M U

@--------------*^*------------------@
i tng nghin cu a cht thy vn l nc di dt. a cht thy vn
s i su nghin cu cc vn : ngun gc ca nc di t, iu kin th nm
ca chng, cc quy lut chuyn ng ca nc di t, s hnh thnh thnh phn
ha hc ca nc cng nh kh nng khai thc s dng nc di t vo nhng
mc ch khc nhau, kh nng hn ch v loi b nhng tc hi ca nc di t.
a cht thy vn l mt phn ca khoa hc a cht, nghin cu nc di
t trn c s phn tch lch s pht trin ca v qu t trong mi quan h cht
ch vi t .
Nc di t l mt trong nhng th chuyn ng ca v qu t c
ngha rt ln trong cc qu trnh a cht. Vin s V.I.Vernat Xki d vit: Nc
hnh thnh nn mt trong nhng quyn cng ca tri t l thy quyn. N
quyt nh tt c cc quy trnh ha hc ca v qu t. Nhng phn ng ha hc
xy ra ch yu trong cc dung dch, hi nc l nguyn nhn ch yu hnh thnh
nn mt s khong vt. Nc tham gia trong tt c cc quy trnh a ha trong
v qu t bt u t cc quy trnh macma, bin cht v kt thc trong qu trnh
trm tch. C th ni s hnh thnh cc khong vt v s ph hy ca chng l lo
s tng tc ca cc dung dch t nhm vi t .
Nc di t c xem nh mt khong sn c ch. t lu chng c
khai thc cung cp cho n ung v sinh hot. Hin nay c rt nhiu nc trn
th gii, nc di t tr thnh ngun cung cp ch yu cho n ung, sinh
hot, xy dng v k thut.
Theo ti liu ca y ban kinh t chu u, cc nc o, B, Hungari,
Niudilan, Rumani, Thy in ngun nc di t c s dng cung cp cho
n ung v sinh hot chim 50-70%. Cn cc nc nh Manta, rp x t, C
ot, nc di t l ngun cung cp duy nht. Mt phn hoc hu nh ton b
nc di t c khai thc cung cp cho cc thnh ph ln Chu u
nh Budaphet, Hm-bua, kopenHagen, Muynoc, Romv.v..
nc ta nc di t tr thnh ngun cung cp ch yu cho n ung v
sinh hot th H Ni v mt s thnh ph, th x nh Lng Sn, H Giang,
Bc Ninh, H ng, Hi Dng, Hng Yn, Sn Ty, ng Hi, Qung Ngi,
Bnh nh, Tuy Ha, Phan Rang, Bun m thut. mt s thnh ph v th x
ng thi vi khai thc nc trn mt (sng, h) nc di t cng c khai
thc cung cp cho n ung v sinh hot nh H Long, Hi Phng, B Ra-Vng
Tu, Thnh Ph H Ch Minh..v..v..
Nc di t khng ch c khai thc phc v nhng nhu cu thit yu
hng ngy m cn c khai thc cha bnh hoc lm nc ung gii kht.
Nc khong cha bnh c khai thc ngm tm hoc ung cha bnh.
Ngoi nc khong cha bnh, trong nhng nm gn y cn xut hin nc
khong thin nhin ng chai. N c xem nh mt loi nc ung gii kht.
Chng ta c th im ra y mt vi ngun nc khong cha bnh c gi tr
nc ta nh M Lm (Tuyn Quang), Qung Ngn (H Giang), Bm Moong
(Sn La), Kim Bi (ha bnh), Thanh Thy (Ph Th), Canh g (Ninh Bnh)
,Giang Sn, Bn Khng (Ngh An), Sn Kim(H Tnh), Bang (Qung Bnh), M
Sn (Tha Thin Hu), Thch Bch(Qung Ngi), Ph Xen(Ph Yn), Vnh
Ho(Bnh Thun), Sui Ngh (B Ra- Vng Tu). Bn cnh nhng m nc
khong cha bnh cn nhiu m nc khong thin nhin ng chai gii kht
nh Tin Hi (Thi Bnh), Quang Hanh (Qung Ninh), Tn An (Long An)vv.vv
Ngoi phc v nhu cu cha bnh v gii kht trong thc t cn tn ti nhm
ngun nc nng v nc cng nghip. Nc ta thu hi nhit t nc nng
di t pht in hay thu hi cc nguyn t him, kh t nc khong. nc
ta ngun nc khong Hi Vn c khai thc phc v sy kh cc sn
phm nng nghip. Ngun nc khong c Min (c nng) c khai thc
tch kh cacbonic phc v cho cng nghip ng lnh v sn xut nc gii kht.
Theo ti liu ca cc nh a cht thy vn Lin Bang Nga, ti nguyn d bo
nc nng(vi nhit 40-200
o
C) pha ty Xibiri -180m
3
/s. Ngi ta s
dng nhit cng nc di t xy dng Nh my a nhit Paugiet o Kamtata.
Ngoi gi tr c li m nc di t c xem nh mt ti nguyn, chng
cng gy khng t kh khn cho sn xut c bit l trong lnh vc khai thc
khong sn v xy dng cc cng trnh ngm. m than Qung Ninh, mt s khu
m khai thc hm l, nc di t chy vo lm thit hi c ngi v ca. M
Thch Tch Tu (Cao Bng), M than Cc Su (Qung Ninh) ch bo m na
nm khai thc di su (vo ma kh) cn na nm phi chuyn ln v tr cao do
m b ngp nc. Khi xy dng Hm Ngm qua o Hi Vn nc chy vo
hm m cc i ph hy kin ta lm chm qu trnh thi cng.
Xut pht t ngha thc t a cht thy vn ch nghin cu nc t do v
lm .vt l phn trn cng ca v qu t, n su 5km. Trong trng hp ny
phn nc di t trong cn bng chung ca nc t nhm tng i kh ln,
khong 60.000.000 km
3
, chim 4,12% trong lung nc trn hnh tinh.
Do tnh phc tp v a dng ca nc trong v qu t nn khi nghin cu
chng phi kt hp vi cc ngnh khoa hc khc. Ngoi iu kin a cht thy
vn cn phi nghin cu iu kin a cht, a mo, kin to. thy lc..vv..v
Ngay trong cc lnh vc a cht thy vn cng chia ra hai hng nghin cu
khc nhau. Nhm th nht i su gii quyt cc vn c lin quan v mt l
thuyt, nhm th hai v mt phng php nghin cu. Nhm th nht bao gm
cc lnh vc a cht thy vn i cng, thy a ha, c a cht thy vn,a
cht thy vn khu vc.
1-a cht thy vn i cng
a cht thy vn i cng nghin cu cu trc, thnh phn, cu to v cc
tnh cht chung nht ca thy quyn ngm, nhng quy lut phn b,tn ti nhng
loi nc khc nhau trong lng tri t,vai tro ca nc trong lch s a cht va
ngun gc ca s sng trn tri t.
2-Thy a ng lc
Thy a ng lc nghin cu cc quy lut chuyn ng cng nhng loi
nc di t khc nhau nh Thm i Lu, Khch tn, mao dn..vv..vv.c ch
n cu trc c th ca dng ngm. Cu trc ca dng ngm c quyt nh
trc ht bi c im a cht thy vn ca khu vc.
3-Thy a ha
Thy a ha nghin cu nhng c im di chuyn ca cc nguyn t ha
hc trong thy quyn nm trn nn pht trin tin ha ca h thng Nc--kh-
vt cht hu c. Lm sng t nhng con ng hnh thnh nhng kin thy a
ha khc nhau cng nc di t cng nh d bo s thay i cht lng ca
nc di tl rt cp thit trong thi gian hin nay, do diu kin sinh thi ang
b bin i theo chiu hng khng c li i vi i sng con ngi.
4-a cht thy vn khu vc
a cht thy vn khu vc nghin cu s phn b ca nc di t trong
khng gian vi nhng c trng v lch s pht trin cu to a cht. Vn
nghin cu l vai tr ca cc cu trc a cha6t1trong s hnh thnh ti nguyn v
thnh phn ca nc trn lc a.
5-C a cht thy vn
C a cht thy vn nghin cu thy quyn ngm trong mi lin h vi s
hnh thnh v pht trin thy quyn. Nhim v l phc hi li iu kin c a cht
thy vn ca lc a k c vai tr ca nc trong s hnh thnh cc khong sn c
ch.
6-a cht thy vn sinh thi
y l mt lnh vc mi ca a cht thy vn. N c hnh thnh do s
thay i iu kin a cht thy vn khu vc bi iu kin hot ng kinh t ca
con ngi. Vic xy p cc h cha nc, khai thc khong sn, khai thc nc
di t, x ngm nc thi cng nghip,ph rng..vv..vv lm thay i trng
thi t nhin v cc thnh phn ca thy quyn ngm. T thc t trn ny sinh
vn phi qun l thy quyn ngm ng gi quy m thay i mi trng a
cht thy vn v mi trng xung quanh.
Ngoi cc lnh vc nu trn v mt l thuyt cn c hc thuyt v nc
khong,v dng thi v cn bng nc, thy a cht. Chng lin h cht ch vi
nhau v tr thanh c s l thuyt ca a cht thy vn.
Nhm th hai ca a cht thy vn bao gm nhng vn c gii quyt
trc tip ca sn xut: Tm kim v thm d nc di t, a cht thy vn
thm d cc m khoang sn c ch (qung, du m), a cht thy vn ci to
t,tm kim thy a ha cc m khong sn c ch, a cht thy vn cc thnh
ph,bo v nc di t..vvv.vv..V mt phng php tt c cc lnh vc nu
trn u c lin h vi nhau va da trn cc phng php c p dng trong
cc khoa hc v tri tkhi ngin cu thy quyn ngm. Chng c lin quan n
a cht (o v lp bn a cht, phn tch c a cht thy vn) thy lc, a
ha, lch s a cht
ng lu nht trong nhm th hai l o v lp bn a cht khu vc.
y l mt trong nhng lnh vc v mt phng php trong a cht thy vn
c p dng ngin cu cc quy lut khu vc. Ngin cu thy quyn ngm s
khng c kh nng nu thiu nghin cu lch s pht trin a cht thy vn ca
khu vc. Phng php ny cho php chia ra cc giai on pht trin ca thy
quyn ngm v trn c s tng hp v mt l thuyt d bo s thay i ca n.
Nc phn bit vi cc i tng a cht khc s chuyn ng thng
xuyn v s tham gia vo vng tun hon. Cc kiu chuyn ng cng nc bao
gm hp dn, khuch tn, thm, i lu, thm thu, di chuyn mao dn..vv.v.v
hiu ht v nhng chuyn ng trn khng th cc m hnh ton hc, nhit ng
lc, ha l v thy lc. M hnh ha nh mt phng php lun nhn bit qua
phn tch, tng hp cc qu trnh trn tng kha cnh. Vai tr ca phng php
ny trong a cht thy vn ngy cng tng ln cng vi s pht trin ca cng
ngh thng tin.
Thy quyn ngm trong v qu t c tng tc vi thch quyn,sinh quyn,
kh quyn, cng nh vi Manti va V tr. S tc ng ca cc quyn trn dn ti
cc qu trnh tin ha t nhin, hnh thnh nn nhng dng sn phm mi di
dng cc khong vt , qung, , nhng kiu nc a ha..vv..vv
a cht thy vn cng nh cc mn khoa hc khc u da trn cc phng
php ca khoa hc c bn,ton hc,vt l hc, ha hc, sinh vt hc. phn tch
v nh gi cc hin tng v qu trnh a cht thy vn phi p dng cc phng
php th nghim thm, quan st ng thi v th nghim trong phng..vv..vvv
Tm li a cht thy vn la mt khoa hc v thy quyn ngm,nghin cu
ngun gc, lch s pht trin, thnh phn, quy lut phn bo61theo khng gian,s
hnh thnh, cc mi tng tc vi cc quyn khc ca nc di t cng nh bo
v qun l v s dng chng.
Khi xy dng cc cng trnh thy cng, xy dng dn dng v cng nghip ,
cu cng, ng s, khai thc cc khong sn c ch..vvvv..cn phi nghin cu
cc tnh cht co-l ca t cng nh cc qu trnh a cht cng trnh. Mt
trong nhng lnh vc ca a cht nghin cu qu trnh l a cht cng trnh.
a cht cng trnh nghin cu phn trn ca v qu tc lin quan vi cc hot
ng ca con ngi.
a cht cng trnh c lin quan vi hng lot cc lnh vc khoa hc a cht
v cng ngh. l vt l, ha hc, c hc l thuyt, c hc ng dng, a cht
i cng, khong vt, thch hc, th nhng, a mo v a cht thy vn..vv
vv..
Trong nhng nm 80 va 90 ca th k trc nc ta mc ln cc cng
trnh ln nh Nh my thy in Sng , Tr An, italy v gn dy l tuyn ng
b H Ch Minh. Ngoi nhng cng trnh ln trn 2 thnh ph ln H Ni va
Thnh Ph H Ch Minh xut hin nhiu nh cao tng. C th ni t nc ta
ang bc vo mt k nguyn mi trong xy dng. N chng t s pht trin rt
mnh ca khoa hc a cht cng trnh nc ta trong nhng nm gn y
Khoa hc a cht cng trnh bao gm cc lnh vc sau:
I-Th cht hc
Th cht hc chuyn nghin cu tnh cht c l ca t, a ra cc phng
php xc nh cc tnh cht ny cng nh cc phng php ci to lm tt tnh
cht ca t. y cng l mt phng hng nghin cu trong a cht cng trnh.
2-a cht cng trnh ng lc
a cht cng trnh ng lc chuyn nghin cu cc qu trnh a cht t
nhin v a cht cng trnh, tnh phn i ca chng, phng php d bo cc
qu trnh ny do s tng tc ca cng trnh, a ra cc phng php nh gi
nh lng cc qu trnh v cc bin php phng chng nhng nh hng khng
c li ca chng n cng trnh.
3-Phng php nghin cu a cht cng trnh
y l mt lnh vc chuyn ngnh ca cc vn ng dng cho nhng dng
cng trnh xy dng khc nhau, nh xy dng cng nghip v thnh ph, cc cng
trnh thy cng, cc cng trnh ngm v cu ngvv..vv
4-a cht cng trnh khu vc
a cht cng trnh khu vc chuyn nghin cu quy lut phn b theo khng
gian ca iu kin a cht cng trnh xy dng cc i tng khc nhau trn
t nc ta.
5-C hc t
C hc t l mt lnh vc khoa hc v t c nghin cu ng xut trong
t di tc dng ca t trong tc dng bn ngoi trn c s l thuyt n hi,
do v vt liu ri, ng thi cng nghin cu d bo tnh n nh ca t trn cc
nn dc v cc nn cng trnh.
@----------------*^*------------------@

CHNG I
Vng Tun Hon Chung Ca Nc Trong T Nhin
1.1- Trng thi ca nc
Trn tri t nc c gp 3 trng thi: hi, lng v rn. Nc chuyn t
trng thi ny sang trng thi kia ch yu cho tc dng ca nhit cng nh hot
ng sng ca thc vt v cc nhn t khc.
Trong kh quyn cng c th gp nc 3 trng thi: hi nc, nc ma va
tuyt hoc nc . Trn mt t nc trng thi lng chy vo cc sng h
ri ra bin. Nc th lng cng vi nc th rn (tuyt, bng) hnh thnh
nn thy quyn. Nc cha trong cc ng vt v thc vt hnh thnh nn sinh
quynn. Trong v qu t thch quyn ,nc tn ti th hi,lng v rn, cng
nh di dng nc lin kt ha hoc5tham gia vo cu to mng tinh th ca
khong vt.
1.2- S phn b v vng tun hon ca nc trong t nhin
Nc trong kh quyn, thch quyn v thy quyn c lin h cht ch vi
nhau. T thy quyn (i dng, sng, h..vv..vv)nc bc hi i vo khi quyn.
T sinh quyn (cc ng vt, thc vt..vv..vv) nc bc hi hay pht tn i vo
kh quyn. T kh quyn hi nc ngng t v ri xung tri t. Mt phn nc
ma thm vo thch quyn, mt phn tham gia vo thy quyn, cn mt phn
c cc ng vt v thc vt s dng duy tr cuc sng.
Cc qu trnh chuyn nc t quyn ny ca tri t sang quyn khc hnh
thnh nn vng tun hon chung ca nc trong t nhin. Tham gia vo vng tun
hon ca nc c qu trnh bc hi, ma v dng chy(trn mt v di mt t).
Ngi ta chia vng tun hon ra: vng ln, nh v bn trong
(1)Vng tun hon ln : Nc bc hi t b mt i dng, bin nh gi
chuyn vo lc a, ri ngng t v ma trn lc a, sau mt phn ln thot
thnh dng mt i dng, mt phn nh ngm xung t hnh thnh dng ngm
v bc hi.
(2)Vng tun hon nh : Nc bc hi t i dng , bin ri li ngng t v
ma trn
(3)Vng tun hon bn trong : Trong vng tun hon bn trong nc bc hi
trong phm vi lc a (t mt sng, h..vvv hay bng con ng pht tn) ri li
ngng t v ma trn lc a (hnh 1.1)
Hnh (1.1) s cc vng tun hon ca nc trong t nhin
1- vng tun hon ln 2- vng tun hon nh 3- vng tun hon bn trong
Lng bc hi, lng ma v s phn b dng chy trn mt v dng ngm
nm trong mi tng tc chung ca kh quyn, thy quyn va thch quyn ph
thuc vo nhit , p sut, ni mt cch khc l cc nhn t kh tng ni
chung ,cng nh vo a hnh cu to a cht ca khu vc, thnh phn thch hc
ca t , c trng ca thm thc vt v cc iu kin khc. Bi th khi nghin
cu a cht thy vn ca mt khu vc no ng thi phi nghin cu a hnh,
thch hc, iu kin th nm ca t v cc nhn t a cht khc, cng cn
phn bit cc yu t kh tng nh hng gi, s thay i nhit theo thi gian,
lng nc bc hi, lng nc mav nhng c trng ca chng (ma ro,
ma phn, tuyt..vvvv.) s phn b ca lng ma theo thi gian trong nm,
dng chy trn mt v nhng nhn t khc nh hng n iu kin thnh to ca
nc di t.
Nhng ti liu kh tng thng thu thp t nhng trm gn vng nghin cu
nht m c trng kh hu ca vng nghin cu phn nh qua nhng ti li .
Theo L.A.Denkevit tng lng nc trn v qu t c xc nh gn ng
bng : tng lng nc trong cc i dng 1370 t km
3
, lng nc di dng
bng (theo K.K.Markov) l 20 t km
3
, trong sng, h gn 751.200 km
3
,trong kh
quyn la 12.300 km
3
. Lng nc trong thch quyn theo ti liu nghin cu khc
nhau giao ng trong khong 15.040-1.175.085 t km
3
. T l di lng nc
trong kh quyn (K), thy quyn (T) v thch quyn (TH) nh sau :
K : T : TH = 1: 100000 : 10 (1.1)
Tng lng nc tham gia vo vng tun hon nm l 519 nghn km
3
chim
0,03-0.07% tr lng chung ca nc v tri t.
Cn bng nm ca nc i vi ton b v tri tc th biu din bi biu
thc sau:
Z
B
+ Z
L
= X
B
+ X
L
(1.2)
Trong biu thc trn :
Z
B
: lng bc hi nm t b mt i dng v bin
Z
L
: lng bc hi nm t b mt lc a
X
B
: lng ma nm trn i dng v lc a

X
L
: lng ma nm trn lc a
T b mt i dng v bin hng nm bc hi 449 nghn km
3
, t b mt
lc a la 62 nghn km
3
, lng ma trn b mt i dng l 412 nghn km
3
cn ti
mt lc a la 99 nghn km
3
1.3 - nh hng ca iu kin nhit n vng tun hon chung ca nc
trong iu kin t nhin
iu kin nhit trn mt t nh hng ch yu n vng tun hon chung
ca nc ta trong t nhin. iu kin ny thay i theo cc gii v ph thuc vo
quy lut ca tnh phn i. Nhit ca khng kh v th nhng trong nhng
i khc nhau v c phn nh qua dao ng nhit . Trong thc t tn ti
nhng dng dao ng nhit sau a. Ngy m , b. Ma , c. Nm , d. Nhiu
nm
i dao ng ngy m ca nhit chung l lp trn cng ca v qu t
hay l lp th nhng . B dy ca i ny thng khng hn 1m. i ny b mt
tri t nng vo ban ngy v lnh dn v ban m. i dao ng theo ma c
gii hn bi lp th trn cng v t . B dy ca n khng vt qu mt vi
mt. Trong i ny chu nh hng nhit cao v ma h v thp v ma ng.
i dao ng nm ph thuc vo dao ng nhit trong nhiu nm.
Khi nh gi iu kin a cht thy vn v a cht cng trnh ca khu vc
nghin cu cn ch bin dao ng nm ca nhit gim theo chiu su v
n mt chiu su no n bng khng. Chiu su ny c gi l i nhit
nm khng i (gi tr ny thay i theo cc vng khc nhau). Pha trn i ny l
tng nhit mt tri ca thch quyn , cn pha di l tng m nhit s tng
theo theo gradian a nhit.
S thay nhit trn chiu su 100m c gi l gradian a nhit. Cn
chiu su tng ng nhit tng ln 1
0
C c gi l cp a nhit. Gi tr
trung bnh ca cp a nhit la 33m. Gi tr ny dao ng theo cc khu vc t 20-
40m
1.4- Vai tr ca nc trong s hnh thnh v tri t
Vai tr ca nc trong s hnh thnh tri t rt ln. N l mt trong nhng
nhn t c bn ca cc qu trnh ni sinh hnh thnh nn tri t. Nc tham
gia vo cc qu trnh phong ha vt l v ha hc, ha tan cc hp cht trong ,
di chuyn cc vt cht hnh thnh trong qu trnh phong ha. Hng nm nc ta
ha tan v trm ng bin , sng, h gn 16 t tn vt cht trm tch.
Vai tr ca nc trong s hnh thnh cc khong sn c ch nh than, du
m, boxit, st, mangan, cc m sa khong (vng, platinvvvvv) cc khong
sn phi kim loi (vt liu chu la, nguyn liu lm xi mng, st lm gm s,
caolin..vvvv)c ngha c bit quan trng.
Phn loi cc hin tng a cht t nhin c hnh thnh nh mng si,
gy st l b bin, sng h,pht sinh hin tng trt ,karst, vv..vv.. u c lin
quan n hot ng cu nc trn b mt v di t
Nc l nhn t ch yu quyt nh tnh cht c l ca t
CU HI
1. Trnh by qu trnh tun hon ca nc trong t nhin ?
2. Th no l vng tun hon ln, nh v bn trong ?
3. Lng ma, lng bc hi, dng chy trn mt v dng ngm trn mt t
ph thuc vo nhng nhn t no ?
4. Vit phng trnh cn bng nm ca nc trn mt t ?
5. Trnh by cc i dao ng nhit ca v qu t ?
6. Th no l gradian a nhit ? Th na l a nhit cp ?
7. Vai tr ca nc trong s hnh thnh v qu t ?
@-----------------*^*-------------------@

CHNG II
Nc Trong Kh Quyn V Trn Mt t
2.1- m ca khng kh
Khng kh l mt hn hp ca nhiu loi kh khc nhau v hi nc
Hm lng hi nc trong khng kh l m ca khng kh. Lng hi
nc c trong khng kh khng phi lc no cng nh nhau. N ph thuc vo
nhit khng kh.
2.1.1- T m ca khng kh (E)
Lng hi nc ca i trong khng kh mt nhit nht nh c o
bng chiu cao ct thy ngn tnh bng minlimet(milibar) cn bng vi n hi
ca hi nc, hay bng gram trong mt mt khi. T m ca khi kh ph
thuc vo nhit ca n v thay i trong phm vi rng (xem bng 2.1)
Bng 2.1 : S thay i t m khng kh theo nhit
Nhit (
0
C)
m
mb g/m
3
-30 0.4 0.5
-20 1.0 1.1
-10 2.2 2.4
0 4.6 4.8
10 9.2 9.4
20 17.5 17.3
30 31.9 30.4
2.1.2- m tuyt i(e)
m tuyt i l lung hi nc c trong mt n v th tch ca khng kh
mt nhit no . N c tnh bng milimet ct thy ngn (mb) hay nng
g/m
3
trong khng kh ti mt thi im . Trong khng kh kh v nng , m
khng kh c th t 50 g/m
3
v ln hn. Cn trong khng kh lnh bc cc n
gim xung cn 0.1g/m
3
.
2.1.3- m tng i (e
1
)
m tng i l t s gi m tuyt i v t m E ti cng mt
nhit .
e
1=
E
e
(2.1)
m tng i thay i trong phm vi rng do hng lot cc nguyn nhn
t (30-40)% n (80-90)%. Vo nhng hm thi tit u m v trc khi ma m
tng i ca khng kh c th t ti 100%. Khi khng kh dng nh bo
ha hon ton hi nc ti nhit nht nh. Nhit m ti xy ra bo ha
hon ton hi nc c gi l im sng. Khi nhit gim th im sng ca
m gim. Hin tng ny sinh ra ngng t hi nc.
2.1.4- thiu m hay thiu bo ha (d)
thiu m l hiu s gia t m (E) v m tng i (e)
d = E e (2.2)
Lng thiu m c ngha rt ln i vi qu trnh bo ha. Neu1 cc iu
kin khc nh nhau khi lng thiu m cng ln th tc bc hi cng ln.
2.2- Bc hi
Qu trnh bin i nc t trng thi lng sang trng thi hi do nh hng
ca nhit c gi l bc hi.
Hi nc trong kh quyn c hnh thnh bng con ng bc hi t b mt
nc i dng, bin, h, th nhng v trn b mt l thc vt..vvvv
Pht tn l mt dng bc hi c bit. Hi nc c hnh thnh do hot
ng sng ca thc vt. Pht tn l mt qu trnh sinh l lin quan ti s sinh
trng ca t bo thc vt. hnh thnh 1g t bo, thc vt phi bc hi gn
(300-400)g nc. S bc hi t b mt th nhng tr tri. Chiu su ti hn chu
nh hng ca qu trnh pht tn c xc nh bi chiu su r thc vt. Trong
nhng vng kh cn, r cng mt s thc vt t ti chiu su 10m.
Cn phn bit hai khi nim : bc hi v cng bc hi. bc hi l
gi tr trung bnh bc hi thc t t mt t trong vng nghin cu. Cn cng
bc hi l bc hi t mt nc.
bc hi trong nhng vng kh ph thuc vo nhiu nhn t: nhit , tc
gi, m khng kh, lng ma, c trng lp ph thc vt, t ai v th
nhng, a hnh, chiu su, th nm ca nc di t.v.v.v
Nhit khu vc cng cao v tc gi cng mnh th bc hi cng ln.
m khng kh cng ln, bc hi cng nh. Tnh thm ca t ai v th
nhng cng ln bc hi cng nh. T cc sn a hnh c chiu sng
m bc hi ln. Mc nc ngm cng gn mt t trng vi ng vin mao dn
th m bc hi cng ln.
Cng bc hi ph thuc vo nhit ca b mt bc hi, lng thiu m
ca khng kh, tc , gi v p sut kh quyn. bc hi c dao ng ngy m
v trong nm. Ban ngy bc hi ln hn ban m, ma h ln hn ma ng.
2.3- Ma
Nh chng ta bit trong kh quyn nc c cha dng hi. Trong
khng kh hon ton sch, s ha lng hi nc s khng xy ra khi lm lnh
khng kh thm ch di im sng. hnh thnh nhng git sng m t
hnh thnh my v sng m trong khng kh phi c nhn ngng t. T b mt
nhn ngng t s gy ra s ha lng hi nc. Nhng phn cht rn nh( bi,
khi, bao t thc vt.v.v.v) vi khi lng ln cha trong cc lp bn di ca
kh quyn l nhng nhn ngng t. Lng ma c o bi lp nc ma, tnh
bng mm.
Cng ma l lng ma ri xung trong mt pht. Ma vi cng
(0.5 1)
mm
/f c gi l ma ro.
Lng nc ma ri trn mt t khng phi mi ni v khng phi lc
no cng lun lun nh nhau. Lng ma thay i theo vng v i vi mi vng
li thay i theo ma, theo nm.
nc ta s phn b lng ma cng khng u theo khng gian v thi
gian. Song nhn chung lng ma tng i ln. cc vng ng bng lng
ma trung bnh hng nm t trn 1500mm/
N
. Cn cc vng ni thng trn
2000mm/
N
. nhng vng hng gi th ma nhiu nh Sapa 2749 mm/
N
, H
Giang -2398mm/
N
, Mng Ci-2860mm/
N
, Hn Ba-3751mm/
N
. nhng vng
khut gi thng ma t, lng ma di 1000mm/
N
. Nh Mng Xn 634mm/
N
,
t mi inh n Ocap 757mm/
N
.
S ngy ma trong nm nc ta trung bnh 100 ngy. C ngy lng ma
t ti 300mm/ng. V d Ph c (Quang Nam) ngy 19/10/1926 lng ma
t 650mm/ng. Ph Bin(Hi Phng) ngy 27/9/1927 -604mm/ng
2.4-Dng chy trn mt v dng ngm
2.4.1-Dng chy trn mt
Dng chy trn mt l phn nc ma, nc di t xut r trn mt t tp
trung vo cc con sng ri ra bin, i dng. Dng chy trn mt l mt trong
nhng yu t quan trng ca vng tun hon nc trong t nhin. N ph thuc
vo hng lot nhn t: kh hu, kiu ma, a hnh khu vc, tnh thm ca t ,
cc nhn t nhn to(xy dng h cha nc, h thng ti, rng phng h.v.v)
iu kin kh hu l nhn t c bn hnh thnh dng chy. Lng ma cang
ln, lng bc hi cng nh th dng chy cng ln.
Nhng kiu ma khc nhau hnh thnh nn nhng c trng ca dng
chy khc nhau.Ma dm ko di vi cng ma khng ln, cng nh ma
trong thi gian ngn s hnh thnh dng chy nh. Ngc li ma vo vi cng
ln s hnh thnh dng chy ln.
a hnh b phn cch mnh( vng ni vi mng li sng sui dy c)s
to kh nng thot nc ma rt nhanh . Nhng vng a hnh phn cch yu li
pht trin cc rng cy rm rp th nc ma thot i rt chm.
Tnh thm ca t nh hng r n dng chy trn mt. Khi lng ma
thm xung di t cng ln th dng chy trn mt cng nh.
Rng lm gim dng chy trn mt, tng lng thm ca nc ma xung
di t. Cc h cha nc ln ( H Ha Bnh, Tr An, Du Ting, Italy) nh
hng rt ln n dng chy trn mt. Chng iu tit v lm gim dng chy trn
mt.
Cc dng chy trn mt c cung cp bi nc ma v nc di t. Gi
tr cung cp cho dng chy trn mt ph thuc vo iu kin kh hu, cu to a
cht ca thung lng sng, iu kin a cht thy vn v nhng nhn t khc.
nhng vng hn i ngoi c cung cp bi nc ma cc dng sng cn c
cung cp bi nc tuyt tan, bng tan,
Nc di t cung cp cho sng do qu trnh thot ca cc tng cha
nc.Khi lng sng ct vo mt phn hay ton b cc tng cha nc.
Gi tr ca dng ngm ph thuc vo t s gia din tch bn p chugn nc
ca dng trn mt v dng ngm v c im kin to ca thung lng sng. Trn
hnh 2.1 minh ha mi lin h gia bn dng mt AB v dng ngm ab.
Hnh 2.1 : Cc kiu quan h gia lu vc dng chy trn mt v dng ngm
Gi tr dng chy trn mt thng c xc nh i vi ton b din tch bn ca
mt con sng ti ca ca n, cng nh i vi mt phn no ca sng . xc
nh gi tr dng chy cn bit lu lng ca sng.
Lu lng sng l lng nc chy trong mt n v thi gian qua mt n
v din tch ca lng sng. xc nh lu lng sng ti mt thit din no
cn bit tc trung bnh chuyn ng ca nc trong sng v.(m/s) v din tch
thit din t ca dng sng F(m
2
) Khi lu lng Q(m
3
/s) c xc nh theo
biu thc:
Q = v . F (2.3)
Ngoi lu lng dng chy cn c c trng bi h s v modun dng
chy.
H s dng chy (

) c xc nh bi t s gia dng chy (h) trong mt

thi k nht nh vi lng ma ri trong thi k (x)trong phm vi ca bn

x
h

100% (2.4)
Gi tr h c xc nh bi t s gm lu lng sng v din tch ca bn
c biu din bi mm lp nc
Modun dng chy M l t s gia lu lng nc Q(l/s) vi din tch thu
nc ca bn sng F(km
2
)
M =
F
Q
(2.5)
Th nghim ca modun la l/s . km
2
2.4.2-Dng ngm
S dch chuyn ca nc di t di tc dng ca p lc .. hay trng lc
xy ra trong qu trnh tun hon ca nc trong t nhin c gi l dng ngm.
Trong nghin cu a cht thy vn cn bit gi tr dng ngm trong mt
phn no ca sng. Hin nay c nhiu phng php xc nh gi tr ca dng
ngm . Phng php thy vn l mt phng php c p dng rng ri. p
dng phng php ny ngi ta chn mt on sng thng khng c dng chy
n( hoc chy i) t hai b v o lu lng sngqua hai mt ct thy vn gii
hn khc sng nghin cu. Lu lng dng ngm c xc nh bng hiu s gia
hai mt ct.
Q
n
= Q
2
Q
1
(2.6)
y Q
n
lu lng dng ngm (m
3
/s) .Q
2
Q
1
l hiu s lu lng dng
sng phn thng lu v h lu khc sng nghin cu (m
3
/s).
Phng php ny cho ta kt qu tng i chnh xc i vi nhng con sng
c gi tr cung cp ngm tng i ln. Din tch tp trung nc cung cp ngm
c xc nh gn ng theo cc bn a cht, thch hc v a cht thy vn.
Sau hki xc nh c din tch thu nc F
n
(km
2
) s tnh modun dng ngm theo
cng thc :
M
n
=
Fn
Qn
(2.7)
Modun dng ngm l mt ch tiu tin cy khi nh gi mc cha nc ca t
, phn b trong din tch tp trung nc ca bn hay lu vc sng. N c s
dng trong tnh ton a cht thy vn.
Nhng c trng ca dng sng nh h s v modun dng chy cng nh lu
lng sng c s dng khi thit k v xy dng cc h cha nc , p thy
in, h thng ti v khi gii quyt li vn cung cp nc.
CU HI
1- m v t m ca khng kh l g ?
2- Th no l m tuyt i , tng i, v thot m ?
3- Bc hi v thot hi nc t thc vt khc nhau im no ?
4- Th no l bc hi ? Th no l cng bc hi ?
5- bc hi ph thuc vo nhng nhn t no /
6- Th no l dng chy trn mt, dng ngm ?
7- Hy phn tch, ch ra nh hng ca cc nhn t n s hnh thnh dng
mt v dng ngm ?
8- Hy a ra mt s minh ha mi quan h gia lu vc dng mt v
dng ngm ?
9- Th no l h s dng chy, modun dng chy v cch xc nh chng ?
Tng t nh trn i vi dng ngm ?
10-Trnh by phng php n gin nht xc nh lu lng dng ngm ?
11- ngha ca vic xc nh modun dng mt v dng ngm ?
@--------------------*^*--------------------@
CHNG III
Nc Trong v Qu t
3.1- S phn b ca nc trong v qu t
Tt c t cu to nn v tri t u cha nc lin h vi nhau nhng
mc d khc nhau. t m trong ci l hng v khe nt ca chng cha nc
trong s di chuyn t do c gi l t cha nc.
Nh chng ta bit nc thin nhin phn b trn mt t th gi l nc
trn mt, cn nc nm trong v qu t l nc di t.
Theo mc phn b v c trng vn ng ca nc di t , ngi ta
chia phn trn ca v qu t ra i thng kh v i bo ha nc. ranh gii gia
i thng kh v bo ha nc thng c xc nh bi v tr gc xm thc a
phng, ni mt cch khc l vo chiu su ct ca mng thy vn a phng.
Ranh gii phn b bn di ca nc di t cha xc nh chnh xc. Nh kt
qu khoan thm d xc nh c cc tng cha nc nn chiu su ln hn
4km
Theo mt ct thng ng phn trn ca v tri t ngi ta chia ra 3 i :
(1)i trao i nc mnh (2) i trao i nc chm chp (3) i trao i nc
rt chm chp
3.1.1- i trao i nc mnh
i ny phn b phn trn cng ca v qu t. Nc ca i ny c
ngun gc kh quyn. Theo thnh phn ha hc nc ch yu l Bicabonat -canxi.
Nc nht c s dng rng ri cung cp cho n ung, sinh hot v k thut.
Ch trong iu kin kh hu tht kh, lng bc hi ln hn lng ma th
trong i ny mi gp nc khong ha a dng v thnh phn ha hc vi mao
th ca cc mui clorua, sun pht-natri
3.1.2- i trao i nc chm chp
i ny trng vi phn su hn ca cc cu trc bn kn. dy nc thm s
xm nhp v tng tc rt cht vi t (s ha tan v hp th trao i) cng
nh vi nc chn vi c c khong ha cao, do hnh thnh nc khong
ha cao vi cc dng Bicacbonat-natri, suphat-natri, canxi, thng cha cc
nguyn t him khc nhau v l nc khong cha bnh
3.1.3- i trao i nc rt chm chp
i ny thng l phn su ca ng bng. Nc c khong ha cao.
Theo thnh phn l nc clorua-canxi, natri va clorua-magre, natri, bao quanh m
du. Nc ca i ny l nc mui c gi tr cng nghip. Ngi ta thu hi t
chng mui Brom, Iot v nhng nguyn t khc.
min ni trong cc vng pht trin cc h macma tnh phn i nu trn
b lm phc tp ha
y quan st thy nhng dng nc nng v kh di su i ln (CO
2
t do), mt phn t magma trong qu trnh kt tinh ca n, mt phn t cc vy
quanh b bin cht nhit. Dng thy nhit v kh i ln s ha hp vi nc
c hnh thnh trc, khi thnh phn ca n s thay i. Trong nc s cha
nhng kh v vt cht ha tan mi. S bo ha nc bi kh carbonic l mt
trng hp c trng nht. Qu trnh hnh thnh nn nc khong carbonic
vi nhng thnh phn khc nhau.
vch ranh gi gia cc i thy a ng lc nu trn i hi phi ch n
cc nhn t khc nhau v phn tch lch s a cht ca khu vc ny.
Nhng ng bng ln thng l nhng bn cha nc actezi.
S phn b v c trng ca nc di t trong bn theo thnh phn ha hc nh
sau: Trong phn trn l nc Bicabonat, phn gia sunfat v phn di clorur.
3.2 Nhng dng nc trong t .
` Trong cc l hng v khe nt ca t c th tn ti nc th lng, hi v
th rn. Hin nay c rt nhiu phn loi nc trong t ca nhng tc gi khc
nhau. Mt trong nhng phn loi c s dng rng ri Lin Bang Nga l ca
A.Ph.Lebedep.
A.Ph.Lebedep ngh chia ra cc dng nc sau trong t :
3.2.1- Nc dng hi :
Hi nc nm trong cc l hng ca t trong i thng kh v dch
chuyn nh cc kh t v tr hi nc c tnh n hi cao n v tr hi nc c
tnh n hi thp. Ni mt cch khc t ni c m cao n ni c m nh
hn. Hi nc trong l hng v khe nt ca t v hi nc trong kh quyn
to thnh mt h thng cn bng ng ngha l n c th vn ng t kh quyn
vo t . Ngc li, khi m ca khng kh thp nc t th nhng s bc
hi i vo khng kh. Hi nc t khng kh i vo t , gp iu kin thun li
s ngng t.
3.2.2- Nc lin kt
Nc lin kt l dng nc c gi trn b mt cc ht t bi cc lc
lin kt phn t v tch in ln hn nhiu so vi trng lc. N vn ng rt chm
so vi nc t do. Theo mc lin kt gia cc phn t nc vi t ngi ta
chia nc lin kt ra cht v yu.
3.2.2.1-Nc lin kt cht
Nc c thnh to do s hp th cc phn t trn b mt cc ht t . N
to thnh mt lp mng st trn b mt cc ht. Lc ht ch yu l ht phn t v
tch in.
Nc lin kt cht ch dch chuyn khi chuyn sang th hi. Thc vt khng
th hp ph c. Theo ti liu ca mt s nh nghin cu trong st, nc lin kt
chim 15-18%, nu ht th hn chim 5% so vi khi lng ht rn
3.2.2.2- Nc lin kt yu (nc mng mng)
Lp nc ny nm ngoi lp lin kt cht, cng hnh thnh do lc ht phn
t. Nhng lc lin kt yu.Thc vt c th hp ph loi nc ny. Nc mng
mng to iu kin thun li cho s hot ng ca cc vi sinh vt.
Khi hai ht c b dy nc mng mng khc nhau, tip xc vi nhau, t
mng mng dy nc c th chuyn sang mng mng mng hn (Hnh 3.1)
Hnh 3.1: Cc dng nc trong l hng v khe nt ca t
a-Nc lin kt cht . b- nc lin kt yu (hay nc mng mng) c- s di chuyn
ca nc lin kt khi tip xc vi nhau . d- s chuyn t dng nc lin kt sang
nc trng lu 1- ht t 2- nc dng hi
Nc mng mng khng di chuyn di tc dng ca trng lc v khng
chuyn p lc thy tnh, do khng lp y cc l hng v khe nt ca t .
Khi b dy ca lp mng mng tng ln n mt gii hn no (hnh 3.1d)
lm trng lng ca n ln hn lc ht phn t v tch in th mt phn ca n s
chuyn sang nc t do.
3.2.3- Nc mao dn
Nc mao dn cha trong cc l hng v khe nt c kch thc v cng nh
(ng mao dn). N chuyn ng ch yu do lc mao dn. Lc mao dn c hnh
thnh ti ni tip xc ca nc vi do lc cng b mt (hnh 3.2.a) Do lc mao
dn nc dng ln cao hn mc nc ngm (hnh 3.2.b) mt on (h
md
)
Hinh2 3.2 Nc mao dn
a.- Lc cng b mt gia nc v t b.- S dng cao mao dn
c.- Mao dn gc l hng d.- ng vin mao dn trn mc nc ngm
on c gi l chiu cao mao dn.
Da vo v tr thnh to nc mao dn .A.Ph>Lebedep chia nc mao dn
ra lm 3 loi :
3.2.3.1-Nc mao dn gc l hng
Nc c hnh thnh trong cc gc l hng ti ni tip xc gia cc ht t
(Hnh 3.2.c) nc khng chuyn p lc thy tnh v khng di chuyn qua l
hng di dng lng v p lc thy tnh nh hn lc cng b mt. Thc vt khng
th ht c loi nc ny.
3.2.3.2- Nc mao dn treo
Nc mao dn treo chim ton b khng gian ca l hng. N thnh to
phn trn ca i thng kh do nc ma ngm vo t khi m ca t
ln hn m phn t ln nht. N khng c lin h vi nc ngm nn c
gi l mao dn treo. Chnh v vy khi qu trnh bc hi ko di nc mao dn treo
s khng tn ti. Thc vt d dng ht nc mao dn treo.
3.2.3.3- Nc mao dn dng
Nc mao dn dng gn ging nh mao dn treo ch c khc l n c lin h
vi nc ngm. Hay ni mt cch khc trn b mt ca nc ngm lun tn ti
mt i mao dn , hoc cn gi l vin mao dn, ai mao dn. Khi mc nc
ngm thay i th ai mao dn cng thay i. Chiu cao mao dn ph thuc thnh
phn o ht ca t trong st c th t ti -12m (Bng 3.1)
nhng vng kh hu kh (lng ma ln hn lng bc hi) mao dn l
nguyn nhn sinh ra qu trnh mui ha th nhng. nc ta hin tng ny
gy ra ai ven bin thuc huyn Ninh Hi, Ninh Thun.
Bng 3.1: Chiu cao mao dn ca t vi thnh phn ht khc nhau
stt Tn t
Chiu cao mao
dn(cm)
1 Cc ht th 12-15
2 Cc ht trung 40-50
3 Cc ht nh 90-110
4 Ct pha 175-200
5 St pha nh 225-250
6 St pha trung bnh v nng 350-650
7 St 1200
3.2.4- Nc trng lc
Nc trng lc c chia ra 3 loi: nc ngm, nc ngm v nc p lc.
Nc ngm l nc nm trng thi ngm t trn xung di. Do c c tnh nh
th nn gi l nc ngm. Th d: Nc ngm ca nc ma cung cp cho nc
ngm. Nc ngm v nc p lc chuyn ng thnh dng trong cc l hng v
khe nt di tc dng ca trng lc v cc lc n hi khc.
S duy tr nc trong lc ph thuc vo c trng l hng ca tng cha
nc. Trong st c kch thc l hng rt nh, thng cha y nc lin kt,
khng c nc trng lc.N cha trong cc ht th v khe nt ln.
Nc trng lc c y tnh cht ca nc thng thng: c kh nng ha
tan, truyn p lc thy tinh, c tc dng c hc ln t ai khi chuyn ng, lun
lun cha mt lng mui ha tan, kh cng nh cc vt cht hu c, cht keo.
Lng cht ha tan trong nc trng lc c th thay i t vi phn nghn n vi
phn trm gram trong mt lt nc.
Nc c kh nng ha t . Tnh cht c gi l tnh n mn cng
nc. Tnh n mn ca nc ph thuc vo vt cht ha tan trong nc, nhit
nc cng nh tc chuyn ng ca n.
p lc thy tinh ca nc p dng ln t ai lm gim trng lng t
theo nh lut Acximet.V nh hng n p lc trn y cng trnh xy dng
trong bo ha nc.
3.2.5- Nc trng thi cng
Khi nhit ca gim xung di 0
0
C nc trong lc s b ng bng v
cha trong nhng tinh th bng hoc mt vi lp bng. Nhng tinh th bng
trong a s cc trng hp ng vai tr l xi mng lin kt cc phn khong vt
ring bit, bin v trng thi cng trong cc l hng, nh dng bng, c tnh
cht khc hn vi tnh cht ca khi bng tan.
3.2.6- Nc deolit, nc kt tinh v nc kt cu
Ngoi nhng dng nc ni trn trong t cn mt s loi nc tham gia
vo mng tinh th ca khong vt. Theo V.X.Xobolen trong cc vt c 3 kiu
nc: nc kt tinh, kt cu v nc deolit.
3.2.6.1- Nc deolit
Nc deolit l loi nc lin kt vi khong vt khng cht, sp xp trong
cc ch trng ca mng tinh th ca mt vi khong vt. Deolit l Alumixilirat
ngm nc. Nc ny c bo ton di dng phn t trong cc khong vt vi
lng khc nhau. Khi nung nhit khng cao n c thot ra mt cch t t.
Trong trng hp ny nhng khong vt vn gi nguyn c cu trc tinh th
ca n, ch thay i mt vi tnh cht quang hc. Khi h thp nhit nc li mt
ln na c hp ph bi Deolit nhng thng vi lung khc. Nh vy hm
lng nc trong Deolit l gi tr bin i ph thuc vo nhit v m ca
khng kh.
3.2.6.2- Nc kt tinh
Nc kt tinh tham gia v cu to mng tinh th ca nhng khong vt khc
nhau c gi l cc tinh th hydrat vi mt lung nht nh, gi nguyn c
dng phn t nc. Th d thch cao CaSO
4
, 2H
2
O.
Nc ny c tch ra khi khong vt nhit nht nh. Khi tch nc
kt tinh ra khi tinh th s lm thay i tnh cht vt l ca chng, ph hy cu
trc tinh th v hnh thnh cht khng cha nc.Th d: thch cao s bin thnh
mt anhydrit.
3.2.6.3- Nc kt cu
Nc kt cu tham gia rt cht trong thnh phn ca mng tinh th khong
vt. Nc di dng nguyn t oxy v hydro. tch n ra phi nung nhit
cao, khi khong vt s b ph hy. Th d: nc cha trong hydroxit canxi
Ca(OH)
2
. Khi nung n s bin thnh oxit canxi v nc
CU HI
1- Th no l dng chy trn mt v dng ngm ?
2- c im ca i trao i nc mnh, chm chp v yu ?
3- Th no l nc lin kt cht, lin kt yu ?
4- Cc loi nc mao dn v bn cht ca n ? nhng vng kh (lng ma
nh hn lng bo ha) do mao dn thng xy ra hin tng g? Gii
thch?
5- Cc loi nc trng lc v nhng c im ca chng ?
6- Th no l nc Deolit ?
7- Th no l nc kt tinh ?
8- Th no l nc kt cu ?
@-------------------*^*------------------------@
CHNG IV
Ngun gc v phn loi ca nc di t
4.1- Ngun gc nc di t.
Vn ngun gc nc di t c ngha khoa hc v thc t. l mt
trong nhng vn ng quan tm nht ng thi cng rt phc tp ca a cht
thy vn.
Nh trit hc c Hi Lp Platon ( th k V-VI trc cng nguyn) cho rng
nc di t hnh thnh t nc bin, cn M.V.Plio th cho chng c ngun gc
thm, Aristot th cho l s ngng t. Nhn chung c nhiu gi thit khc nhau
nhng tu chung li c 4 ngun gc chnh: ngm, ngng t, trm tch v nguyn
sinh
4.1.1- Ngun gc thm
i din cho gi thit ny l Mark Vitruvi Polio. n th k XVII,XVIII gi
thit trn c P.V.Perro, E.Marioet, E.Galei, A.Vallisnieri, M.V.Lomonoxov
ng h. Lomonoxov cho rng nc ma v nc tuyt tan thm su vo lng
t v hnh thnh nn nc di t. ng cng cho rng tnh a dng v thnh
phn ha hc ca nc di t l do cc qu trnh ha tan v ra t ca nc.
Hin nay, gi thit ny c nhiu ngi cng nhn. N l c s gii
thch v s hnh thnh ca a s cc loi nc nht v nc khong di t.
4.1.2- Ngun gc ngng t
T th k th IV trc cng nguyn nh trit hc c Hi Lp Aristat cho rng
hi nc t khng kh i vo cc l hng ca t sau ngng t v hnh
thnh nc di t. Gi thit trn c O.Pholger (th k XIX) ng h.
O.Pholger gii thch qu trnh ngng t nh sau: khng kh cha hi nc.
Hi nc t kh quyn chui vo trong cc l hng cng th nhng v tip tc vo
cc lp t . Ti cc ht t c nhit thp hn ht ht hi m v
hnh thnh s ngng t hi nc t khng kh.
Nhng nh chng ta bit khi hi nc ngng t s ta nhit. Sau mt thi
gian ngn lng nhit ny s lm tng nhit ca t . Do vy, qu trnh
ngng t s gim dn v c th dng. l mt trong nhng tn ti ca gii thch
ngng t.
Bng nhng th nghim v quan st ngoi tri nh bc hc Nga
A.E.Lebedev khng nh nc di t c ngun gc thm. Lebedev cho rng
s di chuyn ca hi nc l do sc cn ca chng, ni mt cch khc chng s di
chuyn t ni c m cao ti ni c m thp. V ma ng, phn trn cng
cc lp th nhng c nhit thp hn so vi cc lp di, do vy hi nc
bc t di ln lp th nhng lm tng m v hnh thnh qu trnh ngng t.
V ma h li xy ra qu trnh ngc li, hi nc t khng kh di chuyn vo lp
th nhng v t .
Nh vy theo Lebedev qu trnh ngng t ch yu xy ra cc lp gn mt
t v hi nc c ngng t v ma ng l t cc lp t nm di th
nhng, cn v ma h l t khng kh.
4.1.3- Ngun gc trm tch
Theo gi thit ny nc di t c thnh to cng vi qu trnh thnh to
trm tch. Nc khong hn cao l nc tn d ca cc bin c. N c thnh to
ng thi vi cc trm tch(ng sinh) trong cc vng bin v gi nguyn tnh cht
cho n ngy nay, hoc c thnh to sm hn s thnh to ca trm tch t cc
vng bin(sinh trc) v b bin cht trong qu trnh to . Nc c thnh to
t ngun gc trn c gi l nc tn d hay chn vi.
4.1.4- Ngun gc nguyn sinh
Nc nguyn sinh l loi nc c tch ra trc tip t macma v trc khi
xut hin trn mt t, chng tham gia vo vng tun hon chung ca nc trong
t nhin.
Theo A.P.Vinogradov tt c cc loi nc trn tri t u c ngun gc
nguyn sinh. Nhng t ti liu thc t ngi ta thy rng cc loi nc nng v
nc khong di su thng c lin quan cht ch vi nc i trn ca v
tri t v c ngun gc kh quyn hoc ngun gc bin.
Hin nay, cc nh ngin cu thy vn tha nhn nc di t c ngun gc
t cc l macma, nhng trong cn bng chung vai tr ca n khng ng k.
4.2- Phn loi nc di t
Hin nay c nhiu phn loi nc di t do nhiu tc gi a ra. Nhng
vn cha c mt phn loi tng hp. Nhng phn loi ny thng l phn loi
theo mt kha cnh no hoc mt tnh cht no ca nc di t. Nguyn
nhn l do nc di t tham gia vo vng tun hon ca nc trong t nhin,
c bit khi chng chuyn ng trong v qu t trong iu kin a cht khc
nhau. Vi iu kin nh vy nn tnh cht vt l v thnh phn hc hc ca nc
rt khc nhau. Do s chuyn ng thng xuyn nn nc tc ng ln t
pht sinh qu trnh ha tan, xi mng ha..vv..v lm cho thnh phn v tnh cht
ca chng thay i
Nhng du hiu sau c dng lm c s trong phn loi nc di
t.iu kin thnh to, iu kin th nm, tnh cht thy lc, thnh phn thch
hc ca t cha nc , tui ca chng, tnh cht vt l nc di t, thnh
phn ha hc..v..vvv Mi mt iu kin c ngha ring v c trng v nh
gi nc di t. Nhng khng c mt du hiu no c xem l du hiu c
trng phn loi tng hp.
4.2.1- Phn loi nc theo iu kin thnh to
Theo iu kin thnh to nc di t c phn ra nhiu nhm khc nhau:
thm, ngng t, trm tch, nguyn sinh. Trong cc ngun gc trn th thm, ngng
t, trm tch l quan trng nht. Nc trm tch c hnh thnh ng thi vi qu
trnh trm tch y bin v nhng bn khc nhau. Nc lp y trong cc l
hng ca t .
4.2.2- Phn loi nc theo iu kin th nm
Theo iu kin th nm ngi ta phn ra nc thng tng, nc ngm, nc
c p v nc gia tng
1- Nc thng tng
y l nc nm gn vi b mt t, theo thi gian khng c thng xuyn
v khng c s phn b lin tc . Nc di tng c th tn ti:
- Trn b mt nhng thu knh cch nc khng ln trong t thm
nc ca i khng kh. Khi c nc thng tng s lm ngng dng
ngm t trn xung ( hnh 4.1)
Hnh 4.1: S phn loi nc di t theo iu kin th nm
1- Nc thng tng
2- Nc ngm
3- Nc gia tng
4- Nc c p
Nc thng tng s thot mt cch t t theo a thu knh xung nc
ngm nm di.
- Nc trong cc lp t c tnh thm nh hn vi t nm trn.
Nc c gi li tm thi bi cc lp t ny.
- Nc ngm c tch t tm thi trong ma l.
- Nc xut hin do s tn ti ca tng bin ven b sng
2- Nc ngm
Nc di t ca tng cha nc th nht t mt t tn ti thng xuyn
phn b trn lp cch nc th nht c gi l nc ngm.
Nc ngm c b mt nc t do. Din tch min phn b ca nc ngm v
min thot trng nhau. i khi nc ngm cn c gi l nc mao dn trng
lu, c b mt t do nm di p sut kh quyn. Khi ngi ta phn nc ngm
thnh kn v h. Nc ngm h trn chng khng c mi cch nc. Nc ngm
kn trn c mi cch nc. Trong phn ny khng xy ra thm t trn xung.
i vi nc ngm kn min thot khng trng vi min phn b( hnh 4.2)
Hnh 4.2: S phn b nc ngm
1. Nc ngm h 2. Nc ngm kn
3- Nc gia tng
Nc nm trong tng t gii hn bi mi v y ca nc, nhng li c
mt thong t do (hnh 4.3)
Hnh 4.3: S phn b nc gia tng
1. B mt nc ngm 2. B mt nc gia tng
4- Nc c p
Nc di t nm trong tng cha ncc ngn cch vi tng cha nc
nm trn v nm di bi t cch nc ( hoc thm nc km). ngha quyt
nh s hnh thnh ng thi thm n hi trong tng cha nc ny l tnh cht
n hi ca., cn nh hng tnh cht trong lc khng ng k. Tng cha nc
c p thng c chia ra lm 3 min: cp, phn b v thot (hnh 4.4)
Hnh 4.4: S phn b nc c p
1. Min cp 2. Min phn b 3. Min thot,
4.2.3. Phn loi ND theo mi trng cha nc
Trong thc t mi trng cha nc c 2 dng: l hng v khe nt. Trong
mi trng khe nt li c th phn ra: khe nt va khe nt kasst.
Nc cha trong cc l hng trm tch b ri gi l nc l hng. Th d
nc cha trong cc bi bi. thm sng. Nc cha trong cc khe nt gi l nc
khe nt. Th d nc cha trong v phong ha ca granit. Nc cha trong
vi thng l nc khe nt kasst ( hnh 4.5)
Hnh 4.5 : S phn loi theo mi trng cha nc
1. Nc l hng 2. Nc khe nt 3. Nc khe nt kasst
4.2.4- Phn loi nc theo khong ha
Theo khong ha hay hm lng ca mui ha tan. V.N.Vernadxki chia
nc di t ra: nc nht vi khong n 1g/l. Nc l -1-10g/l. Nc mn
-10-50g/l v nc rt mn 50g/l
4.2.5- Phn loi nc theo nhit ca nc
Theo nhit , nc c phn ra 4 cp: nc lnh c nhit <20
0
C. nc
m -20-37
0
C. nc nng-37-42
0
C. nc rt nng >42
0
C
4.2.6- Phn loi nc theo thnh phn ha hc
Trong thc t khi nh gi nc di t c ngha nn n khng ch c
khong ha m cn hm lng ca cc mui ha tan trong nc v thnh phn ca
mui . Theo nng chnh ca mui ha tan , theo Animo ngi ta phn nc
ra nc Bocacbonat, sun pht va clo, theo Cation-kanxi,magie,natri. Nc khng
c cc hm lng am on cation tri hn l nc hn hp
4.2.7- Phn loi nc theo thnh phn kh
Ngoi mui trong nc di t cn cha nhiu kh khc nhau:
cacbonic.nito, sunphuahydro..vv..vv iu ny c ngha thc t rt ln . Ty
thuc vo s c mt ca cc loi kh v nhng ch tiu quy nh c th m c th
gi l nc cacbonic hay sunphua hydro..vvvv
Nc di t cha cc nguyn t him di dng ha tan c th thu hi
c gi l nc cng nghip. Ty thuc vo nguyn t ha tan m chng c tn
nc I-t, brom-Iot, brom.
CU HI
1- Nc di t c hnh thnh t nhng ngun gc no?
2- Quan im ca Opholger v A.E.Lebedev v ngun gc ngng t ca nc
di t ?
3- V sao n nay vn cha c mt phn loi tng hp ca nc di t ?
4- Trn tng kha cnh ngi ta phn loi nc di t nh th no?
5- Nc thng tng l g ?
6- c im ca nc ngm ?
7- Nc ngm v nc gia tng c g ging v khc nhau ?
@----------------*^*--------------------@

CHNG V
Tnh cht nc v tnh cht c l ca t
Tnh cht vt l v nc ca t ( tnh nt n, cha nc, bn..vv..vv)
ph thuc ch yu vo thnh phn khong vt v thch hc ca t , cu
trc, kin trc ca chng, mc nt n, thnh phn ha hc( vi mt vi
loi ) v iu kin th nm.
5.1- l hng v l rng
5.1.1- Khi nim v l hng v l rng
S hnh thnh nhng l hng trong t do nhiu nguyn nhn. Trong
phun tro nhng khe nt nh nht c hnh thnh khi cc khi macma
nng chy ng lnh. S ng lnh ca cc kh macma trn mt t thng
hnh thnh cc khe nt. Trong cc trm tch nh ct, st, st pha, ct pha cc
l hng c hnh thnh do s tip xc ca cc ht . Trong vi, thch cao,
dolonut, macno l hng, khe nt c hnh thnh do s ha tan va la ca
nc thm qua. Cc qu trnh kin to v hin tng phong ha thng lm
tng cc l hng c trong .
Hin nay, khi nim v l rng v l hng cha r rng. C nhng nh
nghin cu th quan nim l hng l nhng l c kch thc nh, nc chuyn
ng trong d khng ch do trng lc m cn do nh hng ca lc mao dn
v nhng lc khc. Cn l rng gm tt c cc l hng khng ph thuc vo
hnh dng v kch thc ca chng. Nh vy l hng l mt trng hp c
bit ca l rng.
5.1.2- Phn loi l hng
5.1.2.1- Theo qu trnh thnh to
Cc l hng c phn ra hai loi: L hng nguyn sinh c thnh to
ng thi vi . L hng th sinh thnh to sau qu trnh thnh to .
5.1.2.2- Theo kch thc
Theo kch thc ty thuc vo chuyn ng ca nc trong chng cc l
hng c chia ra: mao dn v khng mao dn. L hng khng mao dn l
nhng l hng c kch thc >0.5mm. Trong nhng l hng ny nc chuyn
ng ch yu di tc dng ca trng lc. Trong l hng mao dn s chuyn
dch ca nc xy ra di tc ng ca lc mao dn. Lc na xut hin trn
ranh gii ngn cch gia nc v khng
(1)Nhng l hng ln khng mao dn : Nhng l hng ny bao gm:
(a) cc khe nt hnh thnh do phong ha, ha tan, ra mn t . Trong
vi, dolonut, thch cao xy ra cc qu trnh kasst. Nhng l hng ny c
kch thc rt ln. Trong chng nhiu khi hnh thnh h nc ngm v dng
sng ngm
(b) cc khe nt trong phun tro, bin cht v trm tch phn bit vi
nhau v kch thc v phng. Nhng khe nt trong cc ny c hnh
thnh do cc qu trnh to , phong ha v hot ng kin to.
(c) khong khng gian trong cc ht th, tch t cc tng ln.
(d) nhng l hng trong cc hnh thnh do hot ng ca thc vt v
ng vt.
(2) Nhng l hng mao dn
l nhng l hng lin kt vi nhau khng u thng c dng hnh
trn vi ng knh nh 0.5mm v khe nt vi chiu rng nh hn 0.25mm.
Trong st c l hng c gi l bn mao dn c kch thc nh
khong 0.002mm. Nc cha trong l hng ca st hon ton b li ke di
tc dng ca lc ht phn t (bn cht l lc ht tnh in)ti b mt ca
nhng phn ht v khng chuyn ng di tc dng ca trng lc. Nc ny
chng trc c gi l nc lin kt vt l. S chuyn ng ca chng xy
ra di tc ng ca ca lc ht phn t, nhit, cng nh p lc bn ngoi cc
ln( khong vi chc vi trm atmoxphe)
L hng mao dn v bn mao dn nhng mc khc nhau l mt
thuc tnh ca t . Tng hp ca tt c cc l hng sinh ra tnh cht nc
ca t . l tnh dn nc, tnh mao dn, tnh nh nc..vvv
l hng ca t l mt c trng rt quan trng v xc nh n
trong iu kin t nhin c ngha thc t.
l hng c biu din bi t s ca th tch l hng v th tch ca
mu t , tnh bng phn trm:

n =
V
Vlh
x 100%
y n- l hng , Vlh th tch ca l hng trong , V- th tch
mu
Tnh nh nc v tnh thm ca t c l hng khc nhau ph thuc
khng ch vo tng l hng m cn vo nhng l hng ring bit cng nh
s phn b ca nhng l hng ny trong v tnh bn vng ca chng.
Trong trm tch nh ct, cui, si..vvvv khng b ximang ha v
bin cht, gi tr l hng ph thuc vo kch thc, hnh dng v c trng
phn b ca cc phn hnh thnh nn .
Gi thit gm nhng ht c dng hnh cu kch thc nh nhau. Th
l hng ca c th thay i trong phm vi rng ty thuc vo cch sp
xp ca cc ht (hnh 5.1) trong trng hp phn b cht th th tch l hng
bng 25.95% tng th tch ca , trng hp phn b ri-47.64%.
Hnh 5.1: nh hng phn b ca cc ht hnh cu n l hng
a- phn b cht b- phn b trung bnh c- phn b ri rc
l hng ca b ri khng ch ph thuc vo s phn b ca cc
thnh phn ht m cn vo hnh dng v mc tuyn chn ca chng.
i vi vt liu khng ng nht v mc tuyn chn km, thng ng
vi trm tch b ri th l hng ca n thng nh. Trong nhng loi
nh th cc l hng gia nhng phn ht ln hn c lp y bi nhng ht
nh hn. iu lm gim th tch l hng v do c l hng.
Nhng dng khc nhau ca l hng nu tng hnh 5.2
Hnh 5.2: Nhng dng l hng ca t
1- t nt n 2- tng nt n b phong ha 3- nt n vi khe nt ln
4- ht vi l hng ln 5- ht vi l hng nh 6- ht vi l hng nh
do hnh thnh ximang trong l hng 7- hong th 8- st
l hng cua ct, st, st pha v nhng trm tch b ri khc ph
thuc vo iu kin thnh to ca chng. Th d: t hong th c l hng
ln hn nhiu so vi cc trm tch proluvi v deluvi c thnh phn ht nh
nhau.
Trong s tng th l hng nh nht l ca phun tro cha b
phong ha. l hng ca n thng khng vt qu mt vi phn trm.
Trong trm tch n thay i trong phm vi ln ty thuc vo thnh phn
thch hc ca chng, iu kin hnh thnh v hon cnh m n tn ti sau ny.
b phong ha c l hng ln hn so vi c phong ha.
st l mt t hp ca nhng phn ht nh nht vi kch thc khong
mt vi mikrong hoc vi phn mikrong. Gi tr l hng trong st rt nh,
nhng l hng chung li ln hn nhiu so vi l hng ca ct v thng
t 50-60%. l hng ca st thay i ty thuc vo mc m ca .
Khi tng m, l hng cng st tng. Chung s trng n. Khi gim
m( do s tho kh) l hng s gim, th tinh st s co li( hin tng co
ngt ca st). l hng ca st cng thay i di nh hng ca p lc bn
ngoi. Khi tng p lc bn ngoi, l hng s gim. Tnh cht ny ca s
sinh ra hin tng ln cng trng
5.2. Tnh keo ca st
5.2.1 Kch thc ht st:
Nh chng ta bit st c cu to bi nhng ht rt nh c hnh
dng vy v t b mt rt ln. Nh nghin cu qua knh hin vi in t thy
rng nhng ht st c kch thc nh sau: cao lin - dy> 20 mmK, dy 100-
250mmK, mongmorilonit dy 1mmK, dy 100-300mmK.
5.2.2- Ht keo v tnh keo
(1) Khai nim v ht keo v tnh keo
Trong t nhin l h thng ba pha (ht + nc + khng kh)hoc hai
pha (ht + nc, ht + khng kh) s tng tc ca nhng phn khong vt(pha
rn) vi mi trng xung quanh(khng kh hay nc) s xy ra trn b mt
ngn cch ca chng. S tng tc ca nhng phn khong vt vi mi trng
xung quanh cng phc tp. Khi cc phn khong vt cng nh v t b mt ca
chng cng ln. c trng tng tc ph thuc vo thnh phn khong vt,
thnh phn mui v nng duy tr l hng.
Khi xy ra s tng tc ca vi mi trng xung quanh th nhng phn
phn tn nh ca st c trng bi t b mt ln c hot tnh ln nht.
Nhng phn phn tn nh vi kch thc 90001-90000001mm c gi l ht
keo, c c trng bi tnh keo. Nhng c tnh dn in, vt l v ha hc
ca phn tn ht nh c xem l keo.
(2) Tnh tch in ca ht keo
Nghin cu tnh keo rt quan trng d bo ng tnh cht ca st
khi c s tng tc vi cng trnh v a ra cc bin php lm tt (nhn to)
tnh cht ca . Mt trong nhng c im quan trng nht ca nhng phn
keo l chng tch in. Nu cho dng in khng i qua st m s pht
sinh hin tng ging nh in phn- a n s tng tc ca phn vi
nc, lm kh do s tch oxy mt oin cc(ant) v hydro mt in
cc khc(katt) tc l xy ra hin tng in i v in thm. Cc tnh cht
in ny ca st c s dng tho ra phng php in ha, tng
cng st v lm kh bo ha nc c phn bit bi nh nc
km(thot nc bng in)
(3)- Tnh hp ph ca ht keo
Trong s cc tnh cht khc ca keo, st c tnh hp ph - hp ph cc
vt cht khc nhau bi cc ht st t dung dch nc . Hin tng hp ph
c phn ra: hp ph vt l, ha hc, ha l v sinh hc.
Hp ph ha l hoc trao i Ion l mt trong nhng dng ph bin nht.
Trao i Ion rt ph bin trong t nhin v nh hng n tnh cht ca st.
Bn cht ca trao i Ion hay hp ph trao i trong st nh sau: Khi c
s tng tc ca cc dung dch vi cc b mt nhng phn st phn tn nh th
Ion nm trong dung dch s chuyn dch n nhng b mt ca phn st, cn
nhng Ion khc thot t b mt ht st s thay chng chuyn dch vo dung
dch mt s lng tng ng. Tng lng Ion trong tham gia vo hp
ph trong iu kin ny c gi l th tch trao i hay s hp ph ca .
Th tch trao i c biu th bi miligram ng lng trong 100g kh.
Dung tch hp ph ph thuc vo thnh phn khong vt, nng cht in
phn trong dung dch, mc phn tn ca .
Trong iu kin t nhin, trong st quan st thy nhiu trng hp trao
i kation.
Cc kation c hot tnh khc nhau trong cc phn ng trao i. Cc kation
c ha tr III c hot tnh ln nht, cn nh nht l Ion ha tr I. Theo nng
lng hp ph c th sp xp cc kation nh sau:Fe > Al > H > Ca > Mg > K >
Na. Kation c hot tnh mnh hn c th y t trng thi b hp ph v
chuyn vo dung dch nhng kation c hot tnh yu hn. Theo u th ca
kation hp th khc nhau, trong st ngi ta chia st ra: Natro, kali, canxi,.v.v.
Phn ln trng thi hp th trong st thng gp canxi. S d nh vy l do
trong nc, th nhng v ph bin, canxi v hot tnh tng i ln.
(4) Hot tnh trng n ca ht st
Tnh cht vt l- c hc ca st ph thuc rt nhiu vo thnh phn ca
kation hp th v cang r v cng r khi th tch hp th cng ln. Th d st
bo ha natro trng n rt mnh trong nc. Di nh hng ca ti trng
chng s gim i rt mnh, c tnh c kt nh. trng thi kh st c mi lin
kt v cht cao.
St bo ha canxi, tnh trng n trong nc yu nhng phn phn t ca
n c lin kt vi nhau, hnh thnh lin kt, nhng phn ca cc lin kt li
bm vo nhng phn ln hn v lin kt li thnh mt n nguyn cu trc.
Di ti trng, nhng loi st ny ln t, c mi lin kt ln trng thi m v
c hng lot nhng tnh cht c hc khc.
Nu lm thay i( nhn to) thnh phn c bn hp th( trao i) c khi
lm thay i tnh cht vt l c hc ca st theo mt hng no , tc l
iu khin tnh cht vt l-c hc ca loi ny theo nhng yu cu trong xy
dng.
(5)Hin tng ng t v phn tn
Nhng phn keo trong st b hp th hnh thnh lin kt phc tp.
Hin tng ngng kt ny ca cc phn c gi l ng t.
Qu trnh ng t ny xy ra do trung ha in tch ca cc phn ht. Khi
mt in tch bi nhng phn keo th mng xung quanh hydat ca chng b ph
hy v nhng phn c lin kt cht vi nhau hnh thnh lin kt di dng
bng. Khi tng din tch ca phn keo th ngc li lm n n nh hn v dn
ti hin tng ngc vi ng t. Tc l ph hy lin kt. Qu trnh ph hy
lin kt c gi l perti ha hay phn tn.
Hin tng perti ha v ng t lm thay i tnh cht c l ca st bi
v n lm thay i rt mnh trng thi cc phn st cu to chng. Th d qu
trnh ng t lm tng cn phn d s lm gim tnh thm ca t st. Ngi ta
s dng c im ny tc ng nhn to n st. st cc sn dc
v y cc knh bo ha kation natri s sinh ra qu trnh phn d lm gim tnh
thm ca chng v gim tn tht thm.
(6) Hin tng sc bin
Mt vi loi khi c tc ng c hc, nh khi rung ng s b lng ra v
chuyn t trng thi c ha sang huyn ph.
Hin tng ny c gi l sc bin. N c th pht sinh bi dng in,
rung ng bi dao ng siu m. b rung ng s c kt li, mt ln na
chuyn t bi sang keo.
Tnh sc bin xut hin c bit r rng hn trong cc khong vt st a
nc ca nhm mongmorilonit. Ct thch anh sch khng c tnh sc bin.
Nhng nu trn thm vo mt phn st, n s c hiu tnh rt r rng v tnh
sc bin.
Tnh sc bin ca c quan st thy khi ng cc, khi tc dng ln
mt tc ng t my, khi khoan cc l khoan vo ct st ht nh. R rng
tnh cht ny ng vai tr rt ln trong s hnh thnh cc khi t cc sn dc
b chn ng khi on tu i qua. Bn cht tnh sc bin ca cha c
nghin cu k.
5.3- Tnh cht nc ca t
nh ngha:
Nhng tnh cht xut hin trong t khi c tc dng ca nc c gi
l tnh cht nc ca t .
Cc tnh cht bao gm: Tnh ngm, m t nhin, nh nc, tnh
trng n, tnh tan ra, tnh co ngt, dnh, tnh do, tnh mao dn, tnh hp
ph, tnh ha tan. Mt vi tnh cht trn c trng ng thi cho trng thi vt
l ca t.
5.3.1- Tnh ngm
ng ngha: Tnh ngm l kh nng t cho nc ngm qua n.
Tnh ngm hay cn gi l tnh thm ca t c o bi tc chuyn
ng ca nc di t qua mt thit din nht nh ca t v nghing
nht nh trong mt n v thi gian.
Khng phi tt c l hng ca t u cho nc thm qua chng. Th
d t st c l hng ln hn ct, thng bng-50-60%, nhng thc t
khng cho nc ngm qua. Bi v trong cc l hng ca st nc tn ti
trng thi lin kt v st c xem nh t cch nc. Khc vi st trong
ct, cui, si nc c th di chuyn t do. nguyn khi khng b phong ha
nh granit, hoa vvvv l t cch nc.
Nhng cn lu khng c t cch nc. Hong th c c trng
bi s khc nhau v tnh thm theo phng ngang v thng ng.
Tnh thm ca t c c trng bi h s thm. H s thm l tc
chuyn ng ca nc khi gradian bng mt n v th nguyn l cm/s hay
m/ng.
H s thm ca mt s loi t nu trong bng 5.1
Bng 5.1: Gi tr h s thm ca t

S th t Tn t H s thm (m/ng)
1 St < 0.001
2 St pha < 0.01
3 Ct pha cht 0.1-1.0
4 Ct pha ri 1-6
5 Ct ht nh
6 Ct ht trung v th 6-60
7 Sn cha ct 20-100
H s thm c xc nh theo nhng cng thc kinh nghim, cc dng
c trong phng th nghim v ch yu bng cng tc nc, mc nc, p
nc, ht nc th nghim ngoi tri.
5.3.2- m ( ngm nc)
m l kh nng t cha v gi c mt lng nc nht nh
trong cc l hng ca chng.
Ty thuc mc bo ha nc trong l hng ca t , ngi ta phn
ra cc loi m sau. Ton phn, mao dn, mng, m ht.
(1) m ton phn
m ton phn l m tng ng khi bo ha hon ton tt c cc l
hng bi nc. Gi tr ca n nu biu din bng lng th bng t l (tnh
bng %) ca trng lng nc trong cc l hng v trng lng kh, cn
nu biu din bng th tch th bng t s gia th tch nc lp y l hng
chia cho tng th tch ca . Khi biu din bng th tch gi tr ca n s trng
vi l hng.
(2) m mao dn
m mao dn tng ng vi lng nc lp y cc l hng mao dn
c duy tr bi sc cng b mt trong dng thm t do ca nc t cc l
hng khng mao dn.
(3) m mng hay m phn t
m phn t v mt vt l l lng nc lin kt nm trong cc l hng
ca t di dng mng gn cc ht v c gi li bi lc ht phn t.
m phn t cc i l lng nc lin kt vt l ln nht( c lin kt
cht v yu)
(4) ht m
ht m cc i l lng nc c ht bi t kh trong iu
kinbo ha hon ton ca khng kh bi hi nc.
Gi tr m phn t ti a v ht m cc i ph thuc vo thnh phn
ht. Trong st gi tr ny ph thuc vo thnh phn khong vt ca n v
tnh cht ca lp kation khuch tn.
Nhng ht st mongmorilonit cha trong phc h hp ph kation natri c
kh nng hp ph nc bi lc c bit.
Theo mc m tt c t c chia ra 3 nhm
1- Rt m nh than bn, bn, st, st pha.
2-m yu a macno, ct ri, ct pha, ct ht nh
3- Khng m tng lin khi( phun tro, bin cht, trm tch,
khi lin kt ximang nh vi, sa thch rn chc), ht th ln(cui, si,
sn)
(5) m t nhin
m t nhin l hm lng hi nc trong iu kin t nhin ca t
. Gi tr ca n trong cng mt loi t , nhng thi im khc nhau c
th khc nhau tng ng vi m ton phn, mao dn phn t, ht m ty
thuc vo iu kin t nhin.
T nhng phn tch trnh by trn nhn thy khng phi tt c nc c
trong l hng ca t c th chuyn ng t do va cc l khoan khai thc
nc , cc cng trnh khai thc khong sn, ca`c h thng knh thot nc.Sau
khi nc t do chuyn ng khi t trong n ch cn nc mao dn, mng
mng. Chng c g li trong cc l hng bi nhng lc ln hn trong lc.
(6) H s nh nc
Kh nng t bo ha nc thot nc i mt cch t do c gi l
nh nc. Kh nng c c trng bi h s nh nc.
H s nh nc l t s gia th tch nc thot ra mt cch t do hoc
cha y nc trong l hng v ton b th tch ca t . N c bi phn
trm.
T nh nc l lng nc thot t do ca mt n v th tch t ,
c biu din bi l/m
3
.
i vi ct ht th v sn si, h s nh nc thc t trng vi gi tr
l hng ca chng hay m ton phn.
H s nh nc ca ct ht nh, ct pha, st pha rt nh. V mt vt l
nh nc ca t l hiu s gia m ton phn v m phn t ti a.
Hiu s gia m ton phn v m t nhin l thiu ht bo ha.
Gi tr h s nh nc v thiu ht bo ha c ngha ch yu khi gii
quyt cc vn tho kh cc vng ly, thot nc cc cng trnh khai thc
m..vv..vv.
H s nh nc trung bnh ca mt s loi t nu trong bng 5.2
Bng 5.2: H s nh nc trung bnh ca mt s loi t
Tn
m trng
lng ton
phn(%)
m phn t
ti a(%)
H s nh nc(%)
Trng lng Th tch
Ct 31 2 29 42
Ct pha 31 6 25 36
St pha 31 15 16 23
St 35 35 0 0
5.4- Tnh cht vt l v c hc ca t (c-l)
5.4.1- S hnh thnh v cc qu trnh lm bin i tnh cht c l ca t
5.4.1.1- S hnh thnh
Tnh cht c l ca t c hnh thnh trong qu trnh to ( trm
tch) m khi phi hiu l tng hp ca cc qu trnh a cht quyt nh
nn thnh phn, cu to, cu trc, kin trc hin ti ca . Theo ngun gc
thnh to ngi ta phn ra 3 nhm t c bn: phun tro, bin cht v trm
tch.
(1) phun tro
phun tro thng l loi rn chc. N c c trng bi mi lin
kt tinh th rt cht gia cc phn m di tc dng ca ti trng cng trnh n
khng b bin dng v trong nc thc t khng b ha tan. Do nhng chuyn
ng kin to v nhng qu trnh khc trong iu kin t nhin trong phun
tro thng hnh thnh cc h thng khe nt. Nc c th chy theo cc khe
nt ny. Chnh iu lm gim tnh cht c l ca chng. Khi nh gi
nhng loi ny xy dng cc cng trnh thy li cn ch hin tng
ny. Cc cng trnh t trn nn phun tro cha b phong ha hay l phong
ha yu l hon ton n nh.
(2) bin cht v trm tch rn chc
Nhng ny km rn chc hn so vi phun tro. Nhng ni chung a
phn cc cng trnh t trn nn ny l rt c li. Ch khi chng b phn
phin, cng nh c nhng khe nt ln do cc qu trnh kin to v phong ha
th tnh vng chc ca chng mi gim i.
(3) trm tch b ri
trm tch b ri phn b rt ph bin i bn trn ca thch quyn
v c s dng ch yu trong xy dng. Chng c phn ra 3 nhm ngun
gc ln: bin, m ly v lc a. Trong mi nhm theo tng v du hiu
thch hc cng nh tng hp tnh cht c l nhm kiu, ph kin, dng..vv
vv Hin nay hu nh chng c mt du hiu tng qut phn loi trm tch
vi mc ch nh gi iu kin a cht cng trnh.
S hnh thnh trm tch b ri bt u t s ximang ha cc vt liu
lc nguyn. Cc trm tch b nn cht do trng lng ca cc trm tch nm
trn v b nh hng ng thi ca nhm qu trnh ha l sy ra trong tng dn
dn bin i thnh . Nh bit qu trnh bin i. Trm tch thnh c
gi l qu trnh to . l qu trnh sy ra trong trong khi thnh to n
trc thi im b ph hu v bin i thnh vt liu l vt cht ban u
hnh thnh loi c tnh cht mi. Hay trc khi bt u giai on ngun gc
mi dn ti vic hnh thnh bin cht. Ngi ta chia qu trnh to ng
sinh v biu sinh.
Qu trnh biu sinh:
Pht sinh mt qu trnh thay i ca trc khi n b ph hu
trong i trn cng ca thch quyn hay trc khi n bt u b bin cht.
Qu trnh ng sinh:
Qu trnh ng sinh c biu hin s nn cht trm tch, s thay i
thnh phn khong vt (khng phi trong tt c cc trng hp) v cu trc.
Sau khi thnh to s thay i ha hc vn tip tc xy ra thng do tc
dng ca cc dung dch v khi c thnh phn khc nhau chuyn ng theo cc
l hng v khe nt. Ranh gii gia cc giai on ng sinh v biu sinh thng
l gi nh. Tc ca qu trnh to rt khc nhau. Vai tr ca qu trnh to
trong s hnh thnh tnh cht c l ca t cng khc nhau. Cc qu trnh
to c ngha rt ln trong s hnh thnh tnh cht ca st. Bi th khi
nghin cu cc qu trnh to phi tch ra i vi cc trm tch ht kh( cui,
si, ct) v st ( st, st pha, ct pha).
5.4.1.2- Cc qu trnh lm bin i tnh cht c l ca t . Qu trnh
ximang ha
Vi quan im a cht cng trnh s thay i mt v cht ca c
ngha ln nht trong qu trnh to . Mt ca si, sn cha mt phn ct
c c trng bi l hng ca chng, di tc dng p lc ca nhng tng
nm trn thc t khng tng. nh hng ch yu n mt v cht i vi
c thnh phn ht khc nhau l s tun hon ca nc trong l hng ca t
, k c nhng mui, vt cht st b ha tan. T cc dung dch tun hon
trm ng thch cao, cacbonat canxi, hydroxit st, axit silicic v nhng vt
cht khc. Nhng vt cht ny s lp y cc l hng cng cc trm tch trn.
S xut hin nhng thnh to trn lm tng cht ca ct, cui ng thi xy
ra qu trnh xi mang ha chng. Ct bin thnh ct kt. Cui bin thnh cui
kt. Khi cht ca hnh thnh c xc nh bi cht ca xi mang t
nhin. vi xi mang silic bn chc nht, cn vi st khi bn chc nht.
S thay i trm tch st trong qu trnh to mang c trng khc nhau
v phn ht v ch yu ph thuc vo thnh phn trm tch v mi trng m
trong chng trm ng. S nn cht v lm sn chc cc trm tch st c
hnh thnh t cc trm tch st khng nn xem ch l mt qu trnh c hc n
gin. Thuc tnh ca trm tch st khng ch ph thuc vo thnh phn ht,
khong vt ca trm tch m cn vo thnh phn ca cc kation trong lp
khuch tn ca cc phn t st, s tn ti cc keo hu c lun lun tn ti
trong bn, s c mt cc keo khc nhau nh hydroxit st, oxitsilic, oxit
mangan..vvvv.
Trong trm tch st, t thi in u tin thnh to chng xy ra cc
qu trnh to phc tp c lin quan vi s tng tc ca cc nhn t khc
nhau s nn cht c hc, cc qu trnh ha hc, l-ha, sinh hc. Nhng qu
trnh ny lm thay i thnh phn ban u ca trm tch v xut hin nhng
thnh to mi. Do s xut hin nhng qu trnh to ny m rn chc ca
st tng ln. S rn chc c hnh thnh do s nn cht trm tch do nh
hng ca trng lng cc trm tch nm trn. Khi din tch tip xc gip
cc phn ht tng ln ng thi vi lc ht phn t, cng nh s tng ca lc
lin kt.
S kin kt khi th tch ban u vn d nguyn l do nhiu nhn t:
1.Nhng cht ha hc khc nhau kt ta t dung dch l hng, c vai tr
nh xi mang gm cacbonat, oxit cilic, st mangan, mangan,..vvvvv
2. S ti kt tinh ca cc khong vt phn tn mn ca cc keo st.
3. S kt ta ha hc , sinh hc ca cac bonat canxi, oxit cilic, oxit st, oxit
mangan..vvvv
4. Xi mang ha do cc mng ca cc ht keo m ch yu l ht keo oxit
cilic, hydroxit st, nhm. M nhng vt cht ny c hp ph trn b mt ca
nhng phn ln hn. Kt ta ng thi vi chng trong qu trnh to .
5. Tc dng dnh kt ca cc lin kt khong vt hu c.
T nhng iu nu trn r rng thy rng bn cht ca nhng mi lin kt
cu trc bn trong ca st sinh ra bn vng ca chng rt phc tp. Mi
lin kt ny c th chu nc(oxit cilic, keo st, nhm..vv..vv) v khng chu
nc (thch cao,cacbonat..vvv)
Qu trnh phong ha nhng loi khc nhau v ngun gc thnh to nh
phun tro, bin cht, trm tch trong i bn trn ca thch quyn chu s
tc ng ca nhng nhn t khc nhau nh hng n thnh phn vt cht
ca chng v s thay i tnh cht c l ca . Phong ha l mt trong nhng
nhn t quan trng. Qu trnh phong ha lm thay i lin tc thnh phn
vt cht ca v tnh cht ca chng, trong s c tnh cht ch yu. l
tnh bn vng v thm nc ca chng. Vic xy dng cc cng trnh c th
lm tng hay gim qu trnh phong ha t nhin. i vi tt c cc loi do
nh hng ca qu trnh nng v lnh, kh v m, lun phin s hnh thnh i
phong ha vi b di t 1 n 10-15m v ln hn. Khi xy dng cc cng trnh
nh p thy in, nh cao tng, cu cng cn nghin cu v lm r i ny.
l hng, nt n cng s tng ln do qu trnh phong ha.
Khi nghin cu a cht cng trnh cc qu trnh phong ha v i phong
ha ca thch quyn cn gii quyt nhng nhim v sau:
1. Xc nh c trng, b dy v s phn b ca phong ha trong khu vc
nghin cu.
2. Xc nh v nh gi tnh cht c l ca phong ha s dng cho cng
trnh xy dng
3. D bo tc phong ha ca l ra khi m cc h nng o h v mng
khai thc.
4. Kin ngh cc phng php sn xut v ci to t bo m tnh bn
vng v khai thc bnh thng ca cc cng trnh trong iu kin t nhin.
5.4.1.3- iu kin th nm, kin trc v cu trc ca t .
Khi nh gi a cht cng trnh ca vng nghin cu iu kin th nm
ca t c ngha rt quan trng. iu kin th nm gm dng th nm, b
dy, tnh thng nht v thch hc, t l ca nhng loi khc nhau v thnh
phn, mc ph hy kin to ca ..vv..vv
Khi nn cng trnh l t ng nht theo din tch v b dy l iu
kin thun li xy dng cc cng trnh trn mt. Th d nh ct, st, ct kt,
dip thch, st kt, grauit..vv..vv. Cn khi nn cng trnh l mt tng gm s
lun phin t c thnh phn thch hc khc nhau, tnh cht c l khng
ng nht l iu kin khng thun li. Nhng ph hy kin to thng gy
nn nhng kh khn rt ln khi xy dng cng trnh thy cng v cc cng
trnh ngm.
Khi nh gi a cht cng trnh cc loi t cn ch nhng c im
v kin trc v cu trc.
a-Kin trc:
Kin trc l s nhng du hiu c trng cho tnh khng ng nht ca
trong lp. Kin trc thng c xc nh bi s phn b v t l ca cc yu
t c hc( thnh phn ht), cc yu t khong vt v cu trc trong lp t
nghin cu. N sinh ra tnh cht d hng theo cc phng khc nhau. Trong
thc t ngi ta phn ra cc loi kin trc sau: phin, tm, l, vi lp, , trng
c,.vv..vv. Kin trc ca c hnh thnh trong ngun gc ca chng ( th
l, thu knh, sin, cho,..vv..vv) hay trong qu trnh to ( phin, tm, trng
c..vv..vv)
Trong nghin cu a cht cng trnh cc trm tch, kin trc c
ngha rt ln. Bi v do c im kin trc ca nhng loi ny c th sinh ra
hin tng trt l mi dc ca cc cng trnh( h mng, mng khai
thc..vv..vv), s ln khng u ca t di nn cng trnh v cc hin
tng khc.
b-Cu trc ca t :
Trong a cht cng trnh cu trc ca t l cu to ca chng c xc
nh bi nhng du hiu sau:
1. Kch thc, hnh dng v c trng b mt ca nhng phn cu to nn
2. S sp xp tng i v tng tc ca chng trong .
3. c trng mi lin kt gia nhng phn ca ( c gi l lin kt cu
trc bn trong) sinh ra sc cn khi c tc dng c hc ln chng. Nhng mi lin
kt cu trc quyt nh tnh cht c-l ca v s thay i cc tnh cht ny do
s tc dng ca cng trnh tt c t theo cu trc c chia ra nhu74ngdang5
sau:
1. c mi lin kt tinh th cht ch. c trng l phun tro, bin cht
v trm tnh b ximang ha nh vi, ct kt, st kt..vv..vv
2. b mt mi lin kt gia cc ht nh ct, sn si..vv..vv
3. c mi lin kt keo-ha phc tp, c trng l loi st nh: ct pha,
st pha, st.
5.4.2 Tinh c-l ca t :
5.4.2.1- Thnh phn ht
Hm lng ca nhng phn c kch thc khc nhau cu to nn cc b
ri c gi l thnh phn ht. Thn phn ht tnh bng %.
Kch thc ca phn ht thay i trong phm vi rng. i vi ht th kch
thc ht thay i trong khong t hng chc n hng trm cm. i vi st kch
thc ht dao ng t vo phn chc n vi phn nghn mm. Nhng phn ht c
kch thc gn nh nhau c xp vo mt nhm ht. Ngi ta phn ra cc nhm
ht nh sau ( ng knh tnh bng mm)
1 tng >200mm
2 Cui 200-20
3 Si
Ht ln 20-10
Trung 10-4
Nh 4-2
4 Ct Ht rt th 2-1
Ht th 1-0.5
Ht trung 0.5-0.25
Ht nh 0.25-0.10
Ht rt nh 0.10-0.05
5 Bi
Ht th 0.05-0.01
Ht mn 0.01-0.005
6 St <0.005
Thnh phn ht ca trm tch b ri c ngha rt ln khi gii quyt
mt s nhin v thc t. C th phn loi t , xc nh s b mc
cha nc ca chng, nh gi kh nng si va cc phn ht t mi dc
cc cng trnh khai thc khong sn l thin. tnh ton ng lc cui si,
la chn kch thc ca li lc khi ht nc t cc l khoan trong nhng iu
kin khc nhau. Bi vy, trong nghin cu a cht thy vn bt buc phi tin
hnh phn tch thnh phn ht ca t b ri.
Thnh phn ht c th phn tch s b ngoi tri v chi tit trong phng
bng cc dng c th nghim.
Kt qu phn tch thnh phn ht c biu din bng th di dng
ng cong tch ly trong t l bn logarit (hnh 5.3)

Hnh 5.3: ng cong tch ly thnh phn ht t l bn logarit
T d th thnh phn ht s xc nh jc ng knh hu hiu hay
ng kch tc dng (d10), ng knh 60 (d60) v h s khng ng nht.
H s khng ng nht k
k
c xc nh theo cng thc:
K
k
=
10
60
d
d
(5.1)
H s khng ng nht cng ln th t cng khng ng nht v
thnh ht.ng knh hu hiu c s dng tnh trc tip h s thm theo
cc cng thc kinh nghim.
5.4.2.2. Khi lng ring()
Khi lng ring l t s gia khi lng ca t kh tuyt i(G
S
)
vi lng nc trong th tch ca phn rn(V
S
).

=
Vs
Gs
(5.2)
Khi lng ring c biu din bng g/cm
3
. Ph thuc vo thnh phn
khong vt trong t . Bi v khi lng ring trong thnh phn ca t
b ri dao ng trong phm vi khng ln, nn khi lng ring trung bnh ca
chng thng (2,6-2,7). cha vt cht hu c c khi lng ring nh.
Khi lng ring ca ct khong 2,65, ca st (2,7-2,75)
Gi tr khi lng ring c a vo nhiu cng thc tnh ton xc
nh tnh cht c l ca t . Do khi lng ring l mt i lng c
trng tnh ton trc tip
5.4.2.3 Khi lng th tch t nhin
Khi lng th tch t nhin l khi lng ca mt n v th tch t
c biu din bng g/cm
3
, hay T/m
3
.
i vi t st ngi ta phn ra 2 loi khi lng th tch t nhin
1.Khi lng th tch trng thi t nhin () l khi lng mt n v th
tch t l hng v m t nhin.
2. Khi lng th tch ca pha rn () l khi lng mt dn v th tch t
khng c khi lng nc cha trong l hng, nhng gi nguyn c l hng t
nhin.
Khi lng th tch ca pha rn c trng cho mt ca t . Gi tr
cng ln, l hng ca n cng nh v n c cu to cng cht.
Khi lng th tch ca pha rn c xem nh mt c trng tnh ton
xc nh l hng ca t . Khi lng th tch ca m l mt c trng
tnh ton trc tip khi tnh s n nh ca mi dc, p lc ln vch tr.vv
Khi lng th tch ca lin kt () c xac inh qua cc mu ngoi
tri v trong phng th nghim. Khi lng th tch ca ht c xc nh qua tnh
ton theo cng thc:
=
01 , 0 1+

(5.3)
y - m trng lng t nhin ca t .
Khi lng th tch ca t di nc c xc nh theo cng thc;

dn
=

) 1 (
(5.4)
Gi tr khi lng th tch pha rn c th thay i trong phm vi t vi phn
n 1.8-2g/cm
3
v ln hn.
5.4.2.4- m t nhin
Hm lng ca nc trong t iu kin th nm t nhin c gi l
m t nhin.
m ca t thng c biu din bng phn trm hay phn ca n
v. Ngi ta phn m ra cc loi sau:
(1). m trng lng (

) l t s gia khi lng nc v khi lng

khong vt ca t .
(2) m th tch (W

) l t s gia th tch nc vi th tch ca tt c

t . Chng c lin h vi nhau bi biu thc:
W

. (5.5)

(3) m ton phn(W
0
) l m c kh nng ln nht ca t vi l
hng nh. N c xc nh theo cng thc:
W
0
=

100
(5.6)
W
0
=

(5.7)
y

- H s l hng
(4) m tng i hay h s bo ha nc (K

) l t s gia th tch
nc vi th tch l hng, c xc nh theo cng thc:
K

100
.
(5.8)


K

=
Wo

(5.9)


K

=
n
100 ) (
(5.10)
Theo gi tr K

ngi ta phn ct cng nh vi l hng ra : t m nu

0< K

<0.5. Rt m nu 0.5< K

<0.8, Bo ha nc nu 0.8< K

<1.0
5.4.2.5- H s l hng (

)
H s l hng l t s gia th tch l hng v th tch ca pha rn. N
c biu din bng phn ca n v.
l hng v h s l hng l nhng ch tiu rt quan trng c trng
cho cu to ca t v cht ca chng. n v

cng ln th t cng
ri.
t ht th v trung bnh c

< 0.55 c xem nh cht,

= 0.55-0.65 cht trung bnh v

> 0.65 xem nh t ri. i vi ct ht

nh khi

< 0.6 xem nh cht,

= 0.6-0.7 cht trung bnh v

> 0.7 xem

nh ri. i vi ct bi khi

< 0.6 xem nh cht,

= 0.6-0.8 cht trung

bnh v

> 0.8 xem nh ri.

l hng ca st c xc nh bng tnh ton. Bi v phng php
trong phng khng c kh nng xc nh. iu ny c lin quan n vn khi
l hng lp y nc th st li trng n.
l hng c tnh theo cng thc:
n =[ 1
100 ].
) 01 . 0 1 ( +

(5.11)
n =
100 .

(5.12)
m

trong cng thc (5.11) tng ng cho m khi xc nh khi

lng th tch .
H s l hng c tnh theo cng thc:

n
n

100

(5.13)

(5.14)
5.4.2.6- Tnh do
Tnh do l mt trong nhng tnh cht c trng ca st. Kh nng ca
st thay i hnh dng ca mnh khng lm gin on tnh lin tc di tc dng
ca ngoi lc v gi c hnh dng b sung sau khi dng tc dng ca ngoi lc
jc gi l tnh do.
Tnh do ca st c lin quan cht vi m v thay i ty thuc vo s
lng v cht lng ca nc cha trong l hng. Ngi ta phn ra mt vi dng
do. st chuyn t trng thi do ny sang trng thi do khc c thc hin
vi gi tr nht nhca m. Gi tr c gi l m c trng hay m
ti hn.
Nhng m c trng quan trng nht nh gi tnh cht a cht cng
trnh ca st bao gm:
(1)- Gii hn di ca tnh do hay gii hn v thnh si (Wd) l m m
m ny st v c thnh si vi ng knh 3mm. m ny st t trng
thi cng chuyn sang trng thi do.
(2)- Gii hn trn ca tnh do hay gii hn chy (Wt) l m m m
ny t trng thi do chuyn sang trng thi chy.
(3)- Ch s do hay khong do (Wcs) l hiu s gia m gii hn trn v
di ca tnh do.
Wcs = Wt Wd (5.15)
Nc trong khong do l nc lin kt vt l ca mng khuch tn v ph
thuc vo tnh cht ca kation lp khuch tn hay cn gi l kation trao i.
Nhng Ion trao i ha tr I lm tng lng nc lin kt vt l v lm tng
tnh do ca st. Cc Ion ha tr II c bit l ha tr III lm gim tnh do. Nh
vy tnh do ca cng mt loi st c th c gi tr khc nhau ty thuc vo tnh
cht kation trao i.
Ch s do l mt ch tiu phn loi st. Ty thuc vo gi tr ca n ngi
ta phn ra cc loi sau:
Ct pha - 1 < Wcs < 7
St pha - 7 < Wcs < 17
St - Wcs >17
5.4.2.7- Tnh dnh
Kh nng t vi hm lng nc nht nh dnh c vo nhng vt
khc (xng, mai, cuc..vvvv) gi l tnh dnh.
m cao hn gii hn di ca tnh do s xut hin tnh dnh. Ch s c
trng cho tnh dnh ca t l lc dnh cc i (kg/cm
2
). l lc tch tm kim
loi khi t nhng m khc nhau ca n. Ngi ta chia ra m bt u
dnh v m dnh cc i tng ng vi lc dnh ca n.
Tnh dnh ca t c quyt nh rt nhiu bi thnh phn ht, khong vt
v hm lng nc mng mng. Phn ln tnh dnh xut hin trong t st. Tnh
dnh ca t st thay i rt mnh ty thuc vo kation trao i. Phn ln tnh dnh
xut hin khi Ion trong lp khuch tn la Natri. iun gii thch v sao t b
mui ha c dnh ln. Khi bo ha st bi kation kali tnh dnh ca t gim i
rt r.
Vic xc nh tnh dnh ca t c ngha rt ln trong qu trnh thi cng cc
cng trnh xy dng. Tnh dnh ca t ln c th gy nhng kh khn trong qu
trnh lm vic ca cc phng tin thi cng c gii.
5.4.2.8- Tnh trng n
Tnh trng n l kh nng ca t m ch yu l t st tng th tch khi
tc dng vi nc.
cha cc ht st, trong mt in kin nht nh s trng n trong
nc. Th tch, l hng v m ca chng khi c tng. S tng b dy
mng hydrat ca nc lin kt vt l l nguyn nhn ca tnh trng n. hin
tng ny quan st thy trong trng hp khi nng cht ha tan trong nc
nh hn nng ca n trong l hng. S trng n xy ra cng mnh khi hiu s
nng trn cng cao v t cc i khi b mu st vo nc nguyn cht. Nu
nng cht ha tan trong nc ln hn trong dung dch l hng th qu trnh
trng n c thay bng qu trnh co ngt.
Co ngt l kh nng st gim th tch ca mnh.
Tr s trng n c biu din qua p lc trng n, m trng n hay
s thay i th tch mu t .
Hin tng trng n ca st quan st thy rt r khi khoan, khi m cc
ng l hoc m cc moong khai thc qua cc lp st.
Khi thi cng cc l khoan thm d st H Tin do nh hng tnh trng n
ca st mongmorilonit, nhiu l khoan phi thi cng li nhiu ln.
Nhng nhn t quyt nh tnh trng n ca st bao gm:
(1)- Thnh phn khong vt v thnh phn ht.
(2)- Thnh phn kation trao i.
(3)- c trng ca mi lin kt cu trc bn trong ( lin kt xi mang).
(4)- Thnh phn ha hc v nng ca cht ha tan trong nc bn ngoi.
(5)- iu kin tip xc ca vi dung dch nc.
Nhng khang vt ca nhm st mongmorilonit c kh nng trng n ln
nht, c bit khi kation trong lp khuch tn c ha tr I v c bit nht l Natri.
Khi st bo ha bi kation kali th tnh trng n ca n gim.
5.4.2.9- Tnh co ngt
Tnh gim th tch ca khi kh gi l tnh co ngt.
Co ngt l mt thuc tnh ca st lin quan vi s gim b dy mng
hydrat ca lp khuch tn. Khi co ngot s hnh thnh nn cc khe nt trong .
b v ra s lm gim bn ca n, lm tng tnh thm v gim s n nh cc
sn dc, b h mng v moong khai thc khong sn.
5.4.2.10- Tnh tan d
Khi hon ton m s trng n t mc ti hn sau s tan d thnh
cc phn t, bin thnh khi v nh hnh. dng th huyn ph st c gi l s
tan d. Qu trnh hp ph sinh ra xung quanh cc ht mng hydrat lm gim lc
lin kt l ng lc sinh ra tnh tan d ca t. Trong mt s trng hp s tan d
cn do s ha tan nhng mui d ha tan trong cc xi mang ca bi nc.
Ngay c cc trm tch rn cng nh cc loi st khc cng c kh nng b tan
d do xi mng st b ha tan. Qu trnh tan d lm cho cu to ca b ph hy
rt nhanh.
Nh vy tnh tan d l mt c trng cho bn ca t i vi nc v kh
nng chng gi c bn c hc khi tip xc vi nc v xy ra s tc ng
mnh m ca nc vi pha rn ca t .
tan d qua t c c trng bi tc ph hy mu t khi b vo
trong nc v bi c trng ph hy ( tan d nhanh, tch vn, tan d thnh nhng
cc ring bitvv..vv)
5.4.2.11- Tnh ha tan
Mt vi loi t nh vi, dolonut, thch cao, mui mvvvv Khi
tip xc vi nc di t c th b ha tan mt phn hoc ton b. Nc di t
ch c kh nng ha tankhi n khng bo ha bi mui tng ng. Th d nu
nc di t bo ha nc cacbonat canxi th khng c kh nng ha tan vi,
bo ha sunphat canxi th khng c kh nng ha tan thch cao v cc anhydrit
khc..vvvv. Kh nng ha tan ca nc tng ln khi nhit ca nc tng v
bo ha nc bi kh cacbonic. Kh nng ha tamn ca nc ph thuc vo tc
chuyn ng ca chng trong t . Tc chuyn ng ca nc cng ln kh
nng ha tan cng mnh.
5.4.2.12- Tnh mm
Tnh gim bn ca mt vi loi t do tc dng ca nc khng c
nhng du hiu ph hy chng mt cch r rng c gi l tnh mm.
Tnh mm c c trng bi h s mm (

). N l t s gia sc khng
nn tm thi ca do nn sau khi bo ha nc (P2)v trc khi bo ha (P1)

=
1
2
P
P
(5.16)

Tnh mm ph thuc ch yu vo bn vng ca mi lin kt gia cc phn
cu to nn , nhng phn trong l hng ca v thnh phn khong vt. H s
mm nh c trng cho cha nhiu khong vt st nh macno, dip thch st,
cng nh nhng loi c xi mng l st, thch cao, cacbonat.
nh gi tnh mm ca c ngha rt ln khi s dng lm vt liu xy
dng. Khi c tnh mm tt thng c h s mm khng nh hn 0.75.
5.4.2.13- Tnh cht c hc ca ri
Tnh cht c hc ca t c xut hin khi c s tc dng ca ngoi lc
ln chng di dng sc khng nn v khng ct. Hai tnh cht ny c ngha rt
quan trng nh gi bn vng v n nh ca di nn cng trnh, mi
dc, h mng v cc moong khai thc khong sn.
(1) Tnh nn ln ca t
Kh nng t gim th tch di tc dng ca ti trng bn ngoi c gi
l tnh nn ln .
Tnh nn ln ca ct lin quan vi s di chuyn i v tr ca cc ht thng
khng ln, sy ra rt nhanh theo thi gian v hu nh khng ph thuc vo mc
ca ct. Sc khng nn ca ct do lc ma st gia cc phn ht khi c s di
chuyn ca chng.
S nn ln ca st ph thuc vo nhm nhn t: m, gi tr th tch hp
ph, c trng kation trao i v kation nm trong dung dch, c trng lin kt
cu trc gia nhng phn t v t hp ca chng, gi tr pH ca mi trng, nng
dung dch l hng. nh hng tng hp ca nhng nhn t ni trn n tnh
nn ln ca set1kho6ng xc nh c chnh xc. Nhn t quan trng nht nh
hng n tnh nn ln ca st l thnh phn khong vt lin kt cu trc v
m.
Tnh nn ln ca t c xc nh bng dng c c thnh cng loi tr
kh nng n hng. Nhng lp l hng cng c t phn trn v di ca dng
c cho nc c th thot i t do. Ni dung th nghin xc nh sc khng nn
nh sau: tc dng mt lc (P) ln mu, quan st s bin dng sinh ra bi lc ny.
S bin dng mu lin quan vi s gim l hng ca n.
Bng nhiu th nghim s xc nh c m v l hng tng ng vi
mi cp p lc tc dng ln t . Mi lin h gia s thay i l hng v p
lc c biu din bi ng cong logarit. Trn trc tung ca th t h s l
hng

cn trc honh t p lc P ( Hnh 5.4)

Hnh 5.4: ng cong nn ln
1- Mu c cu trc t nhin 2- Mu c cu trc b ph hy
H s nn ln (a): y l mt i lng c trng quan trng nht cn xc
nh trong cc th nghim nn. H s ny bi din s thay i ca h s l hng
khi thay i ti trng 1kg/cm
2
. i vi thc t trong mt khong ti trng khng
ln, h s nn ln c th tnh theo cng thc khi thay on ng cong nn gia
cc im K v L bng on thng ( Hnh 5.5)
a =
2 1
2 1
P P

(cm
2
/kg) (5.17)
y P1 , P2 ,

1,

2 ti trng v h s l hng tng ng vi ti trng

.
Theo gi tr ca h s nn a ngi ta phn t ra cc loi sau:
Khng chu nn - a < 0.001cm
2
/kg
Chu nn yu - 0.001 < a < 0.01
Chu nn trung bnh - 0.01 < a < 0.10
Chu nn tt - a > 0.10
H s nn a l mt ch tiu tnh ton. N c s dng khi tnh ln ca cng
trnh
Modun ln: Modun l mt trong nhng ch tiu phn nh kh nng chu nn
ca t. N l sc chu nn ca mt lp t vi b dy 1m di ti trng P
kg/cm
2
Ch tiu ny c xc nh i vi tt c cc khong ca ti trng theo cng
thc:
L
n
= 1000
h
h
(5.18)
y, l
n
modun nn mm/m
h - gi tr gim ca chiu cao mu khi cht ca n hon ton n
nh di tc dng ca ti trng P
h chiu cao ban u ca mu
Modun nn c s dng d tnh gi tr chu nn ca t di nh hng
ca ti trng cng trnh.
2- Sc khng ct ca t
Sc khng ct ca t ph thuc vo lc ma st v lc dnh kt.Bn cht
vt l ca lc ma st v lc dnh kt hin nay cha xc nh. Ma st v dnh kt
trong t l hin tng rt phc tp. N ph thuc vo nhiu nhn t: mi lin
kt cu trc bn trong gia cc nhn t v tp hp ca chng, kin trc ca ,
thnh phn ht v khong vt, m, tnh cht ha l, s nn xy ra, mc
ph hy kin to v phong ha, kh nng, iu kin lch s t nhin ca trm tch
v s tn ti ca t ..vvvv.
Lc lin kt xut hin trong cc lin kt ca st( ct pha, st pha, st). N
l kt qu ca qu trnh xi mng, dnh kt ca cc ht keo (c gi l nhng phn
hot ng ca t), cng nh lc tc dng phn t. Khi c s tip xc trc tip ca
cc phn cu to nn t. Nh vy lc dnh kt ca cc phn bi keo v lc ht
phn t hnh thnh trong lin kt mi lin kt bn trong. l nhn t ch
yu sinh ra tnh bn vng ca t .
Cc nh nghin cu chng minh c trong st sc khnh ct ch sinh
ra do tc dng ca lc dnh kt v ph thuc vo bn ca lin kt cu trc bn
trong.
Trong ct sc khng ct c sinh ra ch do lc ma st. Lc ma st sinh ra
gia cc ht ct khi c s chuyn dch tng i ca chng v ph thuc vo p
lc bn ngoi ( tng khi p lc tng).
Vic xc nh lc ma st v lc dnh c th tin hnh bng nhng phng
php khc nhau trong nhng khc nhau. Trong phng th nghim, ph bin nht l
sc khng ct trong dng c vi mt hoc hai mt phng ct ( hnh 5.4)
Hnh 5.4: S dng c xc nh sc khng ct ca t theo mt (a) v
hai (b) mt phng ct

Kt qu th nghim sc khng ct c biu din di dng th ( hnh 5.5).
Trn trc tung t lc ct. Trn trc honh t lc php tuyn
Hnh 5.5: th biu din sc khng ct ca t v ti trng thng ng
(1). t lin kt (2). t khng lin kt
ng thng pha trn( hnh 5.5) c biu din bi phng trnh:
T = pf + c (5.19)
y T- Sc khng ct (kg/cm
2
)
P- lc php tuyn (kg/cm
2
)
c- lc dnh
f- h s ma st trong
f = tg

(5.20)

- gc ma st trong
Gi tr c cho thy khi khng c lc php tuyn xy ra s ct i hi phi
t lc T = c. Trong ri khng c lin kt th ng thng s i qua gc ta .
Chia hai v ca phng trnh (5.19) cho P v t
P
T
= tg ta c:
tg = tg

= Co (5.21)
Gi tr tg tg c gi l h s ct. N biu din sc khng tng hp ca
.
H s ct c s dng ch yu khi tin hnh tnh ton. Bi v vic phn chia
sc khng ct tng hp ca st ra ma st v lin kt l hon ton gi nh.
Cc ri ht khc nhau ( nh ct, cui, si..vv..vv) c gc dc t nhin khc
nhau. l gc nging ti hn ca gc dc so vi mt phng ngang m mi dc
khng trt. Gi tr ca gc dc ny xc nh bi lc ma st gia cc phn ht ca
v ph thuc vo nhiu nhn t, thnh phn ht v khong vt ca , cu trc,
kin trc, mc m.
5.4.2.14- Tnh cht c hc ca cng
phun tro bin cht v trm tch c xi mng ha thuc loi cng c
th tn ti di dng tng v bn tng. Trong nhng loi ny mi lin kt
gia cc phn ca c c trng kt tinh. S tn ti mi lin kt cht gia cc
phn lm cho gn vi cc vt th rn thng thng c nghin cu trong
sc bn vt liu.
Nhng ti liu v gii hn bn vng ca chng khi nn( sc khng vi p lc
khc nhau) v tnh chng ng lnh ca chng c xem nh tnh cht c trng
ca tng v bn tng.
i vi xy dng cc cng trnh dn dng, cng nghip v cc cng trnh
ngm tng v bn tng cha b ph hy hon ton do cc qu trnh phong ha l
tha mn yu cu. Khi xy dng cc cng trnh thy cng mc nt n v phong
ha ca chng c ngha hng u. iu ny cn c nghin cu chi tit trong
qu trnh iu tra a cht cng trnh.
Trong thc t iu tra a cht cng trnh hay th nghim bn vng ca
rn bng cch nn vi cc p lc khc nhau. Ch tiu ny c trng ng thi cho
c mc phong ha ca . Tnh bn vng kh nn c trng cho sc khng nn
tm thi ca khi nn hay gii hn bn vng khi nn l ti trng ti hn m vi
ti trng ny mu b ph hy. Ngi ta biu hin gii hn ca bn bng
kg/cm
2
.
Sc khng nn tm thi ca phun tro cha b phong hoa1va2 mt vi loi
bin cht v trm tch khc( vi, ct kt thch anh..vvvv) thng ln hn
1000kg/cm
2
. Khi chng b phong ha sc khng nn s gim i ti hng chc v
hng trm kg/cm
2
. a phn cc trm tch c xi mang ha c bn dao ng
trong phm vi rng t mt n vi chc, vi trm kg/cm
2
v ty thuc vo loi xi
mang v mc ca phong ha ni chung.
Trong khai thc m cng nh khi khoan thm d thng s dng rng ri
khi nim kin c ca . l tng sc khng ca bi tc ng ca ngoi
lc khi khoan hay khi khai thc. Sc khng c biu din bng h s kin c
ca . H s kin c c xc nh i vi mi loi theo mt s ch tiu. Theo
gi tr ca h s kin c M.M.Protodiaconov chia ra 15 cp. Phn loi ny
c s dng mt cch rng ri.
CU HI:
1. Phn loi l hng ?
2. l hng v h s l hng? Hy chng minh cng mt loi ht nhng vi
cch sp xp khc nhau s c l hng khc nhau?
3. Bn cht ca ht keo, cc tnh cht ca ht keo ?
4. Cc tnh cht ca ht st ?
5. Tnh cht ca t l g ?cc tnh cht nc ca t ?
6. S hnh thnh v cc qu trnh lm bin i tnh cht c l ca t ?
7. Thnh phn ht ca t v cch biu din thnh phn ht, ngha nghin cu
thnh phn ht trong a cht nghin cu a cht cng trnh ?
8. Khi lng ring v khi lng th tch t nhin ca t ?
9. Cc loi m ca t ?
10. Trnh by tnh do, dnh, trng n, co ngt ca t ?
11. Bn cht vt l ca tnh tan d , tnh ha tan, tnh mm ca t ?
12. Tnh nn ln v cch xc nh h s nn ln ca t ?
13. Sc khng ct v cch xc nh gc ni ma st v lc dnh kt ca t ?
@-------------------*^*---------------------@
CHNG VI
Tnh cht vt l v thnh phn ha hc ca nc di t
6.1- Tnh cht vt l ca nc di t
Trong nghin cu a cht thy vn cn xc nh cc tnh cht vt l sau ca
nc di t. Nhit mu, trong, mi, v, dn in v cng phng
x.
6.1.1- Nhit
Nhit ca nc di t thay i trong phm vi kh rng. nhng vng
hn i, c bit l nhng vng ng bng quanh nm nhit ca nc rt thp.
Ngc li trong nhng vng xy ra cc hot ng ni la nhit ca nc rt
cao.
nc ta, nhit trung bnh ca nc di t thuc dao ng trong
khong 24-26
0
C. Chng ta gp cc ngun nc khong nng c nhit trung
bnh 64-100
0
C v ln hn, nh nc khong Qung Ngn (H Giang), M Lm
( Tuyn Quang), Bang ( Qung Bnh).
Trong nghin cu a cht thy vn nhit ca nc c o trc tip ti
ngun, ging hay l khoan. o nhit nc c th dng nhit k bnh thng.
Ring khi o nhit nc cc l khoan su phi dng nhit k in, pin nhit
in hay nhit k silic.
6.1.2- Mu
Mu ca nc ph thuc vo cc hn hp c hc c trong chng. Mu nu
ca nc l do cc hn hp hu c, cc hp cht oxit thp ca st, cn
sunfuahydro lm cho nc c mu xanh da tri. Phn ln nc di t khng
mu. Mu ca nc c xc nh bi ng thy tinh hnh tr cao 30-40cm. Ngi
ta quan st nc t trn xung v so snh vi nc nguyn cht cng c vo
ng hnh tr.
6.1.3- trong
trong ca nc di t ph thuc vo hm lng cc hn hp c hc v
cc hp cht hu c trong nc. trong cng c xc nh nh mu ca nc
bng ng hnh tr. Ngi ta th vo ng hnh tr mt mu ch sau nc vo
ng cho ti khi no khng nhn r mu ch. Chiu cao ct nc o c tnh bng
cm xc nh mc trong ca nc.
6.1.4- Mi
Nc di t thng khng c mi. Nhng khi trong nc cha mt hp
cht ha hc s c mi. Th d kh trong nc cha sunfuahydro (H
2
S) th nc c
mi trng thi. Nc ung khng c c mi. xc nh chnh xc mi ca
nc thng phi un nng n nhit 50-60
0
C.
6.1.5- V
Nc di t cha cc cht khong ha tan, kh v cc hn hp khc s lm
cho n c v. nc ha tan clorua natri s v mn, sunfat manhe c v ng,
bocacbonat canxi v manhe c v d chu. V ca nc c xc nh nhit
20-30
0
C. Cn lu cm gic v v mang tnh ch quan.
6.1.6- dn in
Do trong nc cha vt cht ha tan cc kation v anion nn sinh ra tnh
dn in. Tnh dn in cn l mt thuc tnh ca nc di t. dn in ca
nc di t ph thuc vo nng cht ha tan, ha tr ca chng v nhit .
Gi tr dn in cho ta kh nng phn on v khong ha ca nc di
t.
6.1.7- Cng phng x
Cng phng x ca nc sinh ra do s c mt cc cht phng x trong
nc nh Uran, Radi, Radon..vvvv. Cng phng x ca nc c xc
nh bi tnh in nghim. Cng phng x ca nc c biu din bng n
v Makhe (ME), quyri (c) hay Eman (E). 1ME bng 0,364 . 10
-9
quyri hay 3,64
Eman. Nc di t cha mt hm lng Radi bng 10
-11
g/l c gi l nc
khong Radi c s dng cha bnh.
6.2- Thnh phn ha hc ca nc di t
Thnh phn v hm lng ca cc cht rn ha tan trong nc di t ph
thuc vo hng lot nhn t m trc ht vo tnh ph bin ca cc nguyn t khc
nhau trong v qu t v tnh ha tan cc hn hp t nhin ca n.
Bi v trong t nhin khng c cc cht tuyt i khng ha tan nn r rng
trong nc t nhin c tt c cc nguyn t cng v tri t. Ch i vi cc
nguyn t khng ph bin v tnh ha tan thp mi khng c kh nng xc nh
bng nhng phng php phn tch hin i.
Tnh cht ca nc c xc nh bi lng mui cha trong nc di dng
dung dch, cc Ion tn ti trong nc di dng kation v anion. Trong si cac
Ion th cc Ion sau c ngha thc t ln nht, v kation- H
+
, K
+
, Na
+
, Mg
+2
, Ca
+2
,
Fe
+2
, Fe
+3
, Mn
+2
, NH
4
+
, v anion - OH
-
, Cl
-
, SO
4
-2
, CO
3
-2
, HCO
3
-
, NO
2
-
, NO
3
-
. Trong
s cc hp cht khng phn ly thng gp trong nc l SiO
2
, Fe
2
O
3
, Al
2
O
3
. Cc
kh thng gp trong nc di t l CO
2
, CH
4
, O
2
, N
2
v H
2
S i khi c kh Heli
v Radon.
Sau y s nghin cu tm tt nhng thnh phn ch yu v thng gp trong
nc di t.
6.2.1- Ion Hydro
Tt c cc dung dch nc u cha hydro v oxi. Bi v nc l mt cht
phn ly, mc d rt yu
H
2
O H
+
+ OH
S c mt ca Ion Hydro quyt nh hot tnh ca nc. Hot tnh ca nc
c ngha rt ln trong hnh thnh nhng tnh cht quyt nh ca nc di t.
6.2.2- Ion Natri
Natri rt ph bin trong thch quyn v chim khong 2,6% trng lng ca
thch quyn. Tt c nhng hp cht ca natri thng d ha tan. Bi vy hm
lng Ion Natri trong mui ph thuc ch yu vo ( ngoi thnh phn thch hc v
s c mt trong nhng hp cht d ha tan v rt d ha tan ca n) cng
trao i v chiu di ng thm. Cc qu trnh trao i kation c ngha rt quan
trng. Ion Natri hnh thnh trong nc di t do s thy phn ca t cha
cc hp cht ca n, cng nh do s ha tan ca cc Haloit, sunfat v cacbonat
natri.
6.2.3- Ion Kali
Trong thch quyn kali cng tn ti vi s lng bng natri. Tnh ha tan ca
mui kali cng tt. Nhng trong nc t nhin hm lng Ion kali thng nh
hn natri. iu ny l do kali nm trong thnh phn mng tinh th ca cc khong
vt th sinh khng ha tan trong nc (mongmorilonit, hydromica..vvvv) cng
nh kali b hp th rt mnh bi ng thc vt. Bi th hm lng kali trong nc
thng ch bng 4-10% hm lng natri. Ngun gc ca Ion kali trong mui t
nhin tng t ngun gc ca Ion natri.
6.2.4 Ion magnhe
Magnhe chim khong 2% trng lng v qu t. Nc t nhin c hm
lng magnhe tri tng i t gp. iu ny l do n d dng c lin kt trong
cc silicat magnhe kh ha tan (mongmorilonitvvvv)d c thc vt hp th
v tham gia vo hnh thnh dolonit, magnhe.
6.2.5- Ion canxi
Canxi chim khong 3,4% trng lng ca v qu t. Hm lng canxi
trong nc t nhin thng khng ln mc d n rt ph bin trong nc t nhin.
iu ny ch yu l do tnh ha tan ca cacbonat canxi yu. y li l loi
phn b ch yu trong i trn ca thch quyn. Ch trong nc khong ha cao
ca cc m giu hm lng canxi mi tng ln r rng. Bi v Ion canxi trong
nc ny c cn bng vi hm lng ln Ion clo. Ion canxi to kh nng
cho qu trnh hp ph trao i. Ngun gc ca Ion canxi ging nh Ion natri, Kali
v nagnhe l v hn do qu trnh phong ha ha hc ca t v s ha tan ca
vi, dolonit v thch cao phn b rt rng trong v qu t.
6.2.6- Ion st
St chim khong 4,7% trng lng ca v qu t. Oxit st thp tn ti
trong nc di t di dng ha tan vi khi lng khng ln khi pH < 5,5 v
kt hp ch yu vi cc Ion SO
4
-2
, HCO
3
-2
. Oxit st thp tch ra khi dung dch khi
pH < 2 bi vy n nm di dng keo. S tn ti st trong nc di tto kh
nng cho cc vi khun st hot ng. Cc vi khun ny s bm trn b nt bn
trong ca cc ng ng dn nc. Nc c hm lng st ln thng gp trong
cc m st. Nc c tnh axit, hm lng st c th t ti hng chc thm ch ti
hng trm miligram trong mt lt. Khi nc chy vo l khoankeo st s tch ra
lp nht cc l ca ng lc. Mt hm lng st ln trong nc lm cho nc c
mi kh chu. Hin nay tch st ra khi nc ngi ta thng s dng phng
php lm thong, ng t, vi ha, kation ha. Hai phng php sau c s
dng c lm mm nc.
6.2.7- Ion nhm
Trong v tri t nhm rt ph bin v chim 7,5% trng lng. Trong nc
t nhin hm lng nhm rt thp do s ha tan cc hp cht ca n thp. Hm
lng nhm trong nc t nhin ch khong vi phn trm n vi phn nghn
miligram trong mt lt v ch trong nc c tnh axit mi t c hng chc
miligram trong mt lt. Nhm tn ti trong nc di dng Ion ch khi pH < 4,1.
Dung dch keo nhm n nh hn. Khi nc chy vo l khoan c th tch ra lp
nht ng lc.
6.2.8- Ion clo
Clo chim khong 0,2% trng lng ca v qu t. Tt c cc mui clorua
u ha tan rt tt. Trong nc tr nhm hm lng ca n c th t ti hng
chc, hng trm gram trong mt lt. Hm lng clo trong nc rt n nh v t
thay i ph thuc vo thnh phn, khong ha, gi tr pH v nhng nhn t t
nhin khc. Bi vy n c trng ch yu cho chiu di qung ng dch chuyn
v cng trao i. Hm lng clo tng ln rt r trong iu kin tun hon
nc kh khn trong t . iu sinh ra s tch t Ion clo.trong i trn cng
ca v qu t hm lng cao ca clo c th do nc b nhim bn bi cc vt
cht hu c. Ngun gc ca clo c th l v c ha tan cc mui clorua. N cng
c ngun gc hu c. Khi clo c th l du hiu v kh nng nhim bn vi
trng ca nc di t trong c vi khun trc trng i trng.
6.2.9- Ion sunfat
Ion sunfat hu nh lun lun c mt trong nc thin nhin i km theo trc
ht l Ion Ca
+2
, sau l mg
+2
v tip theo l Na
+
v Fe
+2.
. Nc khng c sunfat t
khi gp. N c trng n c trng cho cc nc m du. tn ti cht hu c
( trong c nhng vi khun c bit). Ion SO
4
-2
b phn ly v hnh thnh H
2
S v
CO
2
. Hm lng Ion SO
4
-2
trong nc di t l ch tiu tt nh gi cng
ca qu trnh oxy ha. Khi cc sunfua khng ha tan s chuyn thnh Ion
sunfat ha tan. Cc qu trnh ha tan thch cao v cc anhydrit cng c ngha rt
ln trong lm giu nc sunfat.
6.2.10- Ion Bicacbonat v cacbonat (HCO
3
-
v CO
3
-2
)
Trong nc di t cc ion ny thng i km vi cc ion canxi magnhe v
hnh thnh nc bicacbonat. Nc bicacbonat phn b rt ph bin trong i trao
i nc mnh. Do s ha tan khng mnh ca cc mui bicacbonat v c bit l
cacbonat canxi nn hm lng tuyt i ca ion bicacbonat trong nc bicacbonat
khng ln ( khng vt qu 500mg/l), cn ion cacbonat thc t khng tn ti. S
vng mt ny l do Ion SO
3
-2
ch tn ti trong nc vi hm lng r rng khi pH
> 9. Trong iu kin t nhin, in ny t khi gp. Do tnh ha tan yu ca
bicacbonat nn tng khong ha ca bicacbonat khng ln. Ch trong mt vi
nc m du hm lng ca ion bicacbonat va cacbonat mi c th t c mt
v thm ch ti mt vi chc gram trong mt lt. l nc kim nc s a.
Chng thng l nc cng nghip. Trong chng cc ion bicacbonat v cacbonat
thng c lin h vi natri. Cc mui cacbonat ny c tnh ha tan tt. Ngun gc
ca ion bicacbonat trong mui di t lin quan vi s ha tan vi, dolonit,
macno v nhng cacbonat khc. Khi trong nc tn ti cacbonic ha tan chng
s chuyn sang hp cht bicacbonat d ha tan.

CaCO
3
+ CO
2
+ H
2
O

Ca(HCO
3
)
2
6.2.11- Silic
Silic rt ph bin trong v qu t. N chim 25,7% trng lng ca thch
quyn. Nhng hm lng ca axit silic trong nc di t thng khng ln do
tnh ha tan ca cc hp cht silic rt thp v do cc mui silic li tham gia vo
cu to sng ca cc ng vt sng di nc. S s mt ca silic trong nc
ch yu di dng keo, bi v di dng ion HSCO
3
-
ch c th tn ti trong
nc khi pH >11. iu trong iu kin t nhin khng c th xy ra. Hm
lng silic thng t t vi phn chc n hng chc miligram trong mt lt. Mt
hm lng ln silic ( n 570 mg/l) gp trong nc gyde. Khi nc gyde
xut hin trn mt t do nhit h thp, silic tch ra hnh thnh tung silic gn
mt nc.
Cc keo silic khi theo nc chy vo l khoan s lng ng v bt ng lc.
Khi s dng nc cung cp cho cc ni hi p lc cao v nhit cao s tn ti
ca axit silic l mt nhn t khng c li. Trn cc cnh qut Tuc bin, trn tuyn
dn hi nc lng ng thch anh, opan v cc thnh to khc. y l nguyn
nhn lm gim cng sut cc tuc bin hi nc.
6.2.12- Vt cht hu c
Vt cht tn ti trong nc di dng nhng c th sng (vi trng), nhng
sn phm phn hy ca vt cht sng v cc sn phm phn chia ca cc c th.
Phn ln vt cht hu c c cha trong nc di dng nhng dung dch keo.
Vt cht hu c ngun gc ng vt v nhng sn phm phn hy ca chng trong
nc nm khn g su t mt t v lun lun l nhng ch tiu nhim bn bi vi
trng gy bnh ( thng hn, kit l). Lng vt cht hu c trong nc c xc
nh bi lng oxi tiu hao, tc l lng oxi hay pemanganat kali tnh bng
miligram tiu hao oxi ha vt cht hu c trong mt lt nc. Thng oxi
ha 21mg vt cht hu c cn 1mg oxi hay 4m KMnO
4
. Khi trong nc di t
c Ion Nitorit NO
2
-
v Amon NH
4
+
, thm ch vi lng khng ng k cng ch ra
mt cch chc chn nc mi b nhim bn bi vt cht hu c xm nhp vo
cng vi nc thi. S tn ti ca ion NO
3
-
trong nc v H
2
S ngun gc hu c
cng l nhng ch tiu nhim bn ca nc di t bi c cht hu c.
6.2.13- Nhng nguyn t vi lng
Nhng nguyn t vi lng cha trong nc di t vi lng rt nh ( ng
hn 1mg/l). Chng c hnh thnh hoc bi hm lng rt nh ca nguyn t
ny trong hoc bi tnh ha tankho6ng ng k ca chng v tnh n nh
km trong nc di t. iu kin dch chuyn ca c nguyn t vi lng trong
nc di t nghin cu cha c chi tit.
Kt qu nghin cu s dch chuyn ca cc nguyn t vi lng c th gii
quyt c mt s vn c lin quan n quan h thy lc gia cc tng cha
nc v nh gi cht lng nc phc v cung cp cho n ung v sinh hot.
ngha ln nht ca cc nguyn t vi lng trong nc di t l chng
c xem nh cc ch tiu trong tm kim cc m khong sn. Vn ny c
trnh by chi tit trong gio trnh thy a ha.
6.2.14- Hot tnh ca nc
xc nh ng thnh phn ha hc ca nc di t cn bit nng ion
hydro hay hot tnh ca nc. Hot tnh ca nc c biu din bi gi tr pH.
l logarit thp phn ca nng ion hydro mang du m: pH = -lg[H
+
]. Cn
phi bit gi tr ny gii quyt cc vn l thuyt v thc tin ( nh gi
tnh n mn ca nc di t). Gi tr pH cho ta kh nng xc nh cc axit
cacbonic, photphoric, sunfuaro, silicsic v nhng axit yu khc di dng ion
no v vi t l nh th no trong nc di t. T s ca cc axit ny cho php
gii quyt nhiu vn lin quan n s dng v la chn nhng phng php c
hiu qu nht v x l lm mm nc t nhin. Nng hot tnh ca ion
hydro trong nc ph thuc vo thnh phn ha hc v nng vt cht cha
trong nc ny, vo s tn ti ca cc axit hu c, kh, vi sinh vt v ch yu vo
t l ca nhng dng khc nhaucua3 axit cacbonic.
nhit 22
0
trong nc ct hm lng ion hydro v hydroxit bng 10
-7
. do
i vi nc trung ha pH = 7. khi pH > 7 nc c tnh kim. Khi pH < 7 nc
c tnh axit. Theo gi tr pH nc c chia ra: nc axit mnh vi pH < 5, nc
axit pH = 5-7, trung ha khi pH = 7, kim khi pH > 7-9 v kim mnh khi pH >9.
Trong a s cc trng hp nc di t c tnh kim yu. Nc ca cc m
sunfua, m than thng l nc axit v axit mnh.
Vic xc nh nng ion hydro cn tin hnh ng thi khi ly mu nc.
Phng php xc nh thun li nht l bng giy qu. Phng php ny da trn
s i mu ca giy vi nng khc nhau ca ion hydro. Ngoi phng php c
in, hin nay c dng c o pH trc tip ngoi tri gi l pH mt.
6.2.15- cng ca nc
cng ca nc do s tn ti ca cc ion Ca
+2
va Mg
+2
trong nc. cng
ca nc c ngha rt ln khi nh gi nc s dng cho n ung v k thut.
Nc c cng ln khng c li cho n ung. Trong cc ni hi v ng ng
dn nc nng thng hnh thnh mt lp cn bm quanh ni v ng ng hn
ch kh nng lm vic ca chng. Nc cng khng c li i vi cng nghip,
ng, nc ngt. Ngi ta phn cng ra: cng ton phn, cng tm
thi v cng vnh vin.
- cng ton phn gm cng cacbonat v phicacbonat. cng
cacbonat hnh thnh do trong nc cha mui bicacbonat can xi v
magnhe Ca(HCO
3
)
2
, Mg(HCO
3
)
2
. cng phicacbonat hnh thnh do
trong nc cha cc mui sunfat hay clorua canxi, magnhe (CaSO
4
,
MgSO
4
, CaCl
2
, MgCl
2
).
- cng tm thi sinh ra do s tn ti trong nc mui bicacbonat canxi
v magnhe, kt ta khi c tc dng ca nhit.
- cng vnh vin l cng cn tn ti trong nc sau khi mui
bicacbonat phn ly v kt ta ht. N bng cng ton phn tr i
cng tm thi.
Trc y ngi ta biu din cng bng .Mt cng bng cng
ca nc tng ng vi nng 10mg cao trong mt lt nc.
Hin nay ngi ta thng biu din cng bng miligram ng lng
(mgl) Ca
+2
v Mg
+2
trong 1 lt nc. 1mgl l cng tng ng vi hm
lng 20,04 mg/l canxi hay 12,16 mg/l magnhe v bng 2,8 cng.
cng ca nc t nhin dao ng t 1 n hng chc mgl.
Theo cng chung O.A.Alokin chia nc thin nhin ra cc nhm sau:

stt Nc cng t(mgl) n (
0
C)
1 Rt mm 1.5 4.2
2 Mm 1.5-3.0 4.2-8.1
3 Hi cng 3.0-6.0 8.1-16.8
4 Cng 6.0-9.0 16.8-25.2
5 Rt cng >9.0 >25.2

Nc n ung c cng 3-7 mgl/l. Trong nhng vng kh v bn kh
c khi phi s dng nc c cng n 14 mgl/l.
6.3- Nhng qu trnh ch yu hnh thnh thnh phn ha hc ca nc
di t.
Thnh phn ha hc ca nc rt phc tp. iu ny do tnh phc tp ca cu
to phn t nc (cng thc chung ca nc c biu din di dng H
2n
O
n
,
thnh phn ng v ca hydro v oxy ( ty thuc vo s t hp c th tn ti n
18 dng nc), do tnh phc tp v thnh phn ca t m nc c tc dng i
vi chng, do tnh phc tp v thnh phn kh ca nc v cc qu trnh sinh hc
xy ra trong nc di t. S tc dng tng hp ca cc nhn t nu trn lm
cho tt c nc t nhin k c nc ma tr thnh mt h thng ha- l rt phc
tp.
Trong a cht thy vn c mt lnh vc l thy a ha chuyn nghin
cu cu to v trng thi ca nc. Trong mi tng tc cht ch ca nc v t
, lm r vai tr v ngha ca cc kh ha tan trong nc v cc vt cht hu
c, cc vi sinh vt nm trong chng nghin cu s chuyn dch v lch s ca tt
c cc nguyn t ha hc trong nc di t.
Trong nghin cu a cht thy vn cn xc nh r mc ch v nhim v
nghin cu d kin hp l phng php ly mu nc, dng v s lng cht
xc nh c trong nc ph hp vi mc ch ra. Khi cn hiu nc thin
nhin l mt hn hp ha l rt phc tp, thc t khng phi tt c cc nguyn t
ca hn hp ny u c th xc nh c.
Thnh phn ha hc v tnh cht vt l ca nc di t c ngi ta
nghin cu vi cc mc ch khc nhau:
1- xc nh s hnh thnh v phn b ca nc t nhin c thnh phn
khc nhau.
2- cung cp nc cho n ung v k thut( my hi nc, lm lnh
my..vv..vv)
3- ti
4- Nc c xem l nguyn liu ha hc thu hi Iot. Brom, cc mui d
ha tan khcvv.vv)
5- cha bnh
6- Nc c xem nh tiu chun tm kim cc khong sn c ch khc nhau.
7- nh gi tnh n mn ca nc i vi beton
8- phn on s thay i ca st c lin quan vi s thay i thnh
phn ca nc
9- xc nh mi lin h ca cc tng cha nc vi nhau v vi nc trn
mt.
Qu trnh ha tan, thy phn, trao i ion, khuch tn, sinh ha, oxi ha v
kh oxi l nhng qu trnh c bn hnh thnh thnh phn ha hc ca nc di
t. Ngoi nhng nhn t ny s hn hp nc xy ra ti ni tip xc ca nc c
ngun gc khc nhau, s ng cn ca nc khi bc hi, s bo ha nc trong
i bin cht ca t cng c ngha rt ln.
6.3.1- Qu trnh ha tan
Qu trnh chuyn vo dung dch tt c cc nguyn t trong khong vt v t
c gi l qu trnh ha tan.
Trong v qu t lun cha nhng vt cht d ha tan. Nhng vt cht ny
tn ti trong vi khi lng khng ln di dng nhng hn hp hoc than
mui. Khi tip xc vi nc mt lng mui s c chuyn vo dung dch. Tc
ha tan t l thun vi b mt tip xc ca vi nc. Khi nng cht ha
tan tng, s ha tan mui gim. Khi tng nhit , tc ha tan tng. Qu trnh
ha tan sy ra trong i trao i nc mnh. nc thm ha tan mui
clorua natri, thch cao, vi v cc vt cht khc. Do nc di t c
lm giu bi nhng nguyn t ha hc khc nhau. ha tan ca mt s loi mui
nhit 18
0
C nh sau:
MgCl
2
- 343 Na
2
SO
4
- 168.3
MgCO
3
- 25.79 Na
2
CO
3
- 193.9
MgSO
4
- 354.30 CaSO
4
- 2.0
KCl - 329.5 CaCO
3
- 0.063
NaCl - 328.5
6.3.2- Ra la
Qu trnh ha tan c chn lc v ko ra mt phn thnh phn ca t bi
nc di t c gi l qu trnh ra la. Qu trnh ra la xy ra rt mnh
phn trn ca v qu t. y n lin quan rt cht vi qu trnh phong ha. Kh
nng ra la ca nc s tng ln do s tn ti trong nc oxi ha tan v cacbonic
oxi hnh thnh trong nc t khng kh. Cacbonic do s hot ng ca cc vi sinh
vt, do s ra la mt vi thnh phn ca s b ha tan v dch chuyn trong
nc. Nhng hp cht ca kim loi kim sau l kim th s c tch ra trc
tin t t trong qu trnh ra la.i vi cc m khong sn trong i oxi ha
do s ra la cc sunfit, cc kim loi nng, cacbonat, v nhng khong vt khc
dn n hnh thnh cc oxit lu hunh, sunfat st, cc cht khc v lm giu qung
nguyn sinh bng nhng khong vt c gi tr kh ha tan cn li.
Th d: S lm giu ct thch anh hay vng barit nm trong phn trn ca
thn qung vng. S tch t caxiterit, vonfranit, columbit, firicon v nhng khong
vt kh ha tan khc ca cc kim loi him trongai granit, fecmatit, greide v
nhng khc cng do qu trnh ra la( thy phn) su ca chng. S hnh thnh
cc qung st di dng m st cng nh cc m ch ti v tr xut l trn mt cc
qung sunfit ca cc kim loi ny. S hnh thnh malakhit, adurit ti cc v tr xut
l trn mt ca cc sunfua ng. Do qu trnh ra la nc di t c lm
giu bi mi natri. Kali, canxi, magnhe v nhng kim loi khc.
6.3.3- Trao i ion
Nh chng ta bit nhng phn ca st c cu to mixen kation ca lp
khuch tn ca ht st c kh mng trao i kation vi dung dch nc xung
quanh. Trm tch st lc a thng cha kation canxi trong phc h hp ph, bi
vy trong nc trn mt nhng mui ca nhng kim loi ny c dng ha tan.
Trong qu trnh thnh to ca nhng trm tch st trm ng bin xy ra qu
trnh trao i ion. Kation canxico1 trong lp khuch tn ca nhng phn st s trao
i vi kation natri c trong dung dch l hng ca nhng trm tch st, bi v
nc bin bo ha cc l hng ca trm tch m nhng mui ca natri ch yu
cha di dng mui ha tan. Do qu trnh trao i ion thnh phn ha hc c
nc di t c th thay i. Qu trnh trao i ion pht trin rt rng. cc loi
nc bicacbonat natri(xoda) v clorua natri canxi c th c hnh thnh do qu
trnh trao i ion. Hai loi nc ny phn b rt rng trong nhng vng m du v
thng l nc cng nghip.
6.3.4- Ha tan khuch tn v ra la
S ha tan khuch tn khc vi qu trnh ha tan v ra la l ch nc t
do s khng ra trc tip b mt ca cc khong vt ha tan. Do chuyn ng theo
cc l hng ln, nc khong ha yu sinh ra i chuyn tip trong dung dch
cc ion ca khong vt ha tan.
6.3.5- Cc qu trnh sinh hc v vi sinh
Cc qu trnh ny c ngha rt ln i vi s hnh thnh thnh phn ha hc
ca nc di t. Trong a s cc trng hp nc trn mt v di t u
cha cc c th sng. Trong nhng vng du m quan st thy vi trng chiu
su ln hn 2000m. Hot ng ca cc vi sinh vt l nhn t tch cc hnh thnh
thnh phn ha hc ca nc t nhin v sinh ra cc qu trnh oxi ha v kh, tp
trung cc nguyn t phn tn, hnh thnh thnh phn kh ca mt vi kiu nc
di tvv.vvv.
Trong qu trnh oxi ha cc vi khun him kh ng vai tr rt ln. Chng
oxi ha lu hunh v sunfua hydro thnh axit sunfuari. Nhng axit ny s c
trung ha bi cc mui cacbonat (loi mui ny lun lun tn ti trong nc) v
hnh thnh cc mui sunfat kt ta.
Cc qu trnh kh xy ra khi tn ti vt cht hu c v hydrocacbon v xy ra
trong iu kin him kh. Qu trnh kh sunfat ca nc t nhin l ph bin nht.
Qu trnh xy ra theo s sau:
RSO
4
+ 2C + 2H
2
O = RS + 2CO
2
+ 2H
2
O
RS + CO
2
+ H
2
O = RCO
3
+ H
2
S
y C vt cht hu c
S gim sunfat trong nc hnh thnh cc mui cacbonat kt ta v s lm
giu nc di t bi sunfua hydro v kt qu ca qu trnh kh.
Ngoi qu trnh kh sunfat cn xy ra qu trnh kh nito. Qu trnh ny cng
xy ra vi s tham gia ca vi khun. Nhng vi khun ny s phn hy nitorat.
Trong nito t do c tch ra v hnh thnh amoniac.
Nc di t gn vng ni la hot ng hnh thnh nn mt vi c im
ring. nhit c th t ti vi trm nn xy ra s tch kh cacbonic
t cng nh t nc lin kt ha hc. R rng nc di t c hnh
thnh khi c s kt tinh cua magma. Nhng hin tng magma to iu kin
tch cc cho s di chuyn ca nc v cc nguyn t ha hc trong t hnh
thnh nn loi nc c nhng c trngc bit. Nhng nc ny thng c nhit
cao, theo thnh phn chng thuc loi nc cacbonic, clorua-bicacbonat-natri
vi hm lng axit silicic cao, Asen v Bo.
6.3.6- Nc di t c ngun gc trm tch
Nh chng ta bit mt phn ln trm tchc hnh thnh bng con
ng lin kt cc vt liu lc a bin, h vvvvv. Nhng bn ln ca nc
di t thng c thnh to bi trm tch bin. Do lm sng t vai tr ca
nc c. Nc chn vi cng thi gian vi trm tch l mt vn quan trng
trong a cht thy vn. Nhng nc trn c gi l nc trm tch v mt hnh
thnh thnh phn ha hc ca chng. R rng nc bin hin i v i dng c
thnh phn clorua natri( chim khong 77-90%). Ion sunfat -10% v magnhe-18%.
Qu trnh thnh to lu di li cun vo trong l hng cua t nc trm
tch. Nc ma thm su vo trong lng tri t, hn hp vi nc trm tch v
lm bin cht chng.. ng thi cc hot ng ca cc sinh vt, s tng tc ca
nc vi t , s trao i kation v cc qu trnh khc cng lm cho nc di
t th sinh hnh thnh t nc trm tch khc nhau rt nhiu vi n v thnh phn
ha hc. V thnh phn ca n sau natri l kali v sau clo l ion bocacbonat. Trong
mt vi trng hp khng c ion sunfat v thay bi sunfuahydro, nc trm tch
hay chn vi ch yu tn ti trong trm tch du m. chng cng vi du m
khi t hnh thnh hn hp c gi l cht lng ca Va. Trong cht lng ny
hm lng du m chim 50-60%
6.3.7- Nc mui ha lc a
Qu trnh mui ha lc a trong s hnh thnh thnh phn ha hc ca nc
di t xut hin ch yu trong iu kin kh hu kh, khi th nm ca mc nc
ngm khng su. Khi dng mao dn hng ln trn c u th trn hn dng
thm. Do cng bc hi phn trn ca v qu t mnh, c bit trong lp
th nhng nn khng ch c mui kh ha tan nh CaSo
4
, MgSO
4
, Na
2
SO
4
,
NaCl..vvvv. Do th nhng b mui ha v cy trng khng c kh nng
sinh trng nu nh phc h hp ph cha 20% ion natri t tng th tch hp ph.
Trong nhng vng phn b nhng h mui, nc ngm b khong ha mnh v
hu nh khng c li i vi nng nghip. Do tng nng mui khi bc hi, nn
cc mui cacbonat ha tan gim v sau mui sunfat s tch khi dung dch, cn
cc mui clorua d ha tan s cn li trong dung dch. Nng ca chng s tng
ln v dn n nc di t ca nhng vng kh c kiu clorua, sunfat-clorua,
clorua-sunfat vi nng cht khong ha tan thng ln hn 50g/l ( nc mui)
6.4- Phng php nghin cu thnh phn ha hc, phng php biu
din v phn loi ha hc nc di t.
6.4.1-Phng php nghin cu thnh phn ha hc ca nc.
Nc di t l mt thnh phn t nhin do vy phng php phn tch
nc di t cng ging nh cc phng php phn tch cc dung dch t nhin
khc. Trc ht cn xc nh nhng cht cn thit phi xc nh cha trong nc
di t. Nhng cht ny ph thuc vo mc ch, yu cu s dng nc di t.
Th d, i vi nc dng n ung th trong nc khng c cha cc axit
nito v amoniac. Chng c xem nh cc du hiu v s nhim bn ca nc
di t bi cc vi trng gy bnh. i vi nc khong dng cha bnh l
i i hm lng cao ca mt s ion c hot tnh i vi c th con ngi, c th
hm lng [CO
2
] 500mg/l, [H
2
S + HS
-
] 1mg/l, [H
2
SO
3
] 50mg/l,
[ Fe
+2
+ Fe
+3
] > 10 mg/l, [F
-
] > 2mg/l, [As] 0.7mg/l, [Br
-
] 5mg/l,
[I
-
] >1mg/l, [Rn] 1
n
Ci/l, [Ra] 10
-11
g/l v tng khong ha
[ M] 1000mg/l.
Theo quy trnh nc ta khi iu tra a cht thy vn nh gi cht lng
nc di t ngi ta thng chia ra hai loi l phn tch chung v chuyn mn.
Phn tch chung thng ch yu phn tch cc hp cht, ion ph bin trong nc.
Phn tch chuyn mn l nhm vo mt hay mt vi ch tiu no c lin quan
n vn nghin cu. Th d khi nghin cu cht lng nc di t b
nhim bi nc thi sinh hot thng ch phn tch cc ion: NO
3
-
, NO
2
-
, Nh
4
+
.
Trong phn tch chung ngi ta chia ra hai loi phn tch n gin v phn
tch ton din. Trong phn tch n gin s phn tch hm lng cc ion sau: Fe
+2
,
Fe
+3
, NH
4
+
, CO
3
-2
, HCO
3
-
, Cl
-
, SO
4
-2
, NO
3
-
, NO
2
-
,Ca
+2
, Mg
+2
, khi CO
2
t do, CO
2
n
mn, cng ton phn, cng cacbonat, pH, tng khong ha, nhit ,
trong, mu, mi, v, hm lng H
2
S. Ring hm lng Na
+
+ Ka
+
s c tnh qua
hiu s gia tng hm lng ca anion v kation trong nc tnh theo mgl.
i vi phn tch ton din ngoi cc ch tiu yu cu phn tch nh n gin
cn phn tch cc ch tiu sau: vt cht l lng, cn kh nhit 110
0
C, lng
tiu hao oxy , SiO
2
, Ka
+
, Na
+
, Mn
+2
ring hm lng Al
2
O
3
c tnh theo hm s
gia animo v kation theo hm lng tnh bng mgl.
i vi phn tch vi sinh s phn tch s lng vi trng trong 1cm
3
nc, s
lng vi trng ng rut trong 1 lt ( i lng ny cn c gi l colitit).
i vi cc nguyn t kim loi nng v i ht s phn tch Amoniac (NH
3
),
phenol, Fluor (F), Asen(AS), thy ngn(Hg), ng (Cu), Km(Zn), cc cht phng
x v i ht khc.
Trong thc t nh gi tng hp thnh phn ha hc v tnh cht ca nc
di t thng ch phn tch cc thnh phn sau: Na
+
, Ka
+
, HCO
3
-2
, CO
3
-2
,Ph,
CO
2
t do, CO
2
n mn, H
2
S, Fe
+2
, Fe
+3
, NH
4
+
, Ca
+2
, Mg
+2
, Cl
-
, SO
4
-2
, NO
3
-
, NO
2
-
,
SiO
2
, lng tiu hao oxi, cn kh, cc tnh cht vt l.
i vi phn tch chuyn mn cc ch tiu phn tch ph thuc vo mc ch,
nhim v nghin cu. Trong thc t thng l phn tch cc nguyn t him nh:
Li
+
, Re
+
, Cs
+
, Sr
+2
, Ba
+2
, Br
-
, I
+
, F
+
, HPO
4
-2
, Bi
+3
, Cu
+2
, Pb
+2
, HasSO
4
-2
, Zn
+2
, Cd
+2
,
Ni
+2
, cc kh ha tan: H
2
S, CO
2
, O
2
, CH
4
.
Trong qu trnh ly mu nc cn ch cc ch tie6usau s bay hi v bin
i rt nhanh : H
2
S, CO
2
, O
2
, Ne, P, H, Fe
+2
, NO
3
-
, NO
2
-
,.
Th tch mu nc phn tch n gin 1 lt, cn phn tch ton din
5-15 l, phn tch vi sinh-0.5l.
6.4.2- Phng php biu din thnh phn ha hc ca nc
Kt qu phn tch cho bit thnh phn ca cc cht ha tan trong nc. Cc
thnh phn c biu bi hm lng ca cc ion di dng miligram, mgl v
phn trm mgl trong mt lt nc.
Mgl ca mt ion no trong nc c tnh bng hm lng miligram
chia cho mh lng gam ca nguyn t . ng lng gam ca Na
+
- 23, Ca
+
- 20,04 v SO
4
-2
48. Trong thc t ngi ta thng chuyn i t miligram sang
mgl bng cch nhn vi h s nghch o ca ng lng gam. Cc gi tr
nghch o ny c tnh v thng k trong cc bng chuyn mn.
biu din r rng hn v t s gia cc ion v so snh cc kt qu phn
tch thnh phn ha hc ca nc ngi ta thng biu din hm lng ca chng
di dng phn trm mgl t tng cc kation v tng cc anion. Xem mi tng l
100%.
Hin nay biu din thnh phn ha hc ca nc c rt nhiu cng thc v
th. Mt trong nhng cng thc thng dng nht l cng thc ca
CucloV.M.G.
ng ngh trn cng thc s biu din hm lng cc nguyn t him, cc
cht kh, tnh bng mg/l, sau n khong ha tnh bng g/l. Tip theo l mt
phn s, t s biu din hm lng cc anion c hm lng tnh bng % mgl/l.
Cn mu s l cc kation. Nhng ch nhng nguyn t no c hm lng 10%
mgl/l mi c thc hin trn cng thc. Sau t s trn l nhit .
Th d: Br
0,002
H
2
S
0,01
M
1,5

19 73
4
12
3
84
Mg Ca
SO HCO
T
0
20
Cng thc trn cho thy trong nc cha brom vi hm lng 0,002mg/l.
Khi sunfuahydro vi hm lng 0,01m/l. khong ha ca nc 1,5g/l. Hm
lng HCO
3
-
chim 84%, SO
4
-2
12%, Ca
+2
73%, Mg
+2
19% v nhit ca
nc l -20
0
C.
Theo cng thc trn s c tn nc theo thnh phn ha hc da vo hm
lng cc anion v kation 25%. Vi quy nh nh th nc c biu din vi
cng thc trn c tn nh sau: bicacbonat- canxi.
th biu din thnh phn ha hc ca nc c nhiu dng: hnh tam gic,
hnh vung, hnh trn, vn ny c trnh by k trong gio trnh a cht
thy vn i cng ca V Ngc K v nhng ngi khc.
6.4.3- Phn loi nc di t theo thnh phn ha hc.
Hin nay cha c mt phn loi tng hp nht nc di t theo thnh phn
ha hc ca chng. iu ny l do cht lng v hm lng ca cc thnh phn
ha hc trong nc di t rt a dng. Nhng phn loi da trn nguyn tc
phn chia nc theo cc ion tri(kation v anion) v theo t l gia chng vi
nhau c l l nhng phn loi hp l nht. Trong nhng phn loi theo hng ny
c phn loi ca N.I.Tontrikhin(1935) v sau ny l ca O.A.Alokin(1946).
Theo cc anion tri N.I.Tontrikhin v O.A.Alokin chia nc di t ra ba
lp: bicacbonat, sunfat, clorua. Theo kation tri mi lp li c phn ra ba nhm:
canxi, magnhe, natri. O.A.Alokinli chia mi nhm ra ba dng theo t l gia cc
ion.
(1) Dng th nht c c trng bi t s HCO
3
-
> Ca
+2
+ Mg
+2
. Nc dng
ny thng l nc khong ha yu, cng ca chng khng ln, nm i trn
cng ca v qu tv c s dng rng ri i vi cc mc ch khc nhau.
(2) Dng th hai c trng bi t s HCO
3
-
< Ca
+2
+ Mg
+2
< HCO
3
-
+ SO
4
-2
.
Nc di t thuc dng ny thng cha trong cc trm tch vng ni v sn
phm phong ha ca phun tro.
(3) Dng th ba c c trng bi t s HCO
3
-
+ SO
4
-2
< Ca
+2
+ Mg
+2
. Dng
nc ny c khong ha cao v cng ln.
Ngoi cch phn loi trn theo thnh phn ha hc cn c phn loi ca
V.A.Alekxangdrov, X.A.Sukharovvv.vv.
6.5- Cc ch tiu nh gi cht lng nc dng cho n ung v k
thut.
6.5.1- nh gi cht lng nc n ung
Nc n ung phi bo m khng mu, khng mi, khng v v trong,
khng cha vi trng gy bnh v cc mui kim loi nng cng nh cc cht c
hi. nh gi cht lng nc n ung cn da vo quy nh ca b y t
1329/2002/BYT-QD (xem bng 6.1)
Bng 6.1: Tiu chun nc dng cho n ung theo quy nh
1329/2002/BYT-QD
Stt Cc ch tiu n v o Quy nh
1 Tng khong ha Mg/l 1000
2 Hm lng Cl
-
Mg/l 250
3 Hm lng NO
3
-
Mg/l 50
4 Hm lng NO
2
-
Mg/l 3
5 Hm lng Fe
+2
+ Fe
+3
Mg/l 0.5
6 Hm lng Mn
+2
Mg/l 0.5
7 Hm lng NH
4
+
Mg/l 1.5
8 Hm lng Hg Mg/l 0.001
9 Hm lng Se Mg/l 0.01
10 Hm lng Cd Mg/l 0.003
11 Hm lng As Mg/l 0.01
12 Hm lng Cr Mg/l 0.05
13 Hm lng Pb Mg/l 0.01
14 Hm lng Cu Mg/l 2.00
15 Hm lng Ni Mg/l 0.02
16 Hm lng Zn Mg/l 3.00
17 Hm lng CN Mg/l 9.00
18 cng Mg HCO
3
/l 300
19
Hot tnh phng x
-

Bq/l 0.1
-

Bq/l 1.0
20
Vi trng C/100ml
Coliform C/100ml 0.0
Fecal coliform C/100ml 0.0

6.5.2- nh gi cht lng nc cho k thut
Mi mt nn cng nghip ( giy, da, hp, ru, biavvvvvv) c nhng
yu cu khc nhau v cht lng nc. Phn ln u i hi nc phi khng
mu, khng v, trong, khng cha st v thuc loi nc mm.
Nc dng cung cp cho cc ni hi c nh gi bi s ng cn, si
bt v n mn vch ni. cung cp cho cc ni hi nc phi c cn kh khng
ln hn 300mg/l. Hm lng clo 200mg/l, khng cha cacbon n mn,
cng ca nc 2,9 mgl/l(i vi ni d lm sch) v 1,8 mgl/l( i vi
ni kh lm sch) v tha mn mt vi yu cu khc. i vi ni hi chu p lc
v nhit cao yu cu nc hon ton khng c cha mui.
6.5.3- Tnh n mn ca nc i vi b tng v st.
Nc cha sunfat vi mt lng trn gii hn cho php v cacbonic n mn
thng c tnh n mn i vi b tng v st. Theo tnh cht trn ngi ta chia
nc ra hai loi n mn sunfat v cacbonic. Ngoi ra cn c n mn ra la, n
mn axit ni chung v n mn magnhe.
6.5.3.1- n mn sunfat.
Khi trong nc cha hm lng cao ion sunfat s xy ra s kt tinh trong b
tng hp cht mi. l thch cao. Khi th tch c th tng ln 100%.
Sunfatcanxi khi tng th tch ln 2,5 ln lm ph hy b tng.
6.5.3.2- n mn cacbonic
n mn cacbonic dn n (khi c tc dng cua CO
2
n mn) s ha tan v
ra la b tng nhng thnh phn c tnh ha tan khc nhau trong nc, ch yu
l CaCO
3
. y l thnh phn ch yu ca ximang.
nh gi n mn cacbonic cn bit cacbonic nm trong nc trng thi
no. Trong nc n c th tn ti ba dng: CO
2
t do, CO
3
-2
lin kt v HCO
3
-
bn lin kt.
CO
2
t do nm trong nc khi c mt bicacbonat canxi ha tan Ca(HCO
3
)
2
nm cn bng vi CO
2
v gi n trng thi cn bng. Lng cacbonic t do
c gi l cacbonic cn bng. Trng thi cn bng c th biu din bi
phng trnh phn ng ha hc:
Ca(HCO
3
)
2

CaCO
3
+ H
2
O +CO
2

Nu trong nc cha lng CO

2
t do ln hn CO
2
cn bng th phn d ny
s ha tan thm cacbonat canxi CaCO
3
bin n thnh bicacbonat Ca(HCO
3
)
2
d
ha tan hn. Phn CO
2
t do c kh nng chuyn CaCO
3
thnh Ca(HCO
3
)
2
c
gi l CO
2
n mn.
Hm lng CO
2
t do cho php trong nc ph thuc vo cng tm thi
v hm lng ion clo v sunfat c trong nc.
6.5.3.3- n mn ra la
n mn ra la xy ra cho s ha tan v ra la b tng vi hm lng
HCO
3
-
rt nh trong nc khi cng tm thi khng ln ( t 0,4 1,5 mgl/l)
trong nc cha hm lng HCO
3
-
rt nh. Khi hm lng ca CO
2
t do bng
hm lng ca kh quyn (0,6 mg/l) th mt phn ca n s n mn.
6.5.3.4- n mn tng axit.
n mn tng axit sinh ra do gi tr rt thp ca ch tiu pH( nc axit) do s
tn ti ca ion hydro t do trong nc. Khi pH < 5 n mn tng axit xy ra trong
nc rt mnh.
6.5.3.5- n mn magnhe.
Ging nh n mn sunfat, n mn magnhe s ph hy b tng khi nc thm
qua b tng c hm lng Mg
+2
cao. Ch tiu n mn magnhe ph thuc vo hm
lng ion SO
4
-2
trong nc ( xem bng 6.2)

Bng 6.2: Ch tiu n mn magnhe
Hm lng ion SO
4
-2
(mg/l)
Hm lng ion Mg
+2
(mg/l) dn n n mn
0-1000 Ln hn 5000
1001-2000 Ln hn 3000
2001-3000 Ln hn 2000
3001-4000 Ln hn 1000
6.5.4- Tnh gm mn
S ph hy kim loi do tc dng ha hc v in ha vi mi trng xung
quanh gi l tnh gm mn. Do s gm mn lm mt i 10% sn lng thp
hng nm trong sn xut. S gm mn c th xy ra u nhau trn ton b b mt
kim loi. Khi c gi l gm mn u. Nu gm mn ch tp trung trn nhng
phn ring bit th gi l gm mn khng u( cc b). Gm mn gia cc tinh th
l c bit nguy him. Khi ranh gii cc ht ca kim loi b ph hy.
Gm mn ha hc ca st l lin kt trc tip ca st vi oxi v hnh thnh
vy oxit st.
Gm mn in ha xut hin khi c s tip xc ca kim loi vi cht in
phn. Qu trnh ph hy cc kim loi l do: Khi tip xc vi nc(mt cht in
phn) trn b mt ca chng s hnh thnh dng in mt chiu. Khi tinh th
kim loi ng vai tr Anot. Nh trong phn t m in thng thng anot s b
ha tan.
Cc l khaon c kt cu bi cc ng lc bng nhng kim loi khc nhau s
pht sinh dng in ti ni tip xc gia cc kim loi dn n ng ng b gm
mn. n mn in hoc cc ng lc l dng gm mn rt ph bin.
Cc qu trnh gm mn s xy ra mnh trong nhng iu kin sau:
1- Gi tr pH thp
2- cng ca nc khng ln
3- Hm lng O
2
v CO
2
t do trong nc cao
4- Trong nc tn ti H
2
S, SO
2
, axit hu c, sunfat st v cc mui khc.
5- Nhit ca nc cao v tc chuyn ng ln. Khi chy vo ng lc.
Tt c cc nc di t u l nhng dung dch n mn kim loi nhng
mc khc nhau. Do vy trong trng hp tip xc vi nc chng cn c
bo v. bo v chng c th tin hnh theo nhng bin php di y:
1- Cc thit b c m bi nhng kim loi khc nh thic, nhm,
crom,..vv..vv
2- Cc thit b c ch to bi thp khng r, nha ha hc,vv..vv
CU HI
1- Cc tnh cht vt l ca ND v cch xc nh ?
2- Cc anion ch yu c trong nc, trnh by s lc v s hinh thnh ca
chng?
3- Cc kation ch yu c trong nc, trnh by s lc v s hnh thnh ca
chng?
4- Do u m trong nc c cc vt ch hu c? S tn tai ca NO
3
-
, NO
2
-
,
NH
4
+
trong nc di t bo hiu mt iu g i vi nc di t? V
sao? Cch xc nh tnh vt cht hu c c trong nc di t?
5- pH l g? N c ngha g i vi s hnh thnh v tn ti ca cc Ion
trong nc di t?
6- cng ca nc l g? ngha ca vic nghin cu cng i vi
nc s dng cho k thut?
7- Cc qu trnh ch yu hnh thnh phn ha hc cua ND?
8- Cc loi phn tch thnh phn ha hc ca ND
9- Trnh by cch biu din thnh phn ha hc ca ND bng cng thc
Cuoclov.
10- nh gi cht lng nc dng n ung v sinh hot cn phn tch
nhng ch tiu g?
11-Tnh n mn ca nc i vi b ton v st thp?
@------------------*^*-------------------@
CHNG VII
Nc thng tng v nc ngm
Nhng khi nim v nhng thut ng sau c trng cho nhng dng tch t ca
nc di t c s dng trong a cht thy vn.
1- t di nc l t thm nc m trong cc l hng v khe nt
ca chng cha nc trng lc.
2- Tng cha nc l mt tng ng nht hay gn ng nht v thnh phn
tng- thch hc trong phm vi bn a cht thy vn.
Mi tng cha nc ch c mt b mt nc hay b mt ng p.
3. Phc h cha nc l mt phc h bo ha nc trng vi h tng c
tui xc nh. Trong thnh phn ca n do s thay i mnh ca t trn mt
bng v mt ct, do cu to kin to ca chng phc tp v do mc nghin cu
cha c k nn khng c th chia ra nhng phn cha nc duy tr c lp.
7.1 Nc thng tng
Nu trong tng t thm nc c mt thu knh cch nc hay t c
tnh thm km hn so vi t nm di th nc thm t trn xung trong lp
thm nc s t n thu knh A, c gi li, c tch t hnh thnh nh mt
tng cha nc c lp B phn b cao hn tng nuc ngm C ( hnh 7.1).
Hnh 7.1: S th nm ca nc thng tng.
Dng nc tn ti nh trn gi l nc thng tng. Nc thng tng khc
vi cc dng nc khc l ch n phn b trn din tch khng rng, nm cao
hn i bo ha thng xuyn ca t cha nc, nm trong i thng kh, b
dy ca t cha nc mng, tr lng ca nc di t khng ln, tn ti v
thay i mnh theo ma, mt hon ton vo thi k ma nh. Do c nhng c
im trn, nn nc thng tng khng phi l ngun cung cp nc thng
xuyn cho cc i tng c nhu cu nc tng i ln.
Khi m cc cng trnh khai thc l thin cn ch nghin cu nc thng
tng. Nc thng tng c th lm bin dng b ng ca cc moong khai thc,
sinh ra hm lng trut l b moong, lm ngng qu trnh khai thc. V vy cn
ch lm sng t nc thng tng v thoat n mt cch kp thi trong qu trnh
khai thc khong sn.
7.2- Nc ngm
Nc ngm l nc trng lc t do ca tng cha nc tn ti thng xuyn
t mt t cha trong t c ngun gc, tui khc nhau v c b mt t do(
c p sut bng p sut kh quyn).
Nc ma hoc nc trn mt thm trong cc l hng v khe nt ca t
thm nc t n t cch nc chiu su nht nhv bt u tch t thnh
lp cha nc cao hn y cch nc hnh thnh nc ngm (hnh 7.2)
Hnh 7.2: S th nm ca nc ngm
Khong cch t y cch nc n b mt nc ngm gi l b dy tng
cha nc (h). B mt ca nc ngm cn c gi l gng nc ngm. Giao
tuyn ca b mt nc ngm vi mt phng ng c gi l mc nc ngm.
Chiu su th th nm ca nc ngm c th rt khc nhau t vi phn ca mt
n vi chc mt. Thm ch ln hn 100m.
Din tch m trong phm vi phn b tng cha nc c gi l min
phn b ca tng cha nc. Din tch m xy ra s thm ca nc ma hay
nc mt thm vo cung cp cho nc di t c gi l min cung cp. Cn
din tch m tng cha nc xut l trn mt t v nc di t chy t
tng cha nc c gi l min thot. i vi nc ngm nm khng su min
thot ca n c th l thung lng sng bn cnh. Con sng ny c gi l gc a
phng ca dng ngm.
Nc ngm c c trng bi nhng c im sau:
1- Nc ngm khng chim ton b lp thm nc.
2- Min cung cp v min phn b trng nhau.
3- Khng c p.
4- Mc nc dao ng thng xuyn sinh ra s thay i b dy ca tng cha
nc theo thi gian.
5- S thay i tnh cht vt l, thnh phn ha hc, kh v vi trng theo thi
gian ph thuc vo c trng cung cp ca n bi nc ma v nc mt.
6- D dng b nhim bn bi cc sn phm phn hy ca vt cht hu c t
trn mt t.
Nc ngm c b mt l mt mt phng c gi l bn nc ngm ( hnh
7.3). Bn ny thng c hnh thnh khi y cch nc c cu to mt h vng
(munda) hay khi y cch nc nm ngang khng gn sng, sui l min thot.

Hnh 7.3: S bn nc ngm
Nc ngm c b mt nghing c gi l dng ngm. N c hnh thnh
khi tng cha ncc ct bi thung lng sng. Nc ngm c th thot vo
nhng con sng ny. Din tch phn b ca dng nc ngm thng gi l bn
dng nc ngm. Trong iu kin t nhin c th quan st thy s lin kt ca
dng nc ngm vi bn nc ngm. Nhng khng th vch c ranh gii r
rng gia dng v bn nc nhm bi v ngay nc ca bn trong trng hp ny
cng trng thi chuyn ng. Tc chuyn ng ny nh hn rt nhiu tc
chuyn ng ca nc nhng nc nm trn.
i thp kh phn b trn mc nc ngm. Trong cc l hng ca t
i thng kh thng cha nc mao dn, nc lin kt vt l v khng kh. Trong
i thng kh nm trc tip trn b mt nc ngm l nc mao dn. Nc cha
trong ng mao qun( l hng v khe nt nh). B mt pha trn ca i mao dn
c dng khng bng phng do dng cao mao dn khng u nhau theo cc ng
mao qun c kch thc khc nhau( to, nh khc nhau). B dy ca i mao dn
ph thuc vo thnh phn ht ca t . Trong st v st pha n c t6he63 t ti
vi mt, trong ct ch mt vi xentimet, cn trong st kt v tng thc t ti
mao dn kgo6ng tn ti.
7.3- Tnh phn i ca nc ngm
Khi nghin cu nc ngm trong nhng vng khc nhau ngi ta nhn thy
s lng, cht lng v chiu su th nm ca nc ngm khng ch ph thuc
vo nhn t a cht m cn vo nhn t a l ni chung, c bit l nhn t kh
hu. Trong s phn b ca nc ngm c tnh phn i ph hp vi i kh hu.
Quan im phn i trong iu kin t nhin ln u tin c nh bc hc
ngi Nga V.V.Dokutraev a ra. Quan im sau ny c P.V.Otoski,
V.X.Ilin pht trin. H chia ra nc ngm phn i v khng phn i.
Ln u tin V.X.Ilin thnh lp bn nc ngm ca phn Chu u Lin
X. Trn bn ny ng chia ra 6 i nc ngm v 6 kiu nc ngm khng
phn i.
hiu r hn v tnh phn i ca nc ngm, chng ta s nghin cu tham
kho s phn i trn ca V.X.Ilin.
7.3.1- Nc ngm phn i
(1)- i nc ai nguyn
i ny trng vi min rt d m. Mc nc nm gn mt tv nc ngm
thng chuyn thnh nc mt v ly.
Nc ngm ca i ny tn din tch rt ln c trng ca nc thng
tng trn nhng trm tch khc nhau v thnh phn thch hc v ngun gc c tui
t v trc t cng nh trng vi b mt phong ha ca kt tinh. Chiu
su th nm ph bin th n 1m. Nc siu nht vi khong ha n 100mg/l.
Thnh phn ha hc ca nc l bicacbonat vi hm lng ln vt cht hu c
khng c li cho s dng nc n ung.
(2)- i nc ngm cao pha bc
i ny ch yu trng vi cc thnh to t. Trong cc khu vc gia sng,
gng nc ngm nm chiu su 2 4m. Cn nhng vng trng nc ny
thng pha trn vi nc ly. Nc mm cha vt cht hu c.
(3)- i si ngm nng
Trong khu vc gia cc con sng. Mc nc ngm nm chiu su 20
25m. Trong cc mng si v thung lng sng quan st thy s xut l ca nc
ngm trn b mt di dng mch nc. nc mm c s dng rn ri n
ung.
(4)- i si ngm su
Tn cc nh phn thy mc nc ngm thng nm chiu su ln hn 20
25m. Trong cc mng si v thung lng sng nc thng xut l di dng
cc mch nc chy xung. khong ha cao. cng thng t ti 7 mgl/l.
Cht lng nc tha mn nhu cu n ung v sinh hot.
(5)- i khe hm si ngm
Trn cc nh phn thy mc nc ngm nm chiu su 50 60m. Nc t
xut l di dng mch nc. Nc khong ha mn, thng b mui ha. Nc
t thun li cung cp cho n ung v sinh hot.
(6)- i khe hm gn bin Hc Ho
Trn cc nh phn thy nm mc nc nm chiu su 100 120. Nc
thng rt cng, b mui ha. Nc t thun li cung cp cho n ung v sinh
hot.
(7)- i khe hm gn bin L Hi
a hnh b phn cch mnh. Mc nc ngm nm khng su, nc khong
ha cao, b mui ha. Nc khng thun li dng cho n ung v sinh hot.
7.3.2 Nc ngm khng phn i.
(1)- Min bin cui cng
Chiu su th nm ca nc ngm rt a dng ( t mt vi phn n vi chc
mt). khong ha trung bnh. Nc hon ton bo m cung cp cho n ung
v sinh hot.
(2)- Min khi
Nc ngm cha trong khe nt ca kt tinh hay nm trong dm v sn
ca gc . Chiu su th nm khc nhau hu nh n 10m. Cht lng nc
khc nhau, a phn tha mn nhu cu n ung sinh hot.
(3)- Min karsto.
Nc ngm nm nhng chiu su khc nhau trong cc d ha tan nh
vi, dolonut, thch caovvvv. Ch yu l nc cng nhng tha man4nhu cn
n ung.
(4)- Min ly
Nc ngm nm ngay trn mt t thng hnh thnh khng gian nc t do.
Cht lng nc khng tha mn cht n ung do hm lng cht hu c ln.
(5)- Min nc Aluvi.
Nc ngm cha trong nc thnh to aluvi v sng bng. Mc nc c lin
h vi mc nc trn mt (sng, h). Cht lng nc thng tha mn nhu
cu n ung sinh hot. N c s dng rng ri cung cp nc.
(6)- Min cc h mi.
Mc nc ngm nm nng. khong ha rt cao, thng t n mc bo
ha. Nc ny c trng cho cc vng sa mc v bn sa mc.
Sau ny O.K.Lange, G.N.Kamenxki v I.V.Garmanol cng a ra nhng
bn phn i nc ngm, c xy dng theo nhng nguyn tc khc.
7.4- Nhng dng nc ngm ch yu.
7.4.1- Nc ngm thung lng sng.
Nc ngm thung lng sng c ngha rt ln trong pht trin kinh t. N
c s dng rng ri cung cp nc cho cc a im dn c. Cc thung lng
sng thng c cu to bi ct, cui,si ln st. Trong a s cc trng hp
phn bn trn ca chng c cu to bi st pha, st cn phn bn di l ct v
sn si. Do phn di ca trm tch aluvi thng phong ph nc hn. Thng
theo thung lng sng quan st thy phn ti to ca lng chnh. Nhng lng ny l
nhng lng c c cu to bi cc vt liu ht th hn nh ct ht th.
Nhng thung lng sng b chn vi thng l nhng dng nc ngm. khi
nghin cu a cht thy vn cn lm sng t v nghin cu nhng phn ti to
lng. Chiu su mc nc ngm ca trm tch aluvi thay i t vi phn n 10-15
mt. Theo thnh phn ha hc nc ca trm tch aluvi trong a s cc trng hp
c khong ha thp v c thnh phn l Brcacbonat- canxi. Nc ngm thung
lng sng thng c khai thc bi nhng ging khng s cung cp nc cho
n ung.
7.4.2 Nc ngm ca nhng min ni v trc ni
nhng min ni v trc ni lng ma thng tng ln. Mc d mt phn
ln ca n chy i do gc nghing ca b mt ln v s phn ct a hnh, do
phong ha v nt n ca . Cng nh do thnh to l tch nn phn nc ma
thm xung v ri li xut l hai bn b thung lng sng rt nhiu mch nc
vi liu lng ln( khong hng chc hang trm l/
S
). Dng thi ca mt nc thay
i mnh theo ma, cng nh theo nm, ty thuc vo lng ma.
Nhng con sng min ni em xung ng bng k cn mt lng ln
sn phm v ph hy vng ni. Nhng sn phm ny trm ng di dng
nhng nn phng vt c cu to bi cc vt liu ht th. Nhng nn phng vt
ca nhng sng lin kt vi nhau hnh thnh nn tch t trc ni. Trm tch ct
sau si ca trm tch trc ni cha dng nc ngm vi khong ha thp.
7.4.3- Nc ngm ven bin
B bin thoi c cu to bi ct thng hnh thnh cc n ct. Trong
min pht trin cc n ct, gng nc ngm thng hnh thnh b mt ln
sng (hnh 7.4). Nc ngm trong cc n nc nht nhng n mt chiu su no
nc nht c thay bi nc khong ha, nc bin.
nc ta dc b bin t Thanh Ha n B Ra Vng Tu c rt nhiu n
ct cha thu knh nc nht. C nhng thu knh nc nht c khi thc
cung cp cho cc a im dn c nh: Sm Sn (Thanh Ha), in Nam- in
Ngc ( Quang Nam), Ninh Hi (Ninh Thun)vvv.vvv.
7.5- Nhng khi nim v ng thi nc ngm.
S thay i ca iu kin th nm, cung cp v chuyn ng ca nc ngm
dn n s thay i rt mnh theo thi gian v tr gng nc ngm, tnh cht
vt l, thnh phn ha hc, ti chuyn ng, tr lng..vvvvv. Bi v nc
ngm trong cuc sng ca con ngi c ngha rt ln, cho nn s thay i ca
nc ngm t lu c nghin cu xc nh quy lut sinh ra nhng s thay
i .
Nm 1938 v 1947 di tiu ng thi nc di t G.N.Kamenxki
trnh by nhng thng tin v s thay i ca nc di t theo thi gian do nh
hng ca cc nhn t a cht v kh hu. Nhng nhn t ny nh hng n
dao ng mc nc, s thay i lu lng m chng , tc chuyn ng, thnh
phn v tnh cht vt l. iu kin cung cp v mi tng tc vi nc trn mt
nh hng ch yu n ng thi ca nc ngm. iu kin cung cp li ph
thuc vo kh hu, a hnh, thm thc vt, thnh phn thch hc ca t
vvvvv. Mc nc trn mt t cng thay i theo thi gian.
ng thi ca nc ngm c tin hnh quan st ti cc trm quan st a
cht thy vn chuyn mn. Hin nay nc ta thnh lp ba mng li quan st
ng thi nc di t, trong c nc ngm ng bng Bc B, Nam B v
Ty Nguyn.
Khi phn tch dao ng ca nc ngm cn phn bit dao ng thc v dao
ng gi. Dao ng thc dn n s thay i v lng trong tng cha nc . Cn
dao ng gi sy ra nhng lu lng ca dng nc ngm khng thay i.
Dao ng gi ch quan st thy nhng ging v l khoan cho s thay i p
sut kh quyn v p sut ca khng kh trong i thng kh.
S cung cp ca nc ngm do nc ma do lm cho ng thi ca n
ph thuc vo hng lot cc nhn t: lng ma, cng ma, thi gian ma
ko di, bc hi, a hnh khu vc, c trng thm thc vt ,thnh phn thch hc
ca t v mc phong ha ca chng. a hnh khu vc v thnh phn thch
hc ca t trn b mt tri t c th hnh thnh nn nhng iu kin sau i
vi s cung cp ca nc ngm.
1- Trong t khng thm nc, nc ngm khng hnh thnh ton b lng
nc s chy theo b mt.
2- Trong t bn thm nc, nc ma s ngm v cung cp cho nc ngm
nhng ni a hnh thp.
3- Trong t thm nc, s cung cp ca nc ngm sy ra mi ni, c
bit mnh nhng ni h thp ca a hnh.
S tn ti nhng cnh rng lm tng s cung cp cho nc ngm. Trc
ht rng lu nc ma, bo m hnh thnh dng chy u v do sinh ra s
cung cp u hn cho nc di t.
S cung cp ca nc ngm do nc mt xy ra khp mi ni. Khi nc
sng hay nc h dng cao, mc nc ngm cng dng cao do c nc mt
cung cp (xem hnh 7.4)

Hnh 7.4: S cung cp ca nc mt cho nc ngm v ngc li
1- Nc mt cung cp cho nc ngm 2- Nc ngm cung cp cho nc mt

Ngc li vo ma kit khi nc ma trn mt v nc ngm nm v tr
thp nht th nc ngm li cung cp cho nc trn mt. ( hnh 7.4.2)
Nh vy gia nc trn mt v nc ngm c th tn ti mi quan h thy
lc thng xuyn. V c trng ca mi quan h ny c th phn on qua bn
thy ng cao. Bn thy ng cao cn c gi l bn gng nc ngm.
N biu din cc ng ng mc nc ngm vo nhng khong thi gian khc
nhau. Cch xy dng n cng ging nh cch xy dng cc bn ng ng
mc a hnh. ng thy ng cao l ng lin kt cc im c cng ct cao
mc nc ngm ( hnh 7.5).
Hnh 7.5: S ng thy ng cao
1- L khoan v ct cao mc nc ngm(m) 2- ng thy ng cao
Trn hnh 7.6 trnh by nhng trng hp khc nhau v mi quan h gia
nc mt v nc ngm. Nu gia chng khng c mi quan h th ti ni giao
nhau gia nc trn mt v nc ngm khng b un cong (hnh 7.6a). Nu nc
ngm c cung cp bi nc trn mt th ng thy ng cao s cong theo
chiu dng mt, bi v gng nc ngm s nghing t pha sng( hnh 7.6b). Khi
nc ngm cung cp cho nc trn mt th cc ng thy ng cao s cong
ngc chiu dng mt bi v trong trng hp ny b mt nc ngm s nghing
v pha sng (hnh 7.6c). Mi lin h gia nc ngm v nc mt cn c th xy
ra khi pha ny ca thung lng, sng c nc ngm cung cp cn pha kia,
nc sng li cung cp cho nc ngm. Trong trng hp ny cc ng thy
ng cao pha ny th cong ln pha trn cn phn kia th cong v pha di theo
dng sng (hnh 7.6d).
Hnh 7.6: S biu din mi quan h gia nc trn mt v di t
a- Nc sng v nc mt khng c mi quan h. b- Nc sng cung cp cho
nc di mt c- Nc di t cung cp cho nc sng d- Bn ny sng nc
di t cung cp cho nc sng, bn kia nc sng li cung cp cho nc di
t.

Trong nghin cu a cht thy vn

vic xc nh c trng cung cp ca tng
cha nc v mi quan h ca n vi nc trn mt l mt nhim v rt quan
trng. in ny c ngha rt c bit khi gii quyt vn tho kh cc m
khong sn cng nh la chn phng php hp l tho kh trong mt mc rt
ln chng c quyt nh bi iu kin cung cp ca cc tng cha nc.
Nhng hot dng ca ocn ngi cng nh hng rt ln n ng thi ca
nc di t. Khi xy dng cc h cha nc trn cc sng,mc nc trong vng
h s dng ln n hng chc mt. iu ny dn n dng cao mc nc di t
trong khu vc nm lin vi h v lm thay i lu lng, tc chuyn ng, tnh
cht vt l v thnh phn ha hc ca nc di t.
Khi m m khai thc khong sn trong a s cc trng hp phi tin hnh
thot nc m. Ngoi nc ma nc trn mt chy vo m cn c nc di t.
Th d M than Cc Su, hin nay ang khai thc ct cao(105m) hng ngy
vn phi tin hnh thot nc m v ma kh ch yu l nc ngm. Vic thot
nc m lm cho mc nc ngm nhng vng quanh m thay i.
Khai thc nc di t cung cp nc cho cc a im dn c l mt
trong nhng hot ng ca

con ngi sinh ra nh hng mnh nht n ng thi
ca nc di t. in hnh cho qu trnh ny l qu trnh khai thc nc di
t thnh ph H Ni. Ti khu vc ni thnh do s gia tng khai thc nc, ng
thi t nhin ca nc di t b ph hy hon ton.
CU HI:
1- Th no l t cha nc, tng cha nc, phc h cha nc ?
2- iu kin hnh thnh nc thng tng ?
3- c im ca nc thng tng ?
4- Th no l nc ngm ? Cc yu t ca nc ngm? c im ca nc
ngm ?
5- Nhng dng nc ngm ch yu ?
6- c im ca nc ngm thung lng sng ?
7- c im ca nc ngm min ni v trc ni ?
8- c im ca nc ngm ven bin ?
9- c im ng thi ca nc ngm ?
10- Bn thy ng cao l g ? Cch xy dng v ngha ca bn thy
ng cao trong nghin cu a cht thy vn ?
@---------------------*^*--------------------@
CHNG VIII
Nc Actezi, Nc Gia Tng V Nc Carst
8.1- iu kin th nm ca nc actezi.
Nc gia tng lp y tt c cc l hng ca tng cha nc v c tri
bn di, ph bn trn bi t cch nc, nm tng i su v di p lc
thy tnh c gi l nc actezi (hnh 8.1)
Cu trc a hnh hnh thnh nc actezi thng l cc np lm, muna v
n nghingvvvvv.
Hnh 8.1: S bn actezi (theo A.M.Otrinhikov)
1- Tng cha nc 2- t cch nc 3- Mc p lc(mc nc) A- Gii
hn phn b ca bn actezi a- Min cung cp b- Min c p c- Min thot B-
Gii hn phn b m nc ngm H1- Mc p lc cao hn mt t H2- Mc p
lc thp hn mt t m- B dy ca tng cha nc c p.
Tnh c p ca nc actezi l do s tn ti ca p lc thy tnh. p lc thy
tnh s cng ln khi min thot cng thp so vi min cung cp.
Ngi ta phn nc actezi ra:
1- Nc va l hng: Nc ny thng cha trong cc tng cha nc c
cu to bi t c thnh phn ht khc nhau.
2- Nc va khe nt; Nc cha trong cc tng cha nc c cu to bi t
trm tch nt n ( vi, dolonut, sa thchvvvv) v c tri bn
di, ph bn trn bi t cch nc.
Ngoi nc p lc gia va hay nc actezi cn c nc p lc cha trong
cc khe nt trong kt tinh.
Khi khoan vo tng cha nc, nc s dng cao hn mi cch nc ca tng
cha nc. B mt qua NN xc nh v tr mc p lc trong tng cha nc c
gi l b mt p lc. Cn ng NN gi l ng mc p lc. Cn ng lin kt
nhng im trn bn c cng mc p lc c gi l ng thy ng p v
bn c gi l bn thy ng p. Bn ny cng tng t nh bn
thy ng cao ca nc ngm.
Chiu cao dng cao ca mc nc H so vi mt chun (0-0), nu y cch
nc nm ngang c th so vi y cch nc c gi l p lc. p lc biu din
d tr th nng ca nc so vi mt mt phng ngang no m tnh ton d tr
nng lng c tin hnh so vi mt phng . Trong trng hp ny tnh ton
c tin hnh t mt chy qua im l khoan m vo t chch nc nm
trn. Thng tnh ton c tin hnh t lp t cch nc nm di v khi
gi tr p lc tng ln mt khong bng b dy ca tng cha nc.
Ty thuc vo mi lin h gia ct cao mt t v ct cao ca mc p lc ti
cc im nc c th dng trong l khoan cao hn mt t. Hin tng ny c
gi l nc t phun. Chiu cao nc t phun khc nhau. N c th bng vi phn
ca mt n vi chc mt thm ch ln hn 100m.
Nc t phun ln u tin Chu u vo th k th XII ti tnh Artur( tn c
trc dy l actezi) nc Php. T chng c gi l nc Actezi. Sau ny tt
c nc p lc phun ln khi l khoan m vo tng cha nc u c gi l nc
actezi khng ph thuc vo mc nc trong l khoan di mt t hay trng vi
mt t. Nh vy cng mt tng cha nc c p mt s l khoan s t phun, mt
s khc th khng t phun.
Trn s th nm ca nc actezi (hnh 8.1) ch ra a l min xut ca tng
cha nc trn mt t. y xy ra s cung cp ca tng cha nc ca nc
ma. Bi vy min ny c gi l min cung cp ca tng cha nc c p.
Min cung cp ca tng cha nc actezi thng nm trn khong cch hng trm
kilomet v ln hn t din tch phn b ca chng.
S chy ca cc mch nc ti ni giao nhau ca tng cha nc vi mt t
gi l s xut l. Min xut l ca nc c p trn mt t c gi l min thot.
Trong mt tng trm tch thng gp mt vi tng cha nc c p. Trong
trng hp ny s phn b ca cc tng cha nc c tnh phn tng (hnh 8.2).
T l gia p lc trong cc tng cha nc phn b theoo tng c th khc nhau.
Trong in kin t nhin cn gp nhng trng hp kt hp gia nc ngm
v actezi (hnh 8.3).
1- Mc nc ngm nm cao hn mc p lc ca nc actezi. Trong trng hp
ny nc ngm chy sang cung cp cho nc actezi(hnh 8.3a)
2- Mc nc ngm v mc p lc ca nc actezi c ct cao nh nhau. Nc
ch thong vi nhau(hnh 8.3b)
3- Mc nc ngm thp hn mc p lc ca nc actezi. Nc actezi s chy
sang cung cp cho nc ngm.( hnh 8.3c)
Hnh 8.2: S phn tng ca cc tng cha nc c p
Trong c trng ca cc tng cha nc actezi ngoi chiu su th nm ca
lp cha nc cn cn bit gi tr p lc ti mi im c th phn b ca tng
cha nc. Bi th khi nghin cu nc actezi trn bn ct cao mi tng cha
nc s biu din di dng ng ng.
Bn c gi l bn ng mi cch nc.
Hnh 8.3: Quan h gia nc ngm v nc actezi
a- Nc ngm cung cp cho nc actezi b- Chuyn dn nc ngm sang nc
actezi c- Nc actezi cung cp cho nc ngm
Ngi ta thng xy dng trn cng mt bn cc ng ng mc a
hnh, thy ng p v ng mi cch nc ca tng cha nc (hnh 8.4). T bn
ny c th nhn bit hng lot cc vn thc t. trc ht c th xc nh
chiu su th nm ca tng cha nc actezi ti mi a im, sau l gi tr p
lc. Ty thuc vo gi tr ny c th suy ra ti l khoan s t phun hay mc p
lc nm di mt t, hng chuyn ng ca nc di t ( xem hnh 8.4 v
bng 8.1)
Hnh 8.4: Bn ng thy ng p
1- ng cong mc nh hnh 2- ng thy ng p 3- ng ng mi tng
cha nc 4- hng chuyn ng ca nc c p
Bng 8.1: nhng thng tin c nhn bit t bn ng thy ng p
Stt Cc i lng
im
A B C
1 Ct cao tuyt i ca mt t (m) 50 50 49
2 Ct cao p lc (m) 49 48 47
3 Ct cao mi cch nc (m) 30 29 28
4 Chiu su th nm ca tng cha nc (m) 20 21 21
5 Chiu su mc nc n nh (m) -1 -2 -2
6 p lc 19.0 19.0 19
ng thi ca nc actezi n nh hn ng thi nc ngm. Tnh phn i
theo phng thng ng thng l bn cht ca nc actezi. khong ha v
kiu thnh phn ha hc thay i t t theo chiu su, t nc nht bicacbonat-
canxi khong ha yu sang nc mn clorua-natri khong ha mnh.
i th nht gm phn trn ca cc tng cha nc bt u t mt t n
chiu su khong 400 600m. i th hai gn cc tng cha nc nm su.
Nc khong ha yu ca cc tng cha nc bn trn thng c hnh
thnh do thm ca nc ma hay nc mt ch yu do s ha tan v ra la.
Nc c p khong ha cao nm su thng c hnh thnh trong phn ln cc
trng hp do s chn vi ca nc bin v nc trm tch b thay i trong qu
trnh to .
8.2- Nc khng p gia tng
Nc l hng khng p gia tng t khi gp. N thng cha trong cc lp
ct vi b dy ln nm cao hn gc xm thc a phng ca mng thy vn (hnh
8.5). S cung cp cho nc khng p gia tng ch yu do nc sng, sui.
cu to nn tng cha nc l trn mt t. Min phn b v cung cp ca nc
khng p gia tng khng trng nhau. Theo c tnh thy li chuyn ng ca
nc khng p gia tng tng t nh nc ngm. Ti ni xut l ca tng cha
nc trn mt t hnh thnh cc mch nc xung.
Ging nh nc ngm nc khng p gia tng c th hnh thnh dng, bn
nc di t.
Hnh 8.5: S th nm ca cc tng cha nc khng p gia tng
1- t cch nc nm trn 2- Ct bo ha nc 3- t cch nc bn
di 4- Gng nc c b mt t do 5- Mch nc xung
8.3- Nc carst
8.3.1- Khi nim v carst
Hin tng lin quan vi s hot ng ca mc di t biu din s ha
tan, ra la cng nh si ra c hc t ( vi, dolonut, thch cao..vvvv) v
hnh thnh trong chng cc khe nt, l hng c gi l carst. Nh vy carst l
mt hin tng m s pht trin ca n ph thuc vo iu kin khu vc: kh hu,
kin to, a mo. phn b cc loi c kh nng b ha tan v ra la
trong nc. cng l nhng nhn t c bn ca qu trnh thnh to carst.
min bc nc ta t Qung Bnh n Lng Sn. Hin tng carst pht trin
trong vi rt ph bin.Mt s th x nh Tam ip( Ninh Bnh), th x H
Giang, th x Lng sn khai thc nc carst cung cp cho n ung v sinh
hot.
8.3.2- iu kin pht trin carst
vi, dolonut v thch cao trong a s cc trng hp ch thm nc theo
cc khe nt. H thng khe nt dng khu vc v a phng thng pht trin trn
ton b b dy ca vi. Do mc nt n khu vc v a phng trong
vi ng vai tr ch yu trong s pht trin carst. Trong cc iu kin khc nh
nhau th lng b ha tan s ph thuc vo lng nc chy theo khe nt, tc
l vo iu kin cung cp v thm. iu kin cung cp ph thuc vo kh hu ca
vng, mc xut l ca t c kh nng thnh to carst, iu kin xm nhp
ca nc vo t . iu kin thm ph thuc vo mc nt n ca v
grandian thm. Mc nt n mnh nht quan st thy trong cc i ph hy kin
to. Bi vy kin to khu vc c ngha rt ln i vi qu trnh thnh to carst.
Gn cc sn ni, c bit l sn dc, nhng khe nt kin to c m rng
do qu trnh phong ha v do nhng nguyn nhn khc s lm tng s xm nhp
ca nc vo trong v tng qu trnh thm, do lm tng s ha tan ca t
. S thm trong t nt n carst trn cc sn nghing s tng ln do ng
thm ngn v grandian thm ln. V vy gn cc sn nghing s pht trin cc
hang hc carst sy ra rt mnh. phn trn ca cc sn nghing v trong cc
phn bn cnh ai phn thy hnh thnh cc phu, ging, hang cn phn bn
di v chn cc sn dc xut l ra ngoi nhng ho hay hang ng. Chng
c thnh to bi nc chy theo cc khe nt ca va.
8.3.3- Pht trin carst theo i thay i
Khi gc xm thc a phng th i pht trin mnh cng s thay i. Gc
xm thc a phng thng b dao ng nn carst thng phn b theo tng c
ngn cch vi nhau bi khng pht trin carst hoc pht trin yu. T y dn
n khi nim v carst hin i, c v tui ca chng. Tui ca carst c xc
nh bi tui ca gc xm thc a phng. Carst hin i v c c th hot ng
v khng hot ng ph thuc vo v tr gc xm thc hin ti v khuynh hng
thay i ca n.
8.3.4- Tc pht trin carst
Trong t khc nhau carst s pht trin vi tc khc nhau. Trong
cacbonat ( vi v dolonut ) carst pht trin chm hn cn trong sunfat (thch
cao, anhidrit) pht trin nhanh hn. Trng thi ca t cng c ngha rt ln.
vi b vn nt carst pht trin mnh hn. Trong vi nguyn khi, ti kt tinh
carst pht trin yu v chm hn.
8.3.5- Qu trnh hnh thnh a hnh carst
Qu trnh pht trin carst hnh thnh nn nhng dng a hnh rt c bit.
Trn mt t s hnh thnh phu, khe, rnh, caru ( tai mo)vvvvv. Phu
carst l mt dng a hnh in hnh ca a hnh carst. N c dng hnh phu o
su vo tng vi v thng b cc trm tch aluvi ph bn trn. ng knh ca
phu carst thng gp 10 30m i khi ti hng trm mt. Chiu su ca phu
thng 5 15m. S lng phu trong nhng vng carst ha mnh c th t 110
200 phu trong 1km
2
.
Cc phu carst c th c thnh to kp. Mt phu c hnh thnh do hot
ng n mn, ra la ca nc mt khi nc thm vo tng vi qua cc khe nt
m cc khe nt ny pht trin trong phu. Mt phu khc c hnh thnh do
s sp mi trn cc hang hc c trong carst v nhng h st.
S pht trin nhng dng a hnh carst xy ra nh sau. u tin trn b
mt ca carst hnh thnh nhng rnh khng ln c gi l caru. Nhng rnh
ny c o su tip tc dn n hnh thnh cc hang c chiu su ln hn nhiu
so vi chiu di v chiu rng. Theo chiu pht trin ca cc hang, phn trn ca
n s pht trin cc qu trnh ph hy ha l ca t lm cho hang c kch
thc tng ln theo phng ngang. Do hang bin thnh phu.
Caru, hang, phu pht trin theo nhng khe nt c trong thng phn b
di. Khi kch thc tip tc tng cc phu s lin kt thnh mt phu c dng mi-
hang ngm. Vic m rng tip tc theo chiu su v chiu ngang s dn n hnh
thnh cch i h thp rng,sn dc ng vi din tch t mt n hng trm
km
2
. y cnh ng bng phng c ph bi cc trm tch sng ch ra giai on
pht trin carst cui cng trong vng ny.
Thc t, qu trnh pht trin lin tc ca nhng dng a hnh carst rt phc
tp. Bi v qu trnh pht trin carst ph thuc vo nhiu nhn t. Trong nhng
vng khc nhau carst pht trin khc nhau. Thng nhng dng carst tr hn pht
trin ng thi vi carst gi hn, nn lm phc tp rt nhiu bc xc chung.
ng thi vi dng carst trn mt, cn xy ra s pht trin carst ngm. Bn
trong cc khi ha hnh thnh nn nhng hang hc c kch thc v hnh dng
khc nhau. l mng ngm, lng sng ngm. Cc mng v lng sng ngm
c hnh thnh bi s hot ng ha tan do s tun hon theo cc khe nt ca
nc. Nc c thu v dng chy chung v theo mt con ng nht nh chy
v pha gc xm thc ca khi carst. a phn cc trng hp cc hang l s m
rng ca cc ke6ng m chng c lin h v hnh hnh do s st vch v thnh cc
knh.
Phng ca khe v c trng ca cc lp nh hng n s m rng ca
cc l hng. Khi khe nt thng ng chim ch yu s to kh nng pht trin cc
knh thng ng. Khi tn ti nhiu lp thm nc km v khe nt nm ngang
trng vi mt lp c th pht trin cc knh v hang nm ngang.
8.3.6- c im vn ng ca nc trong carst
Trong nghin cu a cht thy vn s tn ti cc knh ngm l c im
quan trng nht ca vng carst. S tun hon ca nc di t trong nhng vng
carst sy ra theo cc khe nt kch thc khc nhau trong c nhng khe nt rt
ln. tc chuyn ng ca nc trong vng carst c th khc nhau. Nhng nhn
chung tc chuyn ng ca nc theo h thng knh carst khng ln v ch
yu nc trng thi chy tng. Tr trng hp trong cc hang ln chuyn ng
ca nc c th trng thi chy ri.
Trong min pht trin carst dng chy trn mt thng km pht trin. Bi v
nc ca cc con sng, si chy vo cc hang ngm. Trong cc vng carst s
hp th nc ma sy ra rt nhanh qua cc khe nt v phu carst. Vi tc ln
nc chy hng v pha hnh thnh nc di t. Nc di t c hnh
thnh bng con ng nh th c gi l nc thm qua.
Nu nc di t chim ton b thit din ca knh carst th trong chng s
hnh thnh p lc thy tnh. Nu knh ct mt khe nt no th nc theo khe
nt ny c th dng ln. p lc trong cc l hng carst cha y nc c hnh
thnh khi carst c ph bn trn bi cch nc.
8.3.7- c im ng thi ca nc carst
Nc carst c c im ng thi nh sau:
1- C lin h rt cht vi nc ma
2- C biu dao ng mc nc ln v lu lng ca cc mch nc c th
hon ton b cn.
3- D dng b nhim bn c bit bi vt cht hu c. c im ny ca ng
thi l bn cht ca nc tun hon trong i carst mnh.
8.3.8- ngha ca vic nghin cu nc carst.
Khi tin hnh khai thc m trong t carst v nt n cn c bit ch do
s tn ti ca nc carst c th xy ra bi nc ngm, a n nhng hu qu
nghim trng.
Khi xy dng cc cng trnh thy li qua hang hc carst nc c th thot i
t h cha nc vi lng rt ln
khc phc hin tng ny i khi phi tin hnh cc bin php rt tn
km.
Cn lu khi khai thc khong sn bng phng php l thin hay hm l
trong vng pht trin t nt n v carst cn phn tch chi tit iu kin a cht
thy vn ca m tnh ton v thit k cc cng trnh khai thc.
CU HI:
1- Th no l nc actezi ?
2- S ca mt bn actezi theo quan im ca Otrinhikov ?
3- Trnh by nhng mi quan h thy lc gia nc ngm v nc actezi ?
4- Cch xy dng bn thy ng p, ng mai tng cha nc ?
5- Hy phn tch ca bn ng ng ct cao a hnh, thy ng p v
ng mi tng cha nc ?
6- c im ng thi nc actezi ?
7- Nc khng p gia tng v c im ca chng ?
8- S hnh thnh v pht trin carst ?
9- Nc carst v nhng c im ca chng ?
10- c im ng thi nc carst ?
@-------------*^*-------------@
CHNG IX
S xut l t nhin ca nc di t trn b mt t
Ni xut l t nhin ca nc di t trn mt t c gi l mt nc.
Mch nc thng nm trong min thot ca tng cha nc, ti ni tng
cha nc b ct bi mng xm thc. S xut l mch nc trn mt t c h
khc nhau. Bi th trong thc t c nhiu cch phn loi mch nc. Theo c
trng xut l chng thng c phn ra mch nc xung v ln.
9.1- Mch nc xung.
Mch nc xung c hnh thnh khi nc ngm hoc nc khng p gia
tng xut l trn mt t. Chng thng xut l trn sn cc thung lng sng v
nhng ni a hnh thp ( hnh 9.1, 9.2, 9.3, 9.4)
Hnh 9.1: Cc mch nc xung xut l hai bn b thung lng sng
Nu y cch nc nm ngang th mch nc thng xut hin di dng
thm t v hnh thnh khu ly trong thung lng sng. (hnh 9.1) trn cng mt
ct cao. Nu y cch nc nm nghing th mch nc s xut l trn mt
sn ca thung lng. Khi sn ca thung lng sng m vo tng cha nc c
ph bi trm tch deluvi th n s che du s xut l thc ca nc ngm trn mt
t (hnh 9.2)

Hnh 9.2: S xut l mch nc b ph bi trm tch deluvi.
Ngoi cc mch nc tn ti thng xuyn, cn gp mch nc xut hin c
tnh chu k. Nhng mch nc ny c hnh thnh trong trng hp sy ra s h
thp trn b mt ca y cch nc (hnh 9.3). Khi mc nc dng cao chng bt
u thm qua vng ven ra ng bng hnh thnh mch nc. Khi mc nc h
thp mch nc b kh cn.
Hnh 9.3: Mch nc xut hin c tnh chu k
Trong vng cast thng gp nhng mch nc c bit c gi l mch
nc xiphong (hnh 9.4). Nhng mch nc ny c hnh thnh khi nc phn
(a) c tch nc n khi mc nc cao bng ct cao ca mc nc cao nht (A)
ch cong ca phn (b). Khi s xut hin mch nc. Nc s chy ra n khi
nc nc h n mc thp nht (B) ch cong ca phn (b) th dng. Sau qu
trnh li lp li nh trc y.
Hnh 9.4: Mch nc kiu xiphong
Lu lng ca mch nc xung ph thuc vo hng lot cc nhn t v thay
i t vi phn lt n vi chc mt khi trong mt giy. Mch nc c lu lng
ln thng t cc tng cha nc carst. Cc mch nc xut l t cc tng cha
nc sa thch thng c lu lng n 1l/s. Nc ca cc mch nc xung c
th s dng cung cp cho n ung v sinh hot.
9.2.- Mch nc ln.
Mch nc ln hnh thnh khi c s xut l trn mt t tng cha nc c
p (hnh 9.5) hoc cc mch nc trong kt tinh cha nc c p (hnh 9.6).
Hnh 9.5: Mch nc ln
Hnh 9.6: Mch nc khe nt i ln
Cc mch nc khong thng l mch nc i ln. Th d mch nc
khong Qung Ngn, Bn Khng, Sn Kim, Thch bnh..vvvv l nhng mch
nc i ln. Nhng mch nc khong ny c th s dng cha bnh.
xc nh cc kiu mch nc cn phn tch c im a cht ca vng,
s phn b ca mch nc, iu kin a cht thy vn, thnh phn ha hc ca
nc, nghin cu ng thi mch nc v nhng nhm t khc cho php ta kh
nng xc nh c trng xut l ca nc trn mt t v gi tr thc t ca mch
nc ny.
9.3- ng thi mch nc
ng thi mch nc ph thuc v nhiu nhn t t nhin cng nh nhn
to. Theo N.N.Bindeman ng thi t nhin ca cc mch nc tun theo cc quy
lut sau:
1- Khi din tch cung cp v phn b ca tng cha nc cng trng nhau th
dao ng lu lng cng mnh.
2- Dao ng ca lu lng cng mnh khi min cung cp cng gn i thot.
3- Dao ng ca lu lng cng ln khi h s thm ca t cng ln.
4- Nu i thng kh c cu to bi t thm nc km th dao ng ca
lu lng khng ln.
Dao ng ca lu lng mch nc carst c bit ln. Lu lng gia ma
ma v ma kch ca cc mng nc carst c th chnh nhau n hng trm
ln.
________________________
CU HI:
1. Mch nc l g?
2. Da vo c im g phn ra mch nc xung v ln? Cc dng xut
l ca mch nc xung?
3. Gai thch hin tng ca mch nc x phng?
4. Mch nc ln?
5. im ng thi ca cc mch nc?
_________________________
@-----------------------*^*-------------------------@

CHNG X
Nc Khong Cha Bnh V Nc Cng Nghip
10.1- Khi nim v nc khong cha bnh v nc cng nghip.
Nc khong hay nc khong cha bnh c phn bit vi nc thng
thng bi tc dng sinh l ca chng ln c th con ngi do s c mt trong
nc nhng mui ha tan, nhit v thnh phn kh.
Thng cc nhn t nu trong nc khong nm trong s kt hp khc
nhau. Nc cha nhng hp phn c gi tr c th thu hi vi mc ch cng
nghip v khc vi nc cha bnh c gi l nc cng nghip.
Trong bng 10.1 trnh by hm lng ca nhng hp phn trong nc di
t c trng cho nc khong cha bnh (Theo quy nh tm thi ca hi ng
nh gi tr lng khong sn)
Bng 10.1: Quy nh tm thi v hm lng cc ch tiu nc khong cha
bnh
Stt Cc ch tiu Hp phn
Tiu chun gii
hn
1 Cacbonic CO
2
t do 500mg/l
2 Sunfua hydro H
2
S + HS
-
1mg/l
3 Axit metasilic H
2
SrO
3
50mg/l
4 St Fe
+2
+ Fe
+3
10mg/l
5 Fluor F
-
2mg/l
6 Asen As
-
0,7mg/l
7 Brom Br
-
5mg/l
8 Iod I
-
1mg/l
9 Radon Rn 1nCi/l
10 Radi Ra 10
-11
g/l
11 Nhit 30
0
C
Tnh cht vt l v thnh phn ha hc ca nc khong tun theo quy lut
chung c trng cho tt c nc di t. Nc khong c th l nc ngm, nc
actezi. Trong s nc khong l nc actezi pht trin nht l nc khe nt, khe
nt va.
Kiu nc khong c xc nh bi phn hay mt s hp phn c hm
lng chim u th trong nc.
10.2- Nc khong cha bnh.
10.2.1- Nc khong cacbonic.
Nc khong cacbonic l loi nc khong ha thp, kiu bicacbonat.
khong ha thay i trong khong 1 10g/l. S tn ti trong nc kh cacbonic l
mt c trng ca n. Kh cabonic c th tch ra di dng bt ni xut l mch
nc. Lu lng kh cacbonic t do thot ra thng ln hn 1,5 3 ln lu lng
mch nc. Hm lng kh cacbonic t do dao ngtrong khong 0,5 3,5 g/l.
Khu vc cha nc khong cacbonic thng l nhng min xm nhp tr.
Nc khong cacbonic c hnh thnh nhu sau: nhit gn 400
0
C cacbonic
tch ra khi v bo ha nc di t c thnh phn ha hc khc nhau.
Nc khong bicacbonat-canxi khong ha thp Nardan pha Bc Capcat (Lin
Bang Nga) c hnh thnh nh th.
Rt nhiu loi nc khong cacbonic ti ni xut l trn mt t b mt
cacbonic t do, nm trng thi cn bng vi bicacbonat-canxi. Do
bicacbonat-canxi chuyn sang hp cht kh ha tan cacbonat tch ra khi nc
v hnh thnh tuf vi travectan. Hin tng ny c th quan st thy ni xut
l ca nc khong Bn Khng( Ngh An), c Min( c Nng).
Nc khong thin nhin mang nhn hiu Thin An ca Ngh An l mt
dng nc khong cacbonic.
10.2.2- Nc khong sunfua hydro hay sunfit.
Nc khong vi tng hm lng sunfua hydro khng nh hn 1mg/l c
gi l nc khong sunfua hydro.
Nc khong sunfua hydro thng cha trong cc trm tch c lin quan
vi m du. y gp nc c hm lng sunfua hydro cao ln hn 0,15g/l,
ti nhng im c bit c th ti 1,0g/l. Kiu nc l clorua-natri.
10.2.3- Nc phng x.
Hu nh tt c nc mt mc no u c hot tnh phng x, nhng
phn ln cng phng x nh. Nc di t c th cha mui radi hay kh
radon.
Nc phng x thng c lin quan vi xm nhp kt tinh nh granit hay
vi cc sn phm b ph hy ca chng, chuyn kh radon vo dung dch sy ra
khi c s ph hy cha cc nguyn t phng x. Rt nhiu nc phng x l nc
ngm lnh , nhng v tr c nhng khi hay mch phun tro axit nm khng
su t mt t.
10.3- Nc cng nghip.
Nh bit nc cng nghip cha nhng nguyn t vi lng khc nhau m
v mt lng c kh nng thu hi nhng nguyn t ny i vi mc ch cng
nghip. T nc cng nghip c th thu hi Iot, Brom, Bo, Radivv..vv.
Nc cng nghip ch yu trng vi nhng phn su ca nhng bn actezi
ln m v mt cu kin to tng ng vi nhng vng trng ln.
Nc di t khong ha cao v nc mui phn b t chiu su khng ln
n chiu su 4000 5000m. Hin nay nc ta cha c quy nh chung v hm
lng cc nguyn t xp nc vo nc cng nghip. Theo N.A.Plotnhicov
(1958) khi thu hi ng thi t nc Brom v Iot vi nng brom > 250mg/l v
iot > 10mg/l hoc thu hi ring brom > 500mg/l v iot > 20mg/l th c th xem
l nc cng nghip brom, iot.
Quy nh nc cng nghip c xc nh bi tng hp ca hng lot cc ch
tiu: Thnh phn ha hc ni chung, tnh cht vt l (c bit l nhit nc) s
c mt ca cc kh, chiu su ca l khoan v lu lng ca n, cc ch tiu v
kinh t.
Nc cng nghip c ngha nht l nc brom, iot v brom iot. Iot trong
iu kin t nhin trng thi phn tn. Mt vi loi to bin c kh nng thu hi
iot t nc bin v tch n trong c th ca mnh. Nc bin c bit giu iot.
Trong iu kin oxi ha kh tn ti trong cc m du nm su xy ra qu trnh
kh iot chuyn n v dng d ha tan. Lin Bang Nga nc m du chy qua
cc l khoan l ngun nguyn liu khong ch yu thu hi iot.
Brom i km vi iot trong m du. Theo A.P.Vinogradov (1939, 1944) s
tch t nhng hp cht ny l trong bn bin giu vt cht hu c l mt trong
nhng nguyn nhn ch yu hnh thnh nc brom, iot m chng thng trng vi
phn thn du ang b ph hy hoc b ph hy.
Nh chng ta bit nc cha mui n, clorua canxi v magnhe, xoda, radi,
helyvvvvv. l nc cng nghip. Trong mt vi trng hp nc di t
cha di dng dung dch v nhng vt cht khc (Bo, Litri, Niken, Asen,
ng..vvvv) c th thu hi t dung dch. Phng php c trin vng nht thu
hi l s dng Ionit (cht trao i ion).
Nc di t c nhit cao thc t c th l nhng ngun nhit vnh cu
c th s dng vo nhng mc ch khc nhau cng c gi l nc cng
nghip. Th d khai thc in nng, si m cho cc khu dn c, sy kh
hoa qu..vvvvv.
Italia c nhng m hi nc thy nhit c nhit n 240 275
0
C. Tc
thot ra ca hi nc nng t ti 125 470 m/s. Lu lng hi ca mt trong
nhng l khoan ln t 300T/h. Gn 6% nng lng in Italia c khai thc
bi cc trm nhit in lm vic bng nc nng di t. Italia nc nng
c s dng rng ri si m cho hu nh tt c c a im dn c, sy
hoa qu.
Nc v hi nc nng cha mt lng ln cc cht khong khc nhau nh
Iot, Bo, brom, lu hunh, litri v cacbonic..vvvv. italia ti khu m Toxkan
trong mt nm khai thc gn 4415 tn Bo v 619 tn sn phm ca amon.
Lin Bang Nga trong vng nam Kamtraka trn sng Paugietka xy dng
mt trm in a nhit. y trong mt vi l khoan su 300m nc ti ni xut
l c nhit cao hn 150
0
C vi p lc cao.
CU HI:

1- nh ngha nc khong cha bnh ?
2- nh ngha nc cng nghip ?
3- Tiu chun tm thi ca nc ta v nc khong cha bnh ?
4- Nc khong cacbonic ?
5- Nc khong sunfua hydro ?
6- Nc phng x ?
7- Nc cng nghip ?
@----------------------*^*--------------------@
CHNG XI
C S ng Lc Hc Nc Di t
11.1- Nhng dng chuyn ng ca nc trong t .
Chuyn ng ca nc di t ph thuc ch yu vo tnh cht nc ca t
v mc bo ha ca nc. Chuyn ng ca nc di t c th chia ra hai
dng: chuyn ng do trng lc v phi trng lc. Dng th nht ca chuyn ng
xy ra trong cc l hng ca t b ri hay trong cc khe nt ca t nt n
khi c s chnh p lc v do tc dng ca trng lc. Dng h hai ca chuyn ng
sy ra i vi nc lin kt vt l v mao dn. Dng ny xy ra trong t ht
mn nh st v do tc dng ca nhng nhn t khc.
11.1.1- Chuyn ng phi trng lc ca nc
Chuyn ng phi trng lc ca nc pht sinh khi tn ti chnh v tnh
n hi ca hi nc, chnh v b dy mng nc lin kt vt l, chnh v
ng knh l hng, chnh v nhit , s khc nhau v thnh phn khong vt
ca t (tnh ca nc khc nhau ca cc khong vt) chnh v nng ca
dung dch l hng v cc nhn t khc . Chuyn ng ca hi nc xy ra ng
thi vi khng kh t v tr c nhit , p lc cao ti ni c nhit v p lc
thp hn hay v pha c tnh n hi v nhit thp hn khi c s chnh v tnh
n hi ca hi nc. Khi t c im sng th hi nc s ngng t v
chuyn sang trng thi lng.
Hi m s chuyn ng t ni c m cao ti ni c m thp hn khi
chuyn sang trng thi hi.
Nc mng mng duy tr trn b mt ca cc ht bi lc ht phn t s
chuyn ng t v tr c mng mng dy hn cn bng lc ht phn t. S
chuyn ng ca nc lin kt vt l cng c kh nng khi tn ti chnh p lc
thm qua trong cc mng mng ca nc . Khi b dy ca mng mng th nng
ca cc ion trong lp khuch tn l cao v pht sinh chuyn ng ca phn t
nc v pha mng mng c b dy dy hn
Lng nc lin kt vt l trong t ph thuc vo thnh phn ht v
thnh phn khong vt ca t . t st c thnh phn l mongmorilonit c kh
nng ly hi nc t nm bn cnh thnh phn khong vt khc v ht th hn
khng ph thuc vo th nm ca chng .
Nhng loi st cha mui d ha tan, nng ca chng nhng v tr
khc nhau l khc nhau. Chnh iu ny sinh ra chuyn ng ca nc t v tr
ca nc c nng mui cao. S chuyn ng ca hi m s xy ra trong trng
hp nu nh nng cht ha tan nhng v tr khc nhau l khc nhau.
Dng hi nc s hng v pha cht ha tan c nng ln hn. S chuyn
ng phi trng lc ca nc lin kt vt l c gi l di chuyn m. N ng vai
tr rt ln trong s phn b m t nhin ca t b ri trong i thng
kh.Tc di chuyn thng rt nh.
Nc mao dn chuyn ng trong i dng cao mao dn phn b trn ranh
gii gia bo ha v khng bo ha nc do nh hng ca sc cng b mt.
Ranh gii bn trn ca i dng cao mao dn thng xy ra dao ng thng ng
v ph thuc vo s thay i ca mc nc ngm.
11.1.2- Chuyn ng trng lc ca nc.
Phn nc ma thm xung pha di vi nhng phn khng ln phn bit
bi nhng tia hay git ring bit trong i thng kh di tc dng ca trng lc
c gi l ngm hay thm t. Dng ny ca chuyn ng c gi l chuyn
ng trng lc. S chuyn ng ca nc di t di gng ca chng, trong
i bo ha hon ton c gi l thm v xy ra s tn ti ca p lc thy tnh
tc l p lc do khi lng nc nm trn. a cht thy vn ch yu nghin cu
chuyn ng ny ca nc di t.
Mt lnh vc ca a cht thy vn nghin cu quy lut chuyn ng ca
nc di t do nh hng ca cc nhn t t nhin hay nhn to trong i bo
ha nc c gi l ng lc hc nc di t.
Nh bc hc u tin t nn mng cho vic nghin cu cc quy lut chuyn
ng ca nc di t l nh thy lc ngi Php G.Darxi (1856). ng chng
minh c quy lut thm ng thng trong mi trng l hng. Quy lut sau
ny c mang tn ng. Quy lut dacxi. ng cng a ra khi nim h s thm.
Ngi ta phn chuyn ng ca nc ra n nh v khng n nh. Trong
chuyn ng n nh cc thng s ca dng thm nh b dy, gradian p lc v
lu lng ti mt thit din bt k khng thay i theo thi gian. i vi chuyn
ng khng n nh c c trng bi s thay i ca nhng thy s nu trn
theo thi gian. Ngi ta cng phn ra chuyn ng u m trong tc ca n
ti tt c cc thit din nh nhau. Cn chuyn ng khng u c c trng bi
s thay i tc trn ng thm
11.2- Cc quy lut chuyn ng ca nc di t.
11.2.1- Phn loi chuyn ng nc di t.
Khi nc bo ha hon ton cc l hng trong t th s chuyn ng hay
thm ca n trong lp bo ha nc s xy ra do chnh p lc t v tr mc
nc cao hn ti v tr mc nc thp hn.
Ngi ta phn ra thm khng p v c p. Thm khng p xy ra ch yu i
vi nc ngm khi b mt nc thm lun lun l b mt t do. p xut trn b
mt khng i v bng p xut kh quyn. Thm c p l bn cht ca tng cha
nc actezi. Trong p xut lun lun cao hn p xut kh quyn v bng chiu
cao p lc ti im ny.
Chuyn ng khng p ca nc ngm xy ra khi tn ti hiu s mc nc
hai thit din (hnh 11.1) I v II v pht sinh chuyn ng ca nc n thit din
II.
Tc chuyn ng ca nc di t ph thuc vo hiu s p lc ( H
cng ln th tc cng ln) v chiu di ng thm l (cng chnh p lc, l
cng nh th tc cng ln)
T s gia chnh p lc H v chiu di ng thm l c gi l gc
dc thy lc hay gradian thy lc v c k hiu l I.
I
H
=
l
H

(11.1)
Gradian ti mt im no bng:
I = lim
dl
dh
l
H

(11.2)
l

0
c trng chuyn ng ca nc di t v nhng kin thc ton hc ca
n ph thuc vo kch thc l hng v khe nt cng nh vo grandian thy lc.
Chuyn ng ca nc trong ct, trong t ht th v vi nt n khc nhau.
11.2.2- Quy lut thm ng thng (quy lut dacxi)
Chuyn ng ca nc di t trong t l hng (ct, sn, si, ct pha)
c nhng b dng song song vi nhau hay c c trng chy tng, tc l khng c
gin on v suy ng vi s thay i tc u v tun theo nh lut dacxi.
Cc nh nghin cu nh N.N.Pavolopxki, G.N.Kamenxki, N.K.Ghirinxki,
X.V.Troianxkivvvvv. chng minh c c trng chy tng ca nc
di t thng quan st thy trong t nt n v hang hc carst. Khi tc t
c 300 400m/ng. S chuyn t trng thi chy tng sang chy ri sy ra trong
cc khe nt ln v hang hc carst ch c kh nng trc tip gn b mt hu nc
(ng lc) trn khong cch khng ln hn 1 5m. Min ny rt nh so vi min
chuyn ng xy ra do ht nc t cng trnh ny. Thm ch c khi gi tr ca h
s thm ln khong 1000m/ng th i s sai lch so vi quy lut thm ng
thng gn cng trnh ht nc cng khng ng k so vi ton b min thm.
Do trong iu kin thc t chuyn ng ca nc di t c xem nh ph
hp vi quy lut thm ng thng.
nh lut thm c bn hay nh lut dacxi c biu din bi cng thc:
Q = KF
l
H
= KFI (11.3)
y Q- lu lng nc ( lng nc thm trong mt n v thi gian). K-
H s thm. F- din tch thot din thm H- p lc hay hiu s mc nc gia
hai thit din nghin cu (xem hnh 11.1).1- Chiu di ng thm. I- Grandian
thy lc.
Chia hai v ca phng trnh(11.3) cho F v t
F
Q
= v l tc thm ta
nhn c.
v =
F
Q
= KI (11.4)
Phng trnh (11.4) chng t rng theo quy lut ng thng (trong chuyn
ng chy tng) tc thm t l thun vi vi grandian thy lc.
Nu I = 1 th v = k (11.5)
Nh vy khi grandian bng mt n v th tc thm bng h s thm. Th
nguyn ca n cng nh th nguyn ca tc m/ng, m/s, cm/s.
Tc thm khng phi l tc thc chuyn ng ca nc di t trong
l hng hay khe nt. l ga tr gi inh hay dn dng ca tc c trng cho
ton b thit din thm ca t . Vi tc ny nc chuyn ng trong trng
hp nu n chim ton b thit din ca t . Vi tc ny nc chuyn ng
trong trng hp nu n chim ton b thit din F nh knh h v ng ng.
Trong thc t khi thm trong t nc ch chy qua phn thit din F bng din
tch ca l hng v khe nt cn nhng phn khc ca din tch ny l thit din ht
.
Tc thc chun ng ca nc di t u nhn c bng cch chia lu
lng cho din tch thc cua thit din thm. Din tch ny bng din tch thm
nhn vi l hng n.
u =
n F
Q
.
(11.6)
So snh biu thc (11.4) vi (11.6) ta nhn c:
v = un v u =
n
v
(11.7)
V tc l hng lun lun nh hn mt n v nn tc thm lun lun
nh hn tc thc chuyn ng ca nc khong 3 4 ln.
11.2.3- Quy lut thm khng ng thng.
Trong ht th v nt n rt mnh khi tn ti nhng l hng v khe nt ln
c chiu di ln th chuyn ng ca nc di t mang c trng chuyn ng
ca nc theo knh v ng ng. Chuyn ng ny c c trng chy ri. N
c trng cho trng hp nc chuyn ng vi tc ln, sy ra cc rung ng
v s thay i ca cc b dng.
Quy lut chy ri c biu din bng cng thc ca Seri-Kranoponxki.
v = K I (11.8)
T biu thc trn nhn thy trong chuyn ng chy vi tc thm t l
thun vi h s thm v cn bc hai ca gradian thy lc.
S sai lch ca quy lut thm ng thng v s chuyn t chuyn ng chy
tng sang chy ri xy ra khi t tc ti hn. Gi tr tc ti hn ph thuc
vo ng knh ht t , l hng ca n, mt , nht ca nc. xc
nh tc thc N.N.Pavolopxki ngh s dng cng thc.
V
th
= (0,75n = 0,23)
de S
M Re
.
(cm/s) (11.9)
y n- l hng . M- nht ca nc S- Mt ca nc. de- S
Raynol thay i trong khong 7,5 9.
L thuyt hin i chuyn ng ca nc di t c son tho trn c s
p dng quy lut ng thng ca dacxi. iu ny c gii thch nh sau, theo
ti liu ca G.N.Kamenxki quy lut thm ng thng ch ph hp khi tc hp
thm thu u t n 1000m/ng (1,15cm/s) hay tc thm v t 400m/ng
(0,46cm/s). Gi tr tc ny ln hn nhiu tc ca dng thm t nhin v ch
c gp trong cc hang hc carst hay khe nt ln.
11.3- Ht nc th v th nghim.
Trong cc phng trnh nu trn ca chuyn ng nc di t. Mt trong
nhng gi tr tnh ton c bn l h s thm. Bi vy trong nghin cu a cht
thy vn mt trong nhng nhim v c t ra l xc nh h s thm.
H s thm c xc nh bng nhng phng php sau:
1- Bng nhng th nghim ngoi tri nh ht nc, o nc, p nc trong cc
l khoan v h o.
2- Trong phng th nghim bng cc dng c khc nhau.
3- Theo cc cng thc kinh nghim.
nc v p nc c tin hnh khi thm d cc m khong sn rn. Ht
nc thng c tin hnh t l khoan. T ti liu ht nc th nghim s tnh
c h s thm, t lu lng l khoan cng nh xc nh c mi quan h thy
lc gia cc tng cha nc vi nhau v gia nc di t vi nc trn mt.
Ht nc c phn ra ht nc th v th nghim t mt l khoan hay mt chm
l khoan v ht nc khai thc-th nghim (khi tin hnh nghin cu a cht thy
vn cung cp nc)
Ht nc th thng c tin hnh t mt l khoan hay ging vi mt hoc
hai ln h thp mc nc trong khong thi gian ngn (khong 2 7 ca ). Trong
giai on nghin cu s b nh gi s b tnh thm ca cc tng cha nc.
Ht nc c tin hnh bng cc my bm. Ti liu ht nc th cho ta kh
nng nh gi s b h s thm v lu lng l khoan.
Ht nc th nghim c tin hnh trong giai on nghin cu chi tit t
mt l khoan hay mt chm l khoan. Ht nc t mt l khoan cn c gi l
ht nc n. Ht nc t mt l khoan c mt l khoan quan st tr ln c gi
l ht chm. Ht nc n cho ta kh nng xc nh t s gia lu lng v t s
h thp mc nc hay cn gi l t lu lng, i khi t c tin cy xc
nh mc phong ph nc. T lu lng l lng nc chy vo l khoan hay
ging trong mt n v thi gian khi mc nc h thp 1m.
T ti liu ht nc n khng th xc nh c chnh xc h s thm bi v
cha xc nh c bn knh nh hng cng nh che6ng mc nc trong v
vch l khoan. Gi tr chnh mc nc gia vch v bn trong l khoan c gi
l bc nhy ca l khoan. Do iu khi xc nh h s thm theo ti liu ht
nc n ch cho ta gi tr h s thm gn ng m thng l gim so vi thc t.
Ht nc chm c tin hnh trong nhng vng th nghim c bit
c chn. ngi ta s khoan mt chm th nghim gm mt l khoan trung
tm hay l khoan th nghim v mt s l khoan quan st(2-4 l khoan) phn b
trn mt hay mt vi tia. Khong cch gia cc l khoan trong chm c th nhn
theo ti kiu nu trong (bng 11.1).
Hnh 11.1: S chm l khoan th nghim
Bng 11.1: Xc nh s b khong cch t l khoan quan st
n l khoan trung tm.
Stt Loi t
Khong cch gia LKQS n LKTT(m)
Lktt-Lkqs
1
Lktt-Lkqs
2
Lktt-lkqs
3
Lktt-Lkqs
4
1 Ct st 1-2 4-8 7-15
2 Ct 2-5 7-15 12-20 20-30
3 Sn, si 4-8 12-25 20-40 15-100
4 nt n yu 2-5 7-15 12-30 30-50
5 nt n mnh 4-7 10-20 30-50 7-150
Ht nc th nghim c tin hnh ti cc v tr c trng lm sng t s
b cu to a cht, iu kin th nm ca tng cha nc, hng chuyn ng
ca dng thmvvvv. Khi thm d m khong sn ht nc th nghim c
tin hnh nhng v tr c tnh thm ln v trung bnh, nhng vng cu to a
cht thay i cng nh gc dc ca dng thm khng ln.
xc nh hng chuyn ng ca nc di t ngi ta thng khoan 3
l khoan to vi nhau thnh mt tam gic. Sau o chiu su mc nc v tnh
ra ct cao mc nc ti 3 l khoan A, B, C ti cng mt thi im. a v tr cc
l khoan v ct cao mc nc ln trn s . T xy dng cc ng thng ct
cao mc nc ( thy ng cao hay thy ng p) ( hnh 11.3). Da vo s trn
d dng xc nh c chiu ca dng thm.
Hnh 11.3: S xc nh chiu chuyn ng ca nc di t.
Khong thi gian ht nc th nghim trong bnh vi ba thm ch bn ln h
thp mc nc nu trong bng 11.2 ( theo M.E.Antopxki). Khi xy ra s n nh
v lu lng v mc nc cc l khoan trung tm v quan st th thi gian i
vi mi ln h thp cn ko di khng t hn 8 gi, tt nht l khng nh hn 1-2
ngy. Bi v khi mi nhn c kt qu ng tin cy hn.
Bng 11.2: Thi gian ht nc chm i vi mi ln h thp mc nc
( Theo M.E.Antopxki)
Stt
Thnh
phn thch
hc t
cha nc
H s
thm
(m/ng
)
T lu
lng
(l/s.m
c trng
ca tng
cha nc
Khong thi gian ht nc i vi
mi ln h thp mc nc(ca)
Ht
nc
th t l
khoan
n
Ht nc th nghim
T l
khoan
n
T
chm
l
khoan
T
nhm
l
khoan
1
Ct ht nh
khng
ng nht
n 5 0.01-0.5
Nc
ngm
5-7 15-24 18-30 15-24
Nc c
p
4-6 12-28 15-24 12-18
2
tng
thm nc
km
5-20 0.2-1.0
Nc
ngm
4-6 15-21 18-24 15-21
Nc c
p
3-5 12-18 15-21 12-18
3
tng nt
n, ct-sn
kt xen kp
nhiu phn
ht nh, ct
sn thnh
phn khc
nhau
20-60 1.0-5.0
Nc
ngm
3-5 12-18 15-21 12-18
Nc c
p
2-4 9-15 12-18 9-15
4
tng nt
n mnh,
ct sn kt
xen kp t
phn ht
nh
Ln
hn
60-70
5-10 v
ln hn
Nc
ngm
2-3 9-12 12-18 9-15
Nc c
p
1-2 6-8 9-15 6-12
Gi tr h thp mc nc t thiu l khoan trung tm l 1m( n 0,15H) v
ln nht l 3m( n 0,45H). y H l b dy ca tng cha nc khng p hay
ct nc trong l khoan. Khi ht nc t l khoan n trong thm d khong sn
xc nh h s thm th tr s h thp mc nc bng 1-3m. Khi tr s h thp
mc nc ln hn s lm cho bc nhy mc nc trong l khoan ln lm gim
chnh xc h s thm. Khi ht nc chm th nghim cn xc nh tr s h
thp mc nc nh th no hiu s tr s h thp mc nc gia cc l
khoan quan st lin nhau trn mt tia khng nh hn 0.20-0.30m. iu ny s lm
tng chnh xc tnh h s thm.
Ty thuc vo mc ch nghin cu a cht thy vn ht nc th nghim s
c tin hnh theo nhng ma nht nh. Nu nghin cu vi mc ch cung cp
nc th ht nc nn tin hnh vo thi gian ma kit. Khi lu lng ca
dng ngm nh nht v mc nc h thp nht. nc ta thng xy ra vo
thng 1,2,3,10,11,12. Khi thm d khong sn rn vi mc ch tho kh m
sau ny cng nh phc v thit k cc cng trnh xy dng th ht nc s c
tin hnh vo thi gian lu lng dng ngm ln nht, ct cao mc nc dng cao
nht. nc ta thi gian ny thng xy ra vo ma h v ma thu t thng 4 n
thng 9.
ht nc th nghim ngi ta s dng cc loi my bm ly tm, Erlip,
su..vv.vv. Ty thuc vo chiu su mc nc v lu lng ca l khoan.
Ch o lu lng v mc nc trong qu trnh ht nc c th tin hnh
nh sau: Sau khi bt u ht nc 10 pht u, c 1 pht o 1 ln, 10 pht sau , 2
pht o 1 ln, t n ht gi th nht 5 pht o mt ln, sang gi th 2 th 10
pht o mt , gi th 3 th 20 pht o 1 ln, gi th 4 th 30 pht o 1 ln. Sang
gi th 5 th 1 gi o mt ln cho n khi kt thc bm. Sau khi mc nc, lu
lng c trng thi n nh thi gian ht nc phi ko di nu trn. Lu
lng v mc nc c o cng mt lc.
i vi l khoan trung tm mc nc c th o bng cc dng c chuyn
dng trong a cht thy vn, i vi l khoan quan st khi mc nc nm nng
c th dng cc ng vi am. Lu lng c th o bng ng h, thng nh
lng hoc van. Van o c p dng khi ht nc vi lu lng ln. Van o c
loi hnh tam gic, hnh ch nht v hnh thang. Trong qu trnh ht nc th
nghim ng thi vi o mc nc v lu lng s o nhit nc v ly mu
nc phn tch thnh phn ha hc ca nc.
Trnh t ly mu thng nu trong cc n thm d khong sn.
Chnh l ti liu ht nc bao gm: thnh lp cc th, xc nh h s thm
v t lu lng. Cc th v mt ct bao gm:
1- Mt ct a cht thy vn theo tuyn l khoan quan st (xem hnh 11.4). Trn
mt ct a ln mt nc thy tnh, thy ng t c i vi mi ln h thp
mc nc. Nh vy theo mi tia quan st s nhn c hnh phu h thp mc
nc.
2- th thay i lu lng v mc nc theo thi gian ht nc.
3- th biu din mi quan h gia lu lng v tr s h thp mc nc.
4- th bi din mi quan h gia t lu lng v tr s h thp mc nc.
Hnh 11.4: S mt ct qua tuyn l khoan quan st khi ht nc th nghim
xc nh h s thm ca hai tng cha nc q v p
1- ct 2- ct moi si 3- st cch nc 4- caolin 5- mc nc ngm tng
cha nc q 6- mc p lc tng cha nc p
Tt c cc th ht nc c b tr trn mt bn v
Trn bn v ny cng trnh by nhng ti liu xc nh h s thm di
dng bng ( lu lng vi cc gi tr h thp mc nc khac nhau, mc nc ca
tt c cc l khoan, b dy ca tng cha nc, loi my bm, dng ng lc).
Nhng cng thc c la chn tnh h s thm, bng thnh phn ht ca
t cha nc(nu c phn tch), bng thnh phn ha hc ca nc di t.
Khi ht nc cn thnh lp th biu din mi quan h gia lu lng v tr
s h thp mc nc. th ny cho php kin tra cht lng ht nc ( hnh
11.5). th ny c thnh lp nhu sau: theo trc tung t gi tr lu lng(l/s)
theo trc honh t gi tr h thp mc nc (m).
Hnh 11.5: th biu din mi quan h gia lu lng v
Tr s h thp mc nc
Khi ht nc t tng cha nc khng p mi quan h Q = f(s) l ng
parabol vm cong ln pha trn(ng I) t tng cha nc c p l mt ng
thng ( ng II). Nu th c dng parabol nhng vm cong xung pha di
hay l mt ng gp khc th kt qu ht nc th nghim khng chnh xc cn
phi ht li.
11.4- Xc nh cc thng s tnh ton a cht thy vn c bn theo ti
liu ht nc th nghim
11.4.1- Cc thng s tnh ton i cht thy vn c bn.
Nh chng ta bit khi ht nc t l khoan vn ng ca nc c th t
trng thi n nh v khng n nh. Do vy ty theo trng thi ht nc t c
s c nhng phng php chnh l ti liu xc nh cc thng s tnh ton a
cht c bn khc nhau.
Nhng thng s a cht thy vn c bn bao gm h s thm K hay h s
dn nc Km( i vi nc khng p Kh
H
) h s nh nc M ( i vi nc
khng p l h s nh nc trng lc M
*
), h s chuyn p a ( i vi nc khng
p l h s chuyn mc nc a
m
).
Khi ht nc ng thi khng n nh c biu hin ch lu lng v tri
s h thp mc nc thay i theo thi gian. Khi chng khng thay i theo thi
gian th c xem nh t trng thi n nh. Cn khi theo thi gian chng thay
i vi tc khng i th c gi l ng thi gn n nh. Du hiu c trng
cho ng thi gn n nh l cc ng cong h thp mc nc nhng thi im
khc nhau song song vi nhau.
11.4.2- Nhng c trng khi ht nc t l khoan
Khi nghin cu a cht thy vn trong qu trnh thm d khong sn c th
tin hnh theo hai phng php ht nc. Ht nc vi lu lng khng i
(Q=const) v ht nc vi tr s h thp mc nc khng i ( S= const). Trong
cng trnh ny ta ch yu nghin cu s vn ng ca nc di t n l khoan
khi ht nc vi lu lng khng i.
Sau khi ht nc t l khoan mc nc s h thp v hnh thnh phu gi l
phu h thp mc nc (xem hnh 11.5). Bn knh phu h thp s ko di n v
tr ti tr s h thp mc nc bng khng. Khong cch c gi l bn
knh nh hng ht nc (k hiu R). Gi tr h thp mc nc trong l khoan t
mc nc tnh n mc nc ng c gi l tr s h thp mc nc (k hiu-
S). Ct cao mc nc so vi mt chun hay khi y cch nc nm ngang ly
lm mt chun gi l ct cao p lc ( k hiu- H). Trn bnh din i vi tng
cha nc ng nht, hnh phu h thp mc nc l mt ng trn. Cc ng
hng n l khoan v vung gc vi ng ng p l nhng ng dng. H
thng ng thy ng p v ng dng hnh thnh li thy ng lc khi ht
nc th nghim t l khoan. Chuyn ng ca nc n l khoan c gi
chuyn ng hi t.
Hnh 11.5: S hnh thnh li thy ng lc khi ht nc th nghim t l
khoan a- Mt ct b- Mt bng 1- ng ng p 2- ng dng
Khi chnh l ti liu ht nc th nghim xc nh cc thng s a cht
thy vn c bn cng cn phi phn bit hai khi nim l khoan hon chnh v
khng hon chnh. L khoan hon chnh l l khoan m v t phn thu nc trn
ton b b dy ca tng cha nc. L khoan ch khoan v t phn thu nc vo
mt phn tng cha nc c gi l l khoan khng hon chnh (xem hnh 11.6)
Hnh 11.6: S cc l khoan hon chnh v khng hon chnh theo mc
m vo tng cha nc
1- L khoan hon chnh 2,3,4,5- Cc l khoan khng hon chnh
11.4.3- Xc nh cc thng s a cht thy vn theo cc cng thc cng vn
ng n nh.
Cc thng s a cht thy vn, y ch yu l h s thm c xc nh
theo cc cng thc khc nhau ty thuc vo c trng ht nc ( n hay chm)
c tnh thy lc ca tng cha nc, l khoan gn hay xa sng, kiu l khoan l
hon chnh hay khng hon chnh..vvvvv.
11.4.3.1- Theo ti liu ht nc t l khoan hon chnh.
Trong trng hp ht nc n h s thm c th xc nh theo cng thc
ca Duypuy.
- i vi nc c p:
K = 0,366 Q
mSo
ro R lg lg
(11.10)
- i vi nc khng p:
K = 0,732 Q
So So H
ro R
) 2 (
lg lg

(11.11)
Trong cc cng thc trn R bn knh nh hng ca khoan c xc nh
theo cc cng thc kinh nghim ca I.P.Kuxakin.
- i vi nc c p:
R = 10S
0
k
(11.12)
- i vi nc khng p:
R = 2S
0
KH
(11.13)
y K- h s thm (m/ng), H- b dy ca tng cha nc (cm), S
0
- tr s h
thp mc nc r- bn knh ca ng lc

T (11.10), (11.11), (11.12), (11.13) c th xc nh c h s thm k
nhng phi bng phng php lp. Trong mt s trng hp c th nhn s b
bn knh nh hng theo kinh nghim nu trong bng.
Bng 11.2: xc nh s b bn knh nh hng theo thnh phn thch hc.
Stt Tn
Kch thc phn ht
chim ch yu (mm)
Bn knh nh
hng (m)
1 Ct ht mn 0,05-0,10 25-50
2 Ct ht nh 0,10-0,25 50-100
3 Ct ht trung 0,25-0,50 100-200
4 Ct ht ln 0,50-1,00 300-400
5 Ct ht th 1,0-2,0 400-500
6 Sn ht nh 2,0-3,0 400-600
7 Sn ht trung 3,0-5,0 500-1500
8 Sn ht ln 5,0-10,0 1500-3000
Trong trng hp ht nc chm h s thm c xc nh theo cng thc
Duypuy.
- Trng hp c mt l khoan quan st.
* Nc c p
K = 0,366 Q
) 1 (
0 lg 1 lg
S So M
r r

(11.14)
* Nc khng p:
K = 0,732 Q
) 1 )( 1 2 (
lg 1 lg
S So S So H
ro r

(11.15)
- Trng hp c hai l khoan quan st.
* Nc c p:
K = 0,366 Q
) 2 1 (
1 lg 2 lg
S S M
r r

(11.16)
* Nc khng p:
K = 0,732 Q
) 2 1 )( 2 1 2 (
1 lg 2 lg
S S S S H
r r

(11.17)

Trong cc cng thc trn So, S1, S2 tr s h thp mc nc ti l khoan
trung tm, quan st 1, quan st . ro, r1, r2 bn knh l khoan v khong cch t l
khoan quan st n l khoan trung tm.
11.4.3.2- Theo ti liu ht nc t l khoan khng hon chnh.
Trng hp ht nc n h s thm c xc nh theo cng thc:
* Nc c p
K =
mso
o
ro
R
Q ) 217 , 0 (lg 366 , 0 +
(11.18)
* Nc khng p:

K =
So So H
o
ro
R
Q
) 2 (
217 , 0 (lg 732 , 0

+
(11.19)
Trng hp ht nc chm h s thm c xc nh theo cng thc:
- Trng hp c mt l khoan quan st:
* Nc c p:
K =
) 1 (
)] 1 ( 217 , 0
1
[lg 366 , 0
S So M
o
ro
r
Q

+
(11.20)
* Nc khng p:
K =
) 1 )( 1 2 (
)] 1 ( 217 , 0
1
[lg 732 , 0
S So S so H
o
ro
r

+
(11.21)
- Trng hp c hai l khoan quan st:
* Nc c p:
K =
) 2 1 (
)] 2 1 ( 217 , 0
1
2
[lg 366 , 0
S S M
r
r
Q

+
(11.22)
* Nc khng p:
K =
) 2 1 )( 2 1 2 (
)] 2 1 ( 217 , 0
1
2
[lg 732 , 0
S S S S H
r
r

+
(11.23)
Trong cc cng thc trn
2 , 1 , o
l h s khng hon chnh do mc m
vo tng cha nc. N c biu din bi biu thc

= f(
m
l
r
m
,
) v c xc
nh theo ti liu nu trong bng 11.3. y m b dy ca tng cha nc c p, r
l bn knh ca l khoan hay khong cch t l khoan quan st n l khoan trung
tm, l- chiu di ng lc. i vi tng cha nc khng p b dy tng cha nc
c xc nh gn ng bng H -
2
So

Bng 11.3: Gi tr ca h s khng hon chnh

= f(
m
l
r
m
,
)
l/
m
m/r
0,5 1,0 3 10 30 100 200 500 1000 200
0
0,
1
0,003
91
0,122 2,04 10,4
24,3
0
42,8 53,8 69,50 79,6 90,9
0,
3
0,002
97
0,090
7
1,29 4,79 9,20 14,5 17,7 21,50 24,9 28,2
0,
5
0,001
65
0,049
4
0,656 2,26 4,21 6,5 7,86 9,64 11,0 12,4
0,
7
0,000
546
0,016
7
0,237
0,87
9
1,69 2,07 3,24 4,01 4,58 5,19
0,
9
0,000
048
0,001
5
0,025
1
0,12
8
0,30 0,528 0,664 0,846 0,983 1,12
11.4.4- Xc nh cc thng s a cht thy vn theo cc cng thc ca vn ng
khng n nh.
11.4.4.1- i vi nc cp p.
Theo cc cng thc m vn ng khng n nh c nhiu phng php xc
nh h s dn nc (Km, Kh
H
) hay h s thm. Trong gio trnh ny chng ti xin
trnh by phng php c p dng ph bin nht. l phng php Theis-
Jacov.
Khi nc vn ng n l khoan t trng thi gn n nh. Theis chng
minh c phng trnh ca n c dng:

S =
2
25 , 2
lg
183 , 0
r
at
Km
Q
(11.24)
Cc k hiu trong phng trnh trn ging nh cc phng trnh trn, ch
c a c gi l h s chuyn p (i vi nc ngm gi l h s chuyn mc
nc )
Khai trin phn bn phi theo lgt, lg
2
1
r
, lg
2
r
t
ta s c nhng phng php
khc nhau xc nh cc thng s a cht thy vn c bn.
11.4.4.1.1- Theo ti liu ht nc t l khoan hon chnh.
- Phng php theo di thi gian. Khai trin (11.24) theo lgt ta c:
S = At + Ct lgt (11.25)
At =
2
2 , 2
lg
183 , 0
r
a
Km
Q
(11.26)
Ct =
Km
Q 183 , 0
(11.27)
T ti liu quan st s h thp mc nc thay i theo thi gian ht nc th
nghim s xc nh c cc h s At, Ct ( xem hnh 11.7). Bit h s At, Ct s
xc nh h s dn nc v chuyn p theo cng thc.
Km =
Ct
Q 183 , 0
(11.28)
Lga = 2lgr 0,35 +
Ct
At
(11.29)
- Phng php theo di din tch. Khai trin (11.25) theo lg
2
1
r
ta c:
S = Ar Cr lgr (11.30)

Ar =
a
Km
Q
25 , 2 lg
183 , 0
(11.31)
Cr =
Km
Q 366 , 0
(11.32)
T ti liu ht nc chm s xy dng c th S = f(
2
1
r
) (hnh 11.8). T
th ny xc nh c Ar, Cr. T s xc nh c h s dn nc v
chuyn p theo cng thc:
Km =
Cr
Q 183 , 0
(11.33)

Lga =
t
Cr
Ar
lg 35 , 0
2

(11.34)
Hnh 11.8: th biu din mi quan h S = f(lg
2
1
r
).
- Phng php theo di tng hp. Khai trin (11.25) theo lg
2
1
r
ta c:
S = Ak + Cklg
2
r
t
(11.35)
Ak =
Km
Q 183 , 0
lga (11.36)
Ck =
Km
Q 183 , 0
(11.37)
Tng t nh trn theo ti liu ht nc th nghim s xy dng c cc
th S = f(lg
2
1
r
) (hnh 11.9). T cc th s xc nh c cc gi tr Ak,Ck v
tnh h s dn nc v chuyn p theo cng thc.
Km =
Ck
Q 183 , 0
(11.38)

lga =
35 , 0
Ck
Ak
(11.39)
Hnh 11.9: th biu din mi quan h S = f(lg
2
1
r
)
Ch : Cc th nu trn ch c thnh lp i vi nhng im tha mn
iu kin: 1 , 0
4
2

at
r
.
11.4.4.1.2- Theo ti liu ht nc t l khoan khng hon chnh.
Ging nh trong chuyn ng n nh i vi cc l khoan khng hon chnh
s a ra h s khng hon chnh
) , (
r
m
m
l
f
vo cc cng thc xc nh h s
chuyn p a. H s dn nc khng b nh hng bi tnh khng hon chnh ca
l khoan.
- Phng php theo di thi gian.

lga = 2lgr 0,35 +
Ct
At
- 0,434

(11.40)
- Phng php theo di din tch:
lga =
Cr
Ar 2
- 0,35 lgt 0,434

(11.41)
- Phng php theo di tng hp:
lga =
35 , 0
Ck
Ak
- 0,434

(11.42)
11.4.4.2- i vi nc khng p
Phng trnh Theis-Jacov i vi nc khng p c dng:
(2H S)S =
2
25 , 2
lg
366 , 0
r
t a
K
Q
m
(11.43)
11.4.4.2.1- Theo ti liu ht nc t l khoan hon chnh
- Phng php theo di thi gian
(2H S)S = At + Ctlgt (11.44)
At =
2
25 , 2
lg
366 , 0
r
a
K
Q
m
(11.45)
Ct =
K
Q 366 , 0
(11.46)
Bit At, Ct s xc nh h s thm v chuyn mc nc theo cng thc
K =
Ct
Q 366 , 0
(11.47)
Lga
m
=
Ct
At
- 0,35 2lgr (11.48)
- Phng php theo di din tch:
(2H S)S = Ar Crlgr (11.49)
Ar =
K
Q 366 , 0
lg 2,25a
m
(11.50)
Cr =
K
Q 366 , 0
Bit Ar, Cr s t K v a
m
theo cng thc:

K =
Cr
Q 366 , 0
(11.51)

Lga
m
=
Cr
Ar 2
- 0,35 lgt (11.57)
- Phng php theo di tng hp:

(2H S) = Ak + Cklg
2
r
t
(11.58)
Ck =
K
Q 366 , 0
(11.59)
Ak =
K
Q 366 , 0
f 2,25a (11.60)
Bit Ak, Ck tnh cng thng s theo cng thc:

K =
Ck
Q 366 , 0
(11.61)
lga
m =
35 , 0
Ck
Ak

(11.62)
11.4.4.2.2- Theo ti liu ht nc t l khoan khng hon chnh.
Ging nh i vi nc c p tnh khng hon chnh ca l khoan ch nh
hng n h s chuyn mc nc. Do vy tnh h s thm trong trng hp
ny vn s dng cc cng thc xc nh h s thm i vi l khoan hon chnh .
Song cng thc xc nh h s chuyn mc nc a vo h s hon chnh

.
Khi theo di thi gian, din tch v tng hp ln lt c xc nh theo cng
thc sau:
lga
m
=
Ct
At
- 0,35 lgt 0,434lg

(11.63)
lga
m
=
Cr
Ar 2
- 0,35 lgt - 0,434lg

(11.64)
lga
m
=
35 , 0
Ck
Ak

- 0,434lg

(11.65)
11.5- Xc nh h s thm bng cc th nghin trong phng v cc cng
thc kinh nghim
11.5.1- Xc nh h s thm bng ng Kamenxki.
Bng ng ca Kamenxki d dng xc nh c gi tr h s thm ca ct c
cu trc b ph hy. Dng c gm mt ng thy tinh c khc vch n milimet.
ng c cp trn mt gi (hnh 11.10). Bn di ng t mt bnh ng
nc. ct vo ng t c n chiu cao l no . Trn b mt ct ri mt lp
si nh. nc vo ng cho bo ha ct v n khi mc nc dng n vch s
0. M vi cho nc thot khi ng. o gi tr mc nc h thp v tnh h s
thm theo cng thc:
K =
) (
0
h
S
f
t
l
(11.66)
Trong cng thc trn K- H s thm(cm/s), l- chiu di ng thm bng
chiu cao ca lp ct trong ng (cm). Thi gian h thp mc nc trong ng t
mc 0 sau tng vch 2, 3vvvvv(s). S- tr s h thp mc nc trong ng sau
thi gian t (tnh bng s)(cm). h
0
- p lc ban u(cm).
Gi tr f(
0
h
S
) thng c xc nh trn th (hnh 11.11)
11.5.2- Xc nh h s thm bng ng Xpesgeo.
ng Xpesgeo do E.V.Ximonov ch to. Dng c gm hai phn: l mt
ng kim loi (1) c y ct v bnh thy tinh (2) cha nc (xem hnh
11.12). Trn bnh ng nc c khc vch mi vch tng ng vi 20 cm
3
.
Quan st s h thp mc nc trong bnh thy tinh. Mi vch nh tng
ng vi 1cm
3
nc. T ti liu quan st xc nh h s thm theo cng thc:
K =
tF
Q
(11.67)
y K- k s thm(cm/s). Q- lu lng (cm
3
/s) F- Din tch thot din ca
ng(cm
2
).
11.5.3- Dng c ca Tim-Kamenxki.
y l mt trong nhng dng c ph bin nht trong phng th nghim. Dng
c ny c th xc nh c mu t b ph hy cng nh khng b ph hy (hnh
11.13). Sau khi a mu bo ha nc vo dng c th nghim s cho nc thm
qua mu t trn xung di nhng p lc khc nhau c iu chnh bng ng 5.
Lng nc thm c xc nh nh cc ong 6. Thi gian nc chy y cc
c tnh n giy.
Sau khi nhn c nhng ti liu trn s tnh h s thm theo cng thc.
K
10
=
) 03 , 0 7 , 0 ( T Fh
Ql
+
(11.68)
y h s K
10
- h s thm nhit t = 10(cm/s). l- ng thm bng
chiu cao mu t trong dng c gia cc ng o p cnh nhau(cm). Lu lng
sau thi gian t (cm
3
/s) F- din tch ca dng c (cm
2
) t- thi gian th nghim (s)
h- p lc (cm)(l hiu s gia mc nc pha trn v di ca cc ng o p T-
nhit nc thm.
Hnh 11.13: Dng c ca Tim-Kamenxki
1- gi 2- li 3- ng o p 4- l thot nc khng ch mc nc 5-
ng thot nc thm 6- cc ong.
11.5.4- Xc nh h s thm bng cc cng thc thc nghim.
Theo cng thc thc nghim ch xc nh s b h s thm ca ct. Vic xc
nh h s thm theo nhng cng thc ny da vo s dng mt vi c trng ca
t ch yu l thnh phn ht v l hng. Hin nay c rt nhiu cng thc
thc nghim. Mt trong nhng cng thc n gin nht l ca Khyden. Cng
thc c dng nh sau:
K = cd
2
e
(11.69)
y K- h s thm (cm/s) c- h s thay i t 400 (i vi ct st) n
1200 (i vi ct sch). d
e
l ng knh tc dng hay ng knh hu hiu (mm).
Cng thc ca Khyden c s dng xc nh gn ng h s thm ca
ct vi ng knh ht tc dng t 0,1 n 3mm v h s khng ng nht khng
ln hn 5.
11.5.5- Xc nh chiu v tc chuyn ng ca nc di t.
Trong thc t chuyn ng ca nc di t trong cc l hng v khe nt
ca t trong nhng phn khc nhau sy ra vi tc khng ging nhau.
nhng ni l hng v khe nt ln hn, hay nhng ni gc nghing thy lc
ln hn th c tc ln hn. phn trung tm ca l hng v khe nt tc
dch chuyn ca nc ln hn phn b mt ca ht. Bi th trong cc vn
chuyn ng ca nc di t ch cp n tc trung bnh ca nc trong
phm vi v gradian thy lc nht nh.
Vic xc nh tc thc v chiu chuyn ng ca nc di t c dc
t nhin c tin hnh ngoi tri nh s dng cc cht ch th nh cht c mu,
thnh phn ha hc hoc tnh dn in ca nc di t.
Cc cht c xem l cht ch th phi quan st c mt cch r rng trong
nc, khng tham gia vo cc phn ng ha hc vi cc vt cht nm trong nc.
Nhng mui clorua-natri, litri, mt vi loi sn v cht phng x c th p ng
rt tt cc yu cu trn.
tin hnh th nghim trn din tch chn o mt h hay khoan mt l
khoan. Cht ch th c a vo . n cht ch th pha di theo phng
dng chy s thi cng t 3 n 5 l khoan b tr theo hnh r qut (hnh 11.14).
Hnh 11.14: S b tr cc l khoan xc nh tc chuyn ng ca
nc di t. A- L khoan trung tm B,C.D- Nhng l khoan quan st
Khong cch gia l khoan th v n cht ch th ph thuc vo thn phn ht
ca tng cha nc nghin cu. Trong ct pha khong cy bng 0,5 1,5m, Ct
ht nh 1 -2m, ct ht th 2 5m, nt n 5 10m, carst khng nh hn 10m.
Khong cch gia cc l khoan n cht ch th 0,5 0,75m i vi c tnh
thm yu v 1 1,5m i vi c tnh thm ln hn.
Bit khong cch gia l khoan th nghim v quan st l l, thi gian th cht
ch th vo l khoan th nghim t1 v thi gian xut hin cht ch th l khoan
quan st t2, tc chuyn ng ca nc di t c xc nh theo cng thc:
v =
1 2 t t
l

(11.70)
Bit tc thc v v h s gc I c th xc nh h s thm theo cng thc:
K =
I
v
(11.71)
Hin nay tn ti mt vi phng php quan st cht ch th trong nc l
khoan quan st. Ngi ta thng s dng cc phng php sau: Ha hc, so mu,
in, a vt l.
-Phng php ha hc
Phng php ny c s dng khi thn nm ca tng cha nc khng su.
Ch th l clo, mui n, hoc clorua amom, clorualitri c ha tan v a xung
l khoan th nghim.
Trc khi th nghim cn xc nh hm lng Ion clo trong nc di t
trong iu kin t nhin. Sau ha tan 5 15kg mui clorua natri(3 5 kg clorua
amom hay 0,01 0,15 kg clorua litri) ri a xung l khoan th nghim. Trc
khi dung dch hy ht t l khoan th nghim mt lng nc ln hn lng
dung dch loi tr s hnh thnh p lc b sung trong l khoan th nghim. Sau
khi a dung dch vo l khoan th nghim s tin hnh ly mu nc t l khaon
quan st sau khong 2 -5 gi. Khong thi gian ny ph thuc vo c trng tnh
thm ca t . Sau khong thi gian 15 30 pht. Mu nc ly ln c
chun bng Nitorat bc. Kt qu xc nh nng Ion clo c biu din di
dng th (hnh 11.15)
Hnh 11.15: th biu din s thay i nng Ion clo trong nc di
t
t1- thi im bt u mui xm nhp n l khoan.
t2- thi im nng mui bt u tng ln r rng.
t2- thi im nng mui t cc i

Mu nc c ly n khi hm lng clo t cc i v bt u gim dn. Ty
thuc vo mc ch nghin cu a cht thy vn t th trn hnh 11.15 c th
nhn cc gi tr thi gian t2 tng ng vi thi im nng mui bt u tng
ln trong l khoan quan st( khi tnh tn tht t h cha nc) hoc t2 tng ng
vi thi im nng t cc i ( khi nghin cu nc di t cung cp
nc)
- Phng php so mu
y l phng php s dng cc cht ch th l cht c mu. Trong nc kin
thng s dng cc cht hunh quang, eozin, eritrozin, kongo mu . Trong nc
axit-Mentilen xanh, Anilin xanh da tri, Kongo mu . Trong nc trung ha
gm tt c cc cht k trn. nh lng s b cc cht ch th mu cn thit th
nghim nu trong bng 11.4.
Bng 11.4: Khi lng cht ch th cn thit th nghim.
Cht ch th
Lng cht ch th
Ct pha,
st pha
Ct nt n carst
Hunh quang, eozin 3-10 1-5 1-10 1-5
Erotrozin, kongo mu 5-20 5-15 5-10 5-20
Kongo mu , metilen
xanh, Anilin xanh da tri
10-40 10-30 10-40 10-40
Phng php th nghim v chnh l ti liu bng phng php so mu cng
ging nh phng php ha hc ch c khc mu u tin ly l khaon quan st
ngay sau khi a cht ch th vo l khoan th nghim.
- Phng php in.
Phng php ny v phng php ha hc c bn cht nh nhau. Ch c khc
nu l phng php ha hc th phi ly mu phn tch hm lng mui trong
nc cn phng php in th o cng dng in (hnh 11.16). Phng php
ny ch c p dng i vi nc khong ha thp.
Hnh 11.16: S o cng dng in xc nh tc chuyn ng
ca nc
1- L khoan th ch th (mui) 2- Ngun in 3- Ampe k 4- L
khoan quan st cht ch th.
Phng php np in hay phng php ng ng th.
Xung quanh l khoan, ly l khoan lm tm phn mt phng ra 8 gc hoc
ln hn. Sau trn bn knh ng vi mi gc s t cc cc in thu v pht thit
b o gm th in k v pin. Chiu di ca bn knh phi ln hn chiu su l
khoan. Mt trong cc in cc o c cm khng xa l khoan ( trn khong cch
bng chiu su l khoan) trn mt bn knh theo chiu t l khoan ngc vi
chiu chun ng ca nc (chiu gi nh). Mt trong cc in cc cung cp th
vo l khoan, cn in cc khc cch n mt khong 100m. Sau khi ni dng th
in cc o s hai s di chuyn theo mi bn knh v tm nhng im khi kim trn
th in k ch s 0, tc l im c cng th nng vi cc in c nh. Nhng
im ny c a ln plan st v lin kt thnh nhng ng ng gi l ng
ng in th. Trong iu kin t nhin chng thng l nhng vng trn c tm
l l khoan. Sau s th mui n vo l khoan vi mt lng bng 1 5kg. Sau
khi th mt khong thi gian ( 0,5 1 2 3 gi vv..vv) li o xc nh ng
ng th. Ln ny ng ng th c dng hnh Ovan ko di theo chiu dng
thm. Nh o mt vi ng ng th qua nhng khong thi gian nht nh sau
khi np in v xy dng c nhng ng ng th s xc nh c tc
dng thm.
v1 =
t
r
vn
t
r
v
t
r
n

......., 2 ,
2 1
(11.72)
y
r r r
n
......., ,
2 1 l s dch chuyn ca ng ng.
t l thi gian gia cc ln o lin nhau

Chiu chuyn ng ca nc di t c xc nh theo chiu dch chuyn
ca ng ng. Ty thuc vo mc ch nghin cu s chn hoc gi tr cc i
v hoc gi tr trung bnh. Phng php np in l khoan cho kt qu rt tt i
vi nc di t khong ha thp v khi tc chuyn ng ca nc ln hn
1m/ng.
- Phng php o in tr:
p dng phng php ny cn c mt l khoan v in tr k. l dng
c c th o in tr ring ca cht lng a vo l khoan. u tin xc nh in
tr ring ca nc trong iu kin t nhin. Sau a vo l khoan cht in
phn v xc nh in tr thi im t1, t2. Tc chuyn ng ca nc c
xc nh theo cng thc:
v =
1 2
2 1
lg .
1 2
8 , 1
C C
C C
t t
lr

(11.73)
y r- bn knh l khoan (cm). Co- nng mui t nhin trong nc (g/l)
C1, C2- nng mui thi im t1 v t2.
Nng mui c xc nh ty thuc vo gi tr in tr ring ( in tr o
c) theo bng hoc theo th cng nh gia in tr ring ca nc v nng
ca n tn ti mi quan h ngc li.
Phng php a vt l cho kt qu chnh xc khi nc di t c
khong ha khng cao.
xc nh tc thc ca nc di t cng c th s dng cc cht ng
v ca mt s cht phng x. Do thit b o t tin nn phng php ny t c
s dng trong thc t.
- Dng thm chy n cc cng trnh thu nc di t.
L thuyt chuyn ng ca nc di t ti cc cng trnh thu nc c
son tho xc nh dng nc chy n cc cng trnh thu nc thng ng v
nm ngang.
Cc cng trnh c chiu di ln hn nhiu chiu rng v chiu su gi l cng
trnh thu nc nm ngang . Cc cng trnh c chiu di v chiu rng nh hn
nhiu so vi chiu su gi l cng trnh thu nc thng ng. Th d knh thu
nc l cng trnh thu nc nm ngang, cc l khoan v ging l cng trnh thu
nc thng ng.
Cc cng trnh thu nc thng ng m vo hay khoan vo tng nc ngm,
nc actezi cn c gi l ging nc ngm, ging nc actezi.
Nh chng ta bit thy theo mc m vo tng cha nc v t l gia
chiu dai ng lc v b dy ca tng cha nc ngi ta phn cng trnh ra hai
loi hon chnh v khng hon chnh.
11.6- Dng thm chuyn ng n nh n l khoan.
11.6.1- i vi nc ngm.
11.6.1.1- L khoan hon chnh.
Khi ht t mt l khoan hon chnh trong tng nc ngm mc nc trong l
khoan s h thp mt i lng, c k hiu l S. Xung quanh l khoan hnh
thnh ph h thp mc nc vi bn knh R (hnh 11.7)
Hnh 11.7: s ht nc t l khoan hon chnh trong tng nc ngm.
Theo nh lut Dacxi lu lng chy n l khoan c biu din bi
phng trnh:
Q = k F I (11.73)
Din tch F bng din tch xung quanh ca hnh tr:
F = 2

rh (11.74)
Bit I = -
dr
dh
. Du ( - ) biu hin chiu trc r ngc vi chiu dng thm. T
(11.73), (11.74) ta c:
Q = -2

khr
dr
dh
(11.75)

Tch bin s v tch phn phng trnh trn vi r thay i t r
0
n R v h
thay i t h
0
n h
e
ta c:




he
h
R
r
hdh k
r
Qdr
0
2
0

(11.76)
QLn
2
2
2
0
2
h h
k
r
R
e
o

(11.77)
Q =
0
2
0
2
) (
r
R
Ln
h h k
e

(11.78)
Hay Q =
0
0 0
lg
) 2 ( 366 , 1
r
R
S S he k
(11.79)
Phng trnh (11.79) cho php tnh lu lng chy n l khoan hon chnh
trong tng nc ngm vi tr s h thp mc nc S
0
. Ti mt v tr bt k no
phng trnh trn c dng:
Q =
r
R
S S he k
lg
) 2 ( 366 , 1
(11.80)
y h
e
l b dy ban u ca tng cha nc. S- tr s h thp mc nc ti
mt im bt k cch l khoan ht nc mt khong r.
Phng trnh trn c gi l phng trnh ca Duypuy. Khai trin phng
trnh trn ta c:
Q =
2
lg
366 , 1
2 .
lg
366 , 1
S
r
R
k
heS
r
R
k

(11.81)
Khi t trng thi ht nc n nh th R l mt hng s do c th t:
2he.
r
R
k
lg
366 , 1
= a ;
r
R
k
lg
366 , 1
= b
Phng trnh (11.81) c dng:
Q = as bs
2
(11.82)
Chia c hai v ca phng trnh cho S v t
s
Q
=q l t lu lng l khoan
ta c:
Q = a bs (11.83)
T (11.83) ta thy quan h gia q = f(s) l mt ng thng c gc dc t tri
sang phi (hnh 11.8)
Hnh 11.8: th biu din mi quan h q = f(s)
Khi ht nc chm c mt l khoan quan st, tch phn (11.76) c cn bin
i r: r
0
r
1
v h: h
0
h
1
. Cn trong trng hp c hai l khoan quan st th r:r
1

r
2
v h
e
: h
1
h
e
. Cc phng trnh tng ng nhn c c dng:
Trng hp c mt l khoan quan st:
Q =
0
1
1 0 1 0 0
lg
) )( 2 ( 366 , 1
r
r
S S S S h k +
(11.84)
Trng hp c hai l khoan quan st:
Q =
1
2
2 1 2 1 1
lg
) )( 2 ( 366 , 1
r
r
S S S S h k +
(11.85)
Trong cc cng thc trn S
1
, S
2
tr s h thp mc nc ti l khoan quan st
1 v 2 cch l khoan trung tm mt khong r
1
, r
2
.
Gi tr bn knh nh hng R c xc nh theo cng thc kinh nghim ca
Kuxakin.
R = 2S khe (11.86)
11.6.1.2- L khoan khng hon chnh.
Khi ht nc t l khoan khng hon chnh theo mc m vo tng cha
nc, do tnh khng hon chnh sinh ra tr s h thp mc nc b sung. Gi tr
sc cn o c k hiu l
.
N t l thun vi t s
H
h
l
v
r
l
H
. y l-
chiu di ng lc, h
H
- b dy trung bnh ca tng cha nc, r- khong cch t
im nghin cu n l khoan. Gi tr
.
c xc nh theo bng 11.3. Xc
nh c gi tr
.
tng ng vi cc cng thc (11.79), (11.84), (11.85) ta c:
Q =
] 217 , 0 [lg
) 2 ( 366 , 1
0
0 0
+

r
R
S S h k
e
(11.87)
Q =
)] ( 217 , 0 [lg
) )( 2 ( 366 , 1
1 0
0
1
1 0 1 0 0
+
+
r
r
S S S S h k
(11.88)
Q =
)] ( 217 , 0 [lg
) )( 2 ( 366 , 1
2 1
1
2
2 1 2 1 1
+
+
r
r
S S S S h K
(11.89)
G tr h
H
thng

c tnh gn ng bi cng thc:

H
H
= h
e
-
2
0
S
(11.90)
Ngoi cng thc ph bin trn trong thc t cn s dng mt s cng thc
khc. Khi ngi ta chia l khoan khng hon chnh ra hai loi. 1- vi ng lc
khng ngp trong trng hp ny hnh phc h thp ct phn lm vic ca l
khoan (hnh 11.9a). 2- Vi ng lc ngp. Trong trng hp ny hnh phu h thp
khng ct phn lm vic ca l khoan (hnh 11.9b).
Hnh 11.9: S l khoan khng hon chnh vi ng lc khng ngp (a) v
ngp (b).
Trng hp ng lc khng ngp, tha mn iu kin l < 0,3h (hnh 11.9a) c
th tnh lu lng theo cng thc ca V.D.Babuskin.
Q = 1,366kS(
0 0
66 , 0
lg lg
r
l
l
r
R
s l
+
+
) (11.91)
Trong cng thc trn l- Chiu di phn lm vic ca ng lc . h- phn b dy
tng cha nc l khoan m vo.
Nu l > 0,3h
e
(h
e
- b dy ca tng cha nc) th c th xc nh lu lng
theo cng thc khc ca B.D.Babuskin.
Q = 1,366kS[
R
m
A
r
m
l
m
m
r
R
s l
4
lg )
4
lg 2 (
2
2
lg
+
+
] (11.92)
Trong cng thc trn:
m = h
e
(S +
2
l
) (11.93)
A- h s c xc nh theo th (hnh 11.10). N ph thuc vo t s
m
l

. Nhng ga tr cn li nh trong cc cng thc trc y.
Hnh 11.10: th xc nh gi tr A = f(

)
Trng hp ng lc ngp khi l
o
< 0,3 h
e
, y l
o
l chiu su ca l khoan,
h
e
- b dy ca tng cha nc(hnh 11.11). Theo V.D.Babuskin xc nh lu
lng ca l khoan theo cng thc:
Q =
) lg ( 183 , 0
c
r
B
kls

(11.94)
y B = f(
)
c
l c +
c xc nh theo th trn hnh 11.12:
Hnh 11.11: L khoan vi ng lc ngp.
Hnh 11.12: th biu din mi quan h B = f(
)
c
l c +

Nu l
0
>
2
e
h
th lu lng ca l khoan c xc nh theo cng thc:
Q = 2,73
)
1
(
D B
ks
+
(11.95)
y:
B =
R
m
A
r
m
m
1
1
1
1
1
4
lg )
4
lg 2 (
2
1

(11.96)
D =
R
m
A
r
m
m
2
2
2
2
2
4
lg )
4
lg 2 (
2
1

(11.97)
y A
1
v A
2
c xc nh theo th nu trn hnh (11.10) ph thuc vo

1
v

2
. Trong

1
=
1
5 , 0
m
l
;

2
=
2
5 , 0
m
l
. m
1
, m
2
biu hin trn hnh 11.11.
Lu lng ca l khoan khng hon chnh vi ng lc ngp ti mt v tr no
trong tng cha nc c th xc nh gn ng theo cng thc ca
X.K.Alnamov.
Q
kh
= Q
h

) ] } l g ( 3 , 2 [ 7 1 {
e e e
h
r
h
l
h
l

(11.98)

y Q
h
- lu lng ca l khoan hon chnh xc nh theo cng thc
(11.79). Nhng gi tr cn li nh cng thc trc y:
i vi nhng ging m vi y phng khi nc ch chy vo ging qua y
(hnh 11.13) c th xc nh lu lng theo cng thc:
Q =
)
4
lg 185 , 1 1 ( 57 , 1
28 , 6
e
h
R
m
r
krs
+ +
(11.99)
y m- khong cch t y cch nc n y ging. Cc gi tr cn li
nh cc cng thc trc y. Cng thc ch c p dng khi tha mn
2
1

m
r
.
Hnh 11.13: Nc chy n ging m qua y.
11.6.2- i vi nc c p.
11.6.2.1- L khoan hon chnh.
Khi ht nc t l khoan trong tng cha nc c p cng hnh thnh li
thy ng lc nh i vi l khoan trong tng nc ngm khng p. (hnh 11.14).
Hnh 11.14: S dng thm n l khoan trong tng cha nc c p.
Phng trnh vi phn biu din s vn ng ca nc n l khoan c dng:
Q = 2
dr
dH
kmr
(11.100)
Gii phng trnh vi phn trn vi iu kin bin khi r = r
0
th H = H
0
v khi r
= R th H = H
e
ta c:
Q =
0
0
) ( 2
r
R
Ln
H H km
e

(11.101)
Hay
Q =
0
lg
73 , 2
r
R
kmS
(11.102)
Trong cng thc trn gi tr R c tnh gn ng theo cng thc kinh
nghim ca Kuxakin.
R = 10 S k (11.103)
Trong (11.102) cc i lng km, r
0
khng i. Khi nc vn ng trng
thi n nh th R khng i do vy
0
lg
73 , 2
r
R
km
= q = coust, phng trnh (11.102)
c dng: Q = qs (11.104)
Nh vy mi quan h gia lu lng l khoan v tr s h thp mc nc
theo Duypuy l mi quan h ng thng c biu din trn hnh (11.15)
Hnh 11.15: th biu din mi quan h Q = f(s) i vi l khoan trong
tng cha nc c p.
Nhng trong thc t ngi ta nhn thy mi quan h trn ch xy ra khi tr s
h thp mc nc nh. Khi tr s h thp mc nc ln mi quan h c dng:
Q = a + b lg S (11.105)
Trong cng thc trn a, b l nhng h s ph thuc vo sc cn thy lc ca
ng lc v s chuyn trng thi t chy tng sang chy ri gn l khoan. Chng
c xc nh theo ti liu ht nc vi ba ln h thp mc nc.
Khi h thp mc nc ln nc chay n l khoan s chun t c p sang
khng p(hnh 11.16). Khi lu lng chy n l khoan c xc nh theo
cng thc.
Q = 1,36 k
0
2
lg
) ( ) 2 (
r
R
m H S S H
e e


Hnh 11.16: S dng thm t nc c p chuyn sang khng p.
11.6.2.2- L khoan khng hon chnh.
i vi l khoan khng hon chnh cng s dng cng thc ph bin ca
Verighin tnh lu lng bng cch a vo h s hon chnh
) , (
r
m
m
l
f
.
Theo nguyn tc ny cng thc (11.102) s c dng:
Q =
]
]
]

,
`

.
|

R
m
A
r
m
kms
4
lg
4
lg 2 2
(11.106)
Trong trng hp l khoan c ng lc tip xc vi mi hay y tng cha
nc c th tch lu lng theo cng thc ca M.Maxket (hnh 11.17).
Q = 2,73
]
]
]

,
`

.
|

R
m
A
r
m
kms
4
lg
4
lg 2 2
(11.107)
y
m
l

. Gi tr A c xc nh theo th trn hnh (11.10) ph thuc
vo

.
Hnh 11.17: L khoan khng hon chnh c ng lc tip xc vi mi (a) v
y (b) cch nc.

Ngoi ra trong trng hp ng lc pn b v tr bt k trong tng cha nc
c th tnh lu lng gn ng theo cng thc ca X.K.Ahamov.
Q
kh
Q
h

'

'

]
]
]

,
`

.
|

m
r
m
l
m
l
lg 7 , 2 7 1
(11.108)
y Q
H
- Lu lng ca l khoan hon chnh c xc nh theo cng thc
(11.102). nhng gi tr cn li nh trong cc cng thc trc y.
11.7- Dng thm chuyn ng khng n nh n l khoan.
11.7.1- i vi nc c p.
11.7.1.1- L khoan hon chnh phng trnh vi phn vn ng khng n nh
ca nc di t n l khoan ht nc vi lu lng khng i.
Vn ng khng n nh l vn ng c cc yu t ca dng thm thay i
theo thi gian. Da vo nh lut Dacxi. nhlut bin dng n hi- hc trn c
s tnh ton cc yu t cn bng ca nc n l khoan Buxinet nhn c
phng trnh vi phn:

t
H
a r
H
r r
H
7
7 1
7
7 1
7
7
2
2
+
(11.109)
Trong phng trnh trn a- h s chuyn p (a = *

km
, km- h s dn nc,

*
- h s nh nc n hi). Cc k hiu cn li ging nh cc cng thc trc y.
tm quy lut vn ng khng n nh ca nc di t n l khoan s
gim (11.109) tm nghin vi iu kin ban u.
t = 0, H = H
e
(11.110)
v in kin bin.
t > o, r = r
0
, 2

kmr
r
H
7
7
= - Q (11.111)
t > 0, r = , H v
r
H
7
7
= 0 (11.112)
Trong cc biu thc trn H
e
- p lc ban u trc khi ht nc tnh t b mt
so snh; H- p lc ti thi im t no .
Phng trnh (11.109) vi cc iu kin (11.110), (11.112) c th gii bng
nhiu phng php khc nhau. Trong gia trnh ny chng ti xin gii thiu cch
gii bng phng php th khng th nghim.
t
at
r

(11.113)
Khi :

at d
dH
r d
dH
r
H 1
7
7
7
7

(a)

at d
H d
r r d
dH
d
d
r
H 1
.
7
7
7
7
7
7
2
2
2
2

,
`

.
|
(b)

2 / 3
. 2
7
7
.
7
7
t a
r
d
dH
t d
dH
t
H

(c)
Chuyn (a), (b), (c) vo (11.109) chng ta nhn c:

0
2
1 1
2
2

,
`

.
|
+ +

d
dH
d
H d
(11.114)

Gii phng trnh (11.114) ta nhn c nghim tng qut:
S =

d
e
km
Q
at
r
2
0
2
2
2

(11.115)

Trong tch phn trn
at
r
0
0

. Do kch thc l khoan nh, nn c th xem

0 , t

4
2
tch phn (11.115) c dng:
S =

d
l
km
Q
at
r

4
2
4
(11.116)
Tch phn (11.116) a vo iu kin v ban u nhn c phng trnh:
S = ]
]
]

,
`

.
|

at
r
Ei
km
Q
4 4
2

(11.117)
Phng trnh trn c gi l phng trnh Theis. Hm

,
`

.
|

at
r
Ei
4
2
c gi
l hm Theis. Khi 1 , 0 05 , 0
4
2
<
at
r
th ngha l nc vn ng t trng thi gn
n nh:
Ei
2
2
25 , 2
4 r
at
Ln
at
r

,
`

.
|

(11.118)
Khi (11.117) c dng:
S =
2
25 , 2
4 r
at
Ln
km
Q

(11.119)
Phng trnh (11.119) gn ging phng trnh ca Duypuy, ch khc R = 1,5
at .
Nu biu din di dng logarit thp phn phng trnh trn c dng:
S =
2
25 , 2
lg
183 , 0
r
at
km
Q
(11.120)
11.7.1.2- L khoan khng hon chnh.
i vi l khoan khng hon chnh theo Veroghin phng trnh vn ng
ca nc c p n l khoan c dng:
S =
]
]
]

+
2
25 , 2
lg
183 , 0
r
at
km
Q
(11.121)
Gi tr

trong cng thc trn cng c xc nh theo bng (11.3).

11.7.2- i vi nc khng p.
11.7.2.1- L khoan hon chnh.
Phng trnh (11.120) khng ch p dng cho nc c p m c cho nc
khng p. Khi ta thay m bi h
e
-
2
S
v a bi a
m
- h s chuyn mc nc. Khi
phng trnh (11.120) c dng:

2
25 , 2
lg
183 , 0
2 r
t a
k
Q
S
S
h
m
e

,
`

.
|

(11.122)
Hay
(2h
e
S) S =
2
25 , 2
lg
366 , 0
r
t a
k
Q
m
(11.123)

11.7.2.2- L khoan khng hon chnh.
i vi l khoan khng hon chnh trong tng cha nc khng p theo
Veroghin c xc nh theo cng thc:

(2h
e
S) S =

,
`

.
|
+
2
25 , 2
lg
366 , 0
r
t a
k
Q
m
(11.124)
11.8- S tng tc ln nhau gia cc l khoan.
11.8.1- Khi nc vn ng n cc l khoan n nh.
11.8.1.1- i vi l khoan trong tng cha nc c p.
Khi khai thc nc di t hoc tho kh cc cng trnh khai thc khong
sn s xy ra s lm vic ng thi ca cc l khoan. Khi gia cc l khoan s
c s tng tc ln nhau. gii bi ton ny i vi tng cha nc v hn
ngi ta thng s dng phng php cng dng, cn i vi tng cha nc bn
v hn s s dng ng thi phng php chiu nh v cng dng.
Gi s trong mt tng cha nc c p v hn c n l khoan ng thi lm
vic ( hnh 11.18). Lu lng cc l khoan ln lt l Q1, Q2, Q3..Qn. Khi
tr s h thp mc nc ti im M cch cc l khoan khong r1, r2, r3rn
bng:
S1 =
1
1
lg
1 366 , 0
r
R
km
Q
S2 =
2
2
lg
2 366 , 0
r
R
km
Q
(11.125)

.
Sn =
rn
Rn
km
Qn
lg
366 , 0
Hnh 11.18: S cc l khoan tng tc ln nhau


ri
Ri
Qi
km
Si
n
i
n
i

1 1
lg
366 , 0
t

n
i
Si
1
= S
M
v do Ri ri nn c th xem R1 = R2 = R3 = = R.
Khi phng trnh trn c dng:
S
M
=
ri
R
Qi
km
Q
n
i
lg .
366 , 0
1

(11.126)
Nu cc l khoan lm vic vi cng gi tr lu lng th Q1=Q2=Q3= =
Qn = Q phng trnh (11.126) c dng:
S
M
=
ri
R
km
Q
n
i
lg
366 , 0
1

(11.127)
T (11.127) ta nhn thy:
1- Khi in M di chuyn n vch mt l khoan nao th S1=S0 v r1=r0,
r2=r
1-2
, r3=r
1-3
, r n= r
1-n
. Khi tr s h thp mc nc ti mt l khoan do b
tng tc bi nhng l khoan khc c xc nh theo cng thc:
So =
km
Q 366 , 0
(nlgR lg r
0
. r
1-2
. r
1-3
..r
1-n
) (11.128)
Hay
Q1 =
n
r r r r
n
R
kmSo

1 3 1 2 1 0
....... lg
1
lg
73 , 2
(11.129)
Phng trnh trn c gi l phng trnh ca Ph.Phorgaymer.
2. Khi cc l khoan nm trn mt vng trn r1 = r2 = r3 =.= rn = Rgl. Th
tng lu lng ca cc l khoan c xc nh theo cng thc:
Q
T
=
Rgl
R
kmSgl
lg
73 , 2
(11.130)
So snh (11.130) vi (11.102) ta thy chng hon ton tng t nh nhau,
ch khc trong (11.102) r
0
l bn knh l khoan cn (11.130) rgl l bn knh
ging ln.
Gi thit c moong khai thc vi din tch moong l F tnh lu lng nc
chy vo moong ta c th xem y l mt ging ln c bn knh tng ng
bng:
Rgl =

F
(11.131)
Sau khi tnh c Rgl c th s dng (11.130) tnh lu lng nc chy
vo moong vi tr s h thp mc nc d kin Sgl.
11.8.1.2- i vi l khoan trong tng cha nc khng p.
Tr s h thp mc nc ti l khoan LK1 c tnh theo cng thc:
Q1=1,366k
) ......... lg(
1
lg
) 2 (
1 3 1 2 1 0 n
r r r r
n
R
So So H

(11.132)
11.8.1.3- i vi l khoan trong tng cha nc t c p chuyn sang khng
p(hnh 11.16)
Q
1
= 1,366k
) ......... lg(
1
lg
) 2 ( ) 2 (
1 3 1 2 1 0
2
n
r r r r
n
R
M H So So H

(11.133)
Trong cc cng thc trn: Q1- lu lng ca l khoan th nht(Lk
1
) vi tr s
h thp mc nc So. r
0
- bn knh l khoan. r
1-2
, r
1-3
..r
1-n
- khong cch t l
khoan th nht n cc l khoan 2, 3,n. n- S l khoan tng tc ln nhau.
Khi cc l khoan phn b trn mt ng thng th lu lng Q1 ca mi l
khoan hon chnh tng tc ln nhau c xc nh theo cng thc ca
I.A.Trarneu(hnh 11.19)
a- i vi l khoan khng p:
Q1 = 3,14

R
r
S S H K
57 , 1 lg 3 , 2
) 2 (
+

(11.134)
Hnh 11.19: S b tr cc l khoan trn mt ng thng
b- i vi l khoan c p:
Q1 = 6,28

R
r
KMS
57 , 1 lg 3 , 2 +
(11.135)
y

- na khong cch gia cc l khoan trong dy.

Khi cc l khoan phn b theo cc dy trong l th lu lng ca mi l
khoan hon chnh Q1 c xc nh theo cng thc ca Maxket (hnh 11.20)
Hnh 11.20: Mt ct qua hai l khoan vung gc vi cc dy l khoan tho
kh
Q1 =
62 , 0
2

r
Ln
kmS

(11.136)
Xc nh lu lng ca cc l khoan tng tc ln nhau theo phng php
thy lc ca M.E.Antopxki l n gin nht.ong gi thit do s tc dng ca cc
l khoan lm gim lu lng ca chng v c biu din bi h s gim lu
lng

hay h s nh hng ca chng

. Cc h s ny c xc nh theo
cng thc:

q
q q
Q
Q Q 1 1

(11.137)

q
q
Q
Q 1 1

(11.138)
y Q v q- lu lng v t lu lng l khoan khng xy ra tng tc.
Q1, q1- Lu lng v t lu lng cng ca l khoan khi c s tng tc ca
n vi l khoan bn cnh.
Khi l khoan b tng tc bi mt vi l khoan th t lu lng ca cc l
khoan tng tc c xc nh theo cng thc:
Q1 = q(1-

) (11.139)
y

tng h s gim lu lng ca cc l khoan tng tc vi l

khoan nghin cu.
Lu lng ca l khoan tng tc vi tr s h thp mc nc nh c
xc nh theo cng thc:
Q1 = Sq1 = Sq(1 -

) (11.140)
Phng php ca Antopxki c s dng tnh lu lng ca cc l
khoan tng tc hon chnh, khng hon chnh v ph bin khi tnh lu lng ca
cc l khoan t trong tng cha nc c p cng nh khng p.
11.8.2- Khi nc vn ng n cc l khoan khng n nh.
Nh chng ta bit cng thc tnh lu lng chy n l khoan ca
Duypuy( trong vn ng n nh). Chng ch khc nhau gi tr R. i vi
trng hp vn ng khng n nh th R = 1,5 at i vi nc c p hay R =
1,5
t a
m i vi nc khng p. Cn khi vn ng n nh th i vi nc c p
R = 10S k , khng p R = 2S kh . Nh vy mi cng thc trong iu kin cc l
khoan tng tc vi nhau khi vn ng n nh u c th s dng cho trng hp
vn ng khng n nh. Khi thay i gi tr bn knh nh hng.
CU HI:
1- Trnh by nhng dng chuyn ng ca nc trong t ?
2- Cc dng chuyn ng trng lc ca nc trong t ?
3- Cc dng chuyn ng phi trng lc ca nc trong t ?
4- Trnh by quy lut thm ng thng ca nc di t hay quy lut thm
Dacxi ?
5- Trnh by th nghim m Dacxi lm rt ra nh lut Dacxi ?
6- Th no l gradian p lc ca dng thm ?
7- Xc nh lu lng ca dng thm n l khoan trong tng cha nc c p ?
8- Xc nh lu lng ca dng thm n l khoan trong tng cha nc khng
p?
@--------------------*^*-----------------------@
CHNG XII
Cc Hin Tng a Cht Vt L V a Cht Cng Trnh
12.1- Nhng khi nim chung.
Cc qu trnh a cht vt l do nng lng ca mt tri c ngha rt ln i
vi dng lc cua cc qu trnh sy ra mt t. S xut hin nhng qu trnh ny
quan st thy c gi l cc hin tng a cht vt l. Hot ng ca dng mt
v dng ngm v hot ng ca gi l nhn t ch yu ca cc qu trnh a cht
vt l. Khi xy dng nhng cng trnh nhng qu trnh a cht vt l c th nh
hng n iu kin xy dng v khai thc chng. Bi th khi nghin cu a cht
cng trnh cn c bit ch n cc qu trnh v hin tng a cht vt l.
Trong a cht cng trnh nhng qu trnh ny c nghin cu trn quan
im nh gi nh hng ca chng n cc cng trnh xy dng v kh nng ph
hy tn nguyn vn cc cng trnh xy dng, in kin khai thc bnh thng ca
chng bi cc qu trnh a cht vt l. Khi nghin cu cc qu trnh a cht vt
l vi mc ch a cht cng trnh khng ch nh gi nh tnh nh trong a
cht ng lc m nh gi nh lng biu tng nghin cu theo mc quan
trng ca chng i vi i tng xy dng c th trong nhng iu kin t nhin
nht nh. Khi ch n mc nguy him ca cc qu trnh i vi cng trnh
xy dng s a ra nhng gii php cng trnh ngn nga tc dng nguy him
ca cc qu trnh a cht vt l n cng trnh, bo m tnh nguyn vn v thi
gian khai thc di ca chng. Hiu qu ca cc bin php cng trnh phng nga
ph thuc vo mc nghin cu ca qu trnh ny, chnh xc l vo c trng
nh lng v nh gi mc nguy him ca n n cng trnh.
Phng php nghin cu a cht cng trnh cc qu trnh a cht vt l ch
yu khc vi phng php nghin cu trong a cht ng lc. Khi cng tc
nghin cu th nghim ngoi tri, nghin cu n nh cc qu trnh a cht vt l
v nhng tnh ton cho ta nhng nh gi nh lng cc qu trnh nghin cu c
ngha ln nht. Sau nhng qu trnh ny s c chn lm c s thit k
cc bin php cng trnh phng nga.
Hin nay c nhm phn loi cc hin tng a cht vt l. Trong a cht
cng trnh c phn loi ca Ph.P.Xavarenxki (1937). C s ca phn loi ny l
da vo nhng nguyn nhn khc nhau sinh ra cc qu trnh a cht vt l, pht
trin v s xut hin ca chng. Phn loi ca Ph.P.Xavarenxki nu trong bng
12.1:
Bng 12.1: Phn loi cc hin tng a cht vt l ca Ph.P.Xavarenxki
Nhng nguyn nhn c bn pht sinh v
pht trin ca qu trnh
Tn cc hin tng a cht vt l
1. Hin tng c lin quan n hot
ng ca nc mt
1. Si l b v nhng ph hy ca
chng(si l ca bin sng)
2. Si l sn dc(mng si)
3. Dng bn
2. Nhng hin tng c lin quan vi
s hot ng ca nc di t v nc
trn mt
4. Ly
5. Trm ng
6. Karst
3. Cc hin tng c lin quan vi hot
ng ca nc mt trn cc sn dc
7. Trt
4. Nhng hin tng c lin quan vi
hot ng ca nc di t
8. Si ngm
9. Ct chy
5. Nhng hin tng c lin quan vi
hot ng ca gi
10. Thi mn v thi tch
6. Nhng hin tng c lin quan vi 11. ng lnh ca th nhng v ng
s ng lnh v tan bng ca t n
12. ng bng vnh cu
7. Hin tng c lin quan n ni lc
trong t .
13. Trm tch, nh, trng n
8. Hin tng c lin quan n lc bn
trong ca tri t
14. Cc hin tng a chn
9. Hin tng c lin quan n hot
ng ca con ngi
15. Nhng bin dng trn mt v bn
di t khi khai thc ngm di t

12.2- Nhng hin tng c lin quan vi hot ng ca nc trn mt.
Nc trn mt nh bin, h, sng v cc dng tm thi trn mt lc a c
sc ph hy rt ln, sinh ra s si mn v ph hy t trn cc sn dc, ra
tri cc sn phm phong ha trn b mt lc a. Tt c nhng qu tr ny cn
c nghin cu bi s si l v ph hy b c th dn n s ph hy nhng
cng trnh phn b gn b, nh nh ca, ng t, , cng.vvvvv
Nhng qu trnh pht sinh do hot ng ca dng mt bao gm : 1- Si l b
bin v h 2- Xm thc ca sng 3- Dng bn
12.2.1- Si l b bin.
Tc dng ca sng, hi lu, ha tan ca nc..vvvvl nhng nhn t c
bn tc dng i vi n b bin, sng, h. Lc tc dng ca sng vo b c th
t 3kg/cm
2
.
V c trng tc ph hy b do tc dng ca sng kt hp vi cc nhn t
khc quan st thy mt s ni. Th d b bin Odetxa (Lin Bang Nga) hng
nm si l trung bnh 0,93m. nc ta trn khong 2300km b bin cng c
rt nhiu vng b sng bin si l.
Hin nay, ngi ta a ra nhiu bin php phng v chng s si l b
bin v sng h. V nguyn tc nhng bin php ny c tin hnh nh sau: 1-
Bo v b bin khi s tc ng ca sng bin 2- To kh nng n nh cc khi
t 3- tc ng hnh thnh cc bi bi.
Bo v b bin bng nhng cng trnh thy li rt phc tp v t tin, iu
kin xy dng chung i gn b rt kh khn.
12.2.2- Xm thc ca sng.
Tc ng a cht ca sng phn nh di dng ph hy t bi dng
nc c gi l xm thc, di chuyn cc sn phm ph hy c gi l tc dng
vn chuyn, cn lng ng cc sn phm ph hy c gi l hot ng tch t.
Cng ph hy ca con sng biu hin di dng o lng sng, si l b. Do
nhng hn tng hnh thnh thung lng sng. y l ni tp trung dn c v
c nhiu cng trnh xy dng. Do vy nghin cu quy lut hnh thnh thung lng
sng v nh hng ca cc qu trnh khc nhau xut hin trong thung lng sng
n iu kin xy dng v s n nh ca cc cng trnh c ngha thc tin rt
ln.
Nhng thung lng sng c nghin cu vi mc ch khc nhau. Phng
php m t thung lng sng cng nh phn tch chi tit lch s pht trin ca
chng c nu trong cc gio trnh a cht ng lc v a mo. nh gi
iu kin a cht cng trnh ca nhng phn thung lng sng trn quan im xy
dng cc cng trnh v khai thc chng cn ch cc vn sau: 1- c trng
mt ct dc thung lng- Chiu rng lng sng 3- cu to a cht lng v sn
thung lng 4- s tn ti cc qu trnh a cht vt l trn b sng 5- tnh cht c
l ca t cu to lng v b thung lng.
Nhng qu trnh a cht vt l theo cc thung lng sng thng gp gm
hin tng si mn, trt (hnh.1). Hot ng si l b sng thng xy ra mnh
m nht vo thi k l. Khi s sinh ra s ph hy b v cc cng trnh xy dng
ven b. Khi b cng cao li c cu to bi t b ri nh ct pha, st pha th
cng d b ph hy.
Hnh 12.1: S si l b sng
S si l b sng ph thuc vo quy lut ng thi thy ng lc. Vn
ny c trnh by trong gio trnh thy vn cc dng sng. bo v nhng
phn thung lng sng khi b si l v ph hy c th s dng cc bin php khc
nhau, chnh tu hot ng si l ca b sng.
12.2.3- Dng bn .
Nhng dng bn thng xut hin c tnh chu k vng ni. Nhng dng
ny c tc ln t trn ni xung nn c tc ph hy rt mnh. Qu trnh
pht sinh v hnh thnh dng bn rt phc tp v ph thuc vo nhiu nhn t
nh: kh tng, a mo, a cht, th nhng, thc vt..vvvv.. S pht sinh
dng bn thng c lin quan vi cc iu kin sau (1) sn dng ng c
cu to bi ct, st hnh thnh trong qu trnh phong ha. (2) kh hu kh to iu
kin tch t cc sn phm b ri trn cc sn dc ng. (3) ma ln.
Dng bn c phan ra:
1- dng nc . Dng ny gm ch yu l nc v , cc phn ht nh chim
t l rt nh.
2- dng bn. Dng khng c ch c nc v nhng phn ht nh.
3- Dng bn . y l dng hn hp gm mt phn ln ht nh ln .
i ph vi dng bn rt phc tp v khng phi bao gi cng t c
yu cu. Trc ht cn bo v rng v lp ph t nhin trn sn thung lng sng.
Dng bn thng xy ra nhng ni a hnh tr tri, thc vt khng pht trin
v trm trng nhng ni cy ci rm rp. chng dng bn cn xy dng
cc p, ngn s pht trin ca dng bn ti nhng ni nguy him.
12.2.4- Hin tng ny c lin quan n hot ng ca nc mt v nc di
t trn cc sn thung lng.
Do nh hng hot ng ca nc mt v nc di t nhng sn dc t
nhin hay nhn to c th b bin dng. Trong s cc hin tng thng gp c 1-
2- l 3- trt 4- dng . Hin tng trt c ngha quan trng nht
trong cc hin tng trn v cng ph bin nht.
11.2.4.1-
S tch v ca cc khi t b ph v v ln xung theo sn nghing
gi l . thng pht trin trn nhng sn dc vng ni, b bin,
thm ch c trn nhng thung lng sng khng su. sinh ra do t c
bn vng yu v nh hng ca qu trnh phong ha, cng vi hot ng ca nc
trn mt v di t. S tc ng tng hp ca chng lm cho khi t di
chuyn di tc dng ca trng lc. Tc dng ca trng lc l nguyn nhn trc
tip sinh ra . ng t cng nh xy dng cc cng trnh khai thc khong
sn khng hp l trn cc sn dc c th lm tng qu trnh .
Cn ch kh nng xut hin cc khi khi xy dng ng st t,
trm thy in, cc cng trnh xy dng dn dng vng ni. Khi iu kin a
mo, cu to a cht, kin to ( s tn ti trn cc sn dc cc khe nt, ti vn
nt, mc phong ha t v b dy ca i phong ha mnh) cn ch
nhng nghin cu.
ngn nga nhng khi nh cn bt sn dc, ximang ha khe nt.
Vic la chn cc bin php phng chng s c thc hin theo kt qu
nghin cu a cht cng trnh khu vc.
12.2.4.2- l
S ln ca cc mnh t di chn v trong cc phn thp ca cc sn
dc ng c gi l l. Chng pht sinh do qu trnh phong ha ca t .
Nhng mnh vn c hnh thnh trong qu trnh phong ha s di chuyn mt
cch t t xung pha di theo sn dc. Hin tng l quan st thy min
ni, c bit trong iu kin kh hu lc a kh, nng. l gm nhng mnh
vn ca t c kch thc khc nhau, t nhng ht ct n nhng mnh ti
vi mt khi. Quy m l c th thay i t vi mt n vi chc mt, i khi ti
30-40
0
.
l l mt hin tng bt li khi xy dng ng t v ng st.
ngn nga hin tng l b mt ca n cn c lm thoi, sn nghing c
h thp tng bc, gia c bng thm thc vtvvvv.
12.2.4.3- Trt
S chuyn dch ca cc khi xung bn di theo sn nghing t nhin
hay nhn to di tc dng ca trng lc c biu hin r rng ca mt trt trong
nhiu trng hp c lin quan vi hot ng ca nc mt v nc di t c
gi l trt. Trt l mt qu trnh pht trin ko di trn cc b bin, h, sng
cng nh trn cc sn dc ng ca knh, h moong, moong khai thc khong
sn.vv..vv.
Hin tng trt pht trin rt ph bin nc ta vng c kh hu nhit i
m, c bit l dc tuyn ng t Ha Bnh i Sn La v t Lo Cai i Sapa.
Trt c hnh thnh do s kt hp ca hng lot cc nhn t t nhin v
nhn to ph hy iu kin bn vng ca t . Nhng nhn t c bn hnh thnh
trt bao gm: (1) s si l chn cc sn nghing bi cc dng nc hay cn gi
l s xm thc, mi mn. (2) Do tc ng thy ng v thy tnh ca nc di
t xut l trn cc sn nghing. (3) Phong ha ca t lm gim tn ngun
khi, bn vng ca chng v hnh thnh cc khe ntvvvv (4) Do s tng
trng lng ca t bi nc ma hay nc ti nhn to. (5) S ct cc sn
dc khi xy dng. (6) Do s y t trn cc sn dc, s xy dng cac1n
cng trnh gn cc sn dc, m nhng cng trnh ny ph v iu kin n nh
t nhin ca cc sn nghing. (7) Tc dng ng ca ng t, sng v chuyn
ng ca on tu..vvvv..(8) Khi san lp lm tng dc ca cc sn dc.
Trong iu kin t nhin nhng nguyn nhn v nhng nhn t to kh
nng hnh thnh trn cc sn dc nhng qu trnh trt. Bi vy trong nghin
cu a cht cng trnh khi cc sn dc b trt lm sng r tt c nhng nguyn
nhn, nhng nhn t ch yu c ngha rt ln. T nhng nguyn nhn ch yu
mi xc nh c cc bin php phng chng. Ch c tin hnh nh th mi c
hiu qu.
Tnh a dng ca cc nguyn nhn v cc nhn t pht sinh v pht trin trt
l l do v sao cho n nay vn cha c mt phn loi trt tng hp. Sau y
chng ta s nghin cu phn loi ca Ph.P.Xavarenxki. Phn loi ny c s
dng kh ph bin. C s ca phn loi l nhng du hiu cu to trt v v tr
b mt sn dc. Ty thuc vo nhng vn nu trn Ph.P.Xavarenxki chia
trt ra: trt u hng, trt thun hng v trt lon hng.
1- Trt u hng.
Trt c hnh thnh trong t thng nht(hnh 12.2). Th d khi st
b phong ha trn cc sn dc. Hnh dng b mt trt gn vi b mt hnh tr.
Hnh 12.2: S trt u hng
(1)- Khi trt (2) cu thnh khi trt (3) Mt trt
2- Trt thun hng.
Trt c b mt theo b mt c trc y ca lp, theo cc khe nt hay
theo b mt phn chia e lm v gc (hnh 11.3) gi l trt thun hng.
3- Trt lon hng.
Trt c b mt trt ct b mt ca cc lp (hnh 11.4). Loi trt ny c
quy m rt ln.
Hnh 12.3: S trt thun hng
Hnh 12.4: S trt lon hng
N.Ia.Denhixov da vo s di chuyn ca trt chia ra hai loi ch yu:
Dng trt v trt nn p.
(1) Dng trt l s di chuyn theo sn nghing ca t st vi b dy khng
ln, n 5m (hnh 12.5). c trng ca dng trt l chng ph thuc vo iu
kin kh tng v s gim tc dch chuyn theo chiu su. S cong ca cy trn
b mt khi trt (Rng say) hay cc ct in.vvvv. l mt biu hin ca
dng trt.
Hnh 12.5: S dng trt
Nguyn nhn c bn hnh thnh dng trt l s gim bn ca st do nh
hng ca qu trnh phong ha v m ca t . iu lm xut hin trong
t tinh do(chy).
(2) Trt nn p thng xy ra trong phm vi rng vi b dy khong 10m. S
hnh thnh trt nn p (hnh 11.6) c gii thch nh sau. mt chiu su no
trong st c vch nm nghing v chu mt p lc khng i do nhng lp t
nm trn s pht sinh i bin dng do. Theo Denhixov l i chy th
st b p v pha nghing sinh ra s nghing ng thi ca lp nm trn v phi
v s h thp ca b mt t(hnh 11.6b).
Sau khi th tch ca st b p tng s dn n s dch chuyn ca phn t
b tch ra theo khe nt v hnh thnh khi trt
.
Hnh 12.6: S pht trin ca khi trt nn p theo N.Ia.Denhixov.
1- vi 2- st 3- Bin
Hnh thi ca cc sn trt rt khc nhau ty thuc vo c trng ca t
cu to nh sn dc v iu kin th nm ca chng, cng vi cc nhn t hnh
thnh trt v nhng nguyn nhn khc. Mi khi trt c c trng bi b mt
trt, bc trt, nn trt, thm trt v th trt.
(1) B mt trt.
B mt m khi trt c tch ra v di chuyn c gi l mt trt .
Hnh dng b mt trt trong nhng trng hp khc nhau khng ging nhau. N
c th l mt b mt ln sng, gp khc, phng, i khi l mt mt cong fga62n
vi b mt hnh tr. B mt trt c xc nh bng cch khoan cc l khoan, tt
nht l o cc h o.
(2) Bc trt
Bc trn phn hn hp c cu to bi cc loi th nm ban u ca
chng c gi l bc trt.
(3) Tr trt
H c hnh thnh trn sn dc do s trt ca khi t thng c dng
ovan c gi l tr trt. ng vng cung gii hn phn pha trn ca tr c
gi l mp trt.
(4) Nn trt hay y trt
ng giao nhau ca b mt trt vi sun dc c gi l mp trt. y
trt c th trng vi nn trt hoc cao hn hoc thp hn n
(5) Thm trt.
Din tch c hnh thnh thp hn bc trt trn b mt ca khi hn hp
thng c gc nghing v pha sn ban u c gi l thm trt.
(6) Th trt.
Khi hn hp c nhng dng khc nhau( g gh, bc vvvv) c gi l
th trt.
Ty thuc vo cc nguyn nhn, cc nhn t pht sinh v pht trin cc qu
trnh trt m xc nh cc bin php chng trt. chng trt cn s dng
tng hp cc bin php loi nhn ch yu hnh thnh trt.
Phng php nh gi s n nh va khi trt.
Nghin cu a cht cng trnh cc sn dc t nhin v nhn to ngoi
nhng c trng cu to a cht, c im a cht thy vn, a mo cn cn
phi nh gi s n nhca cc sn dc tng ng vi cc yu cu ca cng
trnh xy dng (ng, p, knh..vvvv).
Thc t nghin cu v thit k tho ra nhiu phng php khc nh gi
s n nh ca cc sn dc t nhin v nhn to.
12.3- nh gi a cht cng trnh cc hin tng karst.
Nhng hiu bit v bn cht karst, v thnh phn ha hc ca nc karst
trong iu kin ng thi t nhin v nhn to l nhng tin la chn cc
phng php phng chng nc di t chy vo cc ging m v cc cng trnh
khai thc khc.
Trong xy dng cc cng trnh thy li nh p, knh, h nc cha..vv.vv.
nghin cu karst c ngha c bit quan trng. S tn ti karst trong vng xy
dng cc cng trnh thy li i hi phi p dng cc bin php k thut rt phc
tp v t tin mi c th loi tr c nh hng su ca karst n cng trnh.
Vn karst i vi xy dng cc tuyn ng st cng c ngha rt ln.
S bin dng ca cc tuyn ng st do karst quan st thy trn nhiu tuyn
ng st chy qua nhng vng pht trin karst mnh.
Karst cng nh hng rt ln n vic xy dng cc khu cng nghip.
nc ta khi xy dng cc nh my ximang Bin Sn (Thanh Ha) Tam ip (Ninh
Bnh) do nh my t trn cc cnh ng karst nn gy ra kh nhiu kh khn
khi thi cng xy dng v nhng tn km v mt kinh t.
Khi xy dng cc cng trnh trong nhng vng pht trin karst cn phi
nghin cu a cht cng trnh mt cch chi tit. Nhng ti liu nghin cu l c
s lun chng cc bin php phng chng. Trong qu trnh nghin cu phi lm
sng t s phn b, v tr, kch thc ca cc di karst, ng lc ca nc karst
trong iu kin t nhin v khi tn ti cng trnh xy dng, lin h ca karst vi
nc mt, tnh bn vng v n nh ca b karst ha. Phn tch lch s pht
trin a cht ca vng d kin xy dng cng nh tin hnh cc cng trnh thm
d (ging, h o, tuynenvvvv) khoan cc l khoan, ng dng phng php
a vt l. Nghin cu trong phng th nghim l nhng phng php nghin cu
karst. Kt qu nghin cu a cht cng trnh v karst s c s dng d bo
iu kin a cht cng trnh khi xy dng cng trnh v khi cng trnh lm vic c
ch n c im ca cng trnh v cc bin php d kin bo v. iu ny cn
c nu trong thit k.
12.4- Qu trnh si ngm.
Si ngm l mt hin tng (qu trnh) b mt t h thp do s ra la, ha
tan mnh cc vt cht bi nc di t t t nm bn di.
Vi thut ng si ngm chng ta nn hiu ch yu l s li cun c hc
nhng phn nh ca t do s chuyn ng ca nc di t lm cho t
nm trn st xung v kt qu l b mt t b h thp.
Phn ln qu trnh si ngm xy ra trong ct ht nh. Si ngm c hc xut
hin khi c s li cun t ct nhng phn ht nh. iu ny ch c th sy ra vi
thnh phn ht, cu trc tng ng v khi tn ti p lc thy ng.
p lc thy ng ca nc di t ng vai tr rt ln lm bin dng sn
dc nhn to v t nhin. p lc thy ng theo ng cong h thp ca dng
thm trn hnh (11.7) c xc nh bi cng thc:

D = n . I (12.1)
y D- p lc thy ng - Khi lng th tch ca nc, n- l
hng ca t I- Gradian thy lc
.
Hnh 12.7: S p lc thy ng theo N.A.Sutovit
Si ngm c hc di nh hng ca p lc thy ng quan st thy trong
trng hp nu D ln hn T gia phn ht trng thi cn bng. Lc ny c
hnh thnh t lc ma st gia cc phn ht c biu din qua h s ma st trong f
v lc php tuyn N t khi lng t nm trn.
xc nh gi tr gradian thy lc ti hn trong trng hp si ngm c hc
c th xy ra theo E.A.Damadin c th theo cng thc.
I
th
= (

- n ) (1 n) +o,5n (12.2)

y

- Khi lng ring ca ct n- l hng ca ct

12.5- Ct chy.
Thut ng ct chy gp nhiu trong cc cng trnh sn xut v khoa hc.
Nhng hin nay thut ng ny cha c nh ngha r rng. Trong thc t ta hiu
ct chy l hin tng t bo ha nc m khi thi cng cc moong khai thc,
cc ging b ct chy vo.
trng thi ct chy t th c thnh phn ht khc nhau. Khi b rung,
chn ng v tc ng c hc bn ngoi th chng ri ra v chy ng thi vi
nc cha trong chng.
Trong a s cc trng hp tnh ct chy l ca ct ht nh cha mt lng
ht bi, st v cc keo hu c. Th d trong cc trm tch hin ti bin, vng,
vnh v hvvvv. Thng trong trm tch cha cc phn l lng trong nc.
l iu kin sinh ra ct chy.
ht th (nh ct ht trung, th, sn i khi l si) c th sy ra ct chy.
Khi c s chnh nhau gia mc nc di t chy vo v trn vch ging ln s
xut hin tc dng ca p lc thy ng.
mt s loi tnh ct chy rt n nh, mt s loi khc khi gim
m hin tng ct chy s khng xut hin. Da vo tnh cht ca ct chy
A.Ph.Lebedep chia ct chy ra hai loi: (1) Ct chy thc, ng thi vi p
lc thy ng, nhng phn keo cha trong cng ng vai tr rt ln trong s
xut hin ct chy. (2)- Ct chy gi, ch c p lc thy ng l nhn t sinh
ra ct chy.
T kt qu nghin cu A.Ph.Lebedep i n kt lun tnh cht ca ct
chy thc l do s tn ti trong nhng ht keo. Nhng ht keo ny c tc dng
nh du bi trn v lm gim ma st gia cc phn ht ln. p lc thy ng ch
lm tng cng ct chy thc.
Nh vy, nh gi kh nng chuyn t ct sang trng thi ct chy cn
ch mt s du hiu sau: (1) S tn ti trong ct nhng keo khong, c bit l
thnh phn Mongmorilonut. (2) S c mt cc vt cht hu c. (3) Tnh nh nc
yu ca ct. (4) Gi tr gradian p lc thy ng thng l nguyn nhn c bn
lm xut hin ct chy.
12.6- Cc hin tng a cht cng trnh.
Nh chng ta bit nhng qu trnh sinh ra do con ngi xy dng cng
trnh c gi l cc qu trnh v hin tng a cht cng trnh. Cn lu cc
qu trnh a cht- vt l v a cht- cng trnh tng t nhau thng c lin quan
cht ch vi nhau v thng kh phn bit s khc nhau gia chng. Bi th
nhng qu trnh l kt qu xy dng ca con ngi c xem l cc qu trnh a
cht cng trnh.
Nhng hin tng a cht cng trnh rt a dng. iu mt mt l do s
khc nhau v hot ng cng trnh ca con ngi, mt khc l do s khc nhau v
iu kiu t nhin xy ra hin tng ny. Nhng qu trnh a cht cng trnh sau
c ngha nht trong thc t: Bin dng ca t trn nn ca cng trnh, bin
dng ca b moong, p lc t v s ng n trong cc cng trnh khai thc
m, s dch chuyn ca t trn cc cng trnh khai thc ngm.
12.6.1- S bin dng ca t trn nn cc cng trnh.
Nhng cng trnh tc dng rt phc tp ln t l nn ca chng. Tt c
cc cng trnh tc dng ln t nu nh ti trng tnh thng ng khng i. Di
ti trng do t b nn tt c my mc cng u c kh nng chuyn ln t ti
trng ng. Tt c nhng tc ng ny c chuyn t cng trnh ln t nn. Do
sinh ra bin dng nn v trt. S nn ca t nn lm cho cng trnh b ln.
Gi tr ln tuyt i ca t nn rt khc nhau t vi phn xangtimet n hng mt
khng phi tt c ln u nguy hin i vi cng trnh. Ln u ca cng trnh
trong phm vi ca n thng khng nguy him, c khi gi tr ln tuyt i rt ln
(khong vi chc xangtimet). Ln khng u ca cng trnh sinhra bin dng khc
nhau trong chng dn n chng b ph hy hon ton l nguy him nht. S ln
nh th quan st thy cc cng trnh m t nm trn nn ca chng ng
nht v thnh phn v tnh cht.
Tnh chu nn ca t c thnh phn v cu to khc nhau l khc nhau.
Ngi ta th nghim tng trong gii hn ti trng c trng i vi xy
dng(n 5-7 kg/cm
2
v t khi t 10-15kg/cm
2
) ch c bin dng n hi. Gi tr
tuyt i ca chng nh, khng c ngha thc t.
Tnh chu nn ca sn, si cng trong gii hn ti trng nu trn l khng ln
v khng c ngha thc t.
Tnh chu nn ca ct trong gii hn ti trng tn ti thc t c th khc nhau
ty thuc thnh phn cu to ca chng v ch yu ph thuc vo c trng ca
ti trng. Khi ch c tc dng ti trng tnh thm ch i vi ct cu to ri rc s
b nn cht, nhng trong gii hn khng nguy him i vi cng trnh. Khi c tc
dng ca ti trng nng nn cht ca ct c bit l ct cu to ri rc c th rt
ln. iu ny cn ch trong trng hp nh gi nn cng trnh l ct.
st c tnh chu nn ln nht. S bin dng th tch trong nhng loi
ny do s tc dng ca cng trnh c N.Ia.Denhixov phn ra: Bin dng n
hi, cu trc v cu trc-hp ph. ngha ln nht i vi xy dng c bin dng
cu trc. Bin dng ny ko di theo thi gian khng ph thuc vo s tn ti hay
khng tn ti nc trong l hng ca st. Di nh hng ca ti trng cng trnh
ti ni tip xc ca cc ht s xut hin ng xut tip tuyn. Do tc dng ca ng
xut tip tuyn ny s lm dch chuyn cc ht v pha l hng bi gi tr ca l
hng c th so c vi kch thc ca cc ht. Cho n by gi vn cha xc
nh c trng thi gii hn ti ni tip xc trong st ch xy ra bin dng n
hi. Nu ng xut ti ni tip xc ln hn lc lin kt trong st s pht sinh
bin dng cu trc khng thun nghch bin dng nn. Bin dng cu trc s kt
thc do s tng lin kt gia cc ht khi chng gn nhau( lc tc dng vandevan
tng ln) hay do s ph hy s tng ng gia kch thc ht v gi tr l hng m
theo chiu nn cht ca s gim i.
B dy mng mng ca nc lin kt vt l s thay i khi st b nn cht
do tc dng ca ti trng. iu ny s sinh ra bin dng cu trc-hp th thun
nghch. Nu ngoi lc ln hn lc hp ph tng tc gia cc ht st v lng cc
th s xy ra s p nc t cc phn ht, ko theo s nn cht ca st. Nu
ngoi lc yu hn th di nh hng ca hp th b dy mng hydrat ni tip
xc gia cc ht s tng ln v st s trng n. Do do nh hng ca bin
dng cu trc- hp ph c th xy ra s nn cht v trng n ca st ty thuc
vo t l gia lc hp th v p lc ti v tr tip xc gia cc phn ht v nhm
ht.
12.6.2- S bin dng ca b moong.
Trn cc moong khai thc quan st thy nhng bin dng khc nhau ca
cc b dc trong s c hin tng trt. Vi k thut hin i khi khai thc
khong sn c th m nhng moong su ti hng chc hng trm mt. nc ta
moong khai thc than cc Su l moong su nht. Hin nay (nm 2004) y
moong nm cao trnh (-105)m. Khi chiu su moong tng ln th bin dng b
moong cng tng ln. Khi cn c s phn on v bin php phng nga.
c nhng bin php phng nga hp l v c hiu qu cn xc nh nhng bin
dng ca b moong v nhng nguyn nhn xut hin nhng bin dng .
Khi khai thc bng phng php l thin cn quan st s pht sinh xy ra
v ang xy ra nhng bin dng khc nhau ca sn dc loi tr hu qu ca
chng.
S n nh ca b ng v tng bi thi ca moong khai thc ph thuc vo
nhiu nhn t xut hin ng thi v tng tc ln nhau. Nhng nhn t ch yu
bao gm;
(1) Cu to a cht (thnh phn, cu to, kin to, mc nt n, iu kin th
nm ca t ). Thnh phn thch hc ca t bi thi v c trng thu gom
ca chng. Thnh phn thch hc ca n bi thi, iu kin a cht thy vn v
kh nng xut hin trn cc sn dc p lc thy ng, c th sinh ra qu trnh si
ngm. Tnh cht c- l ca t v s thay i ca chng trong qu trnh khai
thc.
(2) Dng sn dc ca b ng v bi thi; S b tr cc thit b vn ti m,
cng ngh sn xut v hnh dng bi thi. Trong trng hp s dng cu vn ti
bi thi th cng ngh khai thc v dng bi thi l mt trong nhng nhn t ch
yu quyt nh s n nh ca b moongkhai thc v bi thi.
Nhng bin dng ca b ng v bi thi ca moong khai thc c th gm
nhng dng sau: 1- trt 2- ovan 3- c tch 4- p tri 5- Trt ln ca sn
dc 6- si l sn dc.
12.6.2.1- Trt sn dc.
S trt sn dc b moong khai thc ph thuc vo nhiu nhn t, nhng
ch yu l do s khng ph hp gia chiu cao h
1
, h
2
, h
3
v gc dc

1
,

2
,

3
ca cc bc hay thnh moong

, tnh cht c l ca t (hnh.8). Trong trng

hp quan st thy s xut l nc di t th c kh nng xy ra s si ngm hay
p lc thy ng, kt hp vi cc nhn t khc s lm mt n nh sn dc v
dch chuyn khi t.
12.6.2.2- van.
van l hin tng khc vi trt ch c s di chuyn rt nhanh ca v
khng c biu hin r rng ca mt trt thng ko theo t b lt v vn nt.
Hin tng van quan st thy khi xy dng cc b moong bng phng php
thy c hc cng nh khi chiu ao qu mc khng ph hp vi bn ca t .
12.6.2.3- l tch.
L s di chuyn theo sn dc ca nhng khi t khng c lin kt. Chng
c quan st thy trn cc sn dc ca cc ovan mi v khng c ngha
ln khi m m.
12.6.2.4- p tri sn dc.
p tri sn dc l do bin dng do ca t di nh hng p lc ca
cc khi t bn trn. Khi khng hnh thnh b mt trt. Hin tng ny
thng quan st thy khi trn than bn hay t bn, st nm trng thi do
v chy. Do p tri nn t ca sn dc s b ln v dch chuyn.
Hnh 12.8: S moong khai thc.
12.6.2.5- Trt ln sn dc.
Trt ln hnh thnh trn sn ng v c bit trn sn ovan. Chng hnh
thnh do ti trng ca t xe goong i khi ca cc my xc.
12.6.2.6- Si l sn dc.
Nc di t v nc ma l nguyn nhn sinh ra hin tng si l sn
dc. Trong trng hp thot nc khng hp l, sau nhng trn ma ko di v
c bit ln nc hnh thnh trn cc sn dc nhng h si c vch rt dc, do
nhng sn dc c hnh thnh s l v st xung.
12.6.3- p lc t .
p lc t l ng xut trong t xung quanh cng trnh khai thc ngm.
p lc t xut hin s ph hy v dch chuyn t gn cng trnh khai thc
v tc dng rt mnh ca vo v chng. Do nh hng ca ng xut ny lm
bin dng cng trnh khai thc. ngn nga hin tng ny cn gia c mi, vch
v c y cng trnh khai thc. p lc m l lc m s xut hin ca n l do sc
ht ca tri t.
Trong nhng iu kin khc nhau gi tr p lc t khc nhau. N l hm
ca nhiu nhn t ch yu l:
(1) iu kin a cht ( thch hc,kin to, tnh phn lp..vvvvv)
(2) Tnh cht vt l- k thut ca t .
(3) Chiu su ca cng trnh khai thc, kch thc v hnh dng ca chng.
(4) B dy ca va khong sn khai thc v gc nghing ca chng.
(5) nh hng khai thc so vi yu t th nm ca t .
(6) H thng cng trnh khai thc, tc ca qu trnh khai thac1va2 tc
t v chng.
(7) Kh nng iu chnh nc l.
(8) Tnh c hc ca vt liu chng, c trng lin kt ca cu to bn trn v
chng vi mi.
Dng xut hin ca p lc t khc nhau u tin mi b vng mi, sau
xut hin cc khe nt v chng pht trin t t, tip theo sy ra st khng ln, tt
c nhng mnh t ri xung v vm b ph hy.
Hin nay c rt nhiu l thuyt gii thch nguyn nhn xut hin p lc t
v dng xut hin ca n. iu ny chng t vn p lc t rt phc tp.
Nhng phn ln cc l thuyt u cho rng p lc t l do p lc trng lng
t ln th tch vm b ph hy c dng parabon. L thuyt vm b ph hy do
M.M.Protodiakonov a ra vo nm 1907, n nay vn cn gi tr.
Chiu cao vm b ph hy theo Protodiakonov c xc nh theo cng thc.

Y =
f
a
(12.3)
y a- Na chiu rng ca cng trnh khai thc.
f- H s kin c ca t ( theo protpdiakonov)
Khi gi tr p lc t ai sinh ra bi trng lng ca t ln th tch
vm b ph hy c xc nh theo cng thc.
P =
3
4
ay =
3
4

f
a
2
(12.4)
y - Khi lng th tch ca trong phm vi vm b ph hy.

Khi nghin cu p lc t cn xc nh:
(1) Gi tr, phng v s phn b ca lc trong bao quanh cng trnh khai
thc. iu ny rt cn thit tnh ton cng trnh nhng dng n nh v cc kch
thc khc ca cng trnh khai thc v v chng.
(2) Quy lut xut hin p lc m kp thi x l t xung quanh cng trnh
khai thc v hon thin cng ngh iu tit p lc m.
CU HI:
1- Trnh by phn loi cc hin tng a cht vt l ca Ph.P.Xavarenxki ?
2- Trnh by hin tng si l b bin v h ?
3- Trnh by hin tng xm thc ca song ?
4- Dng bn ?
5- Trnh by cc hin tng c lin quan n hin tng ca nc mt v nc
di t trn sn cc thung lng sng ( , l v trt) ?
6- nh gi a cht cng trnh cc hin tng karst ?
7- Hin tng si ngm ?
8- Hin tng ct chy ?
9- Trnh by cc hin tng a cht cng trnh ( s bin dng ca t trn
nn cc cng trnh, s bin dng ca b moong khai thc, p lc t )
@--------------------*^*-------------------@
CHNG XIII
Nghin Cu a Cht Thy Vn
13.1- Nhng khi nim chung.
13.1.1- Nhim v o v a cht thy vn.
Nghin cu iu kin a cht thy vn ca khu vc bao gm nghin cu cc
tng cha nc, s lng ca chng, b dy, iu kin cung cp v thot, tnh cht
v cht lng nc. Tr lng nc di t, lm sng t kh nng s dng nc
di t i vi cc mc ch khc nhau l nhim v c bn ca nghin cu a
cht thy vn ni chung.
Nghin cu tng hp ca a cht thy vn c tin hnh t l 1:1000000,
1: 500000, 1: 200000, 1: 100000 bng cch tin hnh o v a cht thy vn,
thnh lp bn cc a cht thy vn vi t l tng ng. cng l nhim v
c bn ca a cht thy vn. Cc bn ca a cht thy vn vi t l nu
c s dng gii quyt cc vn lin quan n thnh lp bo co kinh t- k
thut v s thit k chnh c lin quan n nc di t. Nu iu kin a
cht thy vn khng phc tp th bn a cht thy vn c t l 1: 200000,
1:100000 c th c s dng gii quyt cc vn pht sinh trong giai on
lp thit k.
o v a cht thy vn c tin hnh khi c bn a cht thy vn cng
t l hoc ln hn. y l c s cn thit tin hnh o v a cht thy vn. Khi
khng c bn a cht vi t l cn thit s tin hnh o v a cht- a cht
thy vn tng hp. Trong qu trnh o v s ng thi thnh lp bn a cht v
a cht thy vn.
13.1.2- Ni dung ca bn a cht thy vn.
Cc bn a cht thy vn quc gia t l 1: 1000000, 1:500000 c
thnh lp theo ti liu lu tr v theo ti liu ca cng tc o v ngoi tri. Cc
bn t l 1:200000 v 1:100000 bt buc thnh lp vi vic tin hnh cng tc
o v ngoi tri v s dng nhng ti liu lu tr . Nhng c trng ca nc
di t trn bn a cht thy vn quc gia c a ln chiu su nghin
cu khi c ti liu bo m thnh lp bn chun vi t l cn thit. Khi lng
v c trng ca cc cng tc bo m mc chun ca bn a cht thy vn
quc gia vi nhng t l nu c xc nh bi cc ch o v vic thnh lp
cc bn a cht thy vn, cng nh tin hnh nhng cng tc ny ngoi tri
v chnh l ti liu ngoi tri.
(1) Trn cc bn t l 1: 1000000 v 1: 500000 s th hin phn vng a
cht thy vn theo iu kin lch s t nhin ( cu trc a cht, a movv
vvv) c quyt nh bi iu kin hnh thnh nc di t. Trn cc bn t
l 1: 200000 v 1: 100000 khng bt buc phn vng a cht thy vn.
Bn a cht thy vn quc gia c thnh lp trn cng mt t vi vic
phn ra cc tng cha nc chnh. Trong trng hp c mt vi tng cha nc s
thnh lp cc t b sung hay bn ct chnh.
(2) Phn chia v biu din cc n v cha nc.
Trn cc bn a cht thy vn quc gia khng ph thuc vo s t, i
vi tng hay phc h cha nc u tin s phn chia tui v s phn b ca cc
tng hay phc h cha nc, min cung cp, chiu chuyn ng v min thot,
tnh cht vt l ca nc, khong ha, chiu su th nm ca nc di t,
c trng cht lng ca cc tng cha nc hay phc h cha nc, s xut l
trn mt t cch nc. i vi cc tng cha nc nm su, cc ch tiu nu
trn ch a ln bn di dng k hiu ti mi im nc. Trn mt ct a cht
thy vn ngoi nhng ti liu nu trn bn cn phn nh cu to a cht
theo chiu su, thnh phn thch hc, s thay i ca cc tng, phc h cha
nc, mc nc, gi tr p lc ca cc tng cha nc.
Mc phong ha ca cc tng cha nc hay phc h cha nc trn bn
c c trng bi cc con s ( bi hng lot du hiu ca im nc) lu
lng t c cc i khi ht nc hoc lu lng khai thc ca cc cm khai
thc nc vi ch dn nu c th c tr s h thp mc nc.
Ngoi vic thnh lp t bn a cht thy vn bt buc cn thnh lp
nhng bn thy ng cao, thy ng p, bn tr lng nc di t, mc
phong ph nc, thnh phn ha hc v kh cng nh nh cc bn thuc cc
lnh vc chuyn mn ph hp vi cc vn chuyn mn ca tng lnh vc kinh
t. Bng lit k cc bn v phng php thnh lp chng cn c nghin cu
trong thit k tin hnh o v a cht thy vn.
13.1.3- Ni dung bn thuyt minh bn a cht thy vn.
Trong bn thuyt minh bn a cht thy vn quc gia s trnh by nhng
c trng ngn gn, nhng r rng v ton din ca iu kin a cht thy vn
khu vc thnh lp bn vi nhng d bo ch yu v t l s dng nc di
t ca cc tng cha nc khc nhau i vi nn kinh t hay nh hng c hi
n cc i tng khc nhau v quy nh nhng bin php phng, chng. Bn
thuyt minh ca bo co gm nhng chng sau: M u, m t iu kin a l
t nhin ca vng nghin cu, kh hu, mc nghin cu a cht v a cht
thy vn, cu to a cht, nc di t v kt lun. Lit k chi tit cc vn
nm trong mi chng c ni trong quy nh ch o phng php thnh
lp bn a cht thy vn t l 1: 1000000, 1: 500000, 1: 200000 v 1: 100000
ca Lin X trc y c dch ra ting vit.
13.2- Phng php tin hnh o v a cht thy vn.
o v a cht thy vn c tin hnh theo thit k c duyt. n l
ti liu ch yu quyt nh ni dung, phng php, k thut, gi thnh v thi hn
thc hin cc cng tc. Khi thnh lp n cn phi tm hiu ti liu tham kho
( lu tr v cng b) v cc bn v ca vng s tin hnh o v. Trong n s
trnh by cc vn : thnh phn, khi lng v phng php nghin cu a vt
l, a cnh quan, thy vn v cc phng php nghin cu vnh phn tn cc
nguyn t vi lng, khoan o, th nghim a cht thy vn ngoi tri nh ht
nc, nc. Khi thnh lp n cn lu phi nghin cu y v c cht
lng ng thi vi gi thnh thp nht. o v a cht thy vn phi tin hnh
trn nn bn a cht cng t l.
13.2.1- L trnh o v a cht thy vn.
o v a cht thy vn thng c tin hnh theo cc l trnh ct ng
phn thy theo thung lng sng sui, quan st cc tng cha nc theo ng
phng bng cch o ho, ging. B tr cc im quan trai, s lng ca chng
v hng l trnh phi m bo lm sng t iu kin a cht thy vn ca khu
vc nghin cu.
o v a cht thy vn c bt u t nghin cu chi tit nhng mt ct
chun v c trng t cha nc trong vng.
Khi tin hnh cc l trnh a cht thy vn s m t chi tit s xut l t
nhin ca nc di t ( mch l, ly, thm r), ging m, cc l khoan thm d
v cc cng trnh khc khi nghin cu s xut l t nhin ca nc di t cn
tin hnh nhng cng vic sau: (1) Xc nh v tr im l nc v cao trnh xut
l so vi mc nc ca sng, sui, h gn nht. (2) Lm r thnh phn t cha
nc , cung cp cho im l nc ny, tui ca chng, iu kin th nm, thnh
phn thch hc, c trng phn lp, mc nt n, karst ha. (3) M t tnh cht
vt l ca nc, nhit , mu, mi, v, trong. (4) Tin hnh phn tin ha hc
ngoi tri ca nc.
Ngoi ra khi nghin cu cc im l nc cn cn thit: (1) Lm sng t cc
im l nc ( i xung hay i ln). (2) xc nh dc trng xut l ca nc di
t ( t gc hay t lp ph), hnh dng v kch thc ca phu im l, v v
chp nh v tr xut l mt nc. (3) nu mch l chy t khe nt th xc nh c
trng ca khe nt, kch thc ca n, gc nghing v ng phng. (4) c trng
ca trm tch v ly mu phn tch thnh phn ha hc. (5) o lu lng ca
mch l (6) nghin cu ng thi ca mch l c trng nht trong thi k t nht
l mt nm.
Khi m t cc h o, ging v l khoan cn thit;
1- xc nh chiu su t mt t n y v ng knh.
2- Xc nh v tr mc nc t mt t.
3- c trng s dng nc v thit b dng nc.
4- Xc nh lu lng.
5- Tin hnh phn tch ha hc ngoi tri nc di t.

Khi c cc l khoan khai thc nc cn thu thp ti liu v mt ct a cht v
k thut ca l khoan, lm sng t s lng ca cc tng cha nc pht hin
v v tr a tng, mc cha nc v thnh phn ha hc ca mi tng cha
nc.
T nhng im l nc c trng ly mu nc ( khi cn thit c mu kh)
phn tch n gin v ton din. Ly mu theo chiu su tt c cc tng cha nc
nhng phn khc nhau c phn chia theo cc du hiu v cu to a chta
mo v cc du hiu khc. Nhng mu nc c ly trong min cung cp, phn
b v thot ca mi mt tng cha nc. phn tch n gin mu nc c
ly vi th tch 1l. Cn phn tch ton din khng t hn 2l. Cn nhng vng
c kh nng tn ti nhng kim loi mu v him, du m, kh t hoc nc
khong cha bnh vi th tch 3-5l v nhiu hn.
13.2.2- Cng tc khoan, o.
Khi o v a cht thy vn, trong trng hp cn thit s khoan cc l
khoan, o ging, h o. i vi nhng vng ph v trc ni. Kt qu khoan l
ti liu c bn thnh lp bn a cht thy vn. S xp xp cc l khoan khi
o v s c tnh ton nh th no y chng c trng cho tt c cc tng
cha nc trong cc yu t a cht cu to v a mo khc nhau. Tng cha
nc u tin t mt t cn c trng bi s lng im quan trc t 0,08 n
0,36 im trn 1km
2
ty thuc vo mc phc tp ca iu kin a cht thy
vn v t l o v. c trng cho cc tng cha nc nm su hn nhng l
khoan thm d s c tin hnh t mt n hai l trn mi yu t cu to a cht
trong phm vi bn v khng c t hn ba l trn mt bn . Chiu su ca
l khoan c xc nh bng chiu su ca th nm ca tng cha nc c ngha
i vi vng nghin cu. Khng loi tr phi khoan cc l khoan thm d cu trc
a cht su c lun chng cc cng trnh trong n. Tt c cc cng trnh khai
o c ghi chp vo s theo quy nh ca cc a cht v khong sn Vit Nam.
13.2.3- Cng tc th nghim ngoi tri.
Th nghin nh lng cc tng cha nc theo cc l khoan c tin hnh
bng ht nc th, th nghim. Ht nc th c tin hnh t tt c cc l khoan
vo tng cha nc. Ht nc th c tin hnh t nht 8 gi vi mc nc hoc
lu lng khng i.
Nhng tng cha nc hay phc h cha nc chnh s c ht nc thi`
nghim vi mt ln h thp mc nc vi khong thi gian khng t hn 9 ca my
n khi t c mc nc v lu lng n nh. S lng ht nc th v th
nghim s c nghin cu trong n v c chnh xc ha trong qu trnh
cng tc ngoi tri.
13.2.4- Cng tc quan trc a cht thy vn.
Trong qu trnh o v a cht thy vn s tin hnh quan trc ng thi nc
di t bng cc thit b chuyn mn ti cc im quan trc ( l khoan, ging, h
o). Cc im quan trc c phn b ti cc v tr c trng nht ca cc tng
cha nc ( nh phn thy, thung lng sng..vvvv.Quan trc c tin hnh
trong phm vi mt t bn khng t hn mt nm.
13.2.5- Cng tc chnh l ti liu o v ngoi tri.
Cc bn a cht thy vn ngoi tri s c thnh lp ngay ngoi tri
sau cc l trnh. Sau khi kt thc cng tc ngoi tri s kt thc thnh lp bn
ngoi tri. Tt c nhng biu hin c m t, cc tuyn a mo, cc hin
tng a cht- vt l, ging, l khoan, im l nc v cc im quan trc khc
c a ln bn vi k hiu tng ng cc s liu trong phm vi bn cn
thng nht. Cc s liu cn thng nht vi trn hnh v, nh, tp mu v mu nc.
Tt c nhng quan trc a cht thy vn c a ln bn vi nhng du hiu
quy nh cng c ghi trong cc s nht k ngoi tri ng thi vi s liu
im quan trc. M t l khoan, h o, im l nc c tin hnh theo cch
thc, mu c quy nh.
13.2.6- Cng tc ly mu v phn tch thnh phn ha hc ca nc.
Nhng mu nc phn tch ha hc ngoi tri c la chn t cc im
l, l khoan, ging, h, sngvvvv in hnh nht. Phn tch cc mu thnh
pah62n khng n nh (PH, CO
2
, Fe
+2
v H
2
S) trc tip bn im l nc hoc cu
phng th nghim ngoi tri vi iu kin khng qu mt ngy sau khi ly mu.
Cc mu nc phn tch n gin v ton din thnh phn ha hc s gi n
cc phng th nghin c nh.
13.2.7- Cng tc ly mu t v phn nh tnh cht c l ca t .
Trong qua trnh o v a cht thy vn s ly mu t cc vt l, l khoan
v h o. xc nh khi lng th tch t nhin s ly mu nguyn dng v
bc paraphin. Cc mu s c xc nh cc tnh cht sau: Thnh phn ht ( i
vi b ri), khi lng th tch t nhin v khi lng ring, m t nhin,
gii hn chy, h s thm, h s nh nc. Nhng ch tiu trn c th thay i
trong qu trnh trin khai n.
CU HI:
1- Nhim v o v a cht thy vn ?
2- Ni dung cn th hin trn bn a cht thy vn ?
3- Ni dung bn thuyt minh bn a cht thy vn ?
4- Nhim v v ni dung cng tc l trnh a cht thy vn ?
5- Nhim v ni dung cng tc khoan o ?
6- Nhim v ni dung cng tc quan trc a cht thy vn ?
7- Nhim v ni dung cng tc ly mu nc v phn tch thnh phn ha hc
ca nc ?
8- Nhim v ni dung cng tc ly mu t v phn tch tnh cht c- l ca
t ?
9- Ni dung chnh l ti liu o v a cht thy vn ngoi tri ?

@-------------------*^*---------------------@
CHNG XIV
Nghin Cu a Cht Cng Trnh
14.1- Nhng khi nim chung.
Nu la chn mt vng xy dng ph thuc vo k hoch pht trin kinh
t ca t nc th la chn mt khu xy dng ph thuc vo iu kin a cht
cng trnh. Ch trn c s nghin cu a cht cng trnh mi a ra c kh
nng nh gi v lun chng b tr hp l cc cng trnh thit k nh kch thc,
cu trc mng v nhng phn ngm di t, d kin nhng bin php loi tr
chng li nhng tc dng bt li ca cc hin tng a cht- vt l khi xy dng
nhng cng trnh v bo m s n nh vng chc ca chng cng nh m bo
kinh t nht trong xy dng.
14.1.1- Nhim v nghin cu a cht cng trnh.
nc ta nghin cu a cht cng trnh l iu kin bt buc khi thit k v
xy dng ttc cc i tng nh cu, ng, p thy in, cng trnh khai thc
mvvvv. Nhim v c bn ca a cht cng trnh l:
(1) Trn c s nghin cu a cht cng trnh la chn vng c iu kin a
cht cng trnh thun li nht ( c th l mt hoc mt vi vng).
(2) a ra cc bin php phng nga c hiu qu nht i vi iu kin c th
loi tr nhng tc dng khng c li ca cc qu trnh a cht- vt l v a
cht cng trnh n cng trnh.
14.1.2- Cc giai on nghin cu a cht cng trnh.
Vic thit k cc cng trnh thng tin hnh theo mt vi giai on:
1- Thnh lp bo co kinh t- k thut
2- Thnh lp thit k nhim v.
3- Thnh lp thit k k thut.
4- Thnh lp bn v thi cng.
Trong mt s trng hp hai giai on sau cng c xp xp vo mt giai
on gi l giai on thit k thi cng.
14.1.2.1- Thnh lp bo co kinh t- k thut.
Bo co kinh t- k thut c thnh lp da trn c s so snh nhng ti liu
v kinh t k thut v a cht ca mt vi khu c la chn c iu kin
thun li nht tip tc thit k nghin cu v thnh lp nhim v. Khi lp bo
co kinh t k thut vic lun chng a cht cng trnh thng da trn nghin
cu nhng ti liu lu tr v c cng b.
14.1.2.2- Thnh lp thit k- nhim v.
Nghin cu a cht cng trnh trong giai on thit k nhim v c thc
hin trong phm vi khu c la chn v nhm mc ch la chn din tch c
th xy dng i tng ny. Nhng ti liu nhn c cho php thit k lun
chng b tr cc cng trnh chnh v ph, la chn kiu v cu trc nn cng trnh.
Thng trong giai on ny iu tra a cht cng trnh c tin hnh trn mt
vi khonh. iu cho php la chn khonh tt nht nghin cu tip tc
trong giai on thit k sau:
Nghin cu a cht cng trnh trong giai on thit k nhim v bao gm
nhng dng cng tc sau:
1- o v a cht cng trnh tng hp vi t l tng ng.
2- Cng tc khai o: o h o, khoan cc l khoan..vvvv.
3- Cng tc th nghim : ht nc, p nc, nc, nn tnh, nn xp,
xuynvvvv
4- Nghin cu trong phng xc nh tnh cht c l ca t.
5- Phn tch thnh phn ha hc v xc nh tnh n mn ca nc di t.
6- Tnh ton xc nh ln ca cng trnh, n nh ca sn dc, p lc t ,
tn tht thm, ti to b h..vvvv.
7- Quan st s n nh cc qu trnh a cht- vt l, a cht cng trnh v
ng thi nc di t.
14.1.2.3- Thnh lp thit k- k thut.
iu tra a cht cng trnh trong giai on thit k- k thut ch c tin
hnh trn din tch c la chn xy dng. Hng lot vn c gii
quyt trong giai on ny tng t nh giai on trc, nhng s phn b cc
cng trnh khai o, nghin cu th nghim v cc cng tc khc trng vi chu vi
phn b hay tr ca cc cng trnh, kiu cng trnh, cu trc mng c xc nh
trn c s ti liu nhn c trong giai on trc. Khi cn dc bit ch
nghin cu tnh cht c l ca t chnh xc ha tnh ton bn vng v n
nh ca cng trnh thit k, chnh xc ha tnh ton thm, chnh xc ha tnh ton
s n nh ca b moong khai thcvvvv
14.1.2.4- Thnh lp bn v thi cng.
Trong giai on lp bn v thi cng iu tra a cht cng trnh thng trng
vi thi gian bt u xy dng. Trong giai on ny cng ti a cht cng trnh
ch yu tin hnh nghin cu b sung gii quyt cc vn pht sinh trong qu
trnh thi cng v xy dng cc cng trnh. Cc ti liu a cht ca cc h moong
thi cng phn nh iu kin t nhin c so snh vi thit k. Khi khng
loi tr kh nng sai lch so vi thc t ln, do s pht sinh s cn thit phi
tin hnh cng tc iu tra s chnh sai ha. Trong giai on ny nhim v iu
tra a cht cng trnh bao gm: Kim tra cht lng cc cng trnh xy dng,
cht lng ti liu mng cng trnh, tip tc quan trc s n nh ng thi nc
di t v cc qu trnh cht- vt l.
14.2- Nhng dng cng tc a cht cng trnh v c im ca chng.
iu tra a cht cng trnh c chia ra: cng trnh chun b, ngoi tri,
trong phng can,in.
Cng tc chun b bao gm c vic thnh lp cng nghin cu. Nghin
cu chi tit tt c nhng ti liu hin c ca vng xy dng, cng nh th nghim
xy dng v khai thc ca nhng cng trnh ang tn ti cho php rt bt khi
lng, thi hn v gi thnh cc cng tc ngoi tri. i vi nhng vng xy dng
c nghin cu k khi nghin cu a cht cng trnh c th khng cn tin
hnh cc giai on u m bt u ngay vo giai on k thut thi cng.
Cng tc ngoi tri c phn ra:
1- o v a cht cng trnh tng hp.
2- Khai o
3- Nghin cu th nghim.
4- Quan trc n nh.
5- Phn tch trong phng.
6- Chnh l ti liu ngoi tri.
Khi lng v mc chi tit ca cng tc ngoi tri ph thuc vo loi
cng trnh, kch thc, din tch nghin cu, tnh phc tp ca iu kin t nhin,
mc nghin cu theo yu cu thit k.
14.2.1- o v a cht cng trnh.
o v a cht cng trnh c tin hnh ch yu lun chng bo co kinh
t- k thut ( nu ch vi ti liu hin c khng cho php thnh lp nhng bn
cn thit vi t l tng ng) v nhim v thit k. i vi thit k k thut o v
tng hp c tin hnh trong nhng trng hp hn hu, bi v i vi giai
on ny ca thit k nhng bn v mt ct a cht cng trnh t l ln
c thnh lp theo ti liu ca cc cng trnh thm d, kt qu nghin cu
ngoi tri v trong phng tnh cht ca t cng vi s dng nhng ti liu o
v c tin hnh trong giai on thit k nhim v.
o v a cht cng trnh l cng tc tng hp trong s tin hnh nghin
cu:
1- Cu to a cht ca khu vc nghin cu gm: a tng, kin to, thch hc,
mc nt n, mc phong ha, lp ph th nhng ( khi nghin cu xy
dng ng v sn bay)
2- a mo.
3- iu kin a cht thy vn.
4- Cc qu trnh a cht vt l.
5- Nhng cng trnh ang tn ti vi m t chi tit nhng bin dng quan st
thy trong chng v lm r nguyn nhn ( ty theo kh nng) sinh ra bin dng ,
cc bin php phng nga v hiu qu ca chng. Khi o v cng tc khai o
thng bao gm: dn sch vt l, o ho, h khng su v nhng l khoan s
gip nghin cu cu to a cht ca khu vc kh quan st.
o v a cht cng trnh c tin hnh bng cc phng php nh trong
a cht. Nhng khi tt c nhng i tng nghin cu (a cht, a mo, cc
qu trnh a cht- vt lvvvv) c nh gi trn quan im xem xt nh
hng ca chng n iu kin xy dng v khai thc cng trnh c thit k.
Cng tc thm d a cht vt l c bit l i vi cc i tng xy dng
nh thy li, ng v hm s gip rt nhiu khi o v a cht cng trnh.
Hin nay thng s dng ch yu phng php thm d in t,trng lc, a
chn v kovota l khoan.Kt hp vi o v a cht vi khi lng khng ln
khoan thm d phng php a vt l s cho php rt ngn thi gian v gim chi
ph khi gii quyt cc nhim v sau:
1- Lm r a hnh v chiu su th nm gc, xc nh b dy ca trm tch
t, lm r v khoanh cc lng sng c cng nh cc phu karst nm khng su.
2- Xc nh chiu su th nm v hnh dng ca cc khi xm nhp.
3- Lm sng t v khoanh ranh gii cc i nt n trong tng v i karst
ha trong vi, dolonut v t khc.
4- Xc nh chiu su th nm ca mc nc di t .
Cn lu nhn c nhng ti liu c tin cy cao ch c th t c
khi s l ti liu o a vt l c kt hp cht ch vi cc nh a cht tin hnh
o v a cht cng trnh tng hp.
Bn a cht cng trnh l sn phm cui cng ca o v a cht cng
trnh. Trn bn s phn nh chi tit nhng c im t nhin, c trng ca
vng quan st thy trong thc t xy dng cc i tng khc nhau. Khi
thnh lp bn a cht cng trnh t l ln ( ln hn 1: 10000) trc ht cn
phn chia v in hnh ha nhng c im t nhin vng, o v lp bn c
ngha ch yu i vi cc loi cng trnh xy dng.
i vi mi giai on thit k v loi xy dng s thnh lp nhng bn a
cht cng trnh ring nh nhng ti liu thc t. Cn lu khng c mt phng
php duy nht thnh lp bn a cht cng trnh vi nhng t l khc nhau
ng vi nhng dng xy dng khc nhau. Hin nay ngi ta chia bn a cht
cng trnh ra (1) Tng hp (2) Khi qut (3) S (4) Chi tit.
- Bn a cht cng trnh tng hp c thnh lp t l 1: 500000 v
nh hn vi mc ch lp k hoch pht trin kinh t ca c nc.
- Bn a cht cng trnh khi qut c thnh lp t l 1: 50000 n
1: 200000 v d kin thit k di dng s vi mc ch la chn
khu vc xp xp cc im dn c , x nghip cng nghip, ng, knh
dn nc, s dng nhng sng ln v trung bnhvv..vvv. Nhng bn
s a cht cng trnh hay bn chi tit c thnh lp t l
1:10000, 1: 25000 vi mc ch thnh lp thit k nhim v khi xy
dng thnh ph, cc nt thy li ng x v cc mc ch khc. Cc bn
a cht cng trnh chi tit c thnh lp t l 1: 2000, 1: 5000 v
ln hn thnh lp thit k k thut cc i tng xy dng c th.
Nh chng ta bit phng php thnh lp cc bn a cht cng trnh t
l khc nhau i vi nhng dng xy dng khc nhau, cha c son tho. Bi v
vic nghin cu hon cnh t nhin d kin xy dng v xc nh nh hng
(d bo) ca cc nhn t t nhin khc nhau v nhn to ( trong s tng tc ca
chng i vi i tng xy dng) n bn vng v n nh ca cng trnh
thit k l nhim v c bn ca nghin cu a cht cng trnh nu trn, cc bn
a cht cng trnh cn phi phn nh nhng nt c bn . Do trn cc bn
a cht cng trnh ngoi ti liu a cht tng hp cn phn nh vi nhng mc
chi tit khc nhau( ty thuc vo t l)
1- Tnh cht c l ca t c trng trc ht mc bn vng ( mc
nt n v phong havvvv)
2- Tt c cc hin tng a cht- vt l c th nh hng n cng trnh.
3- c im a cht thy vn trong trng hp nu chng nh hng n iu
kin xy dng v khai thc cng trnh.
Khi xy dng nhng cng trnh quan trng trn bn a cht cng trnh t
l ln ( ln hn 1: 10000) i vi tt c t c phn chia cn phi th hin
cc ch tiu sau v tnh cht c l ( c ch n c trng ca t ) khi lng
ring, khi lng t nhin, m, l hng, gii hn do, sc khng nn, khng
ct, tng modun bin dng, h s thm, h s poatsong, tnh ha tan, tnh trng
n, mc nt n , tnh cht ha- keo. Tt c nhng ti liu ny c a ln ch
gii bn cng vi m t thnh phn thch hc. Khi xy dng nhng cng trnh
khng quan trng vic lit k cc ch tiu c trng cho tnh cht c l ca t
do cc nh a cht thng nht vi cc t chc thit k. Nhng ch tiu ny thay
i ty thuc vo loi xy dng v c trng ca t .
Ngoi bn a cht cng trnh khi cn thit s thnh lp cc bn kin
to, a mo, a cht thy vnvvvv.
14.2.2- Cng tc thm d.
Khi nghin cu a cht cng trnh trong giai on thit k nhim v v thit
k k thut cng tc thm d c ngha hng u. Bi v ch c tin hnh cng tc
ny mi c th nhn c nhng ti liu tin cy v cu to a cht v tnh cht c
l ca t trong din tch xy dng n mt chiu su nht nh.
Nhng dng cng tc thm d, khi lng ca chng, phng php tin hnh,
chiu su, cch b tr v trnh t tin hnh c lun chng trong n nghin
cu tng hp. Khi lp n thm d nhng dng cng tc thm d v khi lng
ca chngvvvv. Cn ch n mc phc tp ( hay n gin) v cu to
a cht, a mo, a cht thy vn, s tn ti cc qu trnh a cht- vt l cng
nh c trng xy dng. Hon cnh t nhin cng phc tp, cng trnh xy dng
cng quan trng th khi lng khai o cng ln.
Khai o ( cc l khoan, h o, ging..vvvv) c s dng khng ch
nghin cu chi tit cu to a cht ca vng nghin cu chiu su xc nh
m cn c s dng ly mu t ( nguyn khi, nguyn dng) v mu cu
trc b ph hy hoc tin hnh th nghim nh ht nc, nc, p nc,
nn th nghim, xc nh sc khng ct ca t vvvv
Khi nghin cu a cht cng trnh thng tin hnh khoan cc l khoan bng
phng php xoay. Bi v phng php khoan ny c kh nng ly mu t vi
cu trc t nhin v m b ph hy t nht. iu ny hon ton cn thit
nghin cu tnh cht c l ca t v mc nt n ca chng.
Nh chng ta bit khi nghin cu a cht cng trnh ngoi cc l khoan
cn tin hnh cc cng tc khai o khc nh o h o, ho, gingvvvv.
Nhng cng trnh ny cho php m t y nht mt ct a cht, ly mu
nguyn khi vi kch thc bt k v cho kh nng tin hnh cng tc th nghim
ngoi tri xc nh sc khng nn, khng ct v tnh cht thm ca t .
14.2.3- Cng tc th nghim v quan trc c nh ngoi tri v trong phng.
Cng tc nghin cu th nghim ngoi tri cng nh quan trc c nh l rt
cn thit trong nghin cu a cht cng trnh bi v chng cho kh nng nhn
c nhng ti liu tin cy nht tnh ton xc nh mc n nh ca cng
trnh, tnh tn tht thm, dng thm n h mng, xc nh s n nh b dc
cc cng trnh khai thc khong sn l thin..vvvv. Nhng dng cng tc nghin
cu- th nghim v quan trc c nh c xc nh ph thuc vo loi xy dng,
giai on thit k v hon cnh t nhin. Th d khi xy dng nhng cng trnh
dn dng quan trng v cc i tng cng nghip th mng ca chng s nm
trn ct cao cao hn ct cao mc nc di t, c xc nh ch bi sc khng
nn ca nn, khi s tin hnh nn th nghim. Nu mng ca cng trnh cho
php t di gng nc ngm th s nghin cu b sung tnh thm ca t .
iu ny rt cn tm bin php chng li s thm ca nc di t vo h
mng sau ny, cng nh bin php cch ly phn bn di ca cng trnh khi
thm t trong nc trong thi gian cng trnh lm vic sau ny. Nghin cu
thnh phn ha hc ca nc di t xc nh mc n mn ca chng i
vi phn ngm ca cng trnh.
Cui cng cn hiu rng vic la chn cc ch tiu tnh ton theo ti liu
nghin cu ngoi tri v trong phng cc tnh cht ca t nh gi s bn
vng ca nn v s n nh ca cng trnh l rt phc tp v trong mt s trng
hp khng xc nh c. iu ny quyt nh nhng mu nguyn khi ly t
nhng im ring bit. Khi ly mu nguyn khi c bit trong cc l khoan v
khi vn chuyn c th cu to t nhin v m ca t b ph hy, bi th
nhng ti liu trong phng hon ton khng c trng cho tnh cht ca t
trong iu kin t nhin. Khi ngoi suy tnh cht ca t xc nh theo nhng
mu ring bit cho c mt ct ca nn cng trnh cng cn ch ch c th nh
gi gn ng tnh cht ca t trong iu kin th nm t nhin. Nhng th
nghim ngoi tri nh nn ctvvvv.khng phi lun lun c ngha c
bit khi t phn lp mng v khng ng nht v thnh phn thch hc.
nhn c gi tr trung bnh ca cc ch tiu v tnh cht ca t th s lng
mu phi t c mt gi tr nht nh c th s l nhng ti liu ny bng
phng php thng k ton hc. Nhng gi tr trung bnh ca cc ch tiu nhn
c bng phng php nh th c gi l ch tiu tng hp. Cc ch tiu ny l
c s xc nh cc ch tiu tnh ton khi tnh ton cc cng trnh. Nhng ch
tiu tnh ton c xem l c s phn tch ton din cc ti liu nghin cu a
cht cng trnh kh nng nh hng ca cc nhn t t nhin khc nhau ( lin kt
ca chng vi tng tc ca chnh cng trnh trong hon cnh t nhin ) n tnh
n nh bn vng n nh ca cng trnh v cu trc ca cng trnh.
14.3- Nhng dng v khi lng cng tc nghin cu a cht cng
trnh i vi nhng loi xy dng khc nhau.
Nh chng ta bit cc dng, khi lng v c trng nghin cu a cht
cng trnh ph thuc vo cc nhn t t nhin v loi xy dng. Nhng sch ch
dn v phng php v quy phm ch o khi thnh lp n nghin cu a cht
cng trnh c son tho cho nhng loi xy dng khc nhau. Sau y xin gii
thiu nhng quy nh c bn v khi lng, kiu v c trng nghin cu a cht
cng trnh khi xy dng cc loi cng trnh khc nhau.
14.3.1- Xy dng cng trnh dn dng v cng nghip.
Thng i vi mi loi xy dng, cng vic iu tra ch c tin hnh
trong hai giai on: thit k nhim v v thit k- k thut. Nhng ti liu iu tra
cho ta kh nng nh gi mc thun li ca din tch nghin cu xy dng
cc i tng c thit k. Khi tin hnh iu tra cn ch cc vn .
1- Cu to a cht.
2- iu kin a cht thy vn.
3- Cc hin tng a cht- vt l ( trt, karst..vv..vvv).
4- Cc tnh cht c l ca t l nn i vi cng trnh.
Khi lng cng tc iu tra c xc nh ph thuc vo:
1- Mc nghin cu iu kin a cht cng trnh ca khu xy dng.
2- Mc phc tp ca cu to a cht.
3- Mc phc tp ( hoc n gin) ca iu kin a cht thy vn.
4- c im tnh cht c l ca t .
5- Chi ph cho cng trnh.
6- c im cu trc ca cng trnh thit k.
Nhng cng tc c a vo thit k gm:
1- o v a cht cng trnh, a cht thy vn khu vc.
2- o v khoan cc h o, l khoan.
3- Nghin cu tnh cht ca t ngoi tri v trong phng.

14.3.1.1- o v a cht cng trnh.
o v a cht cng trnh c tin hnh t l 1: 5000, 1: 10000, trong iu
kin a cht phc tp t l 1: 500, 1: 1000, 1: 2000. Khi tin hnh o v cn lu
cc vn .
1- Nghin cu dng a hnh ( thung lng sng, khe sui, nh phn thy) v
iu kin hnh thnh dng tm thi.
2- Nghin cu cc hin tng a cht- vt l ( trt, karst, trm thc, si ngm,
ct chy..vvvv)
3- Nghin cu cu to a cht ca khu xy dng theo cc vt l t nhin v
nhn to.
4- M t v thnh lp bn xut l ca nc di t, ly, chiu su th nm
v dao ng mc nc.
5- Quan trc trng thi ca cc cng trnh xy dng vi m t chi tit bin
dng ca cng trnh quan st thy.
14.3.1.2- o v khoan cc h o l khoan.
Cng tc ny nhm lm sng t cu to a cht v thnh phn thch hc ca
t , chiu su th nm ca nc ngm, b dy v thnh phn ca t cha
nc. nghin cu tng hp ng knh cc l khoan thm d khng c nh
hn 89mm.
Trong giai on thit k nhim v khi lng cng trnh khai o ph thuc
vo mc phc tp ca iu kin a cht cng trnh khu vc v dao ng trong
khong t 5( iu kin n gin) n 15 cng trnh trn tuyn dai 1km. Nhng
tuyn ny c t dc v vung gc vi yu t a mo ch yu v khng c t
hn hai tuyn. Chiu su cc cng trnh khai o thay i trong phm vi 10 30m
v c xc nh ti tng v tr. Trong tng s cc cng trnh th 1/5 cng trnh
di dng cc h o, l khoan c ng knh khng nh hn 127mm. Cc h o
thng o su n mc nc di t, cn cc l khoan phi di mc nc.
Nhng cng trnh ny c gi l cng trnh cng ngh. Chng c d kin
ly mu nguyn khi t cc lp c thnh phn thch hc khc nhau.
Trong trng hp mc nc ngm nm cao hn chiu su t mng cng
trnh th tin hnh ht nc v ly mu nc t hai- ba l khoan chuyn mn.
Trong giai on thit k k thut nhng h o v l khoan c hnh thnh
trong phm vi phn b ca mi mt ta nh, cng trnh v c b tr theo chu vi
ca cng trnh. Khong cch gia cc cng trnh khai o c d kin xut pht
t mc phc tp ca cu to a cht thch hc v dao ng trong phm vi 25
100m ( n gin) v ngn hn khi c s thay i mnh ca t theo bnh din
v mt ct. Chiu su ca cc cng trnh khai o c xc nh ph thuc vo b
mt lp t chu nn trong nn. iu ny trc ht ph thuc vo kiu h mng
(bng, b..vv..vv). Tng ti trng trn mng v c xc nh ti v tr t cng
trnh khai o. Chiu su ti thiu ca cng trnh khai o khng nh hn 6m. S
lng cc cng trnh k thut( cng ngh) ph thuc vo mc phc tp ca cu
to a cht v mc d cm nhn ca ta nh vi ln khng u v khng c
t hn 3 cng trnh. Ly mu nguyn khi t cc cng trnh k thut c tin
hnh ( u tin t ct cao t y mng) i vi mi lp thch hc nhng khng
mng hn 1m theo chiu su. i vi lp t ng nht b dy ln ( dy hn
3m) cho php ly 3 mu nguyn khi ( vch, gia v tr ca lp).
14.3.1.3- Th nghim ngoi tri xc nh bn ca t .
xc nh bn ca t ngoi tri s tin hnh nn tnh hay th
nghim. Nhng th nghim ny c tin hnh nhng phm vi phn b cng
trnh quan trng nht theo kin ca cc t chc thit k. Mi mt lp t khc
nhau v thnh phn thch hc trong phm vi chu nn s tin hnh nn ti trng
tnh. Th nghim c tin hnh trong h o vi khun c din tch 5000cm
2
.
Trn t thit b chuyn mn t ti trng v lp cc thit b o ln.
Trong trng hp lp t tin hnh th nghim ti trng tnh nm su hn
3m th th nghim c tin hnh trong l khoan vi ng knh 325/304mm.
Trong ti ct cao th nghim t khun hnh trn vi din tch 600m
2
.
14.3.1.4- Nghin cu t trong phng th nghim.
Trong phng th nghim s xc nh nhng c trng sau ca t :
(1) i vi ct: a- Thnh phn ht b- khi lng t nhin v khi lng
ring c- m t nhin d- cht - lng vt cht hu c ( than bn, d
cy..vvvv)
(2) i vi st: a- Mc phn lp b- m t nhin c- st( i vi
l hng khng ln) d- Khi lng t nhin, khi lng ring - mc t ln (
i vi t l hng ln) g- lng vt cht hu c.
Khi xy dng cc cng trnh quan trng s xc nh thm cc ch tiu sau: a-
Thnh phn ht ( i vi st) b- m phn t ti a c- tnh trng n d-
co ngt - tan d g- sc khng ct e- sc khng nn v cc ch tiu khc ty
thuc vo c trng ca cng trnh.
Trn c s tt c nhng ti liu nghin cu thnh lp bo co a cht cng
trnh theo hnh thc c cc c quan c thm quyn quy nh. Trong bo
co s m t chi tit a- Cu to a cht v iu kin a cht thy vn. B- Tnh
cht vt l- c hc ca t c- Nhng kt lun v kin ngh lm tt tnh cht ca
t trong trng hp nu tnh cht t nhin ca chng khng tha mn yu cu
xy dng bo m tnh bn vng ca cc cng trnh.
14.3.2- Xy dng moong khai thc khong sn.
K thut hin i c th cho php khai thc khong sn n chiu su 100
200m v su hn. i vi cc m than khai thc bng phng php l thin v
kinh t c li nht khi t s b dy ph v b dy lp than ( h s bc t) 1-10
thm ch n 20.
Khi khai thc l thin c bit chiu su ln vn u tin phi ch n
l s n nh ca b moong. La chn khng ng gc dc ca b moong (

)
hay chiu cao tng (h) ln hn gi tr thc t s dn n bin dng b moong m
ch yu l trt. Cn nu nh hn gi tr thc t s sinh iu kin khng thun li
cho cc my xc t v gim tr lng khong sn c th khai thc.
Nhng hiu bit v a cht v c im a cht thy vn ca m v tnh
cht c l ca t cho php d bo nh hng ca cc nhn t t nhin v nhn
to nu trn v quyt nh nhng bin php loi tr kh nng xut hin bin
dng b ng.
tnh gc dc ca b moong khai thc cn bit cc tnh cht c bn ca t
nh gc ni ma st, lc rnh kt v khi lng t nhin ca t trong iu
kin th nm t nhin.
Nghin cu a cht cng trnh c tin hnh ng thi vi cng tc thm
d a cht. Trong giai on tm kim v thm d s b vic nghin cu a cht
thy vn v a cht cng trnh chuyn mn khng tin hnh. c trng a cht
cng trnh ca m thm d c xc nh t nhng ti liu a cht chung cng
nh tng t vi nhng ging, moong khai thc c iu kin tng t nm gn.
nghin cu iu kin a cht thy vn v a cht cng trnh ni c kh
nng khai thc bng phng php l thin, trong giai on thm d t m, khi tng
din tch khu thm d ln hn 10 km
2
s b tr nhng l khoan a cht thy vn
n. Mi l khoan khng ch khong 2 3 km
2
din tch thm d trong mi tng
cha nc. Vi din tch nh hn, s l khoan a cht thy vn khng nh hn
hai trong mi tng cha nc. Nhng l khoan ny s phn b u trn ton b
din tch thm d c ch n ng ng ca y cch nc v mc phong
ph nc ca tng cha nc.
Nhng l khoan a cht thy vn s c s dng nghin cu c a cht
cng trnh. Trong mi l khoan s ly mu nguyn dng v nhng mu cu trc b
ph hy t tt c t khoan qua theo trnh t nu di y. Nhng mu nc
c ly vo cui mi t ht nc xc nh tnh cht vt l v thnh phn ha
hc ca nc.
Ht nc th nghim c tin hnh t nhng l khoan n vi ba ln h
thp mc nc xc nh h s thm thay i theo tr s h thp mc nc.
Nhng c trng a cht cng trnh ca din tch thm d t m phi c
lm r qua tnh cht c l ca t c xc nh trong phng th nghim trn
cc mu nguyn dng v nhng mu cu trc b ph hy. xc nh tnh cht c
l ca t trong cc l khoan a cht thy vn nghin cu tng cha nc
di qung , th cc mu nguyn dng t lin kt c ly bng cc ng nng
i hay ng mu, cn khng lin kt l cc mu vi cu trc b ph hy. Nhng
nu nguyn khi c ly ng vi ng knh khng nh hn 100mm v cao
100-150mm. Trnh t ly mu nguyn dng v mu cu trc b ph hy nh sau.
Khi b dy ca lp n 2m s ly mt mu nguyn dng ( hoc mu cu trc b
ph hy). Khi b dy ca lp n 5m l hai mu. Cn khi b dy ln hn 5m th
qua 2-3m ly mt mu. Trong phng th nghim cc mu nguyn dng c ly t
lin kt s xc nh thnh phn ht, khi lng t nhin v khi lng ring,
m, gii hn chy, tnh trng n, sc khng nn v sc khng ct, thnh phn
khong vt, tnh ha- keo ( th tch trao i v kation trao i). i vi mu t
khng lin kt s xc nh thnh phn ht, h s nh nc, chiu cao mao dn, h
s thm, gc ngoi ma st( trng thi kh v t).
Ngoi cc mu nguyn dng v mu cu trc b ph hy c ly trong cc l
khoan a cht thy vn, nhng mu b ph hy cng c ly t cc l khoan
thm d qua 2m khi khoan vo ct cha nc. Trng lng mi mu gn 1kg.
Nhng mu ct c chn khong 10% tng s cc l khoan thm d phn b u
trn din tch thm d. Trong phng th nghim cc mu ny c xc nh thnh
phn ht v h s thm.
Nhng ti liu nhn c khi tin hnh thm d chi tit l c s thit k
moong trong giai on thit k- nhim v. S dng kt qu thm d chi tit cc t
chc thit k s d kin s phn b ca cc moong khai thc, xc nh gc ca b
ng v chiu cao ca chng, xc nh gc c li nht ca b ng moong khai
thc, lun chng dng v khi lng cc bin php thot nc, cng nh gii
quyt cc vn khc lin quan vi vic xy dng moong khai thc theo dc im
a cht, a cht thy vn v a cht cng trnh ca m.
Khi v tr cc moong l thin, ging thot nc c xc nh v hng
ca cc l dc thot nc bt u vo giai on sau ca cng tc thm d. Nhim
v c bn ca giai on sau cng tc thm d l chnh xc ha cu trc a cht
trong din tch thm d, chnh xc ha iu kin a cht thy vn v a cht cng
trnh xy dng cc moong khai thc l thin, chnh xc ha nhng ti liu a cht,
a cht thy vn, a cht cng trnh theo hng ca trc l dc thot nc. iu
rt cn thit chn my bm, la chn v tr dt cc ng ng h thp mc
nc vvvv. Nhng ti liu ny c cc t chc thit k s dng thnh lp
thit k k thut cng tc xy dng m.
Trong giai on sau cng tc thm d, ngoi cng tc thm d cng cn
khoan nhng l khoan a cht cng trnh chuyn mn. Nhng l khoan ny c
b tr theo cc trc moong l thin qua 100m, theo b moong qua 200-300m.
Nhng l khoan a cht cng trnh s kt hp vi nhng l khoan thm d
khong sn. Trong nhng l khoan a cht cng trnh cc mu nguyn dng v
mu cu trc b ph hy c chn trong khong ging nh khi tin hnh cng tc
trong giai on thm d t m, cng tc nghin cu trong phng th nghim cc
qu trnh c- l m t cng ging nh th. Chiu su l khoan a cht cng
trnh trn din tch ca moong l thin c xc nh thp hn nn ca moong
khong 10m, trn din tch cn li l 10m di tr ca thn khong. Cn lu
ng knh ca mu nguyn dng khng c nh hn 100mm. Nhng l khoan
a cht cng trnh c khoan bng phng php khoan xoay vi ng knh
127mm. Nhng nu nguyn dng c ly bng ng mu nng i hay hp mu.
Nhng l khoan th nghim a cht thy vn hoc chm trong mi mt tng
cha nc c t ti cc v tr xy dng ging thot nc, cc h o v cc l
khoan thong ng, khoan vo tng cha nc di qung, ly mu nguyn dng
v mu cu trc b ph hy theo trnh t nu trn xc nh tnh cht c l
ca t :
14.3.3- Xy dng cc cng trnh thy li.
Khi xy dng cc cng trnh thy li vic nghin cu a cht cng trnh yu
cu phc tp nht. N i hi phi lm r cc nguyn nhn sau:
1- Nhng cng trnh ny s lm thay i rt mnh iu kin a cht thy
vn v a cht cng trnh trn din tch rng nm gn vi h cha nc.
2- p v cc cng trnh khc thng c xy dng trong nhng iu kin
a cht cng trnh phc tp.
3- Cng trnh rt tn km.
4- c trng tng tc ca cng trnh vi hon cnh t nhin l phc tp
nht.
Nhim v chnh nghin cu a cht cng trnh trong giai on lp bo co
kinh t k thut( TE) l nhn c nhng c trng v a cht cng trnh ca tt
c thung lng sng hay mt phn ca n la chn phn thun li nht lm nt
u mi v c nh ( p, u thuyn) v nhng i tng khc. Nh bit vic
gii quyt nhim v ny ch bng cch thu thp v s l nhng ti liu tham kho
v lu tr hin c. Ch i vi nhng vng nghin cu cn s si v iu kin a
cht vt l v a cht mi cn c nhng l trnh nghin cu b sung thung lng
sng hay mt phn ca n thu thp thm nhn ti liu cn thiu.
T l ca cc bn ( a cht, a cht thy vn, a cht cng trnhvv
vv) thnh lp lun chng bo co kinh t- k thut c xc nh nh sau:
v a cht mi cn c nhng l trnh nghin cu b sung thung lng sng
hay mt phn ca n thu thp thm nhn ti liu cn thiu.
T l ca cc bn ( a cht, a cht thy vn, a cht cng trnhvv
vv) thnh lp lun chng bo co kinh t- k thut c xc nh nh sau:
v a cht mi cn c nhng l trnh nghin cu b sung thung lng sng
hay mt phn ca n thu thp thm nhn ti liu cn thiu.
T l ca cc bn ( a cht, a cht thy vn, a cht cng trnhvv
vv) thnh lp lun chng bo co kinh t- k thut c xc nh nh sau:
1. i vi nhng con sng ng bng ln_1:200 000 v 1:500 000
2. i vi nhng con sng vng ni 1: 10000 v 1: 200000.
Nghin cu a cht cng trnh c tin hnh trong giai on thit k nhim
v trn mt vi tuyn d kin tuyn chn cho php chn tuyn tt nht trn
sng xy dng nhng nt thy cng, la chn kiu, kch thc ch yu ca
cng trnh, gi thnh ca chng v thi hn xy dng, mc m bo v vt liu
xy dng.
gii quyt nhng nhim v nu trn cc tuyn c la chn v h
cha nc cn tin hnh.
1- o v a cht cng trnh tng hp.
2- Khoan thm d.
3- o a vt l.
4- Nghin cu th nghim ( ht nc, p nc, nc, xc nh cc thng
s v tc chuyn ng ca nc di t, xc nh sc khng ct v nn
vv..vv)
5- Quan trc c nh ng thi mc nc di t v nhng qu trnh a
cht- vt l c trng c th sinh ra nh hng khng c li i vi cng trnh
tng lai.
6- Nghin cu tnh cht ca t v nc trong phng th nghim.
T l o v bn a cht cng trnh tng hp h cha nc trong iu kin
ng bng 1: 50000, 1: 200000 v ch i vi tng khu cn phi c nhng bin
php bo v khc nhau mi o v t l 1: 10000 v 1: 25000, ti khu b tr im
nt thy cng s tin hnh o v t l 1: 10000 v 1: 5000.
Ni dung o v bao gm:
1- Lch s pht trin a mo thung lng sng.
2- Cu to a cht ca thung lng- a tng, thch hc, kin to, tng kin
to, mc nt n, s tn ti ca nhng phn ti to lng.
3- c im a cht thy vn ca vng.
4- Cc qu trnh a cht vt l.
Cng tc khoan o trong giai on ny thng tin hnh vi khi lng ln.
Nhng l khoan thm d thng b tr theo trc p trn khong cch 100-200m
cn theo nn pha thng lu v h lu ca p tng lai trn khong cch 300-
500m. Nhng khong cch ny ch l d kin s b, nhng l khoan cn phn b
ti nhng im c trng nht bi v nhim v c bn ca khoan l biu din ng
n trn cc bn v mt ct nhng kiu phn lp a cht hoc cu trc a
cht. Ti nhng ni b tr cng trnh c ti trng ln. (u thuyn, p b tng ca
cc nh my thy in..vv..vv) ty thuc vo mc phc tp ca cu to a cht
nhng l khoan s t trn khong cch 50-100m
Chiu su l khoan c xc nh gn ng bng 2-2,5 chiu cao p lc thit
k. Khi gp nhng loi cng hay c khc nm khng su th nhng l khoan
cn khoan su vo khng t hn 10-15m. Trong trng hp cng nm su
khi trm tch b ri s l nn p v cc cng trnh khc th chiu su ca l
khoan cn t c lm r cu to a cht v nghin cu tnh cht c l ca
t . i c gi l i hot ng. Trong phm vi ca i ny s xy ra s
lm cht di nh hng trng lng ca cc cng trnh xy dng. Theo iu kin
k thut ca trm thy in chnh th tnh ln ca cc cng trnh thy cng
cu to a cht theo trc p cn xc nh n chiu su vt qu 3-5 ln chiu
ngn nht ca hnh ch nht ca mng cng trnh. Tnh cht vt l ca t c
bit l sc khng nn ca chng cn nghin cu i vi ct n chiu su khng
nh hn chiu ngn nht ca hnh ch nht cn i vi st n chiu su gp ri.
Cc l khoan c phn ra l khoan thm d, th nghim v k thut. Nhng
l khoan thm d ch nghin cu thnh phn thch hc t chiu su
nh. ng knh ca chng khng ln hn 80-100mm. Nhng l khoan th
nghim tin hnh ht nc, nc, p nc, xc nh sc khng nn, khng
ct v nhng th nghim khc. ng knh l khoan th nghim c xc nh
xut pht t iu kin tin hnh th nghim. iu c t ra trong qu trnh
nghin cu. Nhng l khoan k thut c d kin ly mu nguyn khi nu
nh chng c khoan vi ng knh ln v nghin cu t bng mt
thng trn vch cc l khoan ny. S l khoan th nghim v k thut, cu trc
ca chng c xc nh xut pht t s cn thit nghin cu nhng c trng
tng ng ca t ( tnh thm, tnh bn vng). iu phn nh trong chng
trnh nghin cu giai on ny.
Ngoi cc l khoan cn cc h o, ging cho php nghin cu chi tit nhng
c trng phn lp ca t , thnh phn ca chng, tnh cht, mc nt n v
phong ha..vvvv cng nh ly mu nguyn khi vi kch thc bt k vi s
ph hy yu cu trc l hng ca t .
Cng tc th nghim v nghin cu trong phng trong giai on thit k
nhim v c tin hnh vi khi lng ln v nhn c nhng nh gi nh
lng chnh xc ca t . l h s dn nc, sc khng ct v khng nn.
Kiu v loi nghin cu th nghim v trong phng c xc nh ty thuc vo
cu trc a cht ca vng m ch yu vo thnh phn thch hc, mc quan
trng ca cng trnh thy li. iu c phn nh trong n nghin cu a
cht cng trnh. Trong n s lun chng s cn thit tin hnh cng tc ny v
khi lng ca chng cng nh a ra phng php thc hin.
Nghin cu a cht thy vn v a cht cng trnh trong giai on thit k
k thut s cho kh nng:
1- nh trc p trn tuyn la chn v v tr ca tt c cc cng trnh
cn li.
2- Xc nh cu trc ca tt c cc cng trnh, kch thc v chiu su ca
chng.
3- Xc nh nhng c trng v khi lng cc bin php chng thm v
bin php khc bo m s n nh v bn vng ca cc cng trnh xy dng v
loi tr tn tht nc.
4- Chnh xc ha phng php thi cng cc h mng, chiu su ca n
trong mt vi trng hp t c 30-40m v i khi su hn.
5- Chnh xc ha c trng cc bin php bo v cc cng trnh btng khi
s n mn ca nc.
6- Xc nh c i bn ngp, ngp v ti to lng h, trn c s gii
quyt cc vn bo v khu vc khi b bn ngp v ti to b hoc nhn c cc
cch di dn, x nghip cng nghip v nhng i tng khc nm trong i
ny.
7- Xc nh khi lng, thi hn, kh nng thi cng v gi thnh tt c cc
cng trnh.
Vic nghin cu trong giai on ny l s tip tc v i su hn vo nhng
cng vic tin hnh trong giai on trc. N ch khc ch nhng l khoan
thm d v cc cng trnh khai o khc cng nh cc cng tc nghin cu th
nghim nm trn chu vi ca cc cng trnh c th. Ni chung vic nghin cu a
cht cng trnh trong giai on ny c mc ch v chuyn mn nghim ngt.
Nh chng ta bit vic o v a cht cng trnh trong giai on ny khng
c tin hnh. Nhng bn a cht, a cht thy vn, a cht cng trnh v
nhng bn khc t l 1: 2000 v 1: 5000 c thnh lp theo ti liu cc
cng tc thm d, th nghim ngoi tri v trong phng c s dng kt qu o v
tin hnh trong giai on trc.
Khong cch gia cc l khoan thm d theo trc ca tuyn chnh c xc
nh xut pht t mc phc tp ca cu to a cht, iu kin a cht thy vn
c ch n kiu v kch thc ca cng trnh v thng bng 25-50m i khi
ngn hn. Khong cch gia cc cng trnh khai o theo chu vi ca tuyn v gn
cng trnh ph tr bng 50-100m.
Cng tc nghin cu th nghim ngoi tri v trong phng c tin hnh vi
khi lng ln v c nhim v gii quyt cc vn ging nh trong giai on
thit k. Nhng n khc ch c mc ch r rng hn v ch yu ch khi
chn nhng ch tiu tnh ton trc tip tnh thm v c l ca t m sau ny s
c s dng trong tnh ton xc nh tn tht ca nc do thm, xc nh gi tr
ln ca nhng cng trnh c th..vvvv.
Thng thng trong giai on ny s tin hnh cng tc nghin cu th
nghim lm tt tnh cht ca t ( ximng ha, bitun ha, silicat ha..vv..vv) c
mc ch la chn phng php ci to t c li nht i vi iu kin nh.
14.3.4- Xy dng ng.
Xy dng ng v c bit l ng st nhng i hi v chuyn mn rt
phc tp khi nghin cu a cht cng trnh. iu ny l do ng rt di chy qua
nhng vng c iu kin t nhin khc nhau. ngha ch yu l ng lin kt
nhiu cng trnh khc nhau- nn ng, rnh, tuynen, cu vtvvvv. Nghin
cu a cht cng trnh c tin hnh khng ch theo tuyn ng thit k m c
trn tuyn ang tn ti khi phi tu sa chng, sa cha nhng phn khng n nh
v nhng trng hp khcvvvv.
Trong giai on thit k s lc vic lun chng a cht cng trnh nhng
tuyn ng mi c thc hin bng cch thnh lp theo ti liu hin c ca cc
bn t l 1: 500000 thng vi di c chiu rng 5- 10km v ln hn. Khi
khng c ti liu lu tr hoc cng b thnh lp nhng bn hp quy nh t
l nu cn tin hnh iu tra theo tuyn d kin nghin cu:
1- iu kin a l t nhin ni chung.
2- a mo.
3- Cu to a cht.
4- iu kin a cht thy vn.
5- Cc hin tng vt l- a cht.
6- Th nhng v thc vt.
7- Tnh cht c l ca t .
Khi s nghin cu chi tit hn nhng vng c iu kin a cht cng trnh
bt li.
Trong thit k ng sau ny thng tin hnh theo 2 giai on: Thit k
nhm v v thit k thi cng. Phn ln nghin cu c tin hnh trong giai on
lp thit k nhim v. Trong giai on thit k cng tc ch chnh xc ha tng vn
c lin quan vi nhng cng trnh ring bit vi iu kin a phng c th.
Nhim v ch yu nghin cu a cht cng trnh trong giai on son tho
nhim v thit k l nghin cu cu to ca t v tnh n nh ca chng theo
tuyn ng d kin, c bit l trong khu xy dng cc cng trnh c bit nh
rnh su, nn cao, cu vt. t c mc ch ny s tin hnh nhng l trnh
tng hp o v a cht cng trnh t l 1: 200000 v 1: 50000 theo chiu di vi
chiu rng trong iu kin phc tp -0,25-0,5km cn trong iu kin n gin
-0,1km. Cng tc o v c thc hin bng cch thnh lp bn khi qut a
cht cng trnh t l nu vi cc mt ct dc, ngang v cc bn v khc.
Nhng thit k c bit c d kin cho: 1- Nn cao hn 12m 2- Nn phn
b cc sn dc ( 1:5 v dc hn) hoc khng n nh 3- Nn t yu v ly. 4-
Chay qua nc.
Mi phn thit k ring bit s tin hnh o v a cht cng trnh t l 1:
2000, 1: 5000 bao gm din tch ln hn so vi kch thc ca cng trnh thit k
o v km theo khoan cc l khoan thm d. Nhng l khoan ny s t ba l trn
mt ct ngang( i khi l 5). Khi iu kin thun li th khong cch gia cc mt
ct ngang bng 100-200m, trn vng ly 50-100m, trn bi bi cc mt ct ngang
s c t c ch lm sng t mi vng ng nht v a mo trn khong
cch nhau khng ln hn 100m, ti nhng ni dao nhau ca cc dng chy, nhng
l khoan theo trc ca tuyn c t cch nhau 30-50m, khi cn thit th dy hn.
Chiu su l khoan d kin nh sau: i vi nn p bng chiu cao ca nn, i
vi ho -3-5m di cao trnh thit k y ho. Trong cc l khoan t mi mt lp
khc nhau v thch hc, ngun gc ty thuc mc ng nht ly t hai n 10
mu nguyn khi( phn bit thnh phn ht th ly mu cu trc b ph hy)
phn tch tnh cht c- l. Nu c cu ho thot nc th tin hnh ht nc th
nghim ti thiu t mt l khoan trong phn thm d t mi tng cha nc s
thot nc.
Trong giai on lp bn v thi cng nghin cu a cht cng trnh c tin
hnh vi mc ch chi tit ha li gii ca thit k nhim v. Th d
1- Khoan cc l khoan theo ng thot nc l thin v ngm vo su y
cch nc 0,3-0,5m, tin hnh ht nc th nghim.
2- Di vch tr thit k s nghin cu t nn chiu su khng nh hn
2m thp hn ct cao ca nn vch.
3- Di cc ng nhn to v cc cu nh s nghin cu t nn. t iu
s khoan mt- hai l khoan ( di cu l di mi gc ta) v ly mu nguyn
khi t mi lp khc nhau v thch hc nghin cu tnh cht c l ca t nn
trong phng th nghim.
Trong trng hp xy dng nhiu cu th nghin cu a cht cng trnh s
c tin hnh theo tng n ring bit.
Trong nghin cu a cht cng trnh cc cu vt khi lp thit k nhim v
s tin hnh nhng dng cng tc sau: 1- o v a cht cng trnh tng hp. 2-
Cng tc thm d 3- Cng tc th nghim ngoi tri 4- Cng tc th nghim trong
phng.
Trong iu kin a cht n gin o v a cht cng trnh tng hp c
tin hnh t l 1: 25000 v 1: 10000, cn trong iu kin phc tp l 1: 500
v 1: 1000 v bao gm c phn thng lu sng 300m tnh t trc cu vt v h
lu -200m. Ty thuc vo dng thung lng v mc phc tp v cu to a cht
s lng l khoan trn mi tuyn cu vt qua sng c th t ti 5 l vi chiu
su l 25m. n rn chc s khoan su vo 1-2m. n gn cu khi khng gp
karst, trc, ln v ly nhng l khoan s c t trn khong cch 400-600m c
ch n cc yu t a mo. Cn trong iu kin khng c li ( gp karst,
trt..vvvv) th khi lng cng tc thm d s tng ln. Trong trng hp cn
thit s tin hnh nn th nghim di tr cu ( nu nn tr t trn lin kt) v
ht nc th nghim. Ti cc l khoan s ly mu nguyn khi v cc mu cu
trc b ph hy i vi mi lp khc nhau v thch hc nghin cu tnh cht
ca trong phng th nghim. Vi cu to ng nha6t1cac1 mu nguyn khi
c ly t lin kt qua 2,5m v c thnh phn ht khc nhau ( ri) -5m.
Trong giai on ny vic nghin cu cc cu vt c p dng rng ri
phng php thm d in. Cc mt ct in thng b tr cch nhau -20-40m.
Trn mi mt ct thng b tr 8-10 im o:
Trong giai on lp bn v thi cng nghin cu a cht cng trnh c tin
hnh theo tuyn cu vt c duyt chnh xc ha mt ct a cht- thch
hc v tnh cht c l ca t trong phm vi tng trn nn tr cu b nn, nhng
cng trnh bo v cng nh phn gn cu. Nhng l khoan c khoan di nn
tr cu thit k vi s lng 1-4 l cho mi tr. Chiu su l khoan c xc nh
ty thuc vo b dy ca i chu nn. Nhng trong tt c cc trng hp chiu
su khng c t hn 4m di y mng. Khi cn thit s tin hnh nn th
nghim v ht nc th nghim. Theo tuyn gn cu v cng trnh iu hnh cc l
khoan s t cch nhau khong 100-200m. Nhng mu nguyn khi v nhng
mu cu trc b ph hy c ly trong khong trnh by trn nhng khng
c t hn 3 mu i vi mi lp khc nhau v thch hc trong phm vi tng chu
nn di mi tr cu.
Tuynen v Metro cng thuc loi cng trnh ng mc d vic xy dng
chng c thc hin bng phng php ngm. Theo tuyn Metro c chn
tin hnh nghin cu a cht cng trnh nhim v nghin cu bao gm:
1- Nghin cu cu to a cht ca tuyn gm a tng, thch hc, kin
to..vvvv.
2- Nghin cu iu kin a cht thy vn theo tuyn.
3- Nghin cu iu kin a cht cng trnh theo tuyn gm nh gi s n
nh ca t trn mi vch v y, d bo p lc t , kin c ca , d
bo qu trnh phong ha v ra la ca trong qu trnh khai thc Metro, nh
hng ca nc di t n vt liu xy dng, kh nng xut hin kh.
Nghin cu a cht cng trnh c tin hnh theo hai giai on: Lp thit
k nhim v v thit k k thut. lun chng nhim v thit k trong nhng
phn chuyn toa khi iu kin a cht n gin nhng l khoan s lm 3 tuyn.
Mt theo trc Metro cn hai v 2 pha trc, cch trc mt khong 50m. Khong
cch gia cc l khoan bng 400m. Trong iu kin a cht phc tp s khoan 4
tuyn theo tuyn Metro, tuyn ny cch tuyn kia -25m. Khong cch gia cc l
khoan bng 100m. Chiu su cc l khoan c t di ct cao nn cng trnh
thit k -6m. Ht nc v ly mu nguyn khi c tin hnh khng nh hn t
hn 1/3 tng s l khoan. Theo ti liu khoan thm d thnh lp bn a cht
cng trnh t l 1: 5000 v 1: 2000 i vi iu kin n gin, cn 1: 1000 v 1:
500 i vi iu kin phc tp.
Trong giai on lp thit k k thut s l khoan ln gp i. Do khong
cch gia chng s rt ngn i 2 ln. Ti v tr b tr nh ga s khoan b sung 6 l
khoan ti cc v tr nh: ng ln xung, ng nghing, cn i vi v tr
chuyn tu, tin snh 5 l khoan. i vi nhng khu c iu kin xy dng c
bit phc tp th s l khoan s tng ln. S lng s c chnh xc ha trong
qua trnh tin hnh cng tc nghin cu.
Trong qu trnh xy dng Metro s tin hnh chnh xc ha cu to a cht
v nhng ti liu t nhin khc. Khi c s ph hp gia ti liu t nhin v thit
k hy nghin cu v phc tho gng l, ly mu nguyn khi t v mu
nc phn tch tnh cht c l ca t v thnh phn ha hc ca nc. Trong
trng hp gia ti liu thc t v thit k khc nhau nhiu th trong nhng cch
gii quyt nhn c a vo thit k nhng thay i cho ph hp.
Tuynen khng ch l cng trnh gp khi xy dng ng m cn c khi xy
dng cc cng trnh thy li, khai thc m..vvvv. Vic la chn cc tuyn
Tuynen c tin hnh xut pht t s kt hp gia li ch kinh t v c im t
nhin ca vng xy dng. Nghin cu a cht cng trnh gii quyt cc nhim
v ging nh i vi xy dng Metro. Ch b sung vo vic cn thit nghin cu
cc hin tng a cht- vt l v a l trong phn ng gn ti Tuynen v ti
ca vo, ra ca Tuynen.
Trong giai on thit k nhim v khi chiu su dt Tuynen n 300m v
chiu di n 100m th cc l khoan ( hay h o) t trn khong cch 20m t
ca ra vo v 2 l khoan theo hnh cho phn gia ca khu trn khong cch
50m t trc Tuynen. Khi chiu di ca Tuynen ln hn 100m nhng l khoan n
theo trc Tuynen c t trn khong cch 100m, cn trn cc tuyn song song
cch trc Tuynen 50 l 200m. Ngoi ra nhng phn ca ra vo khng ph thuc
vo chiu di Tuynen s b tr mt mt ct thm d gm 3 l khoan. Chiu su ca
l khoan c t di ct cao y Tuynen 6m. Cn trong a cht cng trnh
phc tp n t n nh. Khi khoan vo su vo t khng t hn 2m.
Khi tin hnh nghin cu trong giai on thit k k thut s lng l khoan tng
ln gp i. Trong nhng vng vi chiu su ln hn 300m thm d s c tin
hnh bng phng php a vt l.
Khi xy dng v khai thc Tuynen ng thi nhit c ngha rt quan trng.
Nhit ( t
h
) ti mt chiu su c xc nh theo cng thc kinh nghim
sau( theo sch Ch o nghin cu a cht cng trnh khi thit k cc cng trnh
ng st 1956)
t
h
= t
H
+ I 2,5 (14.1)
y t
H
- Nhit trung bnh nm ca a phng.
- Gi s nhit theo chiu su h.
016 , 0 45 , 6 0001195 , 0 1517 , 0 6593 , 41
2
+ + h h
Nhng mt ct a cht cng trnh theo trc Tuynen m theo nhng mt ct
ny nhn c li gian xy dng Tuynen l nhng ti liu ch yu thnh
lp bo co nghin cu a cht cng trnh. Cng tc phc v nghin cu a cht
cng trnh xy dng Tuynen cng thc hin ging nh khi xy dng Metro.
CU HI:
1- Cc giai on iu tra( nghin cu) a cht cng trnh v ni dung ca tng
giai on ?
2- Nhng dng cng tc iu tra a cht cng trnh ?
3- Ni dung ca cng tc o v a cht cng trnh ?
4- Ni dung ca cng tc thm d ?
5- Ni dung ca cc cng tc th nghim v quan trc c nh ngoi tri v
trong phng ?
6- Nhng dng v khi lng cng tc trong xy dng dn dng v cng nghip?
7- Nhng dng v khi lng cng tc trong xy dng cc cng trnh khai thc
khong sn ?