Chuong 1 kn

+ Nm c cu trc chung ca h thng truyn ng in

t ng (HT-TT).
+ Nm c c tnh ca tng loi ng c trong cc h
thng truyn ng in t ng c th.
+ Phn tch c cc phng php iu chnh tc ng c
v vn iu chnh tc trong cc h b bin i - ng
c .
+ Kho st c qu trnh qu ca HT-TT vi cc
thng s ca h hoc ca ph ti.
+ Tnh chn cc phng n truyn ng v nm c
nguyn tc c bn chn cng sut ng c in.
+ Nm c cc nguyn tc c bn iu khin t ng HTTT.
+ Phn tch v nh gi c cc mch iu khin t ng
in hnh ca cc my hoc h thng c sn.
+ Nm c nguyn tc lm vic ca phn t iu khin
logic.
+ Tng hp c mt s mch iu khin logic.
+ Thit k c cc mch iu khin t ng ca cc my
hoc h thng theo yu cu cng ngh.
Cu trc v phn loi h thng truyn ng in t ng (t t)
Cu trc ca h thng truyn ng in t ng:
* nh ngha h thng truyn ng in t ng:
+ H truyn ng in t ng (T T) l mt t hp cc
thit b in, in t, v.v. phc v cho cho vic bin i in
nng thnh c nng cung cp cho cc c cu cng tc trn
cc my sn sut, cng nh gia cng truyn tn hiu thng

tin iu khin qu trnh bin i nng lng theo yu

cu cng ngh.
* Cu trc chung:

Hnh 1
Hnh 1-1: M t cu trc chung ca h T T
BB: B bin i; C: ng c in; MSX: My sn xut; R
v R T : B iu chnh truyn ng v cng ngh; K v K T :
cc B ng ct phc v truyn ng v cng ngh; GN:
Mch ghp ni; VH: Ngi vn hnh
Cu trc ca h T T gm 2 phn chnh:
- Phn lc (mch lc): t li in hoc ngun in cung cp
in nng n b bin i (BB) v ng c in (C) truyn
ng cho ph ti (MSX). Cc b bin i nh: b bin i
my in (my pht in mt chiu, xoay chiu, my in
khuch i), b bin i in t (khuch i t, cun khng
bo ho), b bin i in t, bn dn (Chnh lu tiristor, b

iu p mt chiu, bin tn transistor, tiristor). ng c c

cc loi nh: ng c mt chiu, xoay chiu, cc loi ng c
c bit.
- Phn iu khin (mch iu khin) gm cc c cu o
lng, cc b iu chnh tham s v cng ngh, cc kh c,
thit b iu khin ng ct phc v cng ngh v cho ngi
vn hnh. ng thi mt s h T T khc c c mch
ghp ni vi cc thit b t ng khc hoc vi my tnh iu
khin.
Phn loi h thng truyn ng in t ng:
- Truyn ng in khng iu chnh: thng ch c ng c
ni trc tip vi li in, quay my sn xut vi mt tc
nht nh.
- Truyn ng c iu chnh: tu thuc vo yu cu cng
ngh m ta c h truyn ng in iu chnh tc , h
truyn ng in t ng iu chnh m men, lc ko, v h
truyn ng in t ng iu chnh v tr. Trong h ny c
th l h truyn ng in t ng nhiu ng c.
- Theo cu trc v tn hiu iu khin m ta c h truyn
ng in t ng iu khin s, h truyn ng in t
ng iu khin tng t, h truyn ng in t ng iu
khin theo chng trnh ...
- Theo c im truyn ng ta c h truyn ng in t
ng ng c in mt chiu, ng c in xoay chiu, ng
c bc, v.v.
- Theo mc t ng ha c h truyn ng khng t ng
v h truyn ng in t ng.
- Ngoi ra, cn c h truyn ng in khng o chiu, c
o chiu, h truyn ng n, truyn ng nhiu ng c,
v.v.
c tnh c ca my sn xut V ng c
c tnh c ca my sn xut:

+ c tnh c ca my sn xut l quan h gia tc quay

v mmen cn ca my sn xut: Mc = f().
+ c tnh c ca my sn xut rt a dng, tuy nhin phn
ln chng c biu din di dng biu thc tng qut:

Hnh 2
Trong :
Mc - mmen ng vi tc .
Mco - mmen ng vi tc = 0.
Mm - mmen ng vi tc nh mc m
+ Ta c cc trng hp s m q ng vi cc ti:
Khi q = -1, mmen t l nghch vi tc , tng ng cc
c cu my tin, doa, my cun dy, cun giy, ... (ng
c im ca loi my ny l tc lm vic cng thp th
mmen cn (lc cn) cng ln.
Khi q = 0, Mc = Mm = const, tng ng cc c cu my
nng h, cu trc, thang my, bng ti, c cu n dao my
ct gt, ... (ng
Khi q = 1, mmen t l bc nht vi tc , tng ng cc
c cu ma st, my bo, my pht mt chiu ti thun tr,
(ng
Khi q = 2, mmen t l bc hai vi tc , tng ng cc
c cu my bm, quy gi, my nn, (ng
+ Trn hnh 1-2a biu din cc c tnh c ca my sn
xut:

Hnh 3
Hnh 1-2: a) Cc dng c tnh c ca cc my sn xut
: q = -1;

: q = 0;

: q = 1;

: q = 2.

b) Dng c tnh c ca my sn xut c tnh th nng.

c) Dng c tnh c ca my sn xut c tnh phn khng.
+ Ngoi ra, mt s my sn xut c c tnh c khc, nh:
- Mmen ph thuc vo gc quay Mc = f() hoc mmne ph
thuc vo ng i Mc = f(s), cc my cng tc c pittng,
cc my trc khng c cp cn bng c c tnh thuc loi
ny.
- Mmen ph thuc vo s vng quay v ng i Mc =
f(,s) nh cc loi xe in.
- Mmen ph thuc vo thi gian Mc = f(t) nh my nghin
, nghin qung.
Trn hnh 1-2b biu din c tnh c ca my sn xut c
mmen cn dng th nng.

Trn hnh 1-2c biu din c tnh c ca my sn xut c

mmen cn dng phn khng.
c tnh c ca ng c in:
+ c tnh c ca ng c in l quan h gia tc quay
v mmen ca ng c: M = f().
), hnh 1-3. ), ng b (ng ), ng c in xoay chiu
khng ng b (ng ), v ng c in mt chiu kch t
ni tip hay hn hp (ng + Nhn chung c 4 loi c
tnh c ca cc loi ng c c trng nh: ng c in mt
chiu kch t song song hay c lp (ng

Hnh 4
Hnh 1-3: Cc c tnh c ca bn loi ng c in
* Thng ngi ta phn bit hai loi c tnh c:
+ c tnh c t nhin: l c tnh c c khi ng c ni
theo s bnh thng, khng s dng thm cc thit b ph
tr khc v cc thng s ngun cng nh ca ng c l
nh mc. Nh vy mi ng c ch c mt c tnh c t
nhin.

+ c tnh c nhn to hay c tnh c iu chnh: l c

tnh c nhn c s thay i mt trong cc thng s no
ca ngun, ca ng c hoc ni thm thit b ph tr vo
mch, hoc s dng cc s c bit. Mi ng c c th
c nhiu tnh c nhn to.
cng c tnh c:
+ nh gi v so snh cc c tnh c, ngi ta a ra khi
nim cng c tnh c v c nh ngha:

Hnh 5
Trong : M v l lng sai phn ca mmen v tc
tng ng; M* = M/Mm ; * = /m ; hoc * = /cb .

Hnh 6

Hnh 7
Hnh 1- 4: Cch tnh cngc tnh c bng th
Trong :
+ mM l t l xch ca trc mmen
+ m l t l xch ca trc tc
l gc to thnh gia tip tuyn vi trc ti im xt ca
c tnh c. +
+ ng c khng ng b c cng c tnh c thay i
gi tr ( > 0, < 0).
+ ng c ng b c c tnh c tuyt i cng ( ).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c
cng ( 40).
+ ng c mt chiu kch t c lp c cng c tnh c
mm ( 10).
Cc trng thi lm vic ca h tt
+ Trong h truyn ng in t ng bao gi cng c qu
trnh bin i nng lng in nng thnh c nng hoc
ngc li. Chnh qu trnh bin i ny quyt nh trng thi
lm vic ca h truyn ng in. C th lp Bng 1-1:

Hnh 8
trng thi ng c: Ta coi dng cng sut in Pin c gi
tr dng nu nh n c chiu truyn t ngun n ng c
v t ng c bin i cng sut in thnh cng sut c:
Pc = M. cp cho my sn xut v c tiu th ti c cu

cng tc ca my. Cng sut c ny c gi tr dng nu nh

mmen ng c sinh ra cng chiu vi tc quay.
trng thi my pht: th ngc li, khi h truyn ng lm
vic, trong mt iu kin no c cu cng tc ca my
sn xut c th to ra c nng do ng nng hoc th nng
tch ly trong h ln, c nng c truyn v trc
ng c, ng c tip nhn nng lng ny v lm vic nh
mt my pht in. Cng sut in c gi tr m nu n c
chiu t ng c v ngun, cng sut c c gi tr m khi n
truyn t my sn xut v ng c v mmen ng c sinh
ra ngc chiu vi tc quay.
Mmen ca my sn xut c gi l mmen ph ti hay
mmen cn. N cng c nh ngha du m v dng,
ngc li vi du mmen ca ng c.
+ Phng trnh cn bng cng sut ca h T T l:
P = Pc + P (1-4)
Trong : P l cng sut in; Pc l cng sut c; P l tn
tht cng sut.
- Trng thi ng c gm: ch c ti v ch khng ti.
Trng thi ng c phn b gc phn t I, III ca mt
phng (M).
- Trng thi hm c: Hm khng ti, Hm ti sinh, Hm
ngc v Hm ng nng. Trng thi hm gc II, IV ca
mt phng (M).
- Hm ti sinh: Pin < 0, Pc < 0, c nng bin thnh in
nng tr v li.
- Hm ngc: Pin > 0 , Pc < 0, in nng v c nng chuyn
thnh tn tht P.
- Hm ng nng: Pin = 0, Pc < 0, c nng bin thnh cng
sut tn tht P.
* Cc trng thi lm vic trn mt phng [M, ]:

Trng thi ng c: tng ng vi cc im nm trong gc

phn t th nht v gc phn t th ba ca mt phng [M,
], hnh 1 - 5.
Trng thi my pht: tng ng vi cc im nm trong gc
phn t th hai v gc phn t th t ca mt phng [M, ],
hnh 1 - 5. trng thi ny, mmen ng c chng li chiu
chuyn ng, nn ng c c tc dng nh b hm, v v
vy trng thi my pht cn c tn gi l "trng thi hm".

Hnh 9
Hnh 1 - 5: Biu din cc trng thi lm vic
Tnh i cc i lng c hc
Mmen v lc quy i:

+ Quan nim v s tnh i nh vic di im t t trc ny

v trc khc ca mmen hay lc c xt n tn tht ma st
trong b truyn lc. Thng quy i mmen cn Mc, (hay
lc cn Fc) ca b phn lm vic v trc ng c.
+ iu kin quy i: m bo cn bng cng sut trong
phn c ca h TT:
- Khi nng lng truyn t ng c n my sn xut:
Ptr = Pc + P (1-5)
Trong : Ptr l cng sut trn trc ng c, Ptr = Mcq.,
(Mcq v - mmen cn tnh quy i v tc gc trn trc
ng c).
Pc l cng sut ca my sn xut, Pc = Mlv.lv ,
(Mlv v lv - mmen cn v tc gc trn trc lm vic).
P l tn tht trong cc khu c kh.
* Nu tnh theo hiu sut hp tc i vi chuyn ng
quay:

Hnh 10

 = Trong : i .t - hiu sut b truyn lc.

t - hiu sut ca tang trng.
= /vlv - gi l t s quy i.
- Khi nng lng truyn t my sn xut n ng c:
Ptr = Pc - P (t chng minh).
Quy i mmen qun tnh v khi lng qun tnh:
+ iu kin quy i: bo ton ng nng tch lu trong h
thng:

Hnh 11
Trong : Jq - mmen qun tnh quy i v trc ng c.
- tc gc trn trc ng c.
J - mmen qun tnh ca ng c.
Ji - mmen qun tnh ca bnh rng th i.
mj - khi lng qun tnh ca ti trng th j.

ii = /i - t s truyn tc t trc th i.
= /vj - t s quy i vn tc ca ti trng.
V

d: S truyn ng ca c cu nng, h :

Hnh 12
Hnh 1- 6: S ng hc ca c cu nng h
ng c in;
tang trng quay;

hp tc ;
ti trng

Hnh 13
Phng trnh ng hc ca h t t
+ L quan h gia cc i lng (, n, L, M, ...) vi thi gian:

Hnh 14
T phng trnh (1-19) ta thy rng:

Hnh 15
- Khi Mg = 0 hay M = Mc , th d/dt = 0 h lm vic xc
lp, hay h lm vic n nh: = const.
* Nu chn v ly chiu ca tc lm chun . Cn M
v M(-) khi Mth: M(+) khi Mc(+) khi Mc; Mc(-) khi Mc.
iu kin n nh tnh ca h t t

Nh trn nu, khi M = Mc th h TT lm vic xc

lp. im lm vic xc lp l giao im ca c tnh c ca
ng c in (M) vi c tnh c ca my sn sut (Mc).
Tuy nhin khng phi bt k giao im no ca hai c tnh
c trn cng l im lm vic xc lp n nh m phi c
iu kin n nh, ngi ta gi l n nh tnh hay s lm
vic ph hp gia ng c vi ti.
xc nh im lm vic, da vo phng trnh ng hc:

Hnh 16
Hay: - c < 0 (1-22)
* V d: Xt hai im giao nhau ca cc c tnh c:

Hnh 17
Hnh 1- 7: Xt im lm vic n nh

Ti cc im kho st th ta thy ba im A, B, C l cc im
lm vic xc lp n nh. im D l im lm vic khng n
nh.
Trng hp: A: < c v < 0 v c = 0 xc lp n nh.
B: > c v > 0 v c1 = 0 khng n nh.
ng hc ca h t t
Trong h T T c c cc thit b in + c, trong cc
b phn c c nhim v chuyn c nng t ng c n b
phn lm vic ca my sn xut v ti c nng c bin
thnh cng hu ch.
ng c in c c phn in (stato) v phn c (roto v
trc).

Hnh 18
Hnh 1- 8: S cu trc h T T
Phn c ph thuc vo kt cu, vt liu v loi my, chng
rt a dng v phc tp, bi vy phi a v dng in hnh
c trng cho cc loi, phn c c dng tng qut c trng
gi l mu c hc ca truyn ng in.
Mu c hc (n khi) l mt vt th rn quay xung quanh
mt trc vi tc ng c, n c mmen qun tnh J, chu
tc ng ca mmen ng c (M) v mmen cn (Mc), hnh
9.

Hnh 19
Tnh n hi ln cng c th xut hin nhng h thng c
mch ng hc di mc d trong khng cha mt phn t
n hi no. S bin dng trn tng phn t tuy nh nhng
v s phn t rt ln nn i vi ton my n tr nn ng
k.
Trong nhng trng hp trn phn c kh ca h khng th
thay th tng ng bng mu c hc n khi m phi
thay th bng mu c hc a khi, hnh 9b.

Hnh 20
Nu quy i mmen v mmen qun tnh v mt trc tc
no (ng c hoc my sn xut) th trong phn ln cc

trng hp h truyn ng c khu n hi phn c ca n

c th thay tng ng bi mu c hc a khi gm 3
khu: khu 1 gm rto hoc phn ng ca ng c vi
nhng phn t ni cng vi ng c nh hp tc , trng ti
v.v...; khu 2 l khu n hi khng qun tnh; khu 3 l
khu c ca my sn xut; nh hnh 1- 9b. Trong Mh l
mmen n hi.
Cu hi n tp
1. Chc nng v nhim v ca h thng truyn ng in l
g ?
2. C my loi my sn xut v c cu cng tc ?
3. H thng truyn ng in gm cc phn t v cc khu
no ? Ly v d minh ha mt my sn xut m cc anh
(ch) bit ?
4. Mmen cn hnh thnh t u ? n v o lng ca n ?
Cng thc quy i mmen cn t trc ca c cu cng tc
v trc ng c ?
5. Mmen qun tnh l g ? n v o lng ca n ? Cng
thc tnh quy i mmen qun tnh t tc i no v
tc ca trc ng c ?
6. Th no l mmen cn th nng? c im ca n th
hin trn th theo tc ? Ly v d mt c cu c
mmen cn th nng.
7. Th no l mmen cn phn khng? Ly v d mt c cu
c mmen cn phn khng.
8. nh ngha c tnh c ca my sn xut. Phng trnh
tng qut ca n v gii tch cc i lng trong phng
trnh ?
9. Hy v c tnh c ca cc my sn xut sau: my tin;
cn trc, my bo, my bm.

10. Vit phng trnh chuyn ng cho h truyn ng in

c phn c dng mu c hc n khi v gii thch cc i
lng trong phng trnh ?
11. Dng phng trnh chuyn ng phn tch cc trng
thi lm vic ca h thng truyn ng tng ng vi du
ca cc i lng M v Mc ?
12. nh ngha c tnh c ca ng c in ?
13. nh ngha cng c tnh c ? C th x nh cng
c tnh c theo nhng cch no ?
14. Phn bit cc trng thi ng c v cc trng thi hm
ca ng c in bng nhng du hiu no ? Ly v d thc
t v trng thi hm ca ng c trn mt c cu m anh
(ch) bit ?
15. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c
lm vic trng thi ng c ?
16. Chiu ca dng nng lng s nh th no khi ng c
lm vic trng thi my pht ?
17. iu kin n nh tnh l g ? Phn tch mt im lm
vic xc lp n nh tnh trn ta [M, ] v [Mc, ].
18. Mu c hc n khi l g ? Khi no th dng mu c hc
n khi kho st h thng truyn ng in ?
19. Mu c hc a khi l g ? Khi no th dng mu c hc
a khi kho st h thng truyn ng in ?
Khi nim chung
Chng 1 cho ta thy, khi t hai ng c tnh c M(()
v Mc(() ln cng mt h trc ta , ta c th xc nh c
trng thi lamg vic ca ng c v ca h (xem hnh 1-2 v
hnh 1-3): trng thi xc lp khi M = Mc ng vi giao im
ca hai ng c tnh M(() v Mc((); hoc trng thi qu
khi M ( Mc ti nhng vng c ( ( (xl ; trng thi ng c thuc

gc phn t th nht v th ba; hoc trng thi hm thuc

gc phn t th hai v th t.
Khi phn tch cc h truyn ng, ta thng coi my sn
xut cho trc, ngha l coi nh bit trc c tnh c
Mc(() ca n. Vy mun tm kim mt trng thi lm vic vi
nhng thng s yu cu nh tc , mmen, dng in ng
c v... ta phi to ra nhng c tnh c ca ng c tng
ng. Mun vy, ta phi ta phi nm vng cc phng trnh
c tnh c v cc c tnh c ca cc loi ng c in, t
hiu c cc phng php to ra cc c tnh c nhn
to ph hp vi my sn xut cho v iu khin ng c
sao cho c c cc trng thi lm vic theo yu cu cng
ngh.
Mi ng c c mt c tnh c t nhin xc nh bi cc s
liu nh mc ca n. Trong nhiu trng hp ta coi c tnh
ny nh lot s liu cho trc. Mt khc n c th c v s
c tnh c nhn to c c do bin i mt hoc vi thng
s ca ngun, ca mch in ng c, hoc do thay i cch
ni dy ca mch, hoc do dng thm thit b bin i. Do
bt k thng s no c nh hng n hnh dng v v tr
ca c tnh c, u c coi l thng s iu khin ng c,
v tng ng l mt phng php to c tnh c nhn to
hay c tnh iu chnh.
Phng trnh c tnh c ca ng c in c th vit theo
dng thun M = f(() hay dng ngc ( = f(M).
c tnh c ca ng C mt chiu kch t c lp (Ml)
S ni dy ca Ml v Mss:
ng c in mt chiu kch t c lp (Ml): ngun mt
chiu cp cho phn ng v cp cho kch t c lp nhau.
Khi ngun mt chiu c cng sut v cng ln v in p
khng i th c th mc kch t song song vi phn ng, lc
ng c c gi l ng c in mt chiu kch t song
song (Mss).

Figure 1
Cc thng s c bn ca Ml:
Cc thng s nh mc:
nm(vng/pht); (m(Rad/sec); Mm(N.m hay KG.m);
(m(Wb);
fm(Hz); Pm(KW); Um(V); Im(A); ...
Cc thng s tnh theo cc h n v khc:
(* = (/(m ; M* = M/Mm ; I* = I/Im; (* = (/(m; R* =
R/Rm;
Rcb = Um/Im,;
%; M%; I%; ...
Phng trnh c tnh c - in v c tnh c ca Ml:
Theo s hnh 2-1a v hnh 2-1b, c th vit phng trnh
cn bng in p ca mch phn ng nh sau:
U = E + (R + Rf).I (2-1)
Trong :
U l in p phn ng ng c, (V)

E l sc in ng phn ng ng c (V).
E=
p.
N
2a
=K (2-2)
l h s kt cu ca ng c.
Hoc: E = Ke(.n (2-3)
V:
Vy: Ke == 0,105.K
R l in tr mch phn ng, R = r + rctf + rctb + rtx ,
(().
Trong : r l in tr cun dy phn ng ca ng c (().
Rctf l in tr cun dy cc t ph ca ng c (().
Rctb l in tr cun dy cc t b ca ng c (().
Rctb l in tr tip xc gia chi than vi c gp ca
ng c (().
Rf l in tr ph mch phn ng.
I l dng in phn ng.
T (2-1) v (2-2) ta c:
=
U
K

R+Rf
K
I (2-4)
y l phng trnh c tnh c - in ca ng c mt chiu
kch t c lp.
Mt khc, mmen in t ca ng c c xc nh:
Mt = K(I (2-5)
Khi b qua tn tht ma st trong trc, tn tht c, tn tht
thp th c th coi: Mc ( Mt ( M
Suy ra: I = (2-6)
Thay gi tr I vo (2-4), ta c:
=
U
K

R+Rf
(K)2
M=
U
K

R
(K)2
M (2-7)
y l phng trnh c tnh c ca ng c in mt chiu
kch t c lp.
C th biu din c tnh c di dng khc:

 = 0 - (2-8)
Trong : gi l tc khng ti l tng. (2-9)
gi l st tc . (2-10)
T cc phng trnh c tnh c in (2-4) v phng trnh
c tnh c (2-8) trn, vi gi thit phn ng c b v
( = const th ta c th v c cc c tnh c - in (hnh 22a) v c tnh c (hnh 2-2b) l nhng ng thng.

Figure 2
c tnh c t nhin (TN) l c tnh c c cc tham s nh
mc v khng c in tr ph trong mch phn ng ng c:
=
Um
Km

Rm
(Km)2
M (2-11)

c tnh c nhn to (NT) l c tnh c c mt trong cc

tham s khc nh mc hoc c in tr ph trong mch
phn ng ng c.
Khi ( = 0, ta c:
I=
U
R+Rf
=Inm (2-12)
V: (2-13)
Trong : Inm - gi l dng in (phn ng) ngn mch
Mnm - gi l mmen ngn mch
T (2-7) ta xc nh c cng c tnh c :
=
dM
d
=
(K)2
R+Rf
(2-14)
i vi c tnh c t nhin:
tn=
(Kdm)2
R
(2-15)
V: (2-16)

Nu cha c gi tr R th ta c th xc nh gn ng da
vo gi thit coi tn tht trn in tr phn ng do dng
in nh mc gy ra bng mt na tn tht trong ng c:
R=0,5.(1m)
Um
Im
, (2-17)
* V d 2-1:
Xy dng c tnh c t nhin v nhn to ca ng c in
mt chiu kch t c lp c cc s liu sau:
ng c lm vic di hn, cng sut nh mc l 6,6KW; in
p nh mc: 220V; tc nh mc: 2200vng/pht; in
tr mch phn ng gm in tr cun dy phn ng v cc
t ph: 0,26(; in tr ph a vo mch phn ng: 1,26(.
* Gii:
a) Xy dng c tnh c t nhin:
c tnh c t nhin c th v qua 2 im: l im nh mc
[Mm; (m] v im khng ti l tng [M = 0; ( = (0]. Hoc
im khng ti l tng [M = 0; ( = (0] v im ngn mch
[Mnm; ( = 0]. Hoc im nh mc [Mm; (m] v im ngn
mch [Mnm; ( = 0].
Tc gc nh mc:
m=
nm
9,55
=
2200
9,55

=230,3rad/s
Mmen (c) nh mc:
Mm=
Pm.1000
m
=
6,6.1000
230,3
=28,6Nm
Nh vy ta c im th nht trn c tnh c t nhin cn
tm l im nh mc: [28,6 ; 230,3].
T phng trnh c tnh c t nhin ta tnh c:
Km=
UmIm.R
m
=
22035.0,26
230,3
=091Wb
Tc khng ti l tng:
0=
Um
Km
=
220
0,91

241,7rad/s
Ta c im th hai ca c tnh [0; 241,7] v nh vy ta c
th dng c ng c tnh c t nhin nh ng ( trn
hnh 2 - 3.
Ta c th tnh thm im th ba l im ngn mch [Mnm;
0]
Mnm=K.Inm=K
Udm
R
=0,91
220
0,26
=770Nm
Vy ta c ta im th ba ca c tnh c t nhin [770;
0].
cng ca c tnh c t nhin c th xc nh theo biu
thc (2-15) hoc xc nh theo s liu ly trn ng c
tnh hnh 2-3.
tn=
dM
d
=
M

=
0Mm
0m
=

28,6
241,7230,3
=2,5Nm.s
b) Xy dng c tnh c nhn to c Rf = 0,78(:
Khi thay i in tr ph trn mch phn ng th tc
khng ti l tng khng thay i, nn ta c th v c tnh
c nhn to (c Rf = 0,78() qua cc im khng ti l tng
[0; (0] v im tng ng vi tc nhn to [Mm; (nt]:

Figure 3
Ta tnh c gi tr mmen (c) nh mc:
Mm=
Pm.1000
m
=
6,6.1000
230,3
=28,66Nm(1)
V tnh tc gc nhn to:

nt=
Um(R+Rf).Im
Km
=
220(0,26+1,26).35
0,91
=183,3rad/s
Ta c ta im tng ng vi tc nhn to [28,66;
183,3]
Vy ta c th dng c ng c tnh c nhn to c in
tr ph trong mch phn ng nh ng ( trn hnh 2 - 3.
c tnh c khi khi ng Ml v tnh in tr khi ng:
Khi ng v xy dng c tnh c khi khi ng:
+ Nu khi ng ng c Ml bng phng php ng trc
tip th dng khi ng ban u rt ln: Ikb = Um/R
( (10 ( 20)Im, nh vy n c th t nng ng c, hoc
lm cho s chuyn mch kh khn, hoc sinh ra lc in
ng ln lm ph hu qu trnh c hc ca my.
+ m bo an ton cho my, thng chn:
Ikb = Inm ( Icp = 2,5Im (2-18)
+ Mun th, ngi ta thng a thm in tr ph vo
mch phn ng ngay khi bt u khi ng, v sau th
loi dn chng ra a tc ng c ln xc lp.
Ikb = Inm == (2(2,5)Im ( Icp ; (2-19)
* Xy dng cc c tnh c - in khi khi ng Ml:
- T cc thng s nh mc (Pm; Um; Im; nm, (m; ...)
v thng s ti (Ic; Mc; Pc; ...), s cp khi ng m, ta v c
tnh c t nhin.

- Xc nh dng in khi ng ln nht: Imax = I1 =

(2(2,5)Im
- Xc nh dng in khi ng nh nht: Imin = I2 =
(1,1(1,3)Ic
- T im a(I 1) k ng a(0 n s ct I2 = const ti b; t b
k ng song song vi trc honh n ct I1 = const ti c;
ni c(0 n s ct I2 = const ti d; t d k ng song song
vi trc honh th n ct I1 = const ti e; ...
C nh vy cho n khi n gp ng c tnh c t nhin
ti im giao nhau ca c tnh c TN v I1 = const, ta s c
c tnh khi ng abcde...XL.
Nu im cui cng gp c tnh TN m khng trng vi giao
im ca c tnh c TN v I1 = const th ta phi chn li I1
hoc I2 ri tin hnh li t u.

Figure 4
Tnh in tr khi ng:
a) Phng php th:
Da vo biu thc ca st tc (( trn cc c tnh c
ng vi mt gi tr dng in (v d I1) ta c:
TN=

R
K
I1;NT=
R+Rf
K
I1; (2-20)
Rt ra: (2-21)
Qua th ta c:
Rf1=
hahe
he
R=
ae
he
R;
Tng t nh vy:
Rf2=
hche
he
R=
ce
he
R;
in tr tng ng vi mi c tnh c:
R1 = R + Rf (1) = R + (Rf 1 + Rf 2)
R2 = R + Rf (2) = R + (Rf 2)

b) Phng php gii tch:

Gi thit ng c c khi ng vi m cp in tr ph. c
tnh khi ng u tin v dc nht l ng 1 (hnh 2-3b),
sau n cp 2, cp 3, ... cp m, cui cng l c tnh c
t nhin::
in tr tng ng vi mi c tnh c:
R1 = R + Rf (1) = R + (Rf 1 + Rf 2 + ... + Rf m)
R2 = R + Rf (2) = R + (Rf 1 + Rf 2 + ... + Rf m-1)
...
Rm-1 = R + (Rf m-1 + Rf m)
Rm = R + (Rf m)
Ti im b trn hnh 2-3b ta c:
I2=
UmE1
R1
(2-22)
Ti im c trn hnh 2-3b ta c:
I1=
UmE1
R2
(2-23)
Trong qu trnh khi ng, ta ly:
I1
I2
== const (2-24)

Vy: (2-25)
Rt ra:
Rm=RRm1=Rm=2R...R2=R3=m1RR1=R2=mR
{{{{
(2-26)
+ Nu cho trc s cp in tr khi ng m v R1, R th ta
tnh c bi s dng in khi khi ng:
=m\
R1
R

=m\
Um
R.I1
=m+1\
Um
R.I2
(2-27)
Trong : R1 = Um/I1; ri thay tip I1 = (I2.
+ Nu bit (, R1, R ta xc nh c s cp in tr khi
ng:
m=
lg(R1/R)
lg
(2-28)

* Tr s cc cp khi ng c tnh nh sau:

Rfm=RmR=(1).RRfm1=Rm1Rm=(1).R...Rf2=R2
R3=m2(1).RRf1=R1R2=m1(1).R
{{{{
(2-29)
* V d 2-2:
Cho ng c kch t song song c cc s liu sau: Pm =
25KW; Um = 220V; nm = 420vg/ph; Im = 120A; R* =
0,08. Khi ng hai cp in tr ph vi tn sut 1ln/1ca,
lm vic ba ca, mmen cn quy i v trc ng c (c
trong thi gian khi ng) Mc ( 410Nm. Hy xc nh cc cp
in tr ph.
* Gii:
Trc ht ta xc nh cc s liu cn thit ca ng c:
in tr nh mc: Rm = Um/Im = 220V/120A = 1,83(.
in tr phn ng: R = R*.Rm = 0,08.1,83 = 0,146(.
Tc gc nh mc: (m = nm/ 9,55 = 420/ 9,55 = 44
rad/s.
T thng ca ng c v h s kt cu ca n:
Km=
UmR.Im
m
=
2200,146.120
44
=4,6Wb

Dng in ph ti: Ic = Mc/K(m = 410/4,6 = 89A ( 0,74Im.

Vi tn sut khi ng t, dng in v mmen ph ti nh
hn nh mc, nn ta coi trng hp ny thuc loi khi
ng bnh thng vi s cp khi ng cho trc m = 2,
dng biu thc (2-27), chn trc gi tr I2:
I2 = 1,1.Ic = 1,1.89A = 98 A
Ta tnh c bi s dng in khi ng:
=m+1\
Um
R.I2
=2+1\
220
0,146.98
2,5
Kim nghim li gi tr dng in I1:
I1 = (.I2 = 2,5.98A = 245A ( 2Im
Gi tr dng khi ng thp hn gi tr cho php, ngha l s
liu tnh l hp l.

Figure 5
Theo (2-26) ta xc nh c cc cp in tr tng vi hai
ng c tnh nhn to:
R1 = (R = 2,5.0,146 = 0,365 (
R2 = R1 = 2,5.0,365 = 0,912
V cc in tr ph ca cc cp s l:
Rf1 = R1 - R
= 0,365 - 0,146 = 0,219
Rf2 = R2 - Rf1 - R
= 0,912 - 0,219 - 0,146 = 0,547
Cc c tnh c khi hm Ml:
Hm l trng thi m ng c sinh ra mmen quay ngc
chiu vi tc , hay cn gi l ch my pht. ng c
in mt chiu kch t c lp c ba trng thi hm:

Hm ti sinh:
Hm ti sinh khi tc quay ca ng c ln hn tc
khng ti l tng (( > (0). Khi hm ti sinh, sc in ng
ca ng c ln hn in p ngun: E > U, ng c lm
vic nh mt my pht song song vi li v tr nng lng
v ngun, lc ny th dng hm v mmen hm i chiu
so vi ch ng c.
Khi hm ti sinh:
Ih=
UE
R
=
K0K
R
<0 Mh=KIh<0 {
(2-30)
* Mt s trng thi hm ti sinh:
+ Hm ti sinh khi ( > (0: lc ny my sn xut nh l ngun
ng lc quay rto ng c, lm cho ng c tr thnh my
pht, pht nng lng tr v ngun.

Figure 6
V E > U, do dng in phn ng s thay i chiu so vi
trng thi ng c :
I=Ih=
U
E
R
<0 ; Mh = K.Ih < 0 ;
Mmen ng c i chiu (M < 0) v tr nn ngc chiu vi
tc , tr thnh mmen hm (Mh).
+ Hm ti sinh khi gim in p phn ng (U2 < U1), lc
ny Mc l dng mmen th nng (Mc = Mtn). Khi gim in
p ngun t ngt, ngha l tc (0 gim t ngt trong khi
tc ( cha kp gim, do lm cho tc trn trc ng
c ln hn tc khng ti l tng (( > (02). V mt nng
lng, do ng nng tch lu tc cao ln s tun vo
trc ng c lm cho ng c tr thnh my pht, pht nng
lng tr li ngun (hay cn gi l hm ti sinh), hnh 2-5b.

Figure 7
+ Hm ti sinh khi o chiu in p phn ng (+U ( - U):
lc ny Mc l dng mmen th nng (Mc = Mtn). Khi o
chiu in p phn ng, ngha l o chiu tc + (0 ( - (0,
ng c s dn chuyn sang ng c tnh c -U, v s
lm vic ti im B (((B(>(- (0(). V mt nng lng, do th
nng tch lu trn cao ln s tun vo ng c, lm cho
ng c tr thnh my pht, pht nng lng tr li ngun,
hnh 2-5c.
Trong thc t, c cu nng h ca cu trc, thang my, th
khi nng ti, ng c truyn ng thng lm vic ch
ng c (im A hnh 2-5c), v khi h ti th ng c lm
vic ch my pht (im B hnh 2-5c).

Figure 8
Hm ngc:
Hm ngc l khi mmen hm ca ng c ngc chiu vi
tc quay (M(((). Hm ngc c hai trng hp:
a) a in tr ph ln vo mch phn ng:
ng c ang lm vic im A, ta a thm Rf ln vo
mch phn ng th ng c s chuyn sang im B, D v lm
vic n nh im E (( = (E v ((((A) trn c tnh c
c thm Rf ln, v on DE l on hm ngc, ng c
lm vic nh mt my pht ni tip vi li in, lc ny sc
in ng ca ng c o du nn:
Ih=
U+E
R+Rf

=
U+Kfw
R+Rf
Mh=KfIh {
(2-31)

Figure 9
Ti thi im chuyn i mch in th mmen ng c nh
hn mmen cn (MB < Mc) nn tc ng c gim dn. Khi
( = 0, ng c ch ngn mch (im D trn c tnh c
Rf ) nhng mmen ca n vn nh hn mmen cn: Mnm <
Mc; Do mmen cn ca ti trng s ko trc ng c
quay ngc v ti trng s h xung, (( < 0, on DE trn
hnh 2-6a). Ti im E, ng c quay theo chiu h ti trng,
trng hp ny s chuyn ng c h c thc hin nh
th nng ca ti.
b) Hm ngc bng cch o chiu in p phn ng:

ng c ang lm vic im A, ta i chiu in p phn

ng (v dng o chiu ln nn phi thm in tr ph vo
hn ch) th:
ng c s chuyn sang im B, C v s lm vic xc lp
D nu ph ti ma st. on BC l on hm ngc, lc ny
dng hm v mmen hm ca ng c:
Ih=
UE
R+Rf
=
U+K
R+Rf
<0 Mh=KIh<0 {
(2-32)
Phng trnh c tnh c:
=
U

R+Rf
(K)2
M (2-33)

Figure 10
Hm ng nng: (cho U = 0)
a) Hm ng nng kch t c lp:
ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct
phn ng ng c ra khi li in v ng vo mt in tr
hm Rh, do ng nng tch lu trong ng c, cho nn ng
c vn quay v n lm vic nh mt my pht bin c nng
thnh nhit nng trn in tr hm v in tr phn ng.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng:
=
R+R
h

(K)2
M (2-34)
Ti thi im hm ban u, tc hm ban u l (h nn
sc in ng ban u, dng hm ban u v mmen hm
ban u:
Ehd=KhdIhd=

Ehd
R+Rh
=
Khd
R+Rh
<0 Mhd=KIhd<0 {{
(2-35)

Figure 11
Trn th c tnh c hm ng nng ta thy rng nu
mmen cn l phn khng th ng c s dng hn (cc
on B10 hoc B20), cn nu mmen cn l th nng th
di tc dng ca ti s ko ng c quay theo chiu ngc
li ((1 hoc (2).
b) Hm ng nng t kch t :
ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct
c phn ng v kch t ca ng c ra khi li in v ng
vo mt in tr hm Rh, do ng nng tch lu trong ng
c, cho nn ng c vn quay v n lm vic nh mt my
pht t kch bin c nng thnh nhit nng trn cc in tr.

Phng trnh c tnh c khi hm ng nng t kch t:

=
R+Rkt+Rh
(K)2
M (2-36)

Figure 12
Trn th c tnh c hm ng nng t kch t ta thy
rng trong qu trnh hm, tc gim dn v dng kch t
cng gim dn, do t thng ca ng c cng gim dn
v l hm ca tc , v vy cc c tnh c khi hm ng
nng t kch t ging nh c tnh khng ti ca my pht t
kch t.
So vi phng php hm ngc, hm ng nng c hiu qu
hn khi c cng tc hm ban u, nht l tn t nng
lng hn.
Cc c tnh c khi o chiu Ml:
Gi s ng c ang lm vic im A theo chiu quay
thun trn c tnh c t nhin thun vi ti Mc:
w=

Um
Kfm

Rm
(Kfm)2
M (2-37)
Vi M = Mc th ( = (A = (Thun
Mun o chiu ng c, ta c th o chiu in p phn
ng hoc o chiu t thng kch t ng c. Thng o
chiu ng c bng cch o chiu in p phn ng. Khi
o chiu in p phn ng th (0 o du, cn (( th khng
o du, c tnh c khi quay ngc chiu:
=
U
K(I)

R+Rf
[K(I)]2
M (2-38)

Figure 13
ng c quay ngc chiu tng ng vi im A trn c
tnh c t nhin bn ngc, hoc trn c tnh c nhn to.
* V d 2-3:
ng c lm vic di hn, cng sut nh mc l 6,6KW; in
p nh mc: 220V; tc nh mc: 2200vng/pht; in
tr mch phn ng gm in tr cun dy phn ng v cc
t ph: 0,26(; Trc khi hm ng c lm im nh mc
A(M = Mm , ( = (m); Hy xc nh tr s in tr hm u
vo mch phn ng ng c hm ng nng kch t c
lp vi yu cu mmen hm ln nht Mh.max = 2Mm. S
dng s hm ng nng kch t c lp nh trong hnh 29a.
* Gii:
S dng s hm ng nng kch t c lp hnh 2-9a khi
m bo t thng ng c trong qu trnh hm l khng
i: ( = (m.

Figure 14
c tnh c ca ng c trc khi hm l c tnh c t
nhin, v khi chuyn sang c tnh c hm ng nng kch
t c lp (on B0 trn hnh 2-9b).
im lm vic trc khi hm l im nh mc A, c:
I = Im = 35A, tng ng mmen nh mc Mm;
(A = (m = 230,3rad/s (xem v d 2-1)
Sc in ng ca ng c trc khi hm s l:
Eb = EA = Um - I.R
Eb = 220 - 35.0,26 = 210,9V
T hnh 2-9b ta thy, mmen (v dng in) hm ln nht s
c c ti thi im ban u ca qu trnh hm, ngay khi
chuyn i mch in t ch ng c trn c tnh c t
nhin sang mch in lm vic ch hm ng nng kch
t c lp (im B):
Ih.max = Ih.b
Hoc Mh.max = Mh.b

V ( = (m nn mmen ng c t l thun vi dng in

ng c khi hm, do m bo iu kin Mh.max =
2Mm th:
Ih.b = 2Im = 2.35 = 70A
in tr tng trong mch phn ng ng c c xc nh
theo (2-34):
R=
K
I
=
K
A

Ih.b
=
EA
Ih.b
R=
210,9
70
=3,01
Vy in tr hm phi u vo phn ng ng c khi hm
ng nng kch t c lp s l:
Rh = R( - R
Rh . = 3,01 - 0,26 = 2,75
c tnh c ca ng c mt chiu kch t ni tip (mnt) V hn hp
(mhh)
S ni dy ca Mnt :
ng c in mt chiu kch t ni tip (Mnt): ngun mt chiu cp chung
cho phn ng ni tip vi kch t.

Hnh 1
T s nguyn l ta thy dng kch t chnh l dng phn ng, nn t
thng ca ng c ph thuc vo dng phn ng v ph ti ca ng c.
Theo s hnh 2-10a, c th vit phng trnh cn bng in p ca mch
phn ng nh sau:
U = E + R.I = k(( + R.I (2-39)
Trong : U l in p ngun, (V)
R = R + Rkt + Rf (2-40)
Trong ny: R l in tr phn ng ng c.
Rkt l in tr cun dy kch t
Rf l in tr ph mc thm vo mch phn ng
Tng t Ml, t cc phng trnh trn ta rt ra:
=
U
=

k R+Rf

k I (2-41)

U
k R+Rf
(k)2 M (2-42)
T thng ( ph thuc vo dng kch t Ikt theo c tnh t ho nh ng
( trn hnh 2-10b. l quan h gia t thng ( vi sc t ng kch t Fkt
ca ng c. m: Fkt = Ikt.Wkt . Khi cho dng kch t bng nh mc th t
thng ng c s t nh mc.
n gin ho khi thnh lp phng trnh c tnh c Mnt, ta coi mch
t ca ng c l cha bo ho, quan h gia t thng vi dng kch t l
tuyn tnh ng ( trn hnh 2-10b:
( = C.Ikt ; (C - h s t l) (2-43)

Nu b qua phn ng phn ng, ta c:

( = C.Ikt = C.I = C.I (2-44)
Kt hp (2-44) vi (2-39) ta c phng trnh c tnh c in ca Mnt:
w=
U
k.C.I R k.C = A1 I B (2-45)
Vi: A1 = = const ; B = = const ;
Mt khc:
M = k..I = k.C.I2 (2-46)
Nn: (2-47)
Thay (2-47) vo (2-45) ta c phng trnh c tnh c Mnt:
w=
A1.\k.C
Trong :

\M R

k.C = A2

\M B (2-48)

A2 = A1. \k.C = const.

Qua phng trnh (2-45) v (2-48) ta thy c tnh c in v c tnh c
ca Mnt c dng hypecbol v rt mm nh hnh 2-11a, b v tc khng
ti l tng bng v cng. Thc t khng c tc khng ti l tng i
vi ng c in mt chiu kch t ni tip.
Cc c tnh c in v c tnh c ca Mnt :
Hnh 2
Nh vy c tnh c in ca Mnt c dng ng hypebol v rt mm. N
c hai ng tim cn (hnh 2-12a):
+ Khi I ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.

+ Khi ( ( -B, M ( ( : Tim cn ng ( = -B = - (R()/K.C .

Tng t, i vi c tnh c ca Mnt cng c hai ng tim cn (hnh 212b):
+ Khi M ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.
+ Khi ( ( -B, M ( ( : Tim cn ng ( = -B = - (R()/K.C .
Hnh 3
Vi c tnh c t nhin th Rf = 0, nn ta c hai ng tim cn ng vi:
+ Khi M ( 0, ( ( ( : Tim cn trc tung.
+ Khi ( ( -B(tn), M ( ( : c tnh c s tim cn vi ng thng ( = -B(nt) =
- (R)/K.C .
c tnh vn nng ca Mnt:
Cc phng trnh (2-40) , (2-41) v cc c tnh trn hnh 2-12 c rt ra
vi gi thit c tnh t ho ( = f(I) l ng thng. Tuy nhin, thc t quan
h ( = f(I) l phi tuyn nn vic vit phng trnh v v cc c tnh c
Mnt l rt kh khn. V vy cc nh ch to ng c thng cho trc cc
ng cong thc nghim:
(* = f(I*) v M* = f(I*) khi khng c in tr ph, v gi l c tnh vn
nng ca Mnt nh hnh 2-13.
Hnh 4
Cc c tnh ny cho theo n v tng i:
(* = (/(m ;
I* = I/Im ;
M* = M/Mm ;

Dng chung cho cc loi ng c trong dy cng sut c cng tiu chun
thit k.
i vi ng c cho, ta ch cn ly gi tr (m nhn vo trc tung v ly
Im nhn vo trc honh, ta s c c tnh c in t nhin ( = f(I) ca
ng c . Mt khc, t gi tr I* tra theo ng M* = f(I*) ta c gi tr
M* tng ng. Nhn gi tr M* vi Mm ca ng c cho ta c M.
Nh vy, t c tnh c in t nhin v ng c tnh vn nng M* = f(I*)
ta s c c tnh c t nhin ( = f(M). Ngi ta c th v c tnh c nhn
to (dng thm in tr ph trong mch phn ng) ca Mnt khi s dng
cc c tnh vn nng v c tnh c t nhin.
c tnh c khi khi ng Mnt:
Tng t Ml, hn ch dng khi ng Mnt ngi ta cng a thm
in tr ph vo mch phn ng ngay khi bt u khi ng, v sau th
loi dn i a tc ng c ln xc lp.
Ikb = Inm == (2(2,5)Im ( Icp (2-49)
a) Xy dng cc c tnh c khi khi ng Ml:
S nguyn l v c tnh khi ng trnh by trn hnh 2-13:
Hnh 5
Qu trnh xy dng c tnh khi ng theo cc bc sau:
1. Da vo cc thng s ca ng c v c tnh vn nng, v ra c tnh c
t nhin.
2. Chn dng in gii hn I1 ( (2(2,5)Im v tnh in tr tng ca mch
phn ng khi khi ng R = Um/I1 . Ta k ng I1 = const n s ct c
tnh t nhin ti e.
3. Chn dng chuyn khi khi ng I2 = (1,1(1,3)Ic . K ng I2 = const
n s ct c tnh t nhin ti f, v n cng ct c tnh nhn to dc nht
(c R) ti b theo biu thc:
NT(b)=TN(f)
Um-I2R Um-I2R (2-50)
K cc ng ef v ab ko di, chng s ct nhau ti A, t A dng tip cc
ng c tnh khi ng tuyn tnh ho tho mn cc yu cu khi ng v
ta c ng khi ng abcdefXL.

b) Tnh in tr khi ng:

Theo phng php tuyn tnh ho trn, in tr ph tng c tnh Rf = R
- R , ta c in tr ph cc cp:
Rf1=
ac
ea Rf;Rf2= ce
ea Rf; (2-51)
Cc trng thi hm Mnt:
ng c Mnt c (0 ( (, nn khng c hm ti sinh m ch c hai trng thi
hm: Hm ngc v Hm ng nng.
Hm ngc Mnt:
a) a in tr ph ln vo mch phn ng:
ng c ang lm vic ti A, ng Rf ln vo phn ng th ng c s
chuyn sang B, C v s thc hin hm ngc on CD:
Hnh 6
b) Hm ngc bng cch o chiu in p phn ng:
ng c ang lm vic im A trn c tnh c t nhin vi: U > 0, quay
vi chiu ( > 0, lm vic ch ng c, chiu mmen trng vi chiu tc
; Nu ta i cc tnh in p t vo phn ng U < 0 (v dng o chiu
ln nn phi thm in tr ph vo hn ch) v vn gi nguyn chiu
dng kch t th dng in phn ng s i chiu I < 0 do mmen i
chiu, ng c s chuyn sang im B trn c tnh ( hnh 2-15, on BC l
on hm ngc, v s lm vic xc lp D nu ph ti ma st. Lc hm
ng nng, dng hm v mmen hm ca ng c:
Ih=
UE
R+Rf = U+K
(2-52)
Phng trnh c tnh c:

R+Rf <0 Mh=KIh<0 {

=
U K R+Rf
Hnh 7

(K)2 M (2-53)

Hm ng nng Mnt:
a) Hm ng nng kch t c lp:
ng c ang lm vic vi li in (im A, hnh 2-16), thc hin ct phn
ng ng c ra khi li in v ng vo mt in tr hm Rh, cn cun
kch t c ni vo li in qua in tr ph sao cho dng kch t c
chiu v tr s khng i (Iktm), v nh vy ging vi trng hp hm
ng nng kch t c lp ca Ml.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng:
=
R+Rh
Hnh 8

(K)2 M (2-54)

b) Hm ng nng t kch t :
ng c ang lm vic vi li in (im A), thc hin ct c phn ng v
kch t ca ng c ra khi li in v ng ni tip vo mt in tr hm
Rh, nhng dng kch t vn phi c gi nguyn theo chiu c do ng
nng tch lu trong ng c, cho nn ng c vn quay v n lm vic nh
mt my pht t kch bin c nng thnh nhit nng trn cc in tr.
Phng trnh c tnh c khi hm ng nng t kch t:
=
R+Rkt+Rh(K)2 M (2-55)
V t thng gim dn trong qu trnh hm ng nng t kch.
Hnh 9
o chiu Mnt:
c tnh c ca ng c Mnt khi o chiu bng cch o chiu in p
phn ng:
=
U K(I) R+Rf
[K(I)]2 M (2-56)
Khi U > 0, ng c quay thun ( > 0 (ti im A trn c tnh c gc
phn t th nht ca to [M, (], vi ph ti l Mc > 0). Nu ta o cc

tnh in p phn ng ng c (vn gi nguyn chiu t thng kch t) U <

0, ph ti ng c theo chiu ngc li Mc' < 0, ng c s quay ngc ( <
0 (ti im A' trn c tnh c gc phn t th ba ca to [M, (]. Nu
cho in tr ph vo mch phn ng, ta s c cc tc nhn to ngc,
hnh 2-18.
Hnh 10
Nhn xt v Mnt:
V cu to, Mnt c cun kch t chu dng ln, nn tit din to v s vng
dy t. Nh n d ch to v t h hng hn so vi Ml.
ng c Mnt c kh nng qu ti ln v mmomen. Khi c cng mt h s
qu ti dng in nh nhau th mmen ca Mnt ln hn mmen ca Ml.
Thc vy, ly v d khi cho qu ti dng Iqt = 1,5Im th mmen qu ti ca
Ml l : Mqt = K(m.1,5Im = 1,5Mm, ngha l h s qu ti mmen
bng h s qu ti dng in: KqtM = KqtI = 1,5. Trong kho , mmen ca
Mnt t l vi bnh phng dng in, nn M'qt = K.C.I2 = K.C.(1,5Im)2
= 1,52.Mm = 2,25Mm, ngha l h s qu ti mmen bng bnh phng
ln ca h s qu ti dng in: K'qtM = K2qtI.
Mmen ca Mnt Khng ph thuc vo st p trn ng dy ti in,
ngha l nu gi cho dng in trong ng c nh mc th mmen ng c
cng l nh mc, cho d ng c ni u ng dy hay cui ng
dy.
c im, c tnh c ng c Mhh :
S nguyn l ca ng c Mhh nh hnh 2-19, vi hai cun kch t
song song v ni tip to ra t thng kch t ng c:
= s + n (2-57)
Trong : (s l phn t thng do cun kch t song song to nn; (s = (0,75 (
0,85)(m v khng ph thuc vo dng phn ng, tc khng ph thuc vo
ph ti.
Cn (n l phn t thng do cun kch t ni tip to ra, n ph thuc vo
dng phn ng. Khi ph ti Mc = Mm th I = Im, tng ng:

(n.m = (0,25 ( 0,15)(m

Do c hai cun kch t nn c tnh c ca Mhh va c dng phi tuyn
nh Mnt, ng thi c im khng ti l tng [0, (0] nh ca Ml, hnh
2-20, trong tc khng ti l tng c gi tr kh ln so vi tc nh
mc: (0 ( (1,3 ( 1,6) (m .
ng c Mhh c ba trng thi hm tng t nh Ml.
Hnh 11
c tnh c ca ng c khng ng b (K)
Cc gi thit, s thay th, c tnh c ca ng c
K:
Cc gi thit:
ng c khng ng b (K) nh hnh 2-21, c s dng
rng ri trong thc t. u im ni bt ca n l: cu to
n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h, trng
lng, kch thc nh hn khi cng cng sut nh mc so
vi ng c mt chiu. S dng trc tip li in xoay chiu
3 pha ...

Figure 1
Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh
qu kh khn hn, cc ng c K lng sc c cc ch

tiu khi ng xu (dng khi ng ln, mmen khi ng

nh).
n gin cho vic kho st, nghin cu, ta gi thit:
+ Ba pha ca ng c l i xng.
+ Cc thng s ca mch khng thay i ngha l khng ph
thuc nhit , tn s, mch t khng bo ho nn in tr,
in khng, ... khng thay i.
+ Tng dn ca mch vng t ho khng thay i, dng t
ho khng ph thuc ti m ch ph thuc in p t vo
stato.
+ B qua cc tn tht ma st, tn tht trong li thp.
+ in p li hon ton sin v i xng.
S thay th:
Vi cc gi thit trn ta c s thay th 1 pha ca ng c
nh hnh 2-23.
Trong :

Figure 2
U1f l tr s hiu dng ca in p pha stato (V).
I1, I(, I2 l cc dng stato, mch t ha, rto quy i v
stato (A).

X1, X(, X2 l in khng stato, mch t, rto quy i v

stato (().
R1, R(, R2 l in tr stato, mch t, rto quy i v
stato (().
R2f l in tr ph (nu c) mi pha rto quy i v
stato (().
s l h s trt ca ng c:
s=
1

1
=
0

0
(2-58)
Trong :
(1 = (0 l tc ca t trng quay stato ng c, cn gi
l tc ng b (rad/s):
1=0=
2f1
p
(2-59)
( l tc gc ca rto ng c (rad/s).
Trong : f1 l tn s ca in p ngun t vo stato (Hz),
p l s i cc ca ng c,
Biu nng lng ca K:

Vi cc gi thit trn, ta c biu nng lng ca ng

c K 3 pha nh hnh 2-24:
Trong biu nng long:
P1 l cng sut in t a vo 3 pha stato ng c K
?P1 = ?PCu1 l tn tht cng sut trong cc cun dy ng
stato
P12 l cng sut in t truyn gia stato v rto ng c
K
?P2 = ?PCu2 l tn tht cng sut trong cc cun dy ng
rto
P2 l cng sut trn trc ng c, hay l cng sut c ca
K truyn ng cho my sn xut.

Figure 3
Phng trnh v c tnh c K:
T s thay th hnh 2-23, ta tnh c dng stato:
I1=U1f[
1
\R2+X2
+

1
\

R1+
R2'
s

2
+Xnm2
] (2-60)
Trong : R2( = R2 + R2f l in tr tng mch rto.
Xnm = X1 + X2 l in khng ngn mch.
T phng trnh c tnh dng stato (2-60) ta thy:
Khi ( = 0, s = 1, ta c: I1 = I1nm - dng ngn mch ca
stato.
Khi ( = (0, s = 0, ta c:
Ngha l tc ng b, ng c vn tiu th dng in t
ho to ta t trng quay.
Tr s hiu dng ca dng rto quy i v stato:
I2'=
U1f

R1+
R2S'
s

2
+Xnm2
(2-61)
Phng trnh (2-61) l quan h gia dng rto I2 vi h s
trt s hay gia I2 vi tc (, nn gi l c tnh in-c
ca ng c K, (hnh 2-25). Qua (2-61) ta thy:
Khi ( = (0, s = 0, ta c: I2 = 0.
Khi ( = 0, s = 1, ta c:
Trong : I2nm l dng ngn mch ca rto hay dng khi
ng.

Figure 4
tm phng trnh c tnh c ca K, ta xut pht t iu
kin cn bng cng sut trong ng c: cng sut in
chuyn t stato sang rto:
P12 = Mt.(0 (2-62)
Mt l mmen in t ca ng c, nu b qua cc tn tht
ph:
Mt = Mc = M (2-63)
V: P12 = Pc + (P2 (2-64)
Trong : Pc = M.( l cng sut c trn trc ng c.
(P2 = 3I22.R2( l tn hao cng sut ng trong rto.
Do : M.(0 = M((0 - () = M.(0.s
Vy: (2-65)
Thay (3-4) vo (3-8) v bin i ta c :
M=
3.U1f2.R2S
s.w0.[(R1+
R2S'

s
)2+Xnm2]
(2-66)
Phng trnh (2-66) l phng trnh c tnh c ca K. Nu
biu din c tnh c trn th s l ng cong nh hnh
2-27b. C th xc nh cc im cc tr ca ng cong
bng cch cho o hm dM/ds = 0, ta s c cc tr s v
trt ti hn sth v mmen ti hn Mth ti im cc tr:
sth=
R2S'
\R12+Xnm2
(2-67)
V: (2-68)
Trang 60
Trong cc biu thc trn, du (+) ng vi trng thi ng c,
cn du (-) ng vi trng thi my pht, (Mth > MthF).
Phng trnh c tnh c ca K c th biu din theo closs:
M=
2Mth(1+asth)
s
sth
+
sth
s
+2asth
(2-69)
Trong : a = R1/R2(.

Mth v sth ly theo (2-67) v (2-68).

i vi ng c K cng sut ln, thng R1 rt nh so vi
Xnm nn c th b qua R1 v asth ( 0, khi ta c dng
closs n gin:
M=
2Mth
s
sth
+
sth
s
(2-70)
Lc ny: (2-71)

Figure 5
+ Trong nhiu trng hp cho php ta s dng nhng c
tnh gn ng bng cch truyn tnh ho c tnh c trong
on lm vic.
V d vng trt nh s < 0,4sth th ta xem s/sth ( 0 v
ta c:

M=
2Mth
sth
s (2-72)
C th tuyn tnh ha on c tnh c lm vic qua 2 im:
im ng b (khng ti l tng) v im nh mc:
M=
Mm
sm
s (2-73)
Trn c tnh c t nhin, thay M = Mm, Mth = ?Mm, ta
c:
Sth=Sm(+\21) (2-74)
Qua dng c tnh c t nhin ca K hnh 2-27, mt cch
gn ng ta tnh cng c tnh c trong on lm vic:
=
dM
d
=
1
0

dM
ds
=
Mm
0sm

(2-75)
V: (2-76)
+ i vi on c tnh c s >> sth th coi sth/s ( 0 v ta c:
M=
2Mth.sth
s
(2-77)
V: (2-78)
Trong on ny cng ? > 0 v gi tr ca n thay i, y
thng l on ng c khi ng.
Trang 62
nh hng ca cc thng s n c tnh c ca K:
Qua chng trnh c tnh c bn ca hot ng c K, ta
thy cc thng s c nh hng n c tnh c K nh: Rs,
Rr, Xs, Xr, UL, fL, Sau y, ta xt nh hnh ca mt s
thng s:
nh hng ca in p li (Ul):
Khi in p li suy gim, theo biu thc (2-68) th mmen
ti hn Mth s gim bnh phng ln suy gim ca UL.
Trong khi tc ng b ?o, h s trt ti hn Sth khng
thay i, ta c dng c tnh c khi UL gim nh hnh 2-28.
Qua th ta thy: vi mt mmen cn xc nh (MC), in
p li cng gim th tc xc lp cng nh. Mt khc, v
mmen khi ng Mk = Mnm v mmen ti hn Mth u
gim theo in p, nn kh nng qu ti v khi ng b
gim dn. Do , nu in p qu nh (ng U2, ) th h
truyn ng trn c th khng khi ng c hoc khng
lm vic c.

Figure 6
nh hng ca in tr, in khng mch stato:
Khi in tr hoc in khng mch stato b thay i, hoc
thm in tr ph (Rlf), in khng ph (Xlf) vo mch stato,
nu ?o = const, v theo biu thc (2-67), (2-68) th mmen
Mth v Sth u gim, nn c tnh c c dng nh hnh 2-29.
Qua th ta thy: vi mmen Mk = Mnm.f th on lm
vic ca c tnh c c in khng ph (Xlf) cng hn c
tnh c Rlf. Khi tng Xlf hoc Rlf th Mth v Sth u gim. Khi
dng Xlf hoc Rlf khi ng nhm hn ch dng khi
ng, th c th da vo tam gic tng tr ngn mch xc
nh Xlf hoc Rlf.

Figure 7
nh hng ca in tr, in khng mch rto:
Khi thm in tr ph (R2f), in khng ph (X2f) vo mch
rto ng c, th ?o = const, v theo (2-67), (2-68) th Mth =
const; cn Sth s thay i, nn c tnh c c dng nh hnh
2-30.
Qua th ta thy: c tnh c khi c R2f, X2f cng ln th
Sth cng tng, cng c tnh c cng gim, vi ph ti
khng i th khi c R2f, X2f cng ln th tc lm vic ca
ng c cng b thp, v dng in khi ng cng gim.

Figure 8
nh hng ca tn s li cung cp cho ng c:
Khi in p ngun cung cp cho ng c c tn s (f1) thay
i th tc t trng ?o v tc ca ng c ? s thay
i theo.
V ?o = 2?.f1/p, v X = ?.L, nn ?o ? f1, ? ? f1 v X ? f1.
Qua th ta thy: Khi tn s tng (f13 > f1.m), th Mth s
gim, (vi in p ngun U1 = const) th : Mth~
1
f1 2
(hnh 2-31).
Khi tn s ngun gim (f11 < f1m, ) cng nhiu, nu gi
in p u1 khng i, th dng in ng c s tng rt ln.
Do vy, khi gim tn s cn gim in p theo quy lut nht
nh sao cho ng c sinh ra mmen nh trong ch nh
mc.

Figure 9
* V d 2 - 5:
Cho mt ng c khng ng b rto dy qun (Kdq) c:
Pm = 850KW ; Um = 6000V ; nm = 588vg/ph ; ? = 2,15 ;
E2m = 1150V ; I2m = 450A.
Tnh v v c tnh c t nhin v c tnh c nhn to ca
ng c khng ng b rto dy qun vi in tr ph mi
pha rto l: R2f = 0,75?.
Trang 65
* Gii :
Vi ng c c cng sut ln, ta c th s dng phng trnh
gn ng (2-70) coi R1 rt nh hn R2 tc a = 0.
trt nh mc:

sm=
nonm
no
=
600588
600
=0,02
Mmen nh mc:
, hoc
Mmen ti hn:
Mth = ?Mm = 2,15.13085 = 29681 N.m, hoc
in tr nh mc:
in tr dy qun rto:
R2=R2Rm=smRm=0,02.1,476=0,0295
trt ti hn ca c tnh c t nhin c nh theo (2-74):
sth=sm(+\21)=0,02(2,15+\2,1521)=0,08
Phng trnh ct tnh c t nhin:
hoc
Vi mmen ngn mch:
Mnm=
59362
1
0,08
+0,08
=4777Nm=0,35Mm

Trang 66
Theo ta v c ng c tnh t nhin nh trn hnh 232 i qua 4 im: im khng ti [M = 0; s = 0]; im nh
mc =1; sm = 0,02]; im ti hn TH =2,15; sm =
0,08]; im ngn mch NM =0,35; sm = 1].
i vi c tnh nhn to c Rf = 0,175? ta c trt ti
hn nhn to:
sth.nt=sth
R2+R
f

R2
=0,08
0,0295+0,175
0,0295
=0,55
Phng trnh c tnh c nhn to s l:
M=
2
s
0,55
+
0,55
s
V c tnh c v trn cng th hnh 2-32.

Figure 10
c tnh c ca ng c K khi khi ng:
Khi ng v tnh in tr khi ng:
+ Nu khi ng ng c K bng phng php ng
trc tip th dng khi ng ban u rt ln. Nh vy,
tng t khi ng Ml, ta cng a in tr ph vo mch
rto ng c K c rto dy qun han ch dng khi
ng:.V sau th loi dn chng ra a tc ng
c ln xc lp.
S nguyn l v c tnh khi ng c trnh by trn
hnh 2-33 (hai cp khi ng m = 2).

Figure 11
* Xy dng cc c tnh c khi khi ng K:
+ T cc thng s nh mc (Pm; Um; Im; nm; ?m;)
v thng s tI (Ic; Mc; Pc;) s cp khi ng m, ta v c
tnh c t nhin.
+ V c tnh c ca ng c K l phi tuyn, nn n
gin, ta dng phng php gn ng: theo ton hoc
chng minh th cc ng c tnh khi ng ca ng c K
tuyn tnh ha s hi t ti mt im T nm trn ng ?o =
const pha bn phi trc tung ca ta (?, M) nh hnh 233.
+ Chn: Mmax = M1 = (2,5)Mm ; hoc Mmax = 0,85Mth
v Mmin = M2 = (1,1,3)Mc trong qu trnh khi ng.
+ Sau khi tuyn ha c tnh khi ng ng c K, ta
tin hnh xy dng c tnh khi ng tng t ng c
Ml, cui cng ta c cc c tnh khi ng gn ng
edcbaXL nh hnh 2-33.
Nu im cui cng gp c tnh TN m khng trng vi giao
im ca c tnh c TN m M1 = const th ta phi chn li
M1 hoc M2 ri tin hnh li t u.
Tnh in tr khi ng:
*Dng phng php th:
+ Khi tuyn ha c tnh khi ng ng c K, ta c:
SNT
STN
=
R2R2f
R2

; (2-79)
Rt ra:
R2f=
SNTSTN
STN
R2; (2-80)
T th ta c in tr ph cc cp:
R2f1=
hahc
he
R2=
ac
he
R2; (2-81)
R2f2=
hche
he
R2=
ce
he
R2; (2-82)
Cc c tnh c khi hm ng c K:
ng c in K cng c ba trng thi hm: hm ti sinh, hm ngc v
hm ng nng.
Hm ti sinh:
ng c K khi hm ti sinh: ? > ?o, v c tr nng lng v li.

Hm ti sinh ng c K thng xy ra trong cc trng hp nh: c ngun

ng lc quay rto ng c vi tc ? > ?o (nh hnh 2-34a,b), hay khi
gim tc ng c bng cch tng s i cc (nh hnh 2-35a,b), hoc khi
ng c truyn ng cho ti c dng th nng lc h ti vi |?| > |-?o| bng
cch o 2 trong 3 pha stato ca ng c (nh hnh 2-6a,b).
a) Hm ti sinh khi MSX tr thnh ngun ng lc:
Trong qu trnh lm vic, khi my sn xut (MSX) tr thnh ngun ng lc
lm quay rto ng c vi tc ? > ?0, ng c tr thnh my pht pht
nng lng tr li ngun, hay gi l hm ti sinh, hnh 2-34.
Hnh 1
Phng trnh c tnh c trong trng hp ny l:
M
2Mth s
sth + sth
Vi: (2-84)

s (2-83)

V: ? > ?0 ; I2 = Ihts < 0 ; M = Mhts < 0 (ti im B)

b) Hm ti sinh khi gim tc bng cch tng s i cc:
ng c ang lm vic im A, vi p1, nu ta tng s i cc ln p2 > p1
th ng c s chuyn sang c tnh c ?2 v lm vic vi tc ? > ?2, tr
thnh my pht, hay l HTS, hnh 2-35.
Hnh 2
Phng trnh c tnh c trong trng hp ny ch khc l:
sth
R2' Xnm2 ; Mth 3U1f2
202Xnm2 ; v0= 2f1
V: ? > ?02 ; I2 = Ihts < 0 ; M = Mhts < 0 (on B?02)

p2 ; (2-85)

c) Hm ti sinh khi o chiu t trng stato ng c:

ng c ang lm vic ch ng c (im A), nu ta o chiu t
trng stato, hay o 2 trong 3 pha stato ng c (hay o th t pha in p
stato ng c), vi ph ti l th nng, ng c s o chiu quay v lm

vic ch my pht (hay hm ti sinh, im D), nh trn hnh 2-36. Nh

vy khi h hng ta c th cho ng c lm vic ch my pht, ng thi
to ra mmen hm cho ng c h hng vi tc n nh ?D.
Phng trnh c tnh c trong trng hp ny thay ?0 bng -?0:
sth
R2' Xnm ; Mth 3U1f2
2(0)Xnm ; (2-86)
V : |?0| > |-?0| , M = Mhts (im D, h ti ch HTS).
Hnh 3
Hm ngc ng c K:
Hm ngc l khi mmen hm ca ng c K ngc chiu vi tc
quay (M ngc chiu vi ?). Hm ngc c hai trng hp:
a) Hm ngc bng cch a in tr ph ln vo mch rto:
ng c ang lm vic im A, ta ng thm in tr hm ln (Rhn> =
R2f>) vo mch rto, lc ny mmen ng c gim (M < Mc) nn ng c
b gim tc do sc cn ca ti. ng c s chuyn sang im B, ri C v
nu ti l th nng th ng c s lm vic n nh im D (?D = ?
ngc chiu vi tc ti im A) trn c tnh c c thm in tr hm
Rhn>, v on CD l on hm ngc, ng c lm vic nh mt my pht
ni tip vi li in (hnh 2-37). ng c va tiu th in t li va s
dng nng lng tha t ti to ra mmen hm.
Vi: (2-87)
Hnh 4
b) Hm ngc bng cch o chiu t trng stato:
ng c ang lm vic im A, ta i chiu t trng stato (o 2 trong 3
pha stato ng c, hay o th t pha in p stato), hnh 2-38.
Khi o chiu v dng o chiu ln nn phi thm in tr ph vo hn
ch khng qu dng cho php Ich ? Icp, nn ng c s chuyn sang im
B, C v s lm vic xc lp D nu ph ti ma st, cn nu l ph tI th
nng th ng c s lm vic xc lp im E. on BC l on hm
ngc, lc ny dng hm v mmen hm ca ng c.

Vi: (2-88)
s=
0 0 >l (2-89)
Hnh 5
Hm ng nng ng c K:
C hai trng hp hm ng nng ng c K:
a) Hm ng nng kch t c lp (HN KTL):
Hnh 6
ng c ang lm vic vi li in (im A), khi ct stato ng c K ra
khi li in v ng vo ngun mt chiu (U1c) c lp nh s hnh 239a.
Do ng nng tch ly trong ng c, cho nn ng c vn quay v n lm
vic nh mt my pht cc n c tc v tn s thay i, v ph ti ca n
l in tr mch rto.
Khi ct stato khi ngun xoay chiu ri ng vo ngun mt chiu th dng
mt chiu ny s sinh ra mt t trng ng yn ? so vi stato nh hnh 239b. Rto ng c do qun tnh vn quay theo chiu c nn cc thanh dn
rto s ct t trng ng yn, do xut hin trong chng mt sc in
ng e2.
V rto kn mch nn e2 li sinh ra i2 cng chiu. Chiu ca e2 v i2 xc
nh theo qui tc bn tay phi: + khi e2 c chiu i vo v l i ra.
Tng tc gia dng i2 v ? to nn sc t ng F c chiu xc nh theo
qui tc bn tay tri (hnh 2-39b).
Ch rng, trong trng hp hm ngc v:
Lc F sinh ra mmen hm Mh c chiu ngc vi chiu quay ca rto ? lm
cho rto quay chm lai v sc in ng e2 cng gim dn.
* thnh lp phng trnh c tnh c ca ng c K khi hm ng nng
ta thay th mt cch ng tr ch my pht ng b c tn s thay i

bng ch ng c khng ng b. Ngha l cun dy stato thc t u

vo ngun mt chiu nhng ta coi nh u vo ngun xoay chiu.
iu kin ng tr y l sc t ng do dng in mt chiu (Fmc) v
dng in xoay chiu ng tr (F1) sinh ra l nh nhau:
F1 = Fmc (2-90)
Sc t ng xoay chiu do dng ng tr (I1) sinh ra l:
F1=
3
2 \2.w1.I1 (2-91)
Sc t ng mt chiu do dng mt chiu thc t sinh ra ph thuc vo cch
u day ca mch stato khi hm v biu din tng qut nh sau:
Fmc = a.w1.Imc (2-92)
Cn bng (2-91) v (2-92) v rt ra:
I1=
a.w1 3
2 \2.w1 Imc=A.Imc (2-93)
Trong : a, A l cc h s ph thuc s ni mch stato khi hm ng
nng nh bng (2-2).
V d, theo bng (2-2), s ni dy v th vect (a):
Fmc=2Imc.w1cos30o=\3.w1.Imc (2-94)
V: a =;
i vi cc s u dy khc nhau ca mch stato, ta c th xc nh h
s A theo bng 2-2.
Bng 2-2
Hnh 7

Da vo s thay th mt pha ca ng c trong ch hm ng nng

xy dng c tnh c (hnh 2-40).
ch ng c K th in p t vo stato khng i, l ngun p,
dng t ha t thng ? khng i, cn dng in stato I1, dng in stato
I2 bin i theo trt s.
Cn trng thi hm ng nng kch t c lp, v dng in mt chiu Imc
khng i nn dng xoay chiu ng tr cng khng i, do ngun cp
cho stato l ngun dng. Mt khc, v tng tr mch rto khi hm ph thuc
vo tc nn dng rto I2 v dng t ha I? u thay i, vy nn t thng
? stato thay i theo tc .
I1I2E2XIX2R2 / *R2f / *Hnh 2-40: S thay th khi hm
ng nng K
Trong ch lm vic ca ng c K, trt s l tc ct tng i
ca thanh dn rto vi t trng stato, trng thi hm ng nng n c
thay bng tc tng i:
=

o (2-95)
E2I122I2IHnh 2-41: th vectdng in khi HNT s thay
th hnh 2-39, ta c th vect dng in nh hnh 2-41.
T s thay th ta c:
I2'=
E2' \( R2'
Hay: I2'=

)2+X2'2 = E2'.

I.X.
\R2'2+(X2'.)2 (2-97)
Trong :
Theo th vect ta c:
I12=(I+I2'sin2)2+(I2'sin2)2;

\R2'2+(X2'.)2 (2-96)

Hay I12=I2+I2'2+2I.I2'sin2)2; (2-98)

Trong :
sin2=
X2'. \R2'2+(X2'.)2 (2-99)
Thay v sin?2 vo (2-98), ta c:
I12=I2+
I2X2*2 R2'2+(X2')2 + 2I2XX2'*2
T rt ra:

R2'2+(X2')2 (2-100)

=R2'\
( I1 I )21
(X2'+X)2( I1 I )2X2'2 (2-101)
T cc biu thc (2-98) (2-100), sau khi bin i ta c:
I2'=
I.X.
\R2'2+(X2'+X)2.2 (2-102)
Tng t nh xt ng c K, ta xc nh c mmen:
M=
3I2'2 R2' 2
Hay: M=

o (2-103)

3I2'2XR2'
o[R2'2+(X2'+X)22] (2-104)
ng cong M = f(?*) cng c kho st tng t nh vi ng cong c
tnh c ca ng c K v cho ta nhng kt qu:
th=
R2' X+X2' (2-105)
Mth.th=
3I12X2
2o(X+X2') (2-106)
V: (2-107)

Biu thc (2-107) l phng trnh c tnh c ca ng c K khi hm ng

nng kch t c lp.
Ta thy rng, khi thay i R2f th thay i, nn thay i, cn Mth =
const, cn khi thay i dng in xoay chiu ng tr I1, ngha l thay i
dng in mt chiu Imc, th mmen Mth thay i, cn = const.
Cc ng c tnh hm ng nng c biu din nh trn hnh 2-42. Trn
: ng (1) v (2) c cng in tr nhng c Mth2 > Mth1 nn dng
mt chiu tng ng Imc2 > Imc1.
Nh vy khi thay i ngun mt chiu a vo stato ng c khi hm ng
nng th s thay i c mmen ti hn.
Hnh 2-42: c tnh c ca ng c K khi HN-KTL* 0Mth2
Mth1 0 MMc()A (/c)(3)HN(2)(1)*th2*th1
Cn ng (2) v (3) th c cng dng in mt chiu nhng in tr.
Nh vy khi thay i in tr ph trong mch rto hoc dng in mt chiu
trong stato ng c khi hm ng nng th s thay i c v tr ca c
tnh tnh c.
b) Hm ng nng t kch t:
ng c ang hot ng ch ng c (tip K kn, tip im H h), khi
cho K h, H kn li, ng c s chuyn sang ch hm ng nng t kch
t. Khi , dng in Imc khng phi t ngun in mt chiu bn ngoi,
m s dng ngay nng lng ca ng c thng qua b chnh lu mch
rto (hnh 2-43a) hoc b t in mch stato.
Hnh 2-43: a)S ni dy K khi HN TKTb) S nguyn l to
mmen hm HN TKT++++FFe2i2RMhb)K~KMSXHRchHa)CL
* V d 2-6:
Hy la chn c tnh c hm ng nng v xc nh cc thng s mch
hm, gm dng in mt chiu Imc cp vo cun dy stato v in tr ph
Rh ni vo mch rto ca ng c khng ng b rto dy qun sao cho
mmen hm cc i t c Mh.max = 2,5Mm v hiu qu hm cao. S

liu cho trc: ng c 11KW; 220V; 953vg/ph, ? = Mth/Mm = 3,1; cos?

m = 0,71; cos?o (khng ti) = 0,24; I1m = 28,4A; I1.0 (khng ti) =
19,2A; R1 = 0,415?; X1 = 0,465?; E2nm(in p dy) = 200V; I2m =
35,4A; r2 = 0,132?; X2 = 0,27?; v Ke = 1,84.
* Gii:
Trc ht, xc nh thm cc thng s ca ng c:
Tc nh mc:
m=
nm 9,55 = 953 9,55 =99,8rad/s
Trang 82
Tc t trng quay: ?o = 1000/9,55 = 104,7 rad/s
Mmen nh mc:
trt nh mc:
in khng mch ha X? c xc nh theo s... v dng in khng ti
ca stato (coi dng khng ti bng dng t ha):
X= E
1.0
I1.0 = 212 19,2 =11,05 (1)
(vi:)
in khng rto qui i v stato:
X2'=X2.Ke2=0,27.1,842=0,92
Theo yu cu ca bi ta c th chn c tnh hm ng nng c mmen
ti hn l: Mth.n = Mh.max = 2,5Mm.
Tc ti hn c th chn bng tc hm ban u:

th=b=m/o
Khi ta c c tnh hm l ng 2 trn hnh 2-38. R rng c tnh ny c
hiu qu hm thp v mmen gim gn nh tuyn tnh t tc ban u ?b
= ?m cho n ? = 0.
cho vic hm c hiu qu cao, ta cn to ra mt c tnh c m bo bao
mt din tch ln nht gia n vi trc tung ca th (vng gch sc trn
hnh 2-44). Khi mmen hm trung bnh trong ton b qu trnh hm s l
ln nht. Vic tnh ton cho thy c tnh c dng ny c tc ti hn:=
0,407.
Vy c tnh c hm ng nng c chn l ng (1) trn hnh 2-44.

00,05
b =m
*th.t
Mh.max = Mth.n Mm 3,1Mm M
Hnh 2-44: c tnh c TN v c tnh c hm N
T biu thc ca mmen ti hn hm ng nng (biu thc 2-106) ta rt ra
biu thc tnh dng in xoay chiu ng tr I1:
I1=\
M
th.n
.2o(X+X2')
3X2 = =\ 2,5.110,2.2.104,7.(11,05+0,92) 3.11,052
=43,4A
Qua h s t l A ca s ni dy stato vo ngun in mt chiu khi hm,
v d chn s 1 trong bng 2-2, ta c:, ta xc nh c dng in mt
chiu cn thit:

Imc = I1/A = 43,4/0,815 = 53A

T biu thc ca tc ti hn (2-74) ta xc nh c gi tr in tr trong
mch rto khi hm:
R2t'=th(X+X2')=0,407.(11,05+0,92)=4,87
Tng ng vi gi tr trc khi qui i l:
R2t=R2t'/Ke2=4,87/1,842=1,44
Vy in tr ph cn ni vo mch rto l:
Rh = R2t - r2 = 1,44 - 0,132 = 1,308
o chiu ng c K:
Gi s ng c ang lm vic im A theo chiu quay thun trn c tnh
c t nhin thun vi ti Mc:
M=
2Mth(1+asth)
s
sth + sth s +2asth (2-108)
00 Mc MA (/cT)b)-0Hnh 2-45: a) S ni dy K khi o 2
trong 3 pha stato ng c Kb) c tnh c khi lm vic thun (A) v
ngc (B)K~R2fa)MSXMc sthNB (/cN)
Mun o chiu ng c, ta c th o chiu t trng stato (?o), hay o
th t pha in p (u1) ng c K (thng o 2 trong 3 pha stato). Khi
o chiu, dng o chiu rt ln nn phi cho thm in tr ph vo mch
rto hn ch Ich Icp.
Khi ng c K lm vic chiu ngc li th Mth s o du v sth > 1
nh hnh 2-45:
ng c quay ngc chiu tng ng vi im B trn c tnh c t nhin
bn ngc, hoc trn c tnh c nhn to ngc.
C TNH C CA ng c ng b (B)
c tnh c ca ng c B:

Khi ng stato ca ng c ng b vo li in xoay chiu c tn s f1

khng i, ng c s lm vic vi tc ng b khng ph thuc vo ti:
0=
2f1 p (2-109)
KB~Rcha)MSX+ Uk -0 Mm M0b)Hnh 2-46: S ni dy v
c tnh c ca ng c B
Nh vy c tnh c ca ng c B ny tong phm vi mmen cho php
M ? Mmax l ng thng song song vi trc honh, vi cng ? = ? v
c biu din trn hnh 2 -46.
Tuy nhin khi mmen vt qu tr s cc i cho php M > Mmax th tc
ng c s lch khi tc ng b.
c tnh gc ca ng c B:
Trong nghin cu tnh ton h truyn ng dng ng c B, ngi ta s
dng mt c tnh quan trng l c tnh gc. N l s ph thuc gia
mmen ca ng c vi gc lch vect in p pha ca li Ul v vect sc
in ng cm ng E trong dy qun stato do t trng mt chiu ca rto
sinh ra:
M = f()
Hnh 8
Hnh 9
Hnh 10
- Ulsin ABC jixsHnh 2-47: th vect ca mch stato ca ng
c B
c tnh ny c xy dng bng cch s dng th vect ca mch stato
v trn hnh 2-47 vi gi thit b qua in tr tc dng ca cun dy stato
(r1 ? 0).
Trn th vect hnh 2-47:
Ul - in p pha ca li (V)

E - sc in ng pha stato (V)

I - dng in stato (A)
? - goc lch gia Ul v E;
? - gc lch gia vect in p Ul v dng in I.
Xs = x? + x1 - in khng pha ca stato l tng ca in khng
mch t ha x? v in khng cun dy 1 pha ca stato x1 (?)
T th vect ta c:
Ulcos=Ecos() (2-110)
T tam gic ABC tm c:
cos()=
CB CA = Ulsin
Ixs (2-111)
Thay (2-110) vo (2-111) ta c:
U1cos=E
Ulsin
Ixs (2-112)
Hay: U1Icos=
EUl xs sin (2-113)
V tri ca (2-113) l cng sut 1 pha ca ng c.
Vy cng sut 3 pha ca ng c:
P=3
EUl xs sin (2-114)
Mmen ca ng c:
M=

P
0 = 3EUl 0xs sin (2-115)
(2-115) l phng trnh c tnh gc ca ng c B. Theo ta c c
tnh gc l ng cong hnh sin nh trn hnh 2-48.
Khi ? = ?/2 ta c bin cc i ca hnh sin l:
Mm=
3EUl 0xs (2-116)
Phng trnh (2-115) c th vit gn hn:
M = Mmsin (2-117)
Mm c trng cho kh nng qu tI ca ng c. Khi ti tng gc lch pha ?
tng. Nu ti tng qu mc, mmen gim.
ng c ng b thng lm vic nh mc tr s ca gc lch ? = 20o
25o. H s ti v mmen tng ng s l:
M=
Mm Mm =22,5
Nhng iu phn tch trn ch ng vi nhng ng c ng b cc n
v mmen ch xut hin khi rto c kch t. Cn i vi nhng ng c
ng b cc li, do s phn b khe h khng kh khng u gia rto v
stato nn trong my xut hin mmen phn khng ph. Do c tnh gc
c bin dng t nhiu, nh ng nt t trn hnh 2-48.
MmM0 /2 2 3/2Hnh 2-48: c tnh gc ca ng c ng b
Cu hi n tp
1. C th biu din phng trnh c tnh c ca ng c mt chiu kch t
c lp bng my dng ? hy vit cc dng phng trnh ? Gii thch cc
i lng trong phng trnh v cch xc nh cc i lng ? V dng
c tnh c in v c tnh c Ml ?
2. n v tng i l g ? n v tng i ca cc i lng in, c ca
ng c Ml c xc nh nh th no ? Vit phng trnh c tnh c

dng n v tng i ? ngha ca vic s dng phng trnh dng n v

tng i ?
3. cng c tnh c ca Ml c biu thc xc nh nh th no ? Gi tr
tng i ca n ? Biu th quan h gia cng vi sai s tc v in
tr mch phn ng (theo n v tng i). ngha ca cng c tnh
c ?
4. Cch v c tnh c ca Ml ? Cch xc nh cc i lng: Mm, ?m,
?0, Inm, Mnm, v ng c tnh ny ?
5. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca Ml ? h
c tnh c nhn to khi thay i thng s ? S ni dy, phng trnh
c tnh, dng ca cc h c tnh nhn to, nhn xt v ng dng ca chng
?
6. Ti sao khi khi ng Ml thng phi ng thm in tr ph vo
mch phn ng ng c ? Cc dng in khi ng ln nht v nh nht khi
khi ng Ml thng khng mc no ? V cc c tnh c khi khi
ng Ml vi 2 cp in tr khi ng ?
7. ng c Ml c my phng php hm ? iu kin xy ra cc trng
thi hm ? S ni dy ng c khi thc hin cc trng thi hm ? ng
dng thc t ca cc trng thi hm ? Gii thch quan h v chiu tc
dng ca cc i lng in v chiu truyn nng lng trong h cc trng
thi hm ?
8. S khc nhau gia ng c mt chiu kch t ni tip vi Ml v cu
to, t thng, dng c tnh c, cc phng php hm ? C nhn xt g v
c im v kh nng ng dng ca Mnt thc t ?
9. C th biu th phng trnh c tnh c ca ng c khng ng b bng
nhng biu thc no ? Vit cc phng trnh , gii thch cc i lng v
cch xc nh cc i lng khi vit phng trnh v dng c tnh c ?
10. Cch v c tnh c t nhin theo cc s liu nh mc trong catalo:
dng chnh xc, dng gn ng v dng tuyn tnh ha ?
11. Biu thc xc nh cng c tnh c ? Biu th quan h gia cng
c tnh c vi trt nh mc v in tr mch rto ca ng c K ?

12. C nhng thng s no nh hng n dng c tnh c ca ng c K

? Cch ni dy ng c K to ra c tnh c nhn to khi thay i cc
thng s ny ? Dng cc h c tnh c nhn to v ng dng thc t ca
chng ?
13. V cc dng c tnh c khi khi ng ng c K hai cp tc ? Khi
khi ng ng c K, cc i lng: h s trt ti hn, mmen ti hn
thay i nh th no ? Cc biu thc xc nh cc i lng ? Thng
mmen khi ng ln nht ca ng c K bng bao nhiu mmen ti hn
ca ng c ?
14. ng c K c my trng thi hm ? Cch ni dy ng c thc hin
cc trng thi hm v iu kin xy ra hm ? Gii thch quan h nng
lng gia my sn xut (ti ca ng c) v ng c tng trng thi
hm ? ng dng thc t ca cc trng thi hm ?
15. Gii thch ngha ca c tnh c v c tnh goc ca ng c ng
b ? S ph thuc gia mmen cc i ca ng c vi in p li ?
Mmen cc i c tnh gc c ngha nh th no vi c tnh c ca
ng c B ?
Chuong 3
Khi nim chung:
Cc nh ngha:
H thng truyn ng in khng ch lm nhim v bin i
in nng thnh c nng, m cn iu khin qu trnh lm
vic ca c cu cng tc theo yu cu cng ngh ca my
sn xut. Yu cu cng ngh c th c m bo nu h c
kh nng t trc cc thng s gia cng cho tng cng
on, duy tr cc thng s vi mt chnh xc no
(nh tc , mmen, gia tc, v tr ca c cu cng tc ),
cng bc thay i cc gi tr theo mun, hn ch gi
tr ca chng theo mc cho php ca qu trnh cng ngh
hoc theo kh nng v bn, qu ti ca my.

Cc thng s gia cng ni trn c lin quan n mmen M v

tc ? ca ng c in, c cc mi quan h c nh
ngha:
a) Cc thng s u ra hay cn gi l thng s c iu
chnh:
l mmen (M), tc (?) ca ng c,
Do M v ? l 2 trc ca mt phng ta c tnh c [M, ?],
nn vic iu chnh chng thng gi l iu chnh ta .
b) Cc thng s u vo hay cn gi l thng s iu chnh:
+ i vi ng c in mt chiu, thng s u vo l in
tr phn ng R (hoc Rf), t thng ? (hoc in p kch t
Ukt; dng in kch t Ikt) v in p phn ng U.
+ i vi ng c in khng ng b, thng s u vo l
in tr mch rto R2 (hoc R2f), in tr mch stato R1,
in khng stato x1, in p stato u1 vtn s ca dng in
stato f1.
+ i vi ng c in ng b, thng s u vo l tn s
ca dng in stato f1.
c) Cc phn t iu khin:
L cc thit b hoc dng c lm thay i cc thng s u
vo.
Ch , ngi ta thng gi vic iu chnh cc thng s u
ra l iu khin ng c in.
Mc ch iu chnh cc thng s u ra ca ng c:
Ty theo yu cu cng ngh ca my sn xut, vic iu
chnh M, ? nhm thc hin cc mc ch sau:
+ t gi tr lm vic v duy tr mc t , v d duy tr tc
lm vic khi ph ti thay i ngu nhin.

+ Thay i thng s theo quy lut yu cu, v d trong thi

gian khi ng v tng tc ng c thang my t 0 ln n
tc n nh, mmen lc u phi tng tuyn tuyn tnh
theo thi gian, sau gi khng i, v cui cng gim
tuyn tnh cho n khi M = Mc.
+ Hn ch thng s mt mc cho php, v d hn ch
dng in khi ng Ik ? Icp.
+ To ra mt quy lut chuyn ng cho c cu cng tc (tc
cho trc ng c) theo quy lut cho trc u vo vi mt
chnh xc no .
iu chnh khng t ng v iu chnh t ng:
a) iu chnh khng t ng:
L vic thay i thng s u ra bng cch tc ng ln
thng s u vo mt cch ri rc. Mi ln tc ng ta c
mt gi tr khng i ca thng s u vo v tng ng ta
c mt ng c tnh c (nhn to). Khi ng c lm
vic, cc nhiu lon (nh ph ti thay i, in p ngun dao
ng, ) s tc ng vo h, nhng thng s u vo vn
gi khng i nn im lm vic ca ng c ch di chuyn
trn mt ng c tnh c.
Ngi ta gi dng iu chnh ny l iu chnh bng tay
hay iu chnh khng t ng hoc iu chnh vng h.
Phng php iu chnh ny n gin nn vn c dng
trong cc h truyn ng in hin i, tuy nhin n khng
m bo c cc yu cu cao v ch cng ngh.
b) iu chnh t ng:
c thc hin nh s thay i lin tc ca thng s u vo
theo mc sai lch ca thng s u ra so vi gi tr nh
trc, nhm khc phc sai lch . Nh vy khi c tc
ng ca nhiu lm nh hng n thng s u ra, th
thng s u vo s thay i v ng c s c mt ng
c tnh c khc, im lm vic ca ng c s dch chuyn

t ng c tnh nhn to ny sang c tnh nhn o khc

v vch ra mt ng c tnh c ca h iu chnh t ng.
V vy c th nh ngha: c tnh c ca h iu chnh
t ng l qu tch ca cc im lm vic ca ng c trn
v s cc c tnh c ca h iu chnh vng h. Hay cn
gi l qu o pha trn ta c tnh c.
Vic thay i t ng thng s u vo c thc hin nh
mch phn hi, mch ny ly tn hiu t thng s u ra
hoc mt thng s no lin quan n u ra, a tr li
gy tc ng ln thng s u vo, to thnh mt h c lin
h kn gia u ra v u vo. V vy ngi ta gi h ny l
h iu chnh vng kn. H iu chnh t ng tuy phc
tp nhng m bo cc ch tiu cht lng cao.
c) Nhiu ca cc thng s u ra:
i vi cc h truyn ng v ng c in, c hai thng s
u ra ch yu l mmen v tc . C nhiu loi nhiu gy
tc ng ln cc thng s ny nh in p ngun, tn s li
in, nhit mI trng, h s t cm ca cun dy,
nhng ta quan tm n cc tc ng nhiu lon ch yu.
Khi iu chnh tc , thng s c iu chnh l ?, thng s
iu chnh l mt trong cc thng s to ra c tnh nhn
to, cn ch yu l ph ti biu th bng mmen cn Mc,
hoc dng ti Ic.
Ngc li, khi iu chnh mmen hoc dng in, thng s
c iu chnh l M hoc I, th nhiu lon ch yu li l tc
?. S nh hng qua li gia hai i lng M v ? c
th hin bng ng c tnh c v phng trnh ca n.
Cc ch tiu cht lng:
Ch tiu cht lng ng (ch qu ):
* qu iu chnh (max ((max ( 40% hoc c th nh hn).
* Thi gian qu Tq (Tq cng nh cng tt).

* s ln dao ng n ( n = 2(3 l tt).

Hnh 1
Ch tiu cht lng tnh (ch xc lp):
Sai s tnh tc s% :
L i lng c trng cho s chnh xc duy tr tc t
(():
s=
0

0
.100=c=
1

(3-1)
( - tc lm vic thc ca ng c.
(0 - tc khng ti ca ng c.
??c - st tc khi mmen ti thay i Mc = 0 ? Mm.
Sai s ny cng nh, iu chnh cng chnh xc, v l tng
ta c h iu chnh tuyt i chnh xc khi S% = 0. Thc t
ngi ta phi thit k cc h truyn ng diu chnh c

chnh xc p ng yu cu cng ngh ca my sn xut,

nh truyn ng chnh ca my ct gt kim loi yu cu S
% ? 10%, tryun ng n dao : S% ? 5%,
Phm vi iu chnh tc D:
D=
wmax
wmin
(3-2)
D cng ln cng tt. Tuy nhin, gi tr (max b hn ch bi
bn c hc ca ng c, bi iu kin chuyn mch. Tc
(min b chn bi yu cu v mmen khi ng, v kh nng
qu ti v v sai s tc lm vic cho php.
* V d trn hnh 3-2:

Hnh 2
Cng c trng hp phi hp hai phng php iu chnh tc
ng c bng din nh: thay i in p phn ng ng
c mt chiu s iu chnh tc t ?min n ?m, v
phng php thay i t thng kch t th iu chnh tc
t ?m n ?max.

Khi ta c h iu chnh hai vng tc v t c di

iu chnh rng:
D=
m
min

max
m
=DU.D (3-3)
Gi thit cc c tnh c l tuyn tnh, c cng khng i
(1 v (2 = (1, mmen ti khng i Mc, sai s tc tng
ng s l:
s1 =
Mc
01.1
.100;s2=
Mc
02.2
.100 (3-4)
Nu gi bi s mmen khi ng l Knm2 = Mnm2/Mc th:
s2 =
1
Knm2
.100; hays2=(1
min
02
).100 (3-5)

 wmin=(1s2).
Mc.Knm2
2
(3-6)
Qua (3-6) ta thy c quan h gia D, s%, ( v Knm.
Theo kh nng qu ti, ta c th xc nh phm vi iu
chnh:
D=
max
min
=
(tn1)
(min1)

min
tn
(3-7)
Trong : ?min = Kqt.Mm / ?0 ; ; Kqt = Mnm.min / Mm
trn iu chnh tc ( :
L s chnh lch gia 2 cp tc lin nhau:
j=
wi+1
wi
(3-8)
Trong : (i - l tc n nh t c cp i.
(i+1- l tc n nh t c cp k tip (i+1).

H s ( cng nh cng tt, l tng l ( ( 1: l h iu

chnh v cp. Cn h iu chnh c cp nu: ( ( 1.
S ph hp gia c tnh iu chnh v c tnh ti:
Vi cc ng c th ch lm vic ti u thng l ch
nh mc ca ng c. s dng tt ng c khi iu chnh
tc cn lu n cc ch tiu nh: dng in ng c
khng vt qu dng nh mc ca n, m bo kh nng
qu ti v mmen (trong khong thi gian ngn), m bo
yu cu v n nh tnh khi c nhiu v.v... trong ton gii
iu chnh.
V vy khi thit k h truyn ng c iu chnh tc ,
ngi ta thng chn h truyn ng cng nh phng php
iu chnh, sao cho c tnh iu chnh ca h bm st yu
cu c tnh ca ti. Nu m bo c iu kin ny th tn
tht trong qu trnh iu chnh s nh nht.
Ch tiu kinh t:
Nhiu trng hp, ch tiu kinh t l ch tiu quyt nh s
la chn phng n truyn ng. H truyn ng in iu
chnh tc cn t c vn u t thp, gi thnh h, chi
ph vn hnh, bo qun, sa cha t, c bit l tn tht
nng lng khi iu chnh v vn hnh nh. Nng sut ca
my sn xut do h iu chnh mang li.
Tn tht nng lng bao gm tn tht nhit v tn tht c:
W=Wj+Wc.t=
2

1
J.(0)d+
t2

t1
Mc.(0)dt (3-9)
Vic tnh ton c th cc ch tiu lin quan nu trn s cho
thy hiu qu kinh t, thi gian hon vn v li ch nh vic
s dng h iu chnh chn. Thng ngi ta cn c cc
ch tiu k thut xut vi phng n iu chnh, sau
tnh ton kinh t so snh hiu qu v quyt nh chn h
thng hoc phng php iu chnh thng s u ra ca
ng c.
cc phng php iu chnh tc ng c in mt chiu bng
thay i thng s:
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i in
tr ph trong mch phn ng:
T phng trnh c tnh c tng qut:
=
U
K

R+Rf
(K)2
M (3-10)
Ta thy rng khi thay i Rf th (0 = const cn (( thay i, v
vy ta s c cc ng c tnh iu chnh c cng (0 v
dc dn khi Rf cng ln, vi ti nh nhau th tc cng
thp (hnh 3-3):

Hnh 3
Nh vy: 0 < Rf1 < Rf2 < ... th (m > (1 > (2 > ... ,
nhng nu ta tng Rf n mt gi tr no th s lm cho
M ( Mc v nh th ng c s khng quay c v ng c
lm vic ch ngn mch, ( = 0. T lc ny, ta c thay
i Rf th tc vn bng khng, ngha l khng iu chnh
tc ng c c na, do phng php iu chnh ny
l phng php iu chnh khng trit .
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i t
thng kch t ca ng c:
T phng trnh c tnh c tng qut:
w=
U
Kf

RS
(Kf)2
M w=w0Dw (3-11)

Ta thy rng khi thay i ( th (0 v (( u thay i, v vy ta

s c cc ng c tnh iu chnh dc dn ( cng
( cng gim) v cao hn c tnh c t nhin khi ( cng nh,
vi ti nh nhau th tc cng cao khi gim t thng ( (hnh
3-4):

Hnh 4
Nh vy: (m > (1 > (2 > ... th (m < (1 < (2 <... , nhng
nu gim ( qu nh th c th lm cho tc ng c ln
qu gii hn cho php, hoc lm cho iu kin chuyn mch
b xu i do dng phn ng tng cao, hoc m bo
chuyn mch bnh thng th cn phi gim dng phn ng
v nh vy s lm cho mmen cho php trn trc ng c
gim nhanh, dn n ng c b qu ti.
Phng php iu chnh tc Ml bng cch thay i in
p phn ng ca ng c:
T phng trnh c tnh c tng qut:
w=
U
Kf


R
(Kf)2
M w=w0Dw (3-12)
Ta thy rng khi thay i U th (0 thay i cn (( = const, v
vy ta s c cc ng c tnh iu chnh song song vi
nhau. Nhng mun thay i U th phi c b ngun mt
chiu thay i c in p ra, thng dng cc b bin i
(hnh 3-5):

Hnh 5
Cc b bin i c th l: B bin i my in: dng my
pht in mt chiu (F), my in khuch i (MK);
B bin i t: khuch i t (KT) mt pha, ba pha; B bin
i in t - bn dn: cc b chnh lu (CL) dng tiristor, cc
b bm in p (BA) dng tiristor, transistor,
* V d 3-1:
Cho Ml c cc thng s:
Pm = 29KW; Um = 220V; Im = 151A; nm = 1000vg/ph;

R = 0,07?; v h s qu tI Kqt = 2.
Hy xc nh tc cc tiu v di iu chnh theo kh nng
qu ti yu cu ?
* Gii:
in tr nh mc ca ng c:
Rm = Um / Im = 220V / 151A = 1,45?
Gi tr tng ng ca in tr phn ng:
R* = R / Rm = 0,07? /1,45? = 0,048
cng c tnh c t nhin: ?tn* = 1/R* = 20,8
cng c tnh c thp nht: ?min* = Kqt = 2
Gi tr tng i ca tc cc i (tc tc nh mc ca
ng c) s l:
= 1 - R*
= 1 - 0,048 = 0,0952
Tc khng ti l tng:
n0=
nm
nm
=
1000vg/ph
0,0952
=1050vg/ph
Gi tr tng i ca tc cc tiu:
nmin=min=1

1
min
=1
1
2
=0,5
Vy tc quay cc tiu ca ng c l:
nmin=nmin.n0=0,5.1050vg/ph=525vg/ph
T gi tr ca tc cc i v tc cc tiu, ta rt ra
phm vi iu chnh tc :
D=
nmax
nmin
=
1000
525
=1,9
T biu thc (3-7) thay ?*min = Kqt = 2; ?*tn = 20,8; ta
cng c kt qu D = 1,9.

Hnh 6
Qua v d trn ta thy phm vi iu chnh nh vy l rt hep.
Tuy nhin, nu xt theo yu cu v sai s tc cho php
th dI iu chnh cn hp hn na hoc thm ch cn khng
th iu chnh c tc . Thc vy, ta bit:
s% = ??c* = R*?
?min = ?0 - ?c.cp ; v ?*min = 1 - s% = 1 - R*?
Nu s%cp = 10% th D = 1,05 ? 1, ngha l hu nh khng
th iu chnh c.
Cc phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng thay i
thng s
Vn iu chnh tc ng c K:
ng c K, c s dng rng ri trong thc t. u im ni bt ca n
l: cu to n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h, trng
lng, kch thc nh hn khi dng cng sut nh mc so vi ng c mt
chiu.
S dng trc tip li in xoay chiu 3 pha
Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh qu kh
khn hn, cc ng c K lng sc c cc ch tiu khi ng xu, (dng
khi ng ln, mmen khi ng nh).
Trong thi gian gn y, do pht trin cng nghip ch to bn dn cng
sut v k thut in tin hc, ng c K mi c khai thc cc u im
ca chng. N tr thnh h truyn ng cnh tranh c hiu qu so vi h
Tiristor - ng c in mt chiu.
Qua phng trnh c tnh c ca ng c K:
M=
2Mth(I+asth)
s
Trong : (3-14)

sth + sth

s +2asth (3-13)

V: (3-15)
sth=
R2' \R12+Xnm2 (3-16)
Qua biu thc (3-13), (3-14), (3-15), (3-16) ta thy rng khi thay i cc
thng s in tr, in khng, in p, tn s, s i cc th s thay i c
sth, Mth v s iu chnh c tc ca ng c K.
iu chnh tc ng c K bng cch thay i in tr ph mch rto
(R2f):
Qua cc biu thc (3-14), (3-15), khi thay i in tr ph trong mch rto
ng c K s lm cho sth thay i t l cn Mth th khng thay i, v vy
s thay i c tc ? ca ng c K nh trn hnh 3-6:
Hnh 1
* Nguyn l iu chnh: khi thay i R2f vi cc gi tr khc nhau, th sth s
thay i t l, con` Mth = const, ta s c mt h c tnh c c chung ?o,
Mth, c tc khc nhau v c cc tc lm vic xc lp tng ng.
Qua hnh 3-6, ta c: Mth = const
V: 0 < R2f1 < R2f2 < < R2f.ic <
SthTN < sth1 < sth2 < < sth.ic <
TN < 1 < 2 < < ic <
TN > 1 > 2 > > ic >
Nh vy, khi cho R2f cng ln iu chnh tc cng nh, th cng
c tnh c cng dc, sai s tnh cng ln, tc lm vic cng km n nh,
thm ch khi R2f = R2f.ic, dn n Mn = Mc cho ng c khng quay c
(? = 0).
V khi thay i cc gi tr R2f.i > R2f.ic th tc ng c vn bng khng
(? = 0), ngha l khng iu chnh c tc , hay cn gi l iu chnh
khng trit .

* Cc ch tiu cht lng ca phng php:

Phng php ny c sai s tnh ln, nht l khi iu chnh cng su th s%
cng ln, c th s% > s%cp.
Phm vi iu chnh hp (thng D = 3).
tinh khi iu chnh: ? 1 (iu chnh c cp).
Vng iu chnh di tc nh mc (? < ?m).
Ph hp vi ph ti th nng, v khi iu chnh m gi dng in rto khng
i th mmen cng khng i (M ~ Mc).
* u: Phng php thay i in tr ph mch rto iu chnh tc
ng c K nh trn c u im l n gin, r tin, d iu chnh tc
ng c. Hay dng iu chnh tc cho cc ph tI dng th nng (Mc =
const).
* Nhc im: Tuy nhin, phng php ny cng c nhc im l iu
chnh khng trit ; khi iu chnh cng su th sai s tnh cng ln; phm
vi iu chnh hp, iu chnh trong mch rto, dng rto ln nn phi thay
i tng cp in tr ph, cng sut iu chnh ln, tn hao nng lng
trong qu trnh iu chnh ln.
Mc d vy, phng php ny thng c p dng cho iu chnh tc
cc ng c K truyn ng cho cc my nng - vn chuyn c yu cu
iu chnh tc khng cao. Mun nng cao cc ch tiu cht lng th
dng phng php xung in tr .
iu chnh tc K bng cch thay i in p stato (us):
Mmen ng c K t l vi bnh phng in p stato, nn c th iu
chnh mmen v tc ng c K bng cch thay i in p stato v gi
tn s khng i nh b bin i in p xoay chiu (AXC) nh hnh 3-7:
Hnh 2
Nu coi b AXC l ngun l tng (Zb = 0), khi ub ? um th mmen ti
hn Mth.u t l vi bnh phng in p, cn sth.u = const:

Mth.u=Mth.gh(
ub
u1 )2=Mth.ub2 sth.u=sth.gh=const {
(3-17)
ci thin dng c tnh iu chnh v gim bt mc pht nng ca ng
c, ngi ta mc thm in tr R2f (hnh 3-7). Khi , nu in p t vo
stato l nh mc (ub = u1) th ta c c tnh mm hn c tnh t nhin,
gi l c tnh gii hn.
R rng l:; Mth.gh = Mth (3-18)
Trong : Mth.gh, sth.gh l mmen v h s trt ti hn ca c tnh gii
hn (/tGH).
Mth, sth l mmen v h s trt ti hn ca c tnh t nhin.
Da vo c tnh gii hn Mgh(s), v nu ? = const, ta suy ra c tnh iu
chnh ng vi gi tr ub cho trc nh quan h:
Mu=ub2;Mu=
Mu Mgh (3-19)
c tnh iu chnh trong trng hp ny nh hnh 3-7b.
Phng php iu chnh in p ch thch hp vi truyn ng m mmen
ti l hm tng theo tc nh: my bm, qut gi, C th dng my
bin p t ngu, in khng, hoc b bin i bn dn lm b AXC cho
ng c K.
iu chnh tc K bng cch thay i s i cc (p):
Theo quan h:
=0(1s)=
2pf1(1s) p (3-20)
Trong : f1 l tn s li in, p l s i cc.
Vy, thay i s i cc p, s iu chnh c ?o v s iu chnh c ?.
c th thay i c s i cc p, ngi ta phi ch to nhng ng c

K c bit, c cc t dy qun stato khc nhau to ra c p khc nhau,

gi l my a tc.
V d ta c mt t ni dy stato (1 pha) gm 2 on, mi on l mt phn
t nh hnh 3-8. Nu ta u ni tip 2 on thun cc nhau (nh du *
trn hnh v), th do ng sc t phn b trn nh trn hnh 3-8a, nn s
cc s l 4 v p = 2.
Hnh 3
Nh vy, bng cch i ni n gin cc t dy qun, ta iu chnh c
tc : t ?o s 3-8a thnh ln 2?o nh s 3-8b, c; v iu chnh
c tc ? ca ng c K.
Thc t, cc ng c K a tc thng gp l i ni theo hai cch: hnh
saosao kp (Y ) v tam gicsao kp (? ). S i ni c gii
thiu trn hnh 3-9:
Hnh 4
Khi ni ? hoc Y, hai on dy qun mi pha c u ni tip thun cc
ging nh trn hnh 3-9a, nn ta gi thit khi p = 2 v tng ng tc
ng b l ?o. Khi i ni thnh , cc on dy s ni song song ngc cc
ging nh hnh 3-9c, nn p = 1, tc ng b tng gp i (?o = 2?o).
dng cc c tnh iu chnh, ta cn xc nh c tr s Mth, sth v ?o cho
tng cch ni dy.
i vi trng hp ? ta c cc quan h khi ni ?, hai on dy stato u
ni tip, nn:
R1=2r1;X1=2x1R2=2r2;X2=2x2;Xnm=2xnm
{
(3-21)
Trong : r1, r2, x1, x2 l in tr v in khng mi on dy stato v rto.
in p trn dy qun mi pha l. Do :
sth.=

R2' \R12+(X1+X2')2 = r2'

Mth.=

\r12+xnm2 (3-22)

3(\3.U1)2 2o[R1\R12+Xnm2] = 9U12 4o[r1+\r12+xnm2] (323)

Nu i thnh th:
R1=
1
2 r1;X1= 1 2 x1;R2= 1 2 r2; X2= 1 2 x2 (3-24)
Cn in p trn dy qun mi pha l: Uf = U1. V vy:
sth.=
R2' \R12+(X1+X2')2 = r2'
Mth.=
3(\3.U1)2
(3-26)

\r12+xnm2 (3-25)

2o[R1\R12+Xnm2] = 9U12 4o[r1+\r12+xnm2]

So snh (3-62) vi (3-59) ta thy:

Mth Mth. = 2 3 (3-27)
Nh vy, khi i ni ? , tc khng ti l tng tng ln 2 ln (?o = ?o?),
trt ti hn khng i (gi tr tng i), cn mmen ti hn gim mt
1/3 ln. c tnh iu chnh c dng nh trn hnh 3-10a.
Hnh 5
i vi trng hp i ni ta cng suy lun tng t. Khi ni Y, cc on
dy u ni tip v U1Y = U1, nn:
sth.=
r2'
\r12+xnm2 MthY= 3U12
4o[r1\r12+xnm2] {
(3-28)
So snh (3-28) vi cc biu thc tng ng ca s sao kp l (3-25) v
(3-26) ta c:

sthY = sth ; MthY=

1
2 Mth (3-29)
Nh vy, khi i ni , tc khng ti l tng v mmen ti hn tng
gp i, cn h s trt ti hn vn gi nguyn gi tr tng i ca n
(hnh 3-10b).
xc nh ph ti cho php khi iu chnh tc , xut pht t gi tr cng
sut ri suy ra mmen. T biu thc ca cng sut, ta c:
Khi ni ?:
Pc.cp=3\3U1I1mcos (3-30)
Khi ni :
Pc.cp=3\3U1I1mcos (3-31)
Do : (3-32)
Thc t cho php coi Pc.cp? ? Pc.cp , v h s cng sut v hiu sut khi
ni ? cao hn khi ni . l do khi ni , in p t ln tng on dy qun
ln hn khi ni ?, nn dng t ha tng mt cch v ch:
T (3-32) ta suy ra quan h ca mmen ti cho php:
Mc.cpMc.cp Pc.cp/o
Pc.cp/o o o = 1
2 (3-33)
Nh vy, khi i ni , mmen ph ti cho php ca ng c gim i hai
ln, cn cng sut cho php th c gi khng i (Pcp = const). iu
chng t phng php i ni ny ph hp vi nhng my c mmen ti t
l nghch vi tc .
Nu t: ? = Mth/Mc.cp th t (3-27) v (3-32) ta thy:

Mth/Mc.cp Mth/Mc.cp = 4 3 (3-34)

Ngha l khi i ni , kh nng qu ti ca ng c tng ln 4/3 ln.
Nu cc on dy ni hnh Y, th:

Pc.cpY=3U1I1mcosYY (3-35)
So snh vi trng hp ni [xem (3-31)] ta c:
Pc.cp Pc.cpY = 2cos \3cosYY 2 (3-36)
V: (3-37)
Nh vy, khi i ni , mmen ti cho php ca ng c c gi khng
i, cn cng sut cho php th tng 2 ln. iu c ngha l phng php
i ni ny ph hp vi nhng my c mmen ti khng i (Mc = const).
T (3-37) v (3-29) ta tm c quan h ca h s qu ti ?:

Y Mth/Mc.cp MthY/Mc.cpY =2 (3-38)

Ngha l khi i ni , kh nng qu ti ca ng c tng ln 2 ln.
+ u im ca phng php iu chnh tc ng c K bng cch thay
i s i cc l thit b n gin, r tin, cc c tnh c u cng v kh
nng iu chnh trit (iu chnh c tc khng ti l tng).
Nh cc c tnh c cng, nn chnh xc duy tr tc cao v tn tht
trt khi iu chnh thc t khng ng k.
+ Nhc im ln ca phng php ny l c tinh km, gii iu chnh
khng rng v kch thc ng c ln.
iu chnh tc K bng cch thay i tn s (f1):
Vn thay i tn s ca in p stato:
V nguyn l, khi thay i tn s f1 th ?o = 2pf1/p s thay i v s iu
chnh c tc ng c K. Nhng khi thay i f1 f1m th c th nh
hng n ch lm vic ca ng c.
Gi s mch stato:
E1 cf1 (3-39)

Trong : E1 l s cm ng trong cun dy stato, ? l t thng mc vng

qua cun dy stato, c l hng s t l, f1 l tn s ca dng in stato.
Nu b qua s st p trn tng tr cun dy stato th ta c:
U1 E1 cf1 (3-40)
Qua (3-45) ta thy: nu thay i f1 m gi U1 = const th ? s thay i theo.
+ V d: khi gim f1 < f1m iu chnh tc ? < ?m m gi U1 ? E1 ?
c?f1 = const th theo (3-40), t thng ? s tng ln, mch t ng c s b
bo ha, in khng mch t gim xung v dng t ha s tng ln lm cho
ng c qu ti v t, lm pht nng ng c, gim tui th ca ng c,
thm ch nu nng qu nhit cho php ca ng c th ng c c th b
chy.
+ Cn khi tng f1 > f1m nu gi U1 ? E1 ? c?f1 = const v ph ti Mc =
const, m khi lm vic, mmen M ? K?I2cos? = Mc = const. Vy khi tng f1
> f1m s lm cho ? gim, dn n dng I2 tng, ngha l ng c s b qu
ti v dng, n cng b pht nng lm xu ch lm vic ca ng c hoc
b chy.
Hnh 6
Quy lut iu chnh in p stato khi thay i tn s:
Hnh 3-12, xc nh kh nng qu ti v mmen khi iu chnh tn s: f1 <
f1m.
Hnh 7
Ngha l:
=
Mth M =const (3-41)
Nu b qua in tr dy qun stato (R1 = 0) th t (3-41):
Mth=
U12 2o.Xnm = U12 2. 2f1

p .Lnm K. U12

f12 (3-42)

Trong , coi: Xnm = ?L; v ? ? ?o = 2?f1/p.

Quan h Mc = f(?):
Mc=Mc.m(

m )qA.( f1
Trong : q = -1,0,1,2

f1m )q (3-43)

Theo (3-41), (3-42), (3-43) ta c:

U1 f1 = U1.m f1.m \( f1 f1.m )q (3-44)
Suy ra:
; vi q = -1, 0, 1, 2; (3-45)
Hay dng tng i:
u1=f1(1+
q
2 ) ; (q = -1,0,1,2) (3-46)
Nh vy, khi thay i tn s iu chnh tc ng c K, ta phi thay
i in p sao cho m bo iu kin (3-41), nhng li ph thuc vo cc
dng ph ti.
Cc c tnh iu chnh tn s v in p stato:
Cc dng c tnh c khi thay i tn s v in p stato vi cc ph ti khc
nhau (hnh 3-13):
Hnh 8
Trn hnh 3-13a, khi ph ti Mc ? I/? (q = -1) th iu chnh tn s v in p
stato theo qui lut:
U1 f11/2 =const (3-47)
Trn hnh 3-13b, khi ph ti Mc = const (q = 0) th iu chnh tn s v in
p stato theo qui lut:

U1 f1 =const (3-48)
Trn hnh 3-13c, khi ph ti Mc = const (q = 1) th iu chnh tn s v in
p stato theo qui lut:
U1 f13/2 =const (3-49)
Trn hnh 3-13d, khi ph ti Mc = const (q = 2) th iu chnh tn s v in
p stato theo qui lut:
U1 f12 =const (3-50)
iu chnh t ng tc ng c bng cch thay i thng s thng s u
ra:
Nguyn l chung:
ci thin cc ch tiu cht lng ca h thng truyn ng in iu
chnh, ngi ta thng thc hin cc phng php iu chnh t ng, to ra
kh nng bin i thng s iu chnh (thng s u vo Xch) mt cch
lin tc theo mc thay i ca thng s c iu chnh u ra (i
lng X). Mun vy, ta phi thit lp h iu chnh vng kn, ly tn hiu
phn hi t u ra trc tip t l vi i lng X hoc gin tip qua cc i
lng lin quan n X, cho tc ng ln thng s u vo, lm cho thng s
ny thay i t ng theo chiu hng a i lng X t n gi tr t
trc.
Cu trc chung ca h iu chnh t ng vng kn nh trn hnh 3-14. Cc
tn hiu iu khin u vo thng l in p: U - tn hiu t, t l vi
gi tr t ca thng s c iu chnh: tc ? (U ? ?); Uph - tn hiu
phn hi, t l vi gi tr thc ca thng s c iu chnh ? (Uph ? ?); ?U
= Uk - tn hiu sai lch, phn nh mc sai lch gia gi tr thc ca
thng s ra ? vi gi tr mong mun t trc ?.
Uk chnh l tn hiu dng iu khin phn t iu chnh Ch sao cho
thng s ca n t ng thay i, v tc ng vo ng c lm cho gi
tr ? tin n ?, chnh l t ng n nh tc .
Hnh 9
n nh tc trong h iu chnh t ng truyn ng in c ngha rt
ln trong vic ci thin cc ch tiu cht lng ca h TT. Thng tng

 cng c tnh c n nh tc bng cch dng h thng iu khin

vng kn.
Cc c tnh c h h c ( = (k()2/R khng i trong phm vi iu chnh.
i vi c tnh c thp nht c s... Eb0, nu Mc = Mm th tc lm
vic s l ( = (min v sai s tnh thng s ln hn gi tr cho php:
S=
Mm .w0min >Scp (3-51)
S ( Scp th cn tm bin php tng tc n ( = (min. im lm vic
[(min, Mm] nm trn c tnh khc ca h c (0 = (01 v Eb1 = k((01 >
Eb0. Ni im ((0min, 0) vi im ((min, Mm) v ko di ra ta c c
tnh mong mun c cng (m v:
w=w0min
M
m (3-52)
Gi tr (m c xc nh theo cng thc:
Trang 119
S=
Mm bm.w0min Scp (3-53)
Giao im ca c tnh c mong mun vi cc c tnh h h cho bit cc
gi tr cn thit ca Eb khi thay i mmen ti. c tnh ny c dng
gc di bn tri ca hnh 3-14.
Hnh 10
iu chnh t ng tc theo dng in ti:
Qua hnh 3-15, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb theo dng
in ti. Ti giao im ca c tnh c h h v h kn (mong mun) th tc
v mmen c gi tr nh nhau nn:
Eb kfm M =w0 M m Eb=Eb0+kd'I (3-54)
Trong : ; (3-55)

Nguyn l iu chnh (3-54) c th c thc hin bng mch phn hi

dng dng in phn ng nh trn hnh 3-16a.
Hnh 11
Theo s 3-16, ta c:
Eb = kb(U + RdI) (2-56)
w=
kbUkfm - R+(1-kb)Rd
kfm I (2-57)
Trong : U - in p t tc ,
Ui = RdI - in p phn hi dng in,
Rd - in tr sun trong mch phn ng.
So snh (3-56) vi (3-54) ta c:
Eb0 = kb.U ; Kd = kb.Rd (2-58)
Nu chn: kb.Rd = (R + Rd) th (m = (, ta c c tnh c cng tuyt i.
Nu kb.Rd > (R + Rd) th c tnh c mong mun s c cng dng, v
ng c lm vic s khng n nh. Trong trng hp bit trc (, (m cn
phi tnh Rd, kb cho ph hp, (hnh 2-16b).
iu chnh t ng tc theo in p phn ng:
Qua hnh 3-16, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb bng cch
dng mch phn hi m in p phn ng. Da vo phng trnh c tnh ti
ca b bin i:
Eb = U + RbI, v Rb = R - R nn:
I=
1
(kfm)2( 1 1 tn ) (EbU) (3-59)
Trong : (tn = (k(m)2/R l cng c tnh c t nhin.
Thay (3-59) vo (3-54) v t:

b=(
1
1 m )( 1
1 tn ) Eb0'=Eb0 1 1b ; ka= b
(3-60)
Ta c biu thc tnh s... Eb theo in p phn ng:

1b ;

Eb = Eb0 - kaU (3-61)

Nguyn l iu chnh (3-61) c th c thc hin bng mch phn hi m
in p phn ng nh trn hnh 3-17a:
Hnh 12
B qua dng in trong cc in tr r1, r2 v t ka = r2/(r2+r1):
Eb = kb(U - kaU) (3-62)
w=
kbU(1+kbka).kfm R- kbka
1+kbka Rb (kfm)2 M (3-63)
Nu mch c kbka >> 1 th (3-63) s c dng:
w=
U ka.kfm R
(kfm)2 M w=w0(U,ka) M tn (3-64)
Khi thay i h s phn hi in p ka (bng con trt trn chit p r1, r2)
th c tc khng ti l tng ln cng c tnh c u thay i theo.
Trng hp h c h s khuch i rt ln th cng mong mun c th
t gi tr ti a bng (tn, (hnh 3-17b).
iu chnh t ng dng phn hi m tc ng c:
Qua hnh 3-16, nng cng ln (m ta c th iu chnh Eb bng cch
dng mch phn hi m tc ng c.
Hnh 13
Da vo phng trnh c tnh in c B bin i - ng c mt chiu ta
rt ra c dng in phn ng v thay vo (3-54) ta c:

Eb=
1
1-kdR (Eb0 kd.kfm R w) Eb= m
Eb0( m
1).kfmw Eb=Eb0''-kt'.w (3-65)
Trong : Eb0 = (m.Eb0/( , kt = ((m/(-1).k(m .
Lut iu chnh (3-65) c thc hin bng phn hi m tc (hnh 3-18a),
trong tn hiu tc c ly trn my pht tc FT l my pht c in
p ra t l vi tc ng c: U( = kt..
w=
kbUR.M/kfm (1+kbkt/kfm).kfm m= (kfm)2(1+kbkt/kfm)
R (3-66)
T (3-66) c th tnh c h s khuch i yu cu ca h sao cho c tnh
c thp nht trong phm vi iu chnh t cng mong mun. Khi kb.kt ( (
th c tnh c l tuyt i cng.
Trong trng hp khng dng my pht tc th c th dng cu tc ly
tn hiu phn hi tc (trong phn ng ng c l mt nhnh cu).
Phn hi m dng in c ngt:
Qu trnh lm vic ca h TT thng c yu cu v n nh tc
trong vng bin thin cho php ca mmen v dng in phn ng, khi dng
in v mmen vt qu phm vi ny th cn phi hn ch dng in v
mmen trnh cho ng c b qu ti ln, gy ra s c v h hng ng c.
Mun gim dng in hoc mmen ngn mch ta phi gim cng c
tnh c. Tuy nhin, m boyu cu n nh tc trong phm vi bin
thin cho php ca ti, ta ch gim cng khi dng in hoc mmen vt
qu mt ngng no . Ngng ny c gi l im ngt . Tng ng
vi n ta c dng ngt Ing, mmen ngt Mng v tc ngt (ng.
Thng thng I*ng ( (1,5(2).
Vy, c tnh c ca h gm hai on: on lm vic t im khng ti l
tng n im ngt (on AB) v on ngt t im ngt n im dng
(on BC) (xem hnh 3-19a).
V c tnh ny rt c trng cho cng ngh ca my xc nn ngi ta gi
n l c tnh my xc .

Hnh 14
Mun to ra on c tnh dc c cng mong mun l (ng bt buc phi
thay i thng s iu chnh xch sao cho tc ng c gim nhanh khi ti
tng ln trn gii hn cho php.
Nh vy khi ti tng th h phi gim Eb ca b bin i.
Eb=Eb0(
1
ng 1
).(kfm)2.(I-Ing) Eb=Eb0k'ng.d.(IIng) (3-67)
thc hin quy lut iu chnh ny, ta dng mt khu phn hi m dng
in c ngt tc ng trn mc ngng Ing, s nguyn l nh hnh 3-19b.
in p so snh: Us = Ing.Ro, vy:
Eb = kb[Ut - I.Ro + Us] = kb.Ut - kb.Ro.(I - Ing); (3-68)
So snh vi (3-67) ta thy:
Eb0 = kb.Ut ; kng.d = kb.Ro = kb.kng.d;
on BC:
( = CkbUt - C(kbkng.d + R)(I - Ing); (3-69)
Cu hi n tp
1. C nhng ch tiu cht lng no dng nh gi cc phng php iu
khin ng c ? Nu nh ngha v trnh by ngha ca tng ch tiu.
2. Phn tch ngha ca vic iu chnh tc v iu chnh dng in
(hoc mmen), nu yu cu thc t ca vic iu chnh tng thng s ?
Nhng ch tiu cn t c ca vic iu chnh mi thng s l g ?
3. T biu thc no ta rt ra nhn xt chung v cc phng php iu khin
ng c in mt chiu v ng c in khng ng b ? Mi loi ng c
c my phng php iu khin ? Nhng phng php no c xem l c
hiu qu ?

4. Nhng phng php iu khin no ca ng c in mt chiu c th

dng iu chnh tc ? Nhng phng php no dng iu chnh
mmen v dng in ?
5. Hy nh gi cc ch tiu cht lng ca phng php iu chnh tc
ng c mt chiu bng cch thay i in p phn ng.
6. Nu ng dng ca phng php iu chnh tc ng c mt chiu kch
t c lp bng cch thay i in tr ph phn ng.
7. Nu u, nhc im ca phng php iu chnh tc ng c in mt
chiu bng cch thay i t thng kch thch.
8. Trnh by cch dng h c tnh khi ng ca ng c khng ng b
rto dy qun khi dng cc cp in tr ph ni vo mch rto v cch xc
nh cc cp in tr .
9. Trnh by nguyn l iu chnh dng in v mmen (khi ng) ca
ng c khng ng b lng sc bng phng php thay i in p stato v
phng php dng in tr ph stato.
10. Phng php iu khin tc ng c khng ng b bng cch thay
i s i cc c nhng ng dng no ?
11. c im lm vic ca ng c khng ng b khi c cung cp in
p v tn s nh mc, v khi thay i tn s khc vi nh mc ? T thng
ca ng c thay i nh th no khi tn s nh hn nh mc v khi tn s
ln hn nh mc ?
12. C nhng lut (nguyn l) iu khin no c p dng khi iu khin
tn s ca ng c khng ng b ? M t ni dung c bn ca cc lut iu
khin .
13. u, nhc im ca phng php iu khin tn s ca ng c khng
ng b ? V sao ni phng php ny ca ng c khng ng b c th so
snh c vi phng php iu khin in p phn ng ca ng c mt
chiu kch t c lp ?
14. Ngi ta thng quan tm n nhng vn khi ng v iu khin
no i vi ng c ng b ?

15. M t mt qu trnh khi ng hai giai on ca ng c ng b thng

dng.
16. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i - ng c mt
chiu c iu chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi m in p
phn ng.
17. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i - ng c mt
chiu c iu chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi dng dng
in.
18. Hy trnh by nguyn l lm vic ca h B bin i - ng c mt
chiu c iu chnh tc t ng vng kn khi dng phn hi m tc ,
phn hi hn hp m in p v dng dng in phn ng.
19. Hy trnh by hot ng ca s nguyn l h B bin i - ng c
mt chiu c phn hi m dng in c ngt v cch to ra c tnh my
xc.
Chuong 4
H b bin i - ng c mt chiu:
H My pht - ng c mt chiu (F-):
Trc y, h thng My pht - ng c mt chiu l mt h truyn ng
in iu chnh tt nht. iu chnh tc ng ng c rt linh hot v thun
tin. Tuy nhin h thng dng nhiu my in quay nn cng knh, khi lm
vic gy n, rung, nn i hi phi c nn mng vng chc. S nguyn l
nh hnh 4-1.
Hnh 1
Coi mch t my pht cha bo ho, nn ta c:
EF = KF.F.F = KF.F.C.iKF (4-1)
Trong : KF - h s kt cu ca my pht,
C = ((F/(iKF - h s gc ca c tnh t ho.
Vi: iKF = UKF/rKF

V: EF = KF.UKF
R = R + RF
Phng trnh c tnh c khi iu chnh tc dng my pht:
w=
EF Kf R
(Kf)2 M w= KF.UKF Kf R
(Kf)2 M (4-2)
Nh vy, khi thay i UKF (hoc iKF) th ta s c mt h ng c tnh
c song song nhau c 4 gc phn t (hnh 4-2).
gc phn t (I) v (III) ca ta c tnh c th ng c lm vic ch
ng c quay thun v ch ng c quay ngc.
Hnh 2
c tnh c hm ng nng (EF = 0) i qua gc to ; Cc vng nm gia
trc tung (() v c tnh c hm ng nng (EF = 0) l ch hm ti sinh
hay ch my pht (( > (0) ca ng c;
Cc vng nm gia trc honh (M) v c tnh c khi hm ng nng (EF =
0) l ch hm ngc ((((M) ca ng c.
c im ca h F - l iu chnh tc rt linh hot, ng c c th t
ng chuyn i qua cc ch lm vic khi thay i tc hoc o chiu
tc . V d ng c ang lm vic ti im A, khi o chiu kch t my
pht F (Mc = const) th ng c s chuyn dn t ch ng c thun (A)
sang hm ti sinh, hm ngc, khi ng ngc v s lm vic xc lp
im B (ch hm ti sinh).
Khi iu chnh EF th s thay i c tc ng c ( ( (cb; khi o chiu
iktF th o chiu c EF v nh vy o chiu c (.
Nu kt hp iu chnh v o chiu t thng ca ng c th s iu chnh
v o chiu c tc ca ng c ( ( (cb.
Nh vy, kt hp iu chnh iktF v ikt th s iu chnh c tc ng
c ( ( (cb v ( ( (cb (c 2 vng tc ).

H Chnh lu - ng c mt chiu (CL-M):

Khi ta dng cc b chnh lu c iu khin - hay l cc b chnh lu dng
thyristor lm b ngun mt chiu cung cp cho phn ng ng c in
mt chiu, ta cn gi l h T - .
S nguyn l:
Hnh 3
Xt h CL - M khng o chiu:
+ Ch dng lin tc: Ed = Ed0.cos(
w=
Ed0.cos Kfm R+Rcl Kfm .I w= Ed0.cos
(Kfm)2 .M w=w0'Dw (4-3)
Trong :

Kfm R+Rcl

l tc khng ti gi tng, v lc vng dng in gin on, h s

c thm mt lng st p nn ng c tnh iu chnh dc hn, tc
khng ti l tng thc (0 s ln hn tc khng ti l tng gi tng (0
(hnh 4-4).
Hnh 4
Vy, khi thay i gc iu khin ( = (0(() th Ed thay i t Ed0 n - Ed0
v ta s c mt h c tnh c song song nhau nm na bn phi ca
mt phng to [(, I] hoc [(, M] nu chng ta ch cho mt b chnh lu
lm vic ch chnh lu (hnh 4-4).
Vng dng in gin on b gii hn bi mt na ng elip vi trc tung:
Id.blt=
Ed0.sin
XBA+2pflLuS (1- p
m cotg p
Trong : XBA - in khng my bin p.
L( - in cm tng mch phn ng.

m ) (4-5)

fl - tn s li.
m - s pha chnh lu.
Trong vng dng in gin on ((0 < (0):
E2mDUv Kfm 0 p m E2m.cos(p/m)DUv
Kfm >
p
m w0={
(4-6)
Trong : E2m - bin sc in ng th cp my bin p CL.
ng gii hn tc cc i:
wgh.max=
Ed0.cos Kf RuS Kf Id.blt (4-7)
Xt h CL - M c o chiu:
Mun o chiu tc ng c th phi dng hai b chnh lu u song
song ngc - chnh lu kp (hnh 4-3), nguyn tc iu khin hai b chnh
lu l:
+ Khi cho b CL1 lm vic ch chnh lu th CL2 chun b lm vic
ch nghch lu, dng chnh lu chy theo chiu dng, tc ng c
quay thun.
+ Ngc li, khi cho b CL2 lm vic ch chnh lu th CL1 chun b
lm vic ch nghch lu, dng chnh lu chy theo chiu m, tc
ng c quay ngc.
khi truyn nng lng t b CL ny qua b CL kia v li th cn tho
mn iu kin:
|Ed.NL| |Ed.CL| (4-8)
iu khin hai b chnh lu lm vic theo ng cc ch yu cu th c
th dng phng php iu khin chung hoc iu khin ring.
* Phng php iu khin chung: tn hiu iu khin c a vo c 2
nhm van sao cho tho mn (4-8). i vi phng php ny, c th xut

hin dng in cn bng chy qua 2 b chnh lu, khng qua ti, gy qu ti
cho cc van v my bin p, cho nn cn hn ch dng cn bng, thng
dng cc cun khng cn bng CK hn ch dng cn bng.
Trong phng php iu khin chung, khi phi hp iu khin kiu tuyn
tnh:
1 + 2 = (4-9)
Khi , cc c tnh c ca h T - M s gn ging h F - (hnh 4-5a).
Khi phi hp iu khin kiu phi tuyn (phi hp khng hon ton) th s c
thm h s phi tuyn (:
1 + 2 = + (4-10)
Gc ( ph thuc vo cc gi tr ca (1 v (2 mt cch phi tuyn.
Lc ny cc c tnh c ca h T - M c on phi tuyn vng gn trc
tung (hnh 4-5b).
Hnh 5
* Phng php iu khin ring: tn hiu iu khin ch c a vo b CL
ang lm vic ch chnh lu, cn b CL kia (khng lm vic) khng c
tn hiu iu khin a vo, cho nn khng c dng cn bng.
Trong phng php iu khin ring cng c phi hp iu khin kiu tuyn
tnh v phi tuyn.
thay i trng thi lm vic ca cc b CL th phi dng thit b c bit
chuyn cc tn hiu iu khin t b CL ny sang b CL kia. Bi vy, khi
iu khin ring, cc c tnh c ca h s b gin on ti trc tung. Nh
vy, khi thc hin thay i ch lm vic ca h s kh khn hn v h s
c tnh linh hot km hn khi iu chnh tc .
Nu kt hp iu chnh v o chiu t thng ca ng c th s iu chnh
v o chiu c tc ca ng c ( ( (cb.

Nh vy, kt hp iu chnh iktF v ikt th s iu chnh c tc ng

c ( ( (cb v ( ( (cb (c 2 vng tc ).
H Khuch i t - ng c mt chiu (KT - M):
S nguyn l:
Hnh 6
iu chnh tc ng c dng khuch i t, ta thay i dng iu
khin khuch i t (thay i gc t ho (s) th in p ra ca khuch i t
s thay i v nh vy s iu chnh c tc ng c:
w=
EKTDUv Kf RKTRu Kf M (4-11)
Cc c tnh c ca h KT - M gn ging nh cc c tnh c ca h T M. Trong vng dng in lin tc, c tnh c cng hn vng dng in
gin on, v vng dng in gin on cng b gii hn bi ng elip bao
quanh gc to mt phng c tnh c.
Kt hp iu chnh in p ra ca khuch i t v iu chnh t thng ng
c ta cng iu chnh c tc ng c c trn v di tc c bn.
Mun o chiu tc ng c cng phi dng hai khuch i t mc song
song ngc (khuch i t kp).
H Bm in p - ng c mt chiu (AX - M):
S nguyn l:
Hnh 7
S hnh 4-7 gii thiu mt s n gin ca h AX - M dng kha
ng/ct bng thyristor. Trong , b ngun mt chiu l b chnh lu cu
diot ba pha CL, to ra in p Ud tng i bng phng, gip cho vic duy
tr ch dng in lin tc c d dng. iu khin thyristor T1 m/kha
bng xung m ca b iu khin BK, ta s c in p ra ca b bm ni
tip Ub t vo phn ng ca ng c M, tng ng s c tc ?.
Trong ch dng in lin tc, cc i lng trong h c tnh ton theo
gi tr trung bnh:

in p hoc s... trung bnh ca b AX:

Eb = Utb =
t
Tck Ud=Ud (4-12)
Trong : - l t s chu k bm,
Vi Tx v fx l chu k xung v tn s xung ca b BK.
Dng in trung bnh mch phn ng s l:
I = Itb = (4-13)
Phng trnh c tnh c-in v c tnh c ca h AX - M c dng:
=
Ud K Ru K Iu (4-14)
V: (4-15)
c tnh c theo phng trnh (4-15) vng dng in lin tc l nhng
ng thng song song nhau nh hnh 4-8, trong tc khng ti l
tng ph thuc vo t s chu k : ?0 = Ud/K.
Hnh 8
Xung iu khin cc thyristor T1 v T2 c to ra nh b BK vi tn s
xung fx = 1/Tx. Khi thay i chu k xung Tx hay tn s xung fx, ta s lm
thay i thi gian m/kha ca T1 v T2, t thay i c in p Ub v
U, dn n iu chnh c tc ng c ?.
H b bin i - ng c khng ng b:
Cc phng php iu chnh tc ng c K:
ng c K, c s dng rng ri trong thc t. u im ni bt ca n
l: cu to n gin, lm vic tin cy, vn u t t, gi thnh h, trng
lng, kch thc nh hn khi dng cng sut nh mc so vi ng c mt
chiu.
S dng trc tip li in xoay chiu 3 pha

Tuy nhin, vic iu chnh tc v khng ch cc qu trnh qu kh

khn hn, cc ng c K lng sc c cc ch tiu khi ng xu, (dng
khi ng ln, mmen khi ng nh).
Trong thi gian gn y, do pht trin cng nghip ch to bn dn cng
sut v k thut in tin hc, ng c K mi c khai thc cc u im
ca chng. N tr thnh h truyn ng cnh tranh c hiu qu so vi h
Thyristor - ng c in mt chiu.
Qua phng trnh c tnh c ca ng c K:
M=
2Mth(I+asth)
Trong :

sth + sth

s +2asth (4-16)

sth=
R2' \R12+Xnm2 (4-17)
V: (4-18)
sth=
R2' \R12+Xnm2 (4-19)
Qua biu thc (4-16), (4-17), (4-18), (4-19) ta thy rng khi dng cc b
bin i: xung in tr mch rto, iu p xoay chiu stato, bin tn mch
stato, th s thay i c sth, Mth v s iu chnh c tc ca ng c
K.
Phng php xung in tr mch rto:
Hnh 9
Trn hnh 4-9 trnh by nguyn l iu chnh trn in tr mch rto bng
phng php xung. in p ur c iu chnh bi cu chnh lu it CL,
qua in khng lc L, cp vo mch iu chnh gm in tr Ro ni song
song vi kha bn dn T1.
Kha T1 c iu khin ng ngt mt cch chu k. Hot ng ca kha
T1 tng t nh mch iu chnh xung p mt chiu. Khi kha T1 ng

in tr Ro b ngn mch (b loi ra khi mch), dng rto tng ln, khi T1
ngt, in tr Ro c a vo mch, dng rto gim xung. Vi chu k
ng-ngt nht nh (T = const), ta s c mt gi tr in tr tng ng
(Rt) trong mch rto. Hnh 4-9b: thi gian ng t = T - tn , nu iu chnh
trn t s chu k ? = (t/T), th ta s iu chnh trn c gi tr gi tr in
tr trong mch rto:
Rt = (1-?).Ro (4-20)
in tr Rt trong mch mt chiu c tnh i v mch xoay chiu 3 pha
rto theo qui tc bo ton cng sut. Tn hao trong mch rto ni theo s
hnh 3-9a l:
P=Id2(2R2+Rt) (4-21)
V hao tn khi mch rto ni theo s hnh 3-6a l:
P=3I22(R2+R2f) (4-22)
C s tnh i l tn hao cng sut nh nhau, nn:
Id2(2R2+Rt)=3I22(R2+R2f) (4-23)
Vi s chnh lu cu 3 pha th:, nn:
R2f=
Rt 2 = (1).Ro
2 (4-24)
Khi c in tr tnh i s d dng dng c cc c tnh c theo phng php thng thng, h cc c tnh c ny s qut kn phn mt phng
gii hn bi c tnh c t nhin v c tnh c c in tr ph R2f = Ro/2
nh hnh 4-9c.
m rng phm vi iu chnh mmen th c th mc ni tip in tr Ro
vi mt t in c in dung ln (hnh 4-9d). Vic xy dng cc mch
phn hi iu chnh tc v dng in rto c tin hnh tng t h
iu chnh in p.
iu chnh tc K bng b iu p xoay chiu stato (us):

Mmen ng c K t l vi bnh phng in p stato, nn c th iu

chnh mmen v tc ng c K bng cch thay i in p stato v gi
tn s khng i nh b bin i in p xoay chiu (AXC) nh hnh 410:
Hnh 10
Nu coi b AXC l ngun l tng (Zb = 0), khi ub ? um th mmen ti
hn Mth.u t l vi bnh phng in p, cn sth.u = const:
Mth.u=Mth.gh(
ub
u1 )2=Mth.ub2 sth.u=sth.gh=const {
(4-25)
ci thin dng c tnh iu chnh v gim bt mc pht nng ca ng
c, ngi ta mc thm in tr R2f (hnh 4-10). Khi , nu in p t vo
stato l nh mc (ub = u1) th ta c c tnh mm hn c tnh t nhin,
gi l c tnh gii hn.
R rng l:; Mth.gh = Mth (4-26)
Trong : Mth.gh, sth.gh l mmen v h s trt ti hn ca c tnh gii
hn (/tGH).
Mth, sth l mmen v h s trt ti hn ca c tnh t nhin.
Da vo c tnh gii hn Mgh(s), v nu ? = const, ta suy ra c tnh iu
chnh ng vi gi tr ub cho trc nh quan h:
Mu=ub2;Mu=
Mu Mgh (4-27)
c tnh iu chnh trong trng hp ny nh hnh 4-10b.
Phng php iu chnh in p ch thch hp vi truyn ng m mmen ti
l hm tng theo tc nh: my bm, qut gi, C th dng my bin
p t ngu, in khng, hoc b bin i bn dn lm b AXC cho ng
c K.
Cc b bin i tn s - in p:

Thng thng khi iu chnh tc bng cch thy i tn s, ngi ta kt

hp thay i in p stato sao cho h s qu ti mmen ca ng c ? =
const, ph thuc cc loi ph ti khc nhau ta xc nh c quan h gia
s thay i in p v tn s theo cng thc:
; (vi q = -1, 0, 1, 2) (4-28)
Hay: ;(vi q = -1, 0, 1, 2) (4-29)
Hnh 4-11 c cc khi chc nng: ngun xoay chiu c u1.m, f1.m qua b
chnh lu (CL) bin i thnh in p mt chiu U cp cho b bin tn: B
nghch lu p ba pha (NL) gm 6 thyristor (TT6) v cu chnh lu ngc
(CLng) gm (DD6) hon tr nng lng phn khng. in p u ra ca
b BT (u1) c dng sin ch nht v tn s l f1, t ln stato ng c K
cn iu chnh tc ?.
Mun iu chnh tn s f1 t vo stato iu chnh tc ng c K,
th thay i in p iu khin Uk.f ca b bin tn p. Cn mun iu
chnh in p u1 t vo stato theo qui lut (4-29), th thay i in p iu
khin Uk.u ca b chnh lu.
Hnh 11
* Cc c im ca vic iu chnh tn s:
iu chnh tc ng c K bng cch bin i in p v tn s trn u
ni stato l mt trong nhng phng php c ch v c nhiu trin
vng.
Bng phng php iu chnh ny, ta nhn c nhng c tnh c ng. Khi
tn tht cng sut khng ln. Thc vy, t biu thc:
?P2in = M?os (4-30)
Ta thy, nu coi ng c lm vic trn on ng thng ca c tnh c khi
iu chnh tn s th s c tr s nh, nn ?P2in cng nh. Khi s dng cc
b bin tn thch hp, ta c th iu chnh c tc vi trn ty .

Quan trng hn na l cc u im trn u c th hin c vi khi iu

chnh ng c khng ng b lng sc l loi ng c n gin, chc chn
v r tin.
Nhc im ch yu ca cc h thng truyn ng in ny l hin nay b
bin tn cn tng i phc tp v t tin. V vy hn ch phm vi ng
dng ca truyn ng in c iu khin tn s. Nhng nhng u im ca
chng vn l c bn. Nu to ra c nhng b bin tn vi mc phc
tp v gi thnh va phi, th truyn ng in iu khin tn s dng ng
c K lng sc s c ng dng rng ri trong sn xut v sinh hot.
iu chnh tc ng c K bng cc s ni tng:
S ni tng in c:
S nguyn l :
Hnh 12
Trong s hnh 4-12, ng c K c iu chnh tc . S... E2 c
chnh lu thnh s... mt chiu E2dc biu thc:
E2d = Ku.E2 = Ku.E2nm.s (4-31)
Trong :
Ku = 2,34 - h s ca chnh lu cu ba pha.
E2nm - s... ngn mch rto (gi tr pha).
S... ny c ni vo phn ng ca mt ng c in mt chiu Ml
ng vai tr thit b bin i (TBB) nh hnh 4-12. ng c ny s nhn
nng lng trt t b chnh lu di dng in nng mt chiu, v bin i
thnh c nng trn trc. Trc ca n c ni c ni chung vi trc ng
c K, do n truyn phn nng lng trt v trc ng c ca my sn
xut. S... phn ng ca Ml nh bit, n ph thuc vo tc v t
thng ca n:
Eb = K?? = K.a.Ikt.? (4-32)
Trong , t thng ph thuc dng kch t:

 = a.Ikt
Dng in phn ng ca ng c Id = I t l vi dng in rto I2 v c
xc nh theo cc s... trong mch:
Id=KiI2=
Ed2Eb R (4-33)
Trong : R? - in tr tng trong mch CL - Ml :
R? = RCL + Rb
Gi s ng c ang lm vic ti mt im xc lp no vi tc ?,
trt s v dng in I2 xc lp, nu ta thay i dng kch t ca Ml ,
s... Eb ca n s thay i (xem biu thc 4-29), dng in I2 thay i
theo biu thc (4-33), do mmen ng c thay i, v h s chuyn sang
lm vic mt im xc lp mi vi tc lm vic khc. l nguyn tc
iu chnh tc trong tng in c.
S ni tng in:
S nguyn l :
Hnh 13
Hnh 4-13 gii thiu mt s nguyn l h iu chnh ni tng in. Trong
ny, nng lng trt trong mch rto ca ng c K (c biu th bi
cc thng s s... xoay chiu E2, dng xoay chiu I2 v tn s mch rto f2
= f1.s) cng c chnh lu thnh dng mt chiu (vi cc thng s E2d ,
Id) nh cu diot CL ri c truyn vo b nghch lu NL (vi chc nng l
thit b bin i trong hnh 4-12). Vi b nghch lu ny, vic chuyn mch
cc thyristor c thc hin nh in p li (ul), do nng lng trt
dng mt chiu s c bin i thnh xoay chiu c tn s ca in p li,
cui cng qua my bin p BA, nng lng trt c tr v li in.
Trong s ni tng in hnh 4-13, dng in rto I2 ca ng c K hoc
dng in trong mch mt chiu Id cng c xc nh theo biu thc (433), trong Eb l s... ca b nghch lu c dng:
Trong : ? l gc m ca cc thyristor (? > ?/2)

? = ? - ? l gc m chm ca thyristor trng thi nghch lu.

Ud0 l in p ln nht ca b nghch lu vi trng hp ? = 0; Ud0 =
2,34U2ba . Vi U2ba l in p pha th cp my bin p BA.
T cc biu thc (4-33) v (4-34) ta thy, khi thay i gc m ? ca cc van
trong b nghch lu (t ?/2 n ? ?) tng ng vi s thay i ca s...
nghch lu Eb (t 0 n ? Ud0), th dng in Id v I2 s thay i, nh
mmen v tc ca ng c s c iu chnh.
Cu hi n tp
1. Lm th no thay i v o chiu c tc ng c trong phng
php iu chnh dng h thng My pht - ng c in mt chiu ?
2. Lm th no thay i c in p chnh lu ? c im ca phng
php iu chnh tc dng h Chnh lu - ng c in mt chiu khng
o chiu ? Cc phng php iu khin cc b chnh lu trong h truyn
ng T - c o chiu ? Cch phi hp gc iu khin trong cc phng
php iu khin cc b chnh lu ?
3. Lm th no thay i tc ng c trong phng php iu chnh
dng h thng Bm in p - ng c in mt chiu ?
4. Phn tch phng php iu chnh tc ng c khng ng b bng
cch dng b bm in tr mch rto ? So snh ch tiu cht lng vi
phng php iu chnh tc ng c K bng cch dng cc cp in tr
ph mch rto ?
5. Phn tch phng php iu chnh tc ng c K bng cch thay i
tn s dng in stato (h :BT - K) ? Ti sao khi thay i tn s ngi ta
thng kt hp iu chnh in p stato ?
5. Phn tch cc phng php iu chnh tc ng c K bng cc h
ni tng in c v ni tng in ? u, nhc im ca cc phng
php ?
Chuon 5
Khi nim chung

+ Qu trnh qu truyn ng in (QTQ T) l qu trnh lm vic ca

h thng T khi chuyn t trng thi xc lp ny sang trng thi xc lp
khc, khi cc i lng c trng cho h thng T (I, M, (, ...) u thay
i theo thi gian.
+ Da vo cc c tnh I(t), M(t), ((t), n(t) ... ta s xc nh c thi gian v
tnh cht din bin ca QTQ tng ng vi ch cng ngh ca my; t
nh gi c mmen cho php, gia tc dng in trong QTQ, cng
nh bit c mc qu ti ca ng c, v t m chn cng sut ng
c v cc kh c, thit b iu khin cho ph hp.
+ Nguyn nhn c QTQ c th l:
Nguyn nhn khch quan: do tc ng ngu nhin (nhiu lon) nh: ma,
bo, st nh, nhit thay i, in p, tn s li thay i, ph ti thay
i bt thng ...
Nguyn nhn ch quan: do con ngi iu khin hoc tc ng iu khin
cc ch lm vic khc nhau ca h thng T theo yu cu cng ngh
nh: thay i tc , khi ng, hm, o chiu ..., v cc phn t, cc thit
b c qun tnh c v qun tnh in t nn c QTQ.
+ H thng T c cc phn t in + c nn lun lun tn ti cc phn t
tch lu nng lng, do m c qun tnh.
Qun tnh in t: c trng bi hng s thi gian in tTt =, do cc
phn t tch lu nng lng in t nh in cm L, t in C.
Qun tnh c: c trng bi hng s thi gian c Tc , do cc khu tch lu
ng nng nh mmen qun tnh J v khi lng qun tnh m (( l cng
c tnh c).
Qun tnh nhit: c c trng bi hng s thi gian nhitTn =, do cc
phn t tch lu nhit nng nh nhit dung ... (C l nhit dung, A l h s to
nhit).
Thng Tn rt ln nn ta b qua khi xt QTQ, v QTQ c th kt thc
ri m qu trnh thay i nhit vn cn, cho nn coi nh khng nh hng
n QTQ ang xt.

Tt c th xt n khi in cm L ln, lc qun tnh in t tng ng

vi qun tnh c.
Cn khi Tt << Tc th b qua qun tnh in t.
Tc lun lun xt n, v cc phn t thng c J, m tng i ln.
+ Kho st QTQ s xy dng c cc quan h ca cc i lng c, in
(n, (, I, M ...) theo thi gian (t). T tnh c thi gian QTQ.
Nh vy s nh gi c nng sut my v nu cn thit th tm bin php
gim thi gian qu tng nng sut my.
Hoc t tnh c cc gia tc, lc in ng v s hn ch khng cho
vt qu tr s cho php.
ng thi s tnh c s pht nng ca ng c theo dng xc lp v dng
qu , t tm bin php khc phc v chn cng sut ng c cho ph
hp.
Sau y s kho st mt s qu trnh qu (QTQ) thng xy ra trong h
thng truyn ng in (T) v ch yu xt n hng s Tc v Tt.
Qu trnh qu c hc khi ngun = const v Mng(() l tuyn tnh:
Phng trnh tng qut:
+ Kho st QTQ khi ch xt n qun tnh c ((Tc) b qua qun tnh in
tTt - gi tt l QTQ c hc.
+ Kho st QTQ c hc vi iu kin in p ngun l hng s (Ungun =
const), mmen ng Mng(() tuyn tnh l trng hp n gin nht, c
th coi h thuc loi mu c hc n khi, tuy nhin li rt hay gp, v n
ng vi cc dng c tnh c M((), Mc(() l tuyn tnh (hnh 5-1a), cng c
th p dng cho cc ng c c M(() l phi tuyn, nhng trong phm vi xt
th M(() gn tuyn tnh (hnh 5-1b), hoc M(() v Mc(() l phi tuyn c
nhng c dng gn ging nhau, nh vy cng c th c Mng(() gn tuyn
tnh (hnh 5-1c).
Hnh 1
+ Cc gi thuyt cho trc:

M(() v Mc(() l tuyn tnh, vy Mg(() s l tuyn tnh; J = const; Ung =

const; v d nh hnh 5-1a, b; theo , QTQ c m t bi h phng
trnh:
Hnh 2
(5-1)
Rt ra:
(M n - ) -(M co - c ) = J
dw

dt

MnMco
Ta c:

+c = J

+c dw dt +w

Tc
dw dt +w=wxl (5-2)
Trong :
Hng s thi gian c hc: (sec); (5-3)
Tc xc lp: (rad/sec); (5-4)
Nu t:
M o = M n - M co ;
(g = ( + (c ;
Th: Mg = Mo - (g ; (g = Mo / (xl ;
V: Tc = J/(g ; (5-3a)
(xl = Mo / (g ; (5-4a)
Nghim phng trnh khng thun nht (5-2) l:

 = xl + c.et/Tc (5-5)
Theo iu kin ban u: ( = (b khi t = 0, do :
c = (b - (xl
Vy ta c:
((t) = (xl + ((b - (xl) (5-6)
Theo gi thit: M ( ( nn:
M = Mxl +(Mb - Mxl) (5-7)
Tc l hng s thi gian c hc, n c trng cho nhp bin thin ca
mmen v tc ng c trong QTQ.
C th coi Tc l thi gian tng tc ca ng c t trng thi ng im n tc
xc lp nu Mg.b = const trong QTQ.
Vi gi thit trn th (5-6) v (5-7) c tnh cht vn nng. Chng ng vi
cc QTQ khc nhau (khi ng, hm, thay i tc , o chiu ...) khi
M(() v Mc(() l tuyn tnh.
Tu trng hp c th m thay cc gi tr tng ng ca cc i lng (b,
(xl, Mb, Mxl, v Tc vo (5-6) v (5-7).
V d nu Mc(() = const th (c = 0, do :
Tc=
J
=J Dw DM wxl= MnMco
=wo Mc {
(5-8)
Cc phng trnh (5-6), (5-7) cho thy: ((t) v M(t) c dng hm m. c
im ca hm m l o hm ca n theo thi gian s gim n iu, ngha
l dM/dt v d(/dt c sau mt khong thi gian t = Tc th chng gim i e
(2,718 ln:

M(t+Tc)
M(t) = w(t+Tc) w(t) =e t+Tc
Tc + t
e (5-9)
Ti thi im ban u, cc o hm c gi tr cc i:

Tc = 1

M(0)=
MxlMbd Tc eo=w(0)= wxlMbd Tc {
(5-10)
V (oTc = ((xl - (b) nn ng tip tuyn vi ((t) ti thi im ban u s
ct ng thng ( = (xl = const im cch trc tung mt khong ng bng
Tc (hnh 5-3).
Hnh 3
Khi (b = 0 th:
= xl(1 - e-t/Tc)
Tc l khong thi gian cn thit tc tng t:
(b = 0 ln n ( = 0,632(xl
( = 0,632(xl ln n ( = 0,85(xl
( = 0,85(xl ln n ( = 0,95(xl
V M(t) cng din bin tng t ((t).
V l thuyt th tq = (, nhng thc t th tq ( 3Tc (xem nh kt thc
QTQ, v sai s 5% c th chp nhn).
Khi gii phng trnh (5-6) hoc (5-7) c th c nghim lm cho QTQ l
n nh hoc khng n nh, khng dao ng hoc dao ng:
Hnh 4
Cc phng trnh trn ch ng khi M((), Mc(() l lin tc, nu M((), Mc(()
khng lin tc th QTQ phi tnh ring cho tng on lin tc mt. Sau
imt t bin ca mmen, ta phi thay cc gi tr mi ca (b, (xl, Mb,
Mxl v Tc vo cc biu thc (5-6), (5-7).

*C th ng dng: Mng(() l tuyn tnh i vi:

+ ng c Ml, Kdq khi thay i ph ti vi Mc ( (.
+ ng c Ml, Mnt, K khi hm: Mc = const, Mc ( (.
+ ng c Kls khi khi ng trc tip vi ph ti kiu qut gi Mc ( (2.
Qu trnh qu c hc khi khi ng:
Xt QTQ c hc khi khi ng vi M(() tuyn tnh, Mc(() = const:
Hnh 5
n gin, ta xt QTQ khi khi ng 2 cp in tr ph mch rto ca
ng c in mt chiu kch t c lp (hnh 5-5a) khi khi ng m = 2 cp:
s c 3 giai on QTQ khi ng:
Hnh 6
* Giai on 1: on (ab) ( c tnh (:
Trn : Rf = Rf1 + Rf2 ( R1 = R + Rf1 + Rf2
Theo c tnh ( ( (
Tc1=
J
1 = J
R1 (KF)2 =J (KF)2 (Ru+Ruf1+Ruf2) (sec); (511a)
iu kin ban u: im (a):
(b1 = 0 ; Mb1 = M1 ;
iu kin xc lp:
(xl1 = xc nh theo c tnh c ; Mxl1 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (5-6), (5-7) ta c phng trnh
QTQ trong giai on 1 ny:

w=wxl1.(1et/Tc1) (5-12a)
M=Mc+(M1Mc).et/Tc1 (5-13a)
Khi ( = (1 : tnh theo (5-13a) khi t = t1 ; M = M2 th chuyn sang giai on
2:
* Giai on 2: on (bcd) ( c tnh (:
Trn : Rf = Rf2 ( R2 = R + Rf2
Theo c tnh ( ( (
Tc2=
J
2 = J
R2 (KF)2 =J (KF)2 (Ru+Ruf2) (sec); (5-11b)
iu kin ban u: im (c):
(b2 = (1 ; Mb2 = M1 ;
iu kin xc lp:
(xl2 = xc nh theo c tnh c ; Mxl2 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (5-6), (5-7) ta c phng trnh
QTQ trong giai on 2 ny:
w=wxl2+(w1wxl2).et/Tc2) (5-12b)
M=Mc+(M1Mc).et/Tc2 (5-13b)
Khi ( = (2 : tnh theo (5-13b) khi t = t2 ; M = M2 th chuyn sang giai on
3:
* Giai on 3: on (deXL) ( c tnh TN:
Trn : Rf = 0 ( R3 = R = R(
Theo c tnh TN: (

Tc3=
J
TN = J Ru (KF)2 =J (KF)2 Ru (sec); (5-11c)
iu kin ban u: im (e):
(b3 = (2 ; Mb3 = M1 ;
iu kin xc lp:
xl3 = xl ; Mxl3 = Mc ;
Theo cc iu kin trn v phng trnh (5-6), (5-7) ta c phng trnh
QTQ trong giai on 3 ny:
w=wxl+(w2wxl).et/Tc3) (5-12c)
M=Mc+(M1Mc).et/Tc3 (5-13c)
Khi ( ( (xl ; M ( Mc xem nh kt thc QTQ khi ng.
Da vo cc phng trnh QTQ ca ((t)i; M(t)i trong 3 giai on ta v
c c tnh ((t); M(t) khi khi ng vi m = 2 nh hnh 5-6.
Tnh thi gian khi ng:
Tnh: tk = tq = t1 + t2 + t3
C m cp khi ng s c (m + 1) giai on QTQ khi khi ng, t
phpng trnh M(t) ta tnh c:
ti=Tci.ln
M1Mc
M2Mc (5-14)
Vy: (5-15)
* Xy dng I(t):
+ i vi Ml: ; (5-16) ( tng t M(t).
+ i vi Kdq: t M(t), c tnh M((), I((), tnh c ti tng ng Mi, suy
ra Ii(Mi), v cui cng ta c Ii(ti) v v I(t).

Qu trnh qu c hc khi hm:

Xt QTQ c hc khi hm ngc:
Hnh 7
Hm ngc, i vi ng c in mt chiu (M) th thay i cc tnh in
p phn ng, cn ng c khng ng b 3 pha (K) th thay i th t pha
in p stato, v dng hm ban u ln nn cn phi thm in tr ph (Rf,
R2f) hn ch dng hm khng c vt qu dng cho php (Ih.b
( Icp).
Cng nh khi tnh ton qu trnh khi ng, i vi qu trnh hm th cc
c tnh c phi tuyn nh Mnt hay Kdq cng c thay th bng on
tnh tuyn tnh ho t -M1 n -M2 nh hnh 4-8a. Phng trnh ca mt
on thng y c dng:
( = - (b (5-17)
Hnh 8
Mmen hm ban u c gi tr cc i: Mh.b = - M1 ( Mcp (M1
( 2,5Mm). Khi bit gi tr dng in cho php, ta c th xc nh c in
tr ph thm vo hn ch dng hm ban u:
Rf =- Ru (5-18)
Trong : Eb l s.. ban u ca ng c khi hm.
i vi Ml, ti thi im ban u qu trnh hm, s.. E vn gi nguyn
gi tr trc :
Eb = U - Ic.R (5-19a)
i vi Mnt, ti thi im ban u qu trnh hm, dng in phn ng v
t thng thay i ng thi, lc :
Eb = K((Icp).(b (5-19b)
Tr s K((Icp) c th c xc nh t phng trnh cn bng in p phn
ng vi I = Icp trn c tnh t nhin:

K (Icp) =
UIcp.Ru wtn1 (5-20)
Trong : (tn1 l tc trn c tnh c t nhin khi I = Icp.
Do :
Eb = (U - Icp.R) (5-21)
+ im cui ca qu trnh hm c xc nh bi gi tr M2 (hoc I2) v ( =
0. i vi Mnt, M2 c xc nh nh tr s dng in tng ng:
I2 =
U
Ru+Ruf (5-22)
Theo gi tr I2 v c tnh vn nng ca Mnt:
E
w =M
I =KF (5-23)
Ta xc nh c:
M2 = I2.
M2 I2 (5-24)
i vi ng c K, in tr ph trong mch rto c xc nh t quan h
t l gia trt v in tr khi M1 = const:
sbd stn1 = R2+R2f
R2 (5-25)
Trong : sb = (2 - sc) l trt ban u khi hm.
sc l trt trng thi xc lp trc khi hm.
stn1 l trt trn c tnh t nhin khi M1 = const.
Khi :
R2f=(

2sc stn1 1).R2 (5-26)

+ i vi ng c K, mmen M2 khi ( = 0 (s = 1) c xc nh theo cng
thc:
M2=
2Mt st.btr+ 1
st.btr (5-27)
Trong : st.btr - h s trt ti hn trn c tnh bin tr:
st.btr=st.tn
R2+R2f
R2 (5-28)
st.tn l trt ti hn trn c tnh t nhin.
Trong qu trnh hm, s bin thin ca tc v mmen c xc nh theo
cng thc (5-6), (5-7). V t (5-17):
(xl = - (b (5-29)
w=wbd
M1+M2
M1M2 et/Tcwbd Mc+M2 M1M2 (5-30)
M=-(M1+Mc)et/Tc+Mc (5-31)
Trong : ; (5-32) l hng s thi gian c hc khi hm.
+ Thi gian hm c th xc nh:
ttn=Tcln
M1+Mc
M2+Mc (5-32)
Trn hnh 5-8b trnh by th tc , mmen v thi gian khi hm. Cui
qu trnh hm (( ( 0) gia tc vn khc khng. Do mun dng ng c th
lc ta phi ct ng c ra khi li.
Xt QTQ c hc khi hm ng nng:
C th coi qu trnh hm ng nng l trng hp ring ca qu trnh hm
ngc khi M2 = 0 (I2 =0) lc ( = 0. V vy c th kho st tng t khi hm
ngc ta s c kt qu tng t khi hm ngc nhng vi iu kin cui
l: M2 = 0 (I2 = 0) v ( = 0.

Qu trnh qu c hc khi Mc(t) bin i nhy cp:

Cc trng hp trn ta xt vi Mc(t) l lin tc. Nhng thc t c Mc(t) thay
i, tn hiung gp l Mc(t) thay i kiu nhy cp (t bin) chu k
nh: my bo, my t dp ...
Hnh 9
* Mt chu k n gin ca Mc(t) gm c 2 giai on:
+ Mt giai on c ti: tng ng Mc1, t1.
+ Mt giai on khng ti: tng ng Mco, t2.
Chu k: tck = t1 + t2
Mmen Mc(t) bin i chu k th M(t) v ((t) cng thay i chu k. H
thng T lun lm vic ch qu , nu kho st QTQ s xc
nh c kch thc, trng lng bnh v cng sut ng c ng c
chu ti tt v san bng ph ti.
Trong mi giai on, coi Mc(t) = const, M(() tuyn tnh v Ungun = const,
b qua Tt, th ((t) v M(t) s bin thin theo quy lut hm m, theo (5-6),
(5-7), ta c:
i vi on th nht:
( = (xl1 + ((b1 - (xl1) (5-33)
M = Mc1 + (Mb1 - Mc1) (5-34)
i vi on th hai:
( = (xl2 + ((b2 - (xl2) (5-35)
M = Mc2 + (Mb2 - Mc2) (5-36)
Mmen v tc bin thin trong phm vi t Mmin = Mb1 n Mmax =
Mcc1 v (min = (cc1 n (max = (cc2. Vy, i vi on th nht v th hai

ta c th vit M(t1) = Mb2v M(t2) = Mcc2. Thay cc iu kin ny vo

(4-33) ( (4-36), ta rt ra:
Mcc1 = Mc1 + (Mb1 - Mc1) = Mb2 (5-37)
Mcc2 = Mc2 + (Mcc1 - Mc2)= Mb1 (5-38)
Gii ra, ta c:
Mmin = Mb 1 (5-39)
Mmax = Mcc1 =
Mc2(1et2/Tc).et1/Tc+Mc1(1et1/Tc) (1etck/Tc) (5-40)
Cc gi tr (max v Mmin c th tm c theo c tnh c ng vi M =
Mmin v M = Mmax.
Hnh 5 - 10 biu din quan h gia mmen ca ng c vi thi gian. Trong
on th nht M < Mc1, tc gim, lc ny ng c lm vic nh ng
nng ca khi lng bnh .
Hnh 10
n on th hai M > Mc2, mmen d lm cho tc tng ln, tc lm tng
ng nng d tr ca truyn ng in. Do Mmax ca ng c khng
nht thit phi bng Mc.max, phn chnh lch do bnh
cung cp. Nh vy, khi gim chu k bin thin ca Mc v gi Tc = const,
hoc khi tng Tc v gi tck = const, th cc tr s Mmin v Mmax s tin li
gn nhau, ngha l th mmen v tc ng c c nn thng.
Thng thm bnh ph nn thng mmen. Khi: vth:
Mmin=Mmax=
Mc1.t1+Mc2.t2 tck (5-41)
* Trng hp: th Mc(t) thay i nhy cp nhiu on:
Hnh 11

Bng cch p dng lin tip cc cng thc (5-39), (5-40) ta s xc nh c

gi tr mmen ng c im cui ca tng giai on:
Mcc1 = Mb1 (5-42)
Mcc2 = Mb1 (5-43)
i vi on th i bt k:
Mcci=Mbd1.e
i

1 tj Tc +Mc1(1et1/Tc).e i

2 tj Tc +
+Mc2(1et2/Tc).e i
3 tj Tc + (5-44)
V on cui cng (on th m) v t cc gi tr mmen ng c u v
cui chu k bng nhau (Mccm = Mb1), ta c:
Mbd1=Mccm=
m

i=1 Mci(1et1/Tc).e tck i

1 tj
1etck/Tc
(5-45)
Cc biu thc (5-44), (5-45) cho php dng phng php gii tch xc
nh cc tr s mmen ban u v cui cng ca tt c cc giai on trong
chu k, ngha l cho php v c th bin thin ca mmen ng c.
Hng s thi giai c hc Tc cng nh th mmen bin i cng ln, khi
th ph ti bin i mnh lit, mmen ng tr s vt qu gi tr trung bnh
mt cch ng k, v lm tng pht nng ng c, nh cao nht ca
mmen (Mmax) c th l khng cho php i vi kh nng chu qu ti ca
ng c (Mmax > Mcp).
Mun san bng th mmen, ta c th tng hng s thi gian c hc Tc,
iu c th thc hin bng cch thm bnh ph hoc lm mm c
tnh c ca ng c.
Qu trnh qu c hc khi U ngun = const v Mng(() l phi tuyn :
Phng php gii tch:
+ Khi kho st QTQ i vi cc h thng T vi ng c in c c
tnh c M(() l phi tuyn nh Mnt, K, hay cc ph ti c Mc(() l ng
cong nh my bm, qut gi, hay Mc(() ..., lc Mng(() s khng cn

tuyn tnh na, nh vy ta c th kho st QTQ ca h thng theo hai

phng php:
Phng php gii tch:
Phng php ny c p dng khi M(() v Mc(() c th biu din bng
nhng hm gii tch khng phc tp qu, v d nh Kls c th biu din
M(() tng i chnh xc qua:
M=
2Mt s
st + st
s ; s= wow
Phng trnh chuyn ng:
2Mt s
st + st
* Khi Mc() = const:

s +Mc=J dw

wo ; (5-46)

dt =-Jwo ds dt (5-47)

t=
Jwo Mc s

sbd s2+st2 s22 Mt

Mc sts+st2 ds (5-48)
Tch phn trn c xc nh bng cch khai trin biu thc di du tch
phn thnh cc phn thc c bn. Sau khi ly tch phn v thay cn ta c:
t

Tt = Mt
Mc (ssbd)+2( MtMc )2.st ( s1
sbds1 s2s1s2 ln ss2
sbds2 ) (5-49)
Trong : (5-50)

s1s2 ln ss1

Tt=
Jwo Mt (5-51)
* Khi khng ti Mc(() = 0 th biu thc (5-48) s n gin:
t=
Jwo 2Mtst sbd
s (s+ st2
Sau khi ly tch phn ta c:
t

Tt = 1

s )ds (5-52)

4st (sbd2s2+2st2ln sbd s ) (5-53)

Cc biu thc (5-49) v (5-53) cho php xc nh c quan h gia mmen

v trt theo thi gian. Cho trc mt lot gi tr ca s, dng biu thc
(5-47) ta xc nh c tr s tng ng ca M; theo (5-49) ta xc nh c
cc gi tr ca t.
Hnh 5-12 gii thiu cc quan h gia mmen v tc vi thi gian trong
QTQ khi khi ng ng c K.
C M(() v ((t) s tm c M(t) nh trn hnh 5-12. V d c t1 s tm c
(1, v tm c M1 v cui cng ta c M1(t1).
Nu Mc(() ( 0 th: (xl ( 0 v sxl ( 2.
+ Trong qu trnh hm ngc th: sb = 2; scc ( 1, v (cc ( 0.
+ Trong qu trnh o chiu : sb = 2; scc ( 0, v (cc ( - (o.
Trng hp bit sb v scc s tnh c:
tqd=
Tt
4st [(sbd2scc2)+2st2ln sbd
Hnh 12

scc ] (5-54)

Thng kt thc QTQ khi scc ( 5%sxl. Thi gian qu tq ph thuc vo

st v Tt, nn mun c tq.min thng l thay i st.
Phng php th gii tch:
y l phng php gn ng, nhng n gin v tin li hn phng php
gii tch.
Phng trnh chuyn ng:
Mng(() = Mg(() = M - Mc (5-55)
Coi J = const, rt ra: (5-56)
Ly tch phn gn ng: (5-57)
Trong khong (t nh c th coi Mng(() ( const, do :

DtiJ
Dwi Mdg.tbi (5-58)
Trong : ((i = (i - (i-1
Mg.tbi l mmen ng trung bnh trong khong ((i.
t:; v chnh l din tch trn mt phng [M, (] do ng Ng bao.
Hnh 13
Chn trc cc gi tr ((i, s xc nh c (1/Mng) nh Mng(()
bit, t tm c (ti theo (5-58).
Thng chn ((i = const, nh th ta s xc nh c ti, (i, v Mi((i), cui
cng ta c M(t) v ((t).
Trn hnh 5-13, ta c: (5-59)
Trong : m1/dg - t xch theo mmen (1/N.m.mm);
m( - t xch theo tc (Rad/s.mm); si - din tch (mm2).
Qu trnh qu c hc khi Ungun = var:
y l QTQ trong h thng T c b bin i - ng c (BB - C)
nh h F - M, T - M, KT - M, BT - K, .... Cc h thng ny thng
iu chnh cc thng s ngun: thay i in p ngun (thay i U, Us ...)
Hnh 14
Khi tc ng iu khin khng i, h thng tng t nh khi c in p
ngun khng i ( xt trn).
Khi tc ng iu khin thay i theo quy lut cn thit, th h thng s c
in p ngun thay i, v nh vy s to ra c cc c tnh mong mun
ca QTQ. chnh l u im ca h thng b bin i - ng c.
H thng B bin i - ng c in mt chiu:
Cc gi thit: Mmen cn khng i: Mc = const.

Dng in phn ng (I) lin tc.

Nh vy khi thay i tc ng iu khin (in p iu khin uk) ta s c
cc c tnh iu chnh l nhng ng thng v song song vi nhau.
Qu trnh qu c th m t theo phng trnh vi phn tuyn tnh sau:
Tc
dw dt +w=wxl (5-60)
Trong :
wxl(t)=wo(t)
Mc =wo(t)wxl(t) wo(t)= uBD(t)kf (5-61)
Cc gi tr in p uB(t) khc nhau s c cc QTQ khc nhau trong h
thng T.
* n gin, xt QTQ khi khi ng BB - M c:
in p b bin i:
uB(t) = ku.t khi 0 ( t ( t1 = UB.m/ku (5-62)
v in p nh mc: UB.m = const khi t1 ( t
+ Khi t < t1: (o(t) = ( B.t (5-63)
(xl(t) = ( B.t - ((c (5-64)
Trong : gia tc (B - thng cho trc.
+ Qu trnh qu khi khi ng s qua 3 giai on:
* Giai on 1: 0 < t < to ; M < Mc ; ( = 0 ; uB(t) = ku.t
M=KI=KIn=K

uBD(t)
R = (K)2 R uBD(t)
K = (K)2R ku
K
t=.BD.t (5-65)
Vy, mmen tng t l bc nht vi thi gian. V im lm vic ca ng c
s dch chuyn trong mt phng [(, M] theo trc honh nh hnh 5-15a.
Khi t = to, kt thc giai on 1: (5-66)
* Giai on 2: to ( t ( t1 ; M ( Mc ; ( ( 0 ; uB(t) = ku.t
Ti t = to : M = Mc : (o(to) = (B.to = ((c ;
((c = - l st tc ca ng c khi M = Mc.
im lm vic s dich chuyn t c tnh ny sang c tnh khc theo quy
lut no (ng c mi tn ch trn hnh 4-15a).
Di gc to ti t = to, lc ny tnh thi gian l t = t - to:
Phng trnh vi phn:
Tc
dw

dt' +w=wxl (5-60)

wxl(t')=wo(t')Dwc=eBD.to+eBD.t'Dwc=eBD.t'
(5-67)
+ Nghim ring ca (4-60): (5-68)
H s B xc nh theo (4-60) khi thay (r vo v ng nht cc h s:
Ta c: B = - Tc. (B
+ Nghim t do: (5-69)
Nghim tng qut:
w=wr+wtd=eBD.t'Tc.eBD+c.et'/Tc (5-70)
Khi t = 0 th ( = 0 nn C = Tc. (B v ta c:

w=eBD.t'Tc.eBD(1et'/Tc) (5-71)
Trong giai on ny:
M=Mc+J
dw dt' =Mc+Tc.eBD(1et'/Tc) (5-72)
Khi t = t1, uB(t) = UB.m, (o(t) = (o.m, kt thc giai on 2.
* Giai on 3: t1 ( t ; M ( Mc ; ( > 0 ; in p b bin i lc ny: uB(t) =
UB.m = const;
Di gc to ti t = t1, lc ny tnh thi gian l t = t - t1:
Tng t QTQ c hc khi in p ngun khng i, p dng cc kt qu
trn ta c phng trnh:
t/T rSub { size 6{c} } } } } {}w=wxl+(wbdwxl).e
(5-73)
t/T rSub { size 6{c} } } } } {}M=Mc+(MbdMc).e
(5-74)
(xl = (o.m - ((c (5-75)
iu kin ban u:
(b = (cc2 = () vi t = t1 - to; (5-76)
Mb = Mcc2 = M) vi t = t1 - to; (5-77)
S bin thin ca ((t) v M(t) trnh by trn hnh 5-15.
T (5-77): Mg = M - Mc = J(.(1 - e-t/Tc) (5-78)
( = d(/dt = (B(1 - e-t/Tc) (5-79)
Ta thy rng, trong QTQ khi khi ng th mmen ng Mg v gia s
( khng ph thuc Mc m ch ph thuc vo (B v Tc. Nh vy khi cho

trc h thng T c Tc = const th ch cn li (B, do ta c th iu

khin QTQ mt cch tu khng ph thuc vo ph ti.
Hnh 15
* i vi QTQ khi hm v o chiu: c Mg v ( tng t trn, khi
gim (o(t) mt cch tuyn tnh v Mc = const th ta c (B < 0.
Ta c th la chn quy lut bin thin ca uB(t) to ra c c tnh
mong mun ca QTQ trong h thng T.
H thng B bin i - ng c in xoay chiu:
Trng hp h thng b bin tn (BT) - ng c khng ng b (K), tc
ng iu khin lm thay i in p v tn s ca b BT theo quy lut no
(thng thng l theo quy lut uBT/fBT = const).
Gi thit b qua nh hng ca cc sng iu ha bc cao ca b BT n
c tnh c. Nhp bin thin ca uBT v fBT m bo sao cho: M < Mt
(tc l ng c lm vic on c tnh c c s < st). Khi , thay i in
p iu khin b BT th c tnh c c th coi l nhng ng thng song
song nhau.
Vi nhng gi thit trn, h thng BT - K c th xem l h tuyn tnh, nn
ta c th dng cc phng trnh tuyn tnh h BB - M trn kho st
cho h BT - K.
Lc ny: fBT = kf.t ; v: (BT = d(o/dt = (2(/p).kf; (5-80)
Qu trnh qu in - c trong h t:
i vi h m ng c c in cm ln th hng s thi gian in t s ln,
nh vy ta phi xt QTQ c c Tc v Tt, gi l QTQ in - c trong h
thng T.
V d, khi khi ng trc tip ng c Ml, Nu khng c in cm L
trong mch phn ng th xy ra hin tng thot u dng in phn ng
tng vt ln tr s bng dng ngn mch ri sau gim dn theo quy lut
hm m.
Nhng thc t, do c L nn dng in khng tng t bin nh vy c.
V QTQ s din ra khc i.

V d xt QTQ mch phn ng Ml:

Hnh 16
Phng trnh c tnh qu mch phn ng:
u=i.R+L
di
dt +E=i.R+L di dt +K; (5-81)
Mt khc: Mg = M - Mc (5-82)
Nn: M = Mc + (5-83)
Suy ra: i = I.c + (5-84)
o hm (4-84) ta c: (5-85)
Thay (5-84), (5-85) vo (5-81) ta c:
u=I.c.R+
J.R K d
Bin i, ta c:

dt + J.L

K d2

dt2 +K (5-86)

T.Tc
d2 dt2 +Tc ddt +=xl (5-87)
Trong :
T = L/R - hng s thi gian in t mch phn ng.
Tc = J/( = (J.R)/(K()2 - hng s thi gian c hc.
(xl = (o - ((c = (o - (I.R)/K( - tc xc lp.
Phng trnh c tnh ca (4-87):
T.Tc.p2 + Tcp + 1 = 0 (5-88)

Gii (5-88) ra ta c nghim:

p1,2=
1
2T \1(4T/Tc) 2T (5-89)
+ Nu: Tc ( 4T th (5-88) c nghim thc v m:
p1,2=1,2=
1\1(4T/Tc)
2T (5-90)
V ((t) s bin thin theo quy lut hm m.
+ Nu: Tc < 4T th (5-88) c nghim phc (phn thc m):
P1, 2 = - j (5-91)
Trong : (5-92)
V ((t) s bin thin theo quy lut hm bc hai (dao ng).
Chuong 6
Khi nim chung
Mun h thng truyn ng in t ng (HT TT) lm vic ng cc
ch tiu k thut, kinh t v an ton, cn chn ng ng c in.
Nu chn ng c khng ph hp, cng sut ng c qu ln, s lm tng
gi thnh, gim hiu sut truyn ng v gim h s cng sut cos(.
Ngc li, nu chn ng c c cng sut qu nh so vi yu cu th c th
ng c khng lm vic c hoc b qu ti dn n pht nng qu nhit
cho php gy chy hoc gim tui th ng c.
Khi chn ng c phi cn c vo tr s v ch lm vic ca ph ti; phi
xt n s pht nng ca ng c lc bnh thng cng nh lc qu ti.
Khi my in lm vic s pht sinh cc tn tht cng sut (P v tn tht nng
lng:
W=P.dt (6-1)

Tn tht ny s t nng my in. Nu my in khng c s trao i nhit

vi mi trng th nhit trong my in s tng n v cng v lm chy
my in. Thc t th trong qu trnh lm vic, my in c trao i nhit
vi mi trng nn nhit trong n ch tng n mi gi tr n nh no
.
i vi vt th ng nht ta c:
P.dt = C.d + A..dt (6-2)
Trong :
( = (tom - tomt) l nhit sai ( chnh nhit gia my in v mi
trng, tnh theo oC).
tom l nhit ca my in (oC).
tomt l nhit mi trng (oC).
A l h s to nhit ca my in (Jul/ cal.oC).
C l nhit dung ca my in (Jul/ oC).
dt l khong thi gian nh (s).
Gii phng trnh (6-2) ta c:
+ Qu trnh t nng khi my in lm vic (nhit sai tng):
( = ( + ((b - ().e-t/ ( (6-3)
+ Cc ng cong pht nng v ngui lnh ca my in:
Hnh 1
Trong :
( = Q/ A l nhit sai n nh ca my in khi t = ( .

Q l nhit lng ca my in (Jul/ s).

(b l nhit sai ban u khi t = 0.
( = C/A l hng s thi gian t nng.
Khi t = 0 v (b = 0 (tc ban u tom = tomt) th:
( = (.(1 - e-t/ () (6-4)
+ Qu trnh ngui lnh khi my in ngng lm vic (nhit sai gim):
( = (b.e-t/ (o (6-5)
Trong : (o l hng s thi gian ngui lnh.
Hnh 2
* Cc ch lm vic ca h phn loi theo ( c 3 loi:
+ Ch di hn: khi c ti lu di, (c.ti = ( (hnh 6-3a).
+ Ch ngn hn: Trong thi gian c ti: (c.ti < ( nh hnh 6-3b.
+ Ch ngn hn lp li: lc c ti: (c.ti < ( , lc dng th (k.ti ( (b
nh hnh 6 - 3c, ((c.ti ( tlv , (k.ti ( tn ) .
Hnh 3
Cc ch tiu CHT LNG v cc bc chn ng c in
Cc ch tiu
Ch tiu k thut
ng c c chn phi thch ng vi mi trng lm vic:
Tu theo mi trng: kh - t, sch - bn, nng - lnh, ho cht n mn, d
n, ..., m chn cc ng c kiu: h - kn, chng nc, chng ho cht,
chng n, nhit i ho, ...
ng c c chn phi tho mn iu kin pht nng khi lm vic bnh
thng cng nh khi qu ti (y l iu kin c bn):

(c ( (cp ; hay: toc ( tocp (6-6)

(tocp ph thuc vt liu ch to v kt cu tng loi ng c)
ng c c chn phi m bo tc yu cu: tc nh mc, c iu
chnh tc hay khng, phm vi iu chnh tc , iu chnh trn hay iu
chnh c cp.
Chn loi ng c thng dng hay ng c c iu chnh tc . Chn loi
ng c xoay chiu hay ng c mt chiu ...
ng c c chn phi m bo khi ng, hm, o chiu ... tt.
ch tiu kinh t
ng c c chn phi lm vic vi hiu sut kinh t cao, vn u t b,
chi ph vn hnh t, bo qun v sa cha thp, s dng ht cng sut...
Cc bc chn cng sut ng c
tnh chn cng sut ng c cn phi bit mt s yu cu c bn:
- c tnh ph ti Pyc((), Myc((), v th ph ti Pc(t), Mc(t), c(t).
- Phm vi iu chnh tc D: (min v (max .
- Loi ng c nh chn (xoay chiu, mt chiu, c bit).
- Phng php iu chnh v dng b bin i g trong h thng.
iu kin chn:
Mc ( Mc + Mco + Mg (6-7)
Cc bc tin hnh chn cng sut ng c:
Bc 1
Cn c Mc(t) hoc Pc(t), Ic(t), ... hnh 6-4a , tnh m men trung bnh:
Mtb=

1 Mc.i.ti
n

1 ti ; (6-8)
Da vo s tay tra cu, s b chn ng c c:
Mm.chn ( Mtb ; (6-9)
Mm.chn - m men nh mc ca ng c c chn.
Bc 2
Tnh m men ng (trong qu trnh qu ) da vo ((t):
(6-10)
Trong : ( l gc nghing n(t) hnh 6-4b trong qu trnh qu .
J l m men qun tnh ca h thng quy i v trc ng c.
Hnh 4
V biu Mg(t) nh hnh 6-4c.
Bc 3
V biu ph ti ng Mc.g(t) nh hnh 6-4d:
Mc.g = Mc + Mco + Mg ; (6-11)
Bc 4
Da vo Mc.g(t) tin hnh kim tra kh nng qu ti ca ng c theo iu
kin:
(M.Mm ( Mmax ; (6-12)
ng c thng: (M = 2
ng c Kdq : (M = 2 ( 3
ng c Kls : (M = 1,8 ( 3
ng c Krs, 2ls : (M = 1,8 ( 2,7
Bc 5

Cui cng kim tra li cng sut ng c theo iu kin pht nng (c th s
kho st phn sau).
- Nu sau khi kim tra m khng tho mn cc iu kin pht nng v qu
ti th phi chn li ng c; thng tng cng sut ng c ln mt cp.
* Gn ng: b qua qu trnh qu coi Mg ( 0. Nh vy ch cn Mc(t)
tnh, i tnh Mtb(t) ri chn s b ng c, sau kim tra li theo iu kin
pht nng theo biu ph ti tnh.
Chn ng c in khi khng iu chnh tc
Chn ng c in lm vic di hn
Chn ng c phc v ph ti di hn khng i
Da vo Pc(t) hoc Mc(t) quy i v trc ng c.
V d nh hnh 6-5, da vo s tay, chn ng c c:
Pm ( Pc ; (6-13)
Thng thng chn:
Pm = (1 ( 1,3).Pc ; (6-14)
Khng cn kim nghim qu ti v m men, nhng cn kim nghim iu
kin khi ng v pht nng.
Hnh 5
Chn ng c phc v ph ti di hn bin i
Hnh 6
Cc bc tin hnh chn ng c nh mc 6.2, y ch trnh by bc
chn cng sut ng c theo tr trung bnh:
Mtb=
n

Ptb=

1 Mc.i.ti

1 ti (6-15a)

1 Pc.i.ti

1 ti (6-15b)

ng c chn phi c:
Mm = (1 ( 1,3 )Mtb ; (6-16a)
Pm = (1 ( 1,3)Ptb ; (6-16b)
iu kin kim nghim: theo iu kin pht nng, qu ti v m men v
khi ng.
Chn ng c in lm vic ngn hn
Chn ng c di hn lm vic cho ph ti ngn hn
Nu chn Pdh.m ( Pc.nh th ( < (cp , nh vy s khng s dng ht kh
nng chu nhit ca ng c. Vy c th chn cng sut Pdh.m < Pc.nh !
Gi s ng c di hn c Pdh.m v Mdh.m. Khi n lm vic trong ch
ngn hn vi thi gian tlv th c th tng ph ti n:
Pc.nh = (.Pdh.m ; (6-17a)
Mc.nh = (.Mdh.m ; (6-17b)
Hnh 7
Khi phi tnh ton thi gian lm vic sao cho pht nng ca ng c t
gi tr cho php ( tn dng ht kh nng chu nhit ca ng c).
Vi ng c di hn (ng 1):
(1 = ((Pdh.m / A) = (cp (6-18)
Khi chn ng c di hn c cng sut nh hn ph ti ngn hn th:
(2 = ((Pc.nh / A) > (1 = (cp (6-19)
Mun ( tin ti (1 = (cp trong thi gian lm vic tlv th da vo phng
trnh ng cong pht nng vi iu kin ban u l (b = 0, ta c:
(1 = (2.(1 - e- tlv/ () = ((Pc.nh / A).(1 - e- tlv/ () = (cp ; (6-20)
H s qu ti v nhit khi chn Pdh.m < Pc.nh l:

qn = (Pc.nh / (Pdh.m = (2 / (2 = 1 / (1 - e- tlv/ () (6-21)

Mt khc ta c:
(Pdh.m = (Pc.nh.(1 - e- tlv/ () (6-22)
Rt ra:
tlv = (.ln[ (Pc.nh / ((Pc.nh - (Pdh.m)] (6-23)
H s qu dng khi chn Pdh.m < Pc.nh l:
qd = Ic.nh / Idh.m = Pc.nh / Pdh.m (9 - 24)
Mt khc:
qn = (Pc.nh / (Pdh.m = (K + Vc.nh) / (K + Vdh.m)
= (K + qd2.Vdh.m) / (K + Vdh.m) (6-25)
t: K / Vdh.m = ( , (thng: ( = 0,5 ( 2) ta c:
qn = ( + qd2) / ( + 1) (6-26)
qd=\
1+.etlv/ 1+etlv/ (6-27)
V cui cng ta chn ng c di hn phc v cho ph ti ngn hn:
Pdh.m.chn ( Pc.nh / qd (6-28)
Chn ng c ngn hn phc v ph ti ngn hn
ng c ngn hn c ch to c thi gian lm vic tiu chun l:
ttc =15, 30, 60, 90, ( pht ). Nh vy ta phi chn:
tlv = ttc (6-29)
Pm.chn ( Plv.nh (6-30)

Nu tlv ( ttc th s b chn ng c c ttc v Pm gn vi gi tr tlv v

Pc.nh. Sau xc nh tn tht ng c (Pm vi cng sut Pm, v (Pc.nh
vi Pc.nh. Quy tc chn ng c l:
?Pm.chn ? (6-30)
ng thi tin hnh kim nghim ng c theo iu kin qu ti v mmen,
mmen khi ng v iu kin pht nng.
Chn ng c lm vic ngn hn lp li
th ph ti v ng cong pht nng
Sau mt s chu k lm vic, ((t) s dao ng trong khong (min ( (max :
Trong khong tlv : ( = ( - (( - (min ).e- t/ ( (6-31)
Trong khong tn : ( = (max.e- t/ (o ; (6-32)
Ta tnh c (max v (min :
(max = (.(1 - e- tlv/ () + (min.e- tlv/ ( (6-33)
min = max.e- tn/ o (6-34)
(max = ( (6-35)
(min = ( (6-36)
Nu ( = (o th:
(max = ( (6-37)
Khai trin chui Furi v ly s hng th 1 ca chui ta c:
(max ( (.( tlv / tck ) = (.( (6-38)
Hnh 8
Chn ng c di hn phc v ph ti ngn hn lp li

Thng chn ng c di hn c Pdh.m < Pc.nhll tn dng kh nng

pht nng cho php ca ng c. Nh vy h s qu ti v nhit:
qn = ( / (max = (6-39)
Bin i s m:
(
tlv
+ tn
o )= 1
[tlv+ tn o ]= tlv [1+ tn tlv ]=
tlv
. ; (6-40)
( l h s xt ti iu kin lm mt b km i trong thi gian ngh.
( = 0,5 i vi ng c in mt chiu.
( = 0,25 i vi ng c in xoay chiu.
( = l hng s thi gian ng in tng i c xt n iu kin lm mt
b km i trong thi gian ngh.
Cui cng ta c:
qn=
1etlv/. 1etlv/ (6-41)
Chn cng sut ng c di hn phc v ph ti ngn hn lp li:
(Pdh.m.chn ( (Pc.nh / qn (6- 42)
Chn ng c ngn hn lp li phc v ph ti NHLL
ng c ngn hn lp li thng c ch to chuyn dng c bn c kh
cao, qun tnh nh ( m bo khi ng v hm thng xuyn) v kh
nng qua ti ln (t 2,5 ( 3,5 ln).
ng thi c ch to vi thi gian ng in tiu chun l: (tc% = 15%,
25%, 40% v 60%.
ng c c chn:
(tc% = (fti% (6-43)

Pm.chn ( Pc.nhll (6-44)

Trong trng hp (tc% ( (ft% th cn hiu chnh li cng sut ng c:
Pm.chn = Pc.nhll (6-45)
Sau phi kim tra v m men qu ti, khi ng v pht nng.
Chn ng c in khi iu chnh tc
tnh chn cng sut ng c trong trng hp ny cn phi bit nhng
yu cu c bn sau:
1. c tnh ph ti Pyc((), Myc(() v th ph ti Pc(t), Mc(t), (t)
2. Phm vi iu chnh tc : D = (max / (min
3. Loi ng c nh chn ( mt chiu, xoay chiu, ... ).
4. Phng php iu chnh v b bin i trng h thng TT .
Hai yu cu trn nhm xc nh nhng tham s Pyc.max v Myc.max.
V d: i vi ph ti truyn ng yu cu trong phm vi iu chnh c P =
const (xem hnh 6-9a).
Ta c cng sut yu cu cc i: Pmax = Pm = const, nhng m men yu
cu cc i li ph thuc vo phm vi iu chnh:
Mmax = Pm / (min .
i vi ph ti truyn ng yu cu trong phm vi iu chnh tc , M =
const (xem hnh 6-9b).
Ta c:
Pmax = Mm.(max .
Hnh 9

Hai yu cu v loi ng c v loi truyn ng c ngha c bit quan

trng. N xc nh kch thc cng sut lp t truyn ng, bi v hai yu
cu ny cho bit hiu sut truyn ng v c tnh iu chnh P.ch((),
M.ch(() ca truyn ng. Thng thng cc c tnh iu chnh ny thng
ph hp vi c tnh ph ti yu cu Pyc((), Myc(() (xem hnh 6 -10).
Hnh 10
Tuy vy c trng hp, ngi ta thit k h truyn ng c c tnh iu
chnh khng ph hp ch v mc ch l n gin cu trc iu chnh.
V d: i vi ti P = const, khi s dng ng c in mt chiu, phng
php iu chnh thch hp l iu chnh t thng kch t. Nhng ta dng
phng php iu chnh in p phn ng th khi tnh chn cng sut ng
c cn phi xt yu cu Mmax (hnh 6 - 11).
Vy cng sut ng c lc khng phi l Pm = Pyc m:
Pm = Mmax.(max = ((max / (min ).Pyc = D.Pyc (6-46)
Nh vy cng sut t s ln hn D ln so vi Pyc .
Hnh 11
Mt khc vic tnh chn cng sut ng c cn ph thuc vo phng php
iu chnh tc , v d cng mt loi ng c nh ng c khng ng b,
mi phng php iu chnh khc nhau c c tnh truyn ng khc nhau,
phng php iu chnh in p dng tiristor c hiu sut thp so vi
phng php iu chnh tn s dng b bin i tiristor. V vy khi tnh
chn cng sut ng c bt buc phi xem xt ti tn tht cng sut (P v
tiu th cng sut phn khng Q trong sut di iu chnh.
Do vy vic tnh chn cng sut ng c cho truyn ng c iu chnh tc
cn phi gn vi mt h truyn ng chn trc c y yu cu c
bn cho vic tnh chn.
Kim nghim cng sut ng c in
Vic tnh chn cng sut ng c cc mc trn c coi l giai on chn
s b ban u. khng nh chc chn vic tnh chn l chp nhn
c, ta cn phi kim nghim li vic tnh chn .

Yu cu v kim nghim vic tnh chn cng sut ng c gm c:

- Kim nghim pht nng:
( ( (cp (6-47)
- Kim nghim qu ti v m men:
Mm > Mc.max (6-48)
- Kim nghim m men khi ng:
Mk ( Mc.mmy (6- 49)
Ta thy rng vic kim nghim theo yu cu qu ti v m men v m men
khi ng c th thc hin d dng.
Ring v yu cu kim nghim pht nng l kh khn, khng th tnh ton
pht nng ng c mt cch chnh xc c (v tnh pht nng ng c l
bi ton phc tp).
Tuy vy gn ng c th s dng cc phng php kim nghim pht nng
gin tip qua cc i lng in sau y.
Kim nghim ng c bng phng php tn tht trung bnh:
- Gi s c c tnh ti Pc(t) l ng cong th phi hnh thang ho tng
on v trong mi on c coi l c Pc = const (nh hnh 6 - 12).
Hnh 12
Xut pht t phng php nhit sai cc i (xem ti liu tham kho) vi
iu kin xt chu k xa im gc to , lc th nhit sai ca ng c
bin thin theo quy lut xc nh,
v ta c: (b = (cc = (x .
T phng trnh (max(t) ta c:

x(1etck/)=
P1 A (1et1/).e(tckt1)/+ + P2 A (1et2/).e[tck
(t1+t2)]/+...+ ...+ Pn A (1etn/) (6-50)
Xem nhit sai n nh (x do lng tn tht cng sut trung bnh (Ptb gy ra,
ta c:
x=
Ptb A (6-51)
Thay vo ta c:
Ptb A (1etck/)= P1
A (1et1/).e(tckt1)/+ + P2
(1et2/).e[tck(t1+t2)]/+...+ ...+ Pn A (1etn/) (6-52)
Khai trin hm e- x v ch ly 2 s hng u, ta c:

Ptb A tck
= P1
A t1 + P2
A t2 +...+ Pn A tn
(6-53)
Vi gi thit trong qu trnh lm vic: A = const, ( = const, ta c:
Ptb=
n

1 Piti n

1 ti = n
V ng c c chn phi m bo:

1 Piti tck (6-54)

(Pm.chn ( (Ptb (6-55)

Trong thc t, vic tnh ton (Pi , (Ptb c th da vo Pc(t) v ((Pc) ca ng
c (xem hnh 6-13):
V (Pm.chn c xc nh theo cng thc:
Pm.chon=Pm
1m
m (6-56)
i vi ng c c qut gi t lm mt th trong biu thc (6-55) phi tnh
n kh nng suy gim ca truyn nhit khi dng my, khi khi ng v
hm, ta c:

Ptb=
n

Hnh 13

1 Pi.ti

tk+t0+tlv (6-57)

Trong :
( l h s gim truyn nhit khi khi ng v hm,
( = 0,75 i vi ng c in mt chiu,
( = 0,5 i vi ng c in xoay chiu.
tk l thi gian khi ng v hm.
( l h s gim truyn nhit khi ng c dng.
( = 0,5 i vi ng c in mt chiu.
( = 0,25 i vi ng c in xoay chiu.
t0 l thi gian ngh ca ng c.
Kim nghim ng c theo i lng dng in ng tr
Xut pht t biu thc:
P = K + V = K + bI2 (6-58)
Trong :
K l tn tht cng sut khng i.
V l tn tht cng sut bin i, thng: V = bI2 .
I l dng in ng c.
b l h s t l.
Hnh 14

Hnh 15
Nh vy tng ng vi biu thc (Ptb ta c biu thc dng in ng tr:
It=
n

1 Ii2 tk+t0+tlv (6-59)

iu kin kim nghim:
It ( Im.chn (6-60)
tnh gi tr It ta phi tnh qu trnh qu .
Gi thit c kt qu tnh dng in i(t), n c dng ng cong lin tc, nh
trn hnh 6-14a bc thang ho) v trn hnh 6-14b (gy khc ho) tm Ii
v ti :
Hnh 16
Trong trng hp ng cong dng in c dng tng trng ln nh trn
hnh 6-15b, th ta dng cng thc gn ng:
Ii=\Idi.Ici+
I2 3 (6-61)
I = Ici - Idi (6-62)
Trong : Idi, Ici xc nh theo th trn hnh 6-15.
Kim nghim ng c theo i lng m men ng tr
Phng php kim nghim ng c theo iu kin pht nng gin tip l m
men c suy ra t phng php dng in ng tr, khi m men t l vi
dng in: M = cI (c l h s t l).
i vi ng c in mt chiu th iu kin ny c tho mn khi t
thng ca ng c khng i.
i vi ng c khng ng b:
M = CmI22cos2 (6-62)

Ta cn phi c (2 = const, v cos(2 = const ( tc l gn tc nh mc ca

ng c ).
Tnh m men ng tr:
Mt=\
1
tck n
1 Mi2.ti (6-63)
Kim nghim ng c:
Mm.chn ( Mt (6-64)
Kim nghim ng c theo i lng cng sut ng tr
Trong truyn ng m tc ng c t thay i th P ( M, do vy c th
dng i lng cng sut ng tr kim nghim pht nng.
Hnh 17
Cng sut ng tr:
Pt=\
1
tck n
1 Pi2.ti (6-65)
Chn ng c c:
Pm.chn ( Pt (6-66)
Trong thc t gin ph ti, tc truyn ng thng thay i ln
trong qu trnh khi ng v hm. Cho nn cn phi tnh ton hiu chnh
P(t) nh hnh 6-16.
Cu hi n tp
1. Cc quan h nhit sai ca ng c theo thi gian ? = f(t) c s dng vi
mc ch g ? nhp tng/gim nhit sai khi n ti hoc tho ti ca ng
c in ph thuc vo thng s no ? Nu ngha ca hng s thi gian pht
nng Tn ?

2. th ph ti l g ? nh ngha th ph ti tnh v th ph ti ton

phn. S khc nhau gia hai loi th ph ti l g ? Cng dng ca
tng loi trong vic gii quyt bi ton tnh chn cng sut ng c ?
3. i vi ng c in c my ch lm vic ? c im lm vic ca
ng c tng ch ? th ph ti ca tng loi ch c c
trng bi nhng thng s no ?
4. Vit cng thc tnh ton hoc kim nghim pht nng ng c bng
phng php nhit sai, tn tht cng sut trung bnh, cc i lng ng tr ?
Cng dng ca tng phng php i vi bi ton chn cng sut ng c ?
5. Cc bc tnh chn cng sut ng c ch di hn v ch ngn
hn, ngn hn lp li ?
Chuong 7
Cc nguyn tc iu khin t ng
Xut pht t yu cu cng ngh: cn thay i tc , thay
i hnh trnh lm vic ca c cu sn xut ...
Xut pht t ch lm vic ca HT KT: khi ng,
chuyn i tc , hm, o chiu, dng my ...
Xut pht t yu cu k thut, kinh t: iu chnh tc , n
nh, chnh xc cao, an ton... v kinh t.
T cn c nhng nguyn tc KT thc hin c cc
yu cu trn, ng thi t ng hn ch cc i lng cn
hn ch: dng in cho php, m men cho php, tc cho
php, cng sut cho php, ...
iu khin t ng theo nguyn tc thi gian
. Ni dung
C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

Figure 1
- Trn hnh 7-1, trnh by c tnh khi ng: ((I), ((t), I(t)
ca ng c in mt chiu kch t c lp, c 2 cp khi
ng (dng in tr ph hn ch dng khi ng).
- Qua th khi ng trn, ta thy: vic ngn mch cc
cp in tr ph c th xy ra sau nhng khong thi gian
nht nh:
+ Cp th nht c ngn mch sau khong thi gian t1 k
t khi bt u khi ng.
+ Cp th 2 c ngn mch sau khong thi gian t2 k t
khi bt u ngn mch cp 1...
- Cc tn hiu iu khin cc thi im trn c to ra nh
cc r le thi gian. Thi gian duy tr ca cc r le thi gian
hin nay c th t: td.tr = 0,05s ( 2 h, v ln hn.
- Thi gian thc hin cc cp khi ng (tdtr.k) c xc
nh theo tnh ton qu trnh qu ca h thng T T.
Khi M(() [ hay I(() ] l tuyn tnh th thi gian qu trnh qu
gia hai cp tc l:
t=Tciln
Mgi

Mgi+1
=
J

ln
Mgi
Mgi+1
=J
i+1i
MgiMgi+1
ln
Mgi
Mgi+1
(7-1)
- Thi gian chnh nh ca r le thi gian thc hin gia tc
t tc th i n tc th i+1 l:
tc = tq - to (7-2)
Trong : tq - l thi gian qu gia 2 cp tc .
to - l thi gian tc ng ca cc thit b, kh c trong mch
c lin quan n s tc ng ca r le thi gian.
Cc mch in hnh:
* M my ng c in mt chiu 2 cp in tr ph
1) S :

Figure 2
2) Nguyn l lm vic:
* Khi ng ng c:
- ng cc cu dao 1CD, 2CD, dn n cun dy r le thi
gian 1RTh(11-10) c in, tip im 1RTh(13-15) m ra, m
bo cho cc cun dy cng tc t 1G(15-10), 2G(17-10)
khng c in, v nh vy cc in tr ph Rf1 , Rf2 , s
u tham gia trong mch phn ng.
- n nt M th cun dy K(9-10) c in, cc tip im K(1-3),
K(6-8) ng li, dn n ng c c khi ng vi ton
b in tr ph trong mch phn ng: Rf( = Rf1 + Rf2 ,
theo c tnh 1. Tip im K(7-9) ng li duy tr cho

cng tc t K khi thi n M. Cc tip im K(1-3), K(6-8)

ng li, lm cho cun dy 2RTh(4-6) c in, tip im
2RTh(15-17) m ra, m bo cho cun dy 2G(17-10) khng
c in.
K(5-11) m, K(5-13) ng, lm 1RTh(11-10) mt in, sau
thi gian chnh nh ca 1RTh (( t1) th 1RTh(13-15) ng,
lm cho 1G(4-6) ng, ngn mch Rf1 , ng c khi
ng sang c tnh 2, tng ng vi Rf2 .
Tip im 1G(4-6) ng li, lm 2RTh(4-6) mt in, sau thi
gian chnh nh ca 2RTh (( t2 - t1), th 2RTh(15-17) kn li,
lm 2G(17-10) c in, v 2G(2-4) ng li, ngn mch
Rf2 , ng c chuyn sang c tnh c t nhin v s ti
lm vic im xc lp XL .
* Dng ng c:
- n nt D lm cun dy K(9-10) mt in, v K(1-3) m, K(68) m, lm phn ng mt in, v 2RTh(4-6) mt in;
K(7-9) m ra, K(5-13) m, K(5-11) kn li, lm 1RTh(11-10) c
in li, chun b khi ng ln sau.
* Phng trnh c tnh c:
=
U
K

R+Rf
(K)2
M (6-3)
* Phng trnh c tnh qu trnh qu khi khi ng:
Trang 205
( = (XL + ((b + (XL).e-t/Tc (7-4)

M = Mc + (M1 - Mc).e-t/Tc (7-5)

Figure 3
* Thi gian khi ng:
tk = (7-6)
* Thi gian chnh nh ca cc r le thi gian:
RTh: tc.1RTh = tk.1 - [t(k) + t(1G)] (7-7)
2RTh: tc.2RTh = tk.2 - [t(2G)] (7-8)
V [t(K) , t(1G) , t(2G)] << tk , nn: tc ( tk . th: hnh 7
-31.
Nhn xt
1) nh hng ca mmen ti Mc (khi UL =const, R= const):
- V d: C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:
- Khi Mc tng th Mng tng, qu trnh qu tng.
- Khi m men ti Mc hay dng ti Ic tng, m men ng
gim, thi gian qu tng (qu trnh qu b gim gia
tc).

- V Mc( > Mc (hay Ic( > Ic) nn M(ng = (M - Mc() < Mng
do qu trnh gia tc chm li. Ban u ( tng n
(1( ((1( < (1), tc l cp 1 im b1 th ht thi gian
chnh nh ca RTh nn phi chuyn sang cp 2, tc sang
im c1, c nh vy chuyn i t d1 sang e1, v.v... Nh
vy, khi khi ng m Mc (hay Ic) tng ln, s dn n qu
ti, hay qu dng cho php.

Figure 4
- Phng trnh c tnh qu lc ny:
(b1 = (XL + ((b - (XL).e-t1/ Tc (7-9)
M = Mc + (M 1 - Mc).e -t/ Tc (7-10)
Tc = J.((XL - (b) / (M1 - Mc() (7-11)
2) nh h ng ca m men qun tnh J (hay GD2):
- Khi J tng th Tc cng tng v nh vy (b1, (d1, ... gim,
tng t trng hp Mc tng.
Tc = J.((XL - (b) / (M1 - Mc) (7-12)
3) nh h ng ca p li UL (khi Mc = const, R = const):
- i vi ng c in mt chiu:

Khi UL gim th (0 = (UL / K() cng gim xng, nu ph ti

Mc = const th m men ng c s gim, gia tc gim, qu
trnh qu s ko di (hay thi gian khi ng, hm, ...
tng).

Figure 5
Nu gi cho (0 = const th m men M = K(I ( const, v dng
in I s tng, c th I > Icp .
- i vi ng c khng ng b: f = const, M ( U2 , nn UL
gim th M gim mnh, m men ng gim, tc chuyn
i gim, v thi gian qu tng (thi gian khi ng, hm,
o chiu, ... tng).
4) nh hng ca in tr R (khi UL = const, Mc = const):
- Cc in tr dy qun ca khi ng t, cng tc t, r le,
ng c, ... khi nhit thay i th in tr s b thay i,
thi gian chnh nh thay i, nht l cc qu trnh khi
ng, hm, o chiu ... m dng in tr ph th khi nhit
tng, in tr tng, thi gian chnh nh gim, m men
ng tng c th ln hn m men cho php.
5) u, khuyt im
- u im: Khng ch c thi gian m my, hm my, o
chiu, ...

Thit b n gin, lm vic tin cy, an ton, nn phng

php KT theo nguyn tc thi gian ny c s dng rng
ri.
- Nhc im: M men (dng in) ng c thay i theo Mc,
J, to, UL, ..., nn c th vt qu tr s cho php, cn phi c
bin php bo v.
iu khin t ng theo nguyn tc tc
Ni dung
- C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

Figure 6
- iu khin theo tc l da trn c s kim tra trc tip
hoc gin tip s thay i ca tc .
- Kim tra trc tip c th dng r le kim tra tc kiu ly
tm. Cch ny t dng v dng r le kim tra tc phc tp,
t tin v lm vic km chc chn.
- C th kim tra tc gin tip qua my pht tc.
My pht tc (FT) l mt my in mt chiu c: ( = const v
EFT ( (, loi ny hay dng i vi ng c in mt chiu.
- i vi ng c khng ng b, thng kim tra tc gin
tip theo sc in ng rto v tn s rto.

Ti nhng tc cn iu khin ((1, (2, ...), cc r le kim tra

tc hoc kim tra in p FT, Erto, frto, s tc ng to
ra tn hiu iu khin.
Cc mch in hnh:
* M my 2 cp tc ng c in mt chiu:

Figure 7
* Mi cng tc t gia tc (1G, 2G, ...) c chnh nh vi mt
tr s in p ht nht nh tng ng vi mi cp tc
nht nh nh (1, (2 , ...
n nt M lm K tc ng, ng c khi ng vi ton b
in tr trong mch phn ng (R( = R + Rf( = R + Rf1
+ Rf2), ng c tnh 1, v lc u tc ( = 0 v cn nh
nn:
U = E + I.R = K(( + I.R < Uh.1G (hoc 2G); (6-13)
- n ti ( = (1 th:
U1G = K((1 + I2.(R + Rf2) = UL - I2.Rf1 = Uh.1G ; (7-14)
1G tc ng, ngn mch Rf1, ng c chuyn sang ng
2.

- n ti ( = (2 th:
U2G = K((2 + I2.R = UL - I2.Rf2 = Uh.2G > Uh.1G ; (7-15)
2G tc ng, ngn mch Rf2, ng c chuyn sang c tnh
t nhin.
- Coi in p li UL = cosnt, vi I2 = const, v Rf1 = Rf2 ,
ta c cc in p ht ca cc cng tc t : Uh.1G = Uh.2G .
Nh vy c th chn cc cng tc t gia tc cng loi, chnh
nh t.
Nhn xt
1) u im: Phng php KT theo tc dng t thit b,
kh c iu khin v c th ch dng cng tc t ch khng
cn tc ng thng qua rle nn n gin, r tin.
2) Nhc im: Thi gian qu v thi gian hm ph thuc
Mc, J, UL, toca R, dy qun, lm thay i qu trnh qu
(nh khi UL gim hay Mc tng, ... lm thi gian qu tng,
qu trnh qu chm, t nng in tr khi ng, in tr
hm, ... lm kh khn cho vic chnh nh in p ht ca
cc cng tc t hoc r le tc ).
- Khi in p li dao ng s lm thay i tc chuyn
cp in tr ((1, (2, ...) v dng in s nhy vt c th qu
dng cho php.
- Khi in p li gim qu thp c kh nng xy ra khng
in p cng tc t tc ng v do ng c c th
dng li lm vic lu di tc trung gian, lm t nng
in tr khi ng (hay in tr hm, ...) v nh vy lm
thay i tc chuyn cp.
iu khin t ng theo nguyn tc dng in
Ni dung
- C th khi ng Ml vi 2 cp in tr ph:

Figure 8
- Qua th hnh 7-8 ta thy rng: khi khi ng, dng khi
ng thay i trong khong (I1 ( I2). Nht l mi ln chuyn
cp th cc im chuyn cp thng cng mt gi tr dng
in (I2), nn ta c th dng rle dng in hoc cng tc t
c cun dy dng in to tn hiu iu khin.
- Ti im chuyn cp b, rle dng in tc ng theo dng
chuyn cp I2 ngn mch cp in tr th nht, ng c
chuyn t c tnh 1 sang c tnh 2. n im d, rle dng
in s tc ng theo dng I2 ngn mch cp in tr th
hai, ng c chuyn t c tnh 2 sang c tnh t nhin TN.
- C nh vy, ng c s c khi ng n tc xc lp.
Cc mch in hnh:
* Hm ngc v o chiu Kdq theo nguyn tc dng in:
- Cng tc xoay KC c 5 v tr: 0 gia; 1, 2 bn thun v 1,
2 bn ngc; KC c tip im: KC1, KC2, KC3, KC4, KC5, ...
- Cc cng tc t c cc tip im duy tr thi gian H, 1G.
- Rle dng in RHn c:
Ihm > Ih.RHn > I1 (7-16)
Inh.RHn = Irto = I2 (7-17)

Figure 9
- H thng ang lm vic im A trn c tnh c ((A), tng
ng vi v tr 2(T) ca cng tc KC, cc tip im KC1, KC3,
KC4, KC5 ang kn, cc cng tc t T, H, 1G, 2G ang c
in, cng tc t N khng c in, ton b cc in tr ph
trong mch rto b ngn mch, RHn khng tc ng.
- Dng ng c bng cch hm ngc:
+ Quay tay gt ca KC t v tr 2(T) sang 2(N), khi qua v tr 0
th tt c cc cng tc t v rle u mt in, ng c c
tch khi li in, ton b in tr ph c a vo mch
rto, mch in trng thi thng nh hnh v.

+ Khi n v tr 2(N), cc tip im KC2, KC3, KC4, KC5 kn

li, KC1 h ra, cng tc t T mt in; cn N, H c in s
o 2 trong 3 pha ca stato ng c, lm ng c thc hin
qu trnh hm ngc (giai on u ca qu trnh o
chiu). Tc ng b ca ng c lc ny (0N = - (0T ,
dng in rto tng rt ln: Irto = Ihm > Ih.RHn > I1 nn
RHn tc ng lm h tip im thng kn ca n, m bo
cho cc cng tc t H, 1G, 2G khng c in, ton b R2f1
v R2f2 vn tham gia trong mch rto cng vi Rh hn
ch dng o chiu hay l dng hm ngc ca ng c
Ihm ( Icp (on BC).
+ Tc ng c gim dn, dng hm cng gim dn n
I2 th RHn nh (v Inh.RHn = I2 , v lc ( ( 0), lm cho H c
in, ngn mch Rh v m bo RHn khng tc ng tr li,
kt thc qu trnh hm ngc.
+ Mun dng ng c th quay KC v v tr 0, cc cng tc t
v rle mt in, ng c dng t do.
- o chiu:
+ Qu trnh thc hin tng t khi hm ngc, nhng khi
dng in hm gim n I2 th vn KC v tr 2(N), sau
khi RHn nh lm cho H c in, kt thc qu trnh hm
ngc v s bt u qu trnh khi ng ngc.
Khi H c in th n s ngn mch Rh, lm cho khi ng
ngc theo ng c tnh tip theo (CD).
+ Sau thi gian duy tr ca H, n s tc ng lm 1G c in,
cc tip im ca 1G s ngn mch R2f1, lm cho khi
ng tip sang c tnh DE.
+ Sau thi gian duy tr ca 1G, n s tc ng lm 2G c
in, ngn mch R2f2, v s khi ng sang c tnh t
nhin v ti im xc lp.
Nhn xt

1) u im: C th duy tr m men ng c trong mt

gii hn nht nh. Qu trnh khi ng, hm khng ph
thuc mi trng.
2) Nhc im: Khi UL, Mc thay i, nht l khi Mc qu ln s
lm cho Ic > I2, nh vy ng c c th lm vic c tnh
trung gian, lm pht nng in tr, nh hng n qu trnh
lm vic ca ng c.
iu khin t ng theo cc nguyn tc khc
iu khin t ng theo nguyn tc hnh trnh
1) Ni dung:
- Trn hnh trnh (ng i) ca cc b phn lm vic trong
cc my mc, thit b (nh bn my, u my, mm cp, ...)
c t cc cm bin, cc cng tc hnh trnh, cng tc cc
hn, cng tc im cui, ..., to ra cc tn hiu iu khin:
khi ng, hm, o chiu, thay i tc ...
2) Mch in hnh:
Phn tch truyn ng bn my bo dng:
Trong s dng cng tc hnh trnh KH c 2 tip im KH1,
KH2 loi khng t phc hi. Ti v tr xut pht ban u ca
bn my th cc tip im KH1 kn, KH2 h.

Figure 10

Figure 11
Khi ng: n nt M th RTr c in, T c in lm M c
ng in v ko bn chy thun, ngthi 1RTh c in s
m tip im ca n chun b cho o chiu.

Khi ht hnh trnh thun, vu A p vo cng tc hnh trnh

KH lm cho cc tip im KH1 m, KH2 kn, dn n T mt
in nhng N cng cha c in, M hm t do.
Sau thi gian duy tr ca 1RTh th tip im ca n ng in
cho N, lm M o chiu, ko bn chy ngc. Khi 2RTh
c in, m tip im ca n chun b cho hnh trnh thun.
i ht hnh trnh ngc, vu B p vo cng tc hnh trnh
KH lm cho cc tip im KH2 h, KH1 kn li, cng tc t N
mt in v T cha c in, M hm t do.
Sau thi gian duy tr ca 2RTh, tip im ca n ng li lm
cho T c in v M ko bn chy thun. 1RTh c in v
m tip im ca n, chun b cho hnh trnh ngc.
Bn s lm vic vi chu k thun/ngc nh hnh 7-10.
Mun dng my: n nt D th RTr mt in, T, N, 1RTh, 2RTh
mt in, ng c hm t do cho n lc dng my.
Nhn xt
* Ngoi cc nguyn tc KT nu trn, cn mt s
nguyn tc KT khc: KT theo m mem, cng sut, sc
cng, nhit , nh sng, p sut, ....
* nh gi v cc s iu khin: vi cc yu cu k thut
i vi tt c cc s l cao nht th:
Cng sut cng ln th trng lng v gi thnh cng cao.
Dng thit b, kh c cng b, cng hin i th gi thnh
cng cao.
Cng cng sut th trng lng v gi thnh ln nht l
nguyn tc KT theo thi gian, sau l nguyn tc KT
theo dng in v cui cng l nguyn tc KT theo tc .
Ni chung nguyn tc KT theo tc thng dng
iu khin hm ng c.

Nguyn tc KT theo dng in ch yu dng iu

khin khi ng ng c,
Nguyn tc KT theo thi gian th ng dng rng ri v n
gin.
Cc phn t bo v v tn hiu ho
ngha ca bo v v tn hiu ho
* Cc phn t bo v v tn hiu ho c vai tr rt to ln:
m bo qu trnh lm vic an ton cho ngi v my mc,
thit b. Qu trnh lm vic c th xy ra s c hoc ch
lm vic xu cho ngi v my mc, thit b, ng thi c
th bo hiu cho ngi vn hnh bit tnh trng lm vic ca
h thng KT x l.
* Chc nng ca cc thit b bo v v tn hiu ho:
Ngng h thng (my mc) khi s c nguy him trc tip
n ngi, thit b, my mc: U < Uquy nh , U > Ucp , I >
Icp , ....
Khi qu ti hoc s c cha nguy him n thit b, my mc
th thit b bo v v tn hiu ho phi bo cho ngi vn
hnh bit s l kp thi.
Bo m khi ng, hm, o chiu ..., mt cch bnh
thng, ngha l phi m bo sao cho: I < Icp, to < tocp ,...
Cc dng bo v:
Bo v ngn mch:
- Bo v ngn mch l bo v cc s c c th gy nn h
hng cch in, hoc h hng cc c cu ca thit b, my
mc (khi ngn mch s gy nn nhit tng nhanh gy
chy hoc sc t ng tng mnh gy va p, ...).
- Cc thit b bo v thng dng: cu ch, aptmat, rle
dng in cc i, cc khu bo v ngn mch bng bn
dn, in t, ...

- Dng tc ng ca cu ch:
Idc = Ik / ( (7-18)
Trong :
Idc l dng tc ng ca dy chy c chn.
Ik l dng khi ng ca ng c, ph ti c bo v.
( l h s xt n qun tnh nhit.
( = 2,5 i vi ng c khi ng bnh thng.
( = (1,6 ( 2) i vi ng c khi ng nng.
+ Cm t cu ch trn dy trung tnh, mch ni t, v t
dy ch th v my s c in p cao nguy him. Dng cu
ch bo v ngn mch th n gin, r tin, nhng tc ng
khng chnh xc, dng tc ng ph thuc vo thi gian,
thay th lu, khng bo v c ch lm vic 2 pha.
- Dng chnh nh ca aptmat:
Ic = (1,2 ( 1,3).Ik ; (7-19)
+ Aptmat tc ng ri th c th ng li nhanh, ct c
dng ln, bo v c ch lm vic dng 2 pha (khi b
mt 1 trong 3 pha).
- Dng rle dng in cc i (RM) bo v ngn mch phi
chnh nh dng tc ng cho ph hp vi dng ngn mch.
Thng t rle dng cc i trn 3 pha ca ng c khng
ng b 3 pha, hoc t trn 1 cc i vi ng c mt
chiu. Tip im ca RM l loi khng t phc hi.
+ V d dng cu ch v aptmat bo v ngn mch:

Figure 12
+ V d dng rle dng cc i bo v ngn mch:

Figure 13
Bo v nhit:
- Nhm trnh qu ti lu di, nu khng th kh c, thit b,
ng c s pht nng qu nhit cho php.
- Thng dng rle nhit, aptmt c bo v nhit, phn t
bo v qu ti bng bn dn, bo v qu ti cho ph ti
di hn.
- Cc tip im rle nhit (RN) l loi khng t phc hi, sau
khi rle nhit tc ng th phi n reset bng tay. Phi
chn rle nhit c c tnh pht nng gn vi c tnh pht
nng ca thit b, ng c cn c bo v (hnh 7-13).
+ Dng chnh nh ca rle nhit, aptmat:

Ic = (1,2 ( 1,3)Im (7-20)

Trong : Im l dng nh mc ca ng c, ph ti.
+ V d dng rle nhit v aptmat bo v qu ti di hn:

Figure 14
- Dng rle dng cc i (RI) bo v qu ti cho ph ti
ngn hn hoc ngn hn lp li. Khi ph ti lm vic trong
thi gian ngn, s pht nng ca ph ti khng ph hp vi
c tnh ca rle nhit, nn rle nhit khng tc ng kp,
bi vy phi dng rle dng cc i tc ng nhanh.
+ V d dng rle dng cc i bo v qu ti ngn hn:

Figure 15
- Dng chnh nh ca rle dng cc i bo v qu ti:

Ic.RI = (1,4 ( 1,5)Im (7-21)

- Thng dng 1 rle dng cc i bo v ngn mch (RM)
v 2 rle dng cc i bo v qu ti (RI). Tip im ca rle
dng cc i bo v qu ti l loi t phc hi (hnh 7-14).
Bo v im khng v cc tiu:
- Nhm trnh lm vic vi in p ngun thp hoc mt p
ngun, v trnh t khi ng li khi in p ngun phc hi.
- Thng dng cc rle in p (RA), cng tc t (CTT), khi
ng t (KT), bo v m khng v cc tiu.
- Chnh nh in p ht, nh ca rle in p, cng tc t:
Uh.RA > Ung.st.cp (7-22)
Unh.RA ( Ung.st.cp (7-23)
Trong :
Uh.RA l in p ht ca rle in p, hay ca cng tc t,
khi ng t.
Unh.RA l in p nh ca RA, CTT, KT.
Ung.st.cp = 85%Ung.m l in p ngun st cho php.
Nguyn l lm vic v bo v ca s hnh 6 - 20:
t cng tc xoay KC v tr 0 th tip m KC1 s kn, KC2
h; ng cu dao CD, nuin p lm vic t gi tr cho
php (Ung > 85%Ung.m) th RA tc ng, n t duy tr
thng qua tip im RA(1-3) ca n.
Quay cng tc KC n v tr 1 tri (T) th K c in, lm cho
ng c quay. Khi in p Ung ( 85%Ung.m th RA s nh
lm K mt in v ng c cng c loi khi li in,
trnh cho ng c khi b t nng qu nhit cho php (v
in p thp s dn n dng tng qu dng cho php ca
ng c).

Khi ng c ang lm vic, nu mt in ngun th khi c

in li, ng c vn khng t khi ng li c, v khi
KC vn v tr 1 tri v KC1 vn h, RA mt in khi mt
in p ngun, do khi c in li th K vn khng c in.
+ V d dng rle in p (RA) bo v m khng v cc
tiu:

Figure 16
Bo v thiu v mt t trng:
- Nhm bo v thiu v mt kch t ng c. Khi in p hay
dng kch t ng c b gim, gy ra tc ng c cao hn
tc cho php, hoc dng in ng c ln hn dng cho
php, dn n h hng cc phn ng hc ca my, lm xu
iu kin chuyn mch, ...
- Dng rle dng in, rle in p, ... bo v thiu v
mt t trng.
+ V d dng rle dng in, rle in p bo v thiu v
mt t trng (hnh 7-16)

Nguyn l bo v: khi in p th rle thiu t trng RTT

s ng kn tip im ca n, KC t v tr gia nn tip
im KC1 kn, RA tc ng. Quay KC sang v tr 1 (T) th cho
ng c lm vic bnh thng.
Khi in p st qu gi tr cho php, hoc dng kch t gim
thp n gi tr: Ikt. = Inh.RTT , Inh.RTT ( Ikt.min.cp , nn
RTT nh lm K mt in, loi ng c ra khi li in
bo v ng c.

Figure 17
Bo v lin ng:
- Nhm bo m s lm vic an ton cho mch (bo m
nghim ngt mt trnh t lm vic hp l gia cc thit b,
trnh thao tc nhm).
- Cc thit b bo v lin ng bng c kh nh: cc nt n
kp, cc cng tc hnh trnh kp, ... V cc phn t bo v
lin ng in nh:
Cc tip im kho cho ca cc cng tc t, rle, lm vic
cc ch khc nhau. V d:

Figure 18
Khi khi ng thun, n nt MT th T c in, ng in cho
ng c quay, cn tip im thng kn ca MT m ra khng
cho N c in, m bo khng b ngn mch mch stato.
Khi T c in th tip im thng kn ca T m ra, m
bo cho N khng th c in nu nh khng may c ngi
tc ng vo nt MN.
Khi ang quay thun, mun o chiu, n nt MN th T s
mt in v N s c in, qu trnh o chiu din ra bnh
thng. Nu khng may trong qu trnh quay thun, tip
im ca T mch stato b dnh th tip im ca T mch
ca cun dy N s khng kn li c, nn mc d n MN
nhng N vn khng th c in c, trnh c s ngn
mch bn pha stato nu nh c T v N u tc ng.
Nh vy cc lin ng c v in trong s bo m
cho s hot ng bnh thng, ng trnh t lm vic t
ra, trnh thao tc nhm.
Tn hiu ho
- Khi xut hin ch lm vic xu nhng cha cn phi
dng my th thit b bo v s hot ng lm cho cc thit
b tn hiu bo cho ngi vn hnh bit x l kp thi.

- Khi tn hiu bo m khng c x l kp thi th thit b

bo v s tc ng nh ch s lm vic ca h thng truyn
ng in.
- Thit b tn hiu ho: m thanh: chung, ci, ...; nh sng:
n, mu, ...; C bo: rle tn hiu, ...
V d:

Figure 19
S hnh 6-23 ang hot ng bnh thng. Nu nh qu
ti th rle nhit s tc ng, lm RA ri n K mt in, loi
ng c ra khi tnh trng nguy him, ng thi ng tip
im ca n lm n sng ln, bo cho ngi vn
hnh bit x l, sau khi x l xong, ngi vn hnh n
reset ca RN th mi c th vn hnh li c.
Cn nu b ngn mch trong ng c th rle bo v dng
cc i RM tc ng, loi ngay ng c khi tnh trng nguy
him, ng thi ng tip im ca n lm cho chung Chg

ku ln, bo cho ngi vn hnh bit x l kp thi, sau

khi x l xong, ngi vn hnh n reset ca RM th mi c
th vn hnh li c.
Cu hi n tp
1. Da vo nhng c s no ngi ta a ra cc nguyn
tc iu khin t ng theo cc thng s thi gian, tc ,
dng in, v hnh trnh, v.v ?
2. Phn tch ni dung ca nguyn tc iu khin t ng
theo thi gian, tc , dng in, hnh trnh ? Gii thch
nguyn l lm vic ca s minh ha cho mi nguyn tc
trn?
3. Ti sao c th xy ra cc s c trong h thng truyn
ng in t ng ? cch khc phc s c nh th no ?
4. Phn tch bo v ngn mch, bo v qu ti, bo b im
khng v cc tiu, bo v thiu hoc mt t trng, bo v
lin ng ? Gii thch nguyn l bo v ca cc mch in
hnh tng ng vi mi bo v trn ?
5. Tn hiu ha l g ? Cc mch tnh hiu ha c tc dng g
trong h thng truyn ng in t ng ?