chn mt tip theo, v sau ngi th hai chn mt th ba. Ngoi ra, khng c chn mt song song vi mt trong cc mt c chn. Chng minh rng ngi th nht c th chn chin lc 1 chi sao cho s nm trn mt nh chung ca c ba mt c chn khng vt qu . 6 Gii Gia tm s khng m c tng bng 1 bao gi cng chn c ba s khng vt 1 1 qu . Tht vy, nu ch c ti a hai s khng vt qu th c ti thiu su s ln 6 6 1 hn . Khi y tng su s ny ln hn 1. Chng t tng tm s ln hn 1. V l. Vy c 6 1 ba s khng vt qu . Hn na, v mi nh ch c duy nht mt nh i din l 6

16

khng cng nm trn mt mt nn hai trong ba s ny phi l hai u ca mt ng cho ca mt mt no . Tht vy, nu ba nh nm trn mt mt no th iu ny hin nhin. Nu ba nh khng nm trn mt mt th phi c hai nh (th nht v th ba) i xng qua tm. Nhng nh th ba khi y phi to vi nh th hai mt ng cho ca mt mt. Ngi th nht chn mt ny. Theo qui tc chi, ngi th hai phi chn mt trong bn mt k (c chung cnh) vi mt chn. Ngi th nht ch cn chn mt k vi hai mt va chn bi ngi th nht v ngi th hai. Nh vy, nh chung ca ba mt k nhau chnh l mt trong hai nh ca ng cho chn v tng ng vi s 1 nh hn . 6
Bi 18 (V ch Lin X ln th 12, 1978, lp 8) Mt qun c am ng gc bn c gm n n vung. Hai ngi chi ln lt y qun c sang bn cnh (c cnh lin k vi m qun c ang ng). Khng c php tr li m qun c i qua. Ngi no khng cn nc i th ngi y thua. 1) Chng minh rng nu n chn th ngi chi th nht thng, cn nu n l th ngi chi th hai thng. 2) Ai l ngi chin thng, nu lc u qun c khng v tr gc bn c, m bn cnh gc bn c? Gii 1) Nu n chn th c bn c c th chia thnh cc qun min (cc hnh ch nht 1 2 c t hai mu en trng). Ngi chi th nht chn chin lc sau y (v thng): Nu qun c ng mt ca qun min no , th ngi chi th nht s i sang th hai ca qun min y (ng min li). Ngi chi th hai buc phi i sang ca qun min mi (m min), ngi th nht li ng li v cui cng ngi th nht thng.

Nu n l th c th chia bn c thnh cc qun min, tr mt tha ra. Ngi th hai thc hin chin lc tng t nh ngi th nht trong trng hp n chn v ginh chin thng v cui cng cn tha mt v n lt ngi th nht. 2) Nu qun c khng v tr gc bn c, m bn cnh gc bn c th ngi th nht lun lun thng. Tht vy, nu n chn th ngi th nht thc hin chin lc nh trong phn 1) v thng. Nu n l th li chia bn c thnh cc qun min, tr qun gc. V lc u qun c bn cnh gc bn c nn ngi th nht i sang nm trn ng cho. Khi y ngi th hai khng bao gi i vo gc c, do ngi th nht s thng cuc, khi thc hin chin lc ng min nh trn.
Nhn xt Ngi th nht thng khi qun c am v tr bt k khng phi l gc bn c (khng nht thit phi cnh gc).

17

Li bnh Cc Bi 10-Bi 18 cho thy: Tr chi c mt khp noi trong ton (t s hc n i s, t hnh hc n gii tch, t ton trn bn c n ton t hp). 2.2 K thut mul Bi 19 (V ch Moscow ln th 34, 1971, lp 10, vng 1) Mt ng gm 1 t que dim. Hai ngi chi tr chi sau y. Mi bc ngi chi c th ly t ng dim p n que, trong p l s nguyn t, n = 0,1, 2,... (th d, ngi th nht ly 25 que, ngi th hai

ly 8 = 23 que, ngi th nht ly 1 que, ngi th hai ly 5 que, ngi th nht ly 49 = 7 2 que,..). Ngi no ly que dim cui cng th ngi thng. Hi ai l ngi chin thng?
Gii V ngi chi th nht c quyn chn s que dim bng mt trong cc s 1, 2, 3, 4 = 22 , 5 v 1 t chia cho 6 d 4 nn bc u tin anh ta ly 4 que dim. S que dim cn li chia ht cho 6. Theo qui tc chi, ngi th hai buc phi ly s dim l p n que. S ny khng chia ht cho 6 do p l s nguyn t, tc l s dim cn li cng khng

chia ht cho 6. Do ngi th nht li ly s que dim bng s d (theo mod 6 , mt trong cc s 1, 2, 3, 4 , 5) v li s dim cho ngi th hai l bi s ca 6, khng ph thuc vo chin lc ca ngi th hai. Sau mt s bc ngi th nht li cho ngi th hai ng 6 que dim. Sau khi ngi th hai buc phi li s que dim l mt trong cc s 1, 2, 3, 4 , 5, ngi th nht i bc cui cng bng cch ly tt c cc que dim v thng. Nh vy, nu i ng chin lc, th ngi th nht bao gi cng thng. Ngi th hai ch c th vt vt bng cch thua lu nht nu mi bc i anh ta ly ng 1 que, bng 20 , ng lut chi.
Bi 20 (Annual Maritine Mathematics Competition-Thi ton hng nm min duyn hi Canada, 2001) A v B tin hnh chi vi 2001 ht u. A i trc, sau n B v lun phin nhau. Mt nc i l mt ln ly khi ng ht u i 1, 2 hay 3 ht. Ngi no i nc cui (ly ht u trong ng) th ngi y thng. Vy ngi no c chin thut lun thng v chin thut ra sao. Gii A i trc thng. Chin thut ca anh ta nh sau: Nc i u tin anh ta ly 1 ht u, cc nc sau anh ta s ly 4 x ht, trong x l s ht u m B va ly ( x bng mt trong cc s 1, 2, 3). Nh vy, sau bc i u tin, s ht u cn li l 2000 ht. Tip theo, c mi ln B i xong anh ta li ly 4 x nn kt qu bao gi cng c mt s l bi ca 4. V s ht u gim dn nn cui cng ch cn bn ht. n lt B phi ly 1, 2 hoc 3 ht. A ly nt v anh ta thng. Li bnh: V chin lc ca ngi th nht khng ph thuc vo cch i ca ngi th hai (ly 1, 2 hoc 3 ht) nn ngi th nht thng sau ng 501 bc i.

18

Bi 21 Hai a tr chi tr chi sau y vi hai ng ko. ng th nht c 12 chic v ng th hai c 13 chic. Mi a tr ly ra hoc hai vin ko t mt ng ( n) hoc chuyn mt vin t ng th nht sang ng th hai. a tr no khng chuyn c na th s thua. Hy ch ra rng a tr th hai khng th thua. Hi cu ta c thng khng? Gii Gi S l hiu s ko ca ng th hai tr i ng th nht. Lc u S0 = 13 12 = 1 . Sau mi ln chuyn, hiu S s gim i 2 (khi ly ra 2 vin ko ng

th hai) hoc tng ln 2 (ly ra hai vin ko t ng th nht hoc chuyn mt vin ko t ng th nht b sang ng th hai). Nh vy S theo mod 4 s lun l 1, 3, 1, 3,..(bt bin!). V lc u S0 1( mod 4 ) nn mi ln sau khi a tr th nht ly ko, s S theo
mod 4 lun l 3. V nhng bc i u a tr th hai lun c th ly ra hai chic ko ng th nht nn a tr th hai c th lm gim s ko ng th nht xung cn 0 hoc 1 chic. Nu cn mt chic th bc tip theo (nu a tr th nht n hai chic ko ng th hai) a tr th hai chuyn nt chic ko ng th nht sang ng th hai. Vy cui cng a tr th hai c th lm cho s ko ng th nht bng 0. Khi y ch cn c th ly s ko ng th hai v do S 3 ( mod 4 ) khi n lt a tr th hai nn cui cng

ch cn ba chic ko ng th hai, cu ta ly 2 chic v tr chi phi kt thc v cu b th nht khng n (phi n 2) cng khng chuyn c na v cu b th hai thng.
Bi 22 (Tr chi Bachet-Bachets games) u tin, c n qun c am trn bn c ( n > 0 ). Ti mi bc i, ngi chi ly ra ti thiu mt qun v ti a k qun c t bn c ( 1 < k < n cho trc c nh). Ngi chi no n lt c th ly mi qun c s l ngi chin thng. Hi n phi bng bao nhiu ngi chi th nht c th dnh chin thng? Tng t, n phi bng bao nhiu ngi chi th hai c th thng? Gii Trc tin ta nhn xt rng nu n = 2 th k ch c th bng 1 v ngi th hai thng. Hn na, nu k = 1 v n bt k th do mi ngi ln lt ly i ng mt qun c nn nu n l th ngi chi th nht thng v n chn th ngi chi th hai thng. Trng hp ny tm thng. Di y ta ch n iu kin 1 < k < n . Vi n = 3 th k ch c th bng 2 (khi y n = k + 1 ). Do 1 < k < 3 nn ngi th nht ch c th ly mt hoc hai qun c th vn cn li hai hoc mt qun c. Ngi th nht ly nt v thng. Vi n = 4 th k ch c th bng 2 (khi y n = ( k + 1) + 1 ) hoc bng 3 (khi y n = k + 1 ).

Vi k = 2 th nu ngi th nht ly mt qun c th s qun c cn li l ba. Ngi th hai ly mt qun c hoc hai qun th vn cn hai hoc mt qun c. Ngi chi th nht ly nt v thng. Vi k = 3 th d ngi th nht ly 1, 2 hay 3 qun c th s qun c cn li l 3, 2 hoc 1. Ngi th hai ly nt v thng.

19

T phn tch trn ta i n nhn xt rng, nu n khng l bi ca k + 1 th ngi th nht thng. Trong trng hp ngc li ngi th hai s thng. Tht vy, nu n = ( k + 1) q + r nu 0 < r < k + 1 th ngi chi th nht c th ginh chin thng bng cch ly i r qun c. Sau ch cn li ( k + 1) q qun c. Ngi th hai ch c th ly ra p qun c vi 1 p k . Do s qun c cn li l n1 = ( k + 1) q p khng chia ht cho

( k + 1) ,

tc

l,

n1 = ( k + 1) q p = ( k + 1)( q 1) + r1

vi

0 < r1 = ( k + 1) p < k +1 . Ngi th nht li ly r1 ( 1 r1 k ) qun c, tc l ngi th

nht lun c th a ngi th hai v trng thi thua (s qun c chia ht cho k + 1 ). Ngi th hai buc phi ph v trng thi thua, tc l buc phi a ngi th nht v trng thi thng (s qun c cn li khng chia ht cho k + 1 ). C tip tc nh vy, s qun c cn li trn bn c s gim v cui cng ngi th nht thng. Nu n = ( k + 1) q th vai tr ca ngi th nht v ngi th hai i nhau, tc l mi chin lc ca ngi th nht u a ngi th hai v trng thi thng.
Bi 23 Hai ngi A v B chi mt tr chi. Lc u trn bn c 100 vin ko. Hai ngi thay phin nhau bc ko, mi ln bc c k vin vi k {1, 2, 6} . Hi ai l ngi c

chin thut thng?

Gii Ta s dng lp lun tnh ngc t cui: Gi s ban u c 1, 2, 6 vin ko. Khi y ngi th nht thng ngay t bc i u tin. Nu n = 3 th ngi th hai thng v ngi th nht ch c th bc 1 hoc 2 vin, cn li 2 hoc 1 vin n lt ngi th hai bc nt v thng. Vi n = 4 ngi th nht bc 1 vin, cn 3 vin. Ngi th hai ch c th bc 1 hoc 2 vin v ngi th nht thng. Vi n = 5 ngi th nht bc 2 vin cn ba vin v sau thng. Vi n = 7 ngi th hai thng v c ba cch i dn n cn 6, 5 hoc 1 vin ko. Nu cn 6 hoc 1 vin ko th ngi th hai thng ngay, nu cn 5 vin ko th ngi th hai thng sau 2 bc (ly ra hai vin ko, cn ba vin. Ngi th nht buc phi ly mt hoc hai vin ko, ngi th hai ly nt v thng). Suy lun tng t, ta c bng sau:
n mod 7 thng

1 1 1

2 2 1

3 3 2

4 4 1

5 5 1

6 6 1

7 0 2

8 1 1

9 2 1

10 3 2

11 4 1

12 5 1

13 6 1

14 0 2

15 1 1

16 2 1

17 3 2

T y ta pht hin ra (d on) qui lut sau: ngi th hai thng nu n 0 ( mod 7 ) hoc
n 3 ( mod 7 ) . Trong cc trng hp cn li ( 5 kh nng) th ngi th nht thng.

Chng minh (quy np): Gi s ko l n. t n = 7 k + r vi r = 0,1, 2,..., 6 . Ta s chng

minh d on trn bng qui np theo k .

20

Vi k = 0 th khng nh ng theo phn tch trn. Gi s qui np n = 7 k + r vi r = 1, 2, 4,5, 6 th ngi th nht thng v r = 0 hoc r = 3 th ngi th hai thng. Xt n = 7 ( k + 1) + r = 7 k + 7 + r . Nu r = 0 , tc l n = 7 ( k + 1) th c ba cch bc u dn n ngi th nht thua. Tht vy, ngi th nht ch c th bc tng ng 1, 2 hoc 6 vin, cn li 7 k + 6 , 7 k + 5 hoc 7 k + 1 vin. n lt ngi th hai (tr thnh ngi i u tin). Ngi th hai thng theo qui np. Nu r = 1, 2, 6 th ngi th nht ly ra r vin ko. Cn li n = 7 ( k + 1) 0 ( mod 7 ) . Ngi th hai ly ra 1, 2 hoc 6 vin. Cn li 7 k + 6 , 7 k + 5 hoc 7 k + 1 vin, n lt ngi th nht. Ngi th hai thua theo qui np. Nu r = 3 th c ba cch bc u dn n ngi th nht thua. Tht vy, nu ngi th nht bc 1 vin th cn li 7 ( k + 1) + 2 vin. Ngi th hai bc 2 vin, cn li 7 ( k + 1) , y ngi th nht vo th thua nh chng minh trn. Nu ngi th nht bc 2 vin th cn li 7 ( k + 1) + 1 vin. Ngi th hai bc 1 vin, cn li 7 ( k + 1) , li y ngi th nht vo th thua. Nu ngi th nht bc 6 vin th cn li 7 k + 4 vin. Ngi th hai bc 1 vin, cn li 7 k + 3 vin ( 3 ( mod 7 ) ). Ngi th hai thng theo qui np. Vy nu r = 3 th c ba cch bc u dn n ngi th nht thua. Nu r = 4 (hoc r = 5 ) th c ba cch bc u dn n ngi th nht thng. Tht vy, ngi th nht bc 1 vin (tng ng, 2 vin) th u cn li 7 ( k + 1) + 3 vin ( 3 ( mod 7 ) ), y ngi th hai (n lt i) vo th thua nh chng minh trn. Vy nu r = 4 hoc r = 5 th ngi th nht thng.
Kt lun: Ngi th nht thua khi n 0 ( mod 7 ) hoc n 3 ( mod 7 ) . Cc trng hp

khc ngi th nht thng.

Li bnh Phng php mul cc k li hi trong cc bi ton vi cc bin nguyn, v n a tp hp v hn cc s nguyn v hu hn cc lp ng d. Ngoi ra, y ta cn s dng phng php qui np v phng php tnh ngc t cui. Bi tp Bi 24 (V ch Moscow ln th 32, 1969, lp 9, vng 2) Hai ngi chi tr chi sau y. Mi ngi chi ln lt gch mt trong cc s 1, 2, 3,..., 27 cho n khi ch cn hai s. Nu tng hai s ny chia ht cho 5 th ngi th nht thng, nu khng chia ht cho 5, th ngi th hai thng. Hi ai s l ngi thng cuc? Bi 25 (Kvant, 1976, No4, M337, trang 32) Cho tam gic u ABC c cnh bng 1. Ngi chi th nht chn im X trn cnh AB, ngi chi th hai chn im Y trn

21

cnh BC. Sau ngi chi th nht chn im Z trn cnh AC. Mc ch ca ngi chi th nht l lm cc i chu vi tam gic XYZ v mc ch ca ngi chi th hai l lm cc tiu chu vi tam gic XYZ. Hi ngi chi th nht c th m bo cho mnh chu vi ln nht ca tam gic XYZ l bao nhiu?
Li gii Kh hn nhiu so vi Bi 15. Bi 26 (V ch Israel, 1995) Hai ngi chi c car trn mt bng car v hn. Ngi chi th nht chn mt vung v nh du l O, ngi chi th hai chn mt vung khc v nh du l X. Hai ngi chi cho n khi mt trong hai ngi c c mt dng hoc mt ct nm vung nh du lin tip. Khi y ngi thng. Hy ch ra rng ngi chi th hai lun ngn c ngi th nht ginh chin thng. Bi 27 (V ch Moscow ln th 31, 1968, lp 10) Hai ngi chi mt tr chi sau y vi hai ng ko. Lut chi nh sau: Mi ngi chi n mt chic ko t mt trong cc ng, sau chia mt ng khc thnh hai phn (khng nht thit bng nhau). Nu ai khng th chia c na, tc l ch cn mt chic ko, th ngi n nt v thng cuc. Lc u ng th nht c 33 chic v ng th hai c 35 chic. Hi ai l ngi thng cuc, v chin lc chi nh th no thng? Bi 28 (V ch Moscow ln th 32, 1969, lp 10, vng 2) Hai nh thng thi chi tr chi sau y. Ngi th nht gch 512 s trong cc s 1, 2, 3,..., 1024. Ngi th hai gch 256 s cn li. Ngi th nht li gch 128 s,...n bc th 10 ngi th hai gch mt s, cn li hai s. Sau ngi th hai tr cho ngi th nht s im bng hiu gia cc s . Hi ai s l ngi c li hn? Hi ngi th hai phi tr cho ngi th nht bao nhiu, nu chin lc ca c hai u ng. Bi 29 (V ch Moscow ln th 40, 1977, lp 7, vng 2) C 1977 chic inh c ng trn mt ci bng. Hai ngi chi tr chi sau y: Mi ngi ni hai chic inh bng mt si dy. Nu cui cng ai ng kn c cc ng ni th ngi thng. Hi ai thng cuc (khng cho php ni li hai chic inh c ni)?. Bi 30 (V ch Lin X ln th 21, 1987, lp 8 v lp 10) Mi ngi chi ln lt vit ln bng mt s khng vt qu s p cho trc. Qui tc ca tr chi cm vit ln bng

cc s l c s ca cc s vit. Ngi no khng vit c na ngi s thua. b) Vi p = 10 , hi ai l ngi c chin lc thng. Hy ch ra chin lc y. b) Hi ai l ngi chin thng nu p = 1000 ?
Bi 31 (V ch Lin X ln th 6, 1972, lp 8) Hai ngi chi mt tr chi sau y. Mt ngi gi mt s, cn ngi th hai t n vo mt ch no theo thch ca mnh vo mt trong cc du * hnh di. Sau ngi th nht li gi mt s v c

22

nh vy 8 ln. Ngi th nht c mc ch nhn c hiu gia hai s hai dng cng ln cng tt. Ngi th hai mun hiu ny cng nh cng tt. Hy chng minh rng: 1) Ngi th hai c th t cc s hiu nhn c khng ln hn 4000, khng ph thuc vo cc s m ngi th nht gi. * * * * 2) Ngi th nht c th gi cc s sao cho hiu khng nh hn 4000, * * * * khng ph thuc vo v tr cc s m ngi th hai t.
2.3 Cng c th (graph)

th (graph) l mt cng c rt hu hiu trong Ton tr chi. y ch a ra mt vi v d c tnh cht minh ha v gi . C th tham kho thm cc ti liu [2], [5] v [6].
nh ngha 1 th (graph) hu hn l mt b hai tp hp hu hn: Tp hp cc nh v tp hp cc cnh ni hai nh vi nhau. Cnh c nh hng c gi l cung. Hai nh khc nhau ca mt graph c gi l hai nh k hay hai nh lng ging nu chng c ni vi nhau bi mt cnh hoc mt cung. Hai cnh ca mt graph c chung mt nh c gi l hai cnh k. Bi 32 Trn mi nh ca 2012-gic li t mt vin bi. Hai ngi chi tr chi nh sau. A bt u i, sau n lt B. Ai n lt, ngi phi ly i 3 vin bi. H chi cho n khi cn li 2 vin bi. Nu hai vin bi ny nm trn hai nh k nhau ca 2012-gic u th B thng. Ngc li A thng. Hi ai thng v thng bng cch no. Gii Xy dng mt th vi tp nh l tp tt c 2012 nh ca 2012-gic li v cnh ca th gm 1006 cnh ca a gic i mt khng k nhau (nh s cc nh t 1 n 2012. Ni nh s 2k 1 vi nh s 2k , k = 1,...,1006 ). T mu cc cnh ny. B

thng nu thc hin chin thut sau: 1) Nu A ly ba vin bi ba cnh khc nhau, th B ly nt ba vin bi ba nh cn li ca cc cnh ny. 2) Nu A ly hai vin bi mt cnh v 1 vin cnh khc th B ly nt vin cn li cnh y v hai vin mt cng cnh khc. Nh vy, lc no cng cn tt c cc cnh nguyn vn (cn hai vin bi hai nh k). Sau 2012:3=670 lt i (mi ngi 335 lt, B i lt cui), cn li 2 vin trn cng mt cnh (hai nh k). Vy B thng.
nh ngha 2 Tp con N cc nh ca th c gi l tp n nh trong, nu hai nh ty thuc N u khng k nhau (khng c cnh hoc cung ni vi nhau). Tp con M cc nh ca th c gi l tp n nh ngoi, nu mi nh x ty nm ngoi tp M ( x M ) u c t nht mt nh y thuc tp M ( y M ) hoc x v y c ni bi mt cnh hoc c mt cung i t x vo y .

23

Tp con S cc nh ca th G c gi l nhn ca th G , nu S va l tp n nh trong, va l tp n nh ngoi ca G.

Tr chi chn nh th

Hai u th A, B thc hin tr chi chn nh th theo nguyn tc sau: 1) Ngi i u xc nh ngu nhin. 2) Ngi i u c chn nh ty . Ngi i sau phi cn c vo nh m ngi i trc va chn v ch c chn mt trong cc nh, m mi nh ny hoc c cnh ni vi nh ca ngi i trc va chn hoc t nh m ngi i trc va chn c cung i ti n. 3) Ngi n lt m khng chn c nh l thua cuc.
nh l (xem [6]) Nu th G c nhn m u th no n lt chn c nh thuc nhn, th bo m u th thng hoc ha. Bi 33 Trn bn gm 14 vin bi. Hai em A v B chi tr chi nh sau. Mi ngi ln lt bc s bi t nht mt vin v khng qu ba vin. Ai n lt m ht bi bc l thua cuc. Hi ai thng v chin lc thng. Cch gii 1 ( th) Xy dng th G c 15 nh tng ng vi 15 kh nng (0, 1, 2,, 14) s bi trn bn. V mi ngi n lt phi bc t nht mt vin bi v nhiu nht ba vin nn: +) Ti nh u ( 3 u 14 ) xut pht ng 3 cung c dn nhn 1, 2, 3 i ti cc nh tng ng u 1 , u 2 , u 3 . +) Ti nh 2 xut pht 2 cung vi nhn 1, 2 i ti cc nh tng ng 1 v 0. +) Ti nh 1 xut pht cung duy nht vi nhn 1 i ti nh 0.

th G c nhn N gm cc nh 0, 4, 8, 12. Tht vy, d dng thy rng N l tp n nh trong, v cc nh ny khng c cnh hoc cung ni. Hn na, N l tp n nh ngoi, v cc nh khng thuc N u c cnh hoc cung ni vi cc im trong N . Vy N = {0, 4, 8, 12} l nhn ca th. A (i u) chn c nh thuc nhn nn theo nh l trn A thng. Chin lc ca A (i u) thng c th nh sau: Bc 1: A xut pht t nh 14 i theo cung nhn 2 t c nh 12 thuc N . Tc l A bc 2 vin bi, cn li 12 vin. Bc 2: B xut pht t nh 12 buc phi i theo mt trong cc cung c nhn 1, 2, 3. Khi y B i n mt trong cc nh 11, 10, 9. Tc l B bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 11, 10 hoc 9 vin. Bc 3: Ty theo B chn cung no, A s xut pht t nh tng ng. C th, A xut pht t nh 11 i theo cung dn nhn 3, xut pht t nh 10 i theo cung dn nhn 2 hoc xut pht t nh 9 i theo cung dn nhn 1 n nh 8, trn bn cn 8 vin bi.

24

Bc 4: B xut pht t nh 8 buc phi i theo mt trong cc cung c dn nhn 1, 2, 3 v n mt trong cc nh 7, 6, 5. Tc l B bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 7, 6 hoc 5 vin bi. Bc 5: A xut pht t nh 7 i theo cung dn nhn 3, xut pht t nh 6 i theo cung dn nhn 2 hoc xut pht t nh 5 i theo cung dn nhn 1 n nh 4. Bc 6: B xut pht t nh 4 buc phi i theo mt trong cc cung c nhn 1, 2, 3 v n mt trong cc nh 3, 2, 1. Tc l B bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 3, 2 hoc 1 vin. Bc 7: A xut pht t nh 3 i theo cung nhn 3, xut pht t nh 2 i theo cung dn nhn 2 hoc xut pht t nh 1 i theo cung dn nhn 1 n nh 0. V nh 0 khng c cung no nn n lt B khng c nh chn, tc l khng c bi bc nn thua cuc. Vy A l ngi chin thng.
Cch gii 2 (Mul) Chin lc ca A (i trc) l a B v trng thi thua bng cch ly s bi d ca 14 theo mod 4 . C th:

Bc 1: A bc 2 vin bi, cn li trn bn 12 vin. Bc 2: B buc phi bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 11, 10 hoc 9 vin. Bc 3: A bc 3, 2, hoc 1 vin, li trn bn 8 vin bi. Bc 4: B buc phi bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 7, 6 hoc 5 vin. Bc 5: A bc 3, 2, hoc 1 vin, li trn bn 4 vin bi. Bc 6: B buc phi bc 1, 2 hoc ba vin bi, li trn bn 3, 2 hoc 1 vin. Bc 7: A bc nt v thng cuc. Li bnh Kh nhiu bi ton tr chi gii c bng k thut mul th cng gii c bng th.
nh ngha 3 ng i ca mt graph l mt dy k tip cc cnh trong th nu chng khng i qua nh no ca graph qu mt ln. ng i khp kin (chu trnh Hamilton) ca mt graph l mt dy cc cnh k tip khp kn sao cho mi nh ca graph c i qua khng qu mt ln. Bi ton tm chu trnh Hamilton l bi ton quan trng trong l thuyt th. Bi 34 (ng i ca con m) Hai ngi chi mt tr chi trn bn c 8 8 nh sau. A t qun m ln bt k ca bn c. Sau B dn con m i mt bc trn bn c theo qui tc bc nhy thng thng ca con m. Mi trn bn c ch c n mt ln. Hi ai s thng v thng bng cch no? Gii Xy dng mt th vi cc nh l 64 trn bn c, cn hai c ni vi nhau bi mt cnh nu con m c th nhy t ny ti kia. Do s nh (bng 32) l chn, nn ta c th tm c mt b 32 cnh i mt khng lin k. R rng B c th thng A nu bng cch lun dn con m theo cc cnh ca tp hp 32 cnh c nh du ny.

25

 th ny c mt chu trnh Hamilton. Ngi cui cng khng c bc i l A. Vy B i trc thng.

Li bnh y l mt cch pht biu khc ca bi ton con m i tun (tr chi mt ngi): Tm ng i ca con m trn bn c sao cho n c th nhy qua tt c cc , mi ng mt ln. Nu sau con m li tr v v tr xut pht th ta gi l ng i ng, nu khng th ta gi l ng i m.

Bi ton con m i tun c lch s t nht l hn 1000 nm. Nh ton hc Abraham de Moivre tm c ng i m u tin ca con m i tun. ng i ng u tin do nh ton hc ngi Php Adrien-Marie Legendre (1752-1833) tm ra (Hnh 1). 37 62 43 56 35 60 41 50 44 55 36 61 42 49 34 59 63 38 53 46 57 40 51 48 54 45 64 39 52 47 58 33 1 26 15 20 7 32 13 22 31

16 19 8
Hnh 1 (Adrien-Marie Legendre) Hnh 2 (Leonard Euler)

25 14 21 6

27 2 18 9

17 10 29 4 29 3

23 12

24 11 30 5

Hnh 2 l mt ng i ng ca qun m do nh ton hc Leonard Euler tm ra nm 1759. ng i ng ny c xy dng bng cch ghp hai ng i m trn hai bn c 4 8 (cc s trn mi l k hiu th t cc bc i). Li gii ny ca Euler cn c mt iu th v na: do c ghp bi hai ng i m trn hai ch nht 4 8 i xng, nn hiu gia hai s bt k i xng qua tm ca bn c (on thng ni hai im y nhn tm bn c lm im gia) lun lun bng 32. Mt ng i m ca qun m do Uliam Beverli tm ra nm 1848 (Hnh 3) cng kh th v: Beverli l ngi u tin tm ra ng i na ma phng, tc l tng cc s ng trn mi hng v mi ct l 260. y cha phi l ma phng v tng cc s trn ng cho khng bng 260. Nu chia bn c vung 8 8 vi ng i trn thnh bn bn c nh 4 4 , th ta c mi gc t 4 4 li l mt na ma phng vi hng s bng nhau trong c bn hnh vung 4 4 l 130. Nu sau li chia bn c cc hnh vung 2 2 th tng cc s trong bn ca mi hnh vung 2 2 cng bng 130. . 26

Hnh 3

Hnh 4

Tn ti rt nhiu cc ng i na ma phng, c ng i m v ng i ng, nhng khng c mt ng i no cho tng cc s trn ng cho bng tng cc s trn mt hng hay mt ct (khng tn ti ng i ma phng). Tn ti rt nhiu ng i ng v ng i m ca con m trn bn c vung 8 8 truyn thng. Nm 1995 Martin Lbbing v Ingo Wegener chy trn dn 20 my tnh Sun workstations trong vng bn thng tm ra s ng i ca qun m bng 33.439.123.484.294 (gn 33 t ri!), trong c khong 122.000.000 ng i ng. Rt nhiu bc nhy p (ng i p) ca con m, th d, ng i m n v cng do Dan Thomason tm ra nm 2001 (Hnh 4) hay cc ng i khng t ct, ng i l hoa v ng i bng hoa Bn c c th tm trn mng hoc xem trong [4] cc ng i ny, trong [4] cn c c cc ng i ca con m trn bn c Phong Vn 9 10 (tc gi on Hu Dng).
2.4 Cng c H m

Ly mt s bt k, th d, 2011. Biu din s ny qua ly tha ca 2 ta c: 2011 = 210 + 29 + 28 + 27 + 26 + 24 + 23 + 21 + 20 . Vit cc h s (bng 0 hoc 1) theo th t ly tha gim dn t phi sang tri, ta c th biu din 2011 qua h m c s 2 nh sau: 2011 = (11111011011)2 . Mt s thc u c th biu din di dng mt s trong h m c s 2 (h nh phn). H m l mt cng c tt gii nhiu dng ton, trong c cc bi ton tr chi.
Bi 35 Gi s bn chn mt s bt k no trong khong t 1 n 1000. Ti s hi bn 10 cu hi, bn ch c quyn tr li ng hoc sai. Da trn 10 cu tr li ca bn, ti s khng nh c bn chn s no. Ti sao? Gii Cc cu hi ln lt nh sau. Cu th nht: Ly s chn chia cho 2. Hi php chia c d hay khng? Nu bn tr li l khng th ti vit s 0, cn nu cu tr li l c th ti vit s 1.

27

Cu th hai: Ly thng ca php chia va ri chia cho 2. Hi php chia c d hay khng? Nu cu tr li l khng th ti vit s 0, cn nu cu tr li l c th ti vit s 1 vo trc s vit (s 0 hoc s 1) ca cu tr li th nht. Cc cu hi tip theo cng tng t: Ly thng ca php chia va xong chia cho 2. Hi php chia c d khng? Nu cu tr li l khng th vit s 0, cn nu cu tr li l c th vit s 1 trc s vit. Sau 10 ln tr li, ta nhn c 10 ch s ch gm cc ch s 0 v 1. Nh vy, h thng 10 cu hi trn chnh l cch chuyn mt s cho (nh hn 1000) t h m c s 10 sang h m c s 2. Hn na, 10 cu hi l , bi v mi s t 1 n 1000 u c th vit c di dng mt s trong h m c s 2 vi khng qu 10 ch s (v 210 = 1024 = 100000000002 ). Do s ban u cha bit nn by gi ch cn chuyn s nhn c trong h m c s 2 sang h m c s 10, ta khi phc c s ban u. Th d, sau 10 ln tr li, ta nhn c s 1010011010. i s ny sang h m c s 2 nh Maple: [> convert(1010011011,decimal,binary); 667 Vy s ban u bn chn l 667. Kim tra li: 667=333 2+1=(166 2+1) 2+1=((83 2) 2+1) 2+1 =(((41 2+1) 2) 2+1) 2+1=((((20 2+1) 2+1) 2) 2+1) 2+1 =(((((10 2) 2+1) 2+1) 2) 2+1) 2+1=(((((5 2) 2+1) 2+1) 2) 2+1) 2+1 =((((((2 2+1) 2) 2+1) 2+1) 2) 2+1) 2+1 =(((((((1 2) 2+1) 2) 2+1) 2+1) 2) 2+1) 2+1 =29+27+24+23+2+1=(1010011010)2.
Bi 36 (Tr chi Nim) Ngi Trung Quc thi xa c tr chi gi l tr chi Nim. Ni dung ca tr chi ny nh sau: C ba ng si, hai ngi chi ln lt ly mt s si bt k (ti thiu mt vin cho n c ng si) t mt trong ba ng (v mi ln chi ch ly si t mt ng). Ai l ngi nht vin si cui cng th ngi thng. C hay khng mt chin lc chi thng? Gii Ngy nay cc vin si thng c thay th bi cc vt khc, th d, cc que dim, v vy ngi ta cng gi tr chi ny l tr chi n dim. gii bi ton ny ta s s dng h m c s 2. Gi s trong mi ng c a , b v c vin si, ta gi ba ng si l cc ng th nht, th hai v th ba. Trong h m c s 2, cc s ny c biu din di dng

a = an .2n + an 1.2n 1 + ... + a1.2 + a0 = ( an an 1...a1a0 )2 ; b = bn .2n + bn 1.2n 1 + ... + b1.2 + b0 = ( bnbn 1...b1b0 )2 ; c = cn .2n + cn 1.2n 1 + ... + c1.2 + c0 = ( cn cn 1...c1c0 )2 .

28

Cc h s ai , bi , ci , i = 0,..., n c gi tr 0 hoc 1. y, tin trnh by, ta vit biu din ca a, b, c cng c bc cao nht l 2n . iu ny d dng lm c v nu cn ta c th thm cc h s bng 0, tc l ta khng i hi tt c cc h s an , bn , cn phi khc 0, nhng v n l bc cao nht nn t nht mt trong cc h s phi khc 0. Ngi chi u tin s ly mt s si t mt trong ba ng, th d, t ng th nht. Khi y cc h s ai , i = 0,..., n s b thay i. Tng t, nu ly si t ng th hai (hoc t ng th ba), th cc h s bi , i = 0,..., n (hoc ci ) s thay i. Xt cc tng
an + bn + cn , an 1 + bn 1 + cn 1 ,, a1 + b1 + c1 , a0 + b0 + c0 .

V cc h s ai , bi , ci , i = 0,..., n ch nhn gi tr 0 hoc 1 nn mi tng ny ch nhn mt trong bn gi tr 0, 1, 2, 3 . Nu mt trong cc tng trn l l (tc l nhn gi tr 1 hoc 3) th ngi chi th nht c th thng nh chin lc sau: Ti mi bc i, ngi th nht s ly i mt s si t mt ng c tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn. Thc hin c chin lc ny nh cch i nh sau. Gi s ak + bk + ck l tng u tin (tnh t tri sang phi) l l, tc l c t nht mt trong ba s ak , bk , ck bng 1. Gi s, th d, ak = 1 . Khi y ngi chi th nht ly mt lng si d t ng th nht sao cho tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn. lm vic ny ch cn ly d vin si sao cho s si cn li t ng th nht s l a = an an1...ak +1 0ak 1...a1a0 , trong ai = ai nu ai + bi + ci , i = 0,..., k 1 l chn v ai = 1 ai nu ai + bi + ci l l. Do cc h s an , an1 ,..., ak +1 ca a v a bng nhau, cn h s ak ca a bng 1, m h s ak ca a bng 0 nn a > a v d = a a > 0 , tc l ngi chi th nht c th chn c mt chin lc theo qui tc nu trn. Nh vy, sau khi ngi th nht i bc i u tin, tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn. By gi gi s ngi chi th hai ly mt s si bt k, th d, d vin t mt ng no . V d khc 0 nn bt buc t nht mt trong cc tng ai + bi + ci phi thay i t chn sang l. Tip tc cch lm trn, sau mt s hu hn q bc, tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n , phi bng 0 (v tng s si gim thc s sau mi bc), tc l khng cn vin si no sau bc i th q ca ngi th nht, v anh ta thng. Nu ban u tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn, th sau ln i u tin ca ngi th nht, cho d anh ta ly i bao nhiu si t mt ng bt k no , th c t nht mt tng ai + bi + ci bt buc phi l, v vy, n lt ngi chi th hai, anh ta s s dng chin lc nh ngi chi th nht thc hin khi s si ban u l l (nh chin lc trnh by trn) v anh ta s thng. 29

Ty theo s si c th trong tng ng, mi ngi chi c th chn s lng si trong mi bc i m bo thng nhanh nht hoc lu thua nht.
Th d Gi s ngi chi th nht bit chin lc thng. Hy thc hin chin lc trong tr chi Nim vi a = 13 , b = 20 , c = 23 . Gii Ta c

a = 13 = 23 + 22 + 1 = 11012 = 011012 = ( a4 a3a2 a1a0 )2 ; c = 23 = 24 + 22 + 2 + 1 = (10111)2 = ( c4 c3c2 c1c0 )2 . b = 20 = 24 + 22 = 101002 = ( b4b3b2b1b0 )2 ;

Tng cc h s: a4 + b4 + c4 = 2 ; a3 + b3 + c3 = 1 ; a2 + b2 + c2 = 3 ; a1 + b1 + c1 = 1 ; a0 + b0 + c0 = 2 . Ln 1: Ta c a3 + b3 + c3 = 1 , a2 + b2 + c2 = 3 , a1 + b1 + c1 = 1 l cc s l, trong a3 + b3 + c3 = 1 l s l u tin. V a3 = 1 , b3 = c3 = 0 v a = 011012 v cc tng ai + bi + ci c tnh chn l nh trn nn ngi chi th nht s ly d vin si t ng th nht sao cho s si cn li l a = 000112 = 3 (tc l d1 = a a = 011012 000112 = 010102 = 10 ), l cch duy nht (trong th d c th ny) m bo cho ngi chi th nht i n thng li. S si cn li cc ng l:
a = 13 10 = 3 = ( 00011)2 , b = 20 = 101002 ; c = 23 = (10111)2 .

By gi ta c a0 + b0 + c0 = 2 .

a4 + b4 + c4 = 2 ;

a3 + b3 + c3 = 0 ;

a2 + b2 + c2 = 2 ;

a1 + b1 + c1 = 2 ;

Ngi chi th hai, d bit hay khng bit chin lc, cng phi chn mt s si t mt ng no , th d d1 = 12 = ( 01100 )2 t ng th hai. Khi y s si cn li ba ng l: a = 3 = 2 + 1 = ( 00011)2 ; b = 8 = ( 01000 )2 , c = 23 = 24 + 22 + 2 + 1 = (10111)2 . Tng cc h s sau khi ngi chi th hai i l:
a4 + b4 + c4 = 1 ; a3 + b3 + c3 = 1 ; a2 + b2 + c2 = 1 ; a1 + b1 + c1 = 2 ; a0 + b0 + c0 = 2 .
Ln 2: Do a4 + b4 + c4 = 1 , a4 = b4 = 0 , c4 = 1 , c = (10111)2 v tng cc h s nh trn

nn ngi th nht ly t ng th ba d 2 vin si sao cho s si cn li ng th ba l

c = ( 01011)2 = 11 , tc l chn d 2 = c c = (10111)2 ( 01011)2 = 011002 = 12 vin. a = 3 = ( 00011)2 , b = 8 = ( 01000 )2 , c = 23 12 = 11 = 010112 .

S si cn li cc ng l: By gi ta li c
a4 + b4 + c4 = 0 ; a3 + b3 + c3 = 2 ; a2 + b2 + c2 = 0 ; a1 + b1 + c1 = 2 ; a0 + b0 + c0 = 2 .

Ngi chi th hai ly ra s si bt k, th d, 10 vin t ng th ba, s si cn li ba ng l: a = 3 = 2 + 1 = ( 00011)2 ; b = 8 = ( 01000 )2 , c = 1 = ( 00001)2 . 30

Tng cc h s sau khi ngi chi th hai i l:

a4 + b4 + c4 = 0 ; a3 + b3 + c3 = 1 ; a2 + b2 + c2 = 0 ; a1 + b1 + c1 = 1 ; a0 + b0 + c0 = 2 .
Ln 3: V a3 + b3 + c3 = 1 , b3 = 1 , b = 8 = ( 01000 )2 v tng cc h s c tnh chn l nh

trn nn ngi chi th nht ly ra t ng th hai mt s si d3 sao cho s vin si cn li l b = ( 00010 )2 = 2 , tc l ly ra d3 = b b = ( 01000 )2 ( 00010 )2 = 001102 = 6 vin
b = 2 = ( 00010 )2 , c = 1 = ( 00001)2 . By gi ta li c

si t ng th hai.

S si cn li cc ng by gi l: a = 3 = ( 00011)2 ,

a4 + b4 + c4 = 0 ; a3 + b3 + c3 = 0 ; a2 + b2 + c2 = 0 ; a1 + b1 + c1 = 2 ; a0 + b0 + c0 = 2 .

Ngi th hai chn s si bt k, th d, 1 vin t ng th hai, s si cn ba ng l:

a = 3 = ( 00011)2 ; b = 1 = ( 00001)2 , c = 1 = ( 00001)2 .

Tng cc h s:
a4 + b4 + c4 = 0 ; a3 + b3 + c3 = 0 ; a2 + b2 + c2 = 0 ; a1 + b1 + c1 = 1 ; a0 + b0 + c0 = 3 .
Ln 4: Do a1 + b1 + c1 = 1 v a1 = 1 , a = 3 = ( 00011)2 nn ngi chi th nht chn d 4

sao cho s si cn li ng th nht l a = 0 = ( 00000 )2 , tc l d 4 = 000012 = 3 . S si cn li cc ng l: a = 0 = ( 00000 )2 , b = 1 = ( 00001)2 , c = 1 = ( 00001)2 . By gi ta li c

a4 + b4 + c4 = 0 ; a3 + b3 + c3 = 0 ; a2 + b2 + c2 = 0 ; a1 + b1 + c1 = 0 ; a0 + b0 + c0 = 2 .

Ngi chi th hai ch c th chn mt vin t ng th hai hoc ng th ba, th d, t ng th ba, s si cn li ba ng l: a = 0 , b = 1 , c = 0 . Ngi chi th nht ch cn ly nt vin si cui cng ng th hai v anh ta thng.
Li bnh Ngi chi th hai c th chn nhiu cch i. Tuy nhin, nu lc u c t nht mt tng ak + bk + ck l l th vi mi cch i ca ngi th hai, ngi chi th nht bao

gi cng chn c t nht mt cch i tng ng sau khi i th tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn, v cui cng anh ta s thng. Tng t, nu tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn th ngi th hai s thng. Ngi th hai ch thng khi tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0,..., n l chn. Kh nng thng ca ngi chi th hai t hn nhiu so vi ngi chi th nht. Th d, vi 10 vin si chia lm ba ng a + b + c = 10 th c tt c 8 kh nng vit s 10=(1010)2 di dng tng ca ba s dng khc 0: 1) 10=1+1+8=(0001)2+(0001)2+(1000)2; 3) 10=1+3+6=(0001)2+(0011)2+(0110)2; 5) 10=2+2+6=(0010)2+(0010)2+(0110)2; 7) 10=2+4+4=(0010)2+(0100)2+(0100)2; 2) 10=1+2+7=(0001)2+(0010)2+(0111)2; 4) 10=1+4+5=(0001)2+(0100)2+(0101)2; 6) 10=2+3+5=(0010)2+(0011)2+(0101)2; 8) 10=3+3+4=(0011)2+(0011)2+(0100)2. 31

Trong 8 cch ny, ch c duy nht mt cch trong tt c cc tng ai + bi + ci , i = 0, 2,3, 4 l chn: 10=1+4+5=(0001)2+(0100)2+(0101)2. Tr chi ch th v khi t nht mt trong hai ngi chi khng bit ton (khng bit suy lun nh trn), ni cch khc, bit ton s bo m bit chc thng hay chc thua. Nu c hai ngi chi u bit thut ton nh trn th tr chi mt hng th, v ch cn tnh cc tng ai + bi + ci l bit ai s thng.
Bi tp Hy chn chin lc tt nht (thng nhanh nht hc thua lu nht) trong cc tr chi n dim vi s dim a , b , c trong cc ng dim nh sau:

1) a = 15 , b = 12 , c = 10 ; 2) a = 11 , b = 13 , c = 17 .
Bi 37 ( d tuyn V ch Quc t, 1999) Mt nh sinh vt hc quan st mt con thch sng ang bt rui v n ngh ngi sau mi ln bt c mt con rui. Nh sinh vt hc ny nhn thy rng: (i) Con rui u tin b bt sau thi gian ngh mt pht; (ii) Thi gian ngh trc khi bt con rui th 2m bng thi gian ngh trc khi bt con rui th m v km mt pht so vi thi gian ngh trc khi bt con rui th 2m + 1 ; (iii) Khi thch sng ht ngh, n bt rui ngay lp tc. Hi: a) C bao nhiu con rui b bt trc thi gian ngh ln u tin l 9 pht? b) Sau bao nhiu pht th thch sng bt c con rui th 98? c) C bao nhiu con rui b thch sng bt sau 1999 pht tri qua? Bi 38 (K thi ma ng Bungaria, 2001) Ivan v Peter thay nhau vit cc ch s 0 hoc 1 (mi ln mt ch s) cho n khi mi ngi vit c 2001 ch s. Nh vy, ta s nhn c mt dy gm 4002 ch s 0 hoc 1. Coi y l biu din nh phn ca mt s. Peter l ngi thng cuc nu s nhn c khng vit c di dng tng ca hai s chnh phng. Chng minh rng Peter (i sau) c chin lc m bo anh ta thng cuc. 3 Tr chi m t bi h ng lc

Tr chi m t bi h ng lc m phng kh tt thc t. Trong tr chi ny hai ngi (hoc nhiu ngi) tham gia thng chuyn ng vi vn tc khc nhau. Mt lp tr chi m t bi h ng lc l tr chi ui bt, gm mt (nhiu) ngi ui v mt (nhiu) ngi chy. Tiu chun kt thc tr chi l ngi ui bt c (khng bt c) ngi chy sau thi gian hu hn. Trong tr chi hai ngi, ngi ui thng phi c li th hn ngi chy (th d, tc ) th mi kt thc tr chi c. Trong tr chi nhiu ngi ui mt ngi, mi ngi ui c th km hn (th d, v tc ), nhng nh c s hp tc, nn c th kt thc tr chi.

32

Trong thc t, h ng lc thng c m t bi h phng trnh vi phn. Tuy nhin, y chng ta ch xt cc chuyn ng lin tc n gin hoc cc h ng lc ri rc.
Bi 39 (V ch Moscow ln th 33, 1970, lp 7, vng 2) Trong mt cng vin c su ng i cng di men theo hng cy hp. Bn ng i theo bn cnh, hai ng cn li dc theo hai ng trung bnh ca hnh vung. Cu b Klia chy khi b m theo cc con ng . Hi b v m c th bt c Klia khng nu cu ta chy nhanh gp ba ln b m (trong sut cuc chi c ba ngi u nhn thy nhau). Gii bt c Klia, trc tin ng b phi v tr A C

A I

v b m phi v tr B. Nu Kolia trong on AB th hin nhin b bt. By gi ng b phi kim sot ng AB sao cho Klia khng th vt qua ng t A v ng ba B (Hnh trn). B m ui theo Klia v bt c cu ta khi dn cu ta n ch b kp gia ng b v b m. Ta s lm r iu ny hn nh sau. ng b (lc u v tr bt k trong cng vin) phi chuyn v v tr A, cn b m chuyn v v tr B. Khng hn ch tng qut, c th coi Klia pha trn on DB. B m bt u ui t v tr B. ng b ng yn v quan st. R rng Klia khng th chy vo on CA hoc DA, bi v ng b n ng ti im A. Khi Kolia chy n im E v tip tc chy theo hng EF th ng b bt u chy song song cng chiu vi Klia trn on AB. Nu Klia quay li th ng b cng quay li. Do vn tc ca Klia gp ba ln vn tc ca ng b nn khi Klia quay li n im E th ng b cng quay li n im A v li ng ch . V vy Klia khng th quay li on ED v i vo on DA c. Cu ta ch c th chy n F ri hoc i vo on FA hoc i n B. Nu Klia chy t F n A (khi y ng b ang v tr I) th ng b quay li theo hng IA. Do vn tc ca Klia gp ba ln vn tc ca ng b nn Klia va n im A th ng b cng quay li n im A v Klia b bt. Cng v vn tc ca Klia gp ba ln vn tc ca ng b nn khi Klia chy t F n B th ng b chy t I n B v Klia b bt ti B. Klia khng th quay li mi v b m dn ui sau lng. Kt lun l Klia b bt trong mi trng hp. Cch tt nht ca cu ta l i chm (bng vn tc ca b m), khi y cu ta lu b bt nht.
Bi 40 (V ch Moscow ln th 33, 1970, lp 8, vng 2) Mt con kh trong vn bch th nh b sng chung v hai ngi bo v ui bt n. C ngi bo v v con kh u cng chy theo cc con ng nh. C tt c 6 con ng thng: 3 ng di to thnh

33

ba cnh ca tam gic u, ba cnh ngn ni cc im gia cc cnh. Ti mi thi im ngi v kh u nhn thy nhau. Hi hai ngi bo v c bt c con kh khng? Bit rng kh chy nhanh gp ba ln nhng ngi bo v (u tin nhng ngi bo v ng nh tam gic, cn kh ng mt nh khc)?
Gii bt c kh, nhng ngi bo v phi tun theo chin lc sau y. u tin h phi chim im A v im B . Nu con kh nm pha trn on AB th b bt ngay. V vy c th coi con kh nm pha di on AB . By gi mt ngi i dc theo cnh AC , cn ngi th hai kim sot on AB cho con kh khng th vt qua A hoc B c. Tip theo d dng bt li c con kh. Bi 41a (V ch Moscow ln th 33, 1970, lp 9, vng 2) Ba con nhn v mt con rui b theo cc cnh ca mt lp phng trong sut. Vn tc ln nht ca con rui ln hn vn tc ln nht ca nhn gp ba ln. u tin cc con nhn nm trn mt inh ca lp phng, cn con rui nm nh i din. Hi cc con nhn c th c bt c rui khng (nhn v rui lun lun nhn thy nhau)? Gii Mt con nhn phi kim sot cnh AB , con khc kim sot cnh CC sao cho con rui khng th vt qua cc nh A, B, C , C . Trn

hnh lp phng khng cn ng i ng no, do rui khng th thot khi con nhn th ba.
Bi 41b (V ch Moscow ln th 33, 1970, lp 10, vng 2) Xt bi ton trn vi hai con nhn, nhng vn tc ti a ca rui v nhn l nh nhau. Tr li: Nhn c th bt c rui. Bi 42 (V ch Lin X ln th 8, 1974, lp 8) Hai ngi chi tr mo ui chut trn mt bn c 8 8 . Ngi th nht (ng vai chut) c mt qun c am mu en (mt con chut), ngi th hai (ng vai mo) c vi qun am trng (vi con mo). Tt c cc qun chuyn ng nh nhau: mi ln i mt sang tri, sang phi, ln trn, xung di. Nu chut chy ra n mp bn c, th n bc sau n nhy ra khi bn c. Nu mt con mo nhy c vo chut ang ng, th mo n tht chut. Chut i bc u tin. Mc ch ca chut l nhy ra khi bn c. Bc tip theo l bc i ca mo: tt c cc con mo u chuyn ng, c th theo cc hng khc nhau). Mc ch ca mo l bt c chut.

34

1) Gi s c hai con mo. Chut ng mt no bn trong bn c (khng ngoi bin). Hi c th t hai con mo ti v tr no trn bin bn c, chng c th bt c chut khng? 2) Gi s c ba con mo, nhng mi bc chut c th nhy hai lin. Hy chng minh rng chut c th chy thot t mi v tr ban u.
Gii 1) C th. Cn t hai con mo vo v tr sao cho chut nm trn ng thng ni hai con mo song song vi mt ng cho ca bn c. Bc tip theo, d chut i th no, th hai con mo cng c i sao cho chut vn nm gia chng trn ng thng song song vi ng cho.

2) K qua chut ang ng hai ng thng song song vi cc ng cho v loi b cc m cc ng thng ny i qua. V ch c ba con mo nn mt trong bn min ca bn c khng c mo. V chut phi i trong min hng ra ngoi bin. R rng mo khng th bt c chut, v sau mi bc i ca mo vn cn cch chut mt trng trong min t do ca chut.
Bi 43 (V ch Lin X ln th 3, 1969, lp 8) Gia cnh ng hnh vung c mt ch co, cn bn ch ch sn th ng bn gc hnh vung. Co c th chy trn ton b cnh ng, cn ch ch c th chy theo cc cnh ca hnh vung. Bit rng, co c th cn cht mt con ch, nhng hai con ch c th cn cht co. Tc ti a ca mi con ch nhanh gp 1,5 ln tc ti a ca co. Chng minh rng cc con ch c th gi khng cho con co ra khi hnh vung. Bi 44 (Tr chi cnh st bt cp, [1]) Gi s ng ph ca mt th c dng bn c v tn. Mt xe cnh st tc trc ti mt giao l (ng ba, ng t,...). C mt xe ca k cp ti mt v tr khc trong thnh ph. Xe cnh st c tc gp i xe ca k cp, nhng phi tun th cc qui tc giao thng: khng c php ngot tri hoc quay ngc (khng c thc hin cc php quay hnh ch U). V vy, ti mi giao l, xe cnh st ch c th ngot phi hoc i thng. Ngc li, xe k cp c th ngot theo mi hng i ti mi giao l. Xe cnh st thc hin bc u tin. Cc bc chuyn ng ging nh ca con xe trong c tng: c th tin thng, ngot phi, nhng khng c php i theo ng cho. Mi bc xe cnh st i c hai (bn c), cn xe k cp i c mt . Nu sau mt s bc, xe cnh st vo trung tm, cn xe k cp vo mt trong tm ln cn, th k cp b bt v tr chi kt thc. Qui tc chi c m t hnh nh trn Hnh 1. Xe cnh st c nh du trn gch cho vi mi tn, xe k cp khng c mi tn. Bc i th nht xe cnh st c th chuyn n v tr A hoc B. Bc th hai c th chuyn t A sang v tr C hoc D, t B c th chuyn sang E hoc F.

35

Bc i th nht ca xe k cp (sau bc th nht ca xe cnh st) c th l chuyn sang mt trong cc v tr X, Y, Z, W. Nu cnh st v tr F, cn k cp mt trong 8 lin k vi F, th tr chi kt thc.

Hnh 1

Hnh 2

Bi ton t ra l: Phi t cc xe cnh st v tr no (to mt mng li kim sot ti u), c th kim sot c thnh ph (khng cho xe k cp trn thot? Nh ton hc Isac (chuyn gia v tr chi vi phn) ch ra rng, c th tnh c min khng i xng, gm 69 quanh v tr ca xe cnh st, m xe k cp trong bt k 69 u s b bt (Hnh 2). iu ngc li cng ng, ngha l, nu xe k cp ngoi min gm 69 y, th k cp c th chy thot (vi iu kin bn c l v hn). gii quyt bi ton ny, trc tin ta c th lm thc nghim: v mt bn c kch thc 50 50 vi xe cnh st gia. C th chn mt s v tr ca xe k cp v bt u cuc chi. Qua mt s thc nghim ny, ta c th tm ra cc v tr t xe k cp, t c th chy c ra bin ca bn c. Sau khi chi nhiu s vn, ta c th v c min bo m bt c xe k cp. Tuy nhin, cng c th xy dng mt phng php n gin hn, cho php khng ch v c min kim sot, m cn ch ra c, sau bao nhiu bc cnh st bt c k cp. Di y ta xt bi ton n gin hn. Gi s xe cnh st c v tr ban u nh trong Hnh 1, cn xe k cp mt trong cc v tr c nh du . K cp c th thot him t tt c cc v tr, tr mt v tr (xem Hnh 2). V tr ny ny nm ngay st nch v tr xe cnh st: hai xe cch nhau ch mt bc nhy ca con nga! Tuy nhin, cng phi cn 9 bc xe cnh st mi bt c xe k cp ( c nh du chm). Trn Hnh 2 ch ra s bc cn thit tng ng vi v tr ca xe k cp xe cnh st c th bt c xe k cp. Cc v tr , tr mt v tr ( c nh du chm) nm ngoi khu vc ny, v vy k cp c th chy thot. 36

5 Mt s bi ton khc Bi 45 (V ch Moscow ln th 33, 1970, lp 7, vng b sung) Trong tr chi min thng thng, cc qun min c t sao cho hiu gia cc s trn cc qun cnh nhau bng 0. Hi c th t tt c 28 qun min vo mt vng khp kn cho tt c cc hiu bng 1 ? Gii c th t c cc qun min theo yu cu ca u bi, cn phi lun lun t mt s chn cnh hai s l, Nhng trn qun min c 32 s chn v v ch c 24 s l. V vy bi ton khng gii c. Bi 46 (V ch Moscow ln th 34, 1971, lp 10, vng 2) K ton v ngi chi chi tr chi sau y. K ton gi mt s c 1000 ch s A1 . Bit s , ngi chi gi mt s B1 no . Sau k ton xem xt v quyt nh tr s ln cho s nh hoc cng chng. c s A2 v bo cho ngi chi. Ngi chi li bo cho k ton s B2 no .

Tr chi tip tc cho ti khi nu k ton nhn c mt trong cc s 1, 10, 100, 1000, Chng minh rng ngi chi lun c th kt thc tr chi sau khi thng bo cho k ton khng qu 20 s.
Bi 47 (Winconsin Mathematics Science and Engineering Talent Search- Thi chn ti nng ca i hc Winconsin, 2000-2001) Mt chic my k diu lm vic nh sau: nu anh b vo my 1 ng xu (penny), n cho nhy ra mt ng ho (dime); nu bn b vo 1 ng ho, s nhy ra mt ng xu v 1 ng 25 xu (a quater), cn nu bn b vo 1 ng 25 xu, n s nhy ra 2 ng ho.

Bt u bng mt ng ho, ti chi vi my mt lc. Khi m tin, ti thy mnh c ng 100 ng xu cng vi mt s ng tin khc. Hi s tin b nht m ti c th c vo lc ny l bao nhiu? (1 dollar = 10 dime = 100 penny).
Gii Gi s trong sut thi gian chi, ti b vo my tt c p ng xu (penny), d ng ho (dime), q ng 25 xu (quater). Sau khi chi, ti c P ng xu, D ng ho v Q ng 25 xu. Theo bi, P = 100 .

Mi ln b vo my 1 ng ho, s ng xu ca ti tng thm 1, v mi ln b vo my 1 ng xu, s ng xu ca ti gim bt 1. Theo u bi, khi b vo my 1 ng 25 xu (quater), s ng xu (penny) ca ti khng thm khng bt. Tng t, khi b vo my 1 ng xu (penny), s ng 25 xu (quater) khng thm khng bt. V ban u ti khng c ng xu no (ch c 1 ng ho) nn P = d p (1). C mi ln b vo my mt ng ho, th s ng 25 xu (quater) tng thm 1 nn Q = d q (2). rng, c mi ln b vo my mt ng xu, th s ng ho tng thm 1; c mi ln b vo my mt ng ho, th s ng ho gim bt 1 v c mi ln b vo my mt

37

ng 25 xu, th s ng ho tng thm 2. Ti khi u bng ng 1 ho, vy s ng ho ti c sau khi chi l D = 1 + p d + 2q (3). T cc phng trnh (1), (2), (3) ta c: D + 2Q = 1 + d + p 1 + d p = 1 + P . Gi M l tng s tin (tnh ra xu) ti c sau khi chi. Khi y
M = P + 10 D + 25Q P + 10( D + 2Q) P + 10( P + 1) = 11P + 10 = 1110 .

Ni cch khc, ti phi c t nht 1110 xu Ta c th thy kh nng ny l c th xy ra theo cch chi sau y (gch di biu th ta t ng xu vo my ra s tin mi). 1 ng ho 1 ng xu+1 ng 25 xu (tng cng 26 xu) 1 ng 1 ho+1 ng 1 ho (tng cng 21 xu) 1 ng xu+1 ng 25 xu (tng cng 37 xu) 1 ng 1 ho+1 ng 1 ho (tng cng 32 xu)... Nh vy, c tip tc b vo 1 ng ho ( c 1 ng xu v 1 ng 25 xu, tc l li 16 xu) ri li b ng 25 xu ( c 2 ng 1 ho, tc l l 5 xu). Tng hai ln nh vy, s li 11 xu. Do c b 100 ln ng 1 ho v 100 ln ng 25 xu, ta s c 1110 xu, tr i ng ho (lm vn), cn li li rng l 1100 xu=11 dollar.
Cu hi: Gi s mi ln chi mt 1 pht. Vi 200 ln chi (bng s thi gian trn), hy tm chin lc c li ln nht. n(n + 1) Bi 48 (V ch Quc gia Belorus, 2000, vng 4) C ng tin c t kht 2 bn nhau trong mt tam gic u. Mi cnh c ng n ng tin. Lc u tt c u c t nga, tr mt ng. Mi mt bc chuyn l mt ln chn hai ng tin k nhau c tm A v B, ri lt ngc tt c cc ng tin nm trn ng thng AB. Hy xc nh tt c cc trng thi ban u, sao cho t trng thi ban u , ta c th thc hin mt s hu hn bc chuyn nhm lm cho tt c mi ng tin u lt p xung. Bi 49 Bn ch X v nm ch O c vit trn mt vng trn theo th t bt k. Nu hai ch lin tip l nh nhau th ta t mt ch X vo gia chng. Nu hai k hiu lin tip l khc nhau th ta t mt ch O vo gia chng. B i cc ch O v X c. Lin tc lm nh vy, hi sau mt s bc c th c c 9 ch O khng? Bi 50 (V ch Lin X ln th 18, 1984, lp 8, vng 2) Thy gio vit ln bng mt a thc bc hai x 2 + 10 x + 20 . Sau ln lt mi hc sinh tng hoc gim mt n v hoc l h s ca x , hoc l h s t do. Cui cng ta c tam thc bc hai x 2 + 20 x + 10 . Hi c thi im no m trn bng xut hin mt tam thc bc hai vi cc nghim nguyn khng?

38

Ti liu s dng

[1] Martin Gadner, New Mathematical Diversions from Scientific American, Nh xut bn Mir, Moscow, 1971 (bn ting Nga). [2] V nh Ha, Mt s kin thc c s v graph hu hn, Nh xut bn Gio dc, 2006. [3] Kin Y. Li, Mathematical Games I, II,Mathematical Excalibur, Vol 7, 2002, No 2 & 5. [4] T Duy Phng, on Hu Dng, Gii thiu mt s tr chi ton hc (bn tho, 2011, 126 trang). [5] ng Huy Run, Tr chi v th, Nh xut bn Khoa hc k thut H Ni, 2005. [6] ng Huy Run, Tr chi chn nh th v ng dng, K yu Hi tho Cc chuyn chuyn ton bi dng hc sinh gii Trung hc ph thng (Nguyn Vn Mu ch bin), Nam nh, 26-28 thng 11, 2010. [7] Cc tp ch Kvant, Mathematical Excalibur, Krux; cc sch thi Olympic Ton.

39