Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Mc lc
1. 2. Li ni u. I. Khi qut v Nho Gio ni chung. Khi nim Nho Gio. Qu trnh hnh thnh v pht trin ca Nho Gio. a) Nho Gio nguyn thu. b) Hn Nho. c) Tng Nho. 3. Gio l ca Nho Gio 1. T th. 2. Ng kinh. II. S du nhp v pht trin ca Nho Gio Vit Nam. III. Vai tr ca Nho Gio trong vn ho Vit Nam . ` 1. ng gp v mt hu th. C s to dng cng trnh, kin trc m thut nh nh, cha, th hin trong kin trc ca Vn Miu Quc T Gim. nh hng ca Nho Gio trong trang phc Vit Nam, c bit l trang phc vua cha. 2. ng gp v mt v th a) Vai tr ca Nho Gio trong t tng ca ngi dn Vit Nam. + Nho Gio v gia nh. + Nho Gio v mi quan h gia c nhn vi x hi (ng lun). + Nho Gio v nhng phm cht c bn ca con ngi (ng thng). b) Vai tr ca Nho Gio trong ngn ng. c) Vai tr ca Nho Gio trong vn hc, ngh thut. IV. Mt nh hng tiu cc ca Nho Gio ti vn ho Vit Nam. V. Kt lun

a) b)

V Nam Thanh

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Li ni u
Trong thp k va qua, Nho gio bng ni ln nh mt trong nhng vn c tnh hp dn i vi ton th nhn loi. Khng t khng nhng tr li v tr c tn knh nht trong nn vn ho rc r v lu i ca Trung Quc, m cn c coi nh mt trong nhng b mt quang vinh nht ca ton th nhn loi. Vit Nam l mt nc t lu i chu nh hng ca nn vn ho Nho gio. Nho gio t trn mt ngn nm c gii thng tr Vit Nam s dng nh t tng ch o trong kin trc thng tng ca x hi. Trong sut thi k phong kin Vit Nam ton th gii tri thc, d khc nhau v quan im chnh tr v vn ho u t coi mnh l nhng t ca Nho gio, u ly tiu chun o c ca Nho gio lm phng chm suy ngha v hnh ng. Ngy nay, nhiu cuc hi tho bn v lch s v v vai tr ca Nho gio u c lin tip t chc Trung Quc , Nht Bn, Triu Tin, Singapore v Vit Nam. Trn phm vi th gii, nhiu nc nh M, Anh, Nga, Php, cng c rt nhiu cuc hi tho c t chc v rt nhiu sch bo c pht hnh nhm nghin cu v Khng T v nh gi li vai tr ca ng i vi qu trnh pht trin chung ca nhn loi, c hm nay v ngy mai. Phi chng Nho gio sau hn mt ngn nm pht huy nh hng ca n vn cn c mt sc mnh tim n? Nho gio ht thi ri hay Nho gio cn sng mi? T cuc Cch mng thng Tm nm 1945, Vit Nam coi nh t mnh gii quyt xong vn m Nho gio li: Nhng g cn gt b, nhng g cn gi li v pht huy t di sn ca Nho gio? Gn y, trong tnh hnh i mi ca t nc , trong qu trnh pht trin nn kinh t th trng v m ca, t nc li chng kin nhng din bin phc tp trn mi lnh vc ca i sng. Nhiu vn li c t ra. Phi chng l Vit Nam c mt thi k qu coi nh vai tr tch cc ca Nho gio v gt b i nhiu nhn t tt p c th gp phn cng c cuc sng gia nh, hon thin cc quan h x hi, pht huy thm sc mnh ca cng ng trong s nghip xy dng t nc v tin ti mt x hi tt p trong tng lai? Phi chng nhng thnh cng ca vic vn dng Nho gio nhiu nc phng ng cng ang tr thnh nhng bi hc qu gi i vi mi ngi hm nay? Trong qu trnh pht trin nn kinh t th trng v m ca, Vit Nam tng tuyn b mun lm bn vi tt c cc nc, c c v bi t tng Nho gio coi bn b u l anh em, v ly tinh thn khoan dung i x vi mi ngi.

V Nam Thanh

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

I. KHI QUT V NHO GIO NI CHUNG.

1. Khi nim Nho Gio. Nho gio, cn c gi l Khng gio, l mt h thng o c, trit l v tn gio do Khng T pht trin xy dng mt x hi thnh tr. 2. Qu trnh hnh thnh v pht trin ca Nho Gio. C s ca Nho gio c hnh thnh t thi Ty Chu, c bit vi s ng gp ca Chu Cng n, cn gi l Chu Cng. n thi Xun Thu l thi k lon lc. Lc , Trung Quc b x nh thnh hng trm tiu quc, tranh ginh quyn lc vi nhau, m ch yu l phong tro Ng b gia Tn, Tn, Tng, T, S. y cng l thi k Trung Quc m ra cnh xng phi trng ng, cht chc bi thng.Trc hon cnh , mt cu hi lch s c t ra cho thi k ny, l: Lm th no n nh x hi? Nhm cu vn trt t x hi, Khng T (sinh nm 551, trc cng nguyn) da trn cc t tng ca Chu Cng xc lp nn Nho Gio, xc lp li trt t x hi c ng cp, t con ngi vo cc giai tng khc nhau cht ch, tn vinh v khng nh a v ca giai cp thng tr. Chnh v th m ngi i sau coi ng l ngi sng lp ra Nho gio. Cng ging nh nhiu nh t tng khc trn th gii nh Thch Ca Mu Ni, Gi-xu,... ngi i sau khng th nm bt cc t tng ca Khng t mt cch trc tip m ch c bit cc t tng ca ng bng cc ghi chp do cc hc tr ca ng li. Kh khn na l thi k "t sch, chn Nho" ca nh Tn, hai trm nm sau khi Khng T qua i khin vic tm hiu t tng gc ca Khng T cng kh khn. Tuy nhin, cc nh nghin cu i sau vn c gng tm hiu v h thng cc t tng v cuc i ca ng. a. Nho Gio nguyn thu. Thi Xun Thu, Khng T san nh, hiu nh v gii thch b Lc kinh gm c Kinh Thi, Kinh Th, Kinh L, Kinh Dch, Kinh Xun Thu v Kinh Nhc. V sau Kinh Nhc b tht lc nn ch cn nm b kinh thng c gi l Ng kinh. Sau khi Khng T mt, hc tr ca ng tp hp cc li dy son ra cun Lun ng. Hc tr xut sc nht ca Khng T l Tng Sm, cn gi l Tng T, da vo li thy m son ra sch i hc. V Nam Thanh
3

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Sau , chu ni ca Khng T l Khng Cp, cn gi l T T vit ra cun Trung Dung. n thi Chin Quc, Mnh T a ra cc t tng m sau ny hc tr ca ng chp thnh sch Mnh T. T Khng T n Mnh T hnh thnh nn Nho gio nguyn thy, cn gi l Nho gio tin Tn (trc i Tn), Khng gio hay "T tng Khng - Mnh". T y mi hnh thnh hai khi nim, Nho gio v Nho gia. Nho gia mang tnh hc thut, ni dung ca n cn c gi l Nho hc; cn Nho gio mang tnh tn gio. Nho gio, Vn Miu tr thnh thnh ng v Khng T tr thnh gio ch, gio l chnh l cc tn iu m cc nh Nho cn phi thc hnh. b. Hn Nho. n i Hn, i Hc v Trung Dung c gp vo L K. Hn V a Nho gio ln hng quc gio v dng n lm cng c thng nht t nc v t tng. V t y, Nho gio tr thnh h t tng chnh thng bo v ch phong kin Trung Hoa trong sut hai ngn nm. Nho gio thi k ny c gi l Hn Nho. im khc bit so vi Nho gio nguyn thy l Hn Nho cao quyn lc ca giai cp thng tr, Thin T l con tri, dng "l tr" che y "php tr". c. Tng Nho. n i Tng, i Hc, Trung Dung c tch ra khi L K v cng vi Lun ng v Mnh T to nn b T Th. Lc , T Th v Ng Kinh l sch gi u ging ca cc nh Nho. Nho gio thi k ny c gi l Tng nho, vi cc tn tui nh Chu Hy (thng gi l Chu T), Trnh Ho, Trnh Di. ( Vit Nam, th k th 16, Nguyn Bnh Khim rt gii Nho hc nn c gi l "Trng Trnh"). Phng Ty gi Tng nho l "Tn Khng gio". im khc bit ca Tng nho vi Nho gio trc l vic b sung cc yu t "tm linh" (ly t Pht gio) v cc yu t "siu hnh" (ly t o gio) phc v cho vic o to quan li v cai tr. 3.Gio l. Cc sch kinh in ca Nho gio u hnh thnh t thi k Nho gio nguyn thy. Sch kinh in gm hai b: Ng Kinh v T Th. H thng kinh in hu ht vit v x hi, v nhng kinh nghim lch s Trung Hoa, t vit v t nhin. iu ny cho thy r xu hng bin lun v x hi, v chnh tr, v o c l nhng t tng ct li ca Nho gia. a. Ng kinh. 1. Kinh Thi: su tp cc bi th dn gian c t trc Khng T, ni nhiu v tnh yu nam n. Khng T san nh thnh 300 thin nhm gio dc mi ngi tnh cm trong sng lnh mnh, cch thc din t r rng v trong sng. Mt ln, Khng T hi con trai "hc Kinh Thi cha?", ngi con tr li "cha". Khng T ni "Khng hc Kinh Thi th khng bit ni nng ra sao" (sch Lun ng).

V Nam Thanh

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

2. Kinh Th: ghi li cc truyn thuyt, bin c v cc i vua c c trc Khng T. Khng T san nh li cc ng vua i sau nn theo gng cc minh qun nh Nghiu, Thun ch ng tn bo nh Kit, Tr. 3. Kinh L: ghi chp cc l nghi thi trc. Khng T hiu nh li mong dng lm phng tin duy tr v n nh trt t. Khng T ni: "Khng hc Kinh L th khng bit i ng i" (sch Lun ng). 4. Kinh Dch: ni v cc t tng trit hc ca ngi Trung Hoa c i da trn cc khi nim m dng, bt qui,... i Chu, Chu Vn Vng t tn v gii thch cc qu ca bt qui gi l Thon t. Chu Cng n gii thch chi tit ngha ca tng ho trong mi qu gi l Ho t. Kinh Dch thi Chu gi l Chu Dch. Khng T ging gii rng thm Hon t v Ho t cho d hiu hn v gi l Thon truyn v Ho truyn. 5. Kinh Xun Thu: ghi li cc bin c xy ra nc L, qu ca Khng T. Khng T khng ch ghi chp nh mt s gia m theo ui mc ch tr nc nn ng chn lc cc s kin, ghi km cc li bnh, sng tc thm li thoi gio dc cc bc vua cha. ng ni, "Thin h bit n ta bi kinh Xun Thu, thin h trch ta cng s kinh Xun Thu ny". y l cun kinh Khng T tm c nht. (Xun thu c ngha l ma xun v ma thu, ni nhng s vic xy ra.) 6. Kinh Nhc: do Khng t hiu nh nhng v sau b tht lc, ch cn li mt t lm thnh mt thin trong Kinh L gi l Nhc k. Nh vy lc kinh ch cn li ng kinh b.T th. 1. Lun Ng: ghi li li dy ca Khng T do hc tr ca ng ghi chp li sau khi ng mt (Lun ng = cc li bnh lun). 2. i Hc: dy php lm ngi tr thnh bc qun t. Sch ny do Tng Sm, cn gi l Tng T, hc tr xut sc nht ca Khng T, da trn li dy ca ng son ra (i hc = s hc ln). 3. Trung Dung: dy ngi ta cch sng dung ha, khng thin lch. Sch ny do ngi chu ni ca Khng T l Khng Cp, hc tr ca Tng T, cn gi l T T son ra (Trung = mun ni ci Tm khng lch bn ny hay bn kia, Dung = c ngha dung dng, gi mi mc nh vy). 4. Mnh T: ghi li li dy ca Mnh T. Mnh T tn tht l Mnh Kha, l ngi tiu biu nht sau Khng T, pht trin t tng ca Khng T thi Chin Quc (390-305 trc cng nguyn).

II.

S DU NHP V PHT TRIN CA NHO GIO VIT NAM.

5

V Nam Thanh

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Tm hiu c trng ca qu trnh du nhp v pht trin Nho gio Vit Nam l mt vn va c ngha lch s, va c ngha hin ti. Bi v nu lm sng t vn ny th mi c iu kin phn bit Nho gio Vit Nam vi Nho gio cc nc ng khc, mi hiu thm c nhng nt ring ca con ngi Vit Nam trong qu kh, qua c th bit c kh nng hin ti v trin vng tng lai ca h. V con ngi xt v mt pht trin trong thi gian th bt k mt im no , n u l kt qu ca qu kh v l mm mng ca tng lai. Nho gio l hc thuyt trit hc v chnh tr - x hi ca Trung Quc, ra i th k VI trc Cng nguyn v ln lt c truyn sang cc nc ng khc. Triu Tin ln u th k I sau Cng nguyn, Nht Bn l th k V sau Cng nguyn. Vit Nam l vo khong trc sau Cng nguyn. Nh vy, Nho gio truyn sang Vit Nam l tng i sm. Hon cnh du nhp ca Nho gio Vit Nam c khc vi cc nc khc. Nu vi Nht Bn s du nhp l gin tip, t Triu Tin truyn sang v sau l s tip thu trc tip, cc lu hc sinh Nht Bn sang Trung Quc hc Nho hc v truyn b, lc u mang tnh p t. Ngi Hn xm lc Vit Nam, a Nho hc vo tng cng s thng tr. V vy, thi u tin ca ngi Vit Nam l phn ng, chng li. Thi trn c s chuyn bin l mi v sau, khi nn kinh t x hi Vit Nam c nt ging vi nn kinh t - x hi phong kin Trung Quc, khi ngi Vit c s quen thuc t nhiu vi Nho hc. Thi i vi Nho hc ca ngi Vit Nam c bc ngot khi ngi Vit ginh c c lp dn tc t tay ngi Hn th k X, lc ny, ngi ta thy hc thuyt ny l mt l lun v mt ngh thut ca o tr nc, cn thit phi nm ly xy dng t nc mnh. Cc triu i phong kin Vit Nam t mnh thy phi du nhp v pht trin Nho hc. Cc vua ca triu L th k XI xy dng vn miu t l Khng T v cc tin hin nh Nho, m trng Quc T Gim cho con hong tc v con ci cc nh quyn qu vo hc tp Nho hc, t chc ra cc k thi Nho hc chn ra cc nhn ti kiu nh Nho. Khi ni n vn s du nhp Nho hc vo Vit Nam, nhiu ngi ch thy hot ng giai on u, giai on u Bc thuc. Thc ra, s du nhp din ra nhiu ln v nhiu thi im lch s khc nhau. Ngoi s din ra u cng nguyn, Nho hc cn c tip tc truyn vo Vit Nam cc giai on sau. C th ni, thi no cng c hin tng du nhp, giai on no ca Nho hc Trung Quc cng mun truyn sang Vit Nam. Thi Bc thuc l Hn Nho, thi inh, L, L, Trn, l ng Nho, thi L S l Tng Nho, thi L Mt v Nguyn l Thanh Nho.Vit Nam v Trung Quc l hai quc gia lin nhau, vic giao lu khng g cn tr, hn na, t tng v hc thut th khng c bin gii ngn cch. Nhng khng phi ci g ca Nho hc Trung Quc cng u c bn r, sinh si ny n Vit Nam. Huyn hc thi k Ngu Tn, Nam Bc Triu, Tm hc thi k nh Minh, Thc hc cui thi Minh v sang thi Thanh khng c du n Vit Nam. Nho hc t nc ny ch mang nhng nt ca V Nam Thanh
6

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Hn Nho v Tng Nho. Ngay nh Tng Nho cng khng pht trin n mc phi phn ngnh tch phi. Nu nh Triu Tin xut hin cc phi ca Tng Nho khc nhau, nh c phi quan nim kh bt dit lun, c phi ch trng T oan, tht tnh l kh chi tranh, cho T oan (nhn, ngha, l, tr) l do l sinh ra, tht tnh (yu, ght, mng, gin d, vui, bun, dc vng) l do kh sinh ra, nu nh Nht Bn c cc phi chu ch trng l kh hp nht, c phi cho l c trc kh, c phi tha nhn l nguyn, th Vit Nam khng c cc hin tng . Ni v Tng Nho th c cc nhn vt tiu biu nh Chu n Di (th k X XI) ngi khi xng ra L hc, Nh Trnh (Trnh Ho v Trnh Di) l nhng ngi t c s cho L hc v Chu Hy l ngi tp i thnh ca L hc. Trong h thng Tng Nho Trung Quc th Chu Hy l ngi quan trng hn c. Triu Tin v Nht Bn, Chu Hy cng ng v tr hng u. hai nc ny u c phi Chu t hc. Cn Vit Nam th vai tr ca Nh Trnh ln hn vai tr ca Chu Hy. Ngi Vit Nam quen ni o Nho l o Ca khng sn trnh, gi Nguyn Bnh Khim, nh Nho Vit Nam ln nht TK XVI l Trng Trnh (c ngha l gc t hc thut ca hai anh em h Trnh). Ngay mt s gia Trung Quc cng ni: An l hc hu Trnh tuyn (tiu biu cho l hc Vit Nam l t sui Trnh m ra). Cch nhn nh ny c l do ca n. Ngi Vit Nam ni nhiu ti l, thin l, l nhng khi nim do Nh Trnh t c s t ni n mi quan h l kh, mi quan h m Chu Hy thng cp. Nho ch l mt hc thuyt, bn thn n khng th hin ln lp trng trit hc no. Trong cc giai on pht trin ca Nho hc Trung Quc, thi k no cng c cc nh duy vt v duy tm khc nhau, i lp nhau trn vn c bn ca trit hc. Thi trc Tn, bn cnh Mnh T l nh duy tm th c Tun T l nh duy vt. Thi Hn, bn cnh ng Trng Th l nh duy tm thi c Vng Sung l nh duy vt; thi Tng, bn cnh Nh Trnh, Chu Hy l nhng nh duy tm th c cc nh duy vt l Trng Ti, Vng nh Tng. Vit Nam th hin tng khng r. Thng l ch tip thu t tng ca cc nh Nho duy tm. Mnh T, ng Trng Th, Nh Trnh, l nhng nh Nho duy tm c vai tr rt ln trong lch s Nho hc Vit Nam. Nho hc l t Trung Quc truyn vo Vit Nam, v vy c ngi cho rng Nho hc khng phi l ca Vit Nam, Nho hc l ci ngoi sinh,Nho hc khng th c i x nh cc hc thuyt vn c ca Vit Nam, nhng ci c gi l ni sinh. Thc ra, Nho hc c truyn vo Vit Nam tri qua mt qu trnh, c s chuyn ho, t ngoi sinh tr thnh ni sinh, t ci ca ngi tr thnh ci ca mnh. Nguyn Tri tng ni: Ngi c Bc, Nam, o khng kia khc. o y l o Nho. C ngha l c Vit Nam v Trung Quc u chung mt o Nho. Li ni ca Nguyn Tri l c c s. Khng tha nhn Nho hc l ci ca mnh th khng th gii thch c cc hin tng khc trong lch s dn tc. Nt c sc ca Nho hc Vit Nam khng nhng ch th hin trong qu trnh du nhp m cn th hin trong qu trnh pht trin. iu ny c th thy V Nam Thanh
7

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

c khi t Nho hc Vit Nam bn cnh cc nn Nho hc khc, khi quan st i tng m n ch , chiu hng m n vn ng, b phn m n hp thnh Trong qu trnh pht trin, Nho hc Vit Nam ch trng n nhng vn thc dng hn l nhng vn l thuyt. Cc vn v mi quan h gia hu v v, gia tm v vt, gia l v kh l nhng vn gn lin vi nn Nho hc Trung Quc trong cc thi k v lun c s gii thch khc nhau, nhng khng c Nho hc Vit Nam nhit tm bn bc, khng c xem xt gii quyt ci no c trc, ci no c sau trong cc mi quan h gia l v kh th mi n th k XVIII mi c L Qu n tm su tm v bin chp vo mc l kh trong Vn i loi ng, cn bn bc v n th mi n Phan Bi Chu u th k XX mi c pht biu r rng. y khng phi l do ngi Vit khng c kh nng t duy tru tng m l do hon cnh lch s v a l to nn. Trn t nc ny, cc cuc chin tranh bo v c lp dn tc lun xy ra, cc t thin tai khc nghit trong nm lun p ti, khin con ngi phi dn sc i ph, c th chon ht th gi v sc lc ca h. Nho hc qu hng ca n vn bao gm c nhn sinh quan, x hi quan v v tr quan, nhng Nho hc Vit Nam th ch nhiu n nhn sinh quan v x hi quan. N ch n cc tc phm kinh in no ca nh Nho ni nhiu v nhn sinh quan, v o c. N ch trng n cc tc phm trong T th (Lun ng, Mnh t, i hc, Trung dung), trung kinh, Hiu kinh hn l cc tc phm Kinh dch, Kinh Xun Thu, nhng tc phm bn nhiu n s vn ng ca th gii, x hi v con ngi. S ch cng c sm mun khc nhau. T th th ngay t th k XIV c ging gii. Chu Vn An th k ny c cun T th thut c, cn v Kinh dch, Kinh Xun Thu th mi n th k XVIII mi c bn bc. Th k XVIII mi xut hin cun Dch kinh phu thuyt ca L Qu n, Dch ngha tn nghi ca Nguyn Nhc, Xun thu qun kin ca Ng Th Nhm,S chm tr ny c l l do nhu cu ca qun chng cn ci g thit thc hn, gn gi vi cuc sng hng ngy ca h hn. Nho hc khng phi l mt hc thuyt ton din, n khng p ng c mi mt yu cu ca con ngi trong x hi phong kin phng ng. Mt thiu ca n thng c Pht, Lo b sung. T to nn l thuyt Tam gio nht nguyn. Hin tng ny Nho hc Trung Quc, Triu Tin, Nht Bn u c. Nhng cc nc trn xc lp nn cc din nht nguyn, tri qua mt qu trnh u tranh ri mi tin dung hp. Cn Vit Nam th t u xut hin s dung hp. Ngay t thi k Bc thuc, cui th k II u th k III, Mu Bc nu ln s cn thit phi dung hp ba o trong tc phm L hoc lun. n thi k c lp th hu nh triu i no cng ni n nhu cu dung hp. c bit l cc triu i L, Trn (th k XI, XII, XIII) v Triu L - Trnh (th k XVIII), l thuyt v dung hp trnh by rt r rt. Tuy rng Vit Nam c lc Nho hc ph phn Pht gio nh th k XIV v cui th k XVIII u th k XIX, nhng ch l ph phn vai tr x hi ca Pht gio, V Nam Thanh
8

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

ch khng phi l vch ra nhng hn ch v mt l thuyt ca n, v cng l hin tng tm thi. Khng lu, khi vai tr thng tr ca Nho hc c xc lp th hin tng ph phn trn cng theo m mt i. Mt iu ng ch l Nho hc Vit Nam khng xut hin cc trng phi, khng lm ny sinh cc nh hc thut ln, khng c nhng tc phm s v l thuyt. Tc phm mang tnh cht hc thut ca cc nh nho Vit Nam thng ch c th hin di dng tm tt n gin, dng c lc, tot yu, nh: T th thuyt c ca Chu Vn An, Dch kinh phi thuyt ca L Qu n, Tnh l tit yu ca Bi Huy Bch,v.vCc tc phm loi ny l cn thit, c th gip ngi c nhanh chng nm c ni dung c bn ca hc thuyt. Nhng ch dng li y m khng c tc phm i su hn, th hin quan im ca mnh r rt hn l mt hn ch ca t duy. Ngi Vit Nam vn thng minh, c kh nng khm ph cc i tng hu hnh v v hnh. Qu kh v hin ti u chng t nh vy. Nhng v sao li xy ra hin tng trn? C phi l do i sng vt cht ngho nn, khng iu kin i vo nhng vn l thuyt cao siu? Do s nh hung gi tr ca triu nh? Do quan nim n gin v hc thut phc v chnh tr? Hay l do mt l do khc cha bit ti? C l tt c cc l do trn u c phn trch nhim. Mt hin tng t xut trong lch s Nho hc Vit Nam l th k XIV xut hin hin tng ph phn Tng Nho. Ngi to nn hin tng l H Qu Ly. Mt lot nhn vt tiu biu ca Tng Nho u b ng ln n bc b. Tc phm Minh o 14 thin ca ng th hin ln quan im ny. Tc phm trn tuy mt, song t tng chnh ca n vn cn c lu li. Cun i Vit s k ton th ca s quan triu L ghi rng, H Qu Ly cho Hn D l o Nho (n cp Nho), cho bn Chu Mu Thc (Chu n Di), Trnh Ho, Trnh Di, Dng Th, La Trng T, L Din Bnh, Chu T (Chu Hy), tuy hc rng nhng ti t, khng st vi vic, ch tho cp nht vn chng ngi xa . y l hin tng him c. Tic rng s xm lc ca nh Minh ct ngang chiu hng pht trin ca t duy . n thi L s, ngi ta ph phn H Qu Ly l dm khinh sut, l khng bit lng sc mnh . T tng ca H Qu Ly v sau khng c ti din. C ngi cho rng hin tng H Qu Ly cng ch l bt chc mt tro lu t tng no y ca Trung Quc vng Giang Trit. Thc ra khng phi nh vy. Lc by gi Trung Quc khng c mt tro lu t tng no nh th. C chng ch n cui th k XVII sang th k XVIII trong phong tro thc hc ca Trung Quc mi xut hin hin tng tng t. ch l sn phm c o ca H Qu Ly, mt con ngi Vit Nam cui th k XIV dm nhn vo thc t, dm pht biu kin ring ca mnh.
III.

VAI TR CA NHO GIO TRONG VN HO VIT NAM .

9

1.

ng gp v mt hu th.

V Nam Thanh

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

a)C s to dng cng trnh kin trc m thut nh nh, cha, th hin kin trc ca Vn miu Quc t gim. Nho gio vn dng thut Phong thy, Ng hnh to dng cng trnh kin trc. Tri qua my ngn nm bi p, tch ly, t C Loa huyn thoi n Hoa L, Thng Long-ng v cui cng l Ph Xun-Hu, k thut xy dng thnh tr cung in khng ngng c tch ly, bi p ri nng ln thnh mt ngh thut. hiu su hn, chng ta hy nghin cu v kin trc ca Vn Miu - Quc T Gim, mt in hnh ca s nh hng Nho Gio trong kin trc m thut. Vn Miu c xy dng t nm 1070 n 1076 (thi L) m rng v xy dng thm nh Quc T Gim pha sau. l ni hc tp ca cc hong t v nhng hc tr gii c chn lc trn khp c nc. Qun th kin trc c quy t trong mt khun vin rng ri vi nm khu chnh ni tip nhau ch yu trn trc dc: t Vn Miu mn n i Trung mn, Khu Vn cc, Thin Quang tnh, Vn bia, khu i Thnh in, i Bi ng, Hu cung v khu nh Thi hc. C th ni, kin trc Vn Miu - Quc T Gim l mt khu di tch c bit ca th H Ni, c bao quanh bi nhng vin gch v c ln. Tng th cng trnh n hin di nhng vm cy tot ln mt khng kh thm nghim c knh, huyn b. Li vo chnh khu Vn Miu l Vn Miu mn (cng pha Nam) c dng cng tam quan cao hai tng, c cng chnh v hai cng ph, mt tng th kin trc uy nghi nhng khng km phn thanh thot. Hai pha trc cng c bia h m (xung nga), nhc nh ngi qun t v nhng ngi qua li khng ngi trn nga hoc trn xe t lng thnh knh ni tn th. Trn bc tng hoa cui lp khng gian th nht (t Vn Miu mn n i Trung mn) c ba ca i: ca i Trung (ly tn u hai b sch quan trng ca Khng t: i hc, Trung dung) l ca gia. Hai bn l ca Thnh c (tr nn o c), ca t Ti (tr nn ti gii). Ca i Trung c cu trc khung g, mi ngi, bc thm b . Lp l pha sau l Khu Vn cc in hnh trong Thin Quang - nh sng ca tri. S tuyt diu ca Khu Vn cc chnh l bi ngha biu trng: Cc l lu; Khu l sao Khu, l biu tng ca v thn ph trch; Vn l ci p, cng c ngha l vn ha. Vn ha l thnh tu m con ngi m phng. Nhn nhn mt cch hu hnh, c th hiu: Khu Vn cc ( pha Nam) l ng trn lu nhn ra 4 phng 8 hng. Hnh trn v hnh vung vi 8 tip im th hin s gn b gia quy lut v thc t nhm phc v V Nam Thanh
10

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

con ngi. C th coi y l tng i ca ngi v p ca vn chng, mt nt p rc r to sng soi bng di mt gng ln. Vi ng nt kin trc cn i, hi ha gia cc t l v b phn cu thnh, Khu Vn cc c chn lm biu trng cho vn hin H Ni, ban ngy th cao sang tuyt p, ban m di nh n chiu sng, gc Khu Vn tr nn lung linh huyn diu, soi bng xung mt h Thin Quang tnh (Ging tri trong sng). Gng nc ln c kh nng soi bng hnh nh tuyt p ca Khu Vn cc, chnh l cch tip cn Vn Miu - Quc T Gim di tnh a din v s phn tch ngun gc cn nguyn ca nguyn tc hnh th: Gng nc gia phn chiu nh sng bu tri, l s hm thu nhn vn ha khai thc khng ch nh sng ca tri nhm phc v cho o hc ca con ngi. Nm gia trung tm khu Vn Miu, tm gng nc c th soi bng tng th cng trnh kin trc vi hiu qu thm m cao nht, bc lc mt nt p c o ca kin trc ha quyn vi tri my trong sng. Khu Vn cc, i Thnh mn, Vn bia u in hnh trong nh thch thc vi thi gian, nh gi mi nhng nhn ti t Vit to thm nt duyn dng vn c ca kin trc Vn Miu. Ngi xa xy dng cng trnh Vn Miu - Quc T Gim thun theo l m - dng - tri - t v t khng nh chnh l ni hi t nhn ti, l mt qun th kin trc c o ni a linh nhn kit. Khi ngun t a th: (ng trn cao) m rng tm nhn ra 4 phng 8 hng, t ci h v suy xt khai thc nh sng v p ca tri t m phc v cho s hc ca con ngi - hc lm ngi, tinh luyn vn ha vt cht m gy dng vn ha tinh thn nhm tin ti thnh tu tuyt diu cui cng ca s tu luyn hc vn mt cch t thnh. ngha ca cng trnh Khu Vn cc v cc mi quan h vi Thin Quang tnh v i Thnh mn thun theo quan im t tr, khng nm ngoi ngha hng o ngi qun t. Con ngi phi em tr tu hi ha thin a - nhn, em tri thc gip i mi l ngi c tri thc. T tng Nho gio do Khng t tp hp nhng t tng trit l, lun l o c m ci php ln nht l php ng x: Nhn, ngha, l, tr, tn Cc khoa thi, cc v Tin s ca nn gio dc xa c ghi danh li ni nhng vn bia; nhng cu i, nhng m tp trang tr khng ch n thun lm p m cn l s nhc nh nhng iu hay l phi. Tt c u l o c c nhn. Vn bia c 82 bia nm thnh hai dy cn i hai bn Thin Quang tnh, vi li kin trc thp, gin d nhng li hi ha vi tng th. Vic chm khc trn bia l mt cng trnh ngh thut c sc. Trn bia cong thng c hnh hai rng chu mt nguyt, rng c cch iu rt tinh t tr thnh nhng m my uyn chuyn, sinh ng. Dim bia c trang tr hoa vn hnh hoa l cch iu kt hp vi ch trin. bia hnh ra to hnh vng chi, bn chc mang ngha trng th, vnh cu. Hnh tng con ra biu th cho s trng tn vnh cu, 82 ra i bia, trn 82 tm bia c ghi nhng ngi u, u Tin s trong cc khoa thi t nm 1442 n 1780, nhng bi vn ca ngi cng c cc vua anh minh chm lo vic gio dc nhn ti, nh minh chng lch s ca o hc ngi Vit ta t trc n nay. Nhc nh chu con i i tc lng ghi n. V Nam Thanh
11

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Mi cng trnh kin trc trong tng th kin trc Vn Miu u mang m ngha nhn vn, d cng trnh nh hay ln, chnh hay ph u tot ln nhng ngha su xa. Trong , phn khng nh trong ngha rt nhn vn, trit l c gi gm trong kin trc Vn Miu, chng ta thy i Thnh mn ( pha bc), cng vo khu n chnh ca Vn Miu, nhn qua, thp thong hnh bng trang nghim ca i Thnh in. i Thnh mn c th c coi l ci tip thu Khu Vn (vn ha) v nh sng tri (Thin Quang), l kt qu cui cng (l ca vo vin mn ca s rn luyn hc vn), ngha l Thnh t ln hay c ngha cng vo ca s Thnh t y ngi xa mun khuyn con ngi hy nh ti mi trng hc vn, trng hc chnh l ni hi t gia x hi v con ngi vi tnh t nhin trong v tr v tun theo quy lut vn ng ca tri t. Khu Vn cc, Thin Quang tnh v i Thnh mn c t trong mt kt cu kin trc ht sc hp l, khc no vn ha ca loi ngi c hun c, cht lc t nh sng tuyt diu ca tri v m hoa ny tri t, m con ngi l trung tm giao ha. Nhim v ca con ngi l em nh sng, em tri thc m ri ng cho cng vo tng lai mi c th t thnh vin mn. Hc l hc sut i, hc ly ci ct, ci tinh ca ngi xa m pht trin ph hp vi thi nay Qua Vn Miu, tip n vi lp khng gian th t, l thnh phn chnh ca Vn Miu vi cu trc gm hai lp nh: pha trc l Bi ng - ni hnh l, hai cnh nh ph T Vu v Hu Vu nm ngay cnh sn i bi. Pha sau l Thng in - ni th Khng t v cc bc hin trit Nho gio. Cc gian nh chung, nh trng gi khng kh trng thi kt hp vi nhng cy c th c knh to cho tng th kin trc mt phi cnh hi ha tuyt vi, mang m tnh nhn vn, yu t trit l v nhng thm mang m bn sc vn ha dn tc Vit. Ta Phng nh ni tip Bi ng vi Thng in. Pha sau i Thnh in c cng i vo khu Thi hc, vi cu trc gn ging i Thnh mn nhng quy m nh hn. y c gi l khu Quc T Gim, t thi L l ni ging dy v hc tp dnh cho cc Thi t. n i Nguyn, Quc T Gim chuyn vo Hu v l ni th cc v ph mu ca Khng t gi l n Khi Thnh. Nm 1946 b thc dn Php t ph nhng n nay c trng tu, tn to li theo phong cch truyn thng. Gi tr thm m ca kin trc Vn Miu - Quc T Gim khng ch c to bi khng gian kin trc t ph nhng li ha quyn vi khng gian xung quanh n m hn na l s kt hp hi ha gia o v i, l thnh phm ca cng trnh kin trc vnh cu trc thi gian. l mt h thng vn ha tinh thn bao quanh kin trc, l s kt hp trn vn ca vn ha vt cht v vn ha tinh thn. Bn cnh , biu hin r nht ca Nho Gio Vit nam c th hin trong kin trc nh lng. nh lng xa kia vn c xem l i din ca chnh quyn phong kin, mt dng thc tiu triu nh vi nhng nh ch Nho gio kht khe lng x Vit Nam. Hnh thc kin trc ny pht trin v thnh hnh V Nam Thanh
12

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

vo thi L (th k XVI XIX), khi o Nho giai on hng vng nht. C mt nghch l l ni ny thng cm ph n bn mng n, nhng hnh tng ca nhng ngi ph n li c khc tc mt cch tha thi v to bo trn hu khp cc thnh phn kin trc. Ngi ta c th nhn thy y mun mt cuc sng i thng v cuc sng tm linh vi nhng hnh tng ngi ph n. H kin to nn cc gi tr khc nhau ca cuc sng, nim vui, ni bun, nim hnh phc, v cc gi tr sinh tn trong tn ngng phn thc. Ngi ta ng thi cng nhn thy c tnh cht hai mt trong cc gio l v phong tc x hi ca Vit Nam. Mt mt ngi ph n c t trong nhng ch nh ca l gio phong kin nh: cng, dung, ngn, hnh, tam tng t c, hay t ch trinh tit ln hng u... trong khi c quyn ca n ng l nm th, by thip. Nhng mt khc li c nhng lut nh cho s ph ro, v iu ny m ng cho cc gi tr phn thc cc chm khc nh lng c tn ti v pht trin mt cch rc r. Nho gio vn coi thng ph n: Nht nam vit hu, thp n vit v, nhng trong ci mch ngun ca cuc sng lng x, th ngi ta cng li c cu Tam nam bt ph, t n bt bn cho thy vai tr khng th thiu ca ngi ph n trong x hi phong kin Vit Nam. Ngi Vit vn thc dng, bi cuc sng ca h quanh nm bn mt cho t bn lng cho tri, ch mong n, mc l iu may mn. Do vy cc gio l Nho gio kia nu qu cao siu, m khng thch ng c vi cc gi tr thc dng ca lng x v ca ngi dn, th cng khng c gi tr g. N s b chn li ngoi ly tre lng. Ci l thuyt trng nam khinh n ca Nho gio s d n su bt r c vo nng thn Vit Nam l do n bt nhp c vi tn ngng th t tin ca ngi Vit tn ngng bn a c gi tr dung ha mi tn gio du nhp v pht trin. Trng Nam cng l trng ngi duy tr ni ging t tin. Nhng ng thi cng khng qu khinh n theo quan im Nho hc chnh thng. Do vy mi c cu Ba ng mt m n ng, ta th vo lng ta xch i chi, ba trm mt m n b, mua v m tri chiu hoa mi ngi. iu ny chng t gi tr ca ngi ph n trong x hi phong kin xa. Tt c cc hin tng k trn phn no gii thch cho cc chm khc ni nh lng, tuy l ni cm ph n khng c bn mng ti nhng cc hnh tng n nh ci rng, phng, thm ch c nhng c gi kho thn c m t trn ngp. nh lng vn l b mt ca lng x, l ni tm linh v nh hng n vn mnh ca c mt lng. Do vy, khng c chuyn h c tc mt cch ngu nhin, hoc do s thch ca cc hip th ty tin m mun chm khc th no cng c. Vn l ni th t tn nghim, do vy cc chm khc y phi th hin c l tng, kht vng ca c cng ng. Vi s thc dng ca ngi Vit nn vn ho Vit Nam trong sut qu trnh lch s pht trin ca mnh thng mang gi tr cng nhp hn l bi xch cc yu t vn ha ngoi lai. N lun tm c nhng yu t tng ng dung hp ln nhau. Do vy, hnh nh ca cc c gi, nng tin trong nh lng y hon ton mang mt gi tr khc. H c xem l biu tng i din cho tn ngng phn thc - mt tn ngng V Nam Thanh
13

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

ti c ca ngi Vit hn l quan nim gio iu kht khe ca Nho gio. Tuy nhin iu th v l tn ngng phn thc trong giai on Nho gio thnh hnh tm c mt gi tr ho nhp vi l tng ng con nhiu chu v quan nim v phc, th. Cc l thuyt ca Nho gia v gia nh dng tc, v s ni di tng ng tr thnh c vng ca x hi phong kin xa, v thm ch cn tip tc c pht trin duy tr trong x hi hin nay. Do vy din t c vng ny, ngi ta hnh tng ha nhng ngi n b a ln cc chm khc. Thm ch nu c a vo c nhng hnh nh kho thn - hnh nh tri ngc hon ton vi ch cng dung ngn hnh ca ph n trong Nho gio. V ng nhin khi s cho cc hnh tng to bo , dn gian li bt u t cc truyn thuyt v Con rng chu tin vi nhng hot cnh: Tin ci rng, ri theo nhng hnh tng ngi ph n trn vo nh lng nh mt biu tng khng th thay th cho s sinh si pht trin. Ngi ta tm thy rt t cc biu tng kho thn n trong nh lng th k XVI, k c trn hnh tng ca cc c tin. Nhng ch sang th k XVII, khi ngh thut iu khc nh lng pht trin t n nh cao mi, cc hnh tng kho thn mi xut hin mt cch phong ph. V biu tng tin ci rng phng, c l khng phi i n khi c l thuyt v Nho gio mi trn ngp nh lng. Ban u n hin hu kh a dng trong cc kin trc cha Vit, nh cc chm khc cha Thi Lc l mt in hnh. Cc c tin n dng hoa, thi so, nh n ca ngi cc gio l ca Pht gio tr thnh mt hnh nh quen thuc. Khi nh lng pht trin n r sau th k XVI, dng nh c s hon i ngha no cho mt tm thc mi l ca ngi cng c ca v thnh t ca lng x l Thnh Hong, m cc c tin n ci rng phng, thi tiu, so xut hin tr li. Hnh nh ca h khin cho khung cnh y tr nn linh thing. Sau ny ch cn c s hin din ca cc c tin n ma ht trong bi cnh xum vy tin rng cng ni ln c vng phn thnh ca c dn nng nghip. Nh vy cng c th ni cc chm khc nh lng l a ht cc gio l tn gio tm c nhng gi tr ha hp nht nh. T cc c tin n ci rng, n s xut hin ca cc c thn n ch l mt bc ngn hp thc ha gi tr phn thc trong tn ngng c truyn vi cc gi tr Nho gio. Ta c th thy tnh cht a dng v mt xut hin cng dy hn. C nhng c to tn n mc nm ru rng, hay ci ln u rng, m biu tng rng trong ngh thut to hnh phong kin thng i din cho vua cha. Trong nh lng, trn mt trng ngha khc, con rng vi tm thc ca c dn nng nghip lm la nc c xem l biu tng ca yu t dng. Do vy cc c gi nm ru rng, hay vui a trn mnh rng c gii thch theo ngha l s ho hp m dng, l minh ha c trng cho tnh cht sinh si ny n. Tnh cht n d v tnh cht biu tng vn l mt c trng ca m thut c ca ngi Vit, do vy trong mt s bc chm khc, yu t dng ny cn c thay th bng cc biu tng khc. Nh bc chm nh Hng Lc - Nam nh (th k XVII) l mt in hnh, nhng c thn n kho mnh bn kho V Nam Thanh
14

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

thn vi nhng i tay nh ang ma, c chm ngi xen ln gia nhng cm mng tre ang mc ln tua ta, cng cho thy tnh cht ha iu ca yu t m v yu t dng. Tnh cht phn thc v cc biu tng ca s ho hp m dng trn cc chm khc nh lng ny khin chng ta nh n nhng tr din mang tnh cht nghi l nh n nng trong l hi u nm Ph Th. Tr din ny thng c din ra vo lc na m sau khi c ch t khn v lui ra, tng i nam n bc vo chiu, Nam cm di g tng trng cho sinh thc kh nam, N cm vt biu tng sinh thc kh n va ma va biu hin hnh ng tnh giao cu, sau mi ting trng, hai vt ny li c lng vo nhau mt ln. Ngoi ra, ngi ta cn thc la ging di gm ging ca cc i v chng mi ci, mong rng nhng ht la go hc theo, bt chc hnh ng ca con ngi m sinh si ny n. T nhng tr din trong nhng phong tc, tp qun ca ngi Vit, th vic xut hin ca cc biu tng trn trong cc chm khc chn linh thing nh lng ch l mt cch lu gi hnh nh v nhng phong tc m thi. Chng th hin mt nim tin rng quanh nm cc thn linh s chng gim m ph h cho ma mng ti tt v bi thu em li s no m cho dn lng. Mt bc khc rt d nhn thy l bc chm l hi nh Ngc Canh (Vnh Phc). Trong khung cnh nhn nhp, np vo mt gc ca cn x nch l mt i trai gi ang t n cc im khoi lc. C l bc chm khc ny m t sinh ng nht hin tng tho khon cc l hi. Nh hin tng tt n trong l hi lng La C (H Ty), hay tr chi bt trch trong chum (Vnh Phc). Bnh thng, trong s hn nh ca gio l Nho gio vi ph n phi t ch tit ngha ln hng u trong x hi phong kin. Nn con gi cha hoang thng phi chu pht v gia nh lng, gt u bi vi, thm ch th tri sng. iu ny cng tm thy trn mt hot cnh gn nh tng phn ca chnh ngi nh c xem l c nhiu cc cnh hoan lc nht nh Ph Lo c nhc n trn. Cnh pht v mt c gi cha hoang khin ngi ta phi rng mnh v thn phn thc t ca ngi ph n trong x hi phong kin xa. Hot cnh ny cng cho thy, ci khun kh ca Nho gio vn l ci khung chnh ca cc nh l ca nh lng v nng thn Vit Nam. Tuy nhin trong tnh mm do ca vn ha Vit, th nhng c gi sau nhng ln tho khon nh vy m c cha, li l im may mn ca c lng. Cc a tr theo quan nim ca ngi dn li l nhng a con do thn linh ban tng. (V tt nhin quan nim ny s cn c gi tr g ri cho cc c gi cht di vo cc khong thi gian gn trng vi im tho khon ny). iu ny chng t gi tr nhn bn ca cc phong tc Vit. S tip nhn Nho gio trong dn gian l s tip nhn c chn lc cc gi tr ng x x hi. N mt mt gi cho i sng ca ngi dn c tun theo cc php tc nhm c c mt x hi n nh, nhng ng thi n cng khng xa nho i cc gi tr truyn thng m ra nhng lut nh cho con ngi c c nhng li thot. Song song v cng mch vi cc ti c thing ho k trn, th ti tnh yu cng c pht trin mnh m ng k. Mc cho x hi Nho gio l V Nam Thanh
15

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

nam n th th bt thn, cc mng chm khc nh: trai gi vui a, tnh t tm sen cng khng khc bao xa vi cc cnh c tnh cht tho khon trn. N cho thy mt mng khc ca i sng tinh thn. Tnh cht vui ti d dm c th hin ra trong cc tr chi v sinh hot dn gian Lc ny nhng cnh kho thn c l tr nn thng thy trong cc chm khc nh lng cui th k XVII u XVIII, nn vic c mt ca cc hot cnh ny dng nh khng cn n s hp thc ha ca cc gi tr phn thc mi c th xut hin. Nh vy ta thy rng trong ngh thut nh lng, biu tng n chim mt v tr ng k. N to nn nhng gi tr cn bng gia i sng tinh thn v i sng vt cht, gia mong c v hin thc. S tn vinh ngi ph n trong cc chm khc nh lng cao nhng gi tr khng th thay th ca h trong x hi v b p phn no cho s cc nhc ca thn phn ngi ph n nhng gio iu phong kin kht khe. N ng thi cho thy gia ci thit ch Nho gio v t chc x hi t c s n nh hi ha, th cc gi tr ca vn ha c truyn, tn ngng phn thc vn c duy tr v pht trin nh mt nhn t thit yu ca c dn trng la nc. b)nh hng ca Nho Gio trong trang phc Vit Nam, c bit l trang phc vua cha. Nho Gio tn th long, ly, quy, phng l t linh, bn con vt mnh nht, quyn uy nht. V th vt dng hng ngy ca vua, con ca Tri, ngi c quyn lc cao nht thng mang hnh nh ca nhng con vt ny. iu th hin ngay trong c tn gi nhng vt m vua cha s dng: long bo (o vua), long sng (ging vua), c bit, cc y phc ca vua quan l nn vi u dt v thu cc hoa vn vi nhiu ngha tng trng khc nhau, trong trang tr ph bin l: a. Long (con rng): c tn ca nh vua, tng trng cho vng quyn. Trong trang tr, n c th biu hin nguyn con hoc c lc cch iu nh rng ha my, rng , cu long... b. Ln (k ln): con vt biu tng cho s tn trng vi t cch gim st s trung thnh ca cc quan li i vi nh vua. c. Phng (phng hong): tng trng cho s giu p, thnh vng. N thng gn vi n gii. d. Quy (con ra): biu tng ca s trng tn v bn vng. e. Bt bu: l nhng qu tng trng cho nhiu ngha khc nhau nh hnh phc, giu c, sc khe... hoc s cu mong mi s tt p. Nhn trn phng din m thut mi mt b trang phc chnh l cc tc phm ngh thut. l s kt hp ca ngh thut may thu, hi ha vi nn kim V Nam Thanh
16

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

hon. Phong cch trang tr t cc ha tit rng my n hi vn thy ba, ch th... Nhng m tup y xut hin rt nhiu trong trang tr cung nh Hu trn cc cht liu g, ng, vi va, gm s... cng nh vic trang tr trn cc cht liu khc, trang tr trn vi cng c s chuyn qua tng thi i v mi giai on lch s li nhng du n kh phai m trn cc tc phm y. Trn ngha , trang phc ca vua cha hin tn khng ch n thun l nhng b qun o qu bu, nhng c vt v gi m cn l nhng tc phm ngh thut, nhng s liu bt thnh vn rt cn thit cho vic nghin cu lch s vn ha Vit Nam. 2. ng gp ca Nho Gio v mt v th. a) Vai tr ca Nho Gio trong h t tng Vit Nam. Nho Gio v gia nh. nhng nc chu theo Nho gio, chng ta thy nhng ng gp ln i vi qu trnh pht trin ca t nc. Gia nh o to ra nhng ngi m x hi i hi. Gia nh nui dng mt cuc sng tnh cm gia cc thnh vin v gia gia nh vi x hi. Cc nc ni trn gi li mi quan h c truyn trong gia nh rng buc con ngi vo trt t x hi. N cng c thm mi quan h tnh cht gia Nh nc v cng dn, gia ch v th. Ngi ch v li ch ca bn thn nhn danh gia nh chm lo n li ch ca cng nhn, ngi cng nhn cng vi tnh cm ca gia nh, coi x nghip nh gia nh ca mnh, coi ch x nghip nh ch gia nh. H chm lo n li ch ca x nghip v li ch ca h ph thuc vo mc h ng gp vi x nghip. Truyn thng Nho gio trong gia nh cc nc ni trn c tc dng tch cc trong vic n nh v pht trin x hi nh th. Vit Nam, vai tr ca gia nh trong s nghip pht trin ca t nc v cng c nhng quan im ring v di sn Nho gio trong gia nh Vit Nam. c v nh mt quc gia thu nh, Nho gio cho rng, gia nh c v tr quan trng trong s n nh ca x hi. V vy, nhng hnh vi ng x v giao tip ca mi thnh vin trong gia nh c Nho gio quy nh cht ch, ph thuc vo danh phn mi ngi. Nhng quy nh ny, nu loi b nhng yu t bo th, mt dn ch th cho n nay, vn cn c gi tr. Do , k tha nhng t tng tch cc ca Nho gio v gia nh trong vic xy dng gia nh mi Vit Nam hin nay nhm thc hin thnh cng xy dng nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, l vic lm cn thit. Khc vi cc hc thuyt trit hc Phng Ty, trit hc phng ng ni chung v c bit l Nho gio ni ring, lun xem xt con ngi trong tng ha cc mi quan h x hi. Nho gio, chng ta thy, khng tn ti mt con ngi c nhn, mt ci ti tch khi x hi. Chnh vic nhn nhn con ngi trong cc mi quan h x hi gip Nho gio ra c nhng gii php bnh n x hi. Theo quan nim Nho gio, mi ngi trong x hi u b tri buc bi nm mi quan h t nhin. l quan h cha - con, v - chng, anh - em, vua ti, bn - b. Nm mi quan h ny phn nh hai mt ca cuc sng hin thc l V Nam Thanh
17

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

quan h gia nh v quan h x hi. Trong x hi phong kin, mi quan h gia nh c cng c bng ch tng php v ch gia trng, cn cc quan h x hi th c duy tr bi ch chnh tr ng cp. i cng vi cc mi quan h l nhng yu cu giao tip bt buc m mi thnh vin trong x hi phi thc hin. Tng ng vi mi quan h, Nho gio t ra nhng yu cu mang tnh quy phm o c v c php lut ngm bo tr. Tt c nhng mi quan h trn v cc phng thc ng x hi tng ng vi n, theo Nho gio, l ci tri nh sn cho con ngi. l gia nh th phi c v - chng, cha - con, anh - em. Trong gia nh th v - chng phi ha thun, phu xng th v phi ty, l cha - con th cha phi hin t bit thng yu v nui dy con ci, bit lm gng cho con ci hc tp. Ngc li, phn lm con phi bit ghi nh cng n sinh thnh dng dc ca cha m, bit hiu thun vi cha m. l anh em th phi bit on kt, thng yu m bc ln nhau, l anh ch th phi bit nhng nhn, thng yu, l em th phi bit nghe li v l php vi anh ch. Trong quan h x hi, Nho gio i hi trc ht phi c lng trung thnh trong quan h vua ti v trn di. Ngi di phc v ngi trn phi ly ch trung lm u. K trn i x vi k di phi ly ch nhn lm u, phi bit gi l v phi c lng tn tht. Xt chung trong mi mi quan h, Nho gio yu cu mi c nhn phi ly mnh lm mc m yu cu i vi ngi. Ci g mnh mun th cng lm ht lng cho ngi khc v ngc li, ci g mnh ght th cng ng em li cho ngi khc. Bn cnh , Nho gio cn quan nim rng, mi s bt n trong x hi u c nguyn nhn t vic ng x khng tt cc mi quan h x hi. bo m s ng x c ng, Nho gio yu cu mi ngi phi lm tt vai tr ca mnh. Vai tr c xc nh bi danh phn ca mi ngi do x hi quy nh. l phn lm vua, phn lm ti, phn lm cha, phn lm con.... Danh phn ca mi ngi quy nh cch ng x ca h. Cch ng x theo danh phn Nho gio gi l l. Theo Nho gio, nu trong x hi mi ngi u lm tt bn phn ca mnh th x hi s thi bnh. Nu x hi thi bnh th mi ngi ai cng c an c lc nghip. Khi tt c nhng ngi gi c, tr nh v nhng ngi c qu s c mi thnh vin trong x hi quan tm gip . Cnh tranh ginh v chm git nhau v ci li s khng cn. lm c iu , Nho gio c bit nhn mnh ti vai tr ca gia nh. Nho gio cho rng, gia nh chnh l mt ci nc nh. V th, nu "mt nh nhn hu th c nc nhn hu. Mt nh l nhng th c nc n u c l nhng. Mt ngi tham lam th c nc b ri lon" (i hc, chng IX). Do , mt x hi mun thanh bnh th trc ht cn phi c nhng gia nh ha thun. Gia nh ha thun l gia nh m mi thnh vin lun quan tm n nhau, chm lo cho nhau. Trong gia nh , v chng sng ha thun thng yu nhau, cng nhau chm lo nui dng dy d con ci nn ngi. Cha m phi lun gi gn li n ting ni cng nh tc phong lm vic ca mnh lm tm gng cho con ci noi theo. Ngc li, con ci phi lun hiu knh vi ng V Nam Thanh
18

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

b, cha m, bit phng dng chm sc ng b, cha m, bit lm cho ng b, cha m c rng r v khng lm vic g khin cho ng b, cha m phi ti h vi hng xm lng ging. Mt gia nh ho thun cn l mt gia nh m anh em bit bo ban nhau cng tin b, bit thng yu m bc ln nhau, bit em ng th ch nng. lm c iu , Nho gio i hi mi ngi trong gia nh phi bit gi gn v tun theo l, bi cho rng, ch c l con ngi mi tr thnh con ngi trong x hi: "Chim anh v c th bit ni nhng vn thuc loi chim, con tinh tinh c th bit ni nhng vn thuc loi cm th. Lm ngi m khng c l th tuy bit ni y nhng c khc g loi cm th? Ch c loi cm th l khng c l, cho nn cha con ln ln vi nhau. V vy vic lm ca bc thnh nhn l ly l dy ngi khin ngi ta ai cng bit l t phn bit mnh vi cm th" (Kinh L, Khc l thng). Nh c l, con ngi mi c th bit c nh th no l c hiu vi cha m, l knh vi ngi trn, l t vi anh em thn thch, l bn hin ca bng hu, l nhn vi ngi chung quanh, l tn thc vi thn thuc. Theo l, ngi con c hiu v bit l php th "Khi trc mt cha m rut hoc cha m chng, nu c lnh phi vng d knh cn, tin thoi phi chu ton thn trng, ln xung ra vo phi cung knh, khng dm ho ho, ng hng hay ngp di, khng c ng da nghing ng lic ngang lic dc, khng dm phun nc bt chi nc mi Nu nh cha m c li lm g, mnh vn phi vui v ho nh dng li ni n ho m can gin. Nu can m (cha m) khng nghe li cng phi gi thi ho nh cung knh hn, i cha m ngui ngoai ri li can gin. Nu cha m khng nghe n ni phm li lm c ti vi bn b hng xm, ta vn phi n ha khuyn can. Nu cha m nng gin nh ta n chy mu, ta vn khng dm gin on m vn phi knh trng hiu thun vi cha m" (Kinh L, Chng XII, tit 2). Ngc li, ngay t khi con ci n tui bit n cm, cha m "cn thit phi dy n bit s dng tay phi, con trai phi bit tha d, con gi phi bit nhu ha Khi con ln su tui, hy dy chng v s hc v m s Tm tui, dy chng khi ra vo hay khi ngi vo bn n, nht nht phi theo sau bc trng thng, bt u dy cho chng bit nhng nhn... Mi tui, cho ra ngoi hc thm sch v khc bt u hng dn chng v l, sm ti tun theo nghi thc ca tr nh Hai mi tui l lm l i m, bt u hc l dy chng thun hu v hiu l" (Kinh L, Chng XII, tit 3). Nho gio khng nh, nu xy dng c mt gia nh ho thun, con ci bit hiu cha m bit t nhng th cng l lm chnh tr ri. Bi nc cng ch l mt ci nh to. Cc cn nh nh - gia nh m ha thun th cn nh to cng s ha thun. V th, lm chnh tr khng c l phi ra lm quan. Gia nh mi chnh l nn tng ca s n nh x hi, to iu kin cho s pht trin kinh t v bo v T quc, l ni phng chng c hiu qu nht mi t nn x hi ang lm phng hi i sng tinh thn ca con ngi. Gia nh mi cn l ni c kh nng nht trong vic bo lu gi gn nhng bn sc truyn thng vn ho ca dn tc. Ngoi ra, y cn l ni cung cp nhng cng dn V Nam Thanh
19

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

mi c c, c ti cho s nghip xy dng x hi mi. M hnh gia nh v chng ho thun, cha t con hiu, anh em thng yu m bc nhau chnh l thnh tr ngn cn s xm hi nhng t tng thc dng, v k, li sng gp ch bit hm nay m khng cn bit ngy mai. Nh vy, c th ni rng, nu loi b nhng t tng bo th, mt dn ch th vic k tha nhng gi tr lun l tch cc ca Nho gio v gia nh xy dng gia nh mi nhm p ng c s pht trin t nc l iu nn lm. Gia nh mi chnh l ni k tha nhng tinh hoa ca gia nh c kt hp vi nhng chun mc o c mi ca x hi mi. Nhng tinh hoa , trc ht, l t tng v chng ho thun, cha t con hiu, anh em thng yu m bc nhau ca Nho gio. Thc t nhng l tng nhn o, kht vng ho bnh ca Nho gio cng l l tng v kht vng ca chng ta hin nay. Mc d b hn ch do lch s, song mt s t tng cng nh bin php m Nho gio ra cho n nay vn cn nguyn gi tr. Cng ging nh Nho gio, hin nay chng ta v ang ra sc phn u cho mt th gii ho bnh, cho s bnh ng ca mi dn tc trn ton th gii. V vy, chng ta cn ngn chn cc t nn x hi, mi thm ho chin tranh, chng li nn khng b trn phm vi ton th gii. Do , k tha cc t tng nhn vn trong ng x v giao tip gia ngi vi ngi ca Nho gio l mt vic lm ht sc cn thit. Nho Gio trong mi quan h gia c nhn v x hi. Nho gio i hi con ngi trc ht phi c quan h ng n trong cc quan h x hi. Trc ht, l 5 mi quan h gi l Ng lun: Vua ti, cha con, chng v, anh em, bn b. Nhng nc chu theo Nho gio khai thc nhng quan im trong Ng lun nng cao tnh cm v trch nhim ca mi con ngi i vi gia nh, i vi x nghip, i vi ni cng tc, i vi t quc v x hi. S khai thc Nho gio nh th c tc dng ln l nng cao tnh cm v ch ca mi ngi trn cng v v trch nhim c th ca mnh. Nhng nhng nhu cu v quyn t do ca c nhn v i sng ring t, v thc dn ch ca con ngi ang tr thnh nhng vn m chng ti ngh rng cc nc theo Nho gio cn vt qua quan h Ng lun gii quyt. Vit Nam, s nghip cch mng a con ngi vt ra khi phm vi ca gia nh cng lo lng chung n cng vic ca t quc, vi nhiu tnh cm rng ln i vi c nhn loi b p bc. Qua hai cuc khng chin , nhn dn Vit Nam t li ch ca t quc ln trn ht, sn sng hy sinh c tnh mng v hnh phc. Nhng con ngi vn l mc tiu cui cng ca mi hot ng x hi, ca mi tp th cng nh ca mi c nhn. Quan h gia ngi v ngi Vit Nam khng th ch gii hn trong Ng lun. Vn ca chng ta l xy dng mi quan h bin chng gia c nhn v x hi. Mt ngi lo cho tt c, tt c lo cho mt ngi. Cu ni vn l mc tiu phn u trn con ng xy dng mt x hi cng bng v vn minh.

V Nam Thanh

20

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Nho Gio v nhng phm cht c bn ca con ngi (ng thng). Ng thng trong Nho gio bao gm 5 c hnh nhm phc v 5 mi quan h l Ng lun. Ng lun v Ng thng gi tt l Lun thng, l l tng o c ca ngi theo Nho gio. Ngy nay, l tng o c ca nhn dn Vit Nam l: c lp, t do v ch ngha x hi. Thay cho Ng thng ca Nho gio l Nhn, Ngha, L, Tr, Tn, H Ch Minh cng nu ln Ng thng Vit Nam l: Nhn, Ngha, Tr, Dng, Lim. Ng thng ny phn nh tnh cm, ngha v, nhn thc, kh phch v o c ca nhn dn Vit Nam trn con ng bo v v xy dng t quc. N tip tc c v tinh thn ca nhn dn Vit Nam trong s nghip i mi hm nay. Nho gio tng ng gp mt vai tr to ln trong lch s Vit Nam v cha ht tc dng ca n. Chng ta tip tc hc tp thi ca Ch tch H Ch Minh i vi vic va khai thc nhng nhn t hp l ca Nho gio, va ln n nhng nt tiu cc ca n. Ngi nhanh chng ci bin nhiu khi nim ca Nho gio nhng khi nim y cha ng mt ni dung mi trong hnh thc c. Trong qu trnh cng nghip ho v hin i ho t nc, chng ta cn xc nh nhng quan im l lun ng n trong vic xy dng mt nn o c mi, trong gia nh v x hi, cng nhng phng hng tu dng c nhn trn c s pht huy v i mi truyn thng dn tc trong c nhng nhn t tch cc ca Nho gio. b) Vai tr ca Nho Gio trong ngn ng. Vai tr ca Nho Gio trong ngn ng trc ht th hin vai tr ca ch Hn, sau na l vic da trn truyn thng vn ha c sn, Hn hc tip sc cho ngi Vit hnh thnh nn vn hc c lp ca dn tc v l nn tng, c s sng to ra ch vit u tin: ch Nm. Ngi Vit Nam s dng chnh nhng con ch Hn ghi chp li cc kinh nghim trong tp qun lao ng, sinh hot c hnh thnh t xa xa. C nh vy, ch Hn v tnh tr thnh mt ngi bn ng hnh vi i sng lao ng, sinh hot vn ho ca ngi dn nc Vit. Thi gian v sau, ch Hn khng ch c vai tr trong nhng vn bn chnh thc, trong nhng ghi chp th tch m h thng vn t ny tr nn gn gi vi i sng cc c dn hn, khi n c dng ghi gia ph dng h hay nhng s kin ca mt khu vc nh. Ti nhiu ngi nh Vit Nam, bn cnh nhng th, bc tng, vt mang tnh cht tn ngng th nhng bc honh phi, i t hay nhng cu i ch Hn l khng th thiu. V ch Hn lc ny i vi c dn Vit khng n thun ch l h thng vn t. Xu th tch ri m Hn gc Vit Nam thi gian ny khng ch l kt qu ca s c lp trong vn ho ngi Vit, m n cn l tin cho s ra i ca mt h thng ch vit mi Vit Nam, y cng l mt sng to vn ho ln ca nhng hc s phong kin ngi Vit. Lc ny, tuy ch Hn l h thng ch vit duy nht Vit Nam, nhng n vn cha ghi chp tt c nhng V Nam Thanh
21

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

m ca ting Vit. chnh l hn ch ln ca ch Hn, bi vn ho truyn thng ca ngi Vit c mt qu trnh hnh thnh v pht trin t lu i vi nhng gi tr khng th ph nhn. V d nh trong m Hn ch huyt (ngha l mu) ghp li vi ch khu, c c l hot, mt m khng c trong h thng ch Hn m ch ngi Vit mi c. C nh vy, nhng con ch Nm c cc hc s Vit Nam sng to ra trn c s ch Hn, c th ghi c nhng m m ting Hn khng tn ti. Thnh tu y c cc tng lp Nho s ngi Vit sng to t nhng con ch Hn gc. C th ni, ch Nm khng ch l mt thnh tu trong hc thut t xa ca ngi Vt Nam. Ch Nm cn l mt biu tng bt dit cho tinh thn dn tc c hnh thnh t mun i, c hun c qua nhiu th h v kt tinh trong tm hn ca gii tr thc Vit Nam. Nhng cng khng th ph nhn vai tr ca h thng ch Hn trong vic to lp ra ch Nm. Ngoi vic ng vai tr l nguyn liu cho kt cu ca ch Nm. Vn t Hn cn to cho nhng tng lp Nho s ngi Vit mt nn tng s khai v quan nim ch vit, iu kin quan trng cho qu trnh hnh thnh ch Nm. Cn ch Nm, sau thi gian u chp chng vi nhng quy tc, kt cu, dn dn t c mt s thng nht nht nh v tr thnh phng tin ghi chp mi. Vi nn tng l mt kho tng vn ho vn phong ph, li thm qu trnh giao lu vi nhng nn vn minh bn ngoi, ch Nm c c mt mi trng ht sc thun li cho vic hon thin v ph bin rng ri. Lc ny, bn cnh nhng trc tc ni ting c ghi bng ch Hn, nhng th tch ca Vit Nam li c s gp mt ca cc tc phm ch Nm, v ch trong mt thi gian khng di, ch Nm xc nh c ch ng vng chc trong i sng sinh hot v hot ng vn ho ca ngi dn nc Vit. Thi gian tri i, loi vn t ny cng c s phn vi nhng bin i trong qu trnh tn ti, v cng chnh l mt trong nhng biu hin ca vn ho nc nh. c) Vai tr ca Nho Gio trong vn hc ngh thut. Trong lch s vn hc trung i Vit Nam, vn hc ch Hn chim mt v tr ng k. Trong vn hc ch Hn, th ch Hn l mt b phn quan trng nht, pht trin mnh nht. Vn hc ch Hn ng gp cho nn vn hc nc nh mt s lng tc phm s.Trong phi k n Nht k trong t ca Ch tch H Ch Minh vi 133 bi th vit bng ch Hn T bi m u cho n bi th cui, mi bi khc ho mt tm trng, mt hon cnh sng tc khc nhau, tp th mang n cho ngi c nhng cm nhn v hnh trnh v cng gian nan, cc kh qua cc nh t ca Ch tch H Ch Minh.

V Nam Thanh

22

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

IV. MT TC NG TIU CC CA NHO GIO TI VN HO VIT NAM.

Nho gio k t khi du nhp vo Vit Nam n su bm r vo i sng tinh thn ca dn tc Vit Nam, c bit n ng tr sut thi gian di ca x hi phong kin Vit Nam. Tuy ngy nay c s kinh t - x hi ca Nho gio b xo b nhng khng c ngha l nhng t tng ca Nho gio bin mt, m nhng yu t trong t tng ca Nho gio vn tn ti, v ang nh hng, tc ng n nhiu mt ca x hi ta. Nhng t tng lc hu, bo th ca n gy nhng tc hi xu n nhiu mt v li nhiu hu qu nng n trong i sng x hi, gy nhiu tr ngi cho con ng i ln ch ngha x hi ta. Do hnh thnh cui thi k chim hu n l, Khng T mun vc dy mt nh nc kiu nhng i x vi nhau bng o c, ng ra tam cng v ng thng. Tuy vy vic qu cao vua, coi vua l mnh tri dn n thi k qun ch chuyn ch khc nghit sau ny. Sau nhiu ln b sung, Nho gia ti ch cc oan xem ph n v dn en l nhng ngi bnh thng, d sai khin. ng Trng Th a Tam cng ng thng n khc nghit khin ny sinh ra cu: "Qun x thn t, thn bt t bt trung. Ph x t vong, t bt vong bt hiu". Trc y, trong iu kin x hi phong kin, nhiu ngi quan nim hc lm quan, c cuc sng an nhn sung sng, nn to ra tm l chy theo danh vng, bng lc. Cc bc cha m c gng nui con n hc mong con thi c lm quan v hng lc. T ny sinh thi coi nh lao ng chn tay, coi vic cy cuc l vic ca nhng k tiu nhn, ch c k s, ngi qun t mi l hng thanh cao, h c sch v dy ngi. Tinh thn hc khng bit chn, dy khng bit mi hn bao gi ht ang l nhng truyn thng o c tt p cn tip tc khi dy v pht huy trn ton x hi trong iu kin hon cnh mi. ng v Nh nc ta ch chng gio dc l quc sch hng u, y mnh gio dc nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti. Cn to iu kin khuyn khch c ngi dy v ngi hc, vic hc tr thnh nhu cu tt yu ca tt c mi ngi, nhng cng trnh kiu hc khoa bng hc lm quan dn n tnh trng chy bng cp, gian ln, tiu cc trong thi c. Trong x hi phong kin trc y, ngi i hc phi t tm thy dy, v vic u tin phi lm l nhp mn. Trong qu trnh hc c phi rm rp nghe theo v thc thi li dy ca thy m khng c phn i. T tng y phn no km hm s vn ln, sc sng to ca ngi hc. N nhm o to ra nhng con ngi sut i ch bit phng s, phc tng, tun th theo kiu mt chiu. Ngy nay ta, nhn chung quan h thy tr khng cn l quan h mt chiu na, m thay vo l thi tn trng, cng trao i v bit lng nghe, gip cho hc sinh c iu kin pht huy ht ti nng v sc sng to ca mnh. Tuy nhin, vn cn u trong i sng V Nam Thanh
23

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

x hi c nhng ngi thy b mt tri ca c ch th trng tc ng n nhn phm, h vn l biu hin ca s quyn uy, trch pht hc tr khi b pht lng, sn sng bt tai, tr dp, nhng hc tr no khng lm theo ca thy, c c gio v bu xu hc tr khi chng phm li y hc sinh ti ch t vn. Ngc li cng cn u nhng hc sinh thiu l , dng vt cht nh v xin im thy c, ni xu thy c, c x thiu vn ho, lng m, hnh hung, thm ch git thy. Chnh v l , mt trong nhim v quan trng hng u trn mt trn vn ho t tng, l chng ta bit k tha nhng yu t tt p, tch cc, ph hp ca Nho gio, ng thi khi dy trong x hi ni chung, trong nh trng ni ring nhng gi tr o c truyn thng tt p ca dn tc. Cc nh Nho tm ra mt nguyn nhn ca tnh trng x hi ri lon l cha khng ra cha, con khng ra con" , tc l h coi mt trong nhng ngun gc lm cho x hi ri lon l s ri lon t trong gia nh. Do , cc nh Nho u cho rng mun cho x hi c trt t, k cng, th trc ht v c bn l gia nh phi c trt t, k cng, sao cho "cha ra cha, con ra con, v ra v, chng ra chng". Cc nh Nho ch trng gio dc, gio ho mi ngi trong x hi theo nhng nguyn l o c Chnh danh, Tam cng, Ng thng, trc ht v ch yu l nhm mc ch trn. Cho nn cng d hiu ti sao Nho gio ch trng, cao gio dc, gio ho vi phng chm "Hu gio v loi", "Ph nhi hu gio, coi gio dc, gio ho l bin php cn bn nht duy tr trt t, k cng trong gia nh - tin v iu kin bo m trt t, k cng, n nh x hi. Song nhng ch trng y ca cc nh Nho khng phi l nhm em li mt gia nh m trong , mi ngi u bnh ng hon ton. Trong ci gia nh y, ngi cha lun c uy quyn cao nht, ngi chng c quyn ln hn v. C nh vy, gia nh y mi c xem l gia nh c k cng, trt t v c gio dc. n ng Trng Th th quan nim v mt gia nh c trt t, k cng li cng tr nn cht ch hn, khc nghit hn, trong quyn hnh ca ngi cha, ngi chng l tuyt i: Cha bt con cht con phi cht, con khng cht l bt hiu, v phi tuyt i phc tng mnh lnh ca chng". V khi coi gia nh l t bo ca x hi, nh l gc ca nc, trt t, k cng trong gia nh l tin , iu kin duy tr trt t, k cng ca x hi, rt cuc cc nh Nho u ch trng bo v, duy tr vnh vin a v thng tr tuyt i ca ng vua (Thin t), c nh ho trt t v c cu giai cp ca x hi phong kin. R rng, ci x hi l tng, theo quan nim ca cc nh Nho, phi l mt x hi m , ng u nh nc l Thin t v Thin T l ngi c uy quyn cao nht, di Thin T l vua ch hu, di vua ch hu l cc quan i phu, di quan i phu l thn dn trong thin h. Ni cch khc, ci x hi phi lun t trong vng trt t c li cho giai cp thng tr v v vy, k no ph hoi "trt t" s b Thin T trng pht - ng nh cc nh Nho lun lun ch trng: L nhc, chinh pht u t Thin T m ra. V Nam Thanh
24

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Khi a ra quan nim v mt x hi l tng, cc nh Nho u mong mun rng trong x hi , bng mi cch, phi duy tr c nguyn tc: giai cp a ch phong kin mi mi l giai cp "cai tr ngi" v c ngi phng dng, cn cc giai cp, tng lp khc mi mi b ngi cai tr" v phi nui dng ngi. i khi, trc mt thc trng x hi m trong , mu thun gia cc giai cp v mu thun trong ni b giai cp thng tr din ra gay gt, hu nh khng th iu ha c, cng nh tnh trng ri lon x hi hu nh khng chm dt, cc nh Nho phi vin ti " tri", mnh tri". Theo , ci trt t ng cp, phn v y l do tri sp t, l tri v khng th o ngc c. V nhng hnh vi hnh ng no lm nguy hi n trt t l c ti vi tri v d c cu o th tri cng khng tha th" (Khng T). Nh vy, d Nho gio c a ra quan nim v mt x hi i ng l tng th chng qua cng ch nhm t v, bo v s tn ti vnh vin ca ch phong kin cng nh quyn li v a v thng tr ca giai cp a ch phong kin, nhm duy tr vnh vin s bt cng, bt bnh ng. Xt n cng, quan nim ca Nho gio v mt x hi l tng - thi bnh, n nh, c trt t, k cng... l ht sc nghit ng, ht sc hnh thc v th ch vi cuc sng, vi con ngi, vi nhn dn, l cn tr v i ngc li xu th pht trin tt yu ca lch s. Mc d quan nim ca Nho gio v x hi l tng c nhng im hn ch, song n vn c mt ngha nht nh i vi chng ta trong vic nhn thc con ng i ln ch ngha x hi v xc nh nhng mc tiu ca s nghip cng nghip ho, hin i ho t nc hin nay, nht l mc tiu xy dng mt x hi dn giu, nc mnh, c vn ho, c trt t, k cng.

V Nam Thanh

25

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Kt lun
Nn vn ho Vit Nam k tha v pht huy tinh hoa vn ho truyn thng ca Nho Gio. Nho gio Vit Nam t sau khi t ti cc thnh di thi L s, chi phi mi lnh vc ca i sng x hi, v t tng chnh tr x hi, v vn hc ngh thut, v mt s vn khc, nh hot ng kinh t x hi, o c tn ngng, dn tc, tn gio .. Nho Gio Vit Nam thm nhp su rng trong mi tng lp x hi, lm phong ph i sng vn ho cng ng ngi Vit, to nn mt nn vn ho a mu sc t nhng nh cha, l hi n nhng phong tc tp qun khc bit. l yu t thu ht khch du lch trong v ngoi nc. Ngnh du lch nn khai thc nhng yu t y ci to, m rng v pht trin, a du lch Vit Nam trn tin bc nhanh hn..

V Nam Thanh

26

Tm hiu s du nhp, pht trin v nhng nh hng ca Nho gio n vn ha Vit nam

Ti liu tham kho.

1. C S vn ha Vit Nam Tc gi: Nguyn Ngc Thm 2. Mt s c trng ca qu trnh du nhp v pht trin Nho hc Vit Nam. Tc gi: Nguyn Ti Th. 3. Vai tr ca Nho Gio Vit Nam hm nay. Tc gi: V Khiu. 4. Vn Miu, vn ho trong tn ngng v tn ngng trong vn ho. Tc gi: TS. Phm Vn Tnh. 5. nh Vit Nam. Tc gi: H Vn Tn, Nguyn Vn K. 6. T tng Nho Gio v gia nh v vic xy dng gia nh mi Vit Nam hin nay. Tc gi: Minh Anh. 7. nh hng ca o c Nho Gio i vi quan h thy tr Vit Nam hin nay. Tc gi: Ths. Don Th Chin. 8. Kin trc Vn Miu Quc T Gim, di gc nhn vn ho. Tc gi: o Th Thu Anh.

V Nam Thanh

27