Verslag van de vierde expertmeeting over schilderijlijsten in Nederland op 9 juni 2011-07-01 in het Rijksmuseum Twenthe, Ensched

Deze vierde bijeenkomst vindt plaats na drie eerdere bijeenkomsten over schilderijlijsten bij het Instituut Collectie Nederland in Amsterdam (2009), het Mauritshuis in Den Haag (2010) en het Instituut Collectie Nederland in Rijswijk (2010). De organisatie van de vierde bijeenkomst is in handen van de Projectegroep Schilderijlijsten in Nederland van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). In de Gobelinzaal van Rijksmuseum Twenthe (RMT) begint de bijeenkomst met een ontvangstwoord van Gini Kingma, restaurator schilderijlijsten bij het ontvangende museum. Vervolgens dankt Eric Domela RMT voor de gastvrijheid en presenteert hij kort de Wiki schilderijlijsten en de bibliografie op Librarything.nl. Femke Diercks suggereert om afbeeldingen op te nemen in de wiki. Ook wordt er een relatie gelegd met de Art & Architecture Thesaurus NL (AAT-NL). Op Flickr zijn afbeeldingen van alle lege lijsten uit de collectie van de RCE gezet; nu moeten de registratiegegevens nog worden aangevuld. Huub Baija vertelt dat in het Rijksmuseum tijdens de

aanloop naar de grote verhuizing naar Lelystad de registratie van de lijsten in essentie was teruggebracht tot: buitenmaat, binnenmaat, hout, goud, zwart, f anders, m.a.w. fool-proof door vrijwel iedereen uit te voeren. Femke Diercks vertelt in haar presentatie over de kunstmatige scheiding tussen spiegellijsten (die onder kunstnijverheid vallen) en schilderijlijsten (onder schilderkunst). De aanname dat spiegellijsten rijker zijn gedecoreerd dan schilderijlijsten, en dat schildpad wordt gebruikt bij spiegellijsten lijkt niet langer houdbaar. De spiegelmaker Philippus Weeber levert een spiegel aan de regentenkamer van het Teylers Hofje. Wanneer deze vervolgens failliet wordt verklaard, wordt zijn inboedel door de Desolate Boedelskamer genventariseerd, waardoor we nu een blik kunnen werpen in de inhoud van het atelier. Hierin onder meer verschillende soorten glas en verguldselmaterialen. Volgens Huub Baija is de diepte van de sponning maatgevend. Vanuit de zaal worden door verschillende restauratoren kenmerken genoemd om spiegelvan schilderijlijsten te onderscheiden. Jos Stockmans zit als lijstenrestaurator en houtbewerker al twintig jaar in het vak. Hij doet verslag naar zijn onderzoek naar robbellijsten, en laat een groot aantal voorbeelden zien van door hem vervaardigde profielen. Stockmans ontwikkelt een machine waarmee robbellijsten gemaakt kunnen worden. Voor zover hem bekend is de techniek in de loop van de 19de eeuw in onbruik geraakt en zijn er geen machines behouden gebleven. (Zie ook de discussie over robbellijsten op Librarything.nl) Na de lunch presenteert Arjen Kok het Proefmodel Methodiek voor de waardering van roerend erfgoed. Deze methodiek wordt door een andere projectgroep van de RCE ontwikkeld, die, net als het project Schilderijlijsten, deel uitmaakt van het Programma Waarde & Waardering. De methodiek is bedoeld voor alle categorien roerend erfgoed, dus ook voor schilderijlijsten. De waardering wordt volgens deze methodiek vastgesteld in twee stappen. Eerst wordt de vraag gesteld welke historische, wetenschappelijke, artistieke of sociale waarde het object vertegenwoordigt. Als het object n of meer van deze waarden bevat, wordt gekeken naar een zestal aspecten waarop een nadere afweging of beoordeling van het object kan worden gebaseerd. Dat zijn: de conditie, herkomst en zeldzaamheid van het object, de mate waarin het samenhangt met de omgeving, de bruikbaarheid of de belevingswaarde. De vraag is of deze algemene methodiek bruikbaar is bij de selectie van schilderijlijsten ten behoeve van afstoting. Als voorbeeld van een andere benadering van schilderijlijsten wordt het schema van Ian Geraghty getoond, met de vraag of dit misschien bruikbaar is? Geraghty, een Australisch onderzoeker en lijstenrestaurator, heeft een

classificatie schema voor lijsten (en sokkels en vitrines) ontworpen op basis van de betrokkenheid van de kunstenaar en de relatie met het kunstwerk. Volgens Femke Diercks moet dit worden aangepast. De waardering is gerelateerd aan het collectieplan. Het lijkt erop dat de lijst geen onderdeel uitmaakt van het museumbeleid en/of het collectieplan. Huub Baija verhaalt van de discussie rond de verschillende lijsten voor de Brieflezende vrouw van Vermeer, waarvoor vier lijsten bestaan. Onderzoek zorgt voor waardevermeerdering. Herkomstonderzoek blijkt erg belangrijk te zijn voor waardering. Een format voor waarderen kan als basis dienen voor selectie van lijsten. De bijeenkomst wordt afgesloten met een rondleiding door de collectie, de tentoonstelling Nicolas Verkolje, de fluwelen hand, en het depot. Gini Kingma vertelt bij verschillende schilderijen en lijsten over de vraagstukken en wederwaardigheden die er mee verbonden zijn. De aanwezigen bij de expertmeeting waren: Eric Domela (RCE), Arjen Kok (RCE), Yuri van der Linden (RCE), Femke Diercks (Rijksmuseum), Gregor Simoons (Gregors Lijsten), Gini Kingma (Rijksmuseum Twenthe), Hubert Baija (Rijksmuseum), Jos Stockmans, Sylvia Nijhuis (Nijhuis Houtrestauratie), Bibian Sibbing (Mauritshuis), Geerte Broersma (Mauritshuis), Rozanne de Bruijne (Museum Boijmans Van Beuningen), Eric Bernard (E.L. Bernard Restauratie), Maarten van t Klooster (Van Gogh Museum), Renske Suijver (Van Gogh Museum), Frank van Kempen (Gehring & Heijdenrijk), Ivar Eisma (Gehring & Heijdenrijk), Ingeborg Smit (Rijksmuseum Twenthe). Verslag: Yuri van der Linden