MO D U

Trong lch s phat trin cua xa hi loai ngi chung ta a s dung rt nhiu loai
vt liu khac nhau, vi tnh nng s dung cua chung cang ngay cang cao hn. u tin
la thi ky a, sau o tin n thi ai ng, st.v .v. Cho n ngay nay la mt
loat cac loai vt liu mi nh : composit, ceramit, plyme. v.v. Cac loai vt liu nay
(c bit la kim loai & hp kim, cung vi cac loai vt liu mi) a gop phn thuc y s
phat trin cua xa h loai ngi mt cach nhanh chong.
Ngay nay trong cac lnh vc cng nghip, quc phong, i sng...o i hoi vt liu s
dung cn phai co rt nhiu tnh cht khac nhau. V du : khi th cn co tnh dn in rt
cao dung trong nganh in lc, luc lai yu cu co cng ln lam cac loai dung
cu ct got kim loai, khi lai cn co bn ln lam cac cu kin xy d ng, hoc phai co
tnh deo cao can, dp, keo ngui, hay cn bn cao nhng khi lng ring nho
dung trong cng nghip hang khng...Tt ca cac yu cu nay u co th c ap ng
bi vt liu kim loai cung nh cac loai vt liu mi.
Mn v t liu hoc se trang b cho sinh vin nhng kin thc c ban cua cac loai vt
liu chnh : tinh th, cac hp kim, ban dn va ion, cng hoa tr ... cung nh kin thc v
x ly nhit cua chung. Muc ch cua mn hoc nay giup cho sinh vin hiu ro cac loai
vt liu khac nhau da trn mi quan h gia cu truc (lin kt hoa hoc, kiu mang tinh
th) va c ly tnh, thc hanh c cac th nghim c ban xac nh c tnh cua vt liu
va bit la chon vt liu phu hp nht ap ng nhu cu s dung sau nay. Khi nghin cu
mt vt liu bt ky chung ta u da vao bn cc c ba n sau y : Kt cu cua cu truc,
cac tnh cht, s tng hp cac phng phap gia cng va hiu qua s dung cua no. Mt
san phm co th gm hang chuc loai vt liu khac nhau tao nn. V du t RENAULT
CLIO 1,2 RN cua Phap gm mi mt loai vt liu sau y tao nn :
1- Thep tm 40,9% 2-Thep hnh 10,9%
2-Gang 11,3% 4-Hp kim nhm 4,2%
5-Cac kim loai mau khac 3,9%
6-Cht deo 10,2% 7-Cht deo an hi 3,4%
8-Vt liu hu c khac 3,4%
9-Thuy tinh 4,2% 10-Sn 1,7%
11-Cht long 5,9%
Yu cu cua ngi ky s cac nganh c kh ngoai kha nng hiu bit v chuyn mn
su cua nganh hoc, con phai nm c nhng tnh cht c ban cua ca c loai vt liu t
o co th s dung mt cach hp ly nht nhm nng cao tui tho cua may moc, cng
trnh, ha gia thanh san phm ...
Mn hoc nay k tha kin thc cua kha nhiu cac lnh vc khac nhau : tinh th hoc,
c lng t, vt ly tia rn ghen, n mon va bao v kim loai ...do o khi lng kin thc
kha ln va co nhiu mt. V vy oi hoi ngi hoc phai nm vng cac kin thc c ban
v vt liu va thc hanh nghim tuc cac th nghim. Khi nghin cu mn hoc nay phai
nm chc mi quan h gia thanh phn ho a hoc, cu truc va tnh cht cua vt liu. Bt
ky s thay i nao cua thanh phn hoa hoc va cu truc se dn ti s bin i cua tnh
cht vt liu.
1
CHUONG 1 : CU TAO CUA KIM LOAI VA HOP KIM

Trong bang tun hoan cac nguyn t hoa hoc cua Menlep , hin tai co hn
100 nguyn t th cac nguyn t kim loai chim hn 3/4 . Trong chng nay chung ta se
nghin cu cu truc cua mang tinh th , s sp xp cua cac nguyn t va mt cua
chung cung nh khoang cach gia cac mt tinh th .
1.1.CU TAO MANG TINH TH LY TUONG CU A KIM LOAI NGUYN
CHT :
1.1.1. Khai nim va dc dim cua kim loai :
1- Dinh nghia : Kim loai la vt th sang , deo , co th ren c , co tnh dn in
va dn nhit cao .
Bt c kim loai nao b mt cha b xy hoa u co ve lp la nh sang ta thng goi
la anh kim .Hu ht cac kim loai u deo , co th keo si , dat mong d dang , dn in
va dn nhit tt . Tuy vy khng phai tt ca cac kim loai u thoa man nhng tnh cht
trn . V du : stibi (Sb) rt don khng th ren c , pradeodim (Pr) dn in rt kem .
Tiu chun phn bit kim loai va phi kim la h s nhit cua in tr . Kim
loai co h s nhit cua in tr dng (khi nhit tng th in tr tng) con vi phi
kim loai th h s nay m (khi nhit tng in tr giam).

t
0
C

n

t
0
C

n

Hnh 1.1- H s nhit cua in tr.
a) Kim loai
b) Phi kim loai










Ta co th giai thch cac c im cu a kim loai da vao ly thuyt c in v cu tao
nguyn t . Kim loai co anh kim la do khi co anh sang chiu vao th in t se hp thu
nng lng . Do o no co nng lng cao hn, b kch thch va nhay ln phn mc nng
lng trn . Tai mc nng lng nay la khng n nh do o in t ch tn tai mt thi
gian rt ngn va sau o tr v mc nng lng cu . Khi o chung thai bt phn nng
lng di dang bc xa va lam cho kim loai co ve lp lanh sang . Tnh dn in va dn
nhit cung co th giai thch tng t . Con tnh deo co th giai thch da vao lin kt kim
loa i .
2. Phn loai kim loai :
Trong thc t tn tai nhiu phng phap phn loai kim loai, y la mt trong nhng
nhng phng phap thng s dung nht .
a- Theo khi lng ring: kim loai c chia lam hai nhom : kim loai nhe va kim loai
nng
2
Kim loai nng la cac kim loai co khi lng ring ln hn 5 g/cm
3
. V du nh st
( = 7,8) , vang ( = 19,5) , thuy ngn ( = 13,1) ...
Kim loai nhe la cac kim loai co khi lng ring nho hn 5 g/cm
3
. V du nh nhm
( = 2,7) , ti tan ( = 4,5) , man gan ( = 1,73 ) ...
b - Theo nhit nong chay : kim loai c chia lam hai nhom
Kim loai co nhit nong chay cao : st (1539
o
C) , vonphram (3410
o
C) , titan
(1668
o
C), ng (1085
o
C)
Kim loai co nhit nong chay thp : ch (327
o
C) , nhm ( 657
o
C) , stibi (631
o
C) ...
c - Theo tnh cht hoat ng :
Kim loai kim : natri ,kali, liti ...
Kim loai chuyn tip : st , crm ,mangan ,vanadi ...
1.1.2. Lin kt kim loai :
Trong kim loai phn ln cac
nguyn t nhng bt in t tr thanh
ion dng con cac in t tr thanh in
t t do . Cac in t nay khng b chi
phi bi mt nguyn t nao ca . Gia cac
ion dng vi nhau va cac in t vi
nhau se tn tai lc y , gia ion va in
t sinh ra lc hut . S cn bng gia cac
lc nay la c s cua lin kt kim loai . y
la dang lin kt quan trong cua kim loai,
nh mi lin kt nay ma kim loai co tnh
deo rt cao .
+ + + +
+ + + +
+ + + +
+ + + +
- - -
- - -
- - -
Hnh 1.2- Lin kt kim loai.
1.1.3. Cac tinh cht cua kim loai :
Trong phn nay ta ch nghin cu cac tnh cht c s dung trong c kh la
chu yu . Ngoai ra con xem xet thm mt vai tnh cht khac.
1-Co tinh : Nhiu kim loai co c tnh tng hp tt thoa man cac yu cu ch tao
trong c kh . Nhng trong thc t hu nh khng s dung kim loai nguyn cht ma chu
yu la dung hp kim . C tnh cua kim loai va hp kim c anh gia bng nhng ch
tiu sau y :
* bn tnh : xac nh bng gii han bn
b
,gii han chay
c
va gii han an hi

h
. n v o theo h SI la N/m
2
, nhng n v nay qua nho nn thng dung MN/m
2

hay MPa (trong thc t hay dung KG/mm
2
)
* cng : c xac nh bng cac loai cng Brinen (HB), Rockwell
(HRA,HRB,HRC) va Vicker (HV)
* deo : xac nh bng dan dai tng i % va tht ty i %
* dai : xac nh bng cng pha huy mt n v tit din mu , thng ky hiu a
k
, n
v o kj/m
2
.



3
4










































2-Lv tinh : cac tnh cht vt ly cua kim loai cung c ng dung rt ph bin : lam
dy dn in ,nam chm , vt liu dn nhit ...
3- Hoa tinh : cac kim loai thng tac dunh manh vi cac nguyn t phi kim loai va
b pha huy trong khng kh m.
4-1inh cng ngh : la kha nng chu cac dang gia cng : uc ,ren dp ,can,ct
got...Mt kim loai khng th ng thi co tt ca cac tnh cng ngh u tt.V du : nu
uc tt th dp se kem ... Kim loai du rt quy nhng nu tinh cng ngh xu th khng
th s dung trong lnh vc c kh .
1.1.4. Cu tao mang tinh th cua kim loai nguyn ch t :
1- Cac khai nim co ban
a-Mt tinh th : trong kim loai cac nguyn t sp xp co trt t , tc la chung u
nm trn nhng mt phng song song va cach u nhau goi la mt tinh th .Tp hp v
s cac mt nh vy tao nn mang tinh th .
b-Khi c s (con goi la c ban) : la phn nho nht c trng cho mt loai mang
tinh th .Co th xem nh mang tinh th la do v s cac khi c s xp lin tip nhau tao
nn.
c-Thng s mang (con goi la hng s mang) : la khoang cach gia hai nguyn t
trn mt canh cua khi c s .Thng s mang la kch thc c ban cua mang tinh th, t
o co th suy ra cac khoang cach bt ky trong mang .n v o thng s mang la kx
(nano met) hay ng strng , vi 1kx = 1,00202A
o
= 1,00202.10
-8
cm. Theo thng s
mang ta co th tnh c ng knh nguyn t kim loai . Thng s mang thng ky
hiu la a .
2- Cac loai mang tinh th thuong gp cua kim loai :
Trong cac kim loai thng dung thng gp ba kiu mang tinh th sau y :
a-Lp phng tm khi (th tm A2) : Cac nguyn t nm cac nh va trung
tm cua khi lp phng . Nu coi cac nguyn t la hnh cu va biu din gn nh tht
th cac nguyn t nm cac nh cheo nhau cua khi lp phng tip xuc vi nhau qua
nguyn t trung tm . Cac nguyn t con lai khng tip xuc vi nhau . Kiu mang nay
co trong cac kim loai Fe

, Cr, Mo,V. Khoang cach gn nht gia hai nguyn t la :

d =
2
3
va
a
r =
4
3
. Kiu mang nay co mt thng s mang la a .
a
b - Lp phng tm mt (din tm A1) : Cac nguyn t nm cac nh va tm cua
cac mt bn khi lp phng. Nu coi cac nguyn t la hnh cu va biu din gn nh
tht th nguyn t nm nh va tm cua cac mt bn th tip xuc vi nhau .Cac nguyn
t con lai khng tip xuc vi nhau . Khoang cach gn nht gia hai nguyn t la
d =
2
2
va r
a
=
4
2
. kiu mang nay ch co mt thng s mang la a . Thng gp
trong cac kim loai Fe
a

, Cu, Ni, Al, Pb...

c-Sau phng xp cht (luc giac xp cht A3) : Cac nguyn t nm cac nh va
tm hai mt ay cua hnh lng tru luc giac u .Ba nguyn t nm trung tm ba lng
tru tam giac cach nhau.Mang sau phng xp cht co hai thng s mang la a va c, ty s
c/a goi la h s xp cht.
5































Hnh 1.3- M hnh va cach sp xp nguyn t trong khi c s.
a) Lp phng tm mt
b) Lp phng tm khi
c) Sau phng xp cht
Trong trng hp ly tng
3
8
=
a
c
1,633 .Trong thc t t s c/a khng ung la
1,633 ma dao ng trong trong khoang 1,57 1,64 va cung c coi la xp cht . Cac
kim loai
ai theo mt chiu . No co hai thng s mang la a va c , t s
c
ht . Do o khng co kim loai nao co kiu mang n gian chnh phng tm khi ca .
co kiu mang nay la : Zn, Cd, Co

, Mg, Ti, Ru...

d-Chnh phng tm khi (th tm) : Trong t chc cua thep sau khi ti
(mactenxit) con co kiu mang chnh phng tm khi . Co th coi kiu mang nay la lp
phng tm khi c keo d
c/a goi la chnh phng .
Trong thc t s sp xp cua cac nguyn t trong kim loai theo xu hng day
n

6














a)
Hnh 1.4- H toa va cach xac nh mt va phng tinh th
a) H toa trong khi c s.
b) Ky hiu phng trong khi c s.
c) Ky hiu mt trong khi c s
b) c)
1.1.5.Mt d nguyn tu va l hng cua mang tinh th :
1.Mt d
trng nht nh . V vy phai
mang tinh th la phn th tch (din tch) co nguyn t

t
ng tinh th :
1.Mt d
trng nht nh . V vy phai
mang tinh th la phn th tch (din tch) co nguyn t

t
nguvn tu trong mang tinh th
Do ta coi cac nguyn t kim loai la hnh cu nn du chung sp xp st cht bao
nhiu i na gia chung vi nhau cung con co cac khoang
nguvn tu trong mang tinh th
Do ta coi cac nguyn t kim loai la hnh cu nn du chung sp xp st cht bao
nhiu i na gia chung vi nhau cung con co cac khoang
a ra vn mt cua nguyn t trong mang tinh th .
Mt nguyn t trong
a ra vn mt cua nguyn t trong mang tinh th .
Mt nguyn t trong
chim ch tnh ra phn trm . chim ch tnh ra phn trm .
M khi Mv = M khi Mv = % 100 .
V

nv
s
yn t
i
t
Trong o : n - s ngyn t co trong khi c
v - th tch cua mt ngu
V - th tch kh c s
M mt M =
S
% 100 .
n
s

S
Trong o : n
s
- s nguyn t co trong mt ang xet
t nguyn t
iu mang
au va kch thc cua chung cung khac nhau . Cac l
hng n
nht : nm trong khi tam mt tao bi sau nguyn t va co tm nm
i a cac canh va trung tm cac mt bn, kch thc cua no la 0,154d . Tt ca co sau l
ng nh vy .
s - din tch cua m
S - din tch mt ang xet
2.L hng trong mang tinh th
Do nguyn t co dang hnh cu nn gia chung lun co cac l hng .Co hai loai
l hng : l hng trong khi tam mt va l hng trong khi bn mt. Cac k
khac nhau co s l hng khac nh
ay quyt nh s hoa tan cua cac nguyn t khac vao mang cua chung.
Mang lp phng tm khi :
- Loai th
g
h


7




















- Loai th hai : nm trong khi bn mt , co tm nm 1/4
Hnh 1.5- Xac nh mt sp xp M
l
, M
s
, cua khi c s mang tinh th.
oan thng ni
c la 0,221d va co tt ca 12 l hng. Mang lp phng
nm khoang 1/4 cac ng
tam l hng nh vy. Mang lp phng
hn nhng kch thc ln hn .
guyn t c ky hiu bng cac ch Hy lap c :, , ...Trong o la ky hiu
o dang a hnh nhit thp nht, cac ch con lai ky hiu ln lt cac nhit
ao hn.
im gia cac mt bn, kch th
tm khi co nhiu l hng hn nhng kch thc cac l hng nho hn .
Mang lp phng tm mt :
- Loai th nht : nm trong khi tam mt co tm nm trung tm khi c s va
nh im gia cac mt bn, kch thc 0,41d. Co tt ca bn l hng nh vy .
- Loai th hai : nm trong khi bn mt, tm
cheo khi {111}, kch thc 0,225d , co t t ca
tm mt co s l hng t
1.1.6.Tinh da hinh cua kim loai (thu hinh) :
1-Khai nim va vi du :
Kha nhiu kim loai co nhiu kiu mang tinh th khac nhau cac khoang nhit
va ap sut khac nhau, tnh cht o goi la tnh a hnh .
Nhit ma tai o kim loai chuyn t kiu mang nay sang kiu mang khac goi la
nhit ti han cua chuyn bin a hnh . Nhit nay con phu thuc vao tc nung
nong, tc lam ngui va trang thai ban u cua kim loai . Cac dang a hnh khac nhau
cua m t n
ch
c



8



















V du : St la kim loai co tnh a hnh ,
Hnh 1.6- Cac loai l hng trong mang lp
phng tm mt (a) va lp phng tm khi. (b)
nhit < 911
o
C va t 1392
o
C n
n, dat mong va keo si c, o
chuvn bin da hinh :
tch ring thay i :
sang Sn

th tch tng
ln 25%
Sn

sang Sn

bn khng con na
hi chuyn bin a hnh c nghin cu ky
i va ngn nga cac mt bt li .Tnh a hnh cua st
ng va mt kha c
1539
o
C co kiu mang lp phng tm khi goi la Fe

.Trong khoang t 911

o
C n
1392
o
C co mang lp phng tm mt goi la Fe.
Thic nhit thng co mau sang bac, co th ha
la Sn

. Nhng khi lam ngui xung -30

o
C th tr thanh Sn

co mau xam dang bt.

2-Su thav di tinh cht khi co
Khi co chuyn bin a hnh cac kim loai u co s thay i cac tinh cht cua chung.
-Th
T Fe

sang Fe

th tch cua co giam i khoang 1% . T Sn

-Thay i v c tnh : t
-Thay i v ly tnh : do s sp xp cua nguyn t co thay i nn nhit dung ,
in tr ... u bin i i.
S thay i tnh cht cua kim loai k
lng tn dung cac tnh cht co l
c s dung rt nhiu trong nhit luyn .
1.1.7.Don tinh th va da tinh th :
1-1inh co huong cua tinh th : Mang tinh th lun lun th hin tnh co hng (d
hng) cua no ngha la theo cac hng khac nhau tnh cht cua mang (c ,ly , hoa
tnh...) khac nhau .Tnh co hng la do cu tao mang tinh th, cac ph
nhau co mt nguyn t khng ging nhau.Theo phng co mt nguyn t ln lin
kt bn hn nn co bn ln hn cac phng co mt nguyn t be .
9
V du : Tinh th ng theo cac phng khac nhau co bn keo thay i t 140
8.10
-6
cm .
i trong
rong thc t mt s khoang vt co th tn tai cac n tinh th t nhin. Vi kim
t gii han (thng la cac mt co mt
nh cht tiu biu cua n tinh th la tnh co hng (d hng) do theo cac hng
hac
n tinh th chu yu c s dung trong cng nghip ban dn va vt liu ky thut
in

cua mi hat la ngu nhin nn phng ma ng
loai vi mc bin dang ln th kim loai lai th hin tnh co
in dang rt ln (lam cac dy cap
bao gi cung co cac tap cht .Kch thc cac nguyn t la nay lun khac
guyn t kim loai nn gy ra sai lch trong mang tinh th. Sai lch mang tinh th
him s lng rt thp (1-2% th tch mang) nhng anh hng rt ln n c tnh cua
im loai.
n 250MN/m
2
.
Tinh th ma gi (mang sau phng xp cht) co in tr : theo truc a co
= 4,53.10
-6
cm, theo truc c co = 3,7
2-Don tinh thva da tinh th:
n tinh th : Nu vt tinh th co mang thng nht va phng khng thay
toan b th tch th goi la n tinh th.
hnh dung v n tinh th ta ly mt khi c s va tnh tin no theo ba truc toa
vi oan bng chu ky tun hoan mang (thng s mang) se c n tinh th.
T
loai co c tinh th phai ap dung cng ngh c bit "nui" n tinh th. Ngay nay
ngi ta mi ch tao c cac n tinh th kim loai co kch thc nho, dai khoang 3,5
cm.
Mt s n tinh th, c bit la khoang vt, co b mt ngoai kha nhn, hnh dang
xac nh, o la nhng mt phng nguyn
nguyn t ln nht).
T
k nhau co mt nguyn t khac nhau.

.
a tinh th : la kim loai co cu tao gm nhiu tinh th. Mi tinh th trong o goi la
hat.
a tinh th co cac c im sau :
-Do s nh hng mang tinh th
gia cac hat lun lch nhau mt goc nao o.
-Tai vung bin gii hat mang tinh th b x lch .
-a tinh th co tnh ng hng
Do o trong thc t cac kim loai thng gp u co c tnh ng nht theo moi phng.
Nu em keo, can kim
hng cua no. V du : dy thep khi keo ngui vi b
cn cu, cap treo, dy phanh xe ap ...) bn theo phng doc si ln hn rt nhiu so
vi phng ngang si.
1.1.8.Cu tao mang tinh th thuc t cua kim koai :
Trong kim loai thc t cac nguyn t khng hoan toa n nm cac v tr mt
cach trt t nh a noi trn ma lun lun co mt s t nguyn t nm sai v tr gy nn
sai lch mang. Trong thc t khng co kim loai nguyn cht tuyt i . Do vy trong
kim loai
n
c
k



10














Hnh 1.7- M hnh n tinh th (a) va a tinh th (b)
va anh t vi mu a tinh th sau tm thc.

1-Phn loai cac sai lch trong mang tinh th:
t.
la ca (vai thng s mang), co dang im
hay bao
ac sai lch mang nn nguyn t nm xung quanh sai lch nm khng ung
t xen gia nut mang co xu hng phu thuc vao
tng s lng cua chung cang nhiu, tuy nhin khng vt qua
1-2%
n lai.
ng, ng cong, dng xon c. Bao g m cac loai sau:
cac sai lch co kch thc ln theo hai chiu o va be theo chiu o con lai. No co
ang mt cong,mt phng. Gm cac loai sau : bin gii gia cac hat, cac mt trt, cac
t song tinh, mt ngoai tinh th.
Theo kch thc cua s sp xp khng trt t ta phn chia sai lch ra lam ba
loai : sai lch im, sai lch ng va sai lch m
a.Cac sai lch im :
c sai lch co kch thc be theo ba chiu o
quanh mt im. Gm cac loai sau y;
-Nut trng : la cac nut mang khng co nguyn t chim ch .
-Cac nguyn t nm xen gia cac nut mang
- Cac nguyn t la nm trn cac nut mang hay xen gia cac nut mang.
Do co c
v tr quy nh . V du : nut tr ng lam cac nguyn t xung quanh no co xu hng xch lai
gn nhau, nguyn t xen gia nut mang lam cac nguyn t xung quanh co xu hng b
dn ep lai.
S lng cac nut trng va nguyn
nhit . Nhit cang
. Kim loai cang bn th kha nng nguyn t la chui vao mang tinh th cang nhiu
va do o s lng sai lch im tng.
b.Cac sai lch ng :
la cac sai lch co kch thc ln theo mt chiu o va be theo hai chiu o co
No co dang ng th
-Mt day cac nut trng hay cac sai lch im khac
-Lch : la dang sai lch ng quan trong nht va co tnh n nh cao.
c.Cac sai lch mt :
la
d
m
11










`




Hnh 1.8- Sai lch im trong mang tinh th.
ut trng Schottky a) Nut trng Frenkel. b) N


h s phat trin cua ly thuyt lch cho phep giai thch c nhiu vn nh c
cu tr uyt va bn thc t,s kt tinh ...Theo
hnh dan
c cua
lch
a
t song song va cach u nhau na ma nh gm bi mt
t cong qun quanh truc AD co dang mt vt va ta co lch xon. AD goi la truc cua
lch xo co th dai n hang nghn hang van thng s mang,con tit din cua s x
lch ch vai thng s mang.

c, d) Nguyn t xen ke va thay th
2-Lch va tac dung cua lch trong tinh th:
a.Lch :
N
t, s sai khac nhau gia bn ly th
g hnh hoc lch c phn ra lam ba loai : lch ng, lch xon va lch hn
hp.
-Lch ng (lch thng, lch bin)
Ta co th hnh dung lch ng nh sau : ta co mt mang tinh th hoan chnh
gm nhiu mt tinh th song song va cach u nhau hp thanh. Gia s rng ta gai vao
o thm mt ba n mt tinh th ABCD, phn trn cua mang tinh th nh b nen lai con
phn di cua no nh b keo ra tng i. Vung xung quanh AB (mep cua ban mt)
mang tinh th b x lch nhiu nht va do o sai lch co dang ng. AB goi la tru
ng, no co th dai n hang nghn hang van thng s mang. Trong khi tit din
cua s x lch ch khoang vai thng s mang. Nu ban mt c gai t trn xung goi l
lch ng dng (ky hiu ), gai t di ln goi la lch ng m (ky hiu T).
-Lch xon : Ta co th hnh dung lch xon nh sau : ct mang tinh th hoan
chnh bng ba n mt ABCD.Sau o x dch hai phn cua mang tng i vi nhau theo
mt ct i mt thng s mang (cac nguyn t nm trong vung t B A dch i mt
khoang nho hn mt thng s mang, tai A dch chuyn bng khng). Luc nay mang tinh
th khng phai gm nhiu m
m
n
12



















Hnh 1.9

*L n hp : la loai lch co dang tng hp cua hai loai lch trn, co dang hnh
hoc rt phc tap .
h hng rt nhiu n qua trnh chuyn
t cua kim loai. S co mt cua lch lam cho kim loai d trt, lam
ho bn thc t cua no giam i rt nhiu so vi tnh toan. V du : st co
- M hnh tao lch ng trong mang tinh th.
ch h









A

Hnh 1.10- Lch xon: m hnh tao thanh (a), m hnh khng

B
C
D
b)
c)
a)


b.Tac dung cua lch :
Lch co vai tro rt ln trong tinh th, no an
gian (b) va s sp xp nguyn t trong vung lch (c)
bin pha, qua trnh tr
c
b
lt =
3000MN/m
2
, trong khi o 1
b
tt = 250MN/m
2
.


13
Hnh 1.11- Cach xac nh vect trt (Burgers)
a) Trong tinh th hoan chnh












b) trong lch ng

c) Trong lch xon

1.1.
hap n gian nht . Ta quan sat b mt kim loai tai ni gay v co
th p
t, ln x . Nu cho n mon nhe bng ca c hoa cht thch
c t chc th, nhanh cy, hat ln, s phn b cua pht pho,lu huynh
tron
nh hin vi vt
ng ai t 50 n 2000 ln. Mu quan sat t chc t vi
p nay cho bit c :
c, ln, hnh dang va s sp xp cua chung.
ua cac nguyn t trong kim loai bng
a o anh nhiu xa cua tia rn ghen trn mu kim loai ta co th bit
9.Cac phuong phap nghin cuu kim loai va hop kim :
1-Cac phuong phap nghin cuu tchuc :
a.Mt gay :
y la phng p
hat hin c cac vt nt ln, xac nh c hat cac ln x ln ... T o co th s
b kt lun c cht lng cua kim loai .
b.T chc th ai :
Be gay mu kim loai ri mai phng trn giy mai. Trn b mt mt cua no co th
phat hin c : bot kh, r n
hp co th thy
g thep. Thng dung phat hin t chc th trong vt can ren, s phn b cua cac
vung tinh th trong thoi uc .
c.T chc t vi :
La phng phap nghin cu t chc kim loai di knh hin vi . K
liu hoc thng dung co pho
ch tao kha cng phu. Phng pha
-Cac thanh phn t ch
-S phn b cua ta p cht.
-S thoat cac bon b mt .
-Cac vt nt t vi .
-Cac lp bao hoa cac bon, nhm, ni t ...
2-^ghin cuu cu truc bng tia ron ghen :
La phng phap nghin cu s sp xp c
tia rn ghen . Cn c v
c s sp xp cua cac nguyn t va khoang cach gia cac mt tinh th .
3-Phn tich hoa hoc va quang phquang ph:
a-Phn tch hoa hoc :
14
Ly phoi cua kim loai cn phn tch mang hoa tan vao cac a xit thch hp. Sau o
un
ang ph cua mu nghin cu vi cac ban mu co sn se bit
rong o. V tr va mau sc cua
vach cho
. Co th xac nh mt cach gn ung thanh phn cac bon bng tia
i mai t, tia la hep va dai. Khi lng
cac
uy him . Cn
g ky thut ta
dun
ai c luyn bng phng phap nu chay long sau o em
hanh phm. Cht lng cua vt uc phu thuc phn
n
h.
loai long co nhng c im sau :

yn t lun gi
khoang c canh va lun co mt s nguyn t nht
nh
d g cac dung dch chun nh phn dung dch cn nghin cu. T o co th bit
c s co mt va lng cha cua cac nguyn t trong mu phn tch. chnh xac cua
phn tch hoa hoc t 0,1 - 0,01% trong lng.
b-Phn tch quang ph :
em so sanh vach qu
c thanh phn va lng cha cua cac nguyn t co t
bit cho bit kt qua v nh tnh, en cua vach cho bit kt qua nh lng.
Phng phap quang ph co u im la : nha y cao 0,001-0,0001% trong lng , cho
kt qua nhanh va re tin .
4-Xac dinh thanh phn cac bon bng tia lua khi mai :
Cac bon la thanh phn quan trong nht trong thep, s bin i cua no lam thay
i tnh cht cua thep
la khi mai thep. Vi thep cac bon thp tia la kh
bon cang tng ln tia la cang rng ra va ngn lai. Phng phap nay c s dung
rng rai trong san xut. chnh xac t 0,1-0,2%C phu thuc vao kha nng quan sat
cua ngi cng nhn.
5-Cac phuong phap do co lv tinh cua kim loai :
C ly tnh cu a kim loai la cac ch tiu quan trong cn phai xac nh s dung
vt liu hp ly . Cac phng phap nay c xac nh trn cac may moc cua phong th
nghim.
6-Cac phuong phap vt lv kim tra tt hong trong kim loai :
Cac tt hong nh nt, r, bot kh, ln x... nm trong kim loai rt ng
phai phat hin chung bng cac phng phap khng pha huy kim loai. Tron
g cac tia m xuyn nh rn ghen, gam ma... Co th dung siu m va nhim t
phat hin cac khuyt tt nay. Tia rn ghen co kha nng phat hin c tt hong trong chi
tit thep day 20 cm. Tia gam ma kim tra c vt co chiu day ln hn.
1.2.CU TAO CUA KIM LOAI LONG VA DIU KIN KT TINH :
Phn ln cac kim lo
uc thanh hnh san phm hay ban t
l vao qua trnh chuyn t trang thai long sang trang thai rn, o la qua trnh kt tinh .
nh ngha : kt tinh la qua trnh hnh thanh mang tinh th t trang thai long va thng
goi la kt tinh ln th nht .
1.2.1.Cu tao cua kim loai long :
Trong kim loai long cac nguyn t khng sp xp hn loan nh trang thai k
Song cung khng sp xp trt t nh tra ng thai rn. Nu xem xet biu hin bn ngoai
th kim loai long gn vi kim loai rn hn so vi trang thai kh.
Cu tao cua kim
-Lin kt vn la lin kt kim loai nh trang thai rn nhng co yu hn .
-Cac nguyn t lun co xu hng sp xp trt t, tc la mi ngu
ach nht nh vi cac nguyn t bn
bao quanh no.
15
-Chuyn ng nhit cua nguyn t ttrang thai long rt ln, do o xu hng
sp xp co trt t lun b pha huy va thay bng s sp xp co trt t mi.
-Trong kim loai long co in t t do.
Tnh cht cua kim loai long :
-Th tch cua kim loai long va rn khac nhau khng nhiu lm, phn ln kim
tch giam 30%.
ng 5-10% nhit hoa hi.
t dung kim loai long ch ch khac kim loai rn 10%
a trinh kt tinh :
i v tr A lun co xu
h
ln d ch h th n
cua
chuyn ng cua cac cht im (nguyn t, phn t)
th nng lng d ng t do F.

hng
-T la nhit tuyt i
0
K
u v mi
cua hai trang thai bng nhau,

huyt.
loa khi nong chay th tch tng ln t 2-6%, tr Ga va Bi th
-Nhit nong chay be, ch b
-Gn im nong chay nhi
trong khi o kim loai rn va kh khac nhau 25%.
1.2.2.Diu kin nng luong cua qu
Trong t nhin moi qua trnh
t phat u xay ra theo chiu
giam nng lng, tc la theo
chiu trang thai mi co nng
lng d tr nho hn.V du : mt
hon bi t ta
3
2
ng ln xung vi tr B n nh
hn . Trong trng hp nay nng
1
Hnh 1.12- S biu th v tr n nh
khng n nh(2) va gia n nh (3)
g tr n la ng
(1),
hon bi.
Trong h thng vt cht gm
tr c c trng bng nng l
F = U - TS
Trong o : -U la ni nng cua h t
-S la entrpi

Nng lng t do thay i theo nhit
va cac yu t khac. T bi
quan h gia nng lng t do va nhit
ta thy :
-Vi T > T
s
ta co F
r
> F
l
do o kim
loai tn tai trang thai long
-Vi T < T
s
ta co F
r
< F
l
, do o kim
loai tn tai trang thai rn.
Nh vy khi lam ngui kim loai long xung di nhit Ts se co qua trnh kt
tinh xay ra . Tai nhit Ts ta co Fr = F
l
, nng lng t do
Nhit
T
F
F
s
r
F
l
Hnh 1.13- S bin i nng
lng t do F cua trang thai
long va rn theo nhit
qua trnh kt tinh cha xay ra, ngha la gia kim loai rn va kim loai long co cn bng
ng . iu o co nghia la : nu co mt lng kim loai long kt tinh th cung co mt
lng nh vy kim loai rn nong chay . Ch nhit T < T
s
, F
r
< F
l
ro rt s kt
tinh mi xay ra . T
s
c goi la nhit kt tinh ly t
Nh vy nhit kt tinh thc t lun thp hn T
s
hin tng nay goi la s qua
ngui va hiu s gia hai nhit o goi la qua ngui, ky hiu T. Phn ln cac kim
16
loai kt tinh vi qua ngui Tnho , khoang t 2 5
0
C . Tuy nhin cung co kim loai
kt tinh vi qua ngui ln (Stibi co T = 41
o
C).
Vy iu kin nng lng xay kt tinh la phai lam ngui kim loai long ti nhit
t tinh vi s qua ngui nht nh. Ta cung co th
nh nhit
xay ra. S kt tinh thc hin c la nh co hai qua trnh sau :
ng tm kt tinh co kch thc rt nho, goi
n cac phn t rn co cu tao tinh th, co kch thc rt
p t kim loai long khng cn s
ng la nv

v
.N tip xuc gia rn va long nn nng lng t
do s a nhom nguyn
t v a t n v din tch. Khi tao ra n
nhom nguyn t sp xp co trt t trn ng ca h thng bin i mt lng la:

thp hn T
s
hay kim loai long ch k
ly lun tng t nh vy vi qua trnh nong chay va chuyn bin thu hnh . Do qua
ngui va qua nung cua phn ln kim loai be nn co th da vao T
s
xac
nong chay hay kt tinh cua kim loai.
1.2.3.Hai qua trinh cua su kt tinh :
Khi ha nhit kim loai long xung thp hn nhit kt tinh ly thuyt T
s
, qua
trnh kt tinh se
-Trong kim loai long xut hin nhng tru
la mm kt tinh. Qua trnh nay goi la tao mm.
-Cac mm nay se phat trin ln va tao thanh hat tinh th .Qua trnh nay goi la phat
trin mm.
1-Qua trinh tao mm (trung tm kt tinh) :
Tao mm la qua trnh tao n
nho trong long khi kim loai long, chung la nhng mm mng u tin phat trin ln
thanh hat tinh th.
Theo c tnh phat sinh mm c chia lam hai loai : mm t sinh (ng pha) va
mm khng t sinh (ky sinh)
a-Mm t sinh (mm ng pha) : La mm sinh ra trc ti
giup cua b mt cac hat rn co sn trong o .
Tai nhit thp hn T
s
cac nhom nguyn t sp xp co trt t trong kim loai long
co kch thc ln hn mt gia tr xac nh ng vi mi nhit se c nh lai, khng tan
i na va co iu kin phat trin ln thanh hat tinh th.
Ta xet iu kin nng lng cua s tao mm nay.Gia s rng tai nhit nao o
nho hn Ts trong kim loai long xut hin n nhom nguyn t sp xp trt t co th tch v.
Tai nhit nay ta co F
r
< F
l
.Goi F
v
= F
l
- F
r
, la hiu s nng lng t do gia kim loai
long va kim loai rn tnh cho mt n v th tch kim loai long th

F
v
< 0 khi T < T
s
.
Khi tao ra n nhom nguyn t trt t noi trn th nng lng cua h thng giam i mt
l F hng do tao nn b mt
e tng thm mt lng la ns. Trong o : s la din tch tip xuc gi
i kim loai long ,con l sc cng b mt trn m
th nng l
F = - nv

F
v
+ ns
Coi cac nhom nguyn t trt t co dang hnh cu ban knh r, ta co:
F = -
3
4
r
3
nF + 4r
2
n (1)
v
nhit nht nh nho hn T
s
th F
v
va la hng s nn F = f(r). Bng thc
ta nhn thy :
nghim ngi ta a ve c th v s phu thuc gia nng lng t do va ban knh r
cua nhom nguyn t trt t. T th o
17
-Nu nhom nguyn t trt t co r
1
< r
th
th khi no phat trin ln lam cho nng lng
cua h thng tng ln, khng phu hp vi t nhin nn se tan i.
-Nu nhom nguyn t trt t co r
2
> r
th
khi phat trin ln lam giam nng lng cua
h thng va no tr thanh mm tht s.
Kt
p
h ti han nh sau : tm gia tr cc ai cua biu thc (1) va tnh

th
=
lun : tai mt nhit nht nh nho hn Ts trong kim loai long co v s nhom
nguyn t s xp trt t co kch thc khac nhau. Ch nhng nhom nao co kch thc
ln hn mt gia tr ti han nao o mi tr thanh mm tht s, con nhng nhom khac tan
i.
Ta co th tnh ban kn
Fv
2
c r (2) , gia tr r = 0 khng co y ngha. Khi nhit kt tinh cang thp
(F n) th r
th
cang nho va cang co nhiu nhom nguyn t trt t co kch thc ln hn
r
th
thanh mm. Do o s kt tinh xay ra d dang hn. Tai T = T
s
ta co r
th
=
v
tr
l
,qua
trnh sinh mm khng xay ra .

ng
sinh rt quan trong trong thc t va do vy qua trnh kt tinh xay ra rt
tan rt nho nh xyt, bui tng lo, nitrit, hydrit...co
ki u
bit la cac vt nt va ch li lom trn thanh khun.
2-Qua trinh phat trin mm :
Sau khi cac mm c tao ra chung se tip tuc phat tin ln thanh hat tinh th. Qua
nh nay lam cho nng lng t do cua h giam i phu hp vi t nhin (la qua trnh t
hat).Ta co th minh hoa qua trnh nay bng c cu mm hai chiu (Cosen) va c cu
m kt tinh co lch xon.









b-Mm khng t sinh (ky sinh) :
La mm kt tinh c tao nn trn b mt cua cac hat rn co sn trong kim loai
long.
F
r r
1
r
th
r
2
Hnh1.14 - Quan h gia ban knh mm va F
Trong kim loai long khng th nguyn cht tuyt i c, nn bao gi cung co tap
cht. o la cac cht ln ln khng tan nh : bui than, bui tng lo,cac xyt,nitrit...Chu
giup cho qua trnh sinh mm trn b mt cua chung xay ra d dang hn. Vai tro cua
mm khng t
nhanh chong. Mm khng t sinh bao gm :
-Cac phn t vt ln ln khng
mang va kch thc khng sai khac nhiu vi kim loai kt tinh.
-Cac hat rt nho co kha nng hp thu trn b mt cua chung nhng nguyn t kim
loai kt tinh.
-Thanh khun uc, c
tr
p
m
18

ra ba mm mi. Qua trnh nh vy c ti p tuc xay
ng kt tinh giy th n. Do s nh hng cua
mm
hng hat do mm sinh ra trc se ln hn v
g cang t co iu
cac hnh dang sau y :
ng.
-Ha t dang tm : do mm phat trin manh theo mt mt a cho.
i lam ngui rt nhanh.

a mt co
mt n mm phat trin manh hn cac phng va mt co mt be. Mt khac tinh
th con phat trin manh theo phng tan nhit, nn ban u cua s kt tinh, tinh th co
ky qua trnh kt tinh ta nhn thy : u tin mm phat
nn truc th nht. Sau o t truc th nht tao ra truc th
c nao o. Ri t truc hai phat trin ra truc ba...


r

1.2.4.Su tao thanh hat tinh th va hinh dang ha t kim loai duc :
1-Su tao thanh hat tinh th:
S kt tinh bao gm qua trnh tao mm va sau o cac mm phat trin ln. Khi cac
mm sinh ra u tin phat trin ln,trong kim loai long vn tip tuc sinh ra cac mm
mi. Qua trnh c tip tuc nh vy cho n khi toan b kim loai long kt tinh ht. Chung
ta co th hnh dung s tao thanh hat tinh th nh sau .Gia s rng trong mt n v th
tch kim loai long nao o trong mt giy sinh ra ba mm. giy th hai ba mm sinh ra
giy th nht phat trin ln va sinh
a) b)
Hinh 1.15- Mm ky sinh dang chom cu (a) va dang thu knh (b).
ra cho n khi toan b khi kim loai lo
trong khng gian la ngu nhin nn phng mang gia cac hat lch nhau. Cac hat
tao thanh co kch thc khng ng u, n
co iu kin phat trin. Nhng hat do cac mm cang sinh ra sau cun
kin phat trin nn co th nho hn.
2-Hinh dang cua hat kim loai duc:
Hat kim loai nhn c sau khi uc co th co nhiu hnh dang rt khac nhau.Trong
thc t co th gp
-Hat dang cu : do mm kt tinh phat trin u theo moi ph

-Hat dang kim : nhn c kh
-Hat dang a canh : do cac hat phat trin ln chen ep ln nhau. y la dang hat
thng gp nht.
1.2.5.Su kt tinh hinh nhanh cy, kich thuoc hat kim loai :

a-Su kt tinh hinh nhanh cv :
S phat trin cua tinh th cung co tnh d hng, tc la theo cac phng v
l
dang hnh nhanh cy. Quan sat
trin theo phng co li nht tao
hai lam vi truc th nht mt go


19
Kt qua la ban u tao ra tinh
th hnh nhanh cy. Sau o
kim loai long gia cac nhanh
cy se kt tinh va hat tinh th
khng con dang nhanh cy
na. Nu v ly do nao o sau
khi tao ra nhanh cy xong,
kim loai long ht th hat tinh
th ch la dang nhanh cy.
Nhanh cy thng thy lom
co cua vt uc. Nhanh cy ln
nht do nha vt liu hoc Nga

tron
quan trong a nh gia cht
n o ac
ch nay kha phc tap nn t dung).

t, cp ta m la hat be nht.
at, cac phuong phap lam nho hat:
Sa hiu trng hp co th nhn thy bng mt
ng lam nho hat kim loai v hat nho co c tnh
hp do yu cu cua ky thut ta mi lam cho
h
g thc t co nhiu yu t anh
gui n ln hat ta s dung hai ai
ng sau :
- Tc sinh mm : la s lng tm
m sinh ra trong mt n v th tch va
la Trernop tm ra dai 39 cm
g lom co thoi thep uc
nng 100 tn. Nhanh cy nay
trng bay tai vin bao tang
phao binh Nga.
Hnh 1.16- S kt tinh dang nhanh cy
(a) va anh chup tinh th nhanh cy (b)
b-Kich thuoc hat kim loai :
Kch thc hat kim loai la mt trong nhng ch tiu
l g kim loai (chu yu la c tnh). Do khng th tach ri tng hat kim loai ra
nn phai quy a ra cac quy c anh gia ln cua chung. Thng thng xac nh
ln hat trn t chc t vi theo cac phng phap sau :
- o din tch S cua hat trn mt ct (ca
- o ng knh d trung bnh cua hat (chiu ngang).
- So sanh vi bang chun co phong ai X100 ln (thng dung nht).
Sau khi xac nh kch thc theo mt trong ba cach trn ta sp xp chung vao mt
bang cp hat. Cp hat kim loai t -3, -2.... 11, 12. Thng dung nht la t cp 1-8, cp
mt la hat ln nh
1.2.6. Cac yu t anh huong dn d lon h
u khi uc hat kim loai kha ln, n
thng. Trong ky thut uc lun co xu h
tt hn va t don hn. Trong mt s trng
at ln khi uc.
a-Cac vu t anh huong dn d lon hat :
Tron
n
v
n,v

T T
Hnh 1.17- Anh hng cua
qua ngui T n n, v
hng n ln cua hat kim loai nhng
anh hng manh nht la qua ngu i
T. anh gia anh hng cua qua
n
l

m
20
trong mt n v thi gian, ky hiu n, n v o1/mm
3
.s

- Tc phat trin mm : la tc phat trin v kch thc dai cua tm mm
ang nho va tc phat trin mm
cang
ng trn nh sau :






















Hnh 1.18- Anh cp hat chun ng vi phong ai 100 ln.
trong mt n v thi gian, ky hiu v, n v mm/s.
Tc sinh mm cang ln th kch thc hat c
tng th kch thc hat cang ln. Bng thc nghim, ngi ta a tnh c kch
thc hat A theo hai ai l

A = a
n
T o ta thy rng : nguyn ly chung tao hat nho la tng tc sinh mm va han
ch tc phat trin mm.
b-Cac phuong phap lam nho hat :
v
vi a la h s thc nghim.
Trong thc t ngi ta thng s dung cac phng phap lam nho hat sau y :
- Tng qua ngui khi kt tinh : qua ngui phu thuc vao tc ngui, tc
ngui cang ln th qua ngui cang tng. tng tc ngui ngi ta dung khun
kim loai co tnh dn nhit cao thay cho khun cat. Vi cac vt uc ln ta con dung nc
lanh lam ngui ngoai thanh khun kim loai.
- Phng pha p bin tnh :
21
* Tng s lng tm mm khng t sinh : ngi ta c y cho vao kim loai long
cac cht c bit giup cho s tao mm khng t sinh. V du trc khi rot thep ngi
ta cho mt lng nho nhm vao thung thep long (20g/tn thep long). Nhm se k t hp
vi xy, ni t hoa tan trong thep tao ra cac phn t Al

ep long. y la nhng mm khng t sinh lam cho hat thep nho

m loai long mt cht c
2
O
3
, AlN rt nho mn, l lng
phn tan u trong th
hn.
* Han ch tc phat trin mm : ngi ta cho vao ki
bit, no hoa tan va hp phu vao b mt mm han ch s phat trin dai cua mm. V du :
khi uc hp kim nhm -si lic ngi ta cho vao mt hn hp mui natri (
3
2
NaCl,
3
1
NaF)
vi ty l 0,05-0,08%, chung hoa tan vao va han ch s phat trin cua tinh th si lic. Do
n ng.

hanh san phm hay ban thanh
uc rt a dang, nhiu vt uc co hnh dang rt phc tap. V vy

cac hat hnh tru, tc la cac hat dai va vung goc vi thanh khun
Phng thoat nhit
vy lam cho hat nho.
* Ngoai ra cht bin tnh con co tac dung lam thay i hnh dang hat (tao
grapht cu trong gang) cai thin rt manh c tnh cua vt liu.
Cn chu y la phai tin hanh bin tnh ung luc, cht bin tnh ch cho vao kim loai
long vai phut trc khi rot khun. Nu qua sm th kim loai cha kp kt tinh cht bin
tnh se ni ln va i vao x. Nu qua mun th khng kp pha
1.2.7. Cu tao cua vt duc :
Kim loai long sau khi nu luyn xong c uc t
phm. Cac san phm
khng th co quy lut chung v cu tao tinh th cua chung. y chung ta nghin cu
vt uc n gian nht, o la cac thoi uc thep trong khun kim loai. T o suy rng ra
cho cac vt uc phc tap va uc trong cac loai khun khac.
1-Cu tao tinh thvt duc :
Thng thng vt uc co ba vung tinh th sau y :
a-Vung ngoai cung :
Vung nay co cac hat ng truc va kch thc nho mn (vung 1). Do u tin kim
loai long tip xuc vi thanh khun ngui lanh nn b ngui t ngt va kt tinh vi
qua ngui T ln, cung v i tac dung tao mm cua thanh khun nn hat tao thanh co
kch thc nho mn. Mt khac do s li lom cua thanh khun (cht sn khun) nn
mm phat trin theo moi phng va hat co dang ng truc.
b-Vung trung gian :
Vung nay gm
(vung 2). Sau khi a tao ra vung 1 th thanh khun a kha nong, do vy kim loai long
kt tinh vi qua ngu i T nho, v vy hat nhn c co xu hng ln dn ln. Luc
nay anh hng chu yu n hnh dang hat la phng thoat nhit.
vung goc vi thanh khun nn hat phat trin manh theo hng ngc lai. Kt qua la tao
ra cac hat hnh tru vung goc vi thanh khun.
c-Vung trung tm :
Vung nay co hat ln va ng truc (vung 3). Khi vung nay kt tinh th thanh khun
a rt nong nn kim loai kt tinh vi qua ngui T be, do vy co kch thc ln. S
thoat nhit theo moi phng la nh nhau nn hat co dang ng truc.
22
Trong ba vung tinh th trn th vung ngoai cung lun lun tn tai va co chiu day
nho. Con hai vung trong co th tn tai hay khng phu thuc vao iu kin lam ngui
hun. Khi khun c lam ngui manh lit th vung 2 ln at hn vung 3 va co th lam
t vung 3. Luc nay vung 2 phat trin n tm cua vt uc. Cu tao cua vt uc nh la
h gm cac hat hnh tru vung goc vi thanh khun va goi la t chc xuyn tinh. T
hc xuyn tinh ch co li khi yu cu vt uc co mt ln va khng qua bin dang
eo (can, ren). Nu lam ngui khun rt chm th vu ng 3 ln at hn vung 2, vt uc co
t nho va d dang bin dang deo.
k
m
c
c
d
m















Hnh 1.19- T chc 3 vung cua thoi uc.
ai cung; 2) Vung tinh th hnh tru (trung gian) 1) Vung ngo



2-Cac tt hong cua vt duc :
Cac tt hong lam xu cht lng cua vt uc. V vy ta phai nghin cu tm bin
phap han ch hoc loai bo chung. Trong vt uc thng gp cac tt hong sau y :
1-R co (r xp, r t vi):
3) Vung hat to (trung tm)
Do qua trnh kt tinh dang nhanh cy nn dong kim loai long khng th in y
t
R co anh hng khng ang k n c tnh cua vt uc.
n cua vt uc va phai ct bo i. Do vy phn th tch vt uc s dung
ang t 85%-95%. Khc phuc lom co bng u ngot a no ra ngoai vt
uc.
h tt ca nhng khe h gia cac nhanh cy o. Khi kt tinh th tch kim loai b giam i
se tao nn cac l hng tai o. Hin tng nay goi la r co. R co phn b khp vt uc
va lam giam mt cua vt uc nn lam xu c tnh cua no. Co th khc phuc r co
bng cach bin dang nong, luc nay r co c han kn lai (b mt r co cha b xy
hoa).
2-Lom co:
Do khi chuyn t trang thai long sang trang thai r n th tch kim loai b giam i nn
trn cung va tai phn day nht cua vt uc tao ra mt l hng goi la lom co. Lom co
lam mt s lanh l
ch con kho
23
R co va lom co u co chung mt nguyn nhn hnh thanh o la s giam th tch
cua kim loai khi kt tinh. Vi mt kim loai hay hp kim th ty l co khi kt tinh la hng
s. V vy tng lom co se lam giam c r co va ngc lai ch khng th lam mt hai
tt hng nay.
3-R kh :
Trong iu kin nu luyn thng thng kim loai long hoa tan kha nhiu cac loai
kh. Sau khi kt tinh hoa tan cua kh trong kim loai giam i t ngt, kh thoat ra b
ket lai va hnh thanh cac bot kh goi la r kh. R kh rt nguy him v no lam mt tnh
t uc va la ni tp trung ng sut la m giam c tnh. Nu r kh nm ngay

un hay uc trong chn

P KIM :
trong ch tao c kh khng dung kim loai nguyn cht
t hp cua kim loai va cac cht khac. T hp cac cht nay c ch tao
ng
kim co tnh cht khac hn ma kim loai nguyn
cht
i (dn in, dn nhit
gia nguyn t kim loai va phi kim loai.
im cua nguyn t kim loai va phi kim loai (Fe + C)
theo phn trm khi lng
mi

t, deo thp hn nhng c tnh chung cua no
am
tnh gia cng ct got,
i ln... Mt s hp kim c bit co nhng tnh cht quy :
lin tuc cua v
d i lp vo cua vt uc se gy ra troc va nt cho chi tit. Co th khc phuc r kh bng
cach bin dang nong, chung se bep i.(Tr trng hp nm sat ngoai, di vo vt uc).
Bin phap khc phuc tt nht la kh kh trit trc khi rot kh
khng.
4-Thin tch :
Thin tch la s khng ng nht v thanh phn hoa hoc va t chc trong ban thn
vt uc. Do dn ti s khac nhau v tnh cht gia cac vung cua vt uc. Thin tch
co nhiu loai : thin tch theo trong lng, thin tch nhanh cy.
1.3.CU TAO CUA HO
Trong ky thut, c bit la
ma thng dung
b cach nu chay ri pha trn vi nhau theo ty l a nh, sau o em uc thanh san
phm. T hp o goi la hp kim. Hp
khng th co c.
1.3.1.Khai nim v hop kim :
1-Dinh nghia :
Hp kim la vt th cua nhiu nguyn t va mang tnh kim loa
cao, deo, d bin dang, co anh kim ...).
Nguyn t chu yu trong hp kim la nguyn t kim loai. Hp kim co th c tao
nn gia cac nguyn t kim loai vi nhau, hay
V du : -Thep cac bon la hp k
- La tng la hp kim cua hai nguyn t kim loai (Cu + Zn)
Thanh phn cua cac nguyn t trong hp kim c biu th
nguyn t. Tng cac thanh phn trong hp kim lun lun bng 100%. i khi
ngi ta con dung ty l phn trm nguyn t.
2-Cac uu vit cua hop kim :
S d hp kim c s dung rng rai trong ch tao c kh v no co nhng c tnh
u vit hn hn kim loai nguyn cht va gia thanh thp hn.
a - Hp kim co c tnh tng hp tt hn kim loai nguyn cht : hp kim co b n
cao hn nhiu so vi kim loai nguyn ch
bao thoa man y u cac yu cu cua ch tao c kh.
b - Hp kim co tnh cng ngh a dang va phu hp : am bao
bin dang deo, co thm t
24
khng r, co in tr ln, gian n c bit, chng mai mon ln, chu nhit cao... ma
kim loai nguyn cht khng th co c.
n ng ...
im ta co thm mt s khai nim mi cn phai a thm vao so
i
n t (hay hp cht hoa hoc bn vng)
p hp vt th ring bit cua hp kim
) cu truc va cac tnh cht c, ly,
hoa
c - Trong nhiu trng hp hp kim d ch tao n gian va re tin hn : luyn thep
co nhit chay thp hn luyn st, la tng bn va re h
3-Mt s khai nim co ban :
Khi nghin cu hp k
v kim loai nguyn cht.
a - Cu t (con goi la nguyn): la cac nguy
cu tao nn hp kim. Chung la cac thanh phn c lp.
b - H (i khi con goi la h thng) : la mt t
trong iu kin xac nh.
c - Pha : la t phn ng nht cua h (hp kim co
xac nh, gia cac pha co b mt phn cach.
V du : - Ta co mt h gm nc a va nc. H nay ch co mt cu t o la hp cht
H
2
O nhng co hai pha : rn (nc a), long (nc)
- Mt chi tit bng la tng mt pha : H nay co hai cu t la Cu va Zn nhng ch
co mt pha (dung dch rn cua hai cu t trn).
d - Trang thai cn bng (n nh) : H trang thai cn bng khi cac pha cua no u
co nng lng t do nho nht trong cac iu kin v nhit , ap sut va thanh phn xac
nh. Tc la cac c tnh cua h khng bin i theo thi gian. Thng thng h vi cac
pha trang thai cn bng bao gi cung co bn, cng thp nht, khng co ng sut
bn trong, x lch mang tinh th thp nht va c hnh thanh vi tc ngui chm.
e - Trang thai khng cn bng (khng n nh) : Khi thay i nhit va ap sut
lam tng nng lng t do va h tr nn tra ng thai khg cn bng. Luc nay h co th
chuyn bin sang trang thai cn bng mi co nng lng t do nho hn. Noi chung trang
thai khng cn bng la khng n nh, lun co xu hng t bin i sang trang thai cn
bng
h.
ng thai gia n nh tn ta i khi trang thai cn bng (n
ay lam ngui v cung
hm thc cht la khng n nh nhng
c rong mt
ham
-Cac dang cu tao cua hop kim
Trong thc t hp kim thng co cac dang cu tao sau y :
a - Hp kim co cu tao mt pha la dung dch rn
b - Hp kim co cu tao mt pha la hp cht hoa hoc (hay pha trung gian).
c - Hp kim co cu tao bi hai hay nhiu pha.
, n nh. Trong thc t mt s trang thai khng cn bng vn tn tai lu dai, do
nhit thng chuyn bin xay ra rt chm hu nh khng nhn thy c. Trang thai
khng cn bng thng co bn, cng cao hn nn c s dung kha nhiu trong
thc t (t chc mactenxit sau khi ti). Trang thai khng cn bng c hnh thanh vi
tc ngui nhan
f - Trang thai gia n nh : Tra
nh) tuyt i ch tn tai trn ly thuyt, tc la phai nung nong h
c ma trong thc t rt kho xay ra. Vy gia n nh
th t lai tn tai mt cach n nh ngay ca khi nung nong hay lam ngui t
p vi nao o.
4





25













1.3.2.Dung dich rn
1-Khai nim va phn loai :
Cung ging nh dung dch long, trong dung dch rn ta khng phn bit c mt
cach c hoc cac nguyn t cua
Hnh1.20-Hn hp c hoc (a) va dung dch rn (b)
cac cu t, cac nguyn t cua chung phn b xen vao
h goi la dung mi. Cac cu t con lai goi la cht hoa tan. Dung dch rn la pha
tinh th cua cu t dung mi nhng thanh phn cua no co

nguyn t trong khi c s ung nh cua cu t dung mi.
x lch mang, v khng th co hai loai
kch thc nguyn t khac nhau t (vi kim loai s sai khac nay
cua cht hoa tan co th bin i lin tuc, tc
vi nng bt ky.
rong loai dung dch rn nay khng th phn bit c cu t nao la dung mi, cu t
ao la cht hoa tan, cu t nao co lng cha nhiu nht la dung mi, cac cu t con lai
cht hoa tan. V du ta co dung dch rn cua cu t A va B th nng A bin i t 0
100%, nng B bin i t 100%
nhau trong mang tinh th. Cu t nao co s lng nhiu hn, vn gi c kiu mang
cua mn
ng nht co cu truc mang
th thay i trong mt pham vi nht nh ma khng lam mt i s ng nht o. Ky
hiu cua dung dch rn la A(B).
Dung dch rn c chia ra lam hai loai : dung dch rn thay th va dung dch rn
xen ke.
2-Dung dich rn thav th :
la loai dung dch rn ma trong o nguyn t cua cu t hoa tan thay th vao v tr
trn nut mang cua cu t dung mi (nguyn t chu).
Nh vy kiu mang va s
Tuy nhin s thay th nay t nhiu u gy ra s
nguyn t cua hai cu t co kch thc hoan toan ging nhau. Do vy s thay th ch
xay ra vi cac cu t co
khng qua 15%). Tuy thuc vao mc hoa tan ngi ta con chia ra dung dch rn ho a
tan v han va co han.
a - Dung dch rn thay th hoa tan v han :
La dung dch rn ma trong o nng
la
T
n
la
0.


26












- Co cung kiu mang tinh th
co han, ln hn 15% khng th hoa tan vao nhau.
g nhau (cu tao lp vo in t, tnh m
t nhom cua bang h thng tun hoan thoa
la
iu kin cn cua dung dch rn v han.
n t cua cu t hoa tan trong mang dung mi mt cach ng u
nhin th c goi la dung dch rn khng trt t. Trong mt s iu kin nao o (nhit
, nng ) trong mt s h cac nguyn t thay th co tnh quy lut va goi la dung dch

Hnh1.21-S tao thanh dung dch rn thay th va xen ke








iu kin hai cu t hoa tan v han vao nhau :



Hnh1.22 -S tao thamh dung dch rn thay th hoa tan v han
- ng knh nguyn t khac nhau t, nho hn 8%. Nu sai khac nhau nhiu t 8-
15% ch co th hoa tan
- Nng in t khng vt qua mt gia tr xac nh vi mi loai dung dch rn
(s lng in t hoa tr tnh cho mt nguyn t), tc la cac nguyn t phai co cung hoa
tr.
- Cac tnh cht vt ly va hoa hoc gn gin
in, nhit chay...)
Noi chung cac nguyn t cung trong m
man iu kin nay. Cac cp nguyn t hnh thanh dung dch rn v han ch co th
nguyn t kim loai. Cn chu y rng y ch la
b - Dung dch rn thay th hoa tan co han :
La dung dch rn ma trong o cac cu t ch hoa tan vao nhau vi gia tr nht
nh, tc la nng cua chung b gian oan.
Cac cp cu t khng thoa man bn iu kin trn se tao thanh dung dch rn co han
c - Dung dch rn trt t va khng trt t :
Nu s phn b nguy
27
rn trt t. V du trong h Au-Cu khi lam ngui chm nguyn t ng sp xp tai tm
cac mt bn, con nguyn t vang nm cac nh cua khi c s.
3-Dung dich rn xen ke :
La loai dung dch rn trong o nguyn t hoa tan nm xen gia cac nguyn t cua
kim loai dung mi, chung chui vao l hng trong mang dung mi.Nh vy ta thy rng
so nguyn t trong khi c s tng ln.
Do kch thc cac l hng trong mang tinh th rt nho nn cac nguyn t hoa tan
hai
a kiu mang cua kim loai dung mi, thng co
c
i. Tuy nhin v
ng dch rn thay th : nu ng knh nguyn t hoa tan ln hn ng
nh nguyn t dung mi th thng s mang dung dch ln hn dung mi. Nu ng
nh nguyn t hoa tan nho hn nguyn t dung mi th thng s mang dung dch nho
n dung mi.


i nguyn cht, tuy co kem hn (tr h hp kim Cu-Zn, vi 30%Zn hp kim
ay
c thay i trong pham vi nht nh ma khng lam thay i
kiu
n...
p co kch thc rt nho. o chnh la cac nguyn t C, N, H, B... vi dung mi Fe.
ng nhin la dung dch rn xen ke ch co loai hoa tan co han.
4-Cac dc tinh cua dung dich rn :
a - Mang tinh th cua dung dch r n l
ca kiu mang n gian va st cht. y la yu t c ban quyt nh cac tnh cht c, ly
hoa ... V c ban no vn gi c cac tnh cht cua kim loai dung m
thng s mang lun khac vi dung mi :
- Trong dung dch rn xen ke : thng s mang dung dch lun ln hn thng s
mang dung mi (ng knh nguyn t hoa tan lun ln hn l hng).
- Trong du
k
k
h







Hnh1.23 - S x lch mang trong dung dch rn

a)Trong dung dch rn xen ke b)Trong dung dch rn thay th khi r
ht
> r
dm
c)Trong dung dch rn thay th khi r
ht
< r
dm

b - Lin kt vn la lin kt kim loai. Do vy dung dch rn vn gi c tnh deo ging
nh kim loa
n con deo hn ca kem)
c - Thanh phn hoa ho
mang.
d - Tnh cht bin i nhiu : deo, dai, h s nhit in tr giam, in tr,
bn, cng tng l
28
Do cac c tnh trn nn dung dch rn la c s cua cac hp kim kt cu dung trong
c kh. Trong cac hp kim nay pha c ban la dung dch rn, no chim xp x 90%, co
trng hp n 100%.
1.3.3.Pha trung gian :
Trong cac hp kim hu nh khng co loai hp cht hoa hoc hoa tr thng. Cac hp
ian pha no
i :
nh.
nh phn, cng cao, tnh don ln.
khi hnh thanh la phan ng toa nhit.
ng hp kim co nhng c im khac vi hp cht hoa hoc
-Khng tun theo quy lut hoa tr.

cht hoa hoc tn tai trong hp kim thng goi la pha trung gian v trn g
nm v tr gia va trung gian cua cac dung dch rn hai u mut.
1-Khai nim va phn loa
Cac hp cht hoa hoc tao thanh theo quy lut hoa tr thng co cac c im sau :
- Co mang tinh th phc tap va khac hn mang nguyn t tha nh phn
-Lun lun co mt ty l chnh xac gia cac nguyn t va biu din bi cng
thc hoa hoc nht
-Tnh cht khac hn cac nguyn t tha
- Co nhit nong chay xac nh,
Cac pha trung gian tro
theo hoa tr, o la :

-Khng co thanh phn chnh xac.
- Co lin kt kim loai.
Cac pha trung gian trong hp kim thng gp la : pha xen ke, pha in t, pha La ves,
pha ...
2-Pha xen ke :
ng knh nguyn t phi kim loai, d
K
- ng knh nguyn
e vao l hng trong mang. Chung co cng
thc
a
a cng thc phc tap hn
6
(Cr
23
C
6
).
ng ln (2000 5000 HV), co tnh don ln. Chung co vai tro rt ln trong
Hum-Rozri) :
n cua no
oai chuyn tip : Fe,
a tr hai, ba, bn :Be, Mg, Zn, Cd, Al, Si, Sn.
La pha tao nn gia cac kim loai chuyn tiep (Fe, Cr, Mo, W...) co ng knh
nguyn t ln vi cac phi kim loai (H, N, C...) co ng knh nguyn t be. Kiu mang
cua pha xen ke c xac nh theo quan h gia ng knh nguyn t kim loai va phi
kim loai :
- Nu d
A
/d
K
< 0,59 (d
A
-
t kim loai) th pha xen ke co cac kiu mang n gian : tm khi, tm mt, sau phng
xp cht... Cac nguyn t phi kim loai xen k
n gian nh : K
4
A (Fe
4
N), K
2
A (W
2
C), KA (NbC, NbH, TiC), KA
2
(TiH
2
). Vi K
la kim loai, A la phi kim lo i.
- Nu d
A
/d
K
> 0,59 pha xen ke se co kiu mang phc tap v
K
3
A (Mn
3
C), K
7
A
3
(Cr
7
C
3
), K
23
A
c im cua pha xen ke noi chung la co nhit chay rt cao (thng > 3000
0
C)
va co c
vic nng cao tnh chng mai mon va chu nhit cua hp kim.
3-Pha din tu (
La pha trung gian co cu tao phc tap, tao nn bi hai kim loai. Thanh ph
nh sau :
-Nhom mt : gm cac kim loai hoa tr mt Cu, Ag, Au va kim l
Ni, Co, Pt, Pd.
- Nhom hai : cac kim loai ho
29
Nng in t N co gia tr xac nh la 3/2, 21/13 va 7/4 (21/14, 21/13, 21/12).
i
pha
M gia tr nng in t ng vi mt kiu mang tinh th. V du :
-N = 3/2 la vi kiu mang lp phng tm khi, hay lp phng phc tap,
hay sau phng (Cu
5
Sn, Cu
5
Si).
- N = 21/13 la pha vi kiu mang lp phng phc tap (Cu
31
Sn
8
).
- N = 7/4 la pha vi kiu mang sau phng xp cht (AgCd ).
3
4-Pha Laves :
La pha tao nn bi hai nguyn t (A, B), co ty l ng knh nguyn t d
A
/d
B
1,2
(ty l nay co th bin i trong pham vi 1,1 1,6), co cng thc AB
2
, kiu mang sau
phng xp cht (MgZn
2
) hay lp phng tm mt (MgCu
2
).
Trong hp kim co th con gp cac pha : , , , ... Tuy nhin cac loai pha nay
h quan trong cua cac pha trung gian la cng va don. V vy t ph bin. Mt c tn
khng bao gi ngi ta dung hp kim ch co mt pha la pha trung gian. Ty l cua chung
trong cac hp kim thng thng < 10% (co khi n 20 30%), y la cac pha can trt
lam tng bn, cng.
1.3.4.Hn hop co hoc :
Kha nhiu trng hp, hp kim co t chc hai hay nhiu pha : hai dung dch rn,
ian... Cu tao nh vy goi la hn hp c hoc. Trn t chc
ac pha khac nhau trong hn hp c hoc. Hai trng hp
nh phn cua h trang thai cn bng.
ung va phu h p vi hp kim trang

goai ( nhit va ap sut). Tuy nhin cac yu t nay phu thuc
ln nhau. Bc t do la u t c lp co th thay i c trong pham vi
nht
cu t C
om on nt) a :
vy cng thc cua no la :
F = C - P + 1
dung dch rn va pha trung g
t vi ta phn bit c rt ro c
in hnh cua hn hp c hoc la cung tinh va cung tch.
1.4.GIAN D PHA CU A HOP KIM HAI CU TU :
1.4.1.Cac khai nim co so :
1-Khai nim v gian d pha :
Ta bit rng khi thay i thanh phn va nhit th cu tao pha cua h hp kim
cung thay i theo. xac nh s thay i nay ta dung gian pha.
nh ngha : Gian pha la gian biu th s bin i t chc pha theo nhit
va tha
Cn chu y la s bin i nay ch hoan toan
thai cn bng (lam ngui v cung chm), trong trng hp lam ngui thng thng no
se co mt s sai khac. Tuy vy gian pha vn la c s xac nh cu truc cua hp
kim.
2-Quv tc pha va cng dung (dinh lut Gibs) :
Trang thai cn bng cua h c xac nh bi cac yu t bn trong (thanh ph n hoa
hoc) va cac yu t bn n
s lng cac y
nh ma khng lam thay i s pha cua no (ky hiu F -freedom).
Quy tc pha xac nh mi quan h gia s pha P (phase), bc t do F va s
(c p e . T co
F = C - P + 2.
Nhng do vic nghin cu vt liu tin hanh trong kh quyn, co ap sut khng i
nn s yu t bn ngoai ch con mt la nhit . V
30
C lu y rng bc t do la nhng s nguyn va khng m va s pha cc ai cua mt h
ch co th ln hn s cu t cu
n
a no mt n v (P
MAX
= C + 1), no giup cho vic xac
ay i c (nhit hay thanh phn),
a nhit , thanh phn va s lng pha trang thai cn bng. Cac h
pha khac nhau. Gian pha c xy dng bng thc
- Gian pha mt cu t :
H mt cu t khng co s bin i v thanh phn hoa hoc nn ch co mt truc, trn
o ngi ta ghi cac nhit nong chay, nhit chuyn bin pha.
an pha cua h hai cu t gm hai truc : truc tung biu din nhit , truc

i qua phai ty l cu t B tng dn ln, cu t A
giam
g thng ng biu th cho mt hp kim co thanh phn xac
nh nhng cac nhit khac nhau.
u hp kim co hai pha th im biu din cua chung phai nm v hai pha i din
nh s pha cua mt h hp kim d dang. V du :
- Khi F = 1 tc la ch co mt yu t co th th
luc nay s pha bng s cu t.
- Khi F = 2 co hai yu t thay i c cung mt luc, s pha bng s cu t tr i 1.
1.4.2.Cu tao cua gian d pha va cng dung :
1-Cu tao cua gian d pha :
Gian pha cua mt h hp kim (con goi la gian trang thai, cn bng) biu th
mi quan h gi
hp kim khac nhau co gian
nghim. Hin tai ngi ta a xy dng hu ht gian pha hai cu t, ba cu t cua cac
h thng gp.
a

C D
A B
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
N
h
i

911
1539
L(long)
-Fe(A
2
)
-Fe(A
1
)
-Fe(A
2
)
N
h
i

,

0
C












b - Gian pha hai cu t :
Gi
Hnh 1.24- Gian pha cua s t Hnh 1.25- H truc cua gian pha 2 cu t

hoanh biu din thanh ph n hoa hoc (thng theo % khi lng). Trong h truc o
ngi ta ve cac ng phn chia gian thanh cac khu vc co t chc va pha ging
nhau.
Cac im trn ng nm ngang biu th cho cac hp kim co thanh phn khac nhau
nhng cung mt nhit . i t tra
i va ngc lai.
Cac im nm trn n
N
vi im biu din hp kim.


31
2-Cng dung cua gian d pha :
Gian pha cua hp kim hai cu t co cng dung rt ln trong thc t. T gian
Th h tc on by : T ba im biu
a dai ma dai cua
-------------------------------
hit chay, nhit chuyn bin pha cua cac hp kim, t o xac nh c
cu tu khng co da hinh :
1-G
:
a A va B, A va B. S pha ln
ng kt thuc kt tinh.
m bn tra i im E
goi im co thanh phn nm bn phai
im oi la
hp
cao hn nhit ng vi im 0 : hp kim hoan toan trang thai long (L).
h phn
tai1
pha co th xac nh c :
- Cu tao pha cua h hp kim tai cac nhit va thanh phn khac nhau. T cu tao
pha ta co th suy oan tinh cht cua tng hp kim cu th.
- an phn va ty l cac pha cua hp kim bng quy
din hp kim (thanh phn va hai pha) tao ra hai oan thng m
mi oan biu th ty l cua pha i din trong hp kim. Cu th nh sau :
Lng pha trai dai oan thng phai
------------------------ =
Lng pha phai dai oan thng trai
- N
nhit ren, can, uc...
- Cac chuyn bin pha, d oan c cac t chc tao thanh trang thai khng cn
bng...
1.4.3.Gian d pha hop kim hai
ian d pha hai cu tu khng ho a tan vao nhau. khng tao thanh pha trung gian
(gian d loai 1)
S cu t : A va B (C = 2)
Cac pha co th tao thanh : long (L) hoa tan v han cu
nh t P
MAX
= 3
AEB la ng long : tai nhit ng vi ng long hp kim bt u kt tinh.
cao hn ng long hp kim hoan toan trang thai long.
CED la ng c : tai nhit ng vi ng c hp kim lo
Thp hn nhit nay hp kim trang thai rn. Trong khoang nhit gia ng long
va ng c la qua trnh nong chay hay kt tinh cua hp kim, tn tai ng thi ca pha
rn va long. Vi loai gian nay CED con goi la ng cung tinh.
E goi la im cung tinh (eutectic). Cac hp kim co thanh phn n
la hp kim trc cung tinh (hypoeutectic). Cac hp k
E goi la hp kim sau cung tinh (hypereutectic). Hp kim co thanh phn tai E g
kim cung tinh. Trong thc t h Pb - Sb thuc loai gian nay.
a - Qua trnh kt tinh cua hp kim trc cung tinh :
-
- Lam ngui t 0 n 1: y la qua trnh ngui cua hp kim long (L).
- Tai nhit ng vi im 1: t hp kim long kt tinh ra tinh th A (than
)
- Lam ngui t 1 n 2 : tinh th A sinh ra ngay cang nhiu, hp kim lo ng cang
ngay cang t i va thanh phn cua no bin i theo ng t 1 E (giau B hn).
-Tai nhit ng vi im ng co thanh phn tai E se
kt tinh ng thi ra A va B cung mt luc, t chc nay goi la t chc cung tinh. Qua
nh nay goi la chuyn bin cung tinh (eutectic), xay ra tai nhit khng thay i.
L
E
(A + B) t
0
= const
2 : phn hp kim long cui cu
tr
32










p kim rn, khng xay ra chuyn
an ging nh hp kim trc
ung t tinh ra tinh th B trc va phn long
on
ua hp kim cu ng tinh
co gian loai 1 kt tinh theo th t sau : trc tin pha
ng cu t nguyn cht trc, lam cho pha long ngheo cu t
cung tinh chim 100%. Ta coi oan EF bng 100% (A
ng song vi EF se ch ra t l cua t chc cung tinh tng ng
m a
n, khng xay ra chuyn
an ging nh hp kim trc
ung t tinh ra tinh th B trc va phn long
on
ua hp kim cu ng tinh
co gian loai 1 kt tinh theo th t sau : trc tin pha
ng cu t nguyn cht trc, lam cho pha long ngheo cu t
cung tinh chim 100%. Ta coi oan EF bng 100% (A
ng song vi EF se ch ra t l cua t chc cung tinh tng ng
m a



0
1
1
2
3
Hnh1.26 -Gian pha loai 1, dang tng quat (a), h Pb-Sb (b)
- Lam ngui t 2 n 3 la qua trnh ngui cua h
bin nao khac. T chc nhn c nhit thng la A + (A +B). Cac tinh th A kt
tinh ra trc co kch thc th to hn cung tinh (A + B).
b - Qua trnh kt tinh cua hp kim sau cung tinh :
bin nao khac. T chc nhn c nhit thng la A + (A +B). Cac tinh th A kt
tinh ra trc co kch thc th to hn cung tinh (A + B).
b - Qua trnh kt tinh cua hp kim sau cung tinh :
- Qua trnh kt tinh cua hp kim sau cung tinh hoan to - Qua trnh kt tinh cua hp kim sau cung tinh hoan to
c tinh, nhng ch khac la t hp kim long se k c tinh, nhng ch khac la t hp kim long se k
c lai se ngheo B i khi nhit tip tuc giam xung.
- T chc nhn c nhit thng la B + (A + B).
c - Qua trnh kt tinh c
c lai se ngheo B i khi nhit tip tuc giam xung.
- T chc nhn c nhit thng la B + (A + B).
c - Qua trnh kt tinh c
Hp kim nay co thanh phn ng vi im E. Khi lam ngui n nhit ng vi
im E hp kim long se kt tinh ng thi ra (A + B) cung mt luc va san phm cui
cung la cung tinh (A + B).
Nhn xet : Cac hp kim
Hp kim nay co thanh phn ng vi im E. Khi lam ngui n nhit ng vi
im E hp kim long se kt tinh ng thi ra (A + B) cung mt luc va san phm cui
cung la cung tinh (A + B).
Nhn xet : Cac hp kim
lo kt tinh ra mt trong hai lo kt tinh ra mt trong hai
nay va bin i thanh phn n im cung tinh E. n y pha long con lai se kt tinh
ra hai cu t cung mt luc.
d - Tam giac Tam man :
Trong cac h hp kim co gian loai 1 ta ve thm mt tam gia c phu xac nh ty
l cua t chc cung tinh cung nh cac cu t nguyn cht mt cach d dang ng vi cac
thanh phn khac nhau. Tam giac nay goi la tam giac Tam - man (do Tam - man ngi
c a ra). Tai im E t chc
nay va bin i thanh phn n im cung tinh E. n y pha long con lai se kt tinh
ra hai cu t cung mt luc.
d - Tam giac Tam man :
Trong cac h hp kim co gian loai 1 ta ve thm mt tam gia c phu xac nh ty
l cua t chc cung tinh cung nh cac cu t nguyn cht mt cach d dang ng vi cac
thanh phn khac nhau. Tam giac nay goi la tam giac Tam - man (do Tam - man ngi
c a ra). Tai im E t chc
+ B), v vy cac ng so + B), v vy cac ng so
trong cac hp kim. Tng t nh vy ta hoan toan co th xac nh ty l cac cu t A va
B tng ng trong cac hp kim.
e - Thin tch vung :
trong cac hp kim. Tng t nh vy ta hoan toan co th xac nh ty l cac cu t A va
B tng ng trong cac hp kim.
e - Thin tch vung :
Cac hp kim co gian loai 1 thng xay ra thin tch vung khi kt tinh, c bit la
khi la ngui chm (thin tch vung la s kha c nhau v thanh phn ho hoc gia cac
vung khac nhau cua vt uc)
Cac hp kim co gian loai 1 thng xay ra thin tch vung khi kt tinh, c bit la
khi la ngui chm (thin tch vung la s kha c nhau v thanh phn ho hoc gia cac
vung khac nhau cua vt uc)
33
. V du : H hp kim Pb - Sb nu ch kt tinh ra trc no se chm xung ay khun
uc ( = 11,34 g/cm
2
). Stibi nu kt tinh ra trc th no se ni ln trn( = 6,69g/cm
2
).
Do vy pha trn vt uc giau Sb, pha di giau Pb.
Tuy nhin hin tng thin tch vung co th khc phuc c bng cach lam ngui
t nhanh khng kp xay ra hin tng chm ni cua cac tinh th hay cho vao hp
im long mt cht c bit no se tao ra b khung xng trc (ty trong hp kim
ng), chung l lng trong hp kim long ngn can qua trnh thin tch.
o th tao thanh : hp kim long hoa tan v han cua A va B, dung dch rn
oa tan v han cua A va B la
th
k
lo


A B
E








F

Hnh1.27 - Tam giac Tamman

2-Gian d pha hai cu tu hoan toan hoa tan vao nhau. khng tao thanh pha trung
gian (gian d loai 2) :
S cu t : A va B (C = 2)
S pha c
h (P
max
= 2).
ng AmB goi la ng long, ng AnB go i la ng c. H Cu - Ni co gian
loai nay.
vi 0 hp kim tn tai trang thai long.

Hnh1.28-Gian pha loai 2, dang tng quat (a), h Cu-Ni (b)
0
1
1
2
2
3

a - Xet qua trnh kt tinh cua mt hp kim cu th (hp kim 1)
- Tai nhit ng
34
- Lam ngui t 0 - 1 : qua trnh ngui cua hp kim long.
- Tai nhit ng vi im 1 t hp kim long kt tinh ra dung dch rn hoa tan v
han cua A va B la .
- Lam ngui trong khoang nhit t 1 n im 2 dung dch rn sinh ra ngay
1 - 2', hp kim long ngay cang nhiu, thanh phn hoa hoc cua no bin i theo ng t
cang t i va thanh phn hoa hoc bin i t 1' - 2.
- Tai nhit ng vi im 2 hp kim long ht.
- Lam ngui t 2 - 3 la qua trnh ngui cua dung dch rn .
Nhn xet : Cac hp kim co gian loai 2 co quy lut kt tinh nh sau : nu ta ly n
v la cu t co nhit nong chay cao hn th u tin t hp kim long kt tinh ra dung
u t nay i. Nhng nu
am ngui thng thng (ngui
hin tch nhanh cy (hay thin tch trong ban thn hat). Khc phuc
u khuch tan sau khi uc.
n vao nhau. khng tao thanh pha trung gian
(gian d
S c u
dch rn giau cu t nay hn, do vy pha long con lai se ngheo c
lam ngui chm th dung dch rn tao thanh bin i thanh phn theo hng ngheo cu
t nay va cui cung at thanh phn hp kim.
b - Thin tch nhanh cy (thin tch trong ban thn hat):
Hp kim co gian loai 2 khi kt tinh tai mi nhit khac nhau, thanh phn hoa
hoc cua dung dch rn cung khac nhau. Do o bng cach l
nhanh) ha t kim loai uc tao thanh se khng ng nht v thanh phn hoa hoc. Hin
tng nay goi la t
bng cach lam ngui chm hay
3-Gian d pha hai cu tu hoa tan co ha
loai 3) :
t : A va B (C = 2)
S pha co th tao thanh : ( P
Max
= 3)
Hp kim long hoa tan v han cua A va B
- dung dch rn cua B hoa tan co han trong cu t A, A(B)
- dung dch rn cua A hoa tan co han trong cu t B, B(A)
ng AEB la ng long, ACDB la ng c, CED la ng cung tinh. CF la
n
va lo
ng gii han hoa tan cua B trong cu t A trang thai rn, DG la ng gii han hoa
tan cua A trong B trang thai rn. im E la im cung tinh. H hp kim Ag - Cu va
Pb - Sn co gian loai nay.
Cung tng t nh gian loai 1, nhit chay cua cu t bt ky se giam i nu a
c thm cu t th hai vao. Gian loai 3 gm nh tng hp cua hai gia loai 1
ai 2. Co th chia cac hp kim cua h tha nh ba nhom sau :
a- Nhom cha rt t cu t th hai (co thanh phn nm bn trai F va bn phai G),
qua trnh kt tinh ging gian loai 2, san phm nhn c la dung dch rn va .
b - Nhom cha mt lng han ch c u t th 2 (than ph n nm trong khoang F h C'
va GD'), ban u kt tinh ra dung dch rn, nhng khi nhit tip tuc giam i th p
n ng CF va DG th do lng cu t hoa tan la qua bao hoa nn tit ra lng cu t
a di dang dung dch rn th cp (

h
th tha B tit ra
II
, tha A tit ra
II
). Ta
et qua trnh kt tinh cua hp kim I : x


35



A
C
F C
E
L
E
B
D
D G
100%A
100%B
%B
L+
L+

I
I
+
II
+(+)
(

) +
II
+(+)

I
I

I II
1
1
1
1
2
3
4
2
3
2





















- Tai nhit ng vi 0 : hp kim
Hinh 1.29-Gian pha loai 3 dang tng quat (a), h Pb-Sn (b)
trang thai long
- Lam ngui t nhit ng vi im 0 n 1, qua trnh ngui cua hp kim long.
- Tai nhit ng vi im 1, t hp kim long kt tinh ra dung dch rn , co
thanh phn xac nh tai im 1'.
- Lam ngui t nhit ng vi im 1 n im 2, dung dch rn sinh ra ngay
cang k long ngay cang t
i, t

d d ch rn
nhiu, thanh phn cua no bin i theo ng t 1' - 2, hp im
hanh phm cua no bin i theo ng t 2 - 2'.
- Tai nhit ng vi im 2 hp kim long ht.
- Lam ngui t 2 n 3 la qua trnh ngui cua ung .
a
- Tai nhit ng vi im 3 do lng hoa tan cua B vao A la qua bao hoa nn B
th c tit ra di dang dung dch rn
II
(
II
)
- Tai nhit thng san phm nhn c la +
II
c - Nhom cha mt lng ln cu t th hai (co thanh phn nm trong khoang
D') a C' b n u kt tinh ra dung dch rn ( hay ), pha long con lai bin i thanh
p hn ng CF va DG cung co qua trnh tit ra cu t hoa tan tha di dang
phn theo ng long n im E va kt tinh ra t chc cung tinh. Khi nhit ha
xung th

II
va
II.
36
Qua trnh kt tinh cua nhom nay ging gian loai 1. Xet qua trnh kt tinh cua hp
kim II.
gui t nhit ng vi im 0 n dim 1, la qua trnh ngui cua hp kim
- Tai nhit ng vi im 0 hp kim trang thai long
- Lam n
long.
- Tai nhit ng vi im 1 t hp kim long kt tinh ra dug dch rn co thanh
phn tai 1'.
- Lam ngui t nhit ng vi im 1 n im 2 dung dch rn sinh ra ngay
cang nhiu, thanh phn cua no thay i theo ng t 1' - C. Hp kim long ngay cang t
i, thanh phn cua no thay i t 1 - E.
k long con lai co thanh phn tai E se kt tinh - Tai nhit ng vi im 2, hp im
ng thi ra hai dung dch rn
C
va
D
cung mt luc. Qua trnh nay din ra tai nhit
khng i.
L (
E

C
+
D
)
- Lam ngui t ng vi nhit im 2 n 3 do lng cu t hoa tan la qua bao
hoa nn co qua trnh tit ra
II
t va
II.
t . Tuy nhin
II.
c tit ra t
trong cung tinh, nm ln ln vi
C
nn khng nhn thy y t chc nh c. Do v n
c nhit thng la +
II
+ ( + ).
hanh phn xac
nh va khng th hoa tan thm cu t A, B. H hp kim Mg - Si thuc loai nay.
Nghin cu qua trnh kt tinh cua hp kim co gian loai nay ta a v nghin cu
ai gian pha loai 1 la A-H va H-B (H c xem la mt cu t c lp)
4-Gian d pha hai cu tu hoan toan khng hoa tan vao nhau. tao thanh hop cht hoa
hoc n dinh (gian d loai 4) :
Cac cu t : A va B (C = 2)
Cac pha co th tao thanh : hp kim long, cu t A, B va hp cht hoa hoc cua chung
la A
m
B
n
(ky hiu la H). Hp cht hoa hoc H co nhit nong chay ring, t

h












5-Quan h giua dang gian d pha va tinh cht cua hop kim :
Cac loai gian pha khac nhau co mi quan h gia dang cua gian va tnh cht
cua hp kim hoan toan khac nhau. Ta bit rng pha thanh phn la pha tao nn t chc
Hnh1.30 -Gian pha loai 4, dang tng quat (a), h Mg-Cu (b)
37
cua hp kim. Khi hp kim co t chc mt pha th pha thanh phn duy nht o ng nht
vi hp kim, tc la tnh cht cua no chnh la tnh cht cua hp kim. Trng hp co t
tnh cht cua cua hp kim la s tng hp tnh cht cua cac pha
an
nh cht cua tinh th A va
u n tinh cht
cua

y lut bc nht.
chay loang cao, nhit nong chay
thp ng nhit t gy co ngot.
quan h gia tnh cht va thanh phn theo quy lut bc hai.
n
nh phn cht hoa tan.
a nng in y khun khng cao, khoang ng thng ln.
ot xu v bn, cng cao, deo phoi kho gay ...
loai trn.
pha Fe - C (Fe - Fe
3
C) :
ng la cac vt liu chu yu s dung trong nganh c kh. C s nghin
a a luyn c st vi
gi ta thng nghin cu vi st co
a n cht ky thut (st am k)
c tnh kha cao, cu th nh sau :
-Gii han bn keo :
chc gm nhiu pha th
th h phn. Ta se xem xet cu th mi quan h gia dang cua gian pha vi tnh cht
cua hp kim nh th nao.
a - Gian loai 1 :
- C ly tnh : Tnh cht cua hp kim la trung gian gia t
tinh th B, tc la tinh th nao co ty l cang ln th se anh hng cang nhi
no. Cu th nh sau :
Tnh cht hp kim = %A X t/c A + %B X t/c B
Tnh cht cua hp kim phu thuc vao thanh phn theo qu
-Tnh cng ngh :
* Tnh uc cua hp kim noi chung tt v
, kt tinh trong mt khoa
* Tnh cht gia cng ap lc khng cao.
* Tnh gia cng ct got tt, phoi d gay.
b - Gian loai 2 :
- C ly tnh : Mi
ng cong biu din co cc ai tai 50% thanh phn, bn va cng u cao h
cu t thanh phn. in tr tng manh theo tha
- Tnh cng ngh :
* Tnh uc xu v kh
* Tnh gia cng ap lc tt v kha deo dai.
* Tnh gia cng ct g
c - Gian loai 3 :
Mi quan h nay la tng hp cua hai
d - Gian loai 4 :
Mi quan h gia tnh cht va thanh phn co dang ng thng va im cc ai ng
vi thanh phn cua hp cht hoa hoc H.
1.4.4.Gian d
Thep va ga
cu va nhit luyn chung la gian pha Fe -C. V vy ta cn phai nghin cu ky cang
gian nay.
1-Cu tu st :
St la nguyn t co kha nhiu trong t nhin. Hin tai ngi t
sach 99,99999% Fe. Trong thc t san xut n
lng cha 99,8 - 99,9%. St n y goi la st nguy
a- C tnh : St la nguyn t co

b
= 250 MN/m
2
(MPa)
- Gii han chay quy c :
0,2
= 120MN/m
2
- gian dai tng i : % = 50

38



































- tht ty i : %
Hnh 1.31-Tnh cht cua vt liu va gian pha.
= 85
- dai va p : a
k
= 3000 Kj/m
2
- cng HB = 80
b - Tnh a hnh cua st :
St la kim loai co tnh a hnh, no co hai kiu mang tinh th cac khoang nhit
khac nhau :
- Mang lp phng tm khi tn tai nhit :
39
+ Nho hn 911
o
C goi la st an pha co a = 2,68 Kx. Di 768
o
C co t tnh, cao
hn nhit nay mt t tnh. Tai nhit cao hn 768
o
C goi la st b ta, co a = 2,90Kx.
la st en ta co a = 2,93Kx.
ng thc t st an pha hoa tan c 0,02%C 727
o
C, st en ta hoa
C. St gama hoa tan 2,14%C 1147
O
C. Ngi ta cho rng cac bon
ng nht. Vi st gama co th hoa tan ti a khoang
ang : than a (v nh hnh), kim cng va
ng 1250
o
C va co cng cao khoang 800HB. nhit nho hn
ay mt t tnh. Khi hoa tan thm cac nguyn t hp
mentit hp kim (nguyn t hp kim thay
vao v t
C nn con goi la gian pha Fe
nay thoat nhn kha phc tap, tuy nhin nu phn tch ra th
gian pha a nghin cu trc y. Ky hiu cac im va
c t hoa. Cu th nh sau :
ac
ng cung tinh (eutectie)
- PSK la ng cung tch, tai y xay ra phan ng cung tch (eutectoid).
- SE la gii han hoa tan cua cac bon trong st gamma.
- PQ la gii han hoa tan cua cac bon trong st an pha.
+ T 1392
o
C n 1539
o
C goi
-Mang lp phng tm mt tn tai nhit : 911
o
C < t
o
< 1392
o
C goi la st
gamma, co a = 3,56 Kx.
c-Kha nng hoa tan cac bon cua st :
Hai loai mang tinh th cua st co kha nng hoa tan cac bon di dang xen ke khac
nhau. ng knh nguyn t cac bon la 1,54Kx. Trong khi o l hng ln nht trong
mang tm khi co d = 0,64Kx. Mang lp phng tm mt co s l hng t hn nhng
kch thc lai ln hn, d = 1,02Kx. V nguyn tc th st khng th hoa tan cac bon
c. Tuy nhin tro
tan 0,10%C 1499
o
chui vao ni co nhiu sai lch ma
10% nguyn t st.
2-Cu tu cac bon :
a- Cac dang tn tai cua cac bon :
Trong t nhin cac bon tn tai di ba d
grapht (co cu tao mang tinh th). Trong hp kim Fe - C cac bon ch tn tai t do
dang grapht (trong cac loai gang co grapht).
b - Tng tac hoa hoc gia st va cac bon :
Khi lng hoa tan cua cac bon vao st vt qua gii han cua dung dch rn th se
tao nn cac hp cht hoa hoc : Fe
3
C (6,67%C), Fe
2
C (9,67%C) va FeC (17,67%C). Tuy
nhin trong hp kim st cac bon do ch s dung gii han khoang 5%C nn ch co Fe
3
C
va hp cht nay co tn la xmentit. Xmentit la pha xen ke co kiu mang phc tap, nhit
nong chay khoa
217
o
C co t tnh. Ln hn nhit n
kim (Cr, Mn, W...) di dang thay th ta co x
r cua st).
3-Gian d pha Fe - C (Fe - Fe
3
C) :
a - Dang tng quat cua gian pha Fe - C :
Chung ta ch nghin cu gian pha cha 6,67%
- Fe
3
C. Dang cua gian pha
no la tng hp cua bn loai
toa cua chung a c qu
C ng trn gian pha :
-ABCD la ng long.
-AHECF la ng c.
- ECF la ng cung tinh, tai nhit nay xay ra phan




40

























Hnh1.32 -Gian pha Fe-C (Fe-Fe
3
C)


m i C % N t hi
o
C i m %C Nhit
0
C
A 0 1539 B 0,50 1499 0,50 1499
C 4,30 1147 D 6,67 1250 C 4,30 1147 D 6,67 1250
E 2,14 1147 F 6,67 1147 E 2,14 1147 F 6,67 1147
G 0 911 H 0,10 1499 G 0 911 H 0,10 1499
J 0,16 1499 J 0,16 1499 K 6,67 727
6,67 0 N 0 1392
0,006 0
Trong y u cac chuyn bin ma ta a nghin cu phn
c c chuy n sau :
K 6,67 727
6,67 0 N 0 1392
0,006 0
Trong y u cac chuyn bin ma ta a nghin cu phn
c c chuy n sau :
L L
P 0,02 727 Q P 0,02 727 Q
S 0,80 727

S 0,80 727

b - Cac chuyn bin xay ra khi lam ngui chm :
gian pha Fe - Fe
3
C co
b - Cac chuyn bin xay ra khi lam ngui chm :
gian pha Fe - Fe
trc y. Khi lam ngui hm co ca n bi trc y. Khi lam ngui hm co ca n bi
3
C co
41
- Chuyn bin bao tinh : xay ra tai nhit 1499
o
C trong cac hp kim co 0,10
C % 50 , 0 (tng ng ng HJB).

H
+ L hay
B

J

0,10 0,50
+ L
0,16
Trong thc t ta khng y n chuyn bin nay v no xay ra nhit rt cao va
hp kim con mt phn trang thai long, no k

hng anh hng g n t chc thep khi gia

4% (tng ng ng ECF).
cng va s dung.
- Chuyn bin cung tinh : xay ra nhit 1147
o
C trong cac hp kim co lng cac
bon ln hn 2,1
L
C
(
E 4,3
+ Fe
3
C
F
) hay L (
2,14
+ Fe
3
C
6,67
)
-Chuyn bin cung tch : xay ra tai nhit 727
o
C, co hu ht trong cac hp kim
(ng PSK).

S
(
P
+ Fe
3
C
K
) hay
0,8
(
0,02
+ Fe
3
C
6,67
)
d ra khoi dung dch rn : Xay ra trong dung dch rn Fe - S tit ra pha Fe
3
C


theo ng ES va trong Fe

theo ng PQ.
c - Cac t chc cua hp kim Fe - Fe
3
C :
- T chc mt pha :
* Pherit (ky hiu , F hay Fe

) : la dung dch rn xen ke cua cac bon trong Fe

,
co kiu mang lp phng tm khi. La pha deo, dai, mm va kem bn, nhit nho
hn 768 C co t tnh, cao hn nhit nay mt t tnh. Khi hoa tan thm cac nguyn t
hp kim Mn, Si, Ni... bn cua no tng ln, d
o
eo dai giam i va goi la phe rit h
im. Pherit la pha t i nhi thng, chim ty l kha ln (khoang 90%) nn
nh kha nhiu n c tnh cua hp kim. T chc cua no la cac hat sang, a canh. Goi la
he rit xut phat t ting Latinh ferum ngha la st.
p
k n ta t
a
p








`




*Austenit [ky hiu , A
s
, Fe

(C)] : la dung dch rn xen ke cua cac bon trong

Fe

co mang lp phng tm mt. La pha rt deo va dai, cng thp. No khng co t

tnh va khng tn tai nhit thp hn 727
o
C trong hp kim st cac bon nguyn cht,
ch tn tai di nhit nay trong cac hp kim
Hnh 1.33-T chc t vi cua ferit (a) va austenit (b).
cha mt lng ang k Mn, Ni... Tuy
khng tn tai nhit thng nhng co vai tro quyt nh trong bin dang nong va
42
nhit luyn thep. T chc cua no la cac hat sang co song tinh. Tn goi austenit ky
nim nha vt liu hoc ngi Anh : Rbe sten.
*Xmentit (ky hiu X, Fe
3
C) : la pha xen ke vi kiu mang phc tap, cha 6,67%C
va co cng thc Fe
3
C, tng ng vi ng DFKL. Xmentit la pha cng, don, nhit
nho hn 217 C co t tnh, cao hn nhit nay m
o
t t tnh. Cung vi ferit, no tao nn
ng hp kim long theo ng DC khi nhit giam. No ch co trong
cac hp kim cha t 0,80 n 2,14%C. Do
o thanh nhit khng cao lm va t trang thai rn nn kch thc nho mn, thng
o dang li bao quanh hat peclit (austenit).
727
o
C, thy ro nht trong cac hp kim nho
c tao thanh do chuyn bin cung tch austenit thanh
cac t chc khac nhau cua hp kim Fe - C. Xmentt xut phat t tn goi cement co
ngha la cng.Ta phn bit ra bn loai xmentit :
+ Xmentit th nht : (X
I
, Fe
3
C
I
) : c tao thanh t hp kim long do giam
nng cac bon tro
cac hp kim cha > 4,3%C. Do tao thanh t trang thai long va nhit cao nn co
dang thng, th to.
+ Xmentit th hai : (X
II
, Fe
3
C
II
) : c tao thanh do giam nng cac bon
trong austenit theo ng ES khi ha nhit t 1147
o
C n 727
o
C, no sinh ra trong cac
hp kim co > 0,80%C va thy ro nht trong
ta
c















+ Xmen tit th ba : (X
III,
, Fe
3
C
III
) : c tao thanh khi giam nng ca c bon
trong ferit theo ng PQ khi ha nhit t
Hnh1.34 -T chc xmentit 2 dang li thep sau cung tch
hn 0,02%C. Do tao thanh nhit rt thp nn kch thc rt nho mn, s lng
khng ang k, trong thc t ta bo qua no.
+Xmentit cung tch :
pec lit, no co vai tro rt quan trong trong cac hp kim st cac bon.
-Cac t chc hai pha :
*Peclt [ky hiu P hay (Fe

+Fe
3
C)] : la hn hp c hoc cung tch cua phe rt va
xmentit c tao ra t chuyn bin cung tch cua austenit tai 727
0
C. Trong pec lt co
88% F va 12% X. Pec lt kha bn va cng nhng cung u deo dai ap ng c cac
yu cu cua vt liu kt cu va dung cu. Tuy thuc hnh dang cua xmentt, pec lt c
43
chia ra lam hai loai la pec lt tm va pec lt hat. Nu xmentit dang tm goi la pec lt
tm, co cng cao hn, y la dang thng gp trong thc t. Nu xmentit dang hat
goi la pec lit hat, cng thp hn, d ct got, kem n nh. Pec lt hat t gp trong thc
u hoa). Pec lt hat co tnh n nh cao
n pec lt tm. Tn goi pec lt xut phat t peard co ngha la vn hay mau xa c.

t, ch nhn c trong cac iu kin cu th (u c
h

0,80
(
0,02
+ Fe
3
C
6,67
)
cua
a ng cha 4,30%C tai 1147
o
C. Khi la m
ngu













*Lburit [L hay ( + Fe
3
C), (P +Fe
3
C)] : la hn hp c hoc cung tinh
Hnh 1.35- T chc t vi cua peclit tm (a) va peclit hat (b).
austenit va xmentit c t o thanh t hp kim lo
i di 727
o
C do chuyn bin P nn t chc cua lburit gm (P + Fe
3
C).
L
4,30
(
2,14
+ Fe
3
C
6,67
)
Lburit co dang hnh da bao, rt cng va don nn thng goi la t chc da bao.
la ky nim nha luyn kim ngi c : Lbua.
ng
nh gii phn chia thep va gang la im E trn gian pha Fe-C. Cn c vao
va thep ta phn chia chung thanh nhiu loai khac
m phe rit va pec lit.
Tn goi lburit
d-Mt s quy c :
-Thep va gang :
*Thep la hp kim cua st va cac bon vi ham lng cac bon nho hn 2,14%. Ngoai
ra con co thm mt s t cac nguyn t khac : Mn, Si, P, S ...
*Gang la hp kim cua st va cac bon vi ham lng cac bon ln hn 2,14%. Ngoai
ra con co thm mt s t cac nguyn t khac : Mn, Si, P, S...Gang co t chc tng
vi gian pha Fe-C goi la gang trng (mt gay cua no co mau sang trng, o la mau
cua xmentit). Gang trng r t cng va don, khng th gia cng ct got c.
Ra
ham lng cac bon co trong gang
nhau.
Thep c chia ra lam ba loai :
+Thep trc cung tch : la loai thep co ham lng cac bon nho hn 0,80%C, t
chc cn bng g
+Thep cung tch : la loai thep co ham lng cac bon bng 0,80%C, t chc cn
bng la pec lit.
44
+Thep sau cung tch : la loai thep co ham lng cac bon ln hn 0,80%C, t
hc cn bng gm pec lit va xmentt th hai.
cung tinh : la loai gang co ham lng cac bon nho hn
c bon bng 4,30%C, t
burit.
t cac
in pha nhit b dng
t chuyn bin t cua xmentit, thp hn nhit nay
lit co
nhit nay phe rit co t tnh, cao hn nhit nay mt t tnh .
c













Hnh 1.36- T chc t vi cua thep trc cung tch.
Gang trng c chia ra lam ba loai :
+Gang trng trc
4,30%C, t chc cn bng gm co peclit, xmentit th hai va lburit.
+Gang trng cung tinh : la loai gang co ham lng ca
chc cn bng la l
+Gang trng sau cung tinh : la loai gang co ham lng cac bon ln hn
4,30%C, t chc cn bng gm xmentit th nht va lburit.
-Cac im ti han :
Cac nhit ng vi cac chuyn bin pha trang thai rn trong hp kim s
bon (chu yu dung cho thep) goi la cac im ti han, chung c ky hiu bng ch A
(vit tt t ting Phap art co ngha la dng v khi co chuyn b
lai) kem theo cac s th t 0, 1, 2, 3, 4 va cm. Gm co cac im ti han sau y :
*A
0
- (217
o
C) la nhi
xmentit co t tnh, cao hn nhit nay xmentit mt t tnh.
*A
1
- (727
o
C) ng vi ng PSK la nhit chuyn bin austenit pec
trong tt ca cac loai thep.
*A
2
- (768
o
C) con goi la im Curi, ng vi ng MO, la im chuyn bin t cua
phe rit, thp hn
*A
3
- ng vi ng GS (911
o
C 727
o
C) la ng bt u tit ra phe rit t
austenit khi lam ngui va kt thuc hoa tan phe rit vao austenit khi nung nong, ch co
trong thep trc cung tch.
*A
cm
- ng vi ng ES (1147
o
C 727
o
C) la ng bt u tit ra xmentt t
*A
4
- ng vi ng NJ (1499
austenit khi lam ngui va kt thuc hoa tan xmentit vao austenit khi nung nong, co trong
thep sau cung tch va gang.
1392
o
C) ng vi chuyn bin
Trong tt ca cac im ti han trn th cac im A
1
, A
3
va A
cm
c s dung nhiu
ht va chu yu khi nhit luyn thep. Tuy nhin cac gia tr v nhit nu trn ch ung n
45





















trong trang thai cn bng (nung nong hay lam ngui v cung chm, tc nung no ng
hay lam ngui 0). Trong thc t tc nung nong hay lam ngui thng co gia tr xac
nh nn khng phu hp. Tng t nh hin tng qua ngui (khi kt tinh) hay qua
nung (khi nong chay) cac im ti han nay cung thp hn hay cao hn khi lam ngui
hay nung nong, s khac b
Hnh1.36 -T chc t vi cua gang trng
a)Gang trng trc cung tinh
b)Gang trng cung tinh
c)gang trng sau cung tinh
a) b)
c)
it nay cang ln khi tc cang cao. phn bit cung mt
im
i nung nong. Vi mt loai thep nht
ng hp cn thit ta co th tnh gn
rong t chc t
con phn sang (phe rit)
c b n c : 25% x 0,006% = 0,015 %
ti han cho hai trng hp khi lam ngui va nung nong ta thm vao ch r
(refroidissement) khi lam ngui va c (chauffage) kh
nh bao gi ta cung co :
A
r1
< A
1
<A
c1
va A
r3
< A
3
< A
c3
.... cac gia tr A tnh theo gian pha, A
r
phu
thuc vao tc ngui, A
c
phu thuc tc nung.
-Tnh gn ung ham lng cac bon cua thep trc cung tch qua t chc cn bng :
i vi thep trc cung tch trong mt vai tr
ung lng cac bon co trong thep qua t chc cn bng cua no. V du : t
vi cua mt loai thep ta thy phn ti (peclit) chim 3/4 din tch,
chim 1/4 th lng cac bon trong o tnh nh sau :
*Lng ca o o trong phe rit 0%
*Lng cac bon co trong peclit : 75% x 0,80% = 0,60%C
Vy lng cac bon co trong thep nay gn ung bng 0,60%C






46
CHUONG 2 : BIN DANG DEO VA CO TINH

Trong chng nay ta nghin cu cac hin tng xay ra trong kim loai di tac dung
cua ngoai lc, o la qua trnh bin dang deo va cac c trng cua no. Qua o rut ra c
cac nguyn ly lam bin i c tnh cua vt liu theo mong mun. Vi vt liu kim loai
cac loai ban thanh phm dang dy, ng, thanh, hnh, tm, la, bng ...u c ch tao
bng phng phap bin dang deo c s dung rt tin li trong thc t. Trong cac nha
may c kh vt liu kim loai thng tao phi bng ren, dp trc khi ct got. Do vy
giup ta nm c ban ch t cua
BI N DANG DA N HI :
biu keo no ng vi gia tr lc keo nho hn F
h
, bin dang ty l bc nht
i tai trong. Nu bo tai trong th bin dang khng con na.

i
dch chuyn i mt khoang cach nho (nho hn mt thng s mang). Thng s mang
ng ln mt lng la a + a, cha at n v tr cn bng mi. Do vy khi bo tai trong
vic nghin cu cac qua trnh xay ra khi bin dang deo
cac c trng c tnh va cac bin phap nng cao c tnh cung nh khc phuc cac hin
tng khng co li.
2.1.BIN DANG DEO VA
Khao sat biu keo theo chiu truc cua mu kim loai hnh tru cho ta khai nim v
cac loai bin dang va pha huy.
2.1.1.Bin dang dan hi :
1-Khai nim : la bin dang b mt i khi bo tai trong tac dung, no xay ra khi tai trong
t gia tr xac nh goi la gii han an hi. nho hn m
Trn
v

gian dai l
T
a
i

t
r
o
n
g

F

F
b
F
a
F
dh
F
1
O l a a
e
a
b
c
Hnh 2.1- S biu tai trong- bin













dang in hnh cua kim loai

2-Ji du : - Vi tai trong F
1
mu b keo dai ra mt oan Ol, nhng nu bo tai trong mu
tr v kch ban u.
- Keo mt lo xo v lc nho, khi tha tay ra lp tc no co v kch thc cu.
in dang an hi co th gy ra bi ng sut phap ln ng sut tip. Luc nay cac nguyn B
t
t

47

Hnh 2.2- Bin dang an hi do:














tac dung, chung tr v v tr ban u. Di tac dung cua ng sut phap mang tinh th b
an 0a". Khi bo tai trong tac dung mu b co lai theo ng aa
,
song
ng vi 0e. Nh vy mu a b dai thm mt oan 0a
,
.
- Khi ta be mt que st vi mt lc ln, no b gp cong lai ma khng tr v v tr
an u c na.
ra bi ng sut tip, luc nay cac nguyn t dch chuyn i
c nguyn t
n c bao toan. Trong qua trnh pha huy th mi lin kt nay khng con na. Chung
se khao sat qua trnh trt cua n tinh th, la dang n gian nht (nhng hu nh
hng gp trong thc t) t o khao sat cac hnh thc khac phc tap hn.
ng tinh th b
an 0a". Khi bo tai trong tac dung mu b co lai theo ng aa
,
song
ng vi 0e. Nh vy mu a b dai thm mt oan 0a
,
.
- Khi ta be mt que st vi mt lc ln, no b gp cong lai ma khng tr v v tr
an u c na.
ra bi ng sut tip, luc nay cac nguyn t dch chuyn i
c nguyn t
n c bao toan. Trong qua trnh pha huy th mi lin kt nay khng con na. Chung
se khao sat qua trnh trt cua n tinh th, la dang n gian nht (nhng hu nh
hng gp trong thc t) t o khao sat cac hnh thc khac phc tap hn.
keo dai ra, di tac dung cua ng sut tip mang tinh th nh b x nghing i mt goc
nho nao o.
keo dai ra, di tac dung cua ng sut tip mang tinh th nh b x nghing i mt goc
nho nao o.
2.1.2.Bin dang deo :
1- Khai nim : la bin dang vn tn tai khi bo tai trong tac dung, no xay ra khi tai trong
ln hn gii han an hi.
2.1.2.Bin dang deo :
1- Khai nim : la bin dang vn tn tai khi bo tai trong tac dung, no xay ra khi tai trong
ln hn gii han an hi.
2-Ji du : - Khi t tai trong F
ch
(ln hn gia tri F
h
), mu b keo dai theo ng 0ea, tc
la bin dang mt o
2-Ji du : - Khi t tai trong F
so so

bb





Bin dang deo ch gy



Bin dang deo ch gy
mt khoang cac kha ln (ln hn mt thng s mang). Do vy khi bo tai trong chung
chim v tr cn bng mi. Bin dang deo thng xay ra bng cach trt la chu yu, i
khi xay ra bng song tinh.
Trong qua trnh bin dang an hi va bin dang deo lc lin kt gia ca
mt khoang cac kha ln (ln hn mt thng s mang). Do vy khi bo tai trong chung
chim v tr cn bng mi. Bin dang deo thng xay ra bng cach trt la chu yu, i
khi xay ra bng song tinh.
Trong qua trnh bin dang an hi va bin dang deo lc lin kt gia ca
vv
ta ta
kk



ch
(ln hn gia tri F
h
), mu b keo dai theo ng 0ea, tc
la bin dang mt o
a) ng sut keo; b) ng sut nen
c) X dch; d)Ep ba chiu
) 3 hi
Hnh 2.3- Lc lin kt gia
2 nguyn t ln cn
A A
A
A A
A
s
B
M
A
Khng tai an hi Tr t Song tinh Chuyn pha M
Hnh 2.4- S bin dang trong vt liu (A, B-cac cu truc khac nhau)
48










Hnh 2.5- S bin i mang tinh th khi tng tai trong
a) Ban u; b) Bin dang an hi; c) Bin dang deo; d) Pha huy

2.1.3.Su truot cua don tinh th :
1-Khai nim : Trt la s chuyn di tng i vi nhau gia cac phn cua tinh th theo
nhng mt va phng nht nh goi la mt trt va phng trt.
o chu yu trong thc t. i khi ta cung gp mt
uyn t ln nht se co lin
kt ngu
mt co hai phng day c nht kiu [111]. Nh vy cach trt cua kiu mang
a ba mt bn co chung mt nh. Co bn
mt ki
ac nhau.
Trong mang sau phng xp cht (A3) ch co mt mt day c nht do la mt
o co ba phng day c nht chnh la cac ng cheo cua luc giac. Do vy
ang A3 co ba h trt chnh.
Trt la hnh thc bin dang de
hnh thc khac cua bin dang deo la song tinh, tuy nhin song tinh xay ra kho khn hn
nhiu so vi trt.
2-Cac mt truot va phuong truot :
Trong qua trnh trt hai mt nguyn t dch chuyn tng i vi nhau, lin kt
gia cac nguyn t i din nhau b t ri, nhng mi lin kt gia hai nguyn t ln
cn nhau trong mi mt v n c bao toan. Mt trt va phng trt la cac mt va
phng co mt nguyn t ln nht. Khoang cach gia hai mt co mt nguyn t
ln nht se xa nht nn lin kt gia chung yu hn, do o chung co th dch chuyn
tng i vi nhau d dang hn. Cac phng co mt ng
yn t theo phng o manh nht. Do vy khi trt mi lin kt nguyn t trn
phng o vn bao toan. Trong cac kiu mang tinh th thng gp cac mt va phng
day c nht chnh la cac mt trt va phng trt c ban.
Trong mang lp phng tm khi (A2) cac mt co mt da y c nht la cac
mt i qua nguyn t trung tm khi lp phng, kiu (110) co tt ca sau mt nh vy.
Trn mi
A2 la : 6 mt x 2 phng = 12. Mang A2 co 12 h trt chnh khac nhau. S trt bao
gi cung xay ra bng s kt hp gia mt mt trt va mt phng trt trn o goi la
h trt.
Trong mang lp phng tm mt (A1) cac mt co mt day c nht la cac mt
kiu (111) c tao ra bi ba ng cheo cu
u nh vy. Trn mi mt co ba phng la ng che o cua mt bn co mt day
c nht . Nh vy cach trt cua mang (A1) la : 4 mt x 3 phng = 12. Do o ma ng
A1 cung co 12 h trt chnh kh
ay, trn
m
49


Hnh 2.6 - S biu din s tr t
a) Hnh dang n tinh th va mang trc khi trt.
b) Hnh dang n tinh th va mang sau khi trt.



































ha nng bin dang deo cua kim loai ty l thun vi s h trt chnh. Kim loai
o cung s lng h trt chnh th kim loai co s phng trt trong mt mt trt ln

Hnh 2.7- Cac h trt trong cac kiu mang thng gp:
a) Lp phng tm mt; b) Sau phng xp cht
c) Lp phng tm khi

K
c

50
































51
Ngoai cac h trt chnh ra, trong thc t kim loai con co th trt trn cac mt










Bang 2- H trt trong mt s loai vt liu
hn
ng xp cht).
ng tm khi va tm mt co cung s h trt chnh, nhng

rng tin hanh keo ung tm mt

F ao v i phap tuyn mt trt a cho
se co tnh deo cao hn. V du :
-St, nhm, bac, ng, vang (mang lp phng tm khi va tm mt) deo hn rt
nhiu so vi kem (mang sau ph
-Kiu mang lp ph
mang tm mt co s phng trt trong mt mt ln hn nn deo hn. nhit
thng ng, vang deo hn st.
3-Ung sut gv ra truot :
Nh a noi trn ch co ng sut tip trn mt trt va theo phng trt mi gy
ra qua trnh trt. Ta tnh toan ng sut nay. Gia s
phn t n tinh th hnh tru bng lc F. Lc keo t
goc va phng trt goc . Goi tit din ngang cua tinh th la S
0
th din tch mt
trt la S
o
/ cos . ng sut tip trn phng trt la :
= (F / S) cos = ( F / S
0
) cos cos
Trong o F / S
0
la ng sut chnh co gia tr khng i trn tit din ngang cua
u. Do o ng ut tip gy ra trt la :
0
m =
0
cos cos . y chnh la biu thc cua
nh lut Schmid, cos cos goi la tha s Schmid.
















Nh vy khi co ln vt qua mt gia tr ti han nht nh (tuy theo tng kim
loai) th qua trnh trt mi xay ra. ng sut phu thu vao cos cos c ( ha s
Schmid). Trong trng hp
t
= 90
o
hay = 90
o
gia tr cua = 0, trong trng hp nay
ngoai lc song song vi mt trt hay vung goc vi phng trt do o tinh th pha
huy ma khng gy ra bin dang deo. ng sut tip cc ai
b

max
= 0,5
0
khi = = 45
o
.
Nh vy ng sut tip trn cac h trt khac nhau cung khac nhau, tuy thuc vao goc
tao bi h trt vi phng cua ngoai lc. Khi gia tr cua ln hn mt gia tr
th
nao
o (goi la ng sut trt ti han, co gia tr khng i vi mi kim loai) th s trt se
xay ra. nh lut Schmid quy nh h trt nao trt trc tin khi t tai trong, o la h
trt thun li nh cac yu t nh hng thu i nh c la t co n l t t , g nht, n ti 45
o
Hnh 2.8- Trt trong n tinh th:
a) S nh hng cua h trt vi ngoai lc.
b) X dch tao ra cac bc nho.
52
tai y gia tr ng sut tip ti han at c sm nht. Do o h trt thun li nht se
t thun li hn tham gia
xay ra h trt co ng sut tip ln nh t, o la h trt chnh.
ng i vi nhau mt khoang nht nh ri dng lai. Cac mt trt cach nhau mt
ua trnh trt tip
n mt s h khac cung co gia tr ng sut tip
o chnh la h trt thc t.
ai vic tao ra cac h trt, con
co q
trt trc, tip o khi tai trong tng ln n lt cac h trt
trt.
4-Hinh thai truot :
Qua trnh trt trong n tinh th xay ra theo trnh t sau :
-u tin s trt se
Cac mt nay co goc nghing gn 45
o
nht so vi phng tai trong. Cac mt dch chuyn
i t
khoang cach nht nh.
-Mang tinh th xung quanh mt trt b x lch nn can tr q
tuc.
-Tip tuc tng tai trong tac dung, tr
ln hn gia tr ti han va tham gia trt.
-Ngo
ua trnh quay cua mt va phng
trt thu hep cac goc va gn
n 45
o
.
Qua trnh nay tao cac bc trn n
tinh th. Sau khi trt se tao ra bin
dang d, no c xem la tng cua cac
bc o khi thoat ra b mt tinh th. Sau
khi kt thuc qua trnh trt trn mt
ngoai tinh th xut hin cac bc nho
song song nhau goi la ng trt.
t gn nhau tao thanh
p nghing.
i la s trt cng. Qua trnh nay cn phai tac dung mt lc rt ln tach ri
Nhiu ng tr
Hnh 2.9- Anh chup dai trt trn
knh hin vi in t
dai trt, trong mt s trng hp
ging nh chui xu x
5-Co ch truot :
Khi nghin cu qua trnh trt ta thy no co th xay ra theo hai c ch sau : c ch
ng thi va ni tip.
a-C ch ng thi (s trt cng) : theo c ch nay tt ca cac nguyn t hai bn
m t trt trong mt thi im ng thi dch chuyn i mt khoang cach nh nhau. Qua
trnh o go
mi lin kt cua cac nguyn t hai bn mt trt cung mt luc. Trong khi o ng sut
thc t gy ra trt lai kha nho so vi gia tr nay. Do o s trt cng la khng co trong
thc t.
b-C ch ni tip (s trt khi co lch) : trong mang tinh th thc t lun co lch s
trt se xay ra vi ng sut nho hn rt nhiu ln va s trt tin hanh bng chuyn
ng cua lch. Gia s trong mang tinh th cha lch ng luc nay cac nguyn t hai
bn ban mt b x lch an hi i xng, ng sut hai bn cn bng nhau nn ban mt
nay rt d dang dch chuyn i mt khoang cach nho (nho hn hoc bng mt thng s
mang) khi co lc bn ngoai tac dung vao. Gia thit rng ng sut tip tac dung vao t
53
bn trai ban mt se dch chuyn sang phai mt khoang cach nho va lin kt vi na hang
doc nguyn t bn di thanh mt tinh th mi, ban mt dch chuyn dn qua phai. Qua
trnh c tip tuc nh vy cho n khi ban mt i ra khoi b mt tinh th va tao ra bc
h co mt s nguyn t han ch tham gia trt,
b
nho tai o. Nh vy mi thi im c
qua trnh truyn chuyn ng ging nh hin tng chay tip sc, do o ch cn mt gia
tr ng sut tip nho.
6-D n lv thuvt va d bn thuc t :
Trong mang tinh th ly tng (khng cha l ch) khi trt tt cac cac nguyn t hai
bn mt trt bt buc phai dch chuyn ng thi, oi hoi mt gia tr ng sut tip rt
ln :
th
=
2
G

. Vi G la m un trt. Gia tr n la bn ly thuyt.

Trong thc t, mang tinh th lun cha lch, do vy noi chung cac kim loai co gia
tri
ay goi

th
rt nho nn kim loai rt d trt va d dang bin dang deo. Do o kim loai co
y khoang bn thp. Theo tnh toan gia tr na
G

3
8.10
4
8.10

thc t nho hn bn ly thuyt t 100 n 1000 ln. Do v y ta cha khai thac ht kha
nng lam vic cua vt liu do
G
. T o ta thy rng bn
tn tai lch va cac khuyt tt khac.
n dang khng u : Trong mang tinh th kim loai s nh hng
t
hat u b s can tr cua hat bn canh. Vung
a
n. Do o chung se can tr trt cang manh hn nn lam
c d cua bin gi hat c
2.1.4.Su truot cua da tinh th :
Trong thc t ta s dung vt liu co cu tao a tinh th, do vy qua trnh bin dang
deo lun tin hanh trong a tinh th. Do vy co nhiu im khac bit so vi qua trnh
bin dang deo n tinh th.
1-Cac dc dim cua su truot da tinh th:
a-Cac hat b bi
m va phng kha c nhau nn se trt khac nhau. Hat nao co nh hng thun li se
trt trc, vi ng sut be va ng c lai. Thm ch co hat khng th trt c. Do vy
trong qua trnh bin dang deo co hat bin dang nhiu, hat bin dang t, co hat ch bin
dang an hi.
b-Co tnh ng hng : Do s nh hng phng va mt cua cac hat la ngu nhin
cho nn du lc tac bn ngoai nh th nao i na cung cho mt kt qua chung nh nhau,
tc la co tnh cht ng hng. Tnh cht nhn c la kt qua th tng hp theo moi
phng cua mu.
c-Co b n cao hn : Cac hat tn tai khng ri rac ma gn bo vi nhau qua bin
gii hat. Trong thc t s trt cua mt
bin gii hat sp xp khng trt t, co nhiu x lch mang, do vy kho tao nn mt
trt. V th chung nh mt lp vo cng can tr qua trnh trt. Do co s can tr nay
phai tac dung lc ln hn mt t mi gy ra bin dang deo. iu o chng to rng
bn cua a tinh th cao hn n tinh th.
d-Hat cang nho bn va deo cang cao : Vi kch thc hat c ng nho th tng
din tch bin gii hat cang l
tng bn. Mi quan h gia gii han chay
0,2
va kch th
biu din nh sau :
0,2
=
o
+ kd
1/2
- Biu thc Hall - Petch.
54
Trong o : -
o
la ng sut cn thit lch chuyn ng khi d (ng vi trong
trng hp n tinh th).
-k la hng s biu th cu truc cua bin gii hat.
Mt khac khi kch thc hat nho, s lng hat trong mt n v th tch se tng ln,
ng tng ln tng
ng s dung vt liu
g t
en hat b bep i. Mang tinh
do vy s hat co phng thch ng vi s trt theo phng bt ky cu
ng. Tc la s trt c tin hanh trn nhiu hat hn va lng bin dang d tng ln,
do o tnh deo tng ln. Nh vy vic tao ra hat nho ng thi lam tng ca bn ln
deo nn lam tng manh dai. Trong ch tao c kh lun co xu h
co kch thc hat nho mn.
2-Anh huong cua bin dang deo dn tchuc va tinh cht kim loai :
a-Tron qua rnh bin dang deo hnh dang va kch thc hat thay i rt nhiu. Khi
b keo hat se dai ra theo phng cua lc tac dung. Khi b n
th xung quanh mt trt b x lch va bin dang khng u.
Vi mc bin dang l n ( = 40 50% ) hat se b phn nho ra, cac tap cht va
pha th hai se b nho vun ra va keo dai ra, tao nn t chc th. ( bin dang tnh theo
cng thc =
1 o
o
S S
S

. 100%). T chc th co c tnh rt khac nhau theo phng doc

va ngang th, theo phng doc th bn rt ln va ngc lai.
Khi vi mc bin dang rt ln (70 90%) cac hat se b quay n mc cac
t va phng co ch s ging nhau (cung ky hiu) se song song vi nhau va luc nay
t liu lai th hin tnh co hng. Hin tng o goi la bin dang chon hng hay bin
ang txtuya. Bin dang txtuya c ng dung kha rng rai trong thep ky thut in
m giam tn tht t cho may bin th.
deo trong kim loai tn tai kha nhiu ng sut d do x lch mang,
t din. ng sut d lam giam c
g hp c n nng cao gii han moi th ng sut nen d se co
ng
m
v
d
la








Hnh 2.10- Hai dang textuya trong bin dang vt liu t:


a) Fe-Si, textuya {011}<100>; b) Fe-Ni, textuya{001}<100>
b-Sau bin dang
do bin dang khng u gia cac hat va trn toan ti
tnh cua vt liu. Trong trn
li. Tao ra lp ng sut nen d nay bng cach : ti b mt, ln bi, phun bi...
c-Sau bin dang deo do mang tinh th b x lch nn c tnh kim loai thay i rt
nhiu
-Tng c
-Tng bn (ca gii han bn, an hi va chay)
-Giam deo va dai.
55
Hin tng nay goi la hoa bn hay bin cng. Trong thc t bin cng la khng co
i khi cn gia cng ct got tip theo. Tuy nhin ta co th s dung bin cng lam tng
bn cng cua mt s chi tit nh : xch xe tng, may keo, la chn sung may, ai
ac, mu st ...
d-Bin dang deo cung lam thay i ang k tnh cht ly, hoa cua vt liu : lam tng
in tr, tng t khang lam giam tnh chng n mon in hoa...
y la dang h hong rt nguy him
gi, do vy phai c nghin cu ty my
n
ua cua s hnh thanh va phat tin cua vt nt trong
ti vic tach ri kim loai thanh nhng phn ring le.

hai
loai
t gay tai vung pha huy co dang chen - a gm hai phn : phn
ay ng 45
o

vi
a vi tc nho, cn nhiu nng lng va lun co du hiu
guy him. Pha huy thng trai qua ba giai oan in hnh :
ng tng.
-Qua trnh phat trin cua vt nt theo phng truc keo cho n khi gp mt ngoai
tinh th va gy ra pha huy.
b-Pha huy don :
La pha huy xay ra hu nh khng kem theo bin dang deo mt gay co dang
phng va vung goc vi phng co ng sut phap ln nht. V phng din vi m th
mt gay co th theo bin gii hat hay mt don trong ban thn hat.
l

2.1.5.Pha huy :
Hnh 2.11- S t chc t vi in hnh cua vt liu b bin dang
Trn biu keo ta thy nu tip tuc tng lc keo ln na se d n ti hin tng kim
loai b t ri hay gay v o la qua trnh pha huy.
gy tn tht ln v kinh t va tnh mang con n
gn nga qua trnh pha huy xay ra.
Khai nim : Pha huy la kt q
long kim loai dn
Ta se tin hanh nghin cu qua trnh pha huy trong cac iu kin tai trong khac
nhau : tai trong tnh, tai trong thay i co chu ky...
1-Pha huv trong diu kin tai trong tinh :
Tuy thuc vao mc bin dang deo trc khi pha huy ngi ta phn ra lam
: pha huy deo va pha huy don.
a-Pha huy deo :
La pha huy kem theo mc bin dang deo kha ln, vung gay v bao gi cung co
s co tht v tit din. M
vung goc vi phng lc keo, mt bn co dang cn nghing mt goc khoa
truc mu. Nu vt liu co cha tap cht phi kim loai mt gay se co dang t ong.
Pha huy deo xay r
bao trc nn t n
-S hnh thanh cac l trng siu t vi ring bit tao ra c ngng (qua trnh nay keo
dai va quan trong nht).
-Qua trnh lin hp cac l trng tao ra vt nt t vi khi bin da

56








Pha huy do n xay ra tc thi vi tc rt nhanh (vi thep n 1000m/s), ch cn
t nng lng nho va khng co bao trc nn rt nguy him. Do vy trong thc t bao
i ta cung mong mun xay ra pha huy deo.
Pha huy dang nao chu yu phu thuc vao loai vt liu : vt liu deo thng b pha
uy deo, vt liu don thng b pha huy don. Ngoai ra con phu thuc vao tc t tai
ong va nhit bin dang
do s hnh thanh cac vt nt va sau o vt nt
phat p lam pha v mi lin kt
ngu
nay goi la gii han tach t (ky
gay trong ban thn hat cua pha nay.
p n 1000m/s), ch cn
t nng lng nho va khng co bao trc nn rt nguy him. Do vy trong thc t bao
i ta cung mong mun xay ra pha huy deo.
Pha huy dang nao chu yu phu thuc vao loai vt liu : vt liu deo thng b pha
uy deo, vt liu don thng b pha huy don. Ngoai ra con phu thuc vao tc t tai
ong va nhit bin dang
do s hnh thanh cac vt nt va sau o vt nt
phat p lam pha v mi lin kt
ngu
nay goi la gii han tach t (ky
gay trong ban thn hat cua pha nay.



Hnh 2.12- Cac dang t khi pha huy deo:
a) X dch thun tuy; b) Tht c ngng
c) Kiu chen-a; d) Dang t ong



mm
gg

hh
tr tr














c-Nguyn nhn cua s pha huy : c-Nguyn nhn cua s pha huy :
Hnh 2.12- ng cong th keo va cac dang t khi pha huy
d
Nguyn nhn chnh cua s pha huy la Nguyn nhn chnh cua s pha huy la
trin ln ln. Pha huy xay ra do thanh phn ng sut pha trin ln ln. Pha huy xay ra do thanh phn ng sut pha
yn t hai bn cua mt mt nao o. Khi thanh phn ng sut nay u ln tach t
hai mt nguyn t ri nhau se xay ra pha huy. Gia tr
yn t hai bn cua mt mt nao o. Khi thanh phn ng sut nay u ln tach t
hai mt nguyn t ri nhau se xay ra pha huy. Gia tr
hiu
t
). Nh vy ta thy :
-Nu
c
<
t
se xay ra pha huy deo.
hiu
- Nu
c
>
t
se xay ra pha huy don
Ta hay xet s tao thanh cac vt nt u tin khi pha huy.
-Trong vt liu lun co sn cac vt nt : cac r kh, r xp...Trong gang xam t
chc graphit co bn qua thp c xem nh vt nt.
- Vi vt liu cha pha th hai co cng cao th vt nt lun sinh ra tai bin gii
hat hay n
- Nu
t
). Nh vy ta thy :
-Nu
c
<
t
se xay ra pha huy deo.
c
>
t
se xay ra pha huy don
Ta hay xet s tao thanh cac vt nt u tin khi pha huy.
-Trong vt liu lun co sn cac vt nt : cac r kh, r xp...Trong gang xam t
chc graphit co bn qua thp c xem nh vt nt.
- Vi vt liu cha pha th hai co cng cao th vt nt lun sinh ra tai bin gii
hat hay n
57
-Vi vt liu ng nht (ch co mt pha) : Vic xut hin vt nt la do s tch tu cua
ac lch trong bin dang deo theo m hnh cua Str - Mt. Khi bin dang deo sinh ra
ac lch, chung chuyn ng trn mt trt theo phng cua ng sut tac dung. Khi b
ng lai trc cac can tr nh bin gii hat, pha th hai th cac lch sat gn can tr se
hu mt ap lc rt ln bi cac lch pha sau. Chung se lin kt lai va tao thanh vt nt
u be.
nng phat
at trin th khng xay ra pha huy. Theo A.A. Griffith
th v
c
c
d
c
si















Hnh 2.13 - S chuyn ng va tch tu lch trc can tr.
Sau khi a hnh thanh vt nt th s pha huy hoan toan phu thuc vao kha
trin cua no. Nu vt nt khng ph
t nt ch phat trin c khi gia tr ng sut ln hn gia tr ng sut ti han :

G
= (
2
s
E
a

)
1/2
(2.1)
Trong o : -
G
: ng sut ti han Griffith
-E : m un an hi
:
t con nho hn kch thc ti han th cung cha
c s n g sut tp trung theo hiu ng goc
o chia cho tit din mu)

ng nhiu. Gia tr K
t
=
m
/
o
goi la h s tp trung ng
- a : na chiu dai vt nt dang enlip
-
S
sc cng b mt
Mt khac nu khi phat trin vt n
th guy him. S phat trin vt nt xay ra do n
nhon nh nt, nh nt co goc cang nhon th s tp trung cang manh. Vi vt nt hnh
enlip co chiu dai vung goc vi phng lc tac dung th ng sut cc ai u nhon
vt nt se la :

m
= 2
o
( a/
t
)
1/2
(2.2)
Trong o : -
o
: ng sut keo danh ngha (lc ke
-a : na chiu dai vt nt
-
t
: ban knh cong cua nh vt nt.
T o thy rng nu vt nt cang dai va cang nhon th gia tr ( a/
t
)
1/2
cang ln tc
la s tp trung ng sut ca
58
sut
d-C
p (nho hn T
s
) kim loai co xu hng
pha huy don va ngc lai.
c bnin dang : tc bin dang cang cao s trt cang kho xay ra hn, do o
gii han chay se cang cao, trong khi gii han tach t hu nh khng i. V vy khi tc
bin dang tng (ln hn
s
) kim loai co xu hng pha huy don.
ac yu t tp trung ng sut : cac vt kha, nt, s thay i t bin v tit din
u lam ng sut cuc b vt qua gii han tach t trong khi ng sut trung bnh vn
nho v vy kim loai se d dang b pha huy.


ian dai hay tng i dai. Pha huy nh
i la tai trong thay i theo thi gian, gy ra ng
T va s lng chu
ng c mt s lng chu trnh ti thiu ma khng
Gia tr va du cua ng sut thay i theo chu ky.
mt thi gian lam vic kha ln (10
7
-10
8
chu trnh).
. Trong o vt liu don co h s tp trung ng sut cao hn so vi vt liu deo, bi
v trong vt liu deo khi ng sut vt qua gii han chay se gy ra bin dang deo trc,
lam cho s phn b ng sut tng i ng u hn.
ac yu t anh hng ti s pha huy :
-Nhit : khi nhit d tng ln gii han chay se giam i, trong khi gii han tach
t hu nh khng thay i. Do o nhit th
-T
-C
hn
o

c
T
s
t
o
C

0
Don Deo Deo Don
Hnh 2.14 - Anh hng cua nhit va tc bin dang
2-Pha huv trong diu kin tai trong thav di co chu kv :
a-Khai nim : Trong thc t rt nhiu loai chi tit va kt cu may : truc, banh rng, cu...
chu tac dung cua ng sut khng ln hn gii han bn keo (thm ch <
0,2
) nhng thay
i theo chu ky co th b pha huy sau mt thi g
vy goi la pha huy moi. Tai trong mo
sut bin dang kiu hnh sin :
=
a
sin (t) hay =
a
sin (t) (2.3)
Trong o
a
,

a
la cac gia tr bin . Mi dao ng co chu ky
ky c lp lai goi la s chu trnh N. T ng cong moi Wohler ta co th chon c tai
trong cho phep vt liu co th chu
b pha huy moi goi la s chu trnh gii han N
G
.
b-c im cua pha huy moi :
-
-S pha huy moi ch xay ra sau
Vt qua gii han nay chi tit hu nh khng b pha huy moi.
-ng sut gy ra pha huy moi thng kha thp (nho hn gii han b n, mt s
trng hp nho hn gii han chay).
59

u tin co th gm co:
h, r xp, xc, tap cht hay s li lom trn b mt.
chiu ngc lai
ho a khng c han kn ma lai mt lom su co kch thc bng mt
thn
t liu vi nhau. Cac ch tiu nay c xac nh bng cac phng
u co kch thc theo tiu chun nht nh.
2
n lu y mi quan h gia cac n v o :
1kG/mm
2
= 10
1
-Mt gay khng co hin tng bin dang va chia ra hai vung ro rt : vung pha huy
t t theo thi gian co dang nhn va mn, vung pha huy tc thi co dang th va hi g
gh.
c-S tao thanh vt nt moi u tin :
Cac vt nt moi u tin thng xut hin trn b mt chi tit la ni chu ng sut
keo ln nht, sau o phat trin i su vao trong. Cac vt nt t vi
-Cac vt nt co sn : r k
-Vt nt sinh ra trong qua trnh lam vic : Gia s trong na chu ky u di tac
dung cua ngoai lc sinh ra cac lch chuyn ng trn mt trt theo chiu cua ng sut
va mt trong cac lch o i ra mt ngoai chi tit tao ra mt bc cp nho a. n na chu
ky sau ng tac ng theo chiu ngc lai va lch cung chuyn ng theo
nhng bc cp n
g s mang. y chnh la mm mng cua vt nt moi u tin.
2.2-Cac dc trung co tinh :
C tnh cua vt liu c biu th bi cac c trng c hoc, chung cho bit kha nng
chu tai cua v t liu trong tng iu kin cu th, la c s tnh toan bn khi s dung
va khi so sanh cac v
phap th nghim trn cac m
2.2.1-D bn :
Cac gia tr cua bn va deo c xac nh bng phng phap th keo, nu
bng cac phng phap khac th phai ghi chu kem theo. n v o bn theo tiu chun
Vit nam quy nh la MN/m
2
nhng hin nay vn quen dung n v cu la kG/mm .
Ngoai ra con s dung cac n v MPa, Pa...C
MPa.
-Cac ch tiu v bn :
nh an hin vic xac nh gia tr nay

a-Gii han an hi (
h
) : la ng sut ln nht tac dung ln mu ma khi bo tai trong,
h d g va kch thc cua no khng b thay i. Tuy n
mt cach chnh xac rt kho khn. Do vy thng quy c ng sut ng vi khi mu b
bin dang d rt nho 0,010,05% so vi chiu dai ban u va c ghi la
0,01
va
0,05
.
Luc nay gii han an hi c tnh nh sau :

h
=
dh
o
F
S
MN/m
2
hay
0,01
=
0,01
o
F
S
MN/m
2
Trong o : -F
h
va F
0,01
la ng vi tai trong an hi va mu bin dang 0,01%. n v MN

ch
) : ng vi ng sut be nht khi mu bt u bin dang
nm ngang khi keo nn phai dung gii han chay quy c.
t gy ra bin dang d 0,20% chiu dai
-S
o
la tit din ban u cua mu, n v o m
2
.
b-Gii han chay vt ly (
deo, xac nh tai oan nm ngang cua biu keo. Phn ln cac kim loai va hp kim
khng co oan
c-Gii han chay quy c (
0,2
) :

la ng su
ban u cho mu, sau khi bo tai trong tac dung.
0,2
=
0,2
o
F
S
MN/m
2
.
60
d-Gii han bn (
b
) : la ng sut cao nht gy ra bin dang cuc b va dn ti pha
huy mu.
b
=
b
o
F
S
MN/m
2
.
T cac ch tiu trn ta co th xac nh s b kha nng lam vic cua vt liu khi chu
tai trong keo.
2-Cac bin phap nng cao bn cua vt liu :
bn dc xem la ch tiu quan trong nht cua vt liu. Do vy muc ch chu yu
ua vt liu hoc la tm cach nng cao bn ma vn am bao tt deo va dai t o
ng cao kha nng chu tai, tng tui tho va giam khi lng cho chi tit may.
Trt la nguyn nhn gy ra bin dang deo va sau o dn ti pha huy vt liu. V
y ban cht cua cac phng phap nng cao bn la can tr chuyn ng cu a lch
ong qua trnh trt. Cac bin phap nng cao bn (hoa bn) gm co :
a-Giam hay tng mt lch : Thc nghim a chng minh rng kim loai u co mt
lch 10
8
cm lch /cm
3
co bn thp nht, nu tng hay giam mt lch so vi gia
nay u lam bn tng ln. Giam mt lch la rt kho khn va tn kem nn
ng cao bn chu yu dung phng phap tng mt lch.









t lam tng bn.
c
n

v
tr

tr
n










Hnh 2.15 - S phu thuc cua gii han bn vao mt lch
1) bn ly thuyt.




b-Bin dang deo : dung cac phng phap bin dang deo nh : ren, can, keo, ep...
lam tng x lch mang nn kho tao thanh mt tr
2) Tinh th si
3) Kim loai u.
4) Hp kim khi bin dang va nhit luyn
61
c-Hp kim hoa : vi muc ch tao thanh dung dch rn lam tng x lch mang va
mt lch. Bin phap nay nng cao ang k bn ma khng lam giam bao nhiu
t trong nn dung dch rn, do o nng cao bn.
ch ac ph qua bao hoa trong dung
dch rn, can tr trt lam tng bn. Co th dung cac phng phap hoa nhit luy n :
a
t can tr trt
nng cao
deo va dai.
d-Tng cac pha cng va nho mn : cho vao vt liu cac nguyn t co kha nng tao
nn cac phn t rn co cng cao kch thc nho mn va phn tan ln. Chung tao
nn cac cht can tr
e-Nhit luyn : bng ca ti va ram tao ra c a th hai
thm ni t, thm cac bon, thm c c bon - ni t ...
f-Lam nho ha : do kch thc hat nho mn nn tng bin gii hat tng
bn. Do hat nho nn cung tng ang k deo va dai.
2.2.2.-D deo :
La tp hp cac ch tiu c tnh phan anh bin dang d cua vt liu khi b pha huy
di tai trong tnh no, quyt nh kha nng chu bin dang deo, gia cng bng ap lc :
ren, can, keo, dp ...
- gian dai tng i % : % =
1 o
l l
o
l

. 100%
0 1
o
S S
S

- tht tit din tng i % : % = . 100%

i va tit din ngang ban u cua mu.
i tai trong t vao vi tc ln va t
huy cua vt liu khi
sinh ra khi pha huy mt n v tit din mu, ky hiu a
k
.
Trong o : - l
o
va S
0
la chiu da
-l
1
va S
1
la chiu dai va tit din ngang sau khi keo t cua mu.
2.2.3.-D dai va dp :
1-Khai nim : rt nhiu chi tit may lam vic d
ngt tc la chu va p. V vy anh gia kha nng chng pha
chu tai trong ng ta phai xac nh dai va p cua no.
dai va p la cng
c tnh nh sau : a =
k
k
A
n v o kJ/m
2
.
S
Trong o : -A
k
la cng sinh ra khi pha huy mu
-S la tit din mu
goai ra co th dung Nm/cm
2
, kGm/cm
2
vi quan h nh sau : 1kGm/cm
2
=
00kJ/m
2
, 1kGm/cm
2
= 10J/cm
2
.
2-C u t anh hng n dai va p :
-Kch thc hat : cang nho mn dai va p cang cao.
-Trang thai b mt : b mt nhn bong co dai va p cao, cac vt kha r, ranh,
x lam giam dai.
-Hat dang tron, a canh dai va p cao, hat dang tm, kim dai giam
-Hnh dang, kch thc, s lng va s phn b cac pha don : Pha do n dang tm,
kch thc ln, s lng nhiu va phn b khng ng u lam giam dai va ngc
lai.

N
1
ac y
c ...se

62


































Hnh 2.16 - M hnh xac nh dai va p.
2.2.4-D dai pha huv bin dang phng K
IC
:
La ch tiu quan trong anh gia kha nng chng pha huy don cua vt liu, co gia
tr rt ln, mi c a thm vao quy chun vt liu. Tuy nhin vic xac nh no, ch
tac dung cua tai trong ngoai.
tao mu th va thit b th kha phc tap.
2.2.5.-D cung :
1-Khai nim :
cng la kha nng chng lai bin dang deo cuc b cua kim loai va hp kim di
63
cng la mt trong nhng c trng c tnh quan trong cua vt liu kim loai. Xac
nh c cng ta co th s b anh gia c bn va deo cua vt liu kim loai.
Cac phng phap o cng co u im la : tin hanh nhanh va khng pha huy chi
t o. T cng co th suy ra cac ch tiu v bn va deo. Do vy c s dung
ng rai trong cac phong th nghim va c s san xut.
. Phng phap o cng Brinen (HB) :
Nguyn ly : n vao b mt cn th mt vin bi bng thep a ti cng co ng knh
vi tai trong P. Sau khi ct ta i trong, vin bi se lai trn b mt mu th mt vt lom
hnh chom cu co h. Dung knh hin vi o (co gn thc
o trong th knh) o ng knh d cua vt lom va tra theo bang cho sn se co
cng Brinen (ky hiu HB)



Hn n (a) v o ng knh vt lm bng lp c thc
mu

ti
r
2

D
ng knh d va vi chiu su













P



d
D
a)
0 1 2 3 4 5 6 7
b

)
h 2.17- S o cng Brine
(b)

Cung co th dung cng thc tnh kt qua nh sau :

P
HB
F
= [kG/mm
2
]


Trong o F la din tch vt lom, c tnh nh sau :

2 2
. .( )
2
D D D d
F

=


2 2
2
Vy:
. .( D )
P
D D d
=

[kG/mm
2
]
g an hnh. ng knh vin bi
ht nh.
u o, no ty l thun vi ty s P/D
2
. Thc t c
he
HB
(Hin nay con dung n v o la MPa, vi gia tr 1Mpa = 0,10196kG/mm
2
)
Nu dung may hin th s th kt qua cho n ay trn m
phu thuc vao chiu day vt o. Vt o cang mong ng knh vin bi cang nho. ng
knh vin bi o c tiu chun hoa, theo tiu chun Vit Nam (TCVN) : 10; 5; 2,5 va
1mm, co csng khng nho hn HV800. Tai trong P cung co mt s gia tr n
Tai trong o phu thuc vao vt li
quy nh nh sau :
-T p va gang : 30
64
-Hp kim ng : 10
-H p kim trt 2,5 :
-Thic, ch va hp kim : 1
Tuy nhin mun kt qua o c chnh xac hn ta nn chon tai trong sao cho ng
knh vt lom (d) tao nn nm trong khoang (0,2 0,6)D.
Thi gian tac dung tai trong cun anh hng n kt qua o nn cung chon cho phu
cng cua vt liu o. Thi gian t tai cang tng
n dung o cac vt liu co cng thp (cac
a o ua no t 0 n 450HB. Qua gii han nay phep o khng
n
u ng tiu chun (P = 3000kG; D = 10mm; thi gian t tai
hp. Thi gian nay phu thuc vao
nu nhit chay cua vt liu cang thp. Thng thng co th chon nh sau :
Vi kim loai en va h kim en :
-HB = 140 450 chon 10s
-HB < 140 chon 30s
Vi kim loai mau va hp kim mau :
-HB = 31,8 130 chon 30s
-HB = 8 35 chon 60s.
Phng phap o cng Bri en thng
thep u, th ng hoa). Th ng c
con chnh xac na v vin bi o cung b bin da g.
Kt qua o c ghi nh sau :
N o c iu kin
30s) th ghi n gian bi HB va s o. V du : HB350.
Nu o cac iu kin khac th phai ghi y u cac thng s cua phep o. V du :
HB
10/750/30
150. Ghi nh vy co ngha la : mu o co cng Brinen la 150, c o vi
vin bi co D = 10mm, tai trong o la 750kG va thi gian t tai la 30s.
T cng Brinen co th suy ra gii han bn keo cua vt liu nh sau :
-Thep (tr thep khng r, bn nong) :
b
0,344HB
-Thep uc :
b
(0,3 0,4)HB
-Gang xam :
b

6
40 HB

-ng, la tng, brng bin cng :
b
0,40HB
-ng, la tng, brng sau u :
b
0,55HB
-Dura :
b
0,35HB
3.Phng phap o cng Rcven (HRA, HRB, HRC) :
Phng phap Brinen khng s dung c khi gp vt liu co cng cao, chi tit
(o ng
n t y,
vao b mt cn o mt tai trong xac nh qua mui m bng kim
c nh trn ng h so
ngay khi ct tai trong (hoc oc gia tr trn man hnh nu dung may hin th s)
mong chiu day nho hn 1 2mm va kt qua co chnh xac khng cao
k h v lom bng mt kho chnh xac va phu thuc vao ky nng cua tng ngi). V v
dung phng phap o cng Rcven khc phuc c cac nhc im nu trn.
Nguyn ly : n
cng hnh non co goc nh la 120
o
va ban knh cong R = 0,2mm (vi thang A, C, D
va super) hay vin bi bng thep ti cng co ng knh 1/16, 1/4 va 1/6 ins. Sau o tin
hanh o chiu su vt lom bng ng h so. Kt qua o c xa
65
cng Rcven c xac nh theo mt ai lng quy c, khng co th nguyn
phu thuc vao chiu su cua vt lom. Chiu su cang ln th cng cang nho va ngc
lai. cng Rcven xac nh theo cng thc : HR = k - e
.
a t
ph bin hn ca la cac thang A, B, C.
ua o (hoc hiu s o).
Trong o :
-k la chiu su quy c, k = 100 vi cac thang o A, D, C va super
-K = 130 vi cac thang o con lai (dung mui m bng vin bi thep)
Gi r mt chia cua e = 0,002mm vi cac thang o thng thng, e = 0,001mm
vi thang o super.
Tiu chun Vit Nam TCVN 275 - 85 va 41170 - 85 ch quy nh cho cac thang o
A, B, C, N va T. Nhng trong thc t thng dung
Phng phap o cng Rcven s dung hai loai tai trong :
-Tai trong s b 10kG (ky hiu P
0
). Chiu su do tai trong nay gy ra khng
dung tnh cng. P
0
ch co tac dung san bng s nhp nh trn b mt mu am
bao kt qua o c chnh xac hn.
-Tai trong chnh (ky hiu P
1
). Tai trong nay c tac dung thm sau tai trong
s b. Sau khi ct bo tai rong chnh ng h se cho kt q
Phu thuc vao thang o ta s dung cac mui m va tai trong khac nhau :
-Khi o theo thang B (HRB) dung mui m bng vin thep ti cng va tai
trong tac dung tng cng la 100kG. Do dung vin bi nn thang B s dung o cac vt
liu mm, cng trung bnh trong khoang HV60 240 hay HRB25 100 (thep, gang
eo thang A va C (HRA, HRC) dung mui m kim cng hnh non.
u rt cng nh : hp kim cng, lp thm cac bon - ni t co cng cao
sau khi u va thng hoa, hp kim nhm, ng ...)
-Khi o th
Tai trong tac dung tng cng la 60kG vi thang A va 150kG vi thang C. Thang A dung
o cac vt li
hn HV700. Thang A co pham vi o t HV360 900 hay t HRA 70 85. Thang C
dung o cac vt liu co cng trung bnh va cao (thep, gang sau khi ti va ram) vi
cng trong khoang HV240 700 hay HRC20 67.
o cac lp co chiu day nho hn 0,30mm phai dung cac thang super. Phng phap
cven gy ra vt lom rt nho, o c cac vt liu mong va khng pha huy chi tit nn
rt rng rai kim tra cht lng san phm c kh. thun li trong
cng, ta s b phn loai nh sau :
m) : gm cac vt liu co cng nho hn HB220,
RC20, HRB100.
-Loai co cng trung bnh : co gia tr cng trong khoang HB250 450 va
RC 25 45.
-Loai co cng cao : co gia tr cng t HRC52 n cao hn HRC60 mt t.
-Loai co cng rt cao co gia tr cng ln hn HRC62 hay HRA80

R
c s dung
vic la chon phng phap xac nh
-Loai co cng thp (m
H

H







66















00: Lc cha o 11: Ti trng s b P
0
22: Thm ti trng chnh P
1
33: B ti trng chnh P
1
thi im o
.Phng phap o cng Vicke (HV) :
p bn mt (co goc gia hai mt i din la 136
o
) vi tai
m. Sau khi ct tai trong, tin hanh o ng cheo d cua vt lom va
a bang se co gia tr cng Vicke (hoc gia tr cho trn man hnh nu dung may hin
s). S o cng Vicke tnh theo cng thc :


mi m v mu o cc Hnh 2.18- V tr tng i gia
.
4
n mui kim cng hnh tha
trong P khng ln l
tr
th

2 2
2 .sin
2
1, 854.
P
P P
HV
F d d

= = =
2
[kG/mm ]
Trong o : -P tai trong tac dung co gia tr t 200G 100kG (thng dung nht t
510kG).
-d gia tr trung bnh cua hai ng cheo vt lom, mm.
-F din tch vt lom, mm

(b)
2
.






(a)
Hnh 2.19- Mi m hnh thp a) v ( vt lm (b) khi o cng bng phng php
Vicke.
Quy c tai trong o 30kG va thi gian t tai t 10 15s c xem la iu kin
tiu chun. cng o iu kin tiu chun ch cn ghi ngn gon la HV va s o, v
du HV500. Nu o cac iu kin khac th phai ghi thm cac iu kin o, v du
HV
20/30
500 tc la cng Vicke khi o vi tai trong 20kG va thi gian t tai trong 30s
la 500kG/mm
2
.
d
d
e
0
Mi m kim cng
R0.2 1
3
1
3
0
2
2
Mu o
67
Phng hap Vicke thng dung o c p ng cac vt liu t rt mm n rt cng,
vi cac lp cn o rt mong (n 0,04 0,06mm) trong cac mu mong (0,3 0,5mm)
nh : thm cac bon, thm ni t, bo , cac lp ma va cac tm rt mong. Phng phap nay
c coi la cng chun trong nghin cu khoa hoc, chu yu s tai cac phong th
nghim, vin nghin cu.
5.Phng phap o cng t vi (H ) :
Nguyn ly o cua no ging nh phng phap Vicke nhng dy mu o phai chun
rt cng phu nh quan sat t chc t vi. Tai trong dung trong tng hp nay rt be
0,5G n 200G (co khi dung n 1000G). Sau khi n mui kim cng xong phai dung
nh hin vi o ng cheo cua vt lom (n v o la
b
t
k m) va tra bang cho sn se co
cng t vi. Co th tnh cng t vi theo cng thc :
2
1, 854.
P
H
d
=

Tr g : -P la tai tac d on o ung, G
-d la ng cheo vt lom, m
Vicke va knh
in
c trng cho cng tng hp cua chi tit.
p noop (HK) :
ng t nh phng phap Vicke nhng vi
u m im i co dang hnh thoi.
2.20- Mi m hnh thp (a) v hnh dng vt lm (b)
Phng phap nay dung o cac vt liu don nh gm. cn c nh theo cng
Phng phap nay s du ng ng thi hai loai thit b : may o cng
h vi vt liu hoc. c s dung o cng cua cac hat, cac pha ring re. cng
t vi khng
6.Phng pha o cng K
Phng phap o cng Knoop cu ng t
m i k cng hnh thap co cu tao sao cho vt o la







(a) (b)

b
t
l/b = 7.11
b/t = 4.00
L
Hnh
thc sau :

2
1, 42.
P P
HK
F L
= = [kG/mm
2
]
Trong o : -F la din tch vt lom, mm
2
.
cng nao ch cn chuyn sang thang o cua
u cho trn man hnh.
-L la gia tr dai ln nht cua vt lom, mm.
Ngay nay co loai may o cng van nng o c cac loai cng nh : Brinen,
Rcven, Vicke, HL, Sor...Mun o loai
phng phap o la c. Tt ca kt qua
7.Cac phng phap o cng gn ung :
a-Phng phap Poldi (HB

) :
68
Nguyn ly : ta ng thi tao hai vt lom ca mu chun (a bit cng) va
mu cn o. Sau o o ng knh vt lom ca hai mu o bng knh hin vi o.
cng Poldi xac nh theo cng thc :

2
.
c
d
d
HB HB =
2
C
d
mu chun.
ch nhau 5HRC nh : 35, 40, 45 ,50, 55, 60HRC. Mun xac nh
b mt cua no. V du : xac nh cng mt
cng tng dn ln dua mu. Khi
o hin tng try xc (n dua) th cng cua mu c xem la bng
la
bng co nng lng d tr
ra rt lu, co th hang nm cho n hang chuc nm. Nu em
d
Trong o : - HB la cng mu chun.
c
-d
c
la ng knh vt lom cua
-d la ng knh cua mu cn o.

b- cng Sor (HS
h
) :
Nguyn ly : Dung mt vin bi bng thep ti cng nng 2,5G cho ri t cao
h = 254mm xung b mt chi tit cn o. Cn c vao chiu cao ny ln cua vin bi trong
thit b o ta xac nh c cng Sor.
C-Xac nh cng bng dua mu :
Dung mt b dua mu a co cng cho trc th mu. Thng thng cac
dua co cng ca
cng cua chi tit ta dung dua dua th ln
chi tit bng thep sau khi ti. u tin ta ly du a co cng thp nht dua th ln chi
tit, dua se khng n. Tip tuc dung ca c dua co
mu bt u c
cng cua dua o (chnh xac hn bng cng cua dua trc o cng vi cng cua
dua ang dung chia i).
Cac phng phap gn ung c s dung rng rai trong san xut.
2.3.Nung kim loai da qua bin dang deo :
2.3.1.1rang thai kim loai da qua bin dang deo :
Sau khi bin dang deo, kim loai b bin cng, hoa bn, mang tinh th b x lch va
tn tai ng sut d bn trong. y la trang thai khng cn
cao, khng n nh. V vy kim loai lun co xu th tr v trang thai cn bng trc khi
bin dang deo, khng co x lch mang, khng tn tai ng ut d bn trong. nhit
thng qua trnh nay din
nung nong kim loai a bin dang deo n nhit thch hp th qua trnh nay se din ra
nhanh hn nhiu.
2.3.2.Cac chuvn bin khi nung nong :
Khi nung nong kim loai a qua bin dang deo, theo s tng ln cua nhit nung se
xay ra cac qua trnh sau : hi phuc va kt tinh lai.
1-Hi phuc :
nhit thp (khoang 0,1 0,2 T
c
) se xay ra qua trnh hi phuc trong kim loai
qua bin dang deo. Luc nay mang tinh th se giam sai lch, x lch a hi, g n iam mt
i.

h lai.
lch va ng sut bn trong. T chc t vi va c tnh cha co g thay
2-Kt tinh lai (con goi la kt tinh lai ln th nht) :
Khi nung nong n cao hn mt nhit nht nh (goi la nhit kt tinh lai)
trong mang tinh th b x l ch se hnh thanh cac hat mi khng co cac sai lch theo c
ch tao mm va phat trin mm, o la qua trnh kt tin
69
Mm kt tinh lai sinh ra chu yu tai vung b x lch manh nht, nng lng d tr
cao nht (bin gii hat, mt trt). V vy nu kim loai b bin dang deo cang manh th
ac mm kt tinh lai phat trin ln la qua trnh t nhin. Sau
ktl
= a.T
c
tt ca tnh theo
o
K.
huc vao sach cua kim loai, mc bin dang va thi gian gi
nhi
sau :

do x lch mang manh nn tao ra nhiu mm kt tinh.
ang ti han.
hat cang ln do tc sinh mm va phat trin mm cang
th hat cang ln.
c nng cao nhit hay keo dai thi gian gi
.4.1.Khai nim :
dang deo kim loai cao hn nhit kt tinh lai.
mm sinh ra cang nhiu.
Sau khi c sinh ra c
khi kt thuc kt tinh lai ta nhn c cac hat a canh hoan toan mi vi mang tinh th
khng co sai lch va moi tnh cht vn co ban u c khi phuc lai.
Nhit kt tinh lai la nhit nho nht tai o xay ra qua trnh kt tinh lai vi tc
ang k, nhit nay phu thu c vao nhit nong chay :
T
H s a phu t
t. Trng hp thng gp nht vi kim loai nguyn cht ky thut a 0,4.
Kch thc hat sau khi kt tinh lai phu thuc vao cac yu t
-Mc bin dang : Kim loai b bin dang deo cang manh th kch thc hat sau
khi kt tinh lai cang nho mn v
Nu bin dang nho t 2 8% do tao ra t vung x lch nn co t mm kt tinh nn hat
rt ln, bin dang nay goi la bin d
-Nhit u : cang cao th
tng, nhng tc phat trin mm tng manh hn.
-Thi gian gi nhit : Thi gian gi nhit tai nhit u cang dai
3-Kt tinh lai ln th hai :
Sau khi kt tinh lai xong nu tip tu
nhit se co qua trnh hat be sat nhp vao cac hat ln lam cho hat ln thm ra. qua. y la
qua trnh t nhin v lam gia m tng bin gii hat nng lng d tr giam. Qua trnh
nay goi la kt tinh lai ln th hai va cn tranh khi nung nong.
2.4.Bin dang nong :
2
Bin dang nong la qua trnh bin
Bin dang nong thng tin hanh nhit (0,70,75)T
c
.
V du : -Bin dang deo kim loai vonphram 1000
o
C la bin dang ngui v nhit
kem nhit thng la bin dang nong v nhit
hi bin dang nong se co hai qua trnh i lp nhau xay ra :
n va giam cng. Qua trnh nay
din
o hn nhit kt
ng thi gian thch hp xay ra qua trnh kt tinh lai lam cho kim loai
kt tinh lai cua no la 1200
o
C.
-Bin dang deo thic ch,
kt tinh lai cua chung nhit m.
2.4.2.Cac qua trinh xav ra :
K
-Bin dang deo lam x lch mang, gy ra hoa bn va bin cng
-Kt tinh lai lam mt x lch mang, gy ra thai b
ra tip sau qua trnh bin dang deo.
V vy sau khi bin dang nong c tnh kim loai se thay i theo chiu hng cua
qua trnh manh hn. Thng thng phai kt thuc bin dang nong ca
tinh lai m t khoa
co deo cao, bn va cng thp.

70
2.4.3.Dc dim cua bin dang nong :
So vi bin dang ngui th bin dang nong co cac c im sau y :
Do nhit cao, kim loai co tnh deo cao nn kho b nt, khng cn lc ep ln ma
i
-Nh co qua trnh kt tinh lai nn se khng co bin cng hoc giam bin cng cho
im loai, sau khi bin dang nong co th khng cn u.
-Cai thin hat kim loai do lng ep ln va nhit u phu hp, am bao c tnh
ng hp tt. Mun vy phai tin hanh lin tuc nhit cao, lng ep ln va kt thuc
in dang nhit khng cao hn nhiu so vi nhit kt tinh lai.
-Nhc im :
-Kho khng ch nhit ng u trn phi, nht la cac phi mong hay qua ln, do
o kho at c s ng nht v t chc va c tnh.
-Kho khng ch chnh xac hnh dang, kch thc cua san phm vi chnh xac
ao do s gian n khi nung va co lai khi ngui.
-Phn b lai tap cht : chung nho mn hn, phn tan keo dai theo phng bin dang
a tao thanh t chc th lam cho kim loai co tnh d hng. Do vy cn phai tao th
hn b hp ly khi bin dang : th phn b theo vin chu vi cua phi se lam cho bn
ao.


1-u im :
-Do tin hanh nhit cao, qua trnh khuch tan manh, cac l hng c han kn
lai, cai thin c tnh cua kim loai.
-
vn at c lng bin dang ln. Do o co nng sut cao va gia cng c cac ph
ln.

k
t
b
2

c

v
p
c












Hinh 2.21 -T chc th cua truc khuyu
a)Th ung ( tt) b)Th sai (xu)







71
CHUONG 3 : N MON VA BAO V VT LIU

3.1.KHAI NIM V N MON KIM LOAI :
Trong qua trnh s dung, cu truc va tnh cht cua vt liu b bin i
i hoa i. i vi vt liu kim loai nguyn nhn thoa
theo thi gian
i hoa chu
loai trong nn kinh t
ao cho n mon va bao v kim loai cac nc cng nghip
. T n hao kim loai do n mon rt ln, c co nm nha
h cho
n ap la 88 ty frng (1982), My la 70 ty USD
(1980)
oc cua mi
ki i loai :
on xay ra khi kim loai tac dung
s n mon kim loai trong mi trng cht in giai, trong o
im loai, s kh cua cht xy hoa khng phai xay ra ch trong
t
lam cho vt liu b thoa
yu la do hin tng n mon. Do v tr quan trong cua vt liu kim
nn vn bao v kim loai chng s pha huy do n mon lun c quan tm ky lng.
Ngi ta c tnh tiu h
phat trin chim c 4,20% GDP
may luyn kim th co mt nha may san xut kim loai bu cho tn hao o. Chi p
v n mon va bao v kim loai Ph
(1975), Anh la 5 ty bang
n mon kim loai la s pha huy chung do tac dung in hoa hay hoa h
trng xung quanh. Qua trnh n mon m loai chia ra ha
- n mon hoa hoc (n mon kh) : la qua trnh n m
vi dung dch khng in ly va kh kh.
- n mon in hoa : la
s ion hoa cua nguyn t k
m phan ng trc tip. y la dang n mon ph bin nht trong kim loai.
3.1.1.Tc d n mo n :
xac nh tc n mon kim loai ta s dung hai cach sau :
a-Tn tht trong lng (P
TL
) : la trong lng kim loai tn tht trn mt n v b mt,
trong mt n v thi gian.
P
TL
=
1 2
m
. S t
on
m
mg/dm
2
.ngay. (3.1)
ron o i loai trc va sau khi b n mon, mg
-S di
T g : - m
1
, m
2
: la tr g lng mu k m
2
: n tch b mt kim loai, dm
-t : thi gian, ngay.
b- thm nhp P
TN
: tnh theo chiu su kim loai b n mon trong mt nm.
P
TN
=
.0, 0365 P
TL

mm n (3.2) / m
/cm
3
t dong in n mon I hoc th
ung
ia n
Trong o : - : la trong lng ring cua kim loai, G
th c o bng m Ngoai ra tc n mon co
tch kh hydr thoat ra.
3.1.2.Din th din cuc :
Khi kim loai tip xuc vi cht in ly th tai b mt tip xuc se xay ra s tac d
va kim loai. Tai vung phn chia gia hai pha (kim loai - dung dch i g cht in ly
ly) xut hin lp in tch kep co in th nht nh goi la in th in cc.
V du : nhung Cu vao dung dch sunphat ng, gia ng va dung dch co cn bng
sau :

72
xy hoa

kh
Khi co qua trnh cn bng gia in cc v
E tnh theo h thc Nernst :
Me Me
n+
+ ne
a dung dch co in th in cc cn bng
E = E +
O
RT
ln a
nF
(3.3)
1J/mol.
O
K

C/mol
ron t in giai
cua kim loai ng vi dung dch co hoat
tip gia tr tuyt i i in cc cn bng
un cha mui cua chung. Ta thng tin hanh o
a pin : mt na n cc kim loai
5
o
C cua mt s pha hn cuc

Trong o : -R : hng s kh, R = 8.3144
-T : nhit tuyt i,
O
K
-F : hng s Faray, F = 96 500
-a :hoat cua ion Me
n+
t g ch
-E
O
: in th in cc tiu chun
a = 1
Trong thc t ta khng th o trc n th
(thun nghch) gia kim loai va d g dch
in th in cc bng pin in hoa gm hai n pin la i
nghin cu, na kia la in cc so sanh.

Din th tiu chun cn bng o 2 n ung p
Phan ng in th tiu chun cn bng so vi in
cc hyr E
0
, V
Au
3+
+ 3e Au
O
2
+ 4H
+
+ 4e 2H
2
O
1.50
1.23
0.80
-0.13
0
-0.44
-0.74
-2.71
Ag
+
+ e Ag
0.40
0.34
0.00
O
2
+ 2H
2
O + 4e 4OH
-
Cu
2+
+ 2e Cu
2H
+
+ 2e H
2
Pb
2+
+ 2e Pb
-0.4 Sn
2+
+ 2e Sn
Fe
2+
+ 2e Fe
Cr
3+
+ 3e Cr
-0.76
-1.67
-2.37
Zn
2+
+ 2e Zn
Al
3+
+ 3e Al
Mg
2+
+ 2e Mg
Na
+
+ e Na

S liu bang trn cho phep anh gia chiu hng lam vic cua pin in hoa. V du :
co mt pin in hoa gm hai na pin, na pin th nht gm in cc st nhung trong
dung dch cha ion Fe
2+
co hoat a
Fe2+
= 1, na pin th hai la in cc bng ng
nhung trong dung dch cha Cu
2+
co hoat a
Cu2+
= 1. Sc in ng cua pin o se la :
E
o
= E
o (Cu2+/Cu)
- E
o (Fe2+/Fe)
= 0.34 - (-0.44) = 0.78V
73
Ni hai na pin o th se co mt dong in i qua pin, in t se i t in cc st
a la i t in cc co in th thp hn (ant) n in cc co

g se co phan ng catt :
n mon trong axit khng cha xy, ng thi
yr :
ta phai tnh in th cn bng cua kim loai theo phng trnh
G N MON KIM LOAI :
o
c chia lam hai loai :
ng dn in nn
n hoa. V du : thep cac bon lam vic trong cac dung mi hu
u long hnh thanh t cac loai cac bua hydr khng dn in. Nu co
ha
c xay ra trong kh kh nhit cao. V du : s xy
t trong, ng c phan lc ...
sanmg in cc ng, ngh
in th cao hn (catt). Luc nay trn in cc st se co phan ng ant :
Fe Fe
2+
+ 2e
St se b hoa tan, con trn in cc n
Cu
2+
+ 2e Cu
Do vy trn cc ng se co kt tua thm mt lp ng.
Tng t nh trn ta co th oan trc rng tt ca cac kim loai vi in th in cc tiu
chun thp hn cua in cc hyr se b
co s thoat kh h
2Me 2Me
n+
+ 2ne
2nH
+
+ 2ne nH
2
Phan ng nay co in th in cc tiu chun la 1,23V, ln hn in th in cc
tiu chun +0,34V cua phan ng Cu Cu
2+
+ 2e, ng se b n mon.
Tuy nhin hoat cac ion trong dung dch thng khac 1 nn mun bit kim loai co
b n mon hay khng
Nernst sau o so sanh vi in th cn bng cua phan ng kh phn cc catt.
3.2.CAC DAN
3.2.1.n mon hoa h c :
Dang n mon nay xay ra do tac dung hoa hoc cua kim loai vi mi trng lam vic
cua chung va
a-n mon trong dung dch khng in ly :
a s cac cht hu c khng la cht in ly, do vy chung kh
khng xay ra n mon i
c, cac nhin li
c nc se xay ra n mon in hoa.
b-n mon kh :
La qua trnh n mon hoa ho
hoa cac chi tit trong lo nung, ng c
Qua trnh n mon kh xay ra do tac ng ng thi cua nhit cao va cac kh n
mon (xm thc) nh : O
2
, SO
2,
Cl
2
.. vao kim loai. Tc n mon kh phu thuc vao tnh
cht kim loai va hp kim, tnh cht cua mi trng kh nhit cao va tnh cht cua
cac san phm n mon.
Qua trnh xy hoa la in hnh nht cua n mon kh va c biu din bi phng
trnh sau y :
mMe (r) +
4
mn
O
2
(k) = Me
m
O
mn/2
(r) (3.4)
anh gia kha nng lam vic cua kim loai nhit cao ta cn c vao hai c
bn c hoc nhit cao.
a bn
trng sau y :
- Bn nhit : kha nng kim loai co
- Chu nhit : kha nng kim lo i n mon kh nhit cao.
3.2.2.n mon din hoa
74
1-Khai nim :
Khi nghin cu qua tr h lam vi n c cua pin Cu-Zn trong dung dch in ly ta thy
a trn ant nh sau :
Zn -2e = Zn
2+
ay nhiu pha do vy gia cac pha nay
y cac qua trnh m cho kim loai b pha huy. Trn b mt kim loai hnh
t nhiu cc. Tc n
n u pin cuc b va phu thuc vao in th
kim loai gm ba qua trnh c ban : qua trnh ant, qua
in
n mon giai phong :
H
hp
+ H
hp
H
2
p nay goi la s n mon vi cht kh phn
e 2H
2
O
- Vi mi trng trung tnh hay baz qua trnh catt se la :
O
2
+ 2H
2
O +4e 4OH
-Cac dang n mon din hoa :
n mon in hoa la dang n mon ph bin hn ca va pha huy kim loai nhiu nht.
ac dang n mon in hoa c chia ra nh sau : n mon u (1), n mon galvanic hay
n mon tip xuc (2), n mon do chnh lch kh (3), n mon l (4), n mon tinh gii (5),
n mon nt do ng lc (6), n mon moi (7), n mon la chon hay s phn ra hp kim
), n mon mai mon (9). Sau y ta se khao sat ky lng tng dang n mon cu th.
-n mon u :
Xay ra trong iu kin kim loai ng nht, mi trng, nhit va s phn b ng
c la ng u, tc n mon la nh nhau trn toan b b mt kim loa i. n v o n
on thng dung la cm/nm. Ngoai ra con dung cac n v g/cm
2
.ngay, mg/dm
2
.ngay,
A/cm
2
.
-n mon tip xuc (nmon Galvanic) :
Dang n mon nay xay ra khi cac kim loai hay hp kim khac nhau c s dung
ong cung mt c cu va co phn din tch tip xuc vi nhau (tip din), trong cung mt
rng Zn b mon dn do hin tng hoa tan. Trong pin nay kem ong vai tro ant va phan
ng in ho

Trong vt liu kim loai co cu tao bi hai h
xa ant va catt la
thanh rt nhiu ant va catt, do vy hnh thanh mt h thng r
mon in hoa la tng tc n mon cua hi
in cc. n mon in hoa cua
trnh catt va qua trnh dn in.
Qua trnh ant la qua trnh xy hoa in hoa, trong o kim loai chuyn vao dung
dch di dang ion va giai phong in t, kim loai b n mon theo phan ng :
Me Me
n+
+ ne
Qua trnh catt la qua trnh kh in hoa, trong o cac cht oxy hoa (Ox) nhn
t do kim loai b
Ox + ne Red Red la dang cht kh (Ox.ne)
Ox la dang cht xy hoa, thng la H
+
hay O
2
th qua trnh catt se la :
H
+
+ e H
hp

(H
hp
la hydr hp phu), trong trng h
cc hydr.
Nu Ox la O
2
th :
- Vi mi trng axit qua trnh catt se la :
O
2
+ 4H
-
+4n


2

C

(8
a

l
m
m
b

tr
75
76
i trng n mon. Do tao ra cac pin ngn mach nn gy ra n mon manh, kim loai co
in th m hn se b n mon.
-n mon do s chnh lch kh (n mon khe) :
m

Hnh 3.1 -Phn loai cac dang n mon in hoa

Hnh 3.2-n mon ng thep khng r co day 4,5mm















c

77
Dang n mon nay xay ra co th do mi trng khng ng nht, chng han s khac
hau cuc b v thng kh hoa tan (xy). Luc nay hnh thanh mt pin chnh lch kh va
y ra n mon.
a)n mon khe trn mt bch thep khng r 10Cr18Ni9
b)n mon khe di vong m pt tng thep khng r trong nc bin
c)n mon ng mm nc
d)n mon do lng ong
-n mon l :
y la dang xm thc cuc b tao nn cac l, su cac l co th ln hn ng
nh l. Hin tng nay xay ra do co cac l nho trong lp phu bao v chng n mon u
ac lp men, lp phu hu c, mang xyt..). Cac l phat trin t b mt vao bn trong
eo hng gn nh thng goc.
n mon tinh gii :
Dang n mon nay lin quan n s co mt cua cac pha d th bin gii hat trong
p kim. Loai n mon nay thng gp nht thep khng r, v du Cr18Ni10.
n
g













Hnh 3.3- Cac dang n mon khe
b)
c)
d)
a)
















d

k
(c
th
e

h


































Hnh 3.4-Cac dang n mon l
Hnh 3.5 -n mon l cua thep thu ng trong ion Cl
-

f-n mon nt do ng lc :
Cac kt cu kim loai lam vic trong mi trng n mon, di tac dung cua lc keo
gy ra nt, ran va gay. Dang n mon nay gy tn tht kim loai rt nho, nhng kho
hn thy nn rt nguy him.
-n mon moi :
La hin tng n mon xay ra trong cac kt cu kim loai lam vic di tai trong thay
i co chu ky. Do tac dung n mon tao iu kin cho cac vt nt moi u tin d xut
in hn.
-n mon la chon (s phn ra hp kim) :
n nay gy tn tht kim loai rt nho, nhng kho
hn thy nn rt nguy him.
-n mon moi :
La hin tng n mon xay ra trong cac kt cu kim loai lam vic di tai trong thay
i co chu ky. Do tac dung n mon tao iu kin cho cac vt nt moi u tin d xut
in hn.
-n mon la chon (s phn ra hp kim) :
se
n n
g g

hh
h h
78
Dang n mon nay xay ra trong cac iu kin nht nh i vi cac hp kim la dung
ch rn, trong o kim loai hoa tan co in th n mon m hn nhiu so vi kim loai
n.
d
n


Hnh 3.6-n mon tinh gii cua thep khng r


















Hnh 3.7 -n mon nt bin gii hat thep khng r



















79














a) a)

a)Do tn tai cac mach hoat tnh
b)Do cac mach hoat tnh loai mang v














i- i-n mon mai mon :
S mai mon cua kim loai thu ng trong mi trng n mon co th lam mt lp bao
va hin tng nay goi la n mon mai mon.
-Su dung cac hop kim chiu nong
thch hp (thng la cac nguyn t co mang xyt st
n mon kh.

n mon mai mon :
S mai mon cua kim loai thu ng trong mi trng n mon co th lam mt lp bao
va hin tng nay goi la n mon mai mon.
-Su dung cac hop kim chiu nong
thch hp (thng la cac nguyn t co mang xyt st
n mon kh.

b) b)
Hnh 3.8-n mon do ng lc
Hnh 3.9- n mon la chon (s phn ra hp kim)

vv
3.3.BAO V KIM LOAI CHNG N MON 3.3.BAO V KIM LOAI CHNG N MON
3.3.1.Bao v kim loai chng n mon hoa hoc : 3.3.1.Bao v kim loai chng n mon hoa hoc :
1 1
Dung cac nguyn t hp kim Dung cac nguyn t hp kim
cht, nhit nong chay cao...) vi thanh phn xac nh pha thm vao kim loai nn
nng cao kha nng chng
cht, nhit nong chay cao...) vi thanh phn xac nh pha thm vao kim loai nn
nng cao kha nng chng

80












a)


a)n mon cuc b do chay ri cua cht long trong ng ngng
b)n m
Hnh 3.10- n mon - mai mon
b)
on mai mon do s sui bot nc lam lanh trong xylanh
i, Cr...), cac lp phu phi kim loai
g mi trng nay la dng.
rong mi trng trung tnh a loai bo xy.
cho kim loai. Do vy phai tm moi
ach vao nhit , ap sut
ui cua dung dch. Loai tr xy bng cach :
O
2
+ Na
2
SO 2Na
2
SO
4
nhit cao dung hyrazin loai tr nguy c tao thanh mui trong dung dch,
3N
2
H
4
N
2
+ 4NH
3
:
-un nong dung dch hoc nc xy thoat ra.
n trong kh quyn :

2-Su dung cac lop phu bao v :
S dung cac lp phu bao v bng kim loai (Al, S
(cac lp men chu nhit).
3-Xu lv mi truong :
Bng cach tao ra xung quanh chi tit mi trng co tnh cht bao v trn nguyn tc :
tao ra mi trng co kha nng loai tr cac hin tng n mon, co ngha la th ng
nhit, ng ap cua kim loai tron
3.3.2.Bao v kim loai chng n mon din hoa :
1-Xu lv mi truong :
Tm moi bin phap loai bo cu t n mon ra khoi mi trng lam vic cua chi
tit. Hu ht cac kim loai u bn t
a-Chng n mon trong nc :
xy hoa tan trong nc gy n mon ang k
c kh xy trong cac dung dch. hoa tan cua xy phu thuc
ring phn cua xy va nng m
- S dung cac phan ng hoa hoc :

3
O
2
+ N
2
H
4
2H
2
O + N
2

theo phan ng sau :

- S dung cac phng phap vt ly
-X ly chn khng, dung dch hoc nc, co th giam nng xy n rt thp.
b-Chng n mo
81
Trong khng gian kn nu m tng i nho hn 50% se chng c n mon. Ta
c hp cht khng tan kt tua trn b mt kim loa i :
+
+ 6e Cr
2
O
3
+ 5H
2
O
rn b mt kim loai.
: hp phu ln b mt mt kim loai lam chm tc n
ht lam chm n mon ta dung khai nim "h s tac dung
s dung cac cht hut m (silicagen), dung cht c ch bay hi, tao mang trn b mt kim
loai se chng c n mon tt.
2-Bao v kim loai bng cac cht lam chm n mon (cht uc ch)
Cht c ch n mon la cac hp cht khi c pha thm vao mi trng n mon vi
lng rt nho nhng tac dung lam chm ro rt tc n mon. Tac dung km ham tc
n mon cua cht c ch co th la :
- Tao thanh ca
2CrO
4
2-
+ 10H
- Do hp phu thanh mt lp n phn t t
Co hai loai cht c ch n mon :
- c ch thu ng : lam cho kim loai tr v trang thai thu ng hoa va khng b n
mon.
- c ch khng thu ng
mon.
anh gia hiu qua cua c
bao v Z" :
Z =
O LC
O
P p
P

. 100% (3.5)
P
O
va P
LC
la tn tht trong lng kim loai trong dung dch khng co va co cht lam
3.3.
c bn
th Pourbaix. Phng phap nay thng dung
tect : (ant hy sinh)
Kim loai cn bao v c ni vi mt kim loai khac co in th in cc m hn.
Kim loai nay goi la protect hay ant hy sinh. Phng phap nay chu yu dung bao v
ac cng trnh bng thep. S lng protect phu thuc vao mt dong bao v cn thit,
din tch va thi gian bao v.
Vt liu lam protect thng dung la cac kim loai va hp kim Mg, Al, Zn...Cac yu
u cua vt liu lam protect :
- Co in th in cc m hn so vi kim loai cn bao v.
- Co dung lng cao va n nh. Dung lng Q (A.h/kg) la in lng do mt n
khi lng protect san sinh ra, no c trng cho kha nng lam vic lu dai theo thi
ian cua protect.
- Co phn cc ant nho am bao xac sut bao v cao.
chm n mon.
3.Bao v din hoa
bao v in hoa ta phai thay i in th in cc cua kim loai n khu v
n mon hoc khu vc thu ng cua
trong mi trng dn in, ion nh : trong t, nc ...Nu lam thay i in th in
cc kim loai chuyn v pha dng hn so vi in th n mon cho n khi kim loai ri
vao vung thu ng goi la bao v ant. Nu in th in cc chuyn v pha m hn so
vi in th n mon th phan ng ant hoa tan kim loai b chm lai hay ng ng hn goi la
bao v catt.
1-Bao v catt :
a-Bao v catt bng pro
c
c


v
g

82
Nhm, kem va hp kim cua chung chu yu dung trong nc bin. Magi va hp
im dung bao v trong t. Trong nc ngot dung Mg, Zn va hp kim cua chung.
-Bao v catt bng dong in ngoai :
Xet mach chnh lu va in cc phu bao v ng ng di t. Khi cha co
ong in ngoai th in th in cc kin loai b n mon se laE
am
vi tc n mon
ng ng la i
am
. Khi co dong in ngoai ta dch chuyn c in th in cc ti gia
E
1
th tc n on i
/
am
< i
am
va kim loai c bao v mt phn. Nu chuyn in th
in cc n bng in th cn bng cua qua trnh xy hoa kim loai E
//
cb
th tc n on
= 0 va kim loai c bao v hoan toan. Do ng in ngoai la dong mt chiu c
hnh lu t in li.



)Thit b cn bao v 2)Cht boc protector
)Protector Zn 4)Dung cu kim tra

2)Lp phu b tng
3)Protector Zn
k
b

d
t
tr

i
am
c



















1
3




1)ng dn bng thep



Hnh 3.12- Bao v catt bng protector
Hnh 3.11 - Bao v tau thuy bng protector
Hnh 3.13- Bao v ng dn bng protector
83
in cc phu thng dung la ant khng tan: gang, graphit, hp kim ch co 1%Ag,
k.
bn c hoc bao am va d ch tao.
thanh thp hn.
dong in ngoai thng dung cho cac din tch rt ln.
catt thng dung kt hp cac lp bao v cach in : sn,
nay ch dung bao v cac kim loai co th b
heo hnh. Khi bao v ant, phai nng in th n
y dung bao v cac bn ln cha axit bng thep khng r. Bao v
n mon bng cac lop son. phu :
:
u
6%Sb, cac hp kim Ti-Pb, Ta-Pt, Nb-Pt. Cac yu cu cua in cc phu :
- Tc tiu hao khi phn cc nho hay khng ang
- Co kha nng lam vic vi mt dong bao v ln, n hang nghn A/m
2
.
- Co dn in u cao,















c-Mt s lu y :
- Vi cac cng trnh nho nn dung bao v bng protect v gia
Hnh 3.14 -S bao v ng dn di t bng dong in ngoai
- Bao v bng
- Thng xuyn kim tra bao dng ung nh ky.
- Cac phng phap bao v
boc nha ng, cht deo...
2-Bao v ant :
Trong bao v ant in th n mon c tng ln sao cho no nm trong khu vc thu
ng cua th Pourbaix. Phng phap
thu ng hoa. S bao v cua no t
mon n in th ln hn in th khi u thu ng E
t
va tc n mon luc nay bng
i
t
tc la mt dong n mon thu ng.
Phng phap na
ant t tiu hao nng lng. Tuy nhin cn chu y kim tra cac ion trong mi trng, c
bit la Cl
-
ngn nga qua trnh hoat hoa.
3-Chng
a-Phu nhung nong
Nhung kim loai a x ly b mt vao kim loai bao v ang nong chay. Cac kim loai
dung ph nhung nong la : Sn (232
O
C), Al(657
O
C), Pb(327
o
C), Zn(419
O
C).
b-Ma :
84
Lp phu kim loai c ma trong cht in ly nong chay cha cac ion cn thit hay
trong dung dch in ly. Thng dung nht la du ng bnh in phn gm chi tit cn ma
(catt) in cc phu (ant) va dung dch in ly.
ao v
(thm kim loai)
ng trong mi trng kh tr 440
O
C,
(PO
4
)
2
, Zn
3
(PO
4
)
3
nong
c-Phun kimloai :
Phun kim loai c nung nong chay (bng ngon la, hay plasma) ln b mt chi tit
cn phu va tao ra lp b
d-Lp phu khuch tan :
Thng dung khuch tan kem vao b mt thep. Chi tit thep t trong hp cha
bt kem va xyt kem (chng von cuc). Sau o nu
kem se khuch tan phu ln b mt thep.
e-Lp phu pht phat (pht phat hoa)
Nhung chi tit kim loai vao hn hp dung dch H
3
PO
4,
, Mg
3
chay se tao ra lp phu pht phat trn b mt.
f-Lp phu crmat :
Nhung chi tit kim loai a x ly b mt vao dung dch axit cha natri crmat tao ra
lp phu co tnh bao v va tng ve ep b mt (tnh hang hoa ) cua kem hay lp ma kem
trn thep.
g-Lp phu xyt :
Cho kim loai cn bao v phn cc ant trong dung dch axit tao ra lp xyt day
khoang 10 m. X ly cac l xp trong mang xyt bng cach ngm trong thuc nhum.
-Lp phu thuy tinh, men :
dang va nhao, sau
o t
h
- Lp phu thuy tinh : dung thuy tinh va xyt kim loai trn di
rat mt lp mong ln b mt, sy kh va nung chay long. Chung se tao ra lp phu
dang mang mong trn b mt.
- Lp phu men : dung men thuy tinh 6075% SiO
2
, 12 20% xyt kim loai kim
xyt Ti,Zr, B, Al ph ln b m i di dang nong chay.
a thm cht c ch n mon phu ln b mt chi tit
on, PVC, teflon...) ln b
o b mt kim loai.
ng nhiu v chung co bn chng n mon kha cao.

th, thm vao mt t cac u t kim loa
Chiu day 0,8 2mm.
i-Cac lp phu hu c :
- Sn : dung cac loai sn co ph
bng phng phap ln, quet, x hay sn tnh in.
-Phu cht deo : dan cht cac tm nha bng PVC, polytylen, ln thep bng kh
nong. Nhung chi tit vao PVC nong chay, phun bt nha (nyl
mt sau o cho nong chay va bam dnh v
3.4.SU N MON CAC VT LIU GM :
Vi vt liu gm s n mon cua chung la do s pha huy hoa hoc, c ch n mon cua
chung khac hn vt liu kim loai. Tuy theo tnh cht cua mi trng lam vic se xay ra
qua trnh n mo n, pha huy cac vt liu gm. Do o chung ta khng th khao sat cho
tng loai vt liu cu th c.
Cac vt liu gm c s du
Thuy tinh dung cha cac cht long xm thc. Vt liu chu la c s dung trong
cac lnh vc nhit cao, chu tac dung cua kim loai, cac loai mui, x ...
85
3.5.SU THOAI HOA CUA V T LIU POLYME (LAO HOA) :
Trong qua trnh s dung cac vt liu polyme b thoai hoa theo thi gian : tnh nng
iam va cui cung b h hong. S thoai hoa cua vt liu
hoa deo
b-Tac dung cua dung mi : cac phn t dung mi co kch thc nho co th thm
hp vao cac mt xch phn t lam cho cac poly me b trng ln, do vy bn trong
chung xut hin ng sut d lam cho chung co th b nt, gy.
3.5.2.Su i hoa va lao hoa hoa hoc :
S l a va thoai hoa hoa hoc xay ra bi tac ng manh lam bin dang manh
mach cao phn t. V vy c tnh va in tnh cua polyme giam ang k. Cac polyme
nh polypropylen, polybutaien, polystyren va polyamit nhay cam vi s xy hoa. Ozn
xy hoa manh hn xy. Cac polyme clo hoa khng nhay cam vi xy hoa. Cht chng
xy hoa thng dung la mui than, cac amin va phnon.
.5.3.Su thoai hoa quang hoc :
Di tac dung cua tia cc tm bn t va mau sc cua polyme cung b giam. Bc
a cc tm co khi con tng cng tac dung cua xy. Cac trng hp nay goi la s lao
oa kh hu. Chng thoai hoa quang hoc bng cac cht mau tao thanh mang chng s
m nhp cua bc xa (mui than, xyt titan).
3.5. :
hit tng lam bin dang cu truc mach cao phn t. S thoai hoa nhit co
th




c, ly, hoa cua chung b suy g
polyme la do cac qua trnh lao hoa vt ly, lao hoa va thoai hoa hoa hoc.
3.5.1.Su lao hoa vt ly :
S lao hoa vt ly gy ra do cac yu t sau :
a-S di chuyn, s mt mat do bay hi, s trch ly bi dung mi cua cht
lam bin i tnh cht cua polyme.

n
thoa
ao ho

3

x
h
th
4.Su thoai hoa do nhit
Khi n
gy t mach (polyetylen) hoc s kh xy hoa (metyl polymetacrylat) hay giam
phan ng gc ngoai vi (s tao thanh axit HCl khi nhit phn polyvinyl clorua). Trng
hp gii han s thoai hoa nhit co th gy ra s chay, phan ng toa nhit manh.









86
CHUONG 4 : NHIT LUYN THEP

Trong chng nay chung ta se nghin cu s thay i t chc va c tnh cua thep

ron p
tac gm co nung nong kim loai hay hp kim n
hay long b phn, trong qua trnh nhit
).
y i t chc t vi bn trong, do o dn n thay i c
nung nong (t ) :
khi nung nong va lam ngui tip theo, o chnh la qua trnh nhit luyn. Thep la vt liu
thng dung nht va cung c nhit luyn nhiu nht. Cng ngh nhit luyn rt ph
bin trong nganh c kh. T g chng nay chung ta ch nghin cu cac phng pha
nhit luyn th tch.
4.1.KHAI NIM V NHIT LUYN THEP :
4.1.1.Khai nim v nhit luyn :
1-Dinh nghia :
Nhit luyn la tp hp cac thao
n nhit xac nh, gi tai o mt thi gian thch hp (gi nhit) ri lam ngu i vi
tc nht nh lam thay i t chc do o nhn c c tnh va cac tnh cht khac
theo y mun.
c im cua nhit luyn :
-Khng nung nong n chay long hay c
luyn kim loai vn trang thai rn.
-Trong qua trnh nhit luyn hnh dang va kch thc chi tit khng thay i
(chnh xac la co thay i nhng khng ang k
-Nhit luyn ch lam tha
tnh cho chi tit.
2-Cac thng s dc trung cho nhit luvn :
Bt ky mt qua trnh nhit luyn nao cung c c trng bi cac thng s sau y
a-Nhit
o
n
la nhit cao nht ma qua trnh nhit luyn phai at
i, tnh bng
o
C.
b-Thi gian gi nhit (
t

gn
) : la thi gian duy tr chi tit tai nhit nung nong.
c-Tc ngui (V
ngui
) : la tc giam nhit theo thi gian sau khi gi nhit.
Ngoai ba thng s trn tc nung nong cung co anh hng n kt qua nhit
yn nhng khng ang k nn ta bo qua no. Kt qua cua mt qua trnh nhit luyn
c anh gia bng cac ch tiu sau :
- cng : la yu cu quan trong nht va d dang xac nh c, no lin quan n
ac ch tiu khac nh bn, deo, dai...Chi tit khi nhit luyn u co yu cu at
ia tr nht nh v cng va phai c kim tra theo ty l quy nh.
-T chc t vi : cu tao pha, kch thc hat, chiu su lp hoa bn ...Ch tiu nay
ng c kim tra theo tng me nhit luyn.
- bin dang, cong vnh : noi chung bin dang, cong vnh khi nhit luyn
ng rt nho va nm trong gii han cho phep. Tuy nhin trong mt s trng hp yu


lu

c
g

th

th
cu rt kht khe, cn phai kim tra chung.
3-So luoc v nhit luvn thep :
Trong thc t co nhng phng phap nhit luyn chu yu sau y :
87
a-U : la phng phap nung nong n nhit xac nh, gi nhit va lam ngui
chm nh n c t chc gn vi trang thai cn bng co cng, bn thp nht,
deo cao nht.



o
C

t
n



V
ngui

gn

(thi gian)


Hnh 4.1 - Cac thng s c trng cua qua trnh nhit luyn

b-Thng hoa : la phng phap nung nong n t chc hoan toan austenit, gi nhit
va lam ngui ngoai khng kh tnh nhn c t chc gn vi trang thai cn bng.
c-Ti : la phng phap nung nong n cao hn nhit ti han, lam xut hin t
chc khng cn bng co
g thep a ti n thp hn nhit ti han, gi
bn, cng...) at yu cu
n thep :
g phap nhit luyn chu yu cua thep ra lam hai nhom ln :
a la thanh phm. Sau khi nhit luyn xong khng con gia cng
cu a nhit luyn di voi nghanh co khi :
t c
kh do no co tac dung chu yu sau y.
chc austenit gi nhit va lam ngui nhanh nhn c t
c ng cao nht.
d-Ram : la phng phap nung non
nhit va lam ngui iu chnh cac ch tiu c tnh (
lam vic.
e-Hoa nhit luyn : la phng phap bao hoa vao b mt chi tit cac nguyn t a
cho nhit xac nh lam bin i thanh phn hoa hoc, tc chc va c tnh.
f-C nhit luyn : la phng phap kt hp qua trnh hoa bn bng nhit luyn va
bin dang deo ng thi trong mt nguyn cng. Do o nhn c hoa b manh hn rt
nhiu khi nhit luyn n thun.
4-Phn loai nhit luv
Ngi ta phn cac phn
nhit luyn s b va nhit luyn kt thuc.
a-Nhit luyn s b : la cac phng phap nhit luyn tin hanh trc khi gia cng
c kh, khi chi tit la ban thanh phm. Thuc nhom nay co u va thng hoa.
b-Nhit luyn kt thuc : la cac phng phap nhit luyn c thc hin sau khi gia
cng c kh, khi chi tit
c kh tip theo na. (nu co ch la mai tinh). Thuc nhom nay co : ti va ram. i vi
thep cac bon thp th u va thng hoa la nhit luyn kt thuc.
4.1.2.Tac dung
Nhit luyn la nguyn cng quan trong va khng th thiu c trong san xu
88
1-Tng cng, tnh chng mai mon va bn cua thep :
Muc tiu cua nganh c kh la san xut ra cac c cu va may moc bn hn, cng sut
ln hn va co nhiu tnh nng tt hn. Do o khi nhit luyn thch hp nng cao
cng, bn va tnh chng mai mon se keo dai tui tho, tng sc chu tai, giam kch
thc cho chi tit va kt cu may. y la tac dung chu yu nht va quan trong nht cua
nhit luyn, n mc co luc phai a vao ch tiu anh gia trnh cua nganh c kh.
vao phng phap s du ng vt liu
hch hp
tng deo dai giup cho cac qua trnh gia cng tip theo d dang
ng deo. Do o cac qua trnh gia cng tip sau
P
uyn ta phai nung nong va lam ngui thep co thanh phn hoa
oc
hac c
bit c s thay i c
xem xet tng qua trnh mt va khao sat cho loai thep n gian
ht
ac dinh chuvn bin khi nung nong :
pha Fe - C. Tuy
con co phe rit va xmentit th hai.
hn Ac
1
(< 727
o
C) trong thep cha co chyn bin g.
t chc austenit ng nht.

Cht lng cua may moc, thit b phu thuc rt nhiu
va nhit luyn chung.
2-Cai thin tnh cng ngh :
tao thanh chi tit may, phi thep phai qua cac dang gia cng nh : ren, dp
can...Sau cac dang gia cng nay thep thng b bin cng kho gia cng c kh hay bin
dang deo tip theo lam giam nng sut. V vy phai tin hanh nhit luyn t
lam giam cng,
hn nng sut cao hn.
V du : sau khi ren, dp phi thep b cng khng th ct got c. Ta phai tin hanh
u hay thng hoa giam cng, t
d dang hn.
4.2.CAC T CHUC DA T DUOCKHI NUNG NONG VA LAM NGUI THE
Khi tin hanh nhit l
h xac nh. Trong phn nay ta se khao sat xem sau khi nung nong ln cac nhit
k nhau se xay ra cac chuyn bin pha nao va lam ngui tip theo vi tc kha
nhau t chc mi nhn c se bin thanh t chc g t o se
tnh tng ng. Ta se
n la thep cac bon cung tch, cha 0,80%C.
4.2.1.Cac chuyn bin xay ra khi nung nong thep :
1-Co so x
C s xac nh chuyn bin xay ra khi nung nong la gian
theo thanh phn cac bon va nhit nung nong, trong thep se xay ra cac chuyn bin
khac nhau. Trong tt ca cac loai thep nhit thng u co t chc pec lt. Thep
trc va sau cung tch th ngoai pec lit ra
a-Thep cung tch :
-Khi nung nong thp
-Khi nhit nung nong at n Ac
1
(> 727
o
C) se co chuyn bin cua t chc pec
lit thanh austenit theo phan ng sau :
[Fe

+ Fe
3
C]
0,80%C
Fe

(C)
0,80%C
Khi nung nong cao hn Ac
1
mt t ta c
b-Thep trc cung tch :
-Khi nung nong n Ac
1
se co chuyn bin pec lit thanh austenit ging nh trn.
-Khi nung t nhit Ac
1
n Ac
3
se co qua trnh hoa tan cua phe rt vao austenit.
-Khi nung cao hn Ac
3
ta c t chc austenit ng nht.
c-Thep sau cung tch :
-Khi nung nong n Ac
1
co chuyn bin pec lt thanh austenit.
89
-Khi nung t nhit Ac
1
n Ac
cm
se co qua trnh hoa tan cua xmentit hai vao
austenit.

ng GSE cua gian pha Fe - C trong
dch rn austenit, tuy nhin thanh phn cac bon cua no phu
hep ta thng dung cach nung nong lin tuc, khi nung
vi tc
ta phai nung nong cao hn nhit ti han tng
b-Kch thc hat austenit :
Trong thc t khng s dung thep trang thai t chc austenit, nhng kch thc
cua no quyt nh rt ln kch thc hat thep nhit thng.
Chuyn bin peclit thanh austenit la mt qua trnh kt tinh va khuch tan. Mm
austenit c tao ra gia bin gii hat phe rit va xmentit cua t chc peclit. Bin gii
hat cua hai pha nay rt ln nn s mm kt tinh sinh ra rt nhiu. V vy hat austenit
mi sinh bao gi cung rt nho mn. Do o chuyn bin peclit thanh austenit bao gi
cung lam nho hat thep. Hat austenit se cang nho mn nu kch thc cua pha xmentit
cang nho va tc nung cang ln. Sau khi tao thanh xong se co qua trnh khuch tan
cua nguyn t cac bon t ni giau (v tr xmentit) sang ni ngheo (v tr phe rit) lam
ng u thanh phn austenit.
Nh vy ta thy rng hat austenit mi sinh ra rt nho mn nhng nu tip tuc
nung nong hay gi nhit chung se ln ln ngay. Tuy theo c tnh phat trin cua hat
austenit khi nung nong, thep c chia ra lam hai loai : thep ban cht (con goi la di
truy t nho va ban cht hat ln.
The n cht hat ln la loai thep co hat austenit pha t trin nhanh va u n moi
nhi , tc la sau khi hnh thanh xong nu tip tuc nung nong hat se phat trin ln
ngay. Do vy lam cho khi lam ngui hat thep to va co tnh don cao.

-Nhit nung cao hn Ac
cm
ta c t chc austenit ng nht.
T o ta thy rng khi nung nong cao hn
cac thep u nhn c dung
thuc vao thanh phn cac bon cua thep.
2.Dc dim cua chuvn bin pec lit thanh austenit :
a-Nhit chuyn bin :
Trn gian pha Fe - C nhit chuyn bin pec lit thanh austenit la 727
o
C, iu
nay ch ung khi nung nong v cung chm. Trong thc t khi nhit luyn tc nung
nong tng i ln, do o nhit chuyn bin se lun cao hn 727
o
C. Tc nung
cang cao th nhit chuyn bin se cang cao.
Khao sat gian chuyn bin ng nhit pec lit thanh austenit cua thep cung tch
ta thy khi nhit nung cang cao thi gian cua chuyn bin cang ngn.
Trong thc t nhit luyn t
V
1
nhit bt u chuyn bin la a
1
va kt thuc chuyn bin la b
1
. Nu nung
nong vi tc V
2
> V
1
th nhit c bt u va kt thuc chun bin se la a
2
va b
2
, cac
nhit nay cao hn a, b
1
, thi gian chuyn bin cung ngn i. Trong thc t hoan
thanh chuyn bin khi theo quy nh
ng t 20-30
o
C, co khi hang trm C.
Kt lun : Tc nung nong cang cao chuyn bin pec lit thanh austenit xay ra
nhit cang cao va trong thi gian cang ngn.


n) ha
p ba
t

90






t qua
30 950
o
C se phat trin nhanh chong va co th ln hn ca thep ban cht hat ln. Do
y trong cac dang nhit luyn thng dung ( nhit < 930
t trin chm, ch khi vt qua
30 950
o
C se phat trin nhanh chong va co th ln hn ca thep ban cht hat ln. Do
y trong cac dang nhit luyn thng dung ( nhit < 930







Hnh 4.2-Anh hng cua tc




nung n nhit chuyn bin.
Hnh 4.3-Qua trnh tao mm va phat trin mm austenit t peclit tm






Thep ban cht hat nho co hat austenit luc ban u phat trin chm, ch khi v
99
vv 950
o
C) vi thep ban cht
at nho khng s hat ln khi nung nong. Thep ban cht hat nho c kh xy trit
ng nhm va hp kim hoa bng cac nguyn t tao cac bt manh : Ti, V, Zr, Nb, W ...se
o ra Al
2
O
3
, AlN, cac cacbt hp kim kho tan, nho mn, chung se nm bin gii hat
an tr s sat nhp cua hat austenit vi nhau thanh hat ln hn.
.2.2.Chuyn bin xay ra khi giu nhit :
Khi gi nhit khng co chuyn bin nao khac vi khi nung nong. Tin hanh gi
hit nhm cac muc ch sau :
-Lam ng u nhit trn toan tit din, cho loi cung co chuyn bin nh b
t.
-Co thi gian hoan thanh cac chuyn bin khi nung nong.
-Lam ng u thanh phn hoa hoc (cac bon va hp kim) cua austenit.
Thi gian gi nhit ch nn va u khng nn keo dai qua mc la m cho hat ln.
h
b
ta
c
4

n

m






91





















1)Thep ban cht hat nho; 2)Thep ban cht hat ln; 3)Hat ban cht
4)Hat khi nung nong; 5)Hat peclit ban u; 6)Hat austenit ban u
4.2.3.Chuyn bincua austenit khi lam ngui chm :
Sau khi a nhn c austenit co hat nho mn theo yu cu, ta se xem xet chu
Hnh 4.4- Gian pha Fe-C (a) va s phat trin hat austenit cua thep
cung tch (b)
yn
in cua chung khi lam ngui. Qua trnh nay cphn ra hai nhom ln : lam ngui
ng nhit va lam ngui lin tuc. n gian ta nghin cu chuyn bin ng nhit
ong thep cac bon cung tch sau o suy rng ra cho cac thep khac.
-Gian chuyn bin ng nhit cua austenit qua ngui cua thep cu ng tch :
T gian pha Fe - C ta bit rng khi lam ngui austenit se chuyn bin thanh
eclit tai nhit 727
o
C, vi iu kin lam ngui rt chm khng co trong thc t. Do
y ta dung phng phap lam ngui ng nhit nh sau : lam ngui nhanh austenit
ung di nhit Ar
1
mt khoang nho, sau o gi ng nhit tai nhit nay va o
i gian bt u va kt thuc chuyn bin cua austenit.
-Gian chuyn bin ng nhit cua thep cung tch :
Gian chuyn bin ng nhit cua austenit qua ngui con goi la gian T-T-T
ransformation - temperature - time). Ta tin hanh o nh trn cho thep cung tch tai
ac nhit chuyn bin khac nhau, ghi lai thi gian bt u va kt thuc chuyn bin
ng nhit mt. Cui cung em biu din ln h truc nhit va thi gian ta se co
ian chuyn bin ng nhit austenit qua ngui cua thep cung tch. Gia n nay co
ang hai ng ch "C", ng th nht biu th s bt u, ng th hai biu th s
t thuc cua chuyn bin austenit thanh peclit (con goi la gian ch C). Gian nay
b

tr
1

p
v
x
th
a

(t
c
t
g
d
k
92
do hai nha vt liu hoc ngi My la E.C.Bain va A.I.Davenpo xy dng nm 1930.




T gian ch "C" ta thy rng austenit khi b lam ngui xung di 727
o
C no
cha chuyn bin ngay ma con tn tai mt thi gian nht nh trc khi chuyn bin,
phn hoa va c goi la austenit qua ngui. Austenit qua ngui khng n nh, r d
dang b phn hoa. Trn gian ch "C" phn chia ra cac khu vc sau :
- trn 727
o
C la khu vc tn tai cua austenit n nh.
-Bn trai ng cong ch "C" th nht la austenit qua ngui.
-Khoang gia hai ng ch "C" la austenit chuyn bin.
-Bn phai ng cong ch "C" th hai la cac san phm phn hoa ng nhit cua
austenit qua ngui (hn hp phe rit va xmentit vi nho mn khac nhau).
-Di ng M

la mactenxt va austenit d.
ac san phm phn hoa ng nhit :
Khi cho phn hoa sat A
1
(trn di 700
o
C), vi qua ngui nho Tkhoang
25
o
C. Hn hp phe rit - xmentit tm tao thanh vi kch thc th to, khoa ch gia
cac


















b-Cac san phm cua s phn hoa ng nhit cua austenit qua ngui :
C
*
ng ca
tm khoang 10
-3
mm, cng 10 15HRC goi la pec lit tm.
*Khi cho austenit phn hoa nhit thp hn (khoang 650
o
C, vi qua ngui
T xp x 75
o
C), hn hp phe rit - xmentit tm tao thanh nho mn hn, khoang cach
gia cac tm c 0,25 0,30 m, khng phn bit c chung trn knh hin vi quang
c. T chc nay co c ho ng 25 35HRC, goi la xoocbit ti.
Hnh 4.5- Gian T-T-T cua thep cung tch
93

Khi 600
o
C, ng vi
mui












* cho austenit phn hoa nhit thp hn na (khoang 500
Hnh 4.6- T chc t vi cua xoocbit ti
cua ng cong ch "C", hn hp phe rit - xmentit tm tao thanh se nho mn hn
na, khng phn bit c trn knh hin vi quang hoc, khoang cach gia cac tm
khoang 0,10 0,15 m, co cng cao hn c 40HRC goi la tr xtit ti.


Khi cho austenit phn hoa nhit thp hn na, tc la thuc v n a di cua
"C" (khoang 450
Hnh 4.7- T chc t vi cua trstit ti













*
ng cong ch 250
o
C), hn hp phe rit - xmentit tm nhn c
rt nho mn, co cng cao c 50 55HRC goi la bainit. Tuy nhin t chc bainit co
khac vi ba t chc trn :

+Lng cac bon ln hn gii han bao hoa mt t khoang 0,10%C.
+Cac bit st y khng co cng thc chnh xac la Fe
3
C ma la Fe
2,4 3
C
+Ngoai hai pha trn con mt t austenit d va co ng sut bn trong.


94










95
Nh
thng dung phng phap lam ngui lin tuc,
qua ngui n cac nhi t khac nhau
cong ch "C" sat A
1
san
hm phn hoa la peclit tm vi cng thp nht.
-Lam ngui trong khng kh tnh (V
2
) austenit phn hoa thanh xoocbit.
-Lam ngui trong khng kh nen (V
3
), vec t ngui ct ch "C" tai phn li, austenit
hn hoa thanh trxtit.
-Lam ngui trong du (V
4
) vec t ngui ch ct ng cong ch "C" th nht tai
hn li, austenit ch co mt phn chuyn bin thanh trxtit phn con lai thanh
actenxit nn san phm la trxtit - mactenxit.
-Lam ngui nhanh hn na (trong nc lanh, ng vi V
5
), vec t ngui khng ct
ng cong ch "C" nao ca, phn ln austenit qua ngui chuyn bin thanh mactenxit.
hng co hn hp phe rit - xmentit.
-T chc nhn c thng khng ng nht trn toan tit din, nht la trng hp tit
in ln v b mt ngui nhanh hn loi.
-Khng nhn c hoan toan t chc bainit. Trong mt s trng hp thy t chc
ainit hnh thanh cung trxtit va mactenxit.
-Gian ch "C" cua cac thep khac cung tch :
Vi cac thep trc cung tch va sau cung tch cung co dang ng cong ch "C"
ng t thep cung tch ch khac la co thm cac nhanh phu.


Sau khi lam ngui ng nhit t chc nh
a) b)
Hnh 4.8- T chc t vi bainit trn (a) va bai nit di (b)
n c ng nht trn toan b tit din.
vy cac t chc pcec lit tm, xoocbit, trxtit (ca bai nit na) la hn hp c hoc cua
phe rit va xmentt tm vi kch thc tm cang ngay cang nho mn hn va cng
cang cao hn.
2-S phn hoa cua austenit khi lam ngui lin tuc :
Trong thc t khi nhit luyn thep
cac san phm nhn c cung tng t trng hp ng nhit nhng co nhng c im
khac hn.
a-Vi cac tc ngui khac nhau, austenit se b
va phn hoa thanh cac san phm tng ng vi cac nhit o.
-Lam ngui chm cung lo (V
1
), vec t ngui ct ng
p


p

p
m

K
b
d
c
b
3

t















-Thep sau cung tch :
Co thm nhanh phu tit ra xmentit hai trc trong khoang t Ar
cm
n Ar
1
, sau o
i phn hoa thanh hn hp phe rit - xmentit.
Tuy nhin vi cac thep nay nu lam ngui ng nhit vi qua ngui ln hay tc
ngui nhanh th austenit qua nguicua chung se phn hoa ngay thanh peclit, xoocbit
xtit va bainit nhng lng cac bon khng ung la 0,80%C. Cac san phm o goi la
ung tch gia.
.2.4.Chuyn bin austenit khi lam ngui nhanh (chuyn bin mactenxit) :
Khi lam ngui nhanh austenit sao cho vec t biu din tc ngui cua no khng
t ng cong ch "C" ch co chuyn bin a hnh t Fe

sang Fe

ma khng co s
huch tan cua cac bon. o la chuyn bin austenit thanh mactenxit. Chuyn bin nay
ay ra nhit thp, khoang t 250
o
C tr xung. Tc ngui nho nht chuyn
in nay xay ra la tc ng vi vec t tip xuc vi ng cong ch "C" th nht tai
ui cua no. Tc ngui nay c goi la tc ti ti han V
th
(con goi la tc ngui
i han). Nh vy khi lam ngui austenit vi tc ngui ln hn tc ti han se nhn
c mactenxit ch khng phai hn hp phe rit - xmen tit.









a-Thep trc cung tch :
Co thm nhanh phu tit ra phe rit trc trong khoang nhit Ar
3
n Ar
1
sau o
mi phn hoa thanh hn hp phe rit - xmentit.

Hnh 4.9-Gian T-T-T cua thep cung tch va cac vect ngui khi lam ngui lin tuc

b

m

tr
c
4

c
k
x
b
m
t

96
97

Hinh 4.10 -Dang tng quat gian T-T-T cua thep khac cung tch
Hnh 4.11-S tit ra pherit hay xmentit II khi lam ngui
ng nhit vi qua ngui nho(1) va chm lin tuc









































98
Hnh 4.- Cu truc mactenxit
a) M hnh khi c s ( - C)
b) Anh t chc t vi
Hnh 4.12-Gian T-T-T va tc ti ti han(V
th
)
-Ban cht va cu truc cua mactenxit :
-nh ngha :
Mactenxit la dung dch rn xen ke qua bao hoa cua cac bon trong Fe

co co nng
u.




tit. Luc at
nhi

.

a nn gy ra x lch mang
1
a
cac bon bng nng cua austenit ban














Khi lam ngui rt nhanh cac
bon trong austenit khng kp khuch
tan tao thanh xmen
t tng i thp ch co s
chuyn mang t Fe sang Fe
Lng cac bon trong hai t chc nay
bng nhau.
Fe

(C) Fe

(C)
b-Cu truc cua mactenxit :
-Mactenxit co kiu mang chnh
phng tm khi vi hai thng s
mang la a va c. Ty s c/a goi la
chnh phng. Thng thng ty s
c/a = 1,001 - 1,06.
-Mactenxit co dang hnh kim,
mt u nhon, cac kim nay tao vi
nhau goc 120
o
hay 60
o
.
-Cac nguyn t cac bon chui
vao cac l hng trong mang cua Fe

c-Tnh cht mactenxit :
-Do ham lng cac bon qua
bao ho
ln, do vy co cng cao va tnh chng mai mon ln. Ham lng cac bon cang ln
cng cang cao.
-Mactenxit co tnh don cao phu thuc vao kch thc hat cua no va ng sut bn
trong. Hat cang nho, ng sut cang thp tnh don cang thp.
2-Dc dim cua chuvn bin mactenxit :
a-Ch xay ra khi lam ngui nhanh va lin tuc austenit vi tc ln hn hay bng tc
ngui ti han. Chuyn bin mactenxit khng xay ra khi la
Hnh 4.14-ng cong ng hoc cua chuyn bin mactenxit
m ngui ng nhit.
-La
t thng s mang. Gia hai kiu mang cua austenit va
-La qua trnh tao ra khng ngng cac tinh th mi vi tc rt ln (1000 7000m/s).
-Chuyn bin ch xay ra trong mt khoang nhit nht nh t nhit bt u
huyn bin (M

) n nhit kt thuc (M
k
). V tr hai nhit nay khng phu thuc
ao tc lan ngui, ch phu thuc vao thanh phn cac bon va nguyn t hp kim trong
ep.
-Chuyn bin xay ra khng hoan toan : Khi lam ngui cang gn n im M
k
lng
actenxit sinh ra cang nhiu, nhng khng bao gi at c 100% ma vn con mt
ng nht nh austenit cha chuyn bin, goi la austenit d. Nguyn nhn cua hin
ng nay la do s khac nhau v th tch ring cua chung. Th tch ring V
M
> V

v th
hi chuyn bin austenit thanh mac ten xt th tch se tng ln. Do vy phn austenit
ha chuyn bin b sc ep ngay mt tng, n mc khng th chuyn bin c. L ng
ustenit d trong thep ti phu thuc vao cac yu t sau :
-V tr cua im M
k
: im M
k
cang thp hn 20
o
C th lng austenit d cang nhiu,
g lng austenit








b chuyn bin khng khuch tan : Nguyn t cac bon vn gi nguyn v tr, ch co
nguyn t st chuyn dch ta o ra kiu mang chnh phng tm khi, khoang cach
dch chuyn khng qua m
mactenxit co mi quan h nh hng xac nh sao cho cac mt va phng day c cua
chung song song vi nhau.
c
d
c
v
th
e
m
l
t
k
c
a

y la yu t quan trong nht. Cac yu t lam giam im M
k
u lam tn
d trong thep sau khi ti.
-Lng cac bon trong mac ten xit cang nhiu th tch ring cua no cang ln ( do
chnh phng c/a cang ln) nn lng austenit d cang nhiu.






99
4.2.
khi ti ta nhn c mactenxit va mt lng austenit d nht nh, thep co
cng cao nhng tnh don ln va tn tai ng sut d bn trong, nng lng t do ln.
Trang thai nay khng n nh va chi tit khng th lam vic c. Do o phai cn mt
nguyn cng tip theo iu chnh lai cho phu hp o la ram.
heo gian pha Fe-C t nhit 727
o
C n nhit thng t chc n nh cua
thep la hn hp phe rit va xmentit (peclit). V vy mactenxit va austenit d la cac pha
khng n nh, chung lun co xu hng phn hoa thanh hn hp trn.
actenxit khng n nh do qua ba o hoa cac bon, do vy se tit bt ra di dang
xmentit va phn con lai se mt ht cac bon tr thanh pherit :

5.Chuyn bin xay ra khi nung nong thep da ti (khi ram).
1-1inh khng n dinh cua mactenxit va austenit :
Sau
T
M
Fe

(C) Fe
3
C + Fe

Austenit khng tn tai c doi 727
o
C nn co khuynh h ng phn hoa thanh hn
hp pherit va xmentit :
Fe

( C) Fe
3
C + Fe

nhit thng qua trnh nay din ra rt chm, hu nh khng nhn thy c.
V vy ta phai nung nong thuc y nhanh qua trnh. Tuy nhin hai pha nay khng
chuyn

n phm trung gian la mactenxit
ram














Hnh 4.15 -T chc t vi cua mactenxit va austenit d
bin trc tip ra phe rit va xmentit ma phai qua mt sa
nh sau :



Mactenxit
Austenitd
Mactenxit ram [ferit + xmentit]
2-Cac chuvn binxav ra khi ram :
Ta xet qua trnh nung nong thep cung tch (0,80%C) t o suy rng cho cac loai
-Khi nung nho hn 80
o
C cha co g xay ra, t chc vn la mactenxit va austenit d.
thep khac.
a-Giai oan I (<200
o
C) :

100
-T 80 200
o
C : austenit d cha chuyn bin. Luc nay trong mactenxit co s tp
trung ca i va tit ra di dang cac bt

c bon la co cng thc Fe

x
C (x t 2,0 2,4)
dang tm mong va rt phn tan. Lng cac bon trong mactenxit giam t ng
con 0,25% 0,40% va ty s c/a giam i. Cac bt

0,80% xu
cha co kiu mang ring, no phai
tn tai trong kiu mang cua mactenxit. Hn hp gm cac bt va matenxit ngheo cac
bon goi la mactenxit ram.
Fe

(C)
0,80
[Fe

(C)
0,25-0,40
+ Fe
2 2,4
C]
ui giai oan nay t chc cua thep la mactenxit ram va austenit d.
b-Giai oan II : (200 260
o
C)
rong giai oan nay cac bon vn tip tuc tit ra khoi mactenxit lam cho dung dch
rn ch con 0,15 0,20%C. Bn canh o co qua trnh austenit d chuyn bin thanh
mactenxit ram
F
C

(C)
0,80
[Fe

(C)
0,15 0,20
+ Fe
2 2,4
C]
Cui giai oan nay thep ti co t chc la mactenxit ram






-Giai oan III : (260 400
o
C)
Trong giai oan nay ca hai pha cua mactenxit ram u chuyn bin :
-Tt ca cac bon qua bao hoa c tit ra khoi mactenxit chnh phng c/a = 1
a mactenxit ngheo cac bon tr thanh pherit.
-Cac bt

Hnh 4.16 -T chc t vi cua mactenxit ram









c


v
dang tm mong bin thanh xmentit dang hat. S cua hai qua
nh nay nh sau :

tr
Fe

(C)
0,15 20
Fe

+Fe
3
C hat
Fe
2 2,4
C Fe
3
C hat
Cui giai oan nay t chc cua thep ti la hn hp phe rit va xmentit dang hat rt
ho mn, khng nhn thy c di knh hin vi quang hoc goi la troxtit ram

n


101

Hnh 4.17-T chc t vi cua trxtit ram














d-Giai oan IV : (>400
o
C)
Tip tuc nung ln cao hn 400
o
C trong thep ti khng co chuyn bin pha g mi
a ch co qua trnh ln ln cua cac hat xmentit.
nhit 500 600
o
C t chc la hn hp pherit va xmentit dang hat kha phn tan,
n cha nhn thy c di kinh hin vi quang hoc, goi la xoocbit ram
n gn A
1
(727
o
C), luc nay hat xmentit a kha ln co th nhn
hin vi quang hoc, hn hp o goi la peclit hat.

m

v















Hnh 4.18- T chc t vi cua xoocbit ram

Nu tip tuc nung l
thy c bng knh
4.3.U VA THUONG HOA THEP :
4.3.1.U thep :
1-Dinh nghia :
102
U thep la phng phap nung nong thep n nhit nht nh, gi nhit va lam
ngui chm cung lo nhn c t chc n nh (gn vi t chc cn bng) co bn
cng thp nht va deo cao.
2-Muc dich :
U nhm cac muc ch sau y :
a-Giam cng cua thep d gia cng ct got.
n ng sut bn trong do gia cng ct va bin dang.
ong phap u :
:
b-Lam tng deo d tin hanh bin dang ngui.
c-Lam giam hay kh bo hoan toa
d-Lam ng u thanh phn hoa hoc trn vt uc b thin tch.
e-Lam nho hat the p.
3-Cac phu
a-U thp (u non)
La phng phap u tin hanh nhit t 200 600
0
C vi muc ch la giam hay
kh bo ng sut bn trong vt uc hay san phm qua gia cng c kh (ct got, dp
2 ngui). Nu nhit u ch t 00 300
o
C se kh mt phn ng sut bn trong (lam
kh bo hoan toan ng sut bn trong.
y
cua thep. i
la
hap nay lam giam cng va lam thay i kch thc hat.
h khng s dung na v d lam hat ln do kt
nung nong thep n trang thai hoan toan la austenit, nhit
T
u
= Ac
3
+ (30 50
o
C)
ua u hoan toan la :
bo
giam bt), nu t 450 600
o
C th se
Cng dung : dung cho cac vt uc ln nh thn ma ct got, xec mng sau khi mai,
lo xo sau khi un ngui...Phng phap nay khng lam thay i cng
vi gang cng co th giam mt t do qua trnh grapht hoa.
b-U kt tinh lai :
La phng phap u tin hanh nhit kt tinh lai (vi thep cac bon nhit u
600 700
0
C). Phng p
Cng dung : dung cho cac thep qua bin dang ngui, b bin cng khi phuc lai
c tnh nh troc khi bin dang.
Ngay nay phng phap nay hu n
tinh lai ln th hai. at c muc ch nay ta dung cac phng phap u co chuyn
bin pha.
c-U hoan toan :
La phng phap u
cao hn Ac
3
. Nhit u tnh theo cng thc :

Muc ch c
-Lam nho hat thep : do nung cao hn Ac
3
t 30 50
o
C nn hat austenit vn con
nho, do o khi lam ngui se nhn c t chc pherit - peclit co hat nho.
-Lam giam cng va tng deo dp ngui va ct got.
Cng dung : dung cho thep trc cung tch vi lng cac bon t : 0,30 0,65%.
Sau khi u hoan toan ta nhn c t chc pherit - pec lit, trong o pec lt dang tm.
toan : d-U khng hoan
La phng phap u nung nong thep n nhit cao hn Ac
1
va nho hn Ac
cm
tc la
trang khng hoan toan la austenit. Nhit u tnh theo cng thc :
T
u
= Ac
1
+ (30 50
o
C)
103
T chc tao thanh sau khi u khng hoan toan la peclit hat ch khng phai la peclit
tm. Do nhit u thp hn Ac
cm
nn austenit cha ng u hoa thanh phn hay con
mt t xmentit cua peclit cha chuyn bin ht hay cac phn t xmentit hai nn d
dung cho thep co ham lng cac bon 0,70% ma chu yu la thep sau
a u khng hoan toan, nhit dao ng mt cach tun
dang tao ra peclit hat.
Cng dung :
cung tch.
e-U cu hoa :
y la mt dang c bit cu
hoan quanh Ac
1
, nung nong ln n nhit 750 760
0
C gi nhit khoang nm phut,
sau o lam ngui xung 650 660
0
C gi nhit khoang nm phut... C lp i lp lai nh
qua trnh cu hoa xmentit nn nhn c hoan toan la peclit hat.
y cng con kha cao, khng ct got c. Luc
nhit xong lam ngui xung thp
c t chc peclit
anh phn
phng phap nhit luyn gm co nung nong thep n trang thai hoan
san xng. T
hc nhn c khi thng hoa tng t nh khi u nhng cng cao hn mt t va hat
ho mn hn do tc ngui ln hn.
T
thng hoa
= Ac
3
hay Ac
cm
+ (30
vy nhiu ln tao ra
S lng chu trnh phu thuc vao kch thc chi tit va mc cu hoa.
f-U ng nhit :
i vi thep hp kim cao do austenit qua ngui co tnh n nh qua ln nn lam
ngui chm cung lo khng nhn c t chc peclit ng nht ma co th la peclit -
xoocbit, xoocbit, xoocbit-trstit... v v
nay ta dung phng phap u ng nhit. Sau khi gi
hn Ac
1
khoang 50
0
C va tin hanh lam ngui ng nhit tai o trong mt thi gian nht
nh ( xac nh theo gian T-T-T cua thep). Phng phap nay nhn
ng nht.
Cng dung : dung cho thep hp kim rut ngn thi gian u.
g-U khuch tan :
La phng phap u nung nong thep n nhit rt cao t 1100 150
0
C vi thi
gian gi ngit rt dai t 10 15h tng kha nng khuch tan lam ng u th
hoa hoc trong cac vung cua hat.
Cng dung : dung cho vt uc thep hp kim cao b thin tch. Sau u khuch tan hat
rt to nn phai tin hanh u thng hay can nong lam nho hat thep.
4.3.2.Thuong hoa :
Thng hoa la
toan la austenit gi nhit va lam ngui ngoai khng kh tnh.
Thng thng sau khi gi nhit xong ly chi tit ra va lam ngui trn
c
n
50
0
C)
Cng dung : Do t chc nhn c gn vi trang thai cn bng nn thng hoa co
ng dung tng t nh u, tuy nhin no cung co mt s im khac :
-at c cng thch hp gia cng ct cho thep cac bon thp 0,25%C. Vi
ep nay nu u cng qua thp phoi se rt deo kho gay, kho ct got.
-Lam nho xmentit chun b cho nhit luyn kt thuc. Khi thng hoa se tao ra t
hc peclit phn tan hay xoocbit trong o kch thc cua xmentit nho mn nn khi
ung nong nhn c austenit nho mn. Muc ch nay thng ap dung khi ti.

c

th

c
n
104
-Pha li xmentit hai cua thep sau cung tch. Trong thep sau cung tch xmentit
ai thng dang li rt cng va gion. V vy khi gia cng ct got kho nhn c b
t nhn bo ng cao. Khi thng hoa do lam ngui nhanh hn u nn xmentit khng kp
t ra dang li na.
.4.TI THEP :
Trong tt ca cac nguyn cng nhit luyn ti thep la phng phap quan trong nht

0 50
0
C)
hi ti la mactenxit va austenit d. Do vy cng cua thep at c gia tr
c mactenxit
h
m
ti
4

v no tao ra cho chi tit bn, cng va tnh chng mai mon cao nht.

















Hnh 4.19 -Khoang nhit u, thng hoa va ti cho thep cac bon
4.4.1.Dinh ngha va muc dich
1-Dinh nghia :
Ti thep la phng phap nhit luyn gm co : nung nong thep n nhit cao hn
nhit ti han (>Ac
1
) lam xut hin t chc austenit, gi nhit ri lam ngui nhanh ln
hn tc ngui ti han nhn c t chc khng cn bng co cng cao.
2-Muc dich :
a-Nng cao cng va tnh chng mai mon cho chi tit (sau khi a tin hanh ram)
b-Nng cao bn va kha nng chu tai cho chi tit may.
4.4.2.Phuong phap cho n nhit d ti thep :
1-Di voi thep truoc cung tich :
T
ti
= Ac
3
+ (3
Vi nhit ti nh trn ta nhn c t chc nhit nung la austenit ng
nht, sau k
cao nht.
Nu chon nhit ti thp hn Ac
3
th tai nhit nung ta nhn c t chc la
austenit va phert vn con, cha hoa tan ht. Do vy sau khi ti ta nhn
+ austenit d + pherit. Pherit la mt pha mm lam cho cng cua thep b giam i va
tao ra cac im mm lam xu c tnh cua no.
105
2-Di voi thep sau cung tich :
T
ti
= Ac
1
+ (30 50
0
C)
trn tai nhit nung t chc cua thep la austenit va mt lng
co cng cao lam tng manh tnh chng mai mon cho thep.
i
y lam mt tnh chng mai mon cao
y d b thoat cac bon trn lp b mt,
tch ring cua mactenxit do vy
u
ep cung tich :
ep cha mangan, niken).
Vi nhit nh
xmentit hai. Sau khi ti ta c mactenxit + austenit d + xmentit hai, trong o
xmentit hai la pha
Nu nung cao hn Ac
cm
tai nhit nung ta co austenit ng nht, v vy sau khi t
nhn c mactenxit + austenit d kha nhiu. Nh v
cua xmentit hai. Mt khac khi nung cao nh v
lng cac bon hoa tan vao austenit qua ln lam tng th
se tao ra austenit d nhi hn lam xu c tnh.
3-Di voi th
Dung cng thc nao cung c v Ac
1
, Ac
3
va Ac
cm
trung nhau tai S trn gian
pha Fe-C.
4-Di voi thep hop kim :
Vi thep hp kim thp nhit ti khng sai khac nhiu so vi thep cac bon, thng
thng cao hn t 10 20
0
C (tr trng hp th
Vi thep h p kim trung bnh va cao nhit ti sai khac nhiu hn so vi thep cac
bon, do vy phai tra cu trong cac s tay v nhit luyn.
4.4.3.Tc d ti toi han va d thm ti :
1-1c d ti toi han :
a-nh ngha :
Tc ti ti han la tc ngui nho nht cn thit nhn c chuyn bin
mactenxit khi ti.
Ta co th tnh gn ung nhit nay da vao gian T-T-T theo cng thc sau :
V =
th
0
1
( )
m
A T

m

Trong o : -A
0
C/s
r1
),
0
C
-T
m
0
,
1
la nhit ti han di (A

m
la nhit va thi gian ng vi austenit qua ngui kem n
nhanh lm

-Thanh phn hp kim cua austenit : y la yu t quan trong nht, austenit cang
iau cac nguyn t hp kim (tr cban) u lam giam tc ti ti ha n.
-S ng nht cua austenit : Austent cang ng nht th cang d bin thanh
actenxit v cung la dung dch rn, nn lam giam tc ti ti han. Nu austenit cang
hng ng nht th tai vung giau cac bon d tao ra xmentit hay cacbit, nhng vung
gheo cac bon d bin thanh pherit. nng cao tnh ng nht cua austenit ta nng cao
hit nung giup cho s hoa tan va lam ng u hoa cac bon d dang hn.
nh nht.
Tc ti ti han cua thep cang nho cang d ti v lam ngui khng
cung nhn c mactenxit do o tao c cng cao, bin dang t va khng b nt.
b-Cac yu t anh hng n tc ti ti han :
Moi yu t lam tng hay giam tnh n nh cua austenit qua ngui u anh hng
n tc ti ti han. Gm co cac yu t sau :

g

m
k
n
n
106
-Cac phn t rn cha tan ht vao austenit se thuc y qua trnh tao ra pherit - cac
it do vy lam tng tc ti ti han.
-Kch thc hat austenit cang ln bin gii hat cang t, do vy kho tao thanh hn
p pherit - cac bt lam giam tc ti ti han.
thm ti :
-nh ngha : thm ti la chiu day cua lp c ti cng co t chc mactenxit
rong thc t la lp co t chc na mactenxit ngha la mactenxit va trstit).
ng hnh tru, ng knh D khi lam ngui trong qua trnh ti
b

h
2-D
a
(t
Xet mt chi tit co da
tc ngui b mt bao gi cung cao hn trong loi nn ng cong ngui co dang
mt parabn. V v y ch lp b mt vi chiu day co tc ngui V
th
mi co t
chc mactenxit va cng cao. o chnh la thm ti.


Hnh 4.20 -S giai thch thm ti













b-Cac yu t anh hng :
-Yu t quan trong nht anh hng n thm ti la tc ti ti han, tc ti
i han cang nho thm ti cang cao. Nu thep co tc ngui trong lo V
th
th toan
tit din chi tit c ti va goi la ti thu. Nu tc ngui b mt a nho hn V
th

chi ti c ti. Moi yu t lam giam tc t u lam tng thm
i.
-Tc ngui cang tng th thm ti cung tng ln theo. Tuy nhin khng dung
in phap nay v d gy nt, bin dang...
-Y ngha cua thm ti : Thep co thm ti cang cao c coi la cang tt, bi v
p ti cng day sc chu tai cua chi tit tng ln kha nhiu. Xac nh thm ti bng
hng phap ti u mut.

t i
b
th t khng i ti han
t

b
c
l
p





107


Gia

Cac v tr o
cng




B mt ti
Chiu dai

c ti cng






Nc
Hnh 4.21- Th nghm ti u mut (xac nh thm ti).
4.4.4.Cac phuong phap ti th tich va cng dung :
1-Mi truong ti :
Mi trng lam ngui thep khi ti goi la mi trng ti.
a-Yu cu cua mi trng ti :
-Phai co tc lam ngui ln hn V
th
cua thep cn ti va khng lam nt hay bin
ang chi tit. Do o tc lam ngui cua no nh sau :
*Lam ngui nhanh thep trong khoang austenit kem n nh nht (khoang
0 600
o
C) khng kp phn hoa thanh hn hp pherit - xmentit.
*Lam ngui chm ngoai khoang nhit trn tranh ng sut nhit va ng sut t
hc gy ra bin dang, nt v. c bit la vung nhit chuyn bin mactenxit v ng
t nhit va ng sut t chc cung ln.
Trong thc t khng mi trng ti nao thoa man yu cu nu trn.
-Co linh ng cao, dn nhit tt, tnh bam dnh vao b mt ln va re tin.
-Cac mi trng ti thng dung :
-Nc : la mi trng ti manh, an toan, d kim va re tin. Nc nhit
30
0
lam ngui thep kha nhanh ca hai khoang nhit noi trn, tao ra cng cao
hng d gy ra nt va bin dang. Khi ti nc nong ln va tc ngui nhanh chong b
iam i. Do vy khng nc nong qua 40
d

5 0

c
su


b

20
n
g 50
0
C bng cach cho nc lanh vao va
ao nc nong ra. Cng dung : ti thep cac bon co hnh dang n gian.
-Dung dch xut, mui hoa hoc : nng khoang 5
th
10% la mi trng ti manh
ht, tc ngui co th at 1200
0
C/s do co cac ion in ly dn nhit ln. Mt khac no
hng gy ra nt khoang nhit chuyn bin mactenxit nh nc. Do vy c dung
ti cac loai thep cac bon dung cu yu cu cng cao (co tc ti ti han ln)
n
k

108















-Du luyn : lam ngui chm thep hai khoang nhit trn nn t gy ra bin dang
va nt nhng tc ngui chm khng dung c cho thep co tc ti ti han ln.
Khi nong ln tc ngui cua du khng b giam nhiu, do vy thng ti tro
Hnh 4.22-ng cong ngui ly tng
ng du
nong khoang 60 80
0
C v co tnh linh ng cao. Nhc im cua du la khi ti d b
chay va gia thanh cao. Do vy phai lam ngui du trong qua trnh ti. Du la mi trng
ti cho thep hp kim va cac chi tit hnh dang phc tap.
-Dung dch cht deo (polyme) : loai mi trng nay co th thay i tc lam
gui bng cach thay i nng cua no. No la m giam manh tc ngui vung nhit
thp nn giam c nt va cong vnh.
Ngoai ra co th dung kh nen, tm thep, tm ng lam mi trng ti. Loai nay co
th
nho c vai chuc
0
C/s ti cac thep hp kim.
-Cac phuong phap ti thtich va cng dung :
-Ti trong mt mi trng (ng a) :
Sau khi nung nong va gi nhit xong chi tit c nhung vao mi trng ti cho
n khi ngui hn. y la phng phap ti quan trong nht, c s dung rng rai nht.
i trong mt mi trng d c kh hoa va t ng hoa, giam nhe iu kin lao ng.
-Ti trong hai mi trng (ng b) :
Sau khi nung nong va gi nhit xong chi tit c nhung vao mi trng ti th
ht co tc ngui ln ( nc, dung dch xut hay mui), n khoang nhit gn xay
chuyn bin mactenxit ( khoang 300
n

V
2
a

T
b

n
ra 400
o
C ) th nhc ra chuyn sang mi trng
i th hai co tc ngui chm hn (du hay khng kh) cho n khi ngui hn.
hng phap nay lam cho thep co cng cao nhng t gy ra bin dang va nt.
Nhc im cua phng phap nay la kho xac nh thi im chuyn mi trng ti,
u cu cng nhn co tay ngh cao. Nu chuyn sm qua th phn ln thi gian thep
i trong mi trng ti yu co cng thp. Nu chuyn mun qua th
bin dang.
t
P

y
c lam ngu
chuyn bin mactenxit se xay ra trong mi trng ti manh d gy nt va

109
















Hnh 4.23-Phng thc lam ngui khi ti thep

a)Ti trong mt mi trng b)Ti trong hai mi trng
on cao, yu cu
phap nay khc phuc c kho khn v xac nh thi im chuyn mi
ng b)Ti trong hai mi trng
on cao, yu cu
phap nay khc phuc c kho khn v xac nh thi im chuyn mi
c)Ti phn cp d)Ti ng nhit

Theo kinh nghim th thi gian gi trong mi trng ti manh t 2 3 giy cho 10 mm
chiu day hay ng knh.
Cng dung cua ti trong hai mi trng la : dung cho thep cac b
c)Ti phn cp d)Ti ng nhit

Theo kinh nghim th thi gian gi trong mi trng ti manh t 2 3 giy cho 10 mm
chiu day hay ng knh.
Cng dung cua ti trong hai mi trng la : dung cho thep cac b
cng ln nhng khng u cac ln ti khac nhau.
c-Ti phn cp (ng c) :
Phng
cng ln nhng khng u cac ln ti khac nhau.
c-Ti phn cp (ng c) :
Phng
trng cua ti hai mi trng. Chi tit c nhu ng vao mi trng mui nong chay co
nhit cao hn im M

khoang t 50
trng cua ti hai mi trng. Chi tit c nhu ng vao mi trng mui nong chay co
nhit cao hn im M

khoang t 50 100
o
C va chi tit b ngui n nhit nay va
n khi nhit ng u trn toan b tit din chi tit. Sau o nhc ra
ung cho cac thep co tc ti ti han nho (cac loai thep hp kim) va
n u nhn c t chc mactenxit.
ng d) :
gi tai o cho
ngoai khng kh chuyn bin mactenxit xay ra.
Phng phap nay co u im la chi tit co c ng cao nhng ng sut bn trong rt
nho, bin dang thp nht. Mc khac co th tin hanh nen ep, sa cha nu b cong
vnh v austenit qua ngui con kha deo.
Cng dung : d
tit din nho nh : mui khoan, dao phay.
Ba phng ti tr
d-Ti ng nhit (
Phng phap nay ch khac ti phn cp ch gi ng nhit lu hn trong mui
nong chay (co th n hang gi) austenit qua ngui phn hoa hoan toan thanh hn
hp phe rit va xmentit nho mn co cng cao, dai tt. Tuy theo nhit gi ng
nhit ta se nhn c cac t chc khac nhau : gi tai 250 400
o
C nhn c bainit, tai
500 600
o
C c trstit. Sau khi ti ng nhit khng cn ram na.
110
Ti ng nhit co y u cac u va nhc im cua ti phn cp ch khac la
cng thp hn va dai cao hn. Trong thc t t dung phng phap ti nay v nng
sut thp.
Cng dung : s dung cho mt s dung cu co yu cu cao v bin dang cho phep
-T t
t s loai chi tit ch cn cng cao phn lam vic ta dung phng phap
ram g phn cn ti cng vao mi trng
nxit. Sau o ly ra ngoai khng kh nhit se truyn t
sang ram phn va c ti cng. Nh vy khng cn phai tin hanh

hng cao. Do o sau khi ti xong ngay lp tc cho thep vao mi trng co nhit
n bin thanh mactenxit. Qua trnh nay goi la gia cng
nh hoa khng chuyn bin c
tit cn cng cao : ln, voi phun bm cao ap, dung cu ct got
nam chm vnh cu.
200
0
C. Kt qua la nhn c mactenxit nho mn vi x
ng
h
nhng cng khng cn cao lm va gang cu.
e i ram :
Vi m
ti t . Nung nong chi tit n nhit ti, nhun
ti co chuyn bin macte
phn khng ti
ram tip theo na.
Cng dung : dung cho cac loai uc thep (mui ve), ti cam ng cac chi tit ln (bng
may, cac truc dai..)
3-Gia cng lanh :
Vi nhiu thep dung cu hp kim do lng cac bon cao va c hp kim hoa nn cac
im M

va M
k
qua thp (M
k
thng nhit m). V vy khi lam ngui n nhit
thng cha kt thuc chuyn bin mactenxit nn lng austenit d con nhiu lam cho
cng k
m austenit tip tuc chuy
lanh, thc cht la phng phap tip tuc lam ngui sau khi ti. Nhit gia cng lanh
xac nh theo im M
k
(thng t -50 n -70
0
C). Gia cng lanh phai tin hanh ngay sau
khi ti thng, nu khng austenit qua ngui se b n
na.
Cng dung : -Dung n nh kch thc chi tit : dung cu o.
-Cac chi
kim loai.
-Tng t tnh cho
4.4.5.Co nhit luyn thep :
1-Khai nim :
C nhit luyn la qua trnh tin hanh gn nh ng thi hai qua trnh hoa bn : bin
dang deo austenit va ti ngay tip theo trong mt nguyn cng duy nht. Sau o mang
ram thp nhit t 150
lch cao nn co s kt hp rt cao gia bn, deo va dai ma cha co ph
phap hoa bn nao sanh kp (so vi ti va ram t p sau khi tin hanh c nhit luyn
bn keo tng ln 10 20%, deo, dai tng t 1,5 2 ln). Theo nhit tin hanh
bin dang deo ta chia ra hai loai : c nhit luyn nhit cao va c nhit luyn nhit
c
t tinh lai xay ra (tuy nhin khng th tranh c hoan toan). Sau khi ti tin
anh ram thp. c im c nhit luyn nhit cao :
-Co th ap dung cho moi loai thep, k ca thep cac bon.
thp.
2-Co nhit luvn nhit d ao :
Tin hanh bin dang deo thep nhit cao hn Ac
3
, sau o ti ngay ngn can
qua trnh k
h

111
-D tin hanh v nhit cao austenit deo, n nh, khng cn lc ep ln, bin
ang d = 20 30%.
-at c bn kha cao

b
= 2200 2400MPa, deo dai tng i tt
= 6 8%, a
k
= 300Kj/m
2
.
-Co nhit luvn nhit d thp :
Sau khi nung n cao hn Ac
3
at c austenit ng nht lam ngui nhanh xung
00 600
0
C. Tai nhit nay tnh n nh cua austenit qua ngui kha cao nhng nho
n nhit kt tinh lai, tin hanh bin dang deo, ti ngay va ram thp. c im c
hit luyn nhit thp :
-Ch ap dung c cho thep hp kim v austenit qua ngui co tnh n nh ln.
-Kho tin hanh v cn bin dang ln

3

4
h
n

= 50 90% nhng nhit thp
ustenit kem deo dai nn phai dung cac may can ln, phi thep phai co tit din tng
i nhanh xung 400
a
i nho kp ngu 600
0
C.
-at c bn rt cao
b
= 2600 2800 MPa nhng deo dai thp hn c
cao, = 3%, a nhit luyn nhit
k
= 200Kj/m
2
.
hp vi iu kin lam vic quy nh.
t bn trong.
Cac phng phap c nhit luyn tao ra c tnh cao va no gi c khi ti tip sau
o.













Hnh 4.24-S c nhit luyn nhit cao (a) va c nhit
luyn nhit th p (b)

4.5.RAM THEP
4.5.1. Dinh ngha va muc dich :
1-Dinh nghia :
Ram la thao phng phap nhit luyn gm co nung nong thep a ti n nhit
thp hn Ac
1
, gi nhit va lam ngui bin t chc sau khi ti thanh cac t chc co
tnh cht phu
Ram la nguyn cng bt buc i vi thep sau khi ti thanh mactenxit.
2-Muc dich :
-Giam hay kh bo ng su
-iu chnh c tnh cho phu hp vi iu kin lam vic cu th cua chi tit va dung
cu.
112
4.5.2.Cac phuong phap ram:
Da vao nhit ram ngi ta chia ra ba phng phap ram : ram thp, ram trung
bnh va ram cao.
50 250
0
C t chc nhn c la mactenxit ram co cng
ng : dung cho cac san phm cn cng va tnh chng mai mon cao nht
banh rng, chi tit
o cac chi tit cn cng tng i cao va tnh an hi ln
ng, khun ren, lo xo, nhp ...
1-Ram thp (150 250
o
C) :
Nhit ram t 1
khng kem sau khi ti va tnh chng mai mon ln. Phng phap nay lam giam ang k
ng sut bn trong.
Cng du
khi lam vic nh : cac loai dao ct got kim loai, khun dp ngui,
thm cac bon, ln, cht va cac chi tit sau khi ti b mt.
2-Ram trung binh (300 450
0
C) :
Nhit ram t 300 450
0
C, t ch c nhn c la trstit ram co cng tng
i cao, gii han an hi cao nht, kh bo hoan toan ng sut bn trong, deo dai
tng manh.
Cng dung : dung ch
nh : khun dp no
3-Ram cao (500 650
0
C) :
Nhit ram t 500 650
0
C, t chc nhn c la xoocbit ram co c tnh tng hp
cao (co s kt hp tt nht gia cac ch tiu c tnh nh bn, deo va dai).
a tt (thc t con goi la iu cht, ti cai tin,
tt...)
p hp kim nhit ram cao hn, phai tra trong s tay
C DANG HONG XAY RA KHI NHIT LUYN THEP :
nh cui cung cua vic ch
o n ti s
ng ai tm
iu hong
an
sut nhit va
gui nhanh khi ti. Luc nay ca hai loai ng sut trn
u
t luyn, vn la khng ch trong gii
ng sut vt qua gii han bn se gy nt, y la dang hong khng
sa cha c va chi tit phai bo i.
Cng dung : dung cho cac chi tit may cn gii han bn, c bit la gii han chay
va dai cao nh cac loai truc, banh rng, tay bin va cac san phm cn phai ti b mt
tip theo.
Ti va ram cao goi la nhit luyn ho
ti cai thin, lam
Phn loai cac phng phap ram nay ch ung cho thep cac bon va thi gian gi
nhit thng ly 1 gi. i vi the
nhit luyn.
4.6.CA
Nhit luyn (c bit la ti va ram) la nguyn cng gn
ta san phm cua nganh c kh, do vy bt c s sai hong nao cua no cung d
la ph vt liu va cng sc cua cac cng oan gia cng trc o. V vy ta ph
h ky lng cac dang hong thng gp, nguyn nhn va bin phap khc phuc, p
tr h chung.
4.61.Bin dang va nut :
1-^guvn nhn :
Nguyn nhn gy ra bin dang va nt la do ng sut bn trong (ng
ng sut t chc) chu yu do lam n
ln.
Nu ng sut bn trong ln hn gii han chay se gy ra bin dang, cong vnh. Noi
chung khng th tranh c bin dang khi nhi
han cho phep.Nu
113
2-Khc phuc :
khc phuc dang hong nay phai tm cach giam ng sut bn trong khi nhit
luyn. Co cac bin phap sau y :
va c bit la lam ngui vi tc hp ly, y la bin phap c ban
y lut :
gang.

it trc khi ti nu co th c.
y xyt, lam
chay
t, giam c tnh.
ha cac cht gy xy hoa nh xy, cac b nc va
ac bon d dang xay ra hn so vi xy hoa. Khi b xy hoa thng
em
u :
n bao v : la loai kh c iu ch t kh t thin nhin trong o
dn ti trung hoa nhau va bao v tt b mt thep.
h khit hay kh tr argng...Tt nht la dung
- 10
-4
mm Hg, c s dung
chi tit vao han the (Na
2
B
4
O
7
) trc khi nung.
an hoa.
than, han the hay fer silic.
o gia tr khng ung theo yu cu nhit luyn a t ra, co
n quy nh.
n xong cng co gia tr cao hn yu cu, thng xay ra khi u va

-Nung nong
nht.
-Nhung chi tit vao mi trng ti phai ung qu
+Chi tit nho va dai phai nhung vung goc ma khng c nhung xin.
+Chi tit co phn day mong khac nhau phai nhung phn day xung trc.
+Chi tit phng va mong phai nhung thng ng khng c nhung n
+Chi tit co phn lom phai nga phn nay ln khi ti
-Cac truc dai khi nung no ng phai treo thng ng.
-Vi cac chi tit mong va nho phai ti trong khun ep.
-C gng s dung ti phn cp, ha nh
4.6.2. xy hoa va thoat cac bon :
xy hoa la hin tng nhit cao xy tac dung vi st tao ra cac va
thiu hut kch thc chi tit.Thoat cac bon la hin tng cac bon trn lp b mt b
hao i khi nung lam xu b m
1-^guvn nhn :
Do trong mi trng nung co c
hi nc...Thoat c
k theo thoat cac bon.
2-Khc phuc :
khc phu c dang hong nay tt nht la nung nong trong kh quyn khng co cac
thanh phn noi trn. Ta s dung cac bin phap sa
-Dung kh quy
co cac thanh phn kh i lp nhau ( xy hoa / hoan nguyn) nh : CO
2
/CO, H
2
O/H
2

H
2
/CH
4
vi ty l xac nh
-Dung kh quyn trung tnh : ni t tin
kh tr argng nhng co nhc im la gia thanh cao.
-Nung trong mi trng chn khng : co ap sut 10
-2
kha rng rai v gia thanh khng cao lm.
-Nhung
-Rai than hoa (than g) trn ay lo hay phu kn chit bng th
-Nu dung lo mui th phai kh xy trit bng
4.6.3.D cung khng dat :
La hin tng cng c
th cao hn hay thp h
1-D cung cao :
Sau khi nhit luy
th ng hoa thep hp kim gy kho khn cho gia cng ct got.
Nguyn nhn : do tc ngui qua ln. Khc phuc : tin hanh nhit luyn lai vi
tc ngui chm hn hay mang u ng nhit.
114
2-D cung thp :
Thng xay ra khi ti cng co gia tr thp hn quy nh ma no phai co vi thanh
hn cac bon tng ng.
Co th do cac nguyn nhn sau y :
-Thiu nhit : nhit nung cha u, hay thi gian gi nhit ngn. Khc phuc bng
ach thng hoa ri ti lai vi nhit va thi gian ung
-Lam ngui khng u nhanh. Khc phuc : thng hoa va ti lai vi tc ngui
hanh hn.
-Thoat cac bon b mt, co th tin hanh thm cac bon lai.
-Nhm thep, i lai cho ung mac thep quy nh.
Tuy nhin vic khc phuc bng thng hoa va ti lai se lam tng bi n dang va cht
ng san phm se giam i.
.6.4.Tinh don cao :
La hin tng sau khi ti thep co tnh don qua mc trong khi cng vn gia tr
ao bnh thng.
Nguyn nhn la do nhit nung ti qua cao va thi gian gi nhit qua dai lam cho
at thep b ln. Khc phuc bng cach thng hoa ri ti lai vi nhit va thi gian
ung. Tuy nhin se lam tng bin dang cho san phm.

p


c

n



l
4

c

h

115
CHUONG 5 : CAC PHUONG PHAP HOA BN B MT
B mt chi tit may la b phn co yu cu cao nht va quan trong nht v chung
hu tac dung cua ng sut ln nht, chu mai mon khi tip xuc do ma sat, b n mon
ong mi trng lam vic. V vy vic hoa bn b mt chi tit la yu cu khng th
iu c i vi san phm. Co nhiu phng phap hoa bn b mt nh : bin dang deo
mt gy ra bin cng, ti b mt va hoa nhit luyn.
.1.TI B MT :
.1.1.Nguyn ly chung :
Bng cach nao o nung nong tht nhanh lp b mt vi chiu day xac nh ln nhit

i cng. Cac phng phap nung nong b mt gm co : nung nong bng

.1.2.Ti b mt bng dong din cam ung co tn s cao (ti cao tn, ti cam ung) :
-^guvn lv :
Nguyn ly cua nung nong la da vao hin tng cam ng in t : cho dong in
oay chiu co tn s f chay trong dy dn (goi la vong cam ng) se sinh ra trong khng
ian xung quanh mt t trng bin thin co cung tn s. t chi tit thep trong t
ng nay se sinh ra trn b mt (vi chiu su xac nh) mt dong in cam ng (dong
c) nhanh chong nung nong b mt ln nhit ti theo hiu ng Jun - Lenx. Mt
ong in cua dong xoay chiu chu yu phn b trn b mt vi chiu su ty l nghch
i tn s cua no. Chiu su phn b dong in (chiu day lp nung nong) c tnh
eo cng thc :


c
tr
th
b
5
5

ti, trong khi phn ln tit di n san phm khng c nung, nn khi ti ch co lp b
mt nay c t
dong in cam ng co tn s cao, nung nong bng ngon la xy - axtylen, nung nong
trong cht in phn, nung nong bng tip xuc ...Trong o thng dung nht la hai
phng phap u.





0
C
A
C3
A
C1
Khoang cach t b m
I: Ti hoan toan.
II: Ti khng hoan toan.

III II I
III: Khng c ti.
Hnh 5.1- S phn b nhit t b mt vao loi


t


5
1

x
g
tr
fu
d
v
th

= 5030
f
cm
Trong o : - la in tr sut ( .cm )
116
- la t thm (gaus/cstec)
-f la tn s dong in, Hz













a)S nung nong cam ng; b)Ti khi nung nong toan b b mt ti
Hnh 5.2-Nung nong va ti b mt bng dong in tn s cao
c)Ti khi nung nong lin tuc - lin tip; 1)Chi tit ti; 2)Vong cam ng
3)Vong lam ngui; 4)ng sc t.
2-Chon tn s va thit bi :
Tn s quyt nh chiu day lp nung nong do vy quyt nh chiu su lp ti
cng. Thng thng ngi ta thng chon din tch lp ti cng bng khoang 20% tit
din. Cac chi ln cn lp ti day (45mm) ta dung may phat in tn s cao vi tn s
t 2500 n 8000 Hz, co cng sut ln, thng la t 100 kW tr ln. Vi cac chi tit nho
cn lp ti mong (12mm) ta dung cac thit b phat dong in co tn s rt cao t
66000 n 250000 Hz, co cng sut di 100kW, thng t 5060kW. Tuy nhin thc
t Vit Nam thng dung thit b phat dong cao tn, vi cac chi tit ln cn chiu su
ti day ta tng thi gian gi nhit ln tng ng.
3-Cu tao vong cam ung va cac phuong phap ti :
bng ng ng co cu tao phu hp vi b mt chi tit cn ti,

t ngoai : Vong cam ng bao quanh b mt chi tit, sau khi nung nong
i b mt bn trong (s mi
m dang tao ra mt mt phng song song vi b
mt o. i sau vong cam ng la thit b
a-Cu tao vong cam ng :
Vong cam ng lam
bn trong co nc lam ngui. Khoang cac gia vong cam ng vi b mt chi tit t
1,55 mm, khe h nay cang nho cang tn hao cng sut nung nong.
b-Cac phng phap ti cam ng :
-Ti b m
xong ta chuyn sang b phn lam ngui hay nhung no vao mi trng ti.
-Ti b mt trong : Vong cam ng co dang tng ng v
xy lanh...). i k o la b phn phun nc lam ngui.
-Ti mt phng : Vong ca ng co
mt cn ti va chuyn ng song ph ng vi b
lam ngui. Dung ti b mt u thanh ray, bng may nho...
117
-Ti tun t tng phn rin bit : Dung cho cac banh rng ln (m > 6) hay c truc
khuyu. Sau khi nung nong tng phn (tng rng hay tng c khuyu) tin hanh lam ngui
chung va phai thit k ring thit b lam vic theo chng trnh.
c : Vi cac truc dai co b mt ti ln ta dung phng phap ti lin tuc lin
p
b
p khi ti cam ung :
p, thep dung ti cam ng co lng cac bon
p kim thp.
nhanh t hang chuc n hang trm
0
C/s (lo
-Ti tru
ti . Vong cam ng co cu tao u nung nong mt phn nho din tch ti, i k vong cam
ng la vong phun nc lam ngui. Thit nay chuyn ng trn sut chiu dai cua chi
tit va ti toan b b mt cua no.
4-1chuc va co tinh cua the
a-The p ti cam ng :
am bao yu cu khi ti b mt co cng cao u chng mai mon, con trong loi
vn u bn, deo va dai cao chu va
trung bnh t 0,35 0,55%C. Nu la thep hp kim th thuc loai h
b-T chc :
Nung nong cam ng co tc nung rt
nhit luyn tc 1,5 3
0
C/s), do vy co cac c im sau :
-Nhit chuyn bin pha Ac
1
va Ac
3
c nng cao ln, do vy nhit ti phai
ly cao hn ti th tch t 100 200
0
C.
T
ti cam ng
= T
ti th tch
+ (100200
0
C)
uy n bin
enxit n tch).
n chay, dai
RC chng
-Do qua nung cao nn tc chuyn bin pha rt nhanh, thi gian ch
rt ngn (thng c hang chuc giy), hat austenit rt nho mn nn nhn c mactenxit
hnh kim rt nho mn (mact
V vy bao am hat nho mn khi ti cam ng va am bao gii ha
cao phai nhit luyn hoa tt trc co t chc xoocbit ram. Sau khi ti cam ng b mt la
mactenxit hnh kim nho mn, trong loi la xoocbit ram.
c-C tnh :
Sau khi ti cam ng tin hanh ram thp, b mt thep co cng 50 58H
mai mon kha tt, trong loi cng 30 40HRC co gii han chay va dai cao. iu
sut nen d n 800MPa nng
hng phap ti b mt co hiu qua kinh t ky thut cao nn c
t : do thi gian nung ngn nn han ch ti a xy hoa va thoat cac
C, c goi la siu cng.
oa, giam nhe iu kin lao ng cho cng nhn
g loat ln (trong cac nha may ch tao ng c, t,
m ln)

c bit la sau khi ti cam ng tao cho b mt lp ng
cao manh gii han moi.
5-Uu nhuoc dim :
Ti cam ng la p
s dung rt rng rai trong san xut c kh.
a-u im : Ti cam ng co kha nhiu u im so vi ti th tch.
-Nng sut cao : do thi gian nung ngn v ch nung mt lp mong trn b mt va
nhit lng c tao ra ngay trong kim loai.
-Cht lng t
bon. Bn canh o con iu chnh c ch in, nhi t nung, thi gian nung mt
cach chnh xac nn am bao cht lng ng u. cng cao hn ti thng khoang
t 1 - 3HR
-D t ng hoa, c kh h
-Thch hp vi san xut han
may keo ...co quy
118
b-Nhc im : Tuy nhin ti cam ng cung co nhc im nht nh.
-Kho ap dung cho cac chi tit co hnh dang b mt phc tap hay s thay i t
ngt v tit din do kho ch tao vong cam ng phu hp.
c va luyn kim.
nylon, cht deo...
ap nay dung ti cac chi tit ln, yu cu lp ti b
khng
ng phap lam bao hoa cac nguyn t a cho (C,N, B, Cr,
hc
ng cao cng, tnh chng mai mon va bn moi cho thep. Vi muc ch
mt.
t thc hin do nhit qua cao, thi gian qua dai, chi ph
i ta cho chi tit thep vao mi trng giau cac
guyn t cn khuch tan va nung nong n nhit cn thit. Khi gi tai nhi t nay
xay ra cac qua trnh sau y :
-Phn hoa : la qua trnh phn tch cac phn t cua cht khuch tan tao nn cac nguyn
co tnh hoat ng manh (goi la nguyn t hoat).
-Hp thu : sau o cac nguyn t hoat c hp thu vao b mt thep co nng cao tao
s chnh lch v nng gia b mt va loi (gradien nng hng vao loi)
-Khuch tan : nguyn t hoat lp hp thu se i su vao bn trong theo c ch khuch
n va tao ra lp thm co chiu su nht nh.
trn th qua trnh khuch tan la quan trong nht v no quyt nh
-Hiu qua kinh t thp khi san xut n chic va hang loat nho.
Nung nong cam ng con c s dung kha rng rai trong ky thut nh :
+Nu chay vt liu kim loai trong u
+Luyn vung tao tao ra cac nguyn t siu sach.
+Nung nong gia cng ap lc : can, ep...
+Han cac ng, dan
5.1.3.Ti ngon lu a :
Phng phap nay s dung ngon la cua hn hp xy - axtylen trong thit b han
kh. Ngon la nay co nhit rt cao, n 3000
0
C nn nhanh chong nung nong b mt
thep ln nhit ti. Phng ph
mt day (n 10mm va ln hn ) ma khng ti cam ng c nh : cac banh rng ln,
mt s loai truc...
Ti ngon la rt n gian, bt c xng c kh nao cung thc hin c. Tuy nhin
cht lng kho am bao : thiu nhit, qua nhit, d tao ra dai ram phu c tnh
am bao.
5.2.HOA NHIT LUYN :
5.2.1.Dinh ngha va muc dich :
1-Dinh nghia :
Hoa nhit luyn la ph
Al...) vao b mt thep lam thay i thanh phn hoa hoc, do o lam thay i t c
va at c tnh cht theo quy nh.
2-Muc dich : Hoa nhit luyn nhm at c cac muc ch sau y
-N
nay at c cao hn so vi ti b
-Nng cao tnh chng n mon in hoa, hoa hoc (chng xy hoa nhit
cao). Tuy nhin muc ch nay
ln nn gia thanh cao.
2-Cac qua trinh xav ra :
tin hanh hoa nhit luyn ng
n
se
a
t
b
ra
c
ta
Trong ba qua trnh
kt qua cua ho a nhit luyn.
119
3-Cac vu t anh huong :
Nhit va thi gian anh hng rt ln n khuch tan va chiu day lp thm.
-Nhit : Nhit cang cao chuyn ng nhit cua nguyn t cang ln, tc
i khuch tan cang manh nn lp thm cang chong at chiu su quy nh. M quan h
nh sau :
D = A.e
-(Q/KT)

T o ta thy rng nhit la yu t quan trong nht lam tng chiu day lp thm
khi tin hanh hoa nhit luyn.
-Thi gian : nhit c nh, keo dai thi gian se nng cao chiu su lp thm
tuy nhin hiu qua khng manh bng nhit . Quan h nay nh sau :
1/ 2
. k = (k la h
s phu thuc nhit , la thi gian)
D





t


5.2.2.Thm cac bon :
1-Dinh nghia va muc dich :

Hnh5.3 - Anh hng cua nhit va thi gian n chiu day lp thm.
Thm cac bon la phng phap lam bao hoa cac bon vao b mt thep cac bon thp
(%C 0,25%) sau khi nhit luyn b mt co ng cao, tnh chng ma mon ln,
con trong loi vn deo va dai.
Muc ch cua th
c i
m cac bon la lam cho b mt thep co cng n 60 64 HRC
tnh chng mai mon cao, chu moi tt, con trong loi bn, deo dai vi cng 3040
HRC chu un, xon va va p tt.
Sau khi thm cac bon ham lng cac bon l b mt khoang 0,80 1,00% la phu
p n la phng
c s dung rt lu i va rt ph bin Vit Nam. Tuy theo cht
on th rn, th kh va th long (hin tai khng s dung
q ha
-Ch t th m

h nht, con trong loi co hat nho mn, khng co phe rit t do. Thm cac bo
phap hoa nhit luyn
thm ngi ta chia ra thm cac b
v ua c i).
2-1hm cac bon thrn :
a :
Gm co than g c xay nho n c 3 5mm chim 85 90%, cht xuc tac
aC
3
, Na
2

(B O CO
3
, K
2
CO
3
...) vi ty l 1015%. t chi tit vao hp kn co cha y cht
m va o
c bon la at n t chc hoan toan austenit co
t 900 it thm n 950
0
C. Nhit thm cang
ao iu su lp thm ca
th ch vao lo nng ln n nhit cn thit.
b-Nhit thm va thi gian thm :
Nguyn tc chon nhit thm ca
kha nng boa hoa lng cac bon cao nht co th c.Vi thep ban cht hat ln nhit
thm 920
0
C thep ban cht hat nho nh
c ch ng ln.
120
Thi gian thm cac bon c quyt nh bi chiu su lp thm, gia tr nay c
quy nh khi thit k chi tit (vi chi tit ln c 1,8 2,2 mm; chi tit be 0,8 1,2 mm).
Vi nhit c nh thi gian thm cang tng chiu su thm se cang ln, co ba cach
tnh thi gian thm :
- Theo cng thc : k = vi k la h s phu thuc va nhit thm, o la thi
gian thm (gi nhit, h), la chiu su thm (mm).
- Tra bang cho trc trong s tay nhit luyn.
- Theo kinh nghim : thm 900
0
C c 0,20 mm thi gian gi nhit 1h.
BaCO BaO + CO
2
= 2CO va tip din qua trnh trn.
c-Cac qua trnh xay ra :
-Than g chay thiu xy :
2C + O
2
= 2CO
-Kh CO chuyn ng gp b mt thep va do tac dung cua xuc tac b phn huy :
2CO CO
2
+ C
nguyn t
- nhit cao cht xuc tac b phn huy :

3
CO
2
+ C
than
-Lam ngui sau khi thm se tao lai xuc tac :
BaO + CO
2
= BaCO
3
Cac bon nguyn t co tnh hoat ng cao se khuch tan vao b mt thep theo c ch
sau : C
nguyn t
+ Fe

= Fe

(C)
C
nguyn t
+ Fe = Fe
3
C
d-Nhit luyn sau khi thm :
n lp b mt at 0,80 Sau khi thm ham lng cac bon tr 1,00%C cng co tng
t ln va ram thp.
ln mt t nhng cha s dung c ma phai tin hanh nhit luyn. Co hai phng phap
nhit luyn : ti hai ln va ram thp, ti m
-Ti hai ln va ram thp : ti ln th nht nhit 860 880
0
C, vi muc ch lam
nho hat thep va pha li xmentit hai trn b mt. Ti ln th hai nhit 760 780
0
C
tao cho b mt co cng cao nht. Ram thp vi nhit 150 180
0
C. Cach nhit
luyn nay kha tn kem nn ch dung cho cac chi tit quan trong.
-Ti mt ln va ram thp : khi thm cac bon thng s dung thep ban cht hat nho
n hat khng ln lm. V vy sau khi thm xong ha nhit xung 760 780
0
C va ti
gay, sau o tin hanh ram thp 150

n
n 180
0
C.
Thm cac bon th rn co c im la thi gian dai (phai nung ca hp cht thm),
iu kin lam vic xu (nhiu bui than, khoi...), cht lng khng cao (nng cac bon
ua ln, thng tao ra xmentit hai b mt gy ra don). Tuy nhin n gian d tin
anh.
-1hm cac bon thkhi :
Thm cac bon th kh la phng phap hin ai va co nhiu u vit nht, ngay nay
c ap dung rng rai trong san xut c kh.
Dung mt lo kn cha y kh thm (CO, CH
4
, C
2
H
6
...) ly t kh thin nhin, cho
hi tit vao va nng ln nhit thm. Trong thc t thng dung CH
4
vi ty l 3

q
h
3

c 5%
121
122
ng thm rt manh) con lai la CO (n 95%). Tai nhit nung xay ra

gn (do khng nung hp
hm), cht lng lp thm ng u, d c kh hoa va t ng hoa
ut hang loat ln), iu kin lao ng tt. Tuy nhin thit
Thm cac bon cung tao ra c tnh tng t nh ti b mt, nhng cng lp b
t cao hn (60
(do mtan tac du
qua trnh sau :
CH
4
2H
2
+ C
nguyn t.
Cac bon nguyn t se khuch tan vao b mt thep. Nhit , thi gian thm va nhit
luyn sau khi thm tng t nh th rn.
Thm cac bon th kh co c im la : thi gian thm n
cha y hn hp t
(s dung rng rai trong san x
b gia thanh cao.











Hnh 5.4 - T chc t vi lp thm cac bon

4-Cng dung :

64HRC), cng loi t 15 m 40HRC, co ng sut nen d trn b
t. Do vy am bao chu mai mon cao hn va chu tai tt hn cung nh nng cao gii
an moi. Cng dung : dung cho cac chi tit lam vic nng n hn, hnh dang phc tap
h banh rng hp s may ct kim loai, mt s loai truc, cht.
.2.3.Thm ni to :
-Dinh nghia va muc dich :
Thm ni t la phng phap hoa nhit luyn lam bao hoa ni t vao b mt thep
ng cao cng, tnh chng mai mon va tnh chng n mon ( cng cao hn hn
m cac bon n 65 70HRC)
-1chuc lop thm ni to :
at c gia tr cng cao la do ban cht cua lp thm ni t, do vy khng phai
hit luyn sau khi thm. Thm ni t ch tin hanh th kh vi cht thm la amnic,
hit thm khoang 480 650
0
C. Phan ng nh sau :
2NH
3
3H
2
+ 2N
nguyn tu

nh hoat ng cao se khuch tan vao b mt thep. C s tin
m
h
n
5
1

n
th
2

n
n

Ni t nguyn t co t
hanh thm ni t la gian pha Fe - N. i t b mt vao t chc lp thm gm co :
-Pha la dung dch rn trn c s la pha xen ke Fe
2
N.
-Pha ' la dung dch rn trn c s pha xen le Fe
4
N.
-Pha fe rit ni t (dung dch rn cua nit trong Fe

).
T chc lp th
123
Hnh 5.5-Gian pha st - nit
m gm cac nitrit - pha xen ke vi cng rt cao, rt phn tan nn
ni to :
t 48h.
khng ti va mai.
m
hn 500
0
C, nhng chu tai khng cao (do lp thm mong) nh : mt
n - nito (thm xyanua) :
u nn lp thm chu yu la
ac bon hn.
co cng va tnh chng mai mon rt cao.















3-Dc dim thm
-Do tin hanh nhit thp s khuch tan kho khn va chm nn lp thm mong,
thi gian thm dai. Thm 520
0
C at chiu su 0,40 mm phai gi nhi
-Sau khi thm
-Phai dung thep c bit la 38CrMoAlA, trc khi thm phai nhit luyn hoa tt
thanh xoocbit ram.
-Lp thm cng hn va gi c nhit n 500
0
C va cao hn
4-Cng dung :
Thm ni t dung cho cac chi tit cn cng va tnh chng mai mon rt cao, la
vic nhit cao
sloai truc, s mi xy lanh may bay, dung ct, dung cu o, nong sung...Thm ni t cung
lam tng ang k gii han moi.
5.2.4.Thm cac bo
1-Dinh nghia va muc dich :
Thm cac bon ni t la phng phap hoa nhit luyn lam bao hoa ng thi cac bon
va ni t vao b mt thep nng cao cng, tnh chng mai mon cung nh chng mai
mon (no la trung gian gia thm cac bon va ni t)
Nu tin hanh thm di 560
0
C th cac bon khuch tan y
ni t do vy gn vi thm ni t hn.
Nu thm nhit 850
0
C hay cao hn th s khuch tan cua cac bon manh nn
lp thm gn vi thm c
2-1hm cac bon ni to o nhit d cao :
a-Thm th rn :
Tin hanh ging nh thm cac bon ch khac la trong cht thm co thm t 20 - 30%
mui K
4
Fe(CN)
6
hay K
3
Fe(CN)
6
. Sau khi thm phai ti va ram thp.
ao rt manh tnh chng mai mon, lam
i ti ngay t nhit thm va ram thp.
hng phap nay s dung rt rng rai v khng gy c hai va tao ra cht lng tt.
-Thm th long :
Tin hanh trong b gm cac hn hp mui nong chay (trong o chu yu la cac mui
o gc CN hay CNO cung cp C va N nguyn t). Co hai cach : thm nhit thp
a nhit cao.
-Thm nhit thp : Tin hanh nhit 540
b-Thm th kh :
Tin hanh nh thm cac bon th kh nhng trong cht thm co thm 5-10% NH
3
va
nhit thm la 840-860
0
C. T ch c lp thm ngoai cac bon cao ra con co pha cacbon -
nitrit Fe
3
(C,N) rt cng va phn tan nn nng c
tng tui tho t 50100%. Sau khi thm pha
P
c

c
v
560
0
C trong hn hp gm co
0%NaCN va 50% Na
2
CO
3
hay 50%NaCN va 50%KCN. Sau khi thm khng tin hanh
i va ram na. Cng dung : chu yu dung cho cac dung cu ct got bng thep gio sau
hit luyn. Phng phap nay co nhc im la rt c hai v dung mui co gc CN t
xit HCN (ch cn nhim c khoang 1mg la u gy t vong)
-Thm nhit cao : Tin hanh nhit 820
5
t
n
a
860
0
C trong cac mui co thanh
hn tng t trn. Sau khi thm phai ti va ram thp. Cng dung : du ng cho cac loai
uc, banh rng, cht ...
m i ta dung cac loai
ui khng c hai va tao ra phng phap mi goi la tenifer (tenex - hoa bn, nitrur -
m
vt liu. Cng dung : khun
g...


p
tr
khc phuc nhc i cua thm cac bon ni t ngay nay ng
m
th N, ferum - Fe) tng cng va tnh chng mai mon cho truc khuy, banh rng,
khun dp, khun keo...
5.2.5.Cac phuong phap hoa nhit luyn khac :
Ngoai cac phng phap trn con s dung cac phng phap nh thm bo, crm,
nhm, silic... nng cao cng, tnh chng xy hoa cho
ren, tua bin phan lc, ghi lo, gu rot thep gan













124
CHUONG 6 : CAC LOAI GANG

Gang la loai vt liu dung kha ph bin trong cac nganh c kh. S lng chi tit
bng gan
GANG :
m chung v gang :
1-Khai n
S ai gang thng dung
g khng nhiu nh thep nhng thng co kch thc ln, nn ty trong cua gang
trong san xut c kh cao n 30% va hn na. Trong chng nay ta se khao sat cac loai
gang thng dung nht la : gang xam, gang cu, gang deo va gang hp kim (gang trng
cung s dung nhng rt t, chu yu no dung luyn thep.)
6.1. KHAI NIM CHUNG V
6.1.1.Khai ni
im :
Gang la hp kim cua st va cac bon vi ham lng cac bon ln hn 2,14%C. Trong
thc t gang lun lun co mt t cac nguyn t Mn, Si, P, . Cac lo
thng cha : 2,04,0%C; 0,43,5%Si; 0,201,5%Mn; 0,040,65%P; 0,020,15%S
2-1chuc t vi :
a-Gang trng : la loai gang co t chc t vi tng ng vi gian pha Fe-C, toan b cac
bon cua no nm di dang lin kt vi st trong t chc xmentit. Mt gay cua no co
mau sang trng o la mau cua xmentit. Gang trng hu nh khng s dung trong san
gang deo, gang cu.
a no co mau xam o la
o la gang xam.
gang co cac bon thp
o bn cao. V vy lng cac bon trong gang xam t 2,8
xut c kh, chu yu dung luyn thep.
b-Cac loai gang co graphit : la loai gang ma phn ln hay toan b cac bon cua chung
nm di dang t do graphit nn mt gay cua no co mau xam (mau cua grapht). Tuy
thuc hnh dang cua graphit ngi ta chia ra cac loai 6 gang xam,
T chc graphit phn b trn nn kim loai pherit, pherit-peclit, peclit. Cac loai gang co
graphit c s dung rt rng rai trong c kh.
6.2.GANG XAM :
Gang xam la loai gang ma phn ln hay toan b cac bon tn tai di dang t do
graphit. Graphit cua no dang tm, phin, chui... Mt gay cu
mau cua graphit. y la loai gang ph bin nht va c s dung rng rai trong ky
thut, thng thng khi noi ti gang ngi ta hiu rng
6.2.1.Thanh phn hoa hoc :
a-Cac bon :
Lng cac bon cang nhiu nhit chay cua gang cang thp, nhng se lam cho
graphit tng ln c tnh se cang thp. Xu h ng ngay nay dung
c 3,5%.
-Silic : La nguyn t hp kim quan trong nht trong gang xam, silic cang nhiu vic
o thanh graphit cang d dang. Lng silic trong gang xam t 1,5
b
ta 3%
-Mangan : la nguyn t can tr vic tao thanh graphit, nhng co tac dung nng cao c
nh. Nu trong gang xam lng mangan tng ln th silic cung phai tng ln tng ng.
ng mangan t 0,50 1,0%.
-Pht pho : Pht pho khng anh hng g n s tao thanh graphit nhng co tac dung
m tng chay loang va nng cao tnh chng mai mon (tao ra cung tinh Fe + Fe
3
P va
e +Fe
3
P + Fe
3
C). Lng pht pho t 0,1
c
t
L
d
la
F 0,20%, khi cn tnh chng mai mon cao co
n 0,50%. Khng s dung ty l cao hn v se lam gang b don th
125
e-Luu huvnh : La nguyn t co hai v lam giam chay loang cua gang va can tr qua
nh tao graphit. Lng lu huynh t 0,08 tr 012%
.2.2-T chuc t vi :
T chc t vi cua gang xam c phn ra lam hai phn : nn kim loai (c ban) va
raphit. Tuy theo mc graphit hoa gang xam co ba loai :
-Gang xam pherit : T chc cua no gm nn kim loai la st nguyn cht ky thut
herit) va graphit. Loai gang nay co bn thp nht.
-Gang xam pherit-peclit : Gm co nn kim loai la thep trc cung tch va graphit,
ng cac bon trong nn kim loai < 0,80%.
-Gang xam peclit : Gm co nn kim loai la thep cung tch va graphit, lng cac bon
ong nn kim loai la 0,80%, loai gang nay co bn cao nht.
la ni tp trung ng sut. Gii han bn keo khoang
phit co tnh bi trn tt lam giam ma sat, tng tnh chng mai mon, co
khng,
6

g
a
(p
b
l
c
tr






















6.2.3-Co tinh va bin pha p nng cao co tinh :
a-Co tinh : Do co graphit dang tm nn lam giam manh bn keo cua gang, ch bng
khoang 1/3-1/5 so vi thep tng ng. Do graphit tm, b mt ln chia ct manh nn
kim loai va co hai u nhon
150350MN/m
2
.
Tuy nhin gra
tac dung lam tt rung ng va dao ng cng hng.
cng thp 150250HB, phoi d gay, ct got tt. deo xp x
0, 50% khng bn dang deo c. dai a
k
< 100kJ/m
2
.
a)
Hnh 6.1.T chc t vi cua gang xam
b)
a)Gang xam pherit
b)Gang xam pherit-peclit
c)Gang xam peclit
c)
126
b-Cac bin phap nng cao co tinh :
Cac yu t anh hng n c tnh cua gang xam : nn kim loai, hnh dang, s lng
va kch thc graphit. Trong o nn kim loai anh hng quyt nh nht, nn kim loai
cang bn th c tnh cua gang cang cao. Ta co cac bin phap sau :
-Giam lng cac bon cua gang : do o giam c lng graphit t do. Ngay nay xu
lng cac bon thp t 2,2 hng dung gang co 2,5%. Tuy nhin phai dung lo co nhit
c
t gang long vao khun.
cac nguyn t hp kim cn thit khi nu luyn hoa b n
i
kG/mm
2
.
xam c s dung rt rng rai lam vo, np may, thn may, vo hp
AM BIN TRNG :
hu nh khng dung gang trng, tuy nhin trong mt s
g xam bin
co b mt b bin thanh gang trng vi chiu day nht nh co
cach uc gang
La loai gang co t chc graphit tng i thu gon dang cum va bng, tnh deo
ng i cao, mt gay co mau xam. Nhn b ngoai th khng th phn bit c vi
ang xam.
.3.1.Thanh phn hoa hoc :
Do c u t gang trng nn thanh phn hoa hoc tng t nh gang trng em u.
uy nhin vi gang deo thng dung lng cac bon thp khoang t 2,2 2,8% t
raphit lam cho tnh deo cao. Lng silc phai va u nhn c gang hoan toan
ng khi uc va u thuc y qua trnh graphit hoa khi u, thng thng tng lng cac
on -silic khoang 3,5%. Vt uc em u phai co tit din (thanh) mong ngui nhanh.
.3.2.T chuc t vi :
Tng t nh gang xam, tuy theo mc tao thanh graphit (graphit hoa), gang deo
c chia ra lam ba loai :
-Gang deo pherit :
La loai gang co nn kim loai la st nguyn cht ky thut, trn o co graphit cum hay
ng phn b.
ao (lo in) mi nu chay c do nhit nong chay cua gang b nng cao.
-Bin tnh : lam nho mn graphit, cht bin tnh gm 65% pher silic va 35%Al
trc khi ro
-Hp kim hoa : cho thm
nn kim loai, nng cao thm ti, tnh chng n mon, mai mon, chu nhit ...
-Nhit luyn : tao ra cac nn kim loai phu hp vi yu cu s dung.
6.2.4-Ky hiu va cng dung :
a-Kv hiu : Theo TCVN 1659-75 quy nh ky hiu gang xam bng hai ch GX (co
ngha la gang xam), tip o la cac nhom s ch gii han bn keo va gi i han bn un t
thiu tnh theo n v
V du : GX15-32 co gii han bn keo ti thiu 15kG/mm
2
va gii han bn un ti
thiu 32kG/mm
2
.
b-Cng dung : Gang
s, mt bch, cac te, banh rng tc chm, banh a, s mi, xec mng, trt ...
6.2.5.GANG X
Trong san xut c kh
trng hp san xut bi nghin, truc nghin, truc xay xat ta s dung gan
trng. Loai gang nay
cng cao va tnh chng mai mon ln. Ch tao gang xam bin trng bng
xam trong khun kim loai, lp b mt ngui nhanh se bin thanh gang tr ng.
6.3.GANG DEO :

t
g
6

T
g
tr
b
6

1

b
127
2-Gang deo pherit-peclit :
La gang co nn kim loai thep trc cung tch va graphit cum hay bng.
-Gang deo pec lit :
La gang co nn kim loai la thep cung tch va graphit cum hay bng.
rong ba loai gang deo trn th gang deo pherit co bn thp nht va gang deo peclit



eo cao do lng cac bon thp, graphit t va
tnh cua no la trung gian gia gang xam va gang cu, gii

3

T
co bn cao nht.


















a) b)
Hnh 6.2 -T chc t vi gang deo
b)Gang deo pherit-peclit
c)Gang deo peclit
a)Gang deo pherit
c)
6.3.3.Co tinh :
c tnh ni bt cua gang deo la co d
dang tng i thu gon. C
han bn
b
= 300600MN/m
2
,
0,2
=200450MN/m
2
. cng thp trn di 200HB
d ct got.
6.3.4.Ky hiu va cng dung :
1-Kv hiu :
TCVN 1659-75 quy nh ky hiu gang deo bng hai ch GZ (gang deo) va hai
dai tng i ( nhom s ch gii han bn keo ti thiu tnh theo kG/mm
2
va gian )
-03 - co gii han bn keo ti thiu la 60 kG/mm
2
va gian dai
tnh theo %.
V du : GZ60
tng i 3%.
2-Cng dung :
Gang deo thng c dung lam cac chi tit ng thi oi hoi ba yu cu sau :
-Hnh dang phc tap (s dung tnh uc cao)
128
-Chu va p (tnh deo)
-Tit din mong (d tao ra vt uc la gang trng)
Trong thc t gang deo con s dung trong chi tit may dt, may nng nghip,
uc ban, guc ham xe la... Nu vt uc thng thng th dung gang xam do gia thanh
p hn.
.4.GANG CU :
La loai gang co t chc graphit thu gon nht dang qua cu, do o gang cu co
n cao nht trong cac loai gang co graphit.
.4.1.Thanh phn hoa hoc :
Do c ch tao t gang xam nn gang cu co thanh phn hoa hoc ging nh gang
am, nhng co mt s c im sau :
-Lng cac bon va silic cao ti 5

c
th
6

b
6

x
6% bao am kha nng graphit hoa.
-Khng co hay rt t cac nguyn t can tr qua trnh cu hoa nh : Ti, Al, Sn, Pb,
n, Bi va c bit la S.
-Cha mt lng nho cht bin tnh Mg hay Ce : (0,04

Z
0,08)%
-Co cac nguyn t nng cao c tnh : Ni < 1%, Mn (2%)
.4.2.T chuc t vi :
Tuy theo mc graphit hoa gang cu c chia lam ba loai :
1-Gang cu pherit : nn kim loai la st nguyn cht va graphit cu
pherit - peclit : nn kim loai la thep trc cung tch va graphit cu,
.4.3.Co tinh :

6


2-Gang cu
3-Gang cu peclit : nn kim loai la thep cung tch va graphit cu.












129







6
a) b)
Hnh 6.3-T chc t vi cua gang cu
a)Gang cu pherit
b)Gang cu pherit-peclit
c)Gang cu peclit
c)
Gang cu co c tnh kha cao, gii han bn keo bng 70 80% so vi thep tng
ng, bn t 400 1000MN/m
2
, % = 515%, a
K
= 300600kJ/m
2
. Gang cu t b
ha huy gion hn gang xam. cng xp x 200 HB gia cng ct got tt.
.4.4.Ky hiu va cng dung :
:
Theo TCVN 1659-75 quy nh ky hiu gang cu bng hai ch GC (gang cu) va
ac nhom s ch gi han bn keo ti thiu theo kG/mm
2
va gian dai tng i
p
6
1-Kv hiu

c %.
V du : GC100-04 - co gii han bn keo ti thiu 100kG/mm
2
va gian dai tng
i = 4%.
-Cng dung :
Gang cu chu yu dung thay thep ch tao cac chi tit hnh dang phc tap nh
uc khuyu xe t du lch va vn tai nho. Ngoai ra no con dung lam mt s chi tit quan
ong khac.
.5.GANG HOP KIM :
Gang hp kim la gang ma ngoai st va cac bon ra con co thm cac nguyn t khac
c c y a vao nng cao cac tnh cht cua chung (chu yu la c tnh) nh : Cr,
n, Ni, Cu ... Trong o Cr lam tng manh thm ti, Mn va Ni lam tng bn, Cu
ng cao tac dung chng n mon...Gang hp kim co c s la gang xam, deo hay cu.

2

tr
tr
6

M
n























130
CHUONG 7 : KHAI NIM CHUNG V THEP

7.1.KHAI NIM CHUNG V THEP
7.1.1.Khai nim :
n cha mt lng nho cac nguyn t Mn, Si, P, S. Vi bt ky loai
C
Thep cac bon la hp kim cua st va cacbon vi ham lng cac bon nho hn 2,14%.
Ngoai ra trong thep lu
thep cac bon nao ngoai st ra cung co cha 2,14%; Mn 0,80%; Si 0,40%; P va
uyn nh : xy, hydr, nit. Nhng do s lng cua chung
n hoa hoc va tac dung cua cac nguyn t dn t chuc va tinh cht
ng cac bon = 0,80% : t chc la peclit.
-Nu ham lng cac bon > 0,80% : t chc peclit va xmentit th hai.
Mt khac khi ham lng cac bon tng ln th lng xmentit tng ln, can tr manh
ua trnh trt cua pherit lam cho bn, cng cua thep tng ln, deo va dai
iam i. Tuy nhin bn ln nht at c vi ham lng cac bon t 0,80-1,0%, vt
ua gii han nay do lng xmentit th hai qua nhiu lam cho thep don, bn giam i
.5.1-154)
Thep cac bon vi ham lng khac nhau c s dung trong cac lnh vc hoan toan
hac nhau.
-Mangan : c cho vao thep di dang pher mangan kh xy loai bo tac hai cua
eO trong thep long :
Mn + Fe Fe + MnO
xyt mangan ni ln i vao x va c ly ra khoi lo. Ngoai ra mangan con co tac
ung loai bo tac hai cua lu huynh trong thep. Mangan hoa tan vao pherit nng cao c
nh cho thep, tuy nhin tac dung khng ln do lng cha cua no nho. Lng mangan
ong thep t 0,50 0,80%
-Silic : c cho vao thep di dang pher silc kh xy loai bo tac hai cua FeO
ong thep long :
Si + Fe + SiO
2
ixyt silic ni ln i vao x va c ly ra khoi lo. Ngoai ra silic con hoa tan vao

S 0,05%. Thep cac bon c s dung rt rng rai trong c kh (ty l 60 70%) va cac
nganh cng nghip khac.
Ngoai cac nguyn t trn trong thep cac bon con cha mt lng kh rt nho hnh
thanh trong qua trnh nu k

qua t, anh hng khng ang k n tnh cht nn ta thng khng quan tm n.
7.1.2.Thanh ph
cua thep :
1-Cac bon : la nguyn t quan trong nht quyt nh n t chc va tnh cht cua thep.
Vi ham lng cac bon khac nhau thep co t chc t vi khac nhau :
-Nu ham lng cac bon < 0,80% : t chc la pherit va peclit
-Nu ham l


q
g
q
(h

k
2
F
O

d
t
tr
3
tr
FeO

pherit va nng cao c tnh cho thep. Silic kh xy va nng cao c tnh cho thep manh
hn mangan. Lng silc trong thep t 0,200,40%. Do vy tac dung nng cao c tnh
khng ang k.


131











herit kha ln (n 1,20% trong Fe - C
am t ngt khi nhit giam. Do o gy x lch mang phe rit rt
a ln (ng knh nguyn t pht pho khac nhiu so vi s t).
lam cho thep b don. V th lng pht pho trong thep nho
i hat. Khi
mt gia cng ct got th lu huynh la nguyn t co li v no tao ra sunphua st
lu huynh n 0,35%.
hn loai thep cac bon, mi phng phap co mt c trng ring bit






Hnh7.1-Anh hng cua cacbon n c tnh cua thep

4-Pht pho : Pht pho co kha nng hoa tan vao p
nguyn cht) va gi
manh lam tng tnh don kh
Khi vt qua gii han hoa tan no tao ra Fe
3
P cng va don. Do vy pht pho lam thep b
don nhit thng va goi la don ngui (con goi la b ngui). Do tnh thin tch rt
manh nn ch cn 0,10%P a
hn 0,05%. V phng din gia cng ct got th pht pho la nguyn t co li v lam cho
phoi d gay, luc nay lng pht pho n 0,15%.
5-Luu huvnh : Lu huynh hoan toan khng hoa tan trong st ma tao nn hp cht FeS.
Cung tinh (Fe+FeS) tao thanh nhit thp (988
O
C) va phn b tai bin gi
can, ren, keo (nung n trn 1000
O
C) bin gii hat b chay ra lam thep b t, gay, hin
tng nay goi la don no ng (con goi la b nong). Tuy nhin co th dung mangan loai
bo tac hai cua lu huynh :
Mn + FeS Fe + MnS (nhit chay 1620
O
C)
V
lam cho phoi d gay, trng hp nay lng
7.1.3.Phn loai thep cac bon :
Co nhiu cach p
cn quan tm n s dung c hiu qua hn.
1-Phn loai theo phuong phap luvn va d sach tap cht :
a-Theo phng phap luyn :
-Thep mac tanh (ngay nay khng dung phng phap nay na)
-Thep lo chuyn (lo L-D, con goi la lo thi)
-Thep lo in
132
b-Theo sach tap cht :
-Thep cht lng thng : co lng P va S kha cao n 0,050% c nu luyn
trong lo L-D co nng sut cao, gia thanh re. Cac nhom thep nay chu yu c dung
trong xy dng.
-Thep cht lng tt : co lng P va S thp hn n 0,040% c luyn trong lo
in h quang. Chung c s dung trong ch tao may thng dung.
-Thep cht lng cao : co lng P va S at 0,030% c luyn trong lo in h
uang va co thm cac cht kh manh, nguyn liu c tuyn chon ky lng.
-Thep cht lng rt cao : lng P va S c kh n mc th p nht 0,020% sau
hi luyn bng lo h quang chung c tip tuc kh tip tap cht ngoai lo bng x tng
p hay bng in x. han ch lng kh trong thep phai dung phng phap rot trong
hn khng. Thep chht lng cao va rt cao dung ch tao cac thit b va may moc quan
ong.
-Phn loai theo phuong phap khu xv
Theo mc kh xy trit hay khng trit ta chia thep ra hai loai la thep si
a thep lng (lng).
-Thep si : la loai thep c kh xy bng cht kh yu : phe r mangan nn xy
hng c kh trit , trong thep long vn con FeO khi rot khun co phan ng :
FeO + C Fe + CO
Kh Co bay ln lam b mt thep long chuyn ng ging nh hin tng si. Vt
la loai thep c kh xy trit , ngoai phe r mangan con dung phe r
eO na, do vy b mt thep long phng lng. Thep lng
ch la loai thep lng.

q

k
h
c
tr
2

v
a
k


uc thep si co mt thp va cha nhiu r kh va lom co nho. Thep nay co deo cao
va rt mm, dp ngui tt.
b-Thep lng :
silic va nhm nn khng con F
co cng kha cao, kho dp ngui. Vt uc thep lng co mt cao va lom co ln.
Thep hp kim



Hnh 7.2- S cu tao cua thoi uc thep
si (a) va thep lng (b).












133
Ngoai ra con loai thep na lng, no co tnh cht trung gian gia hai loai trn do ch
kh xy bng phe r mangan va nhm. Ngay nay co xu hng dung thep na lng thay
cho thep si.
3-Phn loai theo cng dung :
dai bao am. Nhom thep nay c s dung nhiu nht v chung
p cac bon (tiu chun thep cac bon) :
i ...Theo tiu
CVN 1765 - 75 nhom thep cac bon cht lng th ng c ky hiu
ng
ep ch c quy nh v c tnh ma khng quy nh v
iu tnh theo n v kG/mm
2
(vi MPa phai
h tra bang tm cac ch tiu
Da theo muc ch s dung thep cacbon c chia lam hai nhom : thep kt cu va
thep dung cu.
a-Thep kt cu : la loai thep dung lam cac kt cu va chi tit may chu tai do o cn co
bn, deo va
loai san phm cua no rt ln. y la nhom thep cht lng tt va cao.
b-Thep dung cu : la loai thep lam cac dung cu gia cng va bin dang kim loai nh :
dung cu ct, khun dp, khun keo ...Chung gi vai tro rt quan trong gia cng cac
chi tit va kt cu may. S lng thep dung cu khng ln v chung loai san phm cua
chung t.
7.1.4.Ky hiu the
1-1hep cac bon cht luong thuong (thep cac bon thng dung) :
La loai thep chu yu c dung trong xy dng, c cung cp qua can no ng khng
nhit luyn, di dang ban thanh phm : ng, thanh, tm, thep hnh, s
chun Vit Nam T
b ch CT (C - cac bon, T - thep cht lng thng). Nu cui mac thep khng ghi g
ca la thep lng (lng), nu co s la thep si, n la thep na lng. Chung c chia lam ba
phn nhom :
a-Phn nhom A : la loai th
thanh phn hoa hoc. Gii han bn keo ti th
nhn thm 10), co t
0,2
, ,

va a
K
. Gm cac mac CT31,
tra bang). Ky hiu cua phn
tnh va thanh phn hoa hoc. Ky
m A, ch kh u mac. V du
m phai da vao
phn hoa hoc ta tra
CT38.
cao hn (P, S
33, 34, 38, 42, 51, 61.
b-Phn nhom B : la loai thep ch c quy nh v thanh phn hoa hoc ma khng
quy nh v c tnh (thanh phn nay co th tm thy khi
nhom nay tng t phn nhom A, ch khac la thm ch B u mac. V du BCT31,
BCT33...BCT61.
c-Phn nhom C : gm cac thep c quy ca v c
hiu cua chung tng t phn nho ac la thm ch C
CCT31, CCT33...CCT61. tm cac ch tiu cua thep ph n nho nay ta
hai phn nhom trn. Chng han vi mac thep CCT38, khi tm thanh
bang theo mac BCT38, c tnh theo mac
2-1hep kt cu :
Theo TCVN 1766-75 quy nh ky hiu bng ch C va cac ch s tip theo ch
lng cac bon trung bnh trong thep tnh theo phn van. V du : C05, C10, C15... C65.
Nu cui mac thep co ch A la loai cht lng 0,030%)
nh ky hiu bng ch CD (C-cac bon, D-dung cu) va
ng cac bon trung bnh trong thep theo phn van. Nu cui
3-1hep dung cu :
Theo TCVN 1822-75 quy
cac ch s tip theo ch l
134
mac thep
t va cac bon ra ngi ta c y a thm vao cac
n t co li, c c y a vao thep goi la nguyn t hp kim. Tuy theo
m khng ging nhau,
co thm ch A co ngha la cht lng cao hn. V du : CD70, CD80...CD130
(CD70A, CD80A...CD130A)
7.3.KHAI NIM V THEP HOP KIM :
7.3.1.Khai nim :
Thep hp kim la loai thep ngoai s
nguyn t co li, vi s lng nht nh va u ln lam thay i t chc va cai thin
tnh cht (c, ly, hoa ... ma chu yu la c tnh) cua chung.
Cac nguy
tac dung cua chung i vi thep ma gii han la nguyn t hp ki
nguyn t ta c dung cang manh gii han nay cang nho.
Mn 0,801,00% Si 0,500,80% Cr 0,500,80%
Ti 0,10% W 0,10 0,50% Mo 0,05 0,20%
B 0,0005%
: Do co tnh thm ti cao hn nn thep hp kim co bn cao hn hn thep
cac
Ni 0,50 0,80% Cu 0,30%
7.3.2.Cac dc tinh cua thep hop kim :
1-Co tinh
bon co cung lng cha cac bon. u vit nay th hin ro nht qua nhit luyn va vi
kch thc ln ( > 20mm). Mt khac do tc ti ti han nho nn dung cac mi trng
ti yu do vy lng bin dang cung giam i.
Tuy co bn cao hn nhng deo va dai thp nn tnh cng ngh kem hn
thep
o hn 200
0
C, do o nhit nay thep hp kim
n
7.3.
pha thm vao o cac nguyn t
Cac nguyn t hp kim co tac dung hoa tan vao dung dch rn cua st nh Mn,Si,
r, Ni...
Vi lng hoa tan nho : (c vai phn %) chung khng lam thay i ang k hnh
ang cua gian pha Fe-C va chung ch hoa tan vao st cac nhit khac nhau. Khi
oa tan vao phe rt di dang thay th chung gy ra x lch mang, do o lam tng
n va cng, lam giam deo va dai vi mc khac nhau.
Mn va Si lam tng ma nh bn cng nhng lai lam giam ang k deo va
ai (vi 2%Si va 3,5%Mn dai
cac bon (tr thm ti).
2-1inh chiu nhit d cao :
Cac nguyn t hp kim can tr s khuch tan cua cac bon do o lam mactenxit
kho phn hoa va cac bt kho kt tu ca
b hn thep cac bon. Mt s thep hp kim xyt cua no tao thanh nhit cao co
mang st cht co tnh bao v tt.
3-Co tinh cht lv hoa hoc dc bit :
Mt s thep hp kim co cac tnh cht ly hoa hoc c bit ma thep cac bon khng th
co c nh : chng n mon cao, chu nong ln, chng mai mon cao, t tnh cao va gian
n c bit ...
3.Tac dung cua nguyn t hop kim dn t chuc cua thep :
Co th xem thep hp kim la thep cac bon nhng co
hp kim. Trong phn nay ta xem xet anh hng cua cac nguyn t hp kim nh th nao
n cac t chc va gian pha Fe-C.
1-Anh huong dn dung dich rn cua st :

C
d
h
b
d 500kJ/m
2
) lam cho thep don khng s dung c.
135
Mc du hai nguyn t nay lam tng ang k thm ti va co gia thanh thp nhng
hng th s dung vi ham lng ln.
Cr va Ni lam tng bn va cng khng manh bng Si, Mn nhng lai khng lam
iam nhiu deo, dai. Trong mt s trng hp lam tng mt t dai, do vy co
s dung vi ham lng ln (n 4%). Thep c hp kim hoa bng crm va niken
lam tn a

a t chc austenit (m
k

g
th
g manh thm ti, nng cao cng, bn ma vn duy tr tt deo v
dai. Tuy nhin Ni t tin lam gia thanh thep cao, do vy ch dung cho cac chi tit quan
trong cn tin cy cao.
Vi lng hoa tan ln : (> 10%) : Khi hoa tan vi ham lng ln cac nguyn t hp
kim lam thay i hn hnh dang cua gian pha Fe-C.
Mn va Ni khi hoa tan co tac dung m rng khu vc tn tai cu
rng vung pha va thu hep vung pha ) trn gian pha Fe-C. Vi ham lng ln t
Crm la nguyn t thu hep khu vc tn tai cua austenit (thu hep vung pha
10-20% t chc austenit tn tai ngay ca nhit thng va goi la thep austenit.





Hnh 7.3- Gian pha Fe- nguyn t hp kim:
a) Khi hoa tan v han vao -Fe; b) Khi hoa tan co han vao -Fe








va
rng vung pha ), vi lng Cr u ln khu vc m khng tn tai na ma t chc phe
t tn tai ngay ca nhit cao cho n khi chay long. Hp kim nay goi la thep phe rit.
Thep austenit va thep phe rit khng co chuyn bin pha khi nung nong va lam
gui. Do vy khng th hoa bn c bng phng phap ti. Cac trng hp nay ch
p thep c bit (thng la cac thep khng r, thep chu nong)
-1ao thanh cac bit :
Tt ca cac nguyn t hp kim (tr Si, Ni, Al, Cu, Co) ngoai kha nng hoa tan vao
st ra con co th kt hp vi cac bon tao thanh cac bt. o la cac nguyn t : Mn, Cr,
Mo,
o cac bt cang manh. Th t tao cac bt cua
cac
ri

n
g
2

W, Ti, Zr, Nb. iu kin tao thanh cac bt la s in t phn lp d (3d, 4d, 5d)
trong nguyn t cua nguyn t o nho hn 6 (la in t lp d cua Fe). S nguyn t
phn lp nay cang nho hn 6 th kha nng ta
nguyn t nh sau (theo chiu manh dn ln) :
Fe(6), Mn(5), Cr(5), Mo(5), W(4), V(3), Ti(2), Zr(2), Nb(2).


136










c. Tuy theo nguyn t hp kim cho vao va ham lng cua no, trong thep
:
: Mn, Cr, Mo, W chung se hoa tan
im kho phn huy hn xmentit nn nhit ti co cao hn mt t.
(>10%) Cr hay Mn se tao nn cac bit vi
khoang 1550



Hnh7.4 -Anh hng cua Mn (a) va Cr (b) n vung va trn gian pha Fe-C

Khi cho cac nguyn t hp kim vao thep th cac bon se u tin tac dung vi nguyn
t manh tr
hp kim co cac pha cac bt sau y
-Xmentt hp kim (Fe, Me)
3
C : Nu trong thep cha mt lng t cac nguyn t
tao cac bt trung bnh va tng i manh (1-2%) nh
thay th v tr cac nguyn t st trong xmentit tao nn xmentit hp kim (Fe, Me)
3
C
Xmentt hp k
-Cac bit vi kiu mang phc tap (cacbit phc tap) : Khi hp kim hoa n gian (mt
nguyn t hp kim) nhng vi s lng ln
kiu mang phc tap : Cr
7
C
3
, Cr
23
C
6
, Mn
3
C co cac c im sau :
+Co cng cao hn xmentit mt t.
+Nhit nong chay khng cao lm 1850
0
C co tnh n nh cao
.

ho vao thep vi ham lng t (0,10%) se tao cac bit co kiu mang n
nong, do vy co tac dung gi cho hat nho va nng cao tnh chng

dai va c tnh.
hn nn nhit ti phai ln hn 1000
0
C
+Khi co Cr cung vi W hay Mo se tao ra cac bit kiu Me
6
C, co tnh n nh
cao hn loai trn, kho hoa tan vao austenit hn nn nhit ti c nng cao n
12001300
0
C
-Cac bit vi kiu mang n gian : Cac nguyn t tao cac bit manh va rt manh nh
V, Ti, Zr, Nb khi c
gian nh VC, TiC, ZrC, NbC co cac c im :
+Co cng cao nhng t don hn xmentit.
+Nhit nong chay rt cao (xp x 3000
0
C) nn rt kho phn huy va hoa tan
vao austenit khi nung
mai mon.
-Vai tro cua cac bt hp kim :
+Lam tng cng, tnh chng mai mon manh hn xmentit. Do vy cac thep
dung cu tt phai la thep cac bon cao va hp kim cao.
+Nng cao nhit ti nhng gi c hat nho khi nung do vy nng cao
137
+Tit ra khoi mactenxit va kt tu lai nhit cao hn do o gi c cng
sau khi ti n 50 600
0
C (tnh cng nong).
:
Cac thep hp kim thng thng u co t chc peclit (tr mt s thep c bit), do
o khi nung nong se co chuyn bin peclit thanh austenit, cac bit hoa tan vao austenit va
at austenit phat trin ln. Tuy nhin co mt s c im sau :
-S hoa tan cacbit hp kim kho khn hn nn cn nhit ti cao hn va thi gian
i nhit dai hn.
-Cac bit hp kim kho hoan tan vao austenit nm tai bin gi i hat nh hang rao gi
ho hat nho. Tac dung nay rt manh vi Ti, Zr, Nb manh vi V va kha manh vi W, Mo
ing Mn lam cho hat ln). Do o thep hp kim gi c hat nho hn thep cac bon khi
ung cung nhit .
-Su phn hoa dng nhit cua austenit qua ngui va d thm ti :
y la tac dung quan trong nht va in hnh nht cua nguyn t hp kim.
-S phn hoa ng nhit cua au stenit qua ngui : Khi hoa tan vao austenit tt ca
ac nguyn t hp kim (tr Co) vi cac mc khac nhau u lam chm tc phn
oa ng nhit cua austenit qua ngui (lam ng cong ch C chay sang pha i) do o
m giam tc ti ti han. Nu khng hoa tan vao austenit ma dang cac bit se co tac
ung ngc lai.
- thm ti : Do lam giam tc ti ti han nn cac nguyn t hp kim (tr Co)
hi hoa tan vao austenit u lam tng thm ti. Nh tac dung nay ma thep hp kim
o th ti thu hay t ti (lam ngui trong khng kh vn tao thanh mactenxit - thep gio)
a thep cac bon khng th co c.

0
7.3.4.Anh huong cua nguyn t hop kim dn qua trinh nhit luyn :
Cac nguyn t hp kim anh hng kha manh n qua trinh nhit luyn c bit la
ti va ram do o anh hng ln n c tnh.
1-Chuvn bin khi nung nong dti

h

g

c
(r
n
2

c
h
la
d

k
c
m











Hnh 7.5- S chuyn dch sang phai cua ng cong ch C cua
cac nguyn t hp kim
a) Thep C va thep hp kim hoa bng Ni, Si, Mn
b) Thep C va thep hp kim hoa bng Cr, W, Mo va V



138




3-C
ng sau khi ti t 1-10HRC. Tuy nhin hoan toan co th khc
cng lanh.
4-C
m tng manh cng va tnh chng mai
n bin thanh mactenxit ram va cac bit tit ra nho
lam cng tng ln so vi sau khi ti goi la cng th hai.

1-1hin tich :
ac thep hp kim c bit la loai hp kim cao khi kt tinh thanh phn t chc
khng ng nht, khi can se tao thanh t chc th lam cho c tnh theo cac phng doc
va ngang th khac nhau nhiu (n 50
ng sau khi ti t 1-10HRC. Tuy nhin hoan toan co th khc
cng lanh.
4-C
m tng manh cng va tnh chng mai
n bin thanh mactenxit ram va cac bit tit ra nho
lam cng tng ln so vi sau khi ti goi la cng th hai.

1-1hin tich :
ac thep hp kim c bit la loai hp kim cao khi kt tinh thanh phn t chc
khng ng nht, khi can se tao thanh t chc th lam cho c tnh theo cac phng doc
va ngang th khac nhau nhiu (n 50









Hnh 7.6- S biu din s giam tc ti ti han (a) va

s tng thm ti (b) cua thep hp kim so vi thep C

huvn bin mactenxit :
Khi hoa tan vao austenit, cac nguyn t hp kim (tr Co, Si, Al) u ha thp nhit
chuyn bin mactenxit do vy lam tng lng austenit d sau khi ti. C 1% nguyn
t hp kim se lam giam im M

nh sau : Mn - 45
0
C, Cr - 35
0
C, Ni - 26
0
C, Mo - 25
0
C.
Do o se la m giam c
a tan vao austenit, cac nguyn t hp kim (tr Co, Si, Al) u ha thp nhit
chuyn bin mactenxit do vy lam tng lng austenit d sau khi ti. C 1% nguyn
t hp kim se lam giam im M
phuc nhc im nay bng gia phuc nhc im nay bng gia
huvn bin khi ram :
Noi chung cac nguyn t hp kim hoa tan vao mactenxit u can tr s phn hoa
cua no khi ram co ngha la lam tng cac nhit chuyn bin khi ram. Co hin tng
trn la do cac nguyn t hp kim can tr kha manh s khuch tan cua cacbon. Do vy
dn ti kt qua sau :
-Cac bit tao ra rt nho mn va phn tan la
huvn bin khi ram :
Noi chung cac nguyn t hp kim hoa tan vao mactenxit u can tr s phn hoa
cua no khi ram co ngha la lam tng cac nhit chuyn bin khi ram. Co hin tng
trn la do cac nguyn t hp kim can tr kha manh s khuch tan cua cacbon. Do vy
dn ti kt qua sau :
-Cac bit tao ra rt nho mn va phn tan la
mon hin tng nay goi la bin cng phn tan. Trong mt s thep hp kim cao khi ram
nhit thch hp austenit d chuy
mon hin tng nay goi la bin cng phn tan. Trong mt s thep hp kim cao khi ram
nhit thch hp austenit d chuy
mn, phn tan mn, phn tan
-Khi ram hay cung lam vic mt nhit thep hp kim bao gi cung co bn,
cng cung nh dai cao hn (do ram cao hn kh bo ng sut d nhiu hn)
7.3.4.Cac dang hong cua thep hop kim :
-Khi ram hay cung lam vic mt nhit thep hp kim bao gi cung co bn,
cng cung nh dai cao hn (do ram cao hn kh bo ng sut d nhiu hn)
7.3.4.Cac dang hong cua thep hop kim :
CC

nh sau : Mn - 45
0
C, Cr - 35
0
C, Ni - 26
0
C, Mo - 25
0
C.
Do o se la m giam c
70% hay cao hn). Khc phuc bng u khuch
tan sau o can nong. Tuy nhin vi tit din ln khng th khc phuc trit c, vn
con thy dang hong nay.
2-D ng (dim trng) :
a hin tng trn mt gay mt s thep hp kim co cac vt nt nho co dang lm
m trng. Nguyn nhn do hydr co trong thep gy ra. trang thai long hyr hoa tan
m tr
L
139
kha nhiu trong thep nhng trang thai rn hoa tan giam manh, c bit la t di
200 tr i giam t ngt. Do vy hyr thoat ra nhiu tp trung lai tao nn ap sut rt
ln va gy nt t vi. Hin tng nay thng gp trong cac thep Cr-Ni, Cr-Ni-Mo, Cr-Ni-
W qua can nong (khng thy trong thep uc).
Khc phuc : sy kh me liu khi nu luyn hoc kh can nong lam ngui chm
hyr kp thoat ra.
3-D
lut chung khi ram la nhit tng ln dai lin tuc tng cho n 650
0
C.
hng trong thep hp kim khi ram co xut hin hai cc tiu v dai khi tng nhit .
o ng thun nghch) : Xut hin khi ram thep hp kim nhit
dai kha thp (mt s trng hp thp hn sau khi ti) . Thep cac
0
C
on ram :
Quy
N
Hin tng nay goi la don ram. Co hai loai don ram :


















Hnh 7.7-Anh hng cua nhit ram n dai va p cua thep hp kim

-D n ram loai I (kh
280
0
C350
0
C, co
bon cung co hin tng nay nhng nhit thp hn.
Nguyn nhn co th do cac bit tit ra dang tm hay austenit d chuyn bin
thanh mactenxt ram lam thep don. Khc phuc : tranh ram khoang nhit nay.
-Don ram loai II (thun nghch, sa cha c) : Xay ra trong cac thep hp kim hoa
bng Cr, Mn, Cr-Ni Cr-Mn khi ram 500650
0
C va lam ngui chm (lam ngui nhanh
hng co).
Nguyn nhn co th do lam ngui chm sau khi ram nhit cao thuc y qua
nh tit ra cac pha don tai bin gii hat. Khc phuc : vi cac chi tit trung bnh va nho
m ngui nhanh trong du hay noc sau khi ram. Vi cac chi tit ln hp kim hoa thm
,50% Mo hay 0,50 1,00%W.

k
tr
la
0
140
7
141
Hnh 7.8- ng cong ch C cua cac loai thep.
a)Thep ho peclit; b)th
.3.5.Phn loai thep ho p kim :
-1heo tchuc cn bng : Theo t chc cn bng (sau u) co cac loai thep sau y :
-Thep trc cung tch : peclit va phe rit t do
-Thep cung tch : peclit
-Thep sau cung tch : peclit va cac bit t do
-Thep austenit
nhn c hn hp phe rit va xmentit
in mactenxit khi lam ngui trong khng kh.
ep ho mactenxit; c)Thep ho austenit
uyn t hp kim chu yu co
t c tnh cht cua nguyn
bit c gia tr,
c q
p kim trung bnh : co tng lng nguyn t hp kim 2,50 10%.
-Thep hp kim cao : co tng lng nguyn t hp kim ln hn 10%.
5-1heo cng dung :
-Thep hp kim kt cu.
-Thep hp kim dung cu.
-Thep hp kim c bit.
7.3.6.Ky hiu thep hop kim :
TCVN 1759-75 quy nh ky hiu thep hp kim theo quy lut sau :
1



-Thep lburit

-Thep phe rit.
2-1heo tchuc thuong hoa : Tin hanh thng hoa cac mu thep co ng knh 25mm
-Thep ho pec lit : lam ngui trong khng kh
(peclit, xoocbit, trstit)
-Thep ho mactenxit : xay ra chuyn b
-Thep ho austenit : co t chc austenit tn tai nhit thng.











3-1heo tn cua nguvn t hop kim chu vu : Da vao ng
lng cha ln hn ca phn loai. Cach phn loai nay bi
t hp kim a vao va oan c tnh cht thep.
-Thep Cr, thep Mn, thep Ni...
-Thep Cr-Ni, Cr-Ni-Mo, Cr-Ni-Ti...
4-1heo tng luong nguvn t hop kim : Cach phn loai nay cho ta
m uy va gia thanh cua thep.
-Thep hp kim thp : co tng lng nguyn t hp kim nho hn 2,50%.
-Thep h

-S u tin cua mac thep ch lng cac bon trung bnh co trong thep theo phn
van, n xp x 1% th khng ghi.
-C la ky hiu hoa hoc cua nguyn t hp kim, s ng sau cac ch ch lng
cha cu no theo phn trm, nu xp x 1% th khng ghi.
-Cui mac thep co ch A la thep co cht lng tt hn.
-Thep co cng dung ring c ky hiu ring.
V du : 12Cr18Ni9Ti co : 0,12%C; 18%Cr; 9%Ni; 1%Ti
50CrNiMo co : 0,50%C; 1%Cr; 1%Ni; 1%Mo
38CrMoAlA co : 0,38%C; 1%Cr; 1%Mo; 1%Al; A -loai tt
OL100Cr1,5SiMn - OL thep ln, co : 1%C; 1,5%Cr; 1%Si; 1%Mn.
3%Mn; : ch tao san phm ch bng phng
hap uc.











u
ac ch
a




130Mn13 co : 1,30%C; 1
p



















142
CHUONG 8 : THEP KT CU


i khi lng ln nht ch tao cac chi tit
hung ap ng c cac yu cu khac nhau v c tnh, chnh
ac
i gian lam vic
rong iu kin tai trong quy nh.
dang de o. Do vy gii han chay cao la yu cu
thep kt cu.
n tai trong ng. Ch tiu nay quyt nh tin cy khi lam vic, am bao
u kin tai trong thay i
vy b mt cua chung phai co cng cao chng mai mon tt. Nng
gh tt :
lng ln va phai qua cac dang gia cng nh bin dang
phai co thanh phn hoa hoc phu hp co th ap ng c cac yu
u
cua thep kt
g cac bon thp : 0,10 0,25%
ii han chay va deo co lng cac bon trung bnh :
8.1.KHAI NIM CHUNG V THEP KT CU :
Thep kt cu la thep c s dung v
may va kt cu chu tai. C
x v hnh dang, kch thc va at c bong b mt theo yu cu lp rap.
8.1.1.Yu cu cua thep kt cu :
1-Co tinh tng hop cao :
y la yu cu c ban nht v no quyt nh kha nng chu tai va th
cho chi tit may t
a- bn cao : nu bn cao se giup cho may moc co cng sut ln hn, nho gon
hn va tui tho cao hn. Trong cac chi tit may ng sut sinh ra khng c ln hn
gii han chay v khng c phep bin
quan trong nht v c tnh cua
b- dai va p cao : y la ch tiu rt quan trong v chi tit may thng lam vic
trong iu ki
cho chi tit khng b pha huy don. y la yu cu c bit quan trong i vi cac
phng tin giao thng.
c-Gii han moi cao : Kha nhiu chi tit lam vic trong i
co chu ky cn phai co gii han moi cao tranh pha huy moi.
d-Tnh chng mai mon cao : Chi tit may lam vic trong iu kin ma sat va mai
mon manh, do
cao tnh chng mai mon bng nhit luyn.
2-1inh cng n
Do c san xut vi s
nong, ct got ...nn thep phai co tnh cng ngh tt ha gia thanh gia cng. Hu ht chi
tit may u phai qua nhit luyn am bao cac yu cu v c tnh. Do vy nu thep
co thm ti cao, d nhit luyn cung gop ph n ha gia thanh ang k.
3-1inh kinh t :
Do san lng ln, chung loai nhiu nn yu cu gia thanh cua thep phai re. Tuy
nhin yu cu nay phai t sau bn. Trong mt s trng hp quan trong phai dung
thep quy th co th bo qua yu cu nay.
8.1.2.-Thanh phn hoa hoc :
Thep kt cu
c nu trn.
1-Cac bon : la nguyn t c ban nht quyt nh c tnh va tnh cng ngh
cu. Do o ham lng cac bon trong thep kt cu quy nh kha cht che t 0,100,65%.
Tuy tng trng hp cu th lai chia lam ba nhom nho nh sau :
-Nhom yu cu chu yu v deo, dai co ln
-Nhom yu cu chu yu v g
0,300,50%
143
-Nhom yu cu chu yu v gii han an hi co lng cac bon tng i cao :
0,550,65%.
2-1hanh phn hop kim :
Cac nguyn t hp kim c a vao thep kt cu nhm muc ich nng cao bn
gia thanh cao hn. Cac nguyn
g cao bn nh nng cao thm ti. Gm co
, Mn, Si, Ni (i khi ca B) vi tng lng a vao 1 3% cao nht
kim
g
20% vi muc ch cai thin mt nhc im nao o cua
n 0,30%) ch tao cac chi tit chu tai trong tnh va va p cao nhng b
t b mai mon manh nh : banh rng, cam, cht... c im nhit luyn cua chung la
m cac bon, ti va ram thp.
ac bon trong thep trong khoang 0,10 - 0,25% am bao loi co
cac nguyn t hp kim phai co hai tac dung nng cao thm ti va thuc
y
a
t
do nng cao thm ti va hoa bn pherit, tao cac bt phn tan va gi cho hat nho. Tuy
nhin tnh cng ngh cua thep hp kim se xu hn va co
t hp kim s dung trong thep kt cu chia ra lam hai nhom :
a-Nhom cac nguyn t hp kim chnh : la cac nguyn t chim ty l chu yu trong
cac nguyn t a vao, co tac dung nn
cac nguyn t sau : Cr
56%. Chung co c im la :
-Re, d
-Nng cao thm ti. at c muc ch nay ngi ta thng dung hp kim
hoa phc tap (vi tng ln xac nh s dung nhiu nguyn t hp kim).
b-Nhom cac nguyn t hp kim phu : c a vao thep vi s lng rt t thng
< 0,10% cao nht khng qua 0,
nguyn t hp kim chnh gm co : Ti, Zr, V, Nb, Mo.
8.2.THEP THM CA C BON :
8.2.1.Thanh phn hoa hoc :
Thep thm cac bon la loai thep co thanh phn cac bon thp : 0,10 0,25% (mt s
trng hp
m
th
1-Cac bon : lng c
deo, dai cao va sau khi nhit luyn at bn cao nht.
2-Hop kim :
qua trnh thm (hoc khng can tr qua trnh thm). Nguyn t chu yu c dung
la crm va kt hp vi mangan, niken.
8.2.2.Thep cac bon :
Thng dung cac m c the p sau : C10, C15, C20, C25 va ca CT38. c im cua
chung la :
-Sau khi thm cac bon va nhit luyn at cng b m 6062 HRC, chng mai
mon tt, loi co cng 30 40 HRC deo tt, dai cao, b t 500 600 MN/m
2
in dang ln, khng lam c cac
-Nh
am thp bin dang ln.
Cn
n t
- thm ti thp nn phai ti trong nc, b
chi tit co hnh dang phc tap.
it thm khng vt qua 900
O
C, tc thm nho, th i gian thm dai, hat ln.
Sau khi thm phai thng hoa, ti hai ln va r
g dung : lam cac chi tit nho ( < 20 mm), khng quan trong, hnh dang n
gian, yu cu chng mai mon khng cao lm nh : phu tung xe ap, xe keo (truc, cn,
ni, bi...


).
144
8.2.
ng
3.Thep crm :
Thng dung cac mac thep sau : 15Cr, 20Cr, 15CrV, 20CrV. Chung co c im
sau :
-Sau khi thm cac bon va nhit luyn at cng 60-62 HRC, bn va tnh ch
mai mon cao hn mt t ( bn at 700800 MN/m
2
.)
-Lam cac chi tit tng i phc tap do ti trong du bin dang nho.
-Nhit thm 900920
O
C, tc thm nhanh hn, hat khng ln lm. Tuy vy
vn phai ti hai ln va ram thp.
Cng dung : lam cac chi tit tng i phc tap , nho ( =2040 mm) nh : banh
rng, truc bc, cht cn tnh chng mai mon cao.
8.2.4.Thep crm-niken va crm-niken-mlipden :
a-Thep crm -ni ken : nhom thep nay co c im sau :
-Sau khi thm cac bon ti va ram thp cng at 6062HRC, tnh chng mai
mon cao hn, bn at 1000-1200 MN/m
2

-Co bn cao kt hp vi deo tt : y la u im ni bt cua thep Cr-Ni
ma khng co nhom thep nao sanh c
- thm ti rt cao, lam c cac chi tit ln (chiu day hay n 100 mm)
-Nhit thm cac bon 900920
O
C
Chung c chia ra lam hai loai :
-Loai hp kim thp cha 0,501,00%Cr, Ni > 1% co thm ti cao va ti trong
du. Tuy nhin hiu qua kinh t cua no khng cao nn t s dung. Mac thep in hnh la
0CrNi c dung lam cac chi tit hnh dang phc tap, kch thc trung bnh
70mm), chu tai trong va p cao nh banh rng trong t du lch va xe tai nho.
o : lng niken t 2-4% va Cr trn di 1%, thm ti rt
c
m cac chi tit thm cac bon rt quan trong, chu tai trong nng va mai mon
o nh cac chi tit rong may bay, t.
t va cho cac chi tit co tit din ln nht.
n
ngh tt hn : khng b qua bao hoa cac bon, hat
t thm n 930
2
(50
-Loai Crm -niken ca
cao, co th ti thu tit din n 100 mm. Gm cac ma sau : 12CrNi3A, 20Cr2Ni4A,
18Cr2Ni4WA. Loai thep nay co nhc im la : gia thanh cao (Ni la nguyn t dt),
tnh gia cng ct kem do qua deo va nhit luyn phc tap sau khi thm cac bon. Cng
dung : la
manh, yu cu co tin cy ca
b-Thep crm-niken-mlipen : Trn c so thep crm -niken cao nhng co thm
0,100,40% Mo nng cao thm thm ti. y la nhom thep thm cac bon tt
nht, s dung vao cac muc ch quan trong nh
Bao gm cac mac thep sau : 20CrNi2Mo, 18Cr2Ni4MoA.
8.2.5.Thep crm-mangan-titan :
Nhom thep nay co cac ch tiu kinh t ky thut cao c s dung kha ph bi lam
cac banh rng trong t tai nhe va trung bnh. Gia thanh cua chung thp (khng cha
niken), bn tng ng thep crm niken nhng deo va dai kem hn. u im
cua nhom thep nay la co tnh cng
khng ln nn co th nng cao nhi 950
O
C, ti trc tip ngay sau khi
thm, bin dang nho. Gm cac thep : 18CrMnTi, 25CrMnTi.


145
8.3.THEP HOA TT :
La loai thep co thanh phn cac bon trung bnh 0,300,50% dung ch t o cac chi
tit may chu tai trong tnh va va p tng i cao b mt co th b mai mon nh truc,
banh rng, cht, tay bin ...Ch nhit luyn cua ch
a
ung la ti va ram cao ( nhit luyn
oa
c
,3
h tt)
8.3.1.Thanh phn hoa ho :
1-Cac bon : trong gii han t 0 0 0,50% se am bao s kt hp tt nht gia cac ch
n, cng, deo, dai (c tnh tng hp). Trong thc t s
ai s dung hp ly, tit din cang ln, lng nguyn t a vao
ng 1 2%, niken 1
tiu v c tnh : b
dung ph bin nht la t 0,35 0,45 %C
2-Hop kim : am bao c tnh tng hp cao va ng u trn toan b tit din cac
nguyn t hp kim ph
cang cao. Nguyn t hp kim chnh la crm, mangan khoa 4%.
Ngo m bo vi
ham
ai ra co th dung thm silic khng qua 1%. Ngay nay co xu hng dung th
lng 0,000-0,003%. Nguyn t hp kim phu la mlipen va vonfram chu yu
h gia cng ct got sau khi tao phi bng ren, dp nong thep c u
an e
c tai trong tnh
dung tao c bong cao khi ct got va giup cho chuyn bin
ai mon ln bng ti b mt va
thm cacbon -
t
cac yu cu ra nhng mc
chng gion ram cho cac chi tit ln.
8.3.2.Dc dim v nhit luyn :
cai thin tn
ho toan at cng 180220 HB (th p crm-niken phai thng hoa).
Nhit luyn kt thuc gm hai bc :
-Bc th nht tao cho loi co c tnh tng hp cao chu
va va p bng ti va ram cao, t chc nhn c la xoocbit ram ( cng 2530HRC).
T chc nay con co tac
xay ra nhanh chong, nhn c mactenxit mho mn.
-Tao cho b mt cng cao va tnh chng m
ram thp ( cng at 5258HRC). Ngoai ra co th dung thm ni t hay
ni t khi cn cng cao hn.
8.3.3.Thep cac bon :
Thng s dung cac mac sau : C30, C35, C40, C45, C50 nhng thng dung nh la
C45. c im cua nhom thep nay la ap ng c
thp. Cu th nh sau :
- bn thp do thm ti nho, bn 750850MN/m
2
-Khng lam c cac chi tit ln va hnh dang phc tap do ti trong nc.
- e va co tnh cng ngh tt.
Cng dung : lam cac chi tit may nho (
R
=2030mm) nh : thanh truyn, cht
phng, truc, banh rng b ng ...
8.3.4.Thep crm :
Thng dung loai thep cha 0,501,00% crm chu yu nng cao thm ti
khi ti trong du. Gm cac mac thep : 35Cr, 40Cr, 45Cr, 50Cr, nhng thng du

ng nht
la 40Cr va 40CrVA. So vi nhom thep cac bon chung co c im :
- bn cao hn do c hp kim hoa bng crm nn thm ti cao, bn at
c 800950MN/m
2
.
146
-Lam c cac chi tit co tit din trung bnh hnh dang tng i phc tap nh truc
hanh sau khi ram).
en :
CrMoA lam cac chi tit may trung bnh (
bc, banh rng trong may ct kim loai va ti trong du.
-B don ram loai hai (vi chi tit nho lam ngui n
8.3.5.Thep crm - mlipd
Cho thm khoang 0,25% mlipen se nng cao thm ti va chng don ram loai
hai. Thng dung nht la mac thep 38 >

50mm) hnh dang tng i phc tap nh banh rng.
8.3.6.Thep crm-mangan hay crm-mangan-silic :
Loai thep nay co 1%Cr, 1%Si hay 1%Cr, 1%Mn, 1%Si do c hp kim hoa phc
tap nn co thm ti cao hn, bn at 1000-1100MN/m
2
, dung lam cac chi tit kha
ln (

= 5060mm). Tuy nhin do hp kim hoa ca Si ln Mn nn cng hn va don hn,
khng c dung ph bin lm. Thng dung nht la cac mac 40CrMn, 38CrMnSi.
m
8.3.7.Thep crm-niken va crm-niken-mlipden :
Do c h p kim hoa ca crm va niken nn loai thep nay co thm ti cao ma
vn gi c deo va dai tt, c bit la khi niken cao 3% va co th Mo.
Chung c phn ra ba nhom nho :
-Thep crm-niken thng : cha khoang 1%Cr va 1%Ni, do niken thp nn thm
ti cha cao, lam cac chi tit 5060 mm, co bn 700 800MN/m
2
,

a
K
= 700kJ/m
2
.
Gm cac mac thep sau : 40CrNi, 45CrNi, 50CrNi thng dung nht la 40CrNi. c im
ua loai thep nay la :
+ bn tng i cao kt hp vi deo dai tt.
it co tit din kha ln va hnh dang phc tap.
ao va cn tin cy cao nh h thng lai

c

+Lam c cac chi t
+Tnh gia cng ct khng cao lm (do kha deo)
+B don ram loai hai.
Cng dung : la cac chi tit chu tai trong ng c
t, chi tit truyn lc trong may bay...
-Thep crm - niken cao : loai thep nay cha khoang 1 2%Cr, 24%Ni (ty l
Ni/Cr khoang 3-4). in hnh la mac 30CrNi3A, co thm ti ln, co ti thu v i th
>100mm, trong thc t c xem la ti thu vi tit din bt ky. bn at
1100MN/m
2
, a = 800kJ/m
2
. Tuy nhin c ng b
K
u don ram loai hai va tnh gia cng ct
kem. Cng dung nh nhom thep Cr-Ni nhng v i kch thc ln hn va hnh dang phc
tap hn.
-Thep crm-niken-mlipen : loai thep nay da trn c s thep crm niken cao va
y tt nht do thm cho thm vao khoang 0,10,40%Mo. y la loai thep ch tao ma
ti ln, bn cao (
B
= 1200MN/m , a
2 2
t l
K
= 800kJ/m )., lam c chi ti n, ( 100
mm) hnh dang phc tap va khng b don ram loai hai. Gm ca c thep : c ma
ni t). Cng 38CrNi3MoA, 38Cr2Ni2MoA, 38CrNi3MoVA va 38CrMoAlA (thep thm
dung nh nhom thep trn nhng vi kich thc ln hn nhiu va hnh dang phc tap
hn, tin cy cao nht.


147
8.4.THEP DAN HI :
Thep an hi la loai thep co ham lng cac bon tng i cao : 0,55 0,65%, co
tit nh lo xo, nhp va cac chi tit an hi khac. c im
nhi
i :

tnh an hi cao la cac chi

t luyn cua chung la ti va ram trung bnh.
8.4.1.Diu kin lam vic va yu cu :
c im lam vic cua chi tit an hi la chu tai trong tnh va va p cao nhng
khng c phep bin dang deo. Cac yu cu cua thep an h
-Gii han an hi cao, kha nng chng bin dang deo ln. Ty l
h
/
B
cang gn
n mt cang tt, thng thng at t 0,85 0,95.
- cng kha cao, deo va dai thp tranh b bin dang deo (khng c qua
i iu kin tai trong thay i co chu ky.
8.4.
a hoc :
n ca n lng cac bon t 0,55 0,70% nhng
cao gii han an hi va cng, vi yu cu nay dung mangan va silic

n d dung nhiu
.
g b mt, loai bo cac vt xc la mm mng cac vt nt moi bng
gan :
C65, C70...60Mn, 65Mn, 70Mn. c im cua
thp d b pha huy don)
-Gii han moi cao phu hp v
2.Dc dim v thanh phn hoa hoc va ch d nhit luyn :
1-1hanh phn ho
-Cac bon : thoa ma c yu cu tr
thng s dung t 0,55 0,65 la tt nht.
-Nguyn t hp kim : nguyn t hp kim c s dung vi muc ch :
+Nng
la tt nht.
+Nng cao thm ti am bao gii han an hi cao va ng nht trn tit
din vi muc ch nay thng dung crm va niken.
Trong thep an hi th g ung 1%Mn, 2%Si, 2%(Cr+Ni), khng
mangan va silic v se lam thep b qua don, cng
2-Dc dim v nhit luvn :
at c yu cu gii han an hi cao nht phai tin hanh ti va ram trung bnh
tao ra t chc trxtit ram. am bao gii han an h i va gii han moi cao cn lu y :
-Chng thoat cac bon khi nhit luyn (do co silic), nu b mt co ham lng cac
bon thp hn quy nh d sinh ra vt nt moi khi chu keo.
-Tao ng sut nen d trn b mt bng ln bi, keo, can ngui...
-Nng cao bon
cach can, keo ngui hay mai.
8.4.3.Cac loai thep dan hi :
1-1hep cac bon va thep man
Gm cac mac thep : C55, C60,
nhom thep nay :
-Gii han an hi thp
h
800MN/m
2
.
- thm ti thp, ch ti thu n ng knh 15 mm.
y
2-1h
an hi cao dung vao cac muc ch quan trong, gm
cac mac : 55Si2, 60Si2, 65Si2, 70Si2... c im cua chung nh sau :
Nhom thep c cung cp chu u dang dy tron dung lam cac lo xo thng, yu cu
khng cao lm.
ep silic va thep hop kim khac :
y la nhom thep co gii han
148
-Co gii han an hi cao
h
1000MN/m
2
, gia thanh tng i thp.
- thm ti cao hn (ti thu tit din 2030 mm trong du)
-D thoat cac bon khi nung.
Nhm khc phuc nhc im trn ngi ta hp kim hoa thm crm, mangan, niken
ng cac thep nay nu dang dy tron vi ng knh < 6 mm a c
n
u
, nht la khi dp su ( bin dang ln). Do o yu
au :
va vanai, do o tao ra cac mac : 50CrMn, 50CrVA, 60Si2CrVA, 60Si2Ni2A...Cng
dung cua nhom thep nay la lam lo xo xe la, nhp xe t, cac truc mm, dy cot ng
h. Cn lu y r
nhit luyn ri (nu lathep cua Nga) do o ch c un ngui ri em u thp kh ng
sut la s dung c.
8.5.THEP CO CNG DUNG RING :
Nhom thep nay c s dung rt rng rai trong ch tao may, chung c dung vao
cac m c ch chuyn dung.
8.5.1.Thep la dp ngui (dp su) :
Nhom thep nay dung ch tao cac chi tit bng phng phap dp ngui, do vy yu
cu cua chung la phai co tnh deo cao
cu cua chung nh s
-Ham lng cac bon thp 0,20%, thng dung nht la 0,10% , t chc chu yu
la phe rt va mt lng nho peclt.
khng b cng, Si -Ham lng silic thp thep 0,05 0,07%, thuc loai thep
si.
-hat nho va u, cp hat 68.
Cac mac thep thng dung : C05s, C08s, C10s, C15s...Cng dung : lam chn bun, ca
kem, thic dung trong cng
m tm lp.
ung lam cac chi tit phai qua gia
cng ct
bin xe, sat xi xe...Vi thep la mong co th c trang
nghip thc phm lam hp hay trang kem hay kem -nhm la
8.5.2.Thep d ct (tu dng) :
Thep d ct (con c goi la thep t ng) c d
got, s lng nhiu, khng chu tai trong ln, yu cu bong b mt cao va
nng sut cao.
Thanh phn hoa hoc : lng cac bon t 0,10 0,40%, t chc phn ln la phe rt va
mt phn peclit. Lng pht pho va lu huynh cao hn mc bnh thng, phtpho
khoang 0,080,15%, lu huynh khoang 0,15 0,35%. Lng mangan 0,801,00%
tao ra MnS lam phoi d gay vun. Thi gian gn y ngi ta con cho thm ch
(0,1 0,30) vao the 5 p d ct tng kha nng c t cua no (ch co nhit chay thp
hi ct got, lam phoi t ri).

hep ln :
cht lng rt cao dung ch tao cac ln : bi, ua (bi

t go
327
O
C d b chay k
Cac mac thep d ct :12S, 20S, 30S, 11SPb, 40SPb, 40MnS. Cng dung : bulng,
ai c, vt, bac, mt s banh rng...
8.5.3T
y la loai thep co
cn) trong may moc.
1-Diu kin lam vic va vu cu :
149
Cac b mt lam vic cua ln chu ng sut tip xuc cao vi s lng chu trnh rt
ln, do hin tng trt ln vi nhau nn tai tng thi im chung b mai mon im.
Cac yu cu :
- cng va tnh chng mai mon cao ( 64HRC)
o

: lng cac bon cao 1%, hp kim hoa crm t

yn t 1%. tranh cac
-C tnh phai ng nht, tuyt i khng c c im mm.
- bn moi tip xuc cao.
2-Dc dim v thanh phn hoa hoc va nhit luvn :
a-Thanh phn hoa hoc
0,501,50%, nng cao thm ti, mangan va silic mi ngu
im mm phai han ch lu huynh va phtpho, kh rt thp (P,S < 0,02%, khng cha
kh).
b-Nhit luyn : Ti trong du nhit 850860
O
C, ram thp nhit
150180
O
C. Tin hanh gia cng lanh giam ti a lng austenit d luc nay cng
at 65 HRC.
3-Cac mac thep :
OL100Cr0,6; OL100Cr0,9; OL100Cr1,5; OL100Cr1,5SiMn. Ngoai ra chung con
ng cu can ren, ta r, dung cu o, pit tng va xi lanh bm cao
no
tip theo ch trong lng mt met ray
u P45; P60...(tng ng mi met ray nng 45 kG va 60 kG). Ray
.5.5.Thep chng mai mon cao : (thep Hadfield)
Loai thep nay cha cac bon cao (0,90
c dung lam ban ren, du
ap...
8.5.4.Thep duong ray :
La loai thep cac bon cht lng cao, vi ham lng cac bon va mangan tng i
cao : 0,500,80%C, 0,601,00%Mn, lng phtpho va lu huynh thp : 0,05%S,
0,04%P. Vit Nam cha co tiu chun cho thep ng ray, theo tiu chun cua Nga
c ky hiu bng ch P (raytxnaia xtal) va s
tnh bng kilgam. V d
hong co th tn dung lam cac chi tit va dung cu khac nh : uc, dao, nhp, dung cu
gia cng g ...
8
1,30%) va lng mangan ln
1,4 14,50%), t chc la austenit, nhng chng mai mon rt cao khi lam vic trong
iu kin tai trong va p manh, ma sat ln va ap lc cao. Khi lam vic trong iu kin
n se xay ra hai hin tng sau :
-Mang tinh th b x lch gy ra bin cng trn lp b mt.
-Di tac dung cua ng sut se co chuyn bin austenit thanh mactenxit lam tng
ng va tnh chng mai mon.
im c bit cua thep nay la lp co tnh chng mai mon cao lun tn tai trn b
t cua no. Ch tao chi tit cua thep chng mai mon cao bng phng phap uc. Hin
i ch co mt mac thep : 130Mn13 ( - ch ch tao bng phng phap uc).
Cng dung : lam xch xe tng, may keo, ham may nghin a, rng gau xuc, li ben
ay gat, ghi ray...
.5.6.Dy thep cac loai :
Dy thep c san xut t nha may luyn kim bng phng phap keo ngui. C
nh cua dy thep phu thuc va ham lng cac bon va mc bin dang. Dy thep co
(1 0

tr


c

m
ta

m
8

t
150
ham lng cac bon thp thng c trang kem dung lam dy in thoai va trong sinh
oat. Dy thep co ham lng cac bon trung bnh (0,50 h
151
0,70%C) dung lam cac lo xo
on. Dy thep co ham lng cac bon cao, mc bin dang ln dung lam dy cap...
.6.THEP CO CNG DUNG D C BIT :
.6.1.Thep khng r :
rng khac nhau. Mi loai thep khng r ch co



: khi chiu su kim loai b xm thc < 0,125 mm/nm



ng crm > 12,5%
tr
8
8
Thep khng r bao gm mt ho hp kim trn c s st ma tnh cht c ban cua
chung la chng n mon trong cac mi t


















kha nng chng n mon trong mt s mi trng nht nh. Tnh chng n mon ( bn
n mon) cua thep chia ra cac cp sau :
Hnh 8.1 - Anh hng cua bin dang n bn dy thep
-Tnh chng n mon cao
-Tnh chng n mon at yu cu : khi chiu su xm th c : 0,125 1,25 mm/nm.
-Tnh chng n mon yu (khng at yu cu) : khi xm thc > 1,25mm/nm.
Nguyn nhn cua hin tng thep b r la do n mon in hoa v trong thep co hai
pha vi in th in cc khac nhau. V vy nguyn ly chung ch tao thep khng r la
-Nng cao in th in cc cua pherit va cacbit (hai pha c ban trong thep) ln xp
x nhau, lam giam dong in n mon.
-Lam cho thep co t chc mt pha, vi thanh phn ng nht (austenit, pherit).
c im chung cua cac loai thep khng r la : ham lng cac bon thp (cang thp
tnh chng n mon cang tt) thanh phn crm va hp kim cao. Cac loai thep khng r
u co l

1-1h

r pherit :
c bon thp hn t 0,08
ep khng r hai pha (mactenxit) :
La loai thep co 0,1-0,40%C va 13%Cr vi hai pha la pherit va cac bt crm. Gm
cac mac sau : 12Cr13, 20Cr13, 30Cr13 va 40Cr13. Nho m thep ny co tnh chng n
mon cao trong khng kh, nc sng, nc may va axit HNO
3.
Cng dung : lam
trang sc, c vt khng r, chi tit chu nhit (<450
O
C) dung cu m, bi chng n mon...
2-1hep khng
La loai thep co lng ca 0,20%C vi lng crm rt cao t
u nung
t hin cac pha don lam cho tnh deo kem i. Nhom thep
i
nhit n 900
1725%Cr, tnh chng n mon cao hn nhom trn. Do vy thep ch co mt pha la
pherit. Gm cac mac sau : 8Cr13, 12Cr17, 15Cr25Ti...Chung co c im la n
nong lu cao hn 475
O
C se xu
nay s dung c trong kh hu bin, nc bin, mi trng axit, cng nghip hoa du...
3-1hep khng r austenit :
La loai thep co lng cac bon rt thp, lng crm cao > 16 18% va niken cao
6 8%, t chc mt pha la austenit. in hnh nht la ho 18.8 va 18.9 (18%Cr va
810%Ni). Gm cac mac thep sau :12Cr18Ni9, 08Cr18Ni11, 08Cr18Ni10Ti,
12Cr18Ni9Ti, 04Cr18Ni10...c im chung la : tnh chng n mon cao, hoan toan n
nh trong nc sng, nc bin, hi nc bao hoa, qua nhit, dung dch mu . Hoan
toan n nh trong HNO
3
vi moi nng , trong H
2
SO
4
ngui, trong HCl loang. Co tnh
deo cao, c tnh bao am. Cng dung : s dung trong cng nghip san xu t axit, hoa du
va thc phm, chi tit chu 1000
O
C. Chung co nh m la t tin (do c i
lng niken cao), kho gia cng ct got (rt deo) va trong mt s tng hp b n mon
tinh gii.
4-1hep khng r hoa bn tit pha :
Co thanh phn va t chc tng t thep khng r austenit nhng cha lng crm va
niken thp hn (13 17%Cr, 4 7%Ni), ngoai ra con co Al, Cu, Mo...T chc la austenit
nhng khng n nh. Thep nay co tnh cng ngh va c tnh cao, d gia cng bin
hoa bn bng hoa gia nhit thp tranh c
bin

: la kha nng bn hoa hoc nhit cao, chng lai vic
o thanh lp vay xyt va ngn can s phat trin cua no.
-Co tnh bn nong ln : la kha nng vt liu chu c tai trong nhit cao.
hit cao di tac dung cua tai trong khng i nho hn gii han chay kim loai b
in dang deo mt cach chm chap theo thi gian va goi la dao. anh gia bn cua
ep nhit cao bng hai ch tiu la gii han dao va bn dao. bn dao la ng
t gy ra pha huy dao sau thi gian xac nh tai nhit a cho (v du
dang va ct got tt, co th tin hanh
dang va xy hoa, co tnh chng n mon cao tng ng ho 18.8. Thng lam kt
cu may bay.
8.6.2.Thep bn nong :
Thep bn nong la loai thep co kha nng chu tai trong lu dai trn 500
O
C c s
dung trong cac lnh vc nh : ni hi, ng c phan lc, tua bin kh, tn la...
1-Yu cu cua thep bn nong :
-Co tnh n nh nong cao
ta

n
b
th
su
b/1000
=
50MN/m
2
tai 850
O
C). Gii han dao cn thit co bin dang xac nh (v du 0,2%), 2
152
sau thi gian th n nh (vi du 1000h) tai nhit a cho (v du
0,2/1000
= 170
N/m
2
).
-1hep lam xu pap xa :
Xu pap xa trong ng c t trong lam vic trong iu kin tai trong cao, mai mon
a va p ln, b n mon do kh chay, chu nhit 650
M
2

v 700
O
C. lam xu pap xa ta
ung loai thep co cac bon trung bnh (0,35 d 0,50%), cha crm cao (9,00 10,00%) va
% Si. Di tac dung cua nhit cao tao ra xyt Cr
2
O
3
, SiO
2
bn st cht chng n
on hoa hoc. Cac mac thep thng dung : 40Cr9Si2, 40Cr10Si2Mo, 30Cr13Ni7Si2,
45Cr14Ni14W2Mo.
3-1hep l i hoi va tua bin hoi :
Cac ni hi va tua bin hi tai cac nha may nhit in thng lam vic nhit
540
O
C v p sut 250 at hay 560
O
C va ap sut 160 at. am bao tui tho lu dai (n
100 000 h) ta phai s dung cac thep phu hp.
Vi nhit nho hn 450
O
C co th dung CT34, CT38, C15, C20 lam ni hi. ng
qua nung hi, ng dn hi (540

2
m
am n
a a
560
O
C) s dung mac : 12CrMo, 12CrMoV. Canh tua
bin hi dung thep : 15Cr12WNiMoV, 15Cr11MoV. Vi ni hi ap sut siu cao dung
loai the 9Cr14Ni19W2NbB.







p
















153
Hnh 9.1 - S tin (a) va s mt ct khi tin
1)Phi; 2)Phoi; 3)Ranh lom; 4)Dao; 5)Mt trc; 6)Mt sau
CHUONG 9 : THEP DUNG CU
Thep dung cu la loai c s dung ch tao cac dung cu ct got, bin dang kim
ai va dung cu o. Tuy s lng dung cu khng nhiu lm nhng chung co vai tro
uyt nh n nng sut, cht lng va gia thanh cua san phm c kh. Vic chun b
ung cu c vao san xut.
9.1.
in rt nng n.Ta khao sat iu
u co cng trn di 200HB. Khi ct thep
-Tn


lo
q
d lun lun phai i trc va phai hoan thin trit trc khi b
HOP KIM LAM DUNG CU CT 9.1.THEP VA
1.-Diu kin lam vic va yu cu :
1-Diu kin lam vic :
Nhn chung dung cu ct got lam vic trong iu k
kin lam vic cua dao tin, la dung cu ct in hnh.
- tao phoi li ct phai chu ap lc ln va sinh cng c hoc ln pha huy kim
loai
-Dao b mai sat manh : mt trc vi phoi, mt sau vi phi. Sau mt thi gian nht
nh hai mt nay b mai mon manh, khoang cach hep lai, li ct b gay va dao b cun,
phai mai lai mi dung c.
-Cng tach phoi va mai sat bin thanh nhit, phn ln tp trung mui dao lam cho
cng giam i nhanh chong, lam xu kha nng ct got.











2-Yu cu :
Xut phat t iu kin lam vic thep lam dung cu ct co cac yu cu sau y
-Co cng cao 60HRC vi vt li
im bn nong phai cao hn 65HRC. khng r hay hp k
h chng mai mon cao han ch tao thanh ranh lom trn mt trc cua dao.
cng cang cao tnh chng mai mon cang ln, khi cng cao hn 60HRC c tng ln
mt n v tnh chng mai mon tng 25-30%. Vi cung gia tr cng th tnh chng
mai mon phu thuc vao lng cac bit d, cac bt d cang nhiu tnh chng mai mon
cang cao.
154
-Tnh cng nong cao : tnh cng nong la kha nng thep gi c cng ln hn
60HRC nhit cao. Khi ct got cng c hoc va ma sat se tp trung chu yu vao mui
dao va lam dao nong ln, cng giam i va kha nng ct got se giam i nhanh chong.
Do vy phai a vao thep cac nguyn t hp kim nng cao tnh cng nong.
Ngoai ba yu cu chnh o ra thep lam dung cu ct con phai thoa man cac yu cu
bin dang ...
9.1.
p la loai the p co tc ct got t 5-10 m/phut.
1-1h
( 70A... CD130A). y la loai
nh va phtpho thp (P
v bn, dai, thm ti tt, tnh gia cng ap lc va
2.Thep lam dao ct co nng sut thp :
Thep lam dao ct co nng sut th
ep cac bon :
Gm cac mac thep CD70, CD80... CD130 hay CD
thep cht lng tt va cht lng cao, vi lng lu huy
0,0300,035; S 0,020 0,030). Chung co c im :
-Sau khi ti va ram thp co cng 60 HRC u ct got.
-D bin dang nong va gia cng ct got, gia thanh thp.

t
- thm ti thp phai ti trong nc bin dang ln, khng lam c cac dung
cu c hnh dang phc tap.
-Tnh cng nong thp, khng lam vic cao hn 200250
O
C.
p trung bnh va
cac
un
hnh la 130Cr0,5 sau khi ti va ram thp
at
o ct co nng sut cao - thep gio :
Cng dung : lam cac dung cu ct nho, hnh dang n gian vi nng sut thp hay gia
cng bng tay : dua, li ca st, uc...
2-1hep hop kim :
La nhom the co cac bon cao (khoang 1%) c hp kim hoa
thp, co thm ti tt va tnh chng mai mon cao. Gm hai loai :
-Loai co tnh thm ti tt : in hnh la 90CrSi : tnh cng nong trn di 300
O
C,
ti trong du cng vn > 60HRC, gia thanh khng cao lm. Cng dung : lam
d g cu ct hnh dang phc tap, kch thc nho : tar, ban ren, mui khoan, dao doa, dao
phay... D b thoat cac bon khi nung nong (do cha nhiu silic)
-Loai co tnh chng mai mon cao : loai thep nay co cac bon rt cao > 1,30%, vi
0,50%Cr va 4-5%W. Gm hai mac thep in
cng 65-66HRC, dung lam dao cao ru, xen giy, ct da... 140CrW5 ti trong
nc va ram thp at 67-68HRC (con co tn la thep kim cng) lam dao phay, tin
sa cac phi cng (b mt truc can thep a ti).
9.1.3.Thep lam da
Thep gio la loai thep lam dung cu ct quan trong nht va tt nht v no ap ng y
u cac yu cu cua vt liu lam dao.
-Tc ct got 35-80 m/phut (gp 37 ln nhom trn)
-Tnh chng mai mon va tui bn cao (gp 810ln)
- thm ti c bit cao (thm ti vi tit din bt ky)
1-1hanh phn hoa hoc va tac dung cua cac nguvn t trong thep gio :
a-Cac bon : t 0,70 1,50% u hoa tan vao mactenxit va tao thanh cac bit vi
cac nguyn t W, Mo va c bit la vanai lam tng cng va tnh chng mai mon.

155
156
-Crm :co trong moi loai thep gio vi s lng ging nhau khoang 4%
(3,8 4,40%) co tac dung nng cao thm ti. Do tng lng Cr + W + Mo cao nn
thep gio co kha nng t ti va ti thu vi tit din bt ky.
-Vonfram : la nguyn t hp kim quan trong nht va chim s lng ln nht trong
thep gio (6 18%) co tac dung nng cao tnh cng nong. Cac bit vonfram hoa tan vao
austenit khi nung nn sau khi ti mactenxit cha nhiu vonfram. Cac bit nay ch tit ra
kho ctenxit 560 570
O
C nn duy tr cng sau khi ti n 600
O
C.
d-Mlipen : dung thay th vonfram do tac dung tng t vonfram, no co th
thay th vonfram theo ty l nguyn t 1/1 nhng khi lng ring nho hn (10,3 g/cm
3
)
so v
3
) nn 1%Mo thay th c 2%W lam cho gia thanh thp.
-Vanai : la nguyn t tao thanh cac bit rt manh. Cacbit vanai t hoa tan vao
austenit khi nung nong, no dang nho mn, rt cng va phn tan nn gi c hat nho
khi nung nong va nng cao tnh chng mai mon. Ty l s dung trong thep gio t 1
b

i ma
i vonfram (19,3 g/cm
e
2%
khng nn dung qua 5% v rt kho mai nhn.
nguyn t khng tao thanh cacbit, no hoa tan vao st tao thanh dung
dch
f-Cban : la
rn. Lng cha cua no t 510% gop phn nng cao tnh cng nong, vt qua
gii han nay lam cho thep b don ma khng nng cao thm tnh cng nong.
2-1chuc t vi :
La loai thep hp kim cao (1020%) va cac bon cao nn trang thai sau khi uc la
thep lburit, cha nhiu cac bit di dang cung tinh lburit hnh xng ca rt cng
va d n. V vy phai tin hanh can, ren vi lng ep ln lam nho mn cac bt va u
khng hoan toan 840860
o
O
C at cng 241269HB mi tin hanh ct got c.



















Hnh 9.2 - T chc t vi thep gio
a)Sau khi uc
b)Sau khi can ren
c)Sau khi ti ram
a) b)
c)
3-^hit luvn :
Tin hanh ti va ram nng cao cng, tnh chng mai mon va tnh cng nong.
hit ti cua cac loai thep gio noi chung xp x 1300
O
C vi sai s hep ( 10
O
C).
hng nung nong cao hn hay thp hn v nhng ly do sau y :
-Khi nung thp hn austenit cha bao hoa u W nng cao tnh cng nong : khi
ung n A
C1
(
N
K

n 850
O
C) mi co chuyn bin peclit thanh austenit. Ti nhit
5 900
O
C thep co cng thp khoang 45 8 0 50HRC, khng u ct got c. Khi nng
hit ln cao hn cacbit hp kim bt u hoa tan cang nhiu vao austenit lam cho no
ang giau nguyn t hp kim. Ti 1000
O
C a bao hoa Cr
23
C
6
, Fe
3
W
3
C ch bt u hoa
n manh nhit 1150
O
C, n gn 1300
O
C austenit cung ch hoa tan c 8%W. Cac
it VC hu nh khng hoa tan vao austenit. Nguyn ly chung khi chon nhit ti la
n lng nhit cao austenit cha nhiu vonfram nht mactenxit co tnh cng
ong cao nht, cac bit VC cha hoa tan gi cho hat nho, nng cao tnh chng mai mon.
-Nu nung nong cao hn quy nh cac bit hoa tan nhiu, hat phat trin manh lam
chay bin gii hat.

n
c
ta
b
t
n

thep gion, trong mt s trng hp b
Sau khi ti t chc thep gio gm mactenxit giau vonfram, austenit d (30%) va cac
bt d (1520%) cng 61 63 HRC cha at c cao nht v vy pha i tin hanh
ram tip theo.
Tin hanh ram thep gio ba ln, nhit 560
O
C, mi ln gi nhit m
157
t gi. Tai nhit
onfram Fe
3
W
3
C nho mn bt u tit ra lam mac ten xit ngheo
ng tng ln. Nu tin hanh gia cng lanh
mac ten xt ram, austenit d (5%), cac bt d

nung nong cacbit v
nguyn t hp kim, nng cao im M

ln va lam giam ng sut nn austenit d mi
chuyn bin thanh mac ten xit ram lam c
th ch ram mt ln. T chc sau khi ram :
(1520%), cng at 6365 HRC. nng cao cng cho thep gio co th tin
hanh thm cac bon - nit cng at 70 HRC nhng hi b don.














Hnh 9.3- Quy trnh nhit luyn kt thuc thep gio 80w18Cr4VMo

4-Cac loai thep gio va cng dung :
Cac mac thep gio thng dung gm : 75W18V; 90W9V2; 140W9V5; 90W18V2;
90W18Co5V2; 95W9Co10V2...Cng dung : thep gio c s dung rt rng rai lam cac
dung cu ct got ln, hnh dang phc tap, iu kin lam vic nng n va co nng sut cao,
m cac loa cacbit : cac

tui tho ln nh : dao phay, doa, chut, xoc, mui khoan, dao tin, bao...
9.1.4.Hop kim cung :
La loai vt liu lam dung cu ct got co tnh cng nong cao nht n 8001000
0
C,
tc ct got co th at hang trm m/phut.
1-1hanh phn hoa hoc va cach ch tao :
a-Thanh phn hoa hoc : Thanh phn chu yu cua hp kim cng g
bit vonfram titan, tantan va kim loai co ban lam ch t dnh kt. Tnh cng nong cao va
tc ct got ln la do ban cht cua nhng loai cac bit noi trn.
b-Cach ch tao : Hp kim cng c ch tao bng luyn kim bt. Tao cac bt vonfram,
ti tan va tan tan sau o nghin nho n c hat 0,105 m. C ban cung c nghin
trn. Trn bt cac bit va c ban theo ty l quy nh va khuy ao
b-N
0% tr i tng cac ty l trn.
o, 15%TiC va 79%WC

n
ng tt. Do ch tao bng
co graphit v se tao ra cac im mm.
nho vi c hat nh
trong nhiu gi lam ng u thanh phn. Ep thanh hnh san phm va thiu kt
1450
0
C c ban chay ra dnh kt cac phn t bt cac bit vi nhau.
2-Phn loai va kv hiu :
Da vao s lng cac bit ta phn hp kim cng ra lam ba nhom : nhom mt cac bit,
hai cac bit va ba cac bit.
a-Nhom mt cac bit : Gm co WC va Co. Ky hiu : WCCo3, WCCo4, WCCo6,
WCCo8, WCCo10. Trong o s ng sau Co ch lng cha cua no theo phn trm,
lng WC bng 100% tr i lng Co.
V du : WCCo8 gm co : 8%Co va 92%WC
hom hai cac bit : Gm WC, TiC va Co. Ky hiu : WCTiC30Co4, WCTiC15Co6
WCTiC5Co10... s ng sau Co va TiC ch lng cha cua chung theo phn trm.
Lng WC bng 10
V du : WCTiC15Co6 gm co : 6%C
c-Nhom ba cacbit : Gm WC, TiC, TaC va Co. Ky hiu : WCTTC7Co12,
WCTTC10Co8, WCTTC20Co9...S ng sau Co va TTC ch l ng cha cua Co va TiC
+TaC theo phn trm (mun tm ty l cua mi loai phai tra bang). Ty l WC bng 100%
tr i tng cac ty l trn.
V du : WCTTC17Co12 gm co : 12%Co, 17%(TiC+TaC) va 71%WC
3-1chuc va co tinh :
a-T chc : T chc cua hp kim cng gm cac hat a canh sa g nm trn nn ti la Co.
Yu cu chung la hat cang nho mn va cang phn b u ca
luyn kim bt nn bao gi cung co r xp, nhng khng c qua 2%. Trong qua trnh
tao cac bit khng c
b-C tnh : Hp kim cng co cng rt cao t 8290HRA (7075HRC), tnh chng
mai mon rt cao, tnh cng nong ln nhng kha don. Vi cung lng cban nh nhau th
c xem la cang tt. kt hp
t nht ta thng dung lng cban khoang 6-8%.
s lng cac bit cang nhiu c tnh se cang cao ln va
gia cng va tnh, don t
158
4-C
ng c s dung ngay cang nhiu lam dung cu ct got va khun dp.
ot hnh dang n gian va
t kem ch khoang 50% cua rhep.
CU BI N DA NG NGUI (KHUN DP NGUI) :
hc gia cng rt ph bin

hu ap lc ln ra, khun dp
c ln khng tao
pho
ng dung :
Hp kim c
Do cng va tnh cng nong rt cao nn v phng din ct got th hiu qua s dung
vonfram trong hp kim cng cao hn thep gio khoang 10 ln.
Hp kim cng c s dung lam cac loai dung cu ct g
nho, thng dang tm mong nh dao tin, dao bao. Ngoai ra no con dung lam khun
dp, khun keo co kch thc nho, mui khoan t, a...
So vi thep dung cu, hp kim cng co tnh don cao hn, khng chu c va p va
tai trong ng, tnh dn nhi
9.2.THEP LAM DU NG
La loai thep lam dung cu bin dang deo kim loai nhit nho hn nhit kt
tinh lai (thng dung nht la nhit thng). y la hnh t
cho nng sut cao.
9.2.1.-Diu kin lam vic va yu cu :
Dung cu bin dang ngu i ma in hnh la khun dp ngui co iu kin lam vic
gn ging dung cu ct nhng co c im khac hn. Ngoai c
con chu ng sut un, lc va p va ma sat manh. Do din tch tip xu
i nn khun dp ngui thng b nong ln khoang 200250
O
C khi lam vic. Vi
iu kin lam vic nh trn vt liu khun phai at c cac yu cu sau :
c
-Co cng cao : do tin hanh bin dang kim loai trang thai ngui nn vt liu co
ng ln. Tuy theo vt liu em dp cng khun t 58 62 HRC, khng nn cao
hn gii han nay v lam khun b don, d t me khi lam vic.
-Tnh chng mai mon ln, a
s
m bao hang van, chuc van san phm ma kch thc
chu c tai trong ln va va p. Vi cac khun co
n.
t luyn :
1-1h
a
ng cac bon se giam xung c 0,40 0,60%. Khi yu
khun khng thay i.
- deo va dai bao am :
kch thc ln cn thm yu cu thm ti cao va t bin dang khi nhit luy
9.2.2.Dc dim v thanh phn hoa hoc va nhi
anh phn hoa hoc :
am bao c c yu cu trn thep lam khun dp ngui phai co thanh phn hoa hoc
hp ly.
-Cac bon : lng cac bon cao trn di 1% am bao cng cao, tnh chng mai
mon ln. Khi chu va p manh l
cu chng mai mon tht cao lng cac bon n 1,50 2,00%
-Nguyn t hp kim : thanh phn hp kim phu thuc vao hnh dang, kch thc,
tnh chng mai mon va thm ti. nng cao thm ti dung cac nguyn t crm,
i loai). nng cao tnh chng mai mon phai
%
2-C
hi ti chu y ly nhit cao hn so vi dao ct t 20 40
O
C
m
1-1hep lam khun be (chiu dav thanh khun nho hon 75mm):
mangan, silic, vonfram (khoang 1% m
dung lng crm n 12
h d nhit luvn :
Ti va ram thp. K
austenit ng nht hn. Khi ram cung chon nhit cao hn.
9.2.3.Thep la khun dp ngui :
159
Ta s dung mac thep CD100-CD120 lam cac khun be, hnh dang n gian, chu tai
trong nho, cng cao, tnh chng mai mon thp.
2-1hep lam khun trung binh (chiu dav thanh khun 75 100 mm):
lam khun trung bnh hay khun be, hnh dang phc tap, chu tai trong ln ta
WMn, 10CrWSiMn.
n ng va chu mai mon ln ta dung loai thep cha
dung cac thep hp kim thp : 100Cr, 100Cr
3-1hep lam khun lon va chng mai mon cao(chiu dav thanh khun 200300 mm):
lam cac khun l , chu tai n
12%Cr va lng cac bon rt cao (1,502,00%) : 200Cr12, 150Cr12Mo, 130Cr12V.
Nhom thep nay co c im :
- thm ti ln : ti trong du chiu su ti at 150200 mm, do o am bao
n,
c nhau.
b cng cao khi khun ln.
-Co th ap dung nhiu ch ti va ram at c yu cu kha
4-1hep lam khun chiu tai trong va dp :
Vi cac khun dp chu va p ln ta dung loai thep cha cac bon trung bnh va
lng hp kim 35% am bao dai. Gm cac mac sau : 40CrW2Si, 50CrW2Si,
h tao ban thanh phm va phi
kh thng dung nht la cac loai khun ren, ep ,keo
9.3.
dp ngui :
b nung
h ng thng xuyn, lin tuc.
o cao, do vy khun
nong thng co kch thc ln, chu tai trong ln n hang

c cac yu cu trn thep lam dung cu bin dang nong co cac c im sau
trung bnh trong khoang t 0,30 0,50% tuy theo
tng loai khun.
60Cr2Si, 40CrSi, 60CrSi.
Hin tai co xu hng s dung hp kim cng lam cac khun dp ngui co kch thc
nho, at hiu qua cao hn thep.
9.3.THEP LAM DU NG CU BI N DA NG NONG (KHUN DP NONG) :
Bin dang nong la hnh thc gia cng chu yu c
trong san xut c kh. Trong c
1.Diu kin lam vic va yu cu :
1-Diu kin lam vic :
Dung cu bin dang nong (ma in hnh la khun dp) co iu kin lam vic khac
hn khu n
-Dung cu (khun) lun tip xuc vi phi nong ti 1000
O
C, do vy chung
nong n 500700
O
C n ng kh
-Do c nung nong n nhit cao nn phi thep co tnh de
khng cn cng cao nhung cu bin dang ngui.
-Dung cu bin dang
trm hang nghn tn.
2-Yu cu cua dung cu bin dang nong :
- bn va dai cao, cng va phai chu c tai ln va va p, cng
khoang 350 450 HB (3546 HRC).
-Tnh chng mai mon cao am bao tao ra hang nghn hang van san phm. Do lam
vic nhit cao nng sut cua dung cu bin dang nong thp hn bin dang ngui n
khoang ln.
-Tnh chu nhit cao va chng moi nhit ln.
9.3.2.Dc dim v thanh phn hoa hoc va ch d nhit luvn:
at
-Cac bon : ham lng cac bon
160
-Thanh phn hp kim : co ham lng phu hp am bao tnh ti thu c tnh ng
nht va tnh chu nong. nng cao thm ti s dung crm, niken. Nng cao
thm ti va chu nong phai dung n 810% W.

n :
u vi kch thc 400 x 300 x 300 mm.
-Ch nhit luyn : gm ti va ram trung bnh nhn c t chc trstit ram co
cng, bn, dai phu hp vi iu kin lam vic.
9.3.3.1hep lam khun re
Cac khun ren thng co kch thc ln, chu tai trong cao va va p, b nung nong
t (500550
o
C) do thi gian tip xuc vi phi ngn. Thng dung cac mac sau :
50CrNiMo, 50CrNiW, 50CrNiSiW, 50CrNiTi, 50CrMnMo. Nhom thep nay co c
im :

50CrNiMo, cac mac con lai dung khi
u hn vi phi), chu ap sut cao nhng
-Tnh thm ti cao, ti thu trong d
-Ti va ram t 500600
O
C.
- cng phn ui nn thp hn phn lam vic t 5-10 HRC.
Vi bua ren co trong lng > 3 tn thng dung
trong lng bua < 3 tn.
9.3.4.1hep lam khun ep chav (keo.chn. ep) :
Khac vi khun ren, thep lam khun chn, ep nong (ep chay) co kch thc be hn
nhng lai chu nhit cao hn ( do tip xuc l
tai trong va p nho. Do nhit b mt kha cao n 60700
O
C nn phai dung loai
thep hp kim cao (khoang 10%) bng crm va vonfram. Lng cac bon t 0,300,50%.
Ngoai ra con dung vanai (1%) nng cao tnh chng mai mon va gi cho hat nho,
molipen (1%) nng cao thm ti. Cac mac the ng dung la
cng va tnh chng mai mon cho b mt
p th : 30Cr2W8V,
30Cr2W8, 40Cr5W2VSi. nng cao thm
khun ep ta thm cac bon - nit nhit 500 600
O
C (cn lu y phai thm thp hn
nhit ram)
9.4.THEP LAM DU NG CU DO :
Trong san xut c kh thng s du ng cac dung cu o co cac cp chnh xac khac
:
Cac dung cu o thng xuyn tip xuc, co sat vi chi tit gia cng n d b mai
mon, bi dang lam sai lch kt qua o. Do vy thep lam dung cu o phai co cac yu
cu sau y :
- ng va tnh chng mai mon cao 63
nhau : panme, thc cp, dng, calip, thc o dai ...
9.4.1.Diu kin lam vic va yu cu
n
c 65 HRC am bao khng b hay t b
mai mon tai phn lam vic, gi c chnh xac trong sut thi gian lam vic lu dai.
-Kch thc n nh : kch thc khng thay i hay rt t thay i trong sut thi
gian lam vic (hang chuc nm), cn lu y hai ch tiu sau :
+H gian n nhit nho.
+S n nh cua t chc trang thai lam vic la lu dai
- hn bong b mt cao khi mai (n cp 14) va t bin dang khi nhit luyn.
9.4.2.Th m dung cu do cp chinh xac cao :
at c cng va tnh chng mai mon cao phai co ham lng cac bon 1%.
Dung ca nguyn t hp kim crm va mangan (khoang 1% mi loa i) nng cao
s

n
ep la
c
161
thm ti, t bin dang. Mangan co tac dung lam tng thm austenit d n mc thch
hp cho kch thc hu nh khng thay i.
c sau khi ti tin hanh hoa gia (ram nhit thp hn
150
O
C) nhn c t chc mactenxit ti co cng va tnh chng mai mon cao, at
bong cao khi mai va h s gian n nhit rt nho 10
-
5
n nh kch th
10
-6
/
O
C. Cac ma c thep thng
dung : 100Cr, 100CrWMn, 140CrMn...
9.4.3.Th m cu do cp chinh xac thp :
Cac loai dung cu o cp chnh xac thp ch yu cu b mt lam vic co tnh chng
mai mon cao la u do vy ta co th dung cac oai thep sau y :
-Th cac bon thp : %C
ep la
ep 0,25% qua thm cac bon, ti va ram thp : C15, C20,
BCT38..
-Th cac bon trung bnh : C45, C50, C55 ti b mt va ram thp
-Th 38CrMoAlA : thm ni t.

.
ep
ep





















162
CHUONG 10 : KIM LOAI VA HOP KIM MAU

Trong chng nay ta se nghin cu cac hp kim khng phai trn c s st o la cac
loai mau chim s lng ln trong cac nguyn t kim
1-^hm
khi l
ng nhng khi lng ring cha n 1/3 ng th khi trong cung iu kin lam
bng mt na dy ng va b nung nong t hn.
-Tnh deo rt cao : rt d bin dang deo khi keo si, dy, dat thanh tm, bng, la,
mang, ep thanh cac thanh dai co bin dang phc tap.
-Nhit nong chay thp (657
O
C).
- n, cng thp.
Cac loai nhm nguyn cht c ky hiu theo TCVN nh sau : ng u la ky hiu
hoa hoc cua nhm, tip sau o la s ch ham lng nhm.
V du : Al 99,999 cha 99,999%Al
Al 99,98 cha 99,98%Al.
2-Phn loai hop kim nhm :
Trong ky thut hu nh khng s dung nhm nguyn cht ma chu y dung hp
kim nhm. Hp kim nhm c phn ra lam hai nhom : hp kim nhm uc va hp kim
nhm bi ng.
a-Hp kim nhm bin dang : la cac hp kim cha mt lng t cac nguyn t hp kim
co thanh phn nm bn trai im b trn gian pha. san xut cac san phm t nhom
hp kim nay ngi ta dung phng phap bin dang. Chung c chia ra lam hai phn
nhom nho : khng hoa bn c bng nhit luyn va hoa bn c bng nhit luyn.
p kim nhm bin dang khng hoa bn c bng nhit luyn : gm cac hp
kim co thanh phn nm bn trai im a. Cac hp kim nay co t chc la dung dch rn
moi nhi , khng co chuyn bin pha nn khng th hoa bn c bng nhit luyn.
Mun ho bn chung ch duy nht bng bin dang ngui.
hp kim mau. Nh a bit kim
loai. Tuy nhin y ta ch khao sat cac kim loai mau thng dung nht : nhm, ng.
kem, magi, titan...
10.1.NHM VA HOP KIM NHM :
V phng din san xut va s dung th nhm va hp kim cua no chim v tr th
hai sau thep. Vt liu nay co cac tnh cht rt phu hp vi nhiu cng dung khac nhau,
trong mt s trng hp em lai hiu qua kinh t ln va khng th thay th c.
10.1.1.Khai nim va phn loai :mmmmm
nguvn cht :
Nhm la nguyn t co mang tinh th lp phng tm mt, co mau sang bac. Nhm
co cac c im sau :
-Khi lng ring nho (2,70 g/cm
3
) : ch bng khoang 1/3 thep. Do vy lam giam
ng kt cu, chi tit, c s dung rng rai trong hang khng, vn tai...
-Co tnh chng n mon nht nh trong kh quyn : do lun co lp mang xyt
(Al
2
O
3
) st cht trn b mt co tnh bao v cao.
-Co tnh dn in cao : tnh dn in kem hn vang, bac, ng. dn in bng
62%
vic dy nhm nhe
b

n da
-H
t
a
163
-Hp kim nhm bin dang hoa bn c bng nhit luyn : gm cac hp kim
co thanh
hoa bn c bng nhit
n t hp kim, cac s ng sau
n0,6Ni1 12%Si; 2%Cu; 1%Mg; 0,6%Mn; 1%Ni; con la i
Al. Ch ch hp kim nhm uc.
AlCu5Mg1Ni3Mn0,2 5%Cu; 1%Mg; 3%Ni; 0,2%Ni con lai Al
phn nm bn phai im a, nhit thng co t chc hai pha la dung dch
rn va pha th hai. Khi nung nong n nhit cao hn gii han bao hoa pha th hai
hoa tan ht vao dung dch rn (co chuyn bin pha) nn co th
luyn.






















Theo TCVN 1659-75 ky hiu hp kim nhm bin dang nh sau : u tin la ky
hiu cua nguyn t nhm tip sau la ky hiu cac nguy
Hnh 10.1-Phn loai hp kim nhm
nguyn t hp kim ch lng cha cua chung theo phn trm.
V du : AlCu4,4Mg0,5Mn0,8 4,4%Cu; 0,5%Mg; 0,8%Mn; con lai Al
AlCu4,4Mg1Fe1,5Mn0,6 4,4%Cu; 1%Mg; 1,5%Fe; 0,6%Mn; con lai Al
b-Hp kim nhm uc : Gm cac hp kim cha kha nhiu cac nguyn t hp kim, co
thanh phn nm bn phai im b. Cac hp kim nay co nhit nong chay thp hn, co
t chc cung tinh nn tnh uc cao. Do cha nhiu pha th hai (chu yu la hp cht hoa
hoc) nn kha gion, khng th bin dang deo c, kha nng hoa bn bng nhit luyn
khng ang k. Ch tao san phm chu yu bng phng phap uc.
Theo TCVN 1659-75 hp kim nhm uc ky hiu nh hp kim nhm bin dang ch
khac la cui ky hiu co thm ch ch la hp kim uc.
V du : AlSi12Cu2Mg1M
la

164
AlSi7Mg0,3 7%Si; 0,3%Mg con lai Al
Ngoai hai loai hp kim nhm thng dung trn con co loai hp kim nhm thiu kt
c ch tao bng luyn kim bt. Bng cach pha nguyn liu di dang bt theo thanh
hn quy nh va thiu kt thanh san phm.
0.1.2.Hop kim nhm bin dang :
Ta ch nhin cu hp kim nhm hoa bn c bng nhit luyn v chung co vai tro
uan trong trong nganh vt liu.
-Hop kim nhm voi 4 Cu :
Hp kim nhm vi 4% ng la c s cua hu ht cac hp kim nhm bin dang. T
ian pha Al-Cu ta thy rng ng hoa tan kha nhiu trong nhm nhit cao
,65% tai 548
o
C) nhng lai giam rt manh khi ha nhit (con 0,5% nhit
ng). Lng ng d tha c tit ra di dang hp cht hoa hoc CuAl
2II
(ky hiu II
ch hp cht nay c hnh thanh t trang thai rn).
nhit thng t chc cn bng cua hp kim la dung dich rn

p
1

q
1

g
(5
th

cha 0,5%Cu
a mt lng nho CuAl
2II
(khoang 7%) co c ng va b n thp thp (200MPa). Khi v
nung nong n cao hn ng gii han hoa tan (520
o
C) pha CuAl
2II
hoa tan ht vao
va ch con lai mt pha la dung dch rn cua nhm cha 4%Cu. Khi lam ngui nhanh sau
ng nhi o pha CuAl
2II
khng kp ti t ra nn ta co dung dch rn qua bao hoa t
thng bn tng ln mt t (250 300MPa) va tng i deo. Nhng sau khi ti t 5
n 7 ngay bn va cng at c gia tr cao nht (n 400MPa). Hin tng nay
Nu sau khi ti ta tin hanh nung nong th thi gian at cng goi la hoa gia t nhin.
va bn se rut ngn lai nhng gia tr se thp hn. Nhit nung cang tng th thi gian
at bn , cng se cang rut ngn nhng gia tr cua chung cang thp.Qua trnh nay
goi la hoa gia nhn tao.
















Hnh 10.2-Anh hng cua nhit va thi gian n qua trnh hoa gia

165
T o thy rng ch nhit luyn hp kim nhm %Cu nh sau : tin hanh ti va
oa gia :
-Hoa gia t nhin t 5 7 ngay nu cn bn cng cao nht.
-Hoa gia nhn tao 100 200
o
C nu cn rut ngn thi gian va yu cu bn
ng va phai.
-Dura (nhm cung):
ura la hp kim h Al-Cu-Mg ( 4%Cu; 0,5
h


c
2
1,5%Mg) cac nguyn t hp kim c
it la magi lam tng manh hiu qua khi nhit luyn ti va ram. Ngoai ra trong thanh
Fe, Si va Mn. Fe va Si la tap cht thng gp trong nhm
a T. c im cua ura :
b
phn cua ura thng co thm
ma khng th kh bo ht c, con mangan a vao tng tnh chng n mon.
ura co t chc nhiu pha ngoai dung dch rn thay th cua Cu va Mg trong
nhm ra con co cac pha Mg
2
Al
3
; CuMgAl
2
(S); CuMg
5
Al
5
(T). Cac pha nay ong vai tro
pha hoa bn cho ura, c bit la pha S v
- bn cao (
b
= 450 480MPa), khi lng ring nho ( = 2,7 g/cm
2
) do o co
bn ring ln ( bn ring bng
b
/ ) n 15 - 16km.
-Tnh chng n mon kem do co nhiu pha co th in cc khac nhau. khc phuc
hin tng nay ngi ta phu mt lp nhm mong ln b mt ura bng can nong.
Ch nhit luyn cua ura : ti nhit 505 510
o
C trong nc va h a gia t
nhin t 57 ngay.
ura c s dung rng rai trong cng nghip hang khng va trong i sng.


o
0.1.3.Hop kim nhm duc :
Hp kim nhm uc thng dung ph bin nht trn c s Al-Si va thanh phn chu
u la cung tinh (do o thng goi la silumin). C tnh cua vt uc phu thuc chu yu
ao tc ngui va bin tnh khi uc. Thng uc trong khun kim loai nhn c
chc nho mn do co tc ngui ln.
-Silumin don gian :
Hnh 10.3-T chc t vi cua ura sau nhit luyn













1

y
v
t
1
166
La hp kim nhm uc ma thanh phn chu yu la nhm va silic vi ham lng silic
t 10 13%. T chc chu yu la cung tinh (Al+Si), rt th to (cac tinh th Si co dang
hnh que) bn va deo kha thp (
b
=130MPa; = 3%). Do vy phai bin tnh
nng cao c tnh. Dung mt hn hp mui (2/3NaF + 1/3NaCl) vi ty l 0,05 0,08%
bin tnh. Luc nay im cung tinh dch v bn phai va nhit chay giam 10 20
(Al +Si) va cung tinh nay kha
h cao
0
C.
Nh vy h p kim co t chc trc cung tinh gm Al +
nho mn (tinh th Si rt nho) lam c tn (
b
=180MPa; = 8%). Silumin n
p, yu
-Silumin phuc tap :
Silumin phc tap cung co tnh uc tt nhng c tnh cao hn do co thm nguyn t
u, Mg co tac dung tt khi ti va hoa gia ((
gian co c im la :
- Co tnh uc cao (do t chc chu yu la cung tinh)
-C tnh thp khng hoa bn c bng nhit luyn.
Do o silumin n gian thng dung uc nh hnh cac chi tit hnh dang phc ta
cu bn khng cao.














Hn


2

C
b
=200 250MPa; = 1 6%). Cac
lumin phc tap co thanh phn cac nguyn t thay i kha rng : 4-30%Si; < 1%Mg;
7%Cu. Cng dung cua chung la lam pit tng cac loai ng c v nhe, d tao hnh va
ket. Ngoai ra con lam thn va np ng c t.
0.2.DNG VA HOP KIM DNG
0.2.1.Dng nguyn cht :
ng la kim loai co kiu mang lp phng tm mt, khng co a hnh. ng
guyn cht co mau o nn con goi la ng o. ng co cac c im sau :
-Tnh dn in va dn nhit cao. V tnh dn in ch ng sau vang va bac.
-Chng n mon tt trong kh quyn, nc, nc bin hay kim, axit hu c do co
p xyt Cu
2
O trn b mt.
-Tnh deo rt cao, d bin dang nong, ngui ch tao thanh cac ban thanh phm.

si
1
t
1
1

n


l

h .4-T chc t vi silumin tr 10 c bin tnh (a) va sau bin tnh (b)
b) a)
167
- bn khng cao lm (
b
= 220MPa ) nhng sau bin dang deo tng ln ang k
(
b
= 425MPa ).
-Tnh han kha tt nhng khi cha nhiu tap cht (c bit la xy) giam i manh.
cng ct got kem do phoi qua deo khng gay, cai thin thng cho
ai hop kim dng :
u
-La tng :
La tng c chia lam hai loai : la tng n gian (ch co ng va kem) va la tng
hc tap (co thm mt s nguyn t kha c). Theo TCVN 1659-75 quy nh ky hiu la
ng nh sau : u tin la ch L (ch la tng) tip sau la ky hiu Cu va cac nguyn t
p kim. S ng sau cac nguyn t hp kim ch ham lng cua chung theo phn trm.
du : LCuZn30 la tng co 30%Zn, 70%Cu
LCuZn38Al1Fe1 la tng co38%Zn; 1%Al; 1%Fe; con lai Cu.
a-La tng n gian : Trong thc t dung loai cha t hn 45%Zn nn t chc cua no
h co dung dch rn
Tuy nhin ng cung co mt s nhc im :
-Khi lng ring ln ( = 8,94g/cm
3
)
-Tnh gia
thm ch vao.
-Nhit nong chay cao 1083
o
C, nhng tnh uc kem, chay loang nho.
Theo TCVN 1659-75 ng nguyn cht c ky hiu Cu va cac s ch lng cha cua
no trong o.
V du : Cu 99,99 co 99,99%Cu
Cu 99,80 co 99,80%Cu


168














10.2.2.Phn lo
Hnh 10.5-Anh hng cua tap cht n dn in cua ng
Trong ky thut t s dung ng nguyn cht ma chu yu s d ng hp kim ng.
Hp kim ng c chia ra lam hai nhom sau : la tng va brng.
La tng (ng thau) la hp kim cua ng vi nguyn t chu yu la kem.
Brng (ng thanh) la hp kim cua ng vi cac nguyn t khac tr kem .
1

p
t
h
V


va pha in t . c
la dung dch rn cua kem trong ng co mang A1 cha n 39%Zn 454
o
C.
y la pha chu yu quyt nh tnh cht cua la tng. Khi hoa tan vao ng kem lam tng
b

n kha manh, nhng khng lam giam nhiu deo cua hp kim. deo cao nht
ng vi 30%Zn.
la pha in t ng vi cng thc CuZn ( N = 3/2), la pha cng va don hoa bn
cho la tng. Do vy khng dung la tng cha cao hn 45%Zn v luc nay t chc ch toan
t don. Trong thc t ch dung loai di 40%Zn vi hai loai la tng mt pha
tit may qua dp su. La tng vi lng kem nho
v a
la ' nn r
va la tng hai pha.
La tng mt pha : thng cha t hn 35%Zn (LCuZn10) co tnh deo cao, c can
ngui thanh ban thanh phm lam chi
t 5 12% co mau o nhat dung lam tin xu, huy chng, khuy ao qun, dy keo
(fecmtuya) ...La tng cha 20%Zn (LCuZn80) co mau vang ging nh vang nn
thng lam trang sc. La tng cha khoang 30%Zn (LCuZn30) co deo cao dung lam
o an cac loai. C c la tng mt pha bn va rt deo nn thng pha thm 0,4 3%Pb
d ct got.
La tng hai pha : thng cha 40%Zn co t chc hai pha ( + ) c
169
o pha thm ch
deo hn so vi loai mt pha
ao.

g chong n mon trong nc bin), Al va Ni ( nng cao gii han
n)
yu la thic, la hp kim ng c
rt phc tap va co nhiu pha. Hp kim nay khi uc
tng tnh gia cng ct. La tng hai pha cng , bn va t
c cung cp di dang bng, ng, tm lam cac chi tit may cn bn c










a) b)

b-La tng phc tap : Ngoai Cu va Zn ra con cho thm cac nguyn t Pb ( tng
tnh ct got), Sn (tn
Hnh 10.6-T chc t vi cua latng 1 pha (a) va latng 2 pha (b)
b nh : LCuZn36Al3Ni2; LCuZn30Sn1; LCuZn40Pb1. La tng ph c tap dung lam
cac chi tit may yu cu bn cao hn, lam vic trong nc bin...
2-Brng :
La hp kim cua ng vi cac nguyn t chu yu khng phai la kem nh Sn, Al, Be
...Theo TCVN 1659-75 chung c ky hiu ging nh la tng, ch khac la thay ch L
u ky hiu bng ch B (ch brng).
1-Brng thic : la hp kim ng v i nguyn t chu
s dung u tin. Gian pha Cu-Sn
thin tch rt manh v vy thng dung t hn 15%Sn nn ch co hai pha : dung dch rn
va pha in t .Chung gm hai loai : brng thic bin dang va uc. c im cua
brng thic la :
- bn cao, deo tt nn thng dung vi lng cha t 8%Sn.
-Tnh uc tt : t co ( co <1%) , in y khun cao.
-Chng n mon cao, c bit trong kh quyn m bin : 0,001mm/nm.
a-Brng thic bin dang : thng cha t hn 8%Sn t chc la dung dch rn va hp
kim hoa thm P, Zn, Pb nng cao c tnh, giam ma sat va tng tnh gia cng ct.
Cng dung : lam bac lot, banh rng (BCuSn4Zn4Pb4; BCuSn5Zn2Pb5).
b-Brng thic uc : la loai cha nhiu hn 10%Sn hay vi tng lng cac nguyn t hp
kim ln hn 12%. Thng dung cac loai sau : BCuSn10Zn2; BCuSn5Zn5Pb5. Cng
a thy
hm co th hoa tan ti a vao ng gn 10%. T chc cua no chu yu la dung dch rn
ay th cua Al trong Cu co deo va kha bn. Kha nng chng n mon cao trong nc
in va kh quyn cng nghip.
Brng nhm mt pha (cha 5
dung: lam cac tng ai, chung, phu iu, hoa tit trang tr...
2-Brng nhm :
La hp kim cua ng vi nhm la chu yu. T gian pha Cu-Al t
n
th
b
9%Al) : BCuAl5, BCuAl7, BCuAl9Fe4 dung lam
ngng hi, h thng trao i nhit, lo xo tai dong in, chi tit bm, dung cho hai
un, uc tin xu...
Brng nhm hai pha (cha ln hn 9,4%Al) : co t chc la (
b
q
+ ) co bn
ng cao hn va co th nhit luyn c nh BCuAl10Fe4Ni4 dung lam bac lot truc.
-Brng berili :
La hp kim cua Cu vi 2%Be (BCuBe2) co gii han an hi cao khng thua kem
ep an h i (
c
3

th
h
= 1000MPa), co cng va tnh chng n mon cao lam vic n
0 340
o
C. No khng phat ra tia la khi va p nn rt thun tin trong cng nghip
hai thac mo, lam cac thit b in nhit cao...
0.3.HOP KIM LAM TRUOT :
vn co v
y moc va thit b v chung co mt s u im nht nh : d ch tao,
d t
ong ln (tua bin, truc xe la...).
h tao theo nguyn
ang 5%) phn b trn nn mm, y la loai thng dung nht. Ngoai ra
tit kim kim loai mau cac hp kim trt c trang ln mang bng thep C08s.
3 0
k
1
Mc du ln c s dung rt rng rai, nhng ngay nay cac loai trt
tr ang k trong ma
hay th, gia thanh thp va trong mt s trng hp ch co trt mi lp ghep c
(truc khuyu) hay chu c va p va tai tr
10.3.1.Yu cu di voi hop kim lam truot :
lam trt ca c hp kim phai thoa man cac yu cu su y :
-Co h s ma sat nho vi b mt truc thep. y la yu cu quan trong nht i vi
hp kim lam trt. Do vy t chc cua no phai tao ra din tch tip xuc vi b mt truc
thep la nho nht va co khe h cha du bi trn. Hp kim c c
ly hat cng (kho
co th dung nguyn ly nn cng hat mm co h s ma sat ln hn. Trong qua trnh lam
vic phn mm b mon i va tao thanh ranh cha du bi trn.
-t lam mo n truc thep va chu c ap lc cao. t lam mon truc thep trt c
lam t hp kim cua cac kim loai mm nh : Sn, Pb, Al, Cu... chu c ap lc cao va
170


Hnh 10.7-S cu tao cua hp kim trt












-Co tnh cng ngh tt, d uc, gia cng va bam dnh vao mang thep cao.
a nha vt liu hoc ngi Anh tm ra hp kim nay
3
-Ga thanh re.
Cac hp kim lam trt c phn lam hai nhom : nhom co nhit nong chay
thp va nhom co nhit nong chay cao.
10.3.2.Hop kim lam truot co nhit d chay thp (babit) :
Cac hp kim lam trt trn c s cac kim loai co nhit nong chay thp nh Sn,
oi la babit (ly tn cu Pb, Zn...co tn g
u tin la Babit). c tnh chung cua babit la rt mm t lam mon truc thep, h s ma
sat nho, gi du tt nhng khng chu c ap sut va nhit cao.
1-Babit thic :
La loai trt c s dung u tin co s kt hp tng i tt gia c tnh, tnh
ma sat va tnh chng n mon nhng qua t v cha nhiu thic. Chung c dung lam
cac trt quan trong vi tc ln va trung bnh nh : tua bin, ng c iden...Thng
dung nht la hai loai SnSb11Cu6 (83) va SnSb8Cu3 (89). T chc cua chung gm
nn mm la dung dch rn Sn(Sb) mau ti va hat cng la SnSb (hat a canh sang) Cu Sn
(kim sang).














Hnh 10.8-T chc t vi cua 83(a ) va 89 (b)
a) b)
171
2-Babit chi :
La hp kim trn c s ch vi 616%Sn, 6 16%Sb va 1%Cu. T chc cua no gm
n mm la cung tinh (Pb+Sb) hat cng la SnSb va Cu
3
Sn. Hin tai s dung ph bin
bSn6Sb6Cu1 (6) va PbSn16Sb16Cu1 ( 16) dung lam trt trong cac ng c
ng thay cho babit thic. Loai cha 6%Sb chu va p, loai 16%Sb do co nhiu hat
ng hn nn khng chu va p.
-Babit nhm :
La hp kim trn c s nhm, y la loai hp kim trt co nhiu trin vong nht v
s ma sat nho, nhe, tnh dn nhit cao, chng n mon cao trong du, c tnh cao, tuy
hin tnh cng ngh kem (kho dnh bam vao mang thep). Thng dung nht la h Al-Sn
i lng thic t 3 20%, ngoai ra co thm mt lng nho Cu, Ni, Si. T chc cua no
m nn mm la dung dch rn trn c s Al va hat cng la cac hp cht hoa hoc trong
ung dch rn. Cac s hiu : AlSn9Cu1, AlSn20Cu1, AlSn3Cu1... dung trong cac ng
iden chung co c im la chu c ap lc cao (200 300kG/cm
2
) va tc vong
ung hai loai sau : BCuSn5Zn5Pb5 va BCuSn4Zn4Pb4 trong o Pb khng
n ong vai tro hat mm, nn cng la dung dch rn cua Cu vi Sn, Zn.
-Brng chi :
Thng dung nht la BCuPb30 vi cac phn t ch khng tan la cac hat mm, Cu la
n dai (cng). Do nhiu ch nn c tnh thp do vy phai trang ln mang thep. nng
ao c tnh thng dung t ch (8
n
P
x
c
3

h
n
v
g
d
c
ln (120m/s)
10.3.4.Hop kim lam truot co nhit d chay cao :
Nhom nay co c im chung la chu c ap lc cao va co bn ln. T chc
cua chung thng la nn cng hat mm hay nn dai hat mm, h s ma sat ln hn.
1-Brng thic :
Thng d
ta
2

n
c 10%) va pha thm thic : BCuSn12Pb8,
CuSn10Pb10. Chung c dung lam cac trt quan trong : tua bin cng sut ln. B

Hnh 10.9- T chc t vi cua brng ch















172
3-Gang xam. deo. cu :
Co th dung cac loai gang xam, deo, cu nn peclit la cac trt. Trong o
raphit la cac hat mm, peclit la nn cng. Chung c dung lam cac trt khng
uan trong do h s ma sat ln, khng cn bi trn (v a co graphit). Theo tiu chun
ga co cac s hiu sau : AC-1; A -2; A B-1; A B-2; A K-1; A K-2.



g
q
N




































173

CHUONG 11 : VT LIU PHI KIM LOAI
ay co kim
lyme,
inh
li hac
i u hoc tao nn
u ng ring le khng mt loai vt liu thanh phn
c
-Dc dim va phn loai :
+La vt liu nhiu pha : trong o cac pha rn khac nhau v ban cht, khng hoa
n ln nhau va phn cach vi nhau bng ranh gii pha. Ph bin nht la loai com po zit
ai pha : pha lin tuc trong toan khi goi la nn, pha phn b gian oan, c nn bao
oc goi la ct.
+Trong vt liu composit ty l, hnh dang, kch thc, s phn b cua nn va
t tun theo quy lut a thit k.
+Tnh cht cua cac pha thanh phn c kt hp lai tao nn tnh cht chung
omposit polymerit)
omposit metallit)
ramic)
Com
--------------------------------------------------------------------------------------

Composit cu truc

Gian Lp Tm T ong
n tu 3 lp
3-1inh cht cua vt liu composit :

Trong chng nay ta nghin cu c c loai vt liu khng cha k l

a im oai h
loai nhng khng phai la thanh phn chu yu nh : vt liu composit, ceramic, p
uy su... ximng, th t , cao
11.1.VT LIU KT HOP (COMPOSIT) :
11.1.1.Khai nim va phn loai :
1-Khai nim : V t u com po zit la loai vt liu gm hai hay nhiu loai vt liu k
nhau kt hp lai, trong o cac u im cua mi loa c kt hp vi nha
mt cht lng mi hoan toan ma n
nao co th ap ng
2
-c im :

ta
h
b

c

cua composit. Ta la chon cac tnh cht tt phat huy thm.
-Phn loai :
*Phn loai theo ban cht cua nn :
+Composit nn cht deo (c
+Composit nn kim loai (c
+Composit nn gm (Composit ce
+Composit nn la hn hp cua hai hay nhiu pha.
*Phn loai theo hnh hoc cua ct hoc c im cu truc :
posit


Ct hat Ct si

-------------- ------------------- ----------------------------

Hat Hat Lin
th m c oan
a-C tnh ring :

174
Ta khao s t mt thanh chu keo do a c, ung tm.







Quan h gia lc P va bin dang l c biu din nh sau :
P =
P
l
EF
l
l

Trong o : - E la m un an hi cua vt liu (m un Young)
- F la tit din ngang
- l la chiu dai thanh
- l la dan dai tuyt i
cng keo (nen) EF/l c trng cho tnh cht c hoc cua thanh trong min an
hi. Ta xet hai loai vt liu khac nhau, ky hiu la 1 va 2, ty l cac cng se la :
1 1 1 2
.
K E F l
K E F l
= (11-1)
2 2 2 1
khi l

Ty l ng cua hai thanh c biu din nh sau :
1 1 1 1
2 2
.
Fl
l
2 2
m F
m

= 1-2)
T biu thc (10 -1) va (10 -2) ta suy ra :

(1

2
1 1 1 1
/
. .
/ m

2
2 2 2 2 1
E l
E l

=


Trong mt kt vi cac chi tit co kch t cho tr nh ng cua
k
1
= l nn t (11-3)

K m
K
(11-3)
cu hc c, ta so sa c
t cu khi l ta co :
2
1 1 1 1
2 2 2 2
.
K E m
K E m
/
/

= 1-4)
Trong c lnh ng ngh ang kh , th thao, xy dng ...ta cn so
sa a cac kt cung kh ng : m
1
=
2
:

(1
ca
nh tnh nng c ho
vc c
cu
ip : h
c
ng, vu tru
c u co i l m , ta co
1 1
2 2
1
2
K E
K E
/
/

= (11-5)
a th ng mt v c co t hn kh ia tr E/

T (11-5) t y r t liu i la t co g cao hn,
la se co ng cua thanh cao hn. ai lng E/ co ngha c i la m un ring
ay m Young
g t nh vy nu goi
b
la ng sut pha huy cua vt liu th ai lng
c go
cua vt liu (h
Tn
un ring).
b
/
ng su g (hay ing).
b-C tnh ring cua iu :
Ta khng th s dung trc tip cac si ct v ng knh cua chung qua nho (10 n
20
c goi la t rin bn r
vt l

m) v vy cn phai trn si vi nha polyme (nn) c vt liu composit ct
175
si. Nn co chc nng lin kt, bao v va truyn lc cho si. Vn quan trong la phai
tm c cac vt liu va co m un cao, khi lng ring nho va gia thanh hp ly.
i composit th ct phn b khng lin tuc va rt a dang, phu thuc
osit cn ch tao.
u : ct la cac kim loai bn nhit thng va nhit
RING CU A MT S VT LIU THNG DUNG
11.1.2.Ct :
-Trong toan kh
vao loai comp
-Vi loai composit kt c
cao, co m un an hi ln, khi lng ring nho.

CO TINH

Vt liu M un E ng sut
(GPa) pha huy
b
(MPa)
3
( / ) kg m
Khi lng
ring
M un
ring E/
(MNm/kg)
b
bn
ring
(kNm/kg)
Thep 210 340-2100 7800 26,9 43-270
Hp kim
nhm
70 140-620 2700 25,9 52-230
G 30 - 390 33,3 -
Thuy tinh 70 700-2100 2500 28 280-840
Von fram 250 1100-4100 19300 18,1 57-210
Beryli 300 700 1830 164 380
Si thuy
tinh E
Si thuy
tinh S
72,4

85,5
3500

4600
2540

2480
28,5

34,5
1380

1850
Si C m
un cao
i C ng
t cao
390

240
2100

3500
1900

1850
205

130
1100

1800

S
su
Si kevlar 130 2800 1500 87 1870
Si bo 385 2800 2630 146 1100

-Cac loai vt liu ct : Kim loai ( thep khng r, W, B, Mo...), cht v c (cac bon,
uy tinh, gm).
-Hnh dang, kch thc, ham lng va s phn b cua ct anh hng rt manh n
nh cht composit.
1.1.3.Nn :
Nn co vai tro sau y :
-Lin kt toan b cac phn t ct thanh mt khi composit thng nht.
-Tao kha nng tin hanh cac phng phap gia cngvt liu composit thanh cac
hi tit thit k.
-Che phu, bao v ct tranh cac h hong do tac dung cua mi trng.
th

t
1



c

176
Vt liu nn : polyme, kim loai, gm va hn hp.
1.1.4.Cac loai vt liu composit thng dung:
-Composit hat : Cu tao gm cac phn t ct dang hat ng truc phn b u trong
n, trn nha..
t in.
tng. Ct la tp hp cac hat rn : a,
.
B tng at phan (nn la xi mng atphan) dung rai ng, lam cu, cng...B tng
vi nn la xi mng pooc lng s dung rng rai trong xy dng nha ca, cac cng trnh...
1
1
nn. Cac phn t ct la cac pha cng va bn hn nn : xyt, nitrit, cac bit...
-Composit hat th nn polyme : hat ct la thach anh, thuy tinh, stalit, xyt
nhm...c s dung ph bin trong i sng : ca, tng ng


























Hnh 11.1- S phn b ct si:
a) Mt chiu son



-Composit hat th nn kim loai : hat ct la cac phn t c ng : WC, TiC, TaC nn la
Co dung lam dung cu ct got, khun keo, khun dp...Ngoai ra con co cac hp kim gia :
W-Cu, W-Ag, Mo-Cu, Mo-Ag...s dung trong ky thu
g song;b) Ngu nhin, ri trong mt mt
an, qun 3 chiu vung goc
c) Dt hai chiu vung goc trong mt mt;
d)
-Composit hat th nn gm : in hnh la b
soi... lin kt bi nn la xi mng
177
-Composit hat mn : cac phn t ct co kch tc rt nho < 0,1 m, cng va n nh
nhit cao, phn b trn nn kim loai hay hp kim, c s dung trong lnh vc nhit
cao.

a
heo quy lut a
ng nht, ct la si thuy
klit. Cng dung :mui xe hi, ca, thung xe lanh,
c bon. Cng dung : thn may bay qun s, phn lai canh tau
au thuy, vt liu cach nhit cua ng c, a ma sat...
u khi
u
nh th thng dung la : xyt, nitrit, borit, cac

n kim bt nn trong san phm bao gi cung co
l xp
bn.
ramic thng dung :
1-Cera
2-Composit soi : y la loai vt liu kt cu quan trong nht, hin ang nghin cu v
s dung ph bin. Cu tao cua no gm ct dang si phn b trong nn t
thit k. G m cac loai sau y :
-Composit si thuy tinh : hin tai la loai vt liu thng du
tinh, nn la polieste, i khi dung ba
sitec, mui may bay, vo bao v bung lai tau vu tru.
-Composit si cac bon : Ct la si cac bon, hay si cac bon thuy tinh. Nn la pxi-
ph non, polieste hay ca
bay, thung xe hi, cng nghip t
-Composit si hu c : Ct la cac si polime, nn la polime. Cng dung : vt liu
cach nhit, cach in, cac kt cu t, may bay...
11.2.VT LIU CE RAMIC (GM) :
11.2.1.Khai nim : la vt liu v c c ch tao bng cach dung nguyn liu dang
hat (bt) ep thanh hnh va thiu kt tao thanh san phm (luyn kim bt). Sa
thiu kt vt liu ceramic a co ngay cac c ly hoa tnh cn thit.
11.2.2.Dc dim: Trong vt liu ceramic bao gi c ng tn ta i ba pha :
-Pha tinh th (pha hat) dang hp cht hoa hoc hay dung dch rn, la pha chu yu
quy t nh cac tnh cht cua vt liu. Pha ti
bit hay kim loai nguyn cht.
-Pha thuy tinh (v nh hnh) la cht lin kt cac hat lai vi nhau, chim ty l t
140% th tch.
-Pha kh : do c ch tao bng luy
nht nh, trong o cha cac kh va tao thanh pha kh. Pha nay anh hng rt ln
n mt s tnh cht cua vt liu. ( bn keo, un). Pha kh thng gp la cac l xp
h. Nu la cac l xp kn se lam giam manh
11.2.3.Cac loai vt liu ce
mic xp lam tm loc :
Thng dung nht la loai ce ra mic xp vi hat hnh cu, co xp 30-40% co kha
nng loc cac tap cht c hat n 10 m. Nu dung loai hat khng phai hnh cu xp
at c 6070% loc c tap cht c 12 m.
C
itan : loc a xit acetit, nc cng toan, cac kh chay.
-C
La ceramic trn c s bt thep khng r Cr12Ni9 va cac hp kim trn c s Ni, Co,
W, Mo
at :
ng dung : -Cac loc trn c s brng : loc nhin liu long, du, khng kh, nc.
-Cac loc bng thep khng r : loc kh lo cao, khng kh, a xit, kim.
-Cac loc bng t
ac loc bng tantan : loc a xit sunphurc, nitrit, clohydrit.
2-Ceramic xp cng dung dc bit :

dung chng ong bng trn ui va canh cua may bay. Do vy lam tng thm
cng sut ng c t 0,51,5%.
3-Ceramic xp chng ma s
178
Cac trt ch tao t ceramic xp re tin hn cac loai babit. c im cua ce ramic
xp chng ma sat la do co cac l xp (2035% th tch) cha du bi trn, n nh
trong sut qua trnh lam vic. Vi ap lc khng ln va tc vong nho, du cha trong
ng cn cho thm du m. Cng
g nghip dt va thc phm. Gm co cac loai sau :
cac l xp u am bao cho may lam vic lu dai ma kh
dung: s dung chu yu trong cn
a-Hp kim trn c s st (bac st xp) : chu yu dung bt st, trn thm 0,33%
graphit ngoai ra co th cho thm : bt can xi (2,510%) hay lu huynh (0,8 %
phit giam ma sat.
o : flo, teflon, fluoran ln b mt cac trt bng la
s loai a xit.
ai nho va
p sau o. Cng dung : ch tao banh rng, cam, banh coc, vong bi,
t liu trn c s st : Dung bt st thun tuy hay hp kim st cac bon, pha
imau thng dung
n c s bt ng : dung bt ng hay la tng, brng co pha thm
c chi in, tip im, mang loc, chi tit chu
n mon
.
p quc t v hoa c ban va ng dung : polyme la mt
khi ly i hoc thm vao mt
vai n v cu tao.
1%), 4
ZnS hay 3,5% CuS. Sau khi thiu kt xong em ngm trong du nong vi thi gian t
4090 gi tuy theo yu cu ngm du.
b-Hp kim trn c s ng (ng du) : thng dung hp kim Cu-Sn, Cu-Sn-Pb-
Zn. Ph bin nht la loai hp kim Cu-Sn : dung 90% bt ng trn vi 10% bt thic,
cho thm 13% gra
c-Vt liu xp kim loai -cht deo :
Bng cach tm cac cht de
tng, thep khng r...Cng dung : lam trt khng cn bi trn trong mi trng
khng kh, nc, xng du, mt
4-Jt liu ceramic dc :
Loai vt liu nay co mt cao va bn cao gn xp x vt liu ren, uc. u
im ni bt cua no la co th san xut hang loat cac chi tit phc tap, co dung s
khng cn gia cng ti
mm bm canh quat, ai c c bit... Gm cac loai sau :
a-V
thm cac nguyn t Cu, Ni, Cr, P. Thng dung nht hin nay la hp kim Fe-Cu, Fe-Ni
khng co cac bon.
b-Vt liu trn c s kim loai mau : Ceramic trn c s kim loa
nht la trn c s Cu-Al. Trong cac lnh vc c bit con s dung trn c s Ti, Zr, Be,
U..
c-Vt liu tr
starat Li, starat Zn . Cng dung : lam ca
ma sat va chng mai mon.
d-Vt liu trn c s bt ch : loai nay co khi lng ring ln, chng
cao, cach m tng i tt. Cng dung : lam cac chi tit cach m trong may bay, banh
a may in nho...
11.3.VT LIU POLYME (VT LIU HUU CO) :
11.3.1.Khai nim v polyme :
1-Dinh nghia : Polyme (con goi la cao phn t) la phn t cua nhiu hp phn c ban
(xut phat t ting Hylap c, poly : nhiu, me : phn)
-Theo nh ngha cua lin hi
hp cht gm cac phn t c hnh thanh do s lp lai nhiu ln cua mt loai hay nhiu
loai nguyn t hay mt nhom nguyn t, lin kt vi nhau vi s lng kha ln tao
nn mt loai tnh cht ma chung thay i khng ang k
179
2-Phn loai polvme : co nhiu cach phn loai khac nhau :
a-Theo ngun gc hnh thanh :
-Polyme thin nhin : co ngun gc thc vt hay ng vt : xenlul, enzim, cao su,
....
x
u c) : Trong mach c ban cua chung
), phenol (-
-Polyme mach thng : ai phn t cua no la cac chui cac mt xch ni lin nhau
eo ng dch dc hay hnh xon c (loai nay co polytylen PE, polyamid PA).
-Polyme mach nhanh : la loai mach thng nhng trong ai phn t cua no co thm
ac nhanh (polyizobutylen PIB)
-Polyme khng gian : Cac monome co ba nhom hoat ng tao nn polyme khng
ian ba chiu, co tnh c, ly, nhit c bit. (nha poxy, phenon -formalehyt).
-Polyme mang li : Cac mach canh nhau trong polyme nay c ni vi nhau
ng lin kt ng hoa tr ((cac loai cao su lu hoa)
-Phn loai theo tnh chu nhit :
-Polyme nhit deo : Thng thng la cac polyme mach thng. nhit xac nh
chay, tr thanh deo va nho hn nhit nay chung rn tr lai. y la loai
olyme co gia tr thng mai quan trong nht hin nay.
-Polyme nhit rn : La cac polyme co khi lng phn t khng cao lm, nhit
ao chung khng khng th chay mm va khng hoa tan trong dung mi.
-Phn loai theo lnh vc s dung : Chia ra cac loai cht deo, si, cao su, sn va keo.
-1inh cht cua polvme :
-Tnh nong chay va hoa tan : Do khi lng phn t ln nn polyme khng th bin
sang
cc manh th chung khng hoa
hit va cac trang
aming, graphit thin nhin
-Polyme tng hp (nhn tao) : c san xut t nhng loai monome bng cach
trung hp, trung ngng nh cac loai polyolephin, polyvinylclorit, polyamit, va cao su
nhn tao. y la loai quan trong nht, c s dung rt rng rai trong thc t.
b-Theo thanh phn :
-Polyme hu c : la polyme co mach c ban la mt hydrocacbon (cac cht deo va
cao su)
-Polyme v c : la cac polyme ma trong mach c ban cua chung khng co
hydrocacbon. Thanh phn c ban cua polyme v c la : yt silic, xyt nhm, xyt
can xy va xyt ma gi (thuy tinh silicat, gm, mica, aming...)
-Polyme hu c phn t (ch co mt ph n h
cha cac nguyn t v c : Si, Ti, Al va ni vi cac gc hu c : metyl (-CH
3
C
6
H
5
), etyl (-C
2
H
5
)
c-Theo cu truc (hnh dang ai phn t) :

th

c

g

b
d

chung co th
p

c
e
3
a
trang thai kh. Khi nung nong chung khng th chuyn thanh cht long co nht
thp (sn st). Nu trong lng phn t ln va phn
tan trong bt ky dung mi nao.
b-C tnh cua polyme : C tnh cua polyme phu thuc va o cu tao, n
thai vt ly.
-Bin dang di tac dung cua lc : m un an hi, gii han bn keo, tnh deo va
dan dai cua polyme c xac nh tng t nh kim loai.
b
keo khoang 100MPa,
180
gian dai tng i cc ai khoang 1000% (kim loai ti a 100%). Khi nhit tng m
nh deo va co th bin dang d hng.
ii han moi nho hn rt nhiu so vi kim loai
va p cua polyme nho.
in...
-Ca
ng tng dn, mt dn tnh an hi va deo
n
n.
un an hi giam, bn keo giam, deo tng.
-Tng tc bin dang lam tng t
- bn moi : co th b pha huy moi di tac dung cua tai trong co chu ky, tuy
nhin g















Hnh 11.2- Cu truc khai quat cua polyme macha thng (a) , nhanh
(b), mang li (c) va khng gian (d). Cac nut tron la cac me.

- dai va p : phu thuc vao iu kin tac dung cua lc va p, nhit va kch
thc mu. Nhn chung dai
- bn xe : la nng lng cn thit xe ra ch mt mu co kch thc theo tiu
chun, quyt nh kha nng lam vic cua bao b, vo boc dy
c c tnh cht khac :
-Tnh cht lao hoa : la hin tng c
d ti polyme b don, cng va nt v theo thi gian. Thng dung nht la s xy hoa
polyme bi xy cua kh quy
-Khi lng ring : khng cao lm 0,92,2G/cm
2
tuy tng loai.
- bn ring ( bn keo/khi lng ring) : mt s plyme ln hn kim loai
(Nylon 6,6 co bn ring la 71 km)
-Tnh cht nhit : Dn nhit rt thp, thng lam cht cach nhit di dang bot,
mut...
-Tnh cht in : in tr sut rt cao 10
15
-10
18
/ cm, la cht cach in tuyt vi.
-Tnh cht quang : mt s polyme co th truyn anh sang. Mun vay chung phai
ang
c loai polyme thng dung va cng dung :
g b pha huy va co th
nh hnh vi ap lc thp nht.
d v nh hnh (poly cacbonat PC truyn sang 80%, polyeste PET truyn sang 90%).
11.3.2.Ca
1-Cht deo : la loai vt liu co s lng va san lng cao nht hin nay.
a-Khai nim : Cht deo la loai vt liu co th bin dang ma khn
181
b-Cac cht deo thng dung :
-Acrylonitrit - butadien - styren (ABS) tn thng mai :marbon, cycolac, lustran
plexigalass. Cng
ay, dung cu o ac, thit k
ng mai : nylon, zytel, plaskon. Cng dung : trt, banh
. Cng dung : mt na an toan, chao
h.
con.
ng mai cao su t nhin (NR). Cng dung : sm, lp, ng,
ng mai GRB, buna S (SBR). Cng dung : nh
mai buna A, nitril (NBR). Cng dung
, got giay...
(CR). Cng dung : boc dy cach in, thit b
mai silicon. Cng dung : cach in nhit cao, thp.
ng ng trong cng nghip thc phm.
:
inh silicat v
m ln : thuy tinh
)
ac dung dch ng c, la mt khi nong chay phc
t cao cua cac xyt a xit va xyt baz.
1-Cu tao cua thuv tinh :
abson. Cng dung : m lot tu lanh, chi, dung cu lam vn.
-Acrylic (polymetymet-acrylat) PMA, tn thng mai lucite,
dung : knh, ca may b
-Flocacbon PTFE hay TFE, tn thng mai teflon TFE, halon TFE. Cng dung :
van cac loai, ng ng, m chu hoa cht, cht boc chng n mon, chi tit in t lam
vic nhit cao.
-Polyamit PA, tn th
rng, ban chai, tay cm, vo boc dy in, dy cap...
-Polycacbonat PC, tn thng mai merlon, lexan
en, knh, nn cho phim an
-Polystyren PS, tn thng mai styren, luxtrex, rexolite. Cng dung : hp c quy,
bang in trong nha, chi, tng nha, dung cu gia nh...
-Vinyl PVC, tn thng mai PVC, pliovic, saran, tygon. Cng dung : bo c dy in
bng ghi m, tham trai san nha, ng ng...
-Phenolc : tn thng mai epon, epirez, araldite. Cng dung : boc cac m t in,
vo in thoai, dung cu in.
-Polyeste : tn thng mai selectron, laminac, paraplex. Cng dung : mt s chi tit
trong t, gh cac loai, vo va thn quat in, thuyn composit, mt na.
-Silicon : tn thng mai nha DC. Cng dung : vt liu cach in nhit cao.
2-Elastome : Thng dung nht la cac loai cao su tng hp : cao su styren - butadien
(SBR), nitrit-butadien (NBR), cao su sili
-Polyisopren : tn th
m...
-Copolymestyren - butadien : tn th
loai trn
-Copolyme acrilontrit - butadien : tn thng
: ng mm dung trong du hoa, hoa cht, du m
-Clopren : tn thng mai neopren
hoa ch t, bng chuyn, cac loai ng, m ...
-Polysiloxan : tn thng
dung trong y t, cht tram
11.4.THUY TINH
Trong phn nay ta ch nghin cu thuy tinh v c hay con goi la thuy t
c ch tao chu yu trn c SiO
2
. Thuy tinh silicat chia ra lam hai nho
v c (dang v nh hnh) va xitan (co cu tao tinh th
11.4.1.Thuy tinh v co :
La dang cu tao c bit cua c
tap co nh
182
Tr m
g
rt t , c trng cua trang thai long c gi
ai rn. Do o thuy tinh vo c co cu truc bn trong la khng trt
v t mang li khng
t pho, giecmani, asen
o nn mang li cu truc, cac xyt natri, ka li, can xi, magi, ba ri lam
a ly cua no. Ngoai ra con co cac xyt nhm, st, ch, titan, be

a-Theo ban cht hoa hoc :
-Thuy tinh alumosilicat (Al
2
O
3
.SiO
2
)
-Thuy tinh bosilicat (B
2
O
3
.SiO
2
)
-Thuy tinh alumobosilicat (Al
2
O
3
.B
2
O
3
.SiO
2
)
-Thuy tinh alumophotphat (Al
2
O
3
.P
2
O
5
)
b-Theo lng cha cac cht bin tnh :
-Thuy tinh kim (cha cac xyt K
2
O, Na
2
O)
-Thuy tinh khng kim.
-Thuy tinh thach anh.
c-Theo cng dung :
-Thuy tinh ky thut ( thuy tinh quang hoc, ky thut in, th nghim ..)
-Thuy tinh xy dng (thuy tinh lam ca, tu knh, gach thuy tinh...)
-Thuy tinh sinh hoat (chu, bat, a, gng soi..)
3-1inh cht cua thuv tinh :
a-Thuy tinh co tnh cht v hng.
b-C tnh :
Co bn nen cao (50
ang thai thuy tinh hoa la t dang ring cua trang thai v nh hnh cua vt cht.
Khi chuyn t trang thai lon sang trang thai rn v nh hnh trong qua trnh ngui
nhanh va tng nht th t chc khng t
nguyn lai trong trang th
t a khng ng nht. B son thuy tinh hoa cua thuy tinh la m
gian khng co quy lut, tao ra bi cac hnh trc thoi cua xyt silic [SiO
4
]
4
.
Trong thanh phn thuy tinh v c gm co : xit silic, bo, ph
thuy tinh hoa ta
thay i cac tnh cht ho
ri...lam cho thuy tinh co cac tnh cht ky thut cn thit. Tom lai thuy tinh cng nghip
la mt h thng nhiu nguyn phc tap.
2-Phn loai thuv tinh :
100kG/mm
2
), gii han bn keo rt thp (3 9kG/mm
2
),
gii han bn un rt thp (5 15kG/mm
2
), m un an hi cao (4500 10000kG/mm
2
),
dai va p thp (1,5 2,5 kG.cm/cm
2
).
c-Tnh cht quang hoc :
Tnh trong sut, phan xa, tan xa, hp thu va khuc xa anh sang.
d-H s gian n nhit nho, tnh chu nhit tng i cao (xac nh bi nhit ma tai o
lam ngui nhanh thuy tinh trong nc n 0
o
C ma khng b nt).
11.4.2.Xitan :
1-Khai nim v xitan :
Xitan la vt liu th rn a tinh th, c tao thanh bng cach kt tinh nh hng
thuy tinh. Tn goi xitan la do ghep hai t silicium va cristal co ngha la thuy tinh tinh
th hay gm thuy tinh.

183
Ch tao xitan bng cach nu chay me liu thuy tinh co thanh phn xac nh va pha
thm cht xuc tac tao mm kt tinh. Sau o lam ngui n trang thai deo, tao hnh
theo yu cu va cho kt tinh. Qua trnh kt tinh goi la xitan hoa.
Thanh phn me liu thuy tinh ch tao xitanco cac loai xyt LiO
2
, Al
2
O
3,
, SiO
2
,
MgO, CaO...cung cac cht tao mm Au, Ag, Cu nm l lng trong thuy tinh long di
dang keo.
2-1chuc va tinh cht cua xitan :
-T chc cua xi tan co nhiu pha, gm cac hat cua mt hay mt s loai tinh th
khac nhau, gia cac pha tinh th la mt lp thuy tinh (dang v nh hnh). Lng pha
tinh th trong khoang t 30-95%.
-Tnh cht : tnh cht cua xitan c quyt nh bi t chc va thanh phn gia
cac pha. Xitan co tnh ng hng, chu mai tt, t khuyt tt b mt, khng co r xp va
t co.
3-Phn loai xitan : Xi tan c chia lam ba loai
-Xitan quang hoc : c ch tao t thuy tinh h Li co cht tao mm la cac cht
ia rnghen vao se say ra qua trnh hoa
quang hoc. Qua trnh kt tinh xay ra khi nung lai san phm.
-Xitan nhit : c ch tao t thuy tinh h MgO-Al
2
O
3
- SiO
2
, CaO-Al
2
O
3
-SiO
2

eS. C u truc tinh th cua xitan c hnh thanh khi nhit
ao hn nhit va lam ngui nhanh trong dong kh nen hay
x lo cao va co thm cht bin tnh nh : cac mui sunphat,
Xitan dung lam , cac chi tit trong ng c t trong, vo dung cu in t, ng
dn trong cng nghip hoa, canh may nen kh, voi phun ng c phan lc, dung cu o ...
11.4.3.Nu thuy tinh :
1-^guvn liu dnu thuv tinh :
a-Nguyn liu chnh :
-Cat trng hay cat thach anh la tt nht cung cp SiO
2
.
-Na
2
CO
3
va Na
2
SO
4
cung cp Na
2
O, thm vao K
2
CO
3
tao ra K
2
O. Hai
xyt nay ha thp nhit chay, tng hoa tan va tc kh bot
-a vi, lmit (CaCO
3
.MgCO
3
), BaCO
3
, BaSO
4
tao ra CaO, MgO, BaO giup
cho kh bot d dang va co tac dung hoa hoc tt hn.
b-Nguyn liu phu :
-Cht tao mau : nhom nay co tac dung tao mau cho thuy tinh theo y mun, gm kha
nhiu cht tuy theo yu cu v mau sc. V du : MnO
2
tao mau tm, Cr
2
O
3
cho mau luc
vang, FeO cho mau xanh...
-Cht kh mau : do mt s tap cht lam cho thuy tinh co mt s mau nh xanh lam,
vang nhat... Luc nay phai dung cac cht kh mau : xyt asenc, xyt ngtimoan, i
xyt xri, xyt c ban, slen, xyt niken...
nhum dang keo. Khi chiu cac tia cc tm hay t
...vi cht tao mm la TiO
2
, F
luyn lai chi tit.(Nung c t
o
tt
du).
-Xitan x : nhn c t
bt st...
4-Cng dung :
184
-Cht xy hoa va cht kh : dung khi nu thuy tinh mau. Cht xy hoa : perxit
mangan, cht kh : mat ca, than a, tacrat kali a xit (KHC
4
H
4
O
6
)...
-Cht gy uc : dung khi cn tao thuy tinh uc ta cho thm vao hp cht cua
ngtimoan, thic, pht pho...
-Cht kh bot : ixit x ri, trixyt asenic ...
2-Qua trinh nu thuv tinh : Gm nm giai oan sau :
-Giai oan tao silicat (Na
2
SiO
3
)
-Giai oan tao thuy tinh.
-Giai oan kh bot
-Giai oan ng nht hoa.
-Giai oan lam ngui.
11.4.4.Cac loai thuy tinh :
1-1huv tinh dn dung :
a-Thuy tinh bao b :
Yu cu cua thuy tinh bao b la : bn hoa ho c cao, khng phan ng vi cac cht
cha bn trong bn c hoc cao, chu c va cham, chu c ap sut va s thay i
t ngt v nhit . Thuy tinh bao b c phn ra lam hai loai :
-Loai ming hep (ng knh trong < 30 mm) : cac loai chai bia, ru, nc ngot,
thuc...
-Loai ming rng (ng knh trong > 30 mmm) : cac lo, bnh, chu ...
bong kh
c sc nhon
u,lo hoa, chum en, bat a...
hoa hoc :
nhit
ay dung lam cac dung cu chu nhit cao hn nhiu
va lam vic trong mi trng chu tac dung hoa hoc manh. Hin nay s dung ph bin
nht la loai thuy tinh trn c s bn cu t : SiO
2
-Al
2
O
3
-CaO-MgO co pha thm hp
cht flo d nu chay va mt t xyt kim loai. Gm co cac loai :
a-Thuy tinh lam dung cu th nghim :
Loai thuy tinh nay thuc h hiu cu t kha phc tap, thanh phn cua no gm : B
2
O,
Al
2
O
3
, ZnO, BaO va pha thm TiO
2
, ZrO
2
. No co kha nng chu tac dung hoa hoc tt va
chu nhit kha cao.
Cng dung : ng nghim, cc t, lo ng hoa cht, pipet, bu ret ...
b-Thuy tinh lam ng ng thuc (m pun) :
y la loai thuy tinh trung tnh khng tac dung hoa hoc pha huy thuc. Trong
thanh phn khng c cha cac o xyt kim loai nng PbO, ZnO, Sb
2
O
3
, As
2
O
3
.
c-Thuy tinh lam nhit k :
b-Thuy tinh bat a, pha l :
Yu cu cua thuy tinh bat a , pha l :
-Phai ch tao t thuy tinh trong su t khng mau.
-Khng co cac khuyt tt : vn si, bot va
-B mt phai sach bong, mep canh khng
Cng dung : cc un nc, ly r
2-1huv tinh chiu nhit va tac dung
Noi chung cac loai thuy tinh u co kha nng chu tac dung hoa hoc va chu
nht nh, nhng loai thuy tinh n
185
La loai thuy tinh kho nu chay khng co tnh kim hay t kim. Trong thanh phn
cua no co cha yt nhm va xyt kim loai kim th cao.
d-Thuy tinh thach anh :
c nu t a thach anh t nhin hay cat thach anh tinh khit. c chia lam hai
loai : thach anh khng trong sut c nu t cac thach anh (co nhiu bot kh nho) va
thach anh trong sut c nu t thach anh thin nhin.
Cng dung : lam thap c c trong cng nghip hoa hoc, lam vo lo nung, ng bao
v nhit k, vt cach in, en chiu tia t ngoai...
3-1huv tinh quang hoc :
a-Yu c
gii han cho phep.
oc phai ng nht.
c xa...
.
4-1huv
a-Yu c
-C u kh.
-C
-Tnh chu nhit va hoa hoc cao.
-Tnh gian n tng ng cac kim loai thng dung trong ky thut in chn khng
nh : W, Mo, Pt, hp kim Fe, Ni Co...
b-Cng dung : Lam bong en, c en, bugi, vo ng phat in t, bung man hnh TV
(kinescp) ...
c-Cac loai thuy tinh in chn khng :
tin : co h s gian n tng t platin, lam chn en, c
n...
ng en tron, c tu chn khng, vo en thu khuch ai, en phat...
h
v dung :
tng (phn ly anh sang), cac ni trang tr...
u cua thuy tinh quang hoc
-Hng s quang hoc phu hp vi yu cu
-Khng co tnh lng chit hay ch trong
-Tnh cht quang h
-Khng co bot, khng b tan xa, khu
-Trong sut, khng mau.
-Chu hoa hoc va chu nhit tt
b-Cng dung : lam cac dung cu quang hoc nh knh lup, knh hin vi, thin vn ..
tinh din chn khng :
u :
ach in tt, khng thm th
o th cho qua anh sang trong vung nhn thy c va quang ph hng ngoai.
-Khi t nong d tao hnh va han kn.
-Thuy tinh nhom pla
kinescp, bong en, dung cu in quang...
-Thuy tinh nhom mlipen : h s gian n tng t Mo, dung lam ng rnghen, ng
cach dy dn, cach in trong dung cu ban dn, ca s b nhn quang i
-Thuy tinh nhom vonphram : co nhit nong chay cao va goc tn tht in mi
nho, dung lam bo
5-Soi thuv tinh :
T thuy tin thach anh, thuy tinh co ham lng SiO
2
cao tin hanh keo si co ng
knh t 3-30m vi chiu dai theo yu cu. Si thuy tinh dung lam vt liu cach in,
cach nhit, lam ct trong vt liu composit, cap quang ...
6-1huv tinh x
c s dung rng rai trong cac cng trnh xu dng, gm thuy tinh tm va gach
thuy tinh khng mau hoc co mau sc theo yu cu. Chung c dung lam ca, tm lat,
186
7-1huv tinh dc bit :
a-Thuy tinh phong v (phong ng):
La cac loai thuy tinh dung lam cac man chn, ca s trong cac may co phat ra cac
tia X, , , ...u im cua thuy tinh phong v la co th ngn c cac tia bc xa co
hai, khi lng nho va cho phep ta quan sat c cac hoat ng cua thit b o.
*Yu cu cua thuy tinh phong v :
-Co trong sut cao, khng mau, khng bot, vn
-Co ham lng ch cao.
-Chu c tac dung cua tia . Hu ht cac loai thuy tinh thng khi b tac dung
ua tia u b nhu m mau, kt tinh do o mt kha nng tuyn anh sang.
*Cac h thuy tinh phong v :
-PbO - CdO - SiO
2
hut trung t va tia
-CdO - BaO - B
2
O
3
hut trung t
: dung trong in n, cng nghip in t, vt liu anh, trang tr, my phm.
n loai :
u c ma nhit thng no co tnh an hi
ng an hi nhit thng n 1000%), chu keo tt, chu
g cac mi tr ng ty ra, cach in tt, co
cac phn t v gii han, co mt mi ni i
i phn t. Khi lng phn t ln 400000-
ng hay mach nhanh yu, gm cac mt xch ring bit
um, co th tich nho.
me nhit deo. Do s co mt trong cac phn t cao su cac
mi li

c



-PbO - Nb
2
O
3
- P
2
O
5
hut trung t rt tt.
-PbO - Bi
2
O
3
- SiO
2
hut tia X, tia rt manh .
-PbO - B
2
O
3
- Ta
2
O
5
hut tia
b-Thuy tinh cam quang :
La loai thuy tinh khi chiu cac tia bc xa vao mau sc cua no khng thay i, nhng
nu tip sau o em t nong x ly nhit vi thi gian khac nhau mau sc se ni ln
m nhat khac nhau. Cht cam quang thng dung : Cu, Au, Ag, Ba...
Cng dung
11.5.CAO SU :
11.5.1.Khai nim va ph
1-Khai nim : Cao su la mt plyme h
cao (kha nng chu bin da
nen kem, khng thm kh, nc, n nh tron
mt thp.
V cu tao : cao su la mt plyme co
gia cac cac bon trong mach nguyn t cua a
450000. ai phn t co mach th
co xu hng gp lai thanh c
V tnh cht : Cao su la poly
n kt v han bao am nhng iu kin nht nhchuyn sang trang thai n nh
nhit. Khi cho lu huynh vao cao su, cac nguyn t lu huynh hoa tr hai tach mi







Hnh 11.3 - Cng thc cu tao cua cao su
187
ni kep gia hai nguyn t cac bon trong mach chnh ni cac mach cao su vi nhau
theo hng ct ngang. Nguyn t lu huynh co vai tro nh chic cu gia cac phn t
vao cao su ma day c cua mach li co khac nhau. Vi t
c hn, tnh cht cng hn va khi at lng ti a 30% cao
su bao hoa lu huynh tr nn cng va khng an hi c, goi la bnit.
2-Phn loai :
-Cao su thin nhin
-Cao su tng hp.
Trong cao su tng hp lai chia ra hai loai:
-Theo cng dung co :
+Cao su tng hp cng dung chung
+Cao su tng hp cng dung c bit
-Theo cu tao hoa hoc chia ra 3 loai :
+Cao su co cu tao iu chnh c
+Cao su trung hp
+Cao su c bit
1.5.2.Cao su thin nhin :
Cao su thin nhin c ly t nh a cua mt loai cy rng ngun g c t cac
rngf nhit i chu My la tinh va chu A, tn goi la hva. Nha cy hva cha y ra co
tn goi la latex. Latex la mt hn hp mau trng, uc co khoang 40% hat cao su kh
nm l lng trong nc, co cha mt s cht hoa tan. Cac hat cao su kh co kch thc
t 0,159m n 6m. Latex ch n nh sau khi chay ra khoi cy trong mt thi gian
ngn, sau o bt u keo tu, hat cao su tach ra khoi pha long va co mui hi. D ngn
nga s keo tu ta cho thm vao latex 0.15%NH
3
va no se n nh lu dai. Nha latex
c c c lai, ly tm tach phn nc ra va can thanh tm mong goi la crp. Ra sach
va sy kh crp nhit 40 45
0
C bng khoi. Sau khi sy crp co mau vang nn goi la
crp khoi. Nu khi c c cho vao latex 1%Na
2
SO
3
khi keo tu H
2
SO
4
tach ra ty trng
cao su va dit vi khun, goi la crp trng.
Cu tao mach phn t cao su thin nhin gm cac mt xch chui dai cua mt s ln
cac nhom izpenten .
p chu yu theo dang ng phn sis.Tnh cht
/cm
3
-H s gian n th tch : 656.10
-6
dm
3
/
0
C
- dn nhit : 335.10
-6
cal/cm.S.
0
C
-Nhit dung : 0,45 0,50cal /g.
o
C
nhit 80-100
0
C tr nn deo, -70
o
C b don va b phn hoa 200
0
C. Trong cao
su thin nhin con cha 2 2,2% kiu sp xp theo ng phn trans.
11.5.3.Cac loai cao su tng hop thng dung :
1-Cao su divinvl (C
4
H
6
)
n
:
cao su do o nhn c cac mach khng gian goi la cao su c lu hoa. Tuy theo
lng lu huynh a
15% lu huynh cao su co mach li tha, mm, an hi cao. Lng lu huynh tng
ln mach cao su tr nn day
1

Nhom nay con goi la izopren, c sp x

chung cua cao su thin nhin :
-Ty trong : 0,910,93 g

188
Con goi la butadien la tn goi cua monome ban u tng hp thanh butadien,
cng thc cua no la (C
4
H
6
)
n
.












Tnh cht cao su divinyl :
-Ty trong : 0,91g/cm
3
-Nhit thuy tinh hoa (don) : -110
0
C
-Gii han bn keo t : 200 kG/cm
2
- dan dai khi keo t : 470%.
Cao su divinyl t b mai mon hn cao su thin nhin, nhng bn nhit, tnh chu
lanh va chng xe rach kem hn.
Cng dung : lam lp xe t, gn may., xe ap, ao ma, gng tay, cac san phm cn
nghip... cn chu y pha thm cao su thin nhin vao nng cao tnh cht cua no.
2-Cao su polvizopren (izopren) :
Ta co th tng hp c cao su izopren co cu tao tng t nh cao su thin nhin
(C
5
H
8
)
n
. Tuy nhin trong cu tao cua no co ca ng phn sis va ng phn trans nn tnh
an hi khng cao, nht thp, mt s tnh cht c ly khac khng bng cao su thin
nhin nhng tt hn cao su butadien.
Tnh cht cao su izopren :
-Ty trong : 0,92g/cm
3
tinh hoa : -70
0
C
-Gii han bn keo t : 25
Hnh 11.4-Cng thc cu tao cua cao su divinyl

-Nhit thuy
0300kG/cm
2
- dan dai khi keo t : 770%
Cng dung tng t nh cao su butadien.
11.5.4.Cao su co cng dung dc bit :
Cao su thin nhin, butadien va izopren d b n mon trong du m v chung d hoa
tan trong dung mi beo. Mun cao su n nh trong du m th trong mach cua no phai
co tnh phn cc. Cac monome tao nn cao su chu du m la cao su tng hp, tuy
theo yu cu cua san phm ma cac cht phu gia cho vao khac nhau va cng ngh ch
bin cung khac nhau.
uyn liu san xut t axtylen trung hp thanh monome cloropren.Tnh cht :
1-Cao su cloropren (nairit. neopren. perbunan-C) :
Ng
189
-Ty trong : 1,21-1,25 g/cm
3
-Gii han bn keo t 2-2,65kG/mm
2
- dan dai tng i : 600-750%
-Nhit lam vic : 100-130
0
C
-Nhit chu lanh -34
0
C
Cao su cloropren khng n mon ng, chng lao hoa zn tt, an hi tt,
chng rung tt, n nh trong du m, nhin liu. Tnh chu nhit va chu lanh kem.
Cng dung : boc dy in, dy cap cao ap.
2-Cao su butadien nitril (haicar. perbunan. buna-^) :
La san phm ng trung hp cua butadien va nitril cua axit acrilic.Tnh cht cua no
phu thuc vao lng nitril cho vao trong thanh phn cao su.

Lng nitril % 18 26 40
Ty trong (g/cm
3
)
Nhit thuy tinh hoa
0
C
bn keo t (kG/cm
2
)
dan dai %
0,943
-55
-
-
0,962
-42
280
600
0,986
-32
350
-

Cao su butadien nitril la cht ban dn, in tr ring = 10
10
10
18
.cm. Co
tnh chng mai mon tt, an hi kem, chng lao hoa tt, n nh trong cac mi trng
xng du, nhin liu t -30 n 130
0
C.
Cng dung : lam dy ai, bng tai, ng dn, m, lot, pht may bm du..
3-Cao su chng mai mon (adipren. gentan S. elastotan) :
Cao su uretan co tnh chng mai mon cao, bn cao, an hi tt, n nh trong
a
hat, got
giay....
4-Cao su chiu nhit :
c san xut t cao su silicon cha lu hoa co cu tao mach thng. Thng dung
anh thung 2

du m, n nh bc xa. Trong mach c u t o cua no khng co mi ni i (lin kt

khng no) nn rt n nh vi xy va zn. Nhit lam vic t -30 n 130
0
C.
Cng dung : lam lp xe t, bng tai, boc ng va mang vn chuyn vt liu
nht la cao su dimetyl siloxan. Nhit lam vic t -55 n 250
0
C, tnh bam dnh kem,
b trng n trong cac dung mi va du m, bn thp, tnh thm kh cao, chng mai
mon kem.
Tnh cht : - Ty trong : 2,13g/cm
3
-in tr ring : 9,4.10
14
.cm
-in ap 28kV/mm.
ng dung : lam cac chi tit chu nhit kha cao trong cac b phn may moc.
1.6.XI MNG VA B TNG :
1.6.1.Xi mng :
Xi mng la cht kt dnh thuy lc do khi tac dung vi nc tao ra cac hp cht co
nh dnh kt, cac hp cht nay ong rn trong nc va cac san phm ong rn b trong
c. Cac loai xi mng gm co :
C
1
1

t
n
190
-Xi mng pooclng : da trn c s CaO - SiO
2
cha thm Al
2
O
3
. Fe
2
O
3
.
-Xi mng alumin : trn c s CaO - Al
2
O
3
co cha thm SiO
2
.Fe
2
O
3
.
-Xi mng x lo cao : ging xi mng pooclng nhng co thm thach cao hay vi.
Tr
in mn va trn u.
c nung luyn trong lo quay 1400-1500
0
C tao ra cac khoang cht
nh : 3Cao.SiO
2
(vit C
3
S), 2CaO.SiO
2
(C
2
S), 3CaO.Al
2
O
3
(C
3
A) va 4CaO.Fe
2
O
3

(C
4
AF). San phm nay goi la clinke.
-Nghin mn klinke n c hat 0,5


ong cac loai trn th xi mng pooclng la loai thng dung nht. Qua trnh san xut
xi mng pooclng nh sau :
-Nguyn liu gm a vi, t set (cung cp Al
2
O
3
) va qung st (cung cp Fe
2
O
3
)
theo ty l quy nh c ngh
-Phi liu
50 m thanh dang bt goi la xi mng. Trong
qua trnh nghin clinke thng cho thm cac cht phu gia iu chnh mt vai tnh
cht cua xi mng (v du thm thach cao iu chnh ng kt cua xi mng).
Khi hoa tan xi mng vi nc se b hydrat hoa theo cac phan ng phan ng sau y :
2(3CaO.SiO
2
) + 6H
2
O 3CaO.2SiO
2
.3H
2
O + 3Ca(OH)
2
2(2CaO.SiO
2
) + 6H
2
O 3CaO.2SiO
2
.3H
2
O + 3Ca(OH)
2
Nu xi mng co mn at yu cu va c trn u nc th qua trnh hydrat hoa
xay ra hoan toan. Nu thiu nc mt phn xi mng khng c phan ng. Nu tha
nc se tao ra cac l, knh cha nc lam cho va linh ng d thao tac nhng bn
sau khi ng kt se b giam. Sau qua trnh hydrat hoa la giai oan kt tinh tao ra cac tinh
10

th hydrat vi kch thc 10 m lam cho khi xi mng tr nn vng chc va chu
c ta
anh gia bn c hoc cua xi mng ta dung ch tiu mac xi mng c quy
nh la gi han bn nen cua mu cua hn hp xi mng - cat theo ty l 1/3 bao dng 28
ngay trong iu kin quy nh. Theo TCVN 2682-1992 : PC30 la xi mng pooclng co
gii han bn nen la 30MPa.
11.6.2.B tng :
B tng c ch tao t hn hp cac vt liu silicat vi kch thc hat khac nhau (v
du : soi hay a dm c 1 4 cm, cat vang c hat 0,1
i trong yu cu.









0,2mm, ximng c hat
0,5 50 m). tao ra mt cao cho b tng : hat cat in y vao ch trng gia cac
vin soi, a dm, con cac hat ximng se chen vao khoang trng gia cac hat cat. Ngoai
ra b mt cua cac hat cat, soi, a dm se xuc tin tao mm ky sinh cho qua trnh kt tinh
cua cac hp cht hydrat cua ximng.
Hnh 11.5- S m ta qua trnh hydrat hoa va ng c cua va ximng
191
Ct liu cua b tng thng s du ng la : cat, soi, a vi, a granit...(khi lng
ring c -3 g/cm
3
). ch tao b tng nhe ct liu phai la loai xp, kh i lng ring
nho (khoang 1g/cm
3
) nh : x lo cao, a xp thin nhin hay dung phu gia tao ra bot kh
ong qua trnh ong rn. C tnh cua b tng tng t nh ceramic la co bn nen
ao, bn keo thp. Gii han bn nen cua b tng thuc vao ty l hn hp, bao
ng...dao ng t 5 60MPa, con gii han bn keo ch bng t 1/8 1/10 bn nen.
1.6.3.B tng ct thep :
Ta b tr thm ct thep theo quy lut nht nh (thanh, dy, li ...) trong b
ng ti se tao ra b tng ct thep. Ct thep trong khi b tng lam cho kt cu chu
eo , nen va un tt hn. Nu co hin tng nt trong b tng th s phat trin cua vt
t cung b ct ngn can. S d thep c dung lam ct trong b tng v ngoai bn
s n nhit gn ging be tng, n mon chm trong mi
ng b tng va dnh kt tng i chc vi b tng. Nu b mt thep co gn (thep
n) se la tng din tch tip xuc va co kha nng khoa ham.
tng kha nng chu nen cho b tng ta tao ng su t nen d doc theo chiu ct
thep chu lc chnh va goi la b tng n (b tng ng lc trc). Phng
da vao c im cua vt liu gion la chu nen tt hn chu keo va do vy khi
ha
lc keo ln va
a. Luc nay do
sut nen do
ng sut c truyn tai ti b tng thng lin kt b tng dy thep.
trong b
tng a ng cng va c keo cng t vao hai mt i din cua cu kin, lam cho cu
kin trang thai nen. Sau o va b tng vao cac l bao kn dy thep. Khi b tng a
ng cng va bao dng tt mi thao kch ra.
Bt tng ng sut trc c dung trong cac cu kin cu ng st, ng cao
tc cung nh nhiu kt cu xy dng khac.

tr
c
d
1
t
k
n
keo cao, deo ln, thep co h
tr
r
g sut trc
phap nay
lam vic ng sut keo tac dung vt qua ng sut nen d th khi b tng mi b p
huy. Co hai cach tao b tng ng sut trc :
1-Dy thep co bn cao c t vao khun rng, c keo vi
gi cng. Sau khi b tng vao khun va ng cng mi bo lc keo r
bin dang an hi b mt i dy thep b co lai gy cho cu kin b tng ng
2-Dy thep c lun qua cac ng bng kim loai hay cao su a co sn






192
MUC LU C


1.4.Gian pha cua hp kim hai cu t 30
Chng 2 : Bin dang deo va c tnh 47
2.2.Cac c trng c tnh 61
2.3.Nung kim loai a qua bin dang deo 70
2.4.Bin dang nong 71
Chng 3 : n mon va bao v vt liu 73
3.1.Khai nim v n mon kim loai 73
3.2.Cac dang n mo n kim loai 74
3.3.Bao v kim loai chong n mon 80
3.4.S n mon cac vt liu gm 85
3.5.S thoai hoa cua vt liu plyme 86
Chng 4 : Nhit luyn thep 87
4.1.Khai nim v nhit luyn thep 87
05
16
6.5.Gang hp kim 130
hng 7 : Khai nim chung v thep 131
7.1.Khai nim chung v thep 131
7.2.Khai nim v thep hp kim 135
Chng 8 : Thep kt cu 143
8.1.Khai nim chung v thep kt cu 143
Trang
M u 1
Chng 1: Cu tao cua kim loai va hp kim 2
1.1.Cu tao mang tinh th ly tng cua kim loai nguyn cht 2
1.2.Cu tao cua kim loai long va iu kin kt tinh 15
1.3.Cu tao cua hp kim 24
2.1.Bin dang an hi va bin dang deo 47
4.2.Cac t chc at c khi nung nong va lam ngui thep 89
4.3.U va thng hoa thep 103
4.4.Ti thep 1
4.5.Ram thep 113
4.6.Cac dang hong xay ra khi nhit luyn thep 114
Chng 5 : Cac phng phap hoa bn b mt 116
5.1.Ti b mt 1
5.2.Hoa nhit luyn 119
Chng 6 : Cac loai gang 125
6.1.Khai nim chung v gang 125
6.2.Gang xam 126
6.3.Gang deo 127
6.4.Gang cu 129

C


193
8.2.Thep thm cac bon 144
8.3.Thep hoa tt 146
8.4.Thep an hi 148
8.5.Thep co cng dung ring 149
8.6.Thep co cng dung c bit 151
hng 9 : Thep dung cu 154
9.1.Thep va hp kim lam dung cu ct 154
9.2.Thep lam dung cu bin dang ngui 159
9.3.Thep lam dung cu bin dang nong 160
9.4.Thep lam dung cu o 161
hng 10 :Kim loai va hp kim mau 163
10.1.Nhm va hp kim nhm 163
10.2.ng va hp kim ng 167
10.3.Hp kim lam truc 170
hng 11: Cac vt liu khac 174
11.1.Vt liu composit 174
11.2.Vt liu ceramic 178
11.3.Vt liu polyme 179
2
11.5.Cao su 187
11.6.Xi mng va b tng 190









C




C



C
11.4.Thuy tinh 18
















194

TAI LIU THAM KHAO

1-Vt liu hoc - L Cng Dng - NXB Khoa ho c va ky thut- 1997
2-Kim loai hoc va nhit luyn - Nghim Hung - NXB ai hoc va THCN - 1979.
3-Giao trnh vt liu hoc - Nghim Hung -Trng a
4-Kim loai hoc va nhit luyn - Trng ai hoc Bach k
i hoc Bach khoa Ha ni - 1999
hoa Ha Ni - 1988
5-Sach tra cu thep gang thng dung - Nghim Hung - Trng ai hoc bach khoa Ha
ni - 1997.
6-S dung vt liu phi kim loai trong nganh c kh - Hoang Trong Ba - NXB Khoa hoc
va ky thut - TP H Ch Minh - 1995
7-Vt liu compozit - Trn ch Thnh - NXB Gia o duc - Ha ni - 1994
8-Vt liu composite c hoc va cng ngh - Nguyn Hoa Thnh - Nguyn nh c -
NXB khoa hoc va ky thut Ha Ni - 2002
9-n mon va bao v kim loai - W.A.Schultze - Phan Lng Cm - Trng ai hoc Bach
khoa Ha Ni - 1985
10-Ceramic - And Carbon - Matrix composites - Acadeician V.I. Trefelov -Institute for
Problems of Materials Science - Kiev - 1995.
11-Des materiaux (Deuxieme edition revue et augmentee) -Jean Marie DORLOT, Jean -
Paul BAILON, Jacques MASOUNAVE. Editions de L'ecole Polytechnique de Montreal
- 1985.
12-Technique de l'ingenieur traite materiaux metalliques - Centre Francais
d'exploitation.
13-Metallovedenie i termiteskaia abrbotka metallov - I.M. Lakhtin - Maxcva - 1979.
14- Element of X - ray crystallography - Azaroff . L.V - Megraw - Hill Book Co.
Newyor - 1968.
15- Genie des materiaux - Jean Bernard Guillot- Ecole centrale Paris - 2000-2001
16-Introduction a la science des materiaux - Jean-P.Mercier, Gerald Zambelli, Wlfred
Kurz - 1999 (Presses Polytchniques et Universitair Romands)
17- Genie des materiaux (Travaux diriges) - Jean Bernard Guillot - 1999-2000 - Ecle
centrale Paris
18- Materiaux composites - Cour et complement -Philipe Bompard 1993-1994 - Ecole
centrale Paris
19- Materialovedenie - I.M.Lakhtin - Maxcva - 1977
195