m ZATE R DAG 25 JU N I 2011 RE DACTI E.wE F@N H D.

N L Confetti
Geleerde Adriaen de Jonghe niet zo bekend geworden als Erasnus 'doordat hij niet van ruziemaken hield'
junius een fabelacht talenwonder
Junius was een van de grootste geleerden van Holland in
zijn tijd. Collega's noemden hem een tweede Erasmus.
Hij was arts en beschikte daarnaast over een fabelachtige
talenkennis. Hij schreef een achttalig woordenboek, dat
belangrijk voor het onderwijs in heel Eq,ropa is geweest.
Dat niemand deze grote Hoorn-
se zoon nu meer kent, komt
volgens biograaf Dirk van Miert
onder meer doordat Junius niet
hield van ruziemaken. "Iets
waar Erasmus erg goed in was.
En wie ruzie maakt, wordt al
gauw bekend", zegt de schrij-
ver. "Wat dat betreft was het
toen niet anders dan nu."
Wie Hadr' us unius was
beschrijft oud-Hoornaar Van
Miert (37) in het boek 'Hadria-
nus Junius (1511-1575), een huma-
nist uit Hoorn' dat vrijdag
wordt gepresenteerd in Het
Park.
Van Miert raakte in de ban
van Junius, die in Hoorn werd
geboren als Adriaen de Jonghe,
door zijn studie Latijn. "De
zoektocht naar informatie over
Junius kun je vergelijken met
reizen. Het opgraven van infor-
matie geeft veel plezier." Hij
speurde in tal van bibliotheken
in diverse Europese landen. Zo
ontdekte hij in Oxford een
aantekeningenboek van Junius
dat nog niemand kende.
Medicijnen
Junius studeerde in Leuven en
Parijs, in Bologna promoveerde
hij in de medicijnen en de filo-
sofie. "Geleerden correspon-
deerden in die tijd veelvuldig
over wetenschappelijke onder-
werpen. Maar ook over nieuws;
een ander
was er immers niet. Van Junius
zijn 426 brieven gevonden. De
mannen schreven in het Latijn,
ook de Hollanders. Hoe hoog
collega's hem achtten kun je
zien aan de manier waarop hij
over vraagstukken schrijft. Je
ziet het aan de manier waarop
ze hem aanspreken, bijvoor-
beeld met 'zeer eenvaarde heer'
of 'zeer geleerde heer'."
" De beroemde Antwerpse
drukker Plantijn was zijn uitge-
ver. Als je dr zat, dan had je
het wel gemaakt."
Lieve brief
Er is slechts n brief in het
Nederlands. Een lieve brief aan
zijn dochter Clara. ' Ik stuur je
een paar purperen fluwelen
mouwen'. Van Miert: "Daar zie
je ineens dat de wetenschapper
ook een vader is van vlees en
bloed."
Junius publiceerde achttien
boeken, na zijn dood versche-
nen er nog acht. Vier werden
niet gepubliceerd. Veel waren
vertalingen van Griekse schrij-
vers naar het Latijn met verkla-
rende noten. Er was ook een
spreekwoordenboek, een boek
met gedichten op afbeeldingen
en veel gedichten. Zijn woor-
denboek met daarin de verta-
ling van Latij nse worden in
zeven talen is zijn belangrijkste
Juniuskenner Dirk van Miert in de Bot erhal bij portretten van Junius
werk geweest. Een boek dat nog
niet bestond. Het was zijn
grootste succes; verschenen
tientallen herdrukken van.
Hij was niet alleen verslin-
gerd aan historische taalkunde,
et Junius Tekengilde.
unius wilde ook alles weten
ver de talen van het volk. Daar-
e ging hij graag het caf in,
Gedicht op Drom knap staaltje van w dl<unst
Het gedicht van Junius op de
muur van de Drommedaristo-
ren in Enkhuizen is een top-
punt van taalvirtuositeit.
In het boek 'Batavia' meldt
Junius dat hij de schrij ver is van
dit wonderbaarlijke chrono-
gram.
Hij bedacht het toen hij 26
jaar was.
Dirk van Miert: "Hij was gek
op het maken van chronogram-
en, dit zijn-&edichten van
twee regels met daarin een
jaartal verborgen. Een chrono-
gram was een echte uitdaging:
een kruising van een sudoku en
een kruiswoordraadsel, zeg
maar."
Er staat in het Latijn: 'Enchu-
sam insidiis tacitis sub nocte
silenti/obruere adnixa est Gelri-
ca perfidia'. Dan volgt '22 juny'
en vervolgens' Anchora quam
cernis ferro preeisa bipenni/
artes testatur, perfi de Gelre,
tuas'.
De vertaling is: 'Bij het vallen
van de nacht trachtte de Gelder-
se doortraptheid/ met stille list
Enkhuizen te overmeesteren'.
Dan de datum van de aan-
slag,'22 juni'. Vervolgens 'Het
anker dat men hier ziet, gekapt
met een ijzeren bijl/ getuigt van
uw listen, 0 verraderlijke hertog
van Gelre'.
De hoofdletters zijn Romein-
se cijfers, zoals te zien is in deze
eerste regel: ' enChVsaM InsldI-
Is taCltls sVb noCte slLentl/
obrVere adnIXa est geLrlCa
perfldIa'.
De cijfers 'C+V+M+ 1+1+1+1-
+C+I+I+V+C+ I+L+I+ V+I+X-
+L+I+C+I+I' staan voor
'100+5+1000+1+1+1+1+100+
1+1+5+100+1+50+1+5+1+10+
50+1+100+1+1= 1537'. Dit is het
jaar van de aanval van de Gel-
dersen op Enkhuizen.
Van Miert: "Toen Junius het
vers voor Enkhuizen schreef
was hij net terug van zijn studie
in Leuven: helemaal volgepropt
met kennis van de klassieke
schrijvers. Zijn vader overleed
in november van dat jaar. Als
burgemeesterszoontje had
Junius natuurlijk veel aanzien
n als geleefde-was h'j v b 10-
vend."
"Misschien was de burge-
meester van Enkhuizen wel op
de begrafenis van Junius' vader
en vroeg hij de jongeman bij die
gelegenheid om een gedicht
voor op de toren. Juni us was
zelf later goed bevriend met de
burgemeester van Enkhuizen,
Frederik Simonsz."
Gedicht op gevelsteen 'kruising van sudoku en kruiswoordraadsel'.
FOTO OUD HOORN
FOTO HENK DE WEERD
iets wat in die tijd niet gepast
was. Na enige jaren werken in
Engeland en Denemarken ves- ,
Zwam kreeg
naam Phallus
Hadriani '
Junius ontdekte een onbe-
kende paddenstoel in de
Hollandse duinen.
Hij beschreef de stink-
zwam die een penisvorm
heeft in 1564 in zijn boekje
'Phallus'. Hij beschreef de
paddensroelook nog eens
in dichtvorm, in het Latijn,
"'-+-n"'destijds-internationalt!
geleerden taal. Zijn collega-
geleerde Carolus Linnaeus
die planten te boek stelde
en Latij nse namen gaf,
besloot de zwam naar de
vi nder te noemen: Phallus
Hadriani. De duinstink-
zwam is te zien van de
zomer tot de herfst.
tigde hij zich in Haarlem.
Hij was in Haarlem stadsarts
en rector van de Latijnse school.
"Dat hij lijfarts van Willem
van Oranje was, klopt niet",
zegt Van Miert. "Hij heeft hem
toevallig een keer behandeld."
Bij de stichting van de Leidse
universiteit was Junius aange-
zocht als topkandidaat voor een
hoogleraarsstoel. Het kwam er
niet van, Junius overleed voor-
tijdig.
Hoe komt het dat ]unius niet net
zo bekend werd als Erasmus?
Dirk van Miert: "Hij had
geen duidelijk cultureel pro-
gramma: hij was niet zo gente-
resseerd in filosofie en was ook
geen diepzinnig denker. Hij las
en schreef liever encyclopedien
dan meeslepende verhalen. Ook
was hij een minder goed stylist
dan Erasmus, bezat hij ook niet
diens gevoel voor ironie, km hij
niet zo goed netwerken als ,
Erasmus en hield hij niet van
ruziemaken zoals Erasmus. Hij
waS meer een kamergeleerde
dan een debater."
Pechvogel
"Verder was hij ook een beetje
een pechvogel: hij verloor tot
drie keer toe een deel van zijn
boekenbezit, was vaak ziek,
stotterde, z' n eerste vrouw
overleed al heel snel, en het
publiceren van zijn boeken
kostte meer geld dan het ople-
verde. Dat al zij n werk in het
Latij n verscheen en daardoor
later niet bekend werd bij een
groot publiek, zal ook een rol
hebben gespeeld."
AN NETTE SNAAS
Strandbeeld van Junius bij Druk-
kerij Enschede in Haarlem.
, FOTO OUD HOORN
Costermythe
komt uit koker
van Junius
In zijn boek 'Batavia' presen-
teerde Junius de Haarlemmer
Laurens Janszoon Coster als de
uitvinder van de boekdruk-
kunst. Dirk van Miert: "Hoewel
we nu weten dat dit niet klopt,
is het toch interessant dat deze
mythe eeuwenlang heel belang-
rijk is geweest voor Nederland
en Haarlem."
Om hem te eren liet geld-
drukkerij Joh. Enschede in
Haarlem al in 1768 een stand-
beeld van Junius plaatsen.
juniuseXposltle hl]
Oud Hoorn
De Vereniging Oud Hoorn heeft
in haar pand een klei ne exposi-
tie ingericht rondom Junius, die
vijfhonderd jaar geleden in de
Kerkstraat in Hoorn geboren
werd.
Oud Hoorn heeft zich er zeer
voor ingespannen dat de 500e
geboortedag van de grote
Hoornse geleerde breed wordt
herdacht.
Dat gebeurt onder meer met
de onthulling van een plaquette
in de Kerksrraat waar zijn ge-
boortehuis heeft gestaan. In
schouwburg Het Park zijn op 1
juli vanaf 13.30 uur een sympo-
sium en de presentatie van de
Juniusbiografie en de vertaling
van zijn 'Batavia' over de ge-
schiedenis van Nederland. Op 2
juli komen in de Juniusstraat
nieuwe straatnaambordjes.
Oud Hoorn heeft een gastles
over Junius gegeven op basis-
school Het Fl uitschip.
De expositie bij Oud Hoorn
laat naast enkele drukken van
boeken van Junius, afbeeldin-
gen zien uit het leven en tijd-
per Er ZIJn portret-
ten, handschriften, illustraties
uit zijn boeken en titelpagina's,
maar ook de brief aan zijn
dochter Clara in Hdorn.
De expositie is tot eind sep-
tember te zien op Onder de
Boompjes 22, op dinsdag en
donderdag van 10 tot 16 uur en
op zaterdag van 10 tot 14 uur. De
toegang is gratis.
. . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.... .......... ..
DE VOLKSKRANT
ZATERDAG 2 JULI 2011
Hoorn gaat Itweede Erasmus
l
aan vergetelheid ontrukken
Zijn achttalige
woordenboek werd
twee eeuwen lang in
heel Europa
gebruikt. Maar weinig
Nederlanders kennen
Junius (1511-1575) nog.
Door Geertje Dekkers
V
olgens tijdgenoten was hij de
grootste geleerde van Hol-
land: Hadrianus junius (1511-
1575). Doctor in de geneeskun-
de en de filosofie, editeur van
klassieke teksten, samensteller van een
woordenboek in acht talen, schrijver
van een geschiedenis van Holland - en
tegenwoordig vrijwel vergeten. Buiten
een kring van specialisten kent bijna
niemand deze 'tweede Erasmus' meer.
Toch verschenen gisteren, op zijn vijf-
honderdste geboortedag, drie )unius-
boeken: een levensschets, een bundel
wetenschappelijke artikelen en een ver-
taling van zijn hoofdwerk, de Batavia.
Wel begrijpelijk dat junius vergeten
is, vindt neolatinist Dirk van Miert, on-
derzoeker aan het Huygens Instituut
voor Nederlandse Geschiedenis, auteur
van de korte biografie en redacteur van
de wetenschappelijke bundel. 'Hij wist
ongelooflijk veel en daar waren tijdge-
noten van onder de indruk, maar hij
was ook een kamergeleerde"dol op ob-
scure tekstfragmenten uit de Oudheid
die hij overal vandaan sprokkelde. Zijn
belangrijkste historische werk, de Bata-
via, is daardoor een omgevallen boeken-
kast en geen meeslepend verhaal.'
Een gemiste kans, want de Batavia,
een geschiedenis van Holland vanaf de
Romeinse tijd, had een spannend poli-
tieke betoog kunnen worden. Het uit-
gangspunt was de Germania van de Ro-
mein Tacitus, uit het einde van de eerste
eeuw. Van alle Germanen waren de Bata-
ven het dapperst, schreef Tacitus. En ze
woonden op het eiland der Bataven. Dat
eiland, dat moest Holland zijn, rede-
neerde junius, en de Bataven waren de
voorouders van de huidige bewoners.
'Helemaal nieuw was die stelling
niet', zegt Van Miert: 'Er werd al over ge-
schreven sinds de herontdekking van
de Germania in de 15de eeuw.' Maar juni-
us' weergave heeft een belangrijke zet
gegeven aan de 'Bataafse mythe', het
idee dat de Hollanders (of soms ook alle
noordelijke Nederlanders) afstamden
<>
van de dappere en vrijheidslievende Ba- (afbeeldingen met een motto en een ge-
, taven. Dat verhaal is tot in de 19de eeuw dicht) inspireerde onder meer jacob
terug te vinden in geschiedenisboeken. Cats. En zijn Nomenclator, een Latijns-
junius kreeg de opdracht voor de Ba- Grieks-Italiaans-Spaans-Frans-Duits-Ne-
tavia in 1566 van de Staten van Holland, derlands en deels Engels woordenboek,
die ervan overtuigd waren dat zij het werd in vele bewerkingen twee eeuwen
historische privilege hadden om op ei- lang gebruikt op scholen in Europa.
gen gezag bijeen te komen. Dat wilde De historische vereniging van junius'
zeggen: zonder toestemming van het geboortestad Hoorn besloot daarom
hof van landsheer Filips Il, dat het privi- dar d geleerde vijfhonderd jaar na zijn
lege bestreed. geboorte aan de vergetelheid moest
Toen deze en andere conflicten uit- worden ontrukt. En in eigen stad lijkt
mondden in de Nederlandse Opstand dat bijzonder goed gelukt. Van Miert:
vergeleken velen de situatie met die in 'Aanvankelijk kende niemand junius,
het jaar 69, toen de Bataven onder lei- maar nu zie je portretten van )unius in
dmg van juliuS'-(ivilis in opstand waren etalages, lopen kinderen in een )unius-
gekomen tegen de Romeinen. Ook dat , optocht en heeft een Hoornse camp 0-
conflict ging om de verdediging van ou-nist teksten van junius op muziek gezet.
de privileges, was de redenering. De pa- Het is indrukwekkend hoeveel histo-
rallel paste perfect in de Bataafse mythe. risch besef deze lokal r ni in h ft
)unius ging zover overigens niet. Toen weten op te wekken.'
hij zijn boek schreef, was het weliswaar
al politiek onrustig in de Nederlanden
maar de Opstand was nog niet te voor-
zien. junius was bovndien veel te
trouw aan Filips om rebellie te predi-
ken, aldus Van Miert. En hij was er de
man er niet naar om conflicten aan te
gaan. Hij verloor zich liever in de histo-
rische details van zijn verhaal.
Toch is de Batavia interessant, betoogt
Van Miert: 'Het laat zien dat al vanaf de
embryonale fase van Nederland, het be-
gin van de Opstand, werd nagedacht
over wat het gewest zou kunnen bin-
den. In de tijd van de Bataafse mythe
greep men daarvoor terug op de Oud-
heid; nu meestal op de tijd van de VOC.'
Ook in de letterkunde kreeg )unius
navolging: zijn bundel met mblemata
Hadrianus Junius.
Dirk van Miert: Hadrianus Junius (1511-
1575) - Een humanist uit Hoorn.
Vereniging Oud Hoorn/ Publicatiestichting
Bas Baltus; 20,-.160 p.
ISBN 978 90 76385 00 6
Dirk van Miert (red.) The Kaleidoscopic
Scholarship of Hadrianus Junius (1511-
1575) - Northern Humanism at the
Dawn of the Dutch Golden Age.
BrilI; 99.-; 319 p.
ISBN 978 90 04 20914 5
Nico de Glas, Holland is een eiland. De
Batavia van Hadrianus Junius.
Uitgeverij verloren; 45, -; 511 p.
ISBN 978 90 8704 214 1
Junius
gaf een
flinke zet
aan het
ontstaan
van de
Bataafse
mythe
Zaterdag 2 juli Juniusherdenking in de Juniusstraat
Op zaterdag 2 juli vieren de bewo-
ners van de Juniusstraat de 500ste
geboortedag van de humanist.
arts, geschiedschrijver en dichter
Hadrianus Junius. Wethouder
Michiel Pijl onthult het nieuwe
straatnaambord, samen met buurt-
bewoner Fred Snel en de schrijver
van het boek over Junius Dirk van
Miert. Op vrijdag 1 juli onthult wet-
houder Tonnaer een gedenkteken
op de geboortepiek van Junius,
Kerkstraat 9. Het is dan 500 jaar
geleden dat Junius werd geboren.
Junius werd geboren op 1 juli 1511 in
Hoorn. Hij werd vergeleken met Erasmus
en beschouwd als de grootste geleerde
van het Holland van zij n tijd. Rond zijn
geboortedag zijn er verschillende
activiteiten in Hoorn.
1 juli symposium en gedenkteken
Op vrijdag 1 juli houden Vereniging Oud
Hoorn en de gemeente Hoorn een sympo-
sium voor wetenschappers en een fees-
telijke bijeenkomst voor genodigden in
schouwburg Het Park. Daar worden drie
nieuwe boeken gepresenteerd waar-
onder voor het eerst de vertaling van
Junius' levenswerk. Het Hoorns Kamer-
koor laat een nieuw gecomponeerd werk
op teksten van Junius horen. Na afloop
vertrekken de gasten in een optocht naar
ar
A.
4
1
(./tl
Kerkstraat 9, de geboorteplaats van
Junius, waar wethouder Roger Tonnaer
om 16.00 uur een gedenkteken van Junius
onthult Om 19.30 uur is een Junius-
wandeling onder leiding van de gidsen
van Oud Hoorn. Iedereen mag kosteloos
aan deze wandeling meedoen. Vertrek is
vanaf de Roode Steen.
2 juli nieuw bordje Juniusstraat
De Juniusstraat is naar deze geleerde
vernoemd. Op het oude straatnaambord
stond het jaar van overlijden verkeerd
vermeld. De herdenking van de geboor-
tedag van Junius is aangegrepen om het
bordje te vervangen. Dit gebeurt op 2 juli
om 10.30 uur door wethouder Michiel Pijl
aan de kant van de Koepoortsweg.
Daarna onthullen bewoner Fred Snel en
neolatinist Dirk van Miert het bord aan
de andere kant van de straat. Het
opbouwwerk van Stichting Netwerk
heeft samen met de bewoners diverse
feestelijke activiteiten georganiseerd. Er
zijn marktkramen, koffietafels, een
fotogalerij, dans en muziek. Dit allemaal
rondom de verschillende nationaliteiten
van de bewoners uit de Juniusstraat:
Antilliaans, Surinaams, Somalisch,
Chinees, Marokkaans, Turks, Irakees,
Nigeriaans, Colombiaans, Indonesisch
en Nederlands. Iedereen is daarbij van
harte welkom. Om 12.30 uur is deze
bijeenkomst afgelopen.
Junius is Adriaen de Jonghe
Hadrianus Junius Homanus is latijn voor
Adriaen de Jo"nghe uit Hoorn. Hij werd op
1 juli 1511 geboren op de plaats waar nu het
pand Kerkstraat9 staat In 1566 heeft hij van
de Staten van Holland en West-Friesland
de opdracht gekregen de geschiedenis van
Holland te schrijven. Dit leidde tot zijn
belangrijkste werk 'Batavia'. Mede van-
wege de gespannen politieke situatie is dit
pas na zijn dood in 1588 verschenen. Men
was van plan hem als een van de drie eer-
ste hoogleraren van de pas opgerichte uni-
versiteit in leiden te benoemen. Helaas is
hij voortijdig komen te overlijden. Alle wer-
ken van Junius zijn in het latijn geschreven
en niet of nauwelijks toegankelijk. Hierdoor
is hij bij het grote publieke veel minder
bekend dan bijvoorbeeld Erasmus.