V nh Trnh: Vit Nam th k XVII - XVIII l giai on c bit y bin ng ca lch s dn tc.

Trong c ngn nm ca lch s qun ch Vit Nam ch c thi k ny tn ti mt th thc chnh quyn qun l t nc c bit: chnh quyn lng th (nhng khng phi l hai quyn lc), chnh quyn c Vua li c Cha. y l mt giai on cc k phc tp ca lch s dn tc m cho n nay vn cn nhng nh gi cha thng nht, cha ng mc v nhiu khi cn tri ngc nhau. Nh L bc vo suy vong t th k XVI ko theo hu qu ca n l nhng cuc chin tranh ginh quyn lc gia cc tp on phong kin dn n cc din Nam Bc triu v sau l Trnh - Nguyn phn tranh (cha k cc cuc khi ngha nng dn) lm cho chin tranh xy ra lin min sut th k XVI - XVII - XVIII. Cuc khng hong din ra trn tt c cc mt i sng chnh tr, x hi, kinh t, vn ha, ng vo lc i Vit phi i din vi mt ln sng vn minh mi t phng Ty trn sang theo nhng thng thuyn ca cc nc t bn ch ngha. Trong bi cnh ht sc phc tp , bt c mt dng h hay mt ng vua no nm quyn cai tr quc gia cng buc phi a ra nhng bin php lm thay i tnh hnh mi c th cng c, n nh v pht trin c t nc. Xc lp quyn thng tr t cui th k XVI, h Trnh t ra rt khn kho trong gii php chnh tr: dng nn mt chnh quyn kp, cn gi l lng u ch - l th ch chnh tr c bit v duy nht trong thi k qun ch Vit Nam - mt triu nh va c vua L li va c cha Trnh, trong , vua L ch mang ngha v mt tinh thn, cn quyn lc thc cht nm trong tay cc cha Trnh. Bng cch ny, h Trnh c th bo v c quyn li ca dng tc mnh m vn khng b cho l cp ngi hay mang ci danh nhun triu trn con ng mu b vng. Nhng duy tr c ch hn hai th k nh nhng g din ra th khng phi ch c th. Trong sut hn 200 nm nm thc quyn iu hnh quc gia ng Ngoi, cc cha Trnh thc hin nhiu chnh sch c hiu qu trong vic cng c v pht trin kinh t - x hi. y mi l c s ct yu cho s tn ti ca vng triu L - Trnh trong lch s. Trong kinh t, chnh quyn ng Ngoi c nhiu ci cch v chnh sch ti chnh v thu kha c thc hin thi k cha Trnh Cng. Trong , Triu nh n gin ha th thc vo ba loi thu: t, dung v iu phn no gim bt s phin phc cho nhn dn trong vic gnh cc th thu. Bn cnh , p dng mt mc thu tng i thp (khong 20% thu hoch?!) v cn cho gim hoc min cc th thu

thiu vo nhng thi im c thin tai, ch ha m bo i sng nhn dn, to iu kin cho pht trin sn xut. Trong khi , mc d, c thi k bi b chc quan H nhng cc cha Trnh vn rt ch trng vo cc bin php khuyn nng, chm lo vic phng chng thin tai, khai hoang, phc hi sn xut. c bit, cc bin php trong kinh t cng thng nghip m cc cha Trnh cho thc hin a n s bin i ln, to nn mt du mc r rt ca thi k ny so vi tt c cc thi k qun ch Vit Nam trc v sau c nn tng kinh t mang tnh cht gn nh thun ty nng nghip. Chnh sch m ca thng thng vi tt c cc nc trong th k XVII lm hng khi mt s trung tm th nh Kinh K, Ph Hin Nhng bin php linh hot v nng ng ny m ng cho kinh t hng ha pht trin v l mt s t ph ln vo nn kinh t c truyn. Song song vi nhng chnh sch kinh t, cc cha Trnh cho thc hin mt s bin php nhm n nh x hi ng Ngoi, trong quan trng nht l nhng n lc xy dng mt x hi c trt t theo k cng ca Nho gio, ng thi vi nhng c gng nhm Vit ha ngi ngoi quc, hoc t ra cng buc h tun theo phong tc Vit. Mt cch khch quan, khng th ph nhn c tnh hiu qu ca nhng bin php m cc cha Trnh cho thc thi. Bi trn thc t n a n s n nh v pht trin ca kinh t - x hi ng Ngoi mt vi thi k m cc nh s hc thi by gi thng dng nhng t nh c ma to hay thi thnh tr ghi li. Nhng chnh sch ph hp , cho d ch c tc dng trong tng thi im, nhng a dn tc Vit Nam sang mt trang s vi nhiu im c sc, ng thi cng gip cc cha Trnh c th duy tr chnh th ca mnh sut th k XVII - XVIII. Nhng triu nh L - Trnh khng th tip tc s tn ti ca mnh sau nm 1787. Phi chng tt c nhng c gng ca cc cha Trnh hn hai th k ch cho v cha th chn ca triu i ny l Trnh Sm lm ci nhim v l ph v gii tuyn sng Gianh ngn cch ng Trong - ng Ngoi?! Ni dung cu tr li cho nhng nghi vn ch yu nm trong nhng chnh sch ca cc cha Trnh. Bi trong nhng bin php kinh t - x hi cha ng hn ch m chnh quyn ng Ngoi p dng vn cha phi l gii php hu hiu nht c th a i Vit thot khi khng hong. Chng ta khng thy c my i mi thc s trong lnh vc kinh t nng nghip - vn c coi l ngnh kinh t lm b ca triu nh L - Trnh. iu ng ch l trong ngoi thng, nhng chnh sch ca Nh nc L - Trnh mang tnh cht thc dng r rt. Cc cha Trnh cho pht trin thng mi nhm phc

v cho chin tranh. Hn na, nn thng mi ca ng Ngoi thi k ny b thng nhn nc ngoi lng on. Do , khi nhu cu qun s khng cn, cng lc vi nhng bin ng khng my thun li ca tnh hnh mu dch quc t khin cho c s vn to ra mt thi k huy hong ca kinh t cng thng nghip ng Ngoi b cc lc lng m Nh nc khng th kim sot ni lm suy vi. Ci lm cho chnh quyn ng Ngoi mnh cng lm cho chnh quyn ng Ngoi phi tr gi. H qu tiu cc biu hin qu trnh hng khi ca cc th nh mt hin tng t bin, nhng s tn li ca nhng trung tm sm ut mt thi cng rt t ngt. Vo na sau th k XVIII, phn ln c dn trong cc lng bun v lng ngh th cng li phi ra ng cy cy. Mt khc, do khng ch trng n tip thu khoa hc k thut phng Ty, cc cha Trnh lm cho dn tc ta b b l mt c hi ch ng ha nhp vi ln sng vn minh mi ang pht trin - m thi k ny c coi l mt gii php nhm gii quyt tnh trng khng hong ngy cng trm trng ng Ngoi, m ng cho s pht trin ca t nc, sang th k XIX, khi cc nc t bn phng Ty bc sang giai on quc th Vit Nam phi chu s p t nghit ng v lch s dn tc bc vo mt giai on en ti, quanh co nht. Nhng thnh cng cng nh nhng hn ch trong cc chnh sch kinh t - x hi m cc cha Trnh p dng th k XVII - XVIII li bi hc qu bu v cch thc qun l kinh t - x hi, v m ca v hi nhp Vit Nam hin nay. Nhn nhn v cng cuc Nam tin ca cc cha Nguyn: Cun Vit s tn bin cho rng: h Nguyn v cc tin triu tuy cng ng trc mt cng cuc, cng thi hnh mt vic, nhng ng lc thc y s vic c khc nhau? Cc i Tin L, Trn, Hu L thi hnh chnh sch Nam tin gii quyt nn nhn mn ng bng Bc Vit, m thm ngun sng cho dn tc, t quc tr nn ph cng. Vi h Nguyn th vic di dn, m t l xy dng, cng c mt a v cho dng h t nht sau ny nu khng chng i c vi h Trnh th cng Nghnh ngang mt ci bin thy. Khng th ph nhn rng h Nguyn c mun ot li v tr ca cha Trnh bn cnh vua L, nu khng th t ra cng xy dng nghip b lng ly mt phng. Khng th ph nhn rng: cuc ni tranh gia hai h cha Nguyn, Trnh hay l cuc tnh c ca lch s li thc y mnh hn bao gi ht ngn tro Nam tin. Th nhng cng khng th v th m chng ta xem nh l ng lc duy nht cho cng cuc Nam tin ca cc cha Nguyn. Cng khng th v th m nhn nhn khng tha ng v vai tr ca n. Tnh t cuc hnh binh u tin ca vua L i Hnh n thi nh Hu L, khong nm th k ri, lnh th i Vit

m rng n o C Mng, ph Quy Nhn (Bnh nh). Th m ch trong hn hai th k, va phi gy dng c trn vng t mi, va phi chng li h Trnh phng Bc, h Nguyn vn xc lp, cng c ch quyn xung ht phng Nam, trn ton Nam trung b v Nam b. Ci bin thy m h Nguyn xy dng, m rng, li l nhng vng t mu m a li rt nhiu li ch cho dn tc. So snh nh th cng cho chng ta thy rng cng cuc Nam tin di thi cc cha Nguyn tr thnh mt dng chy mnh m. Phan Khoang vit rng: nc ta thot khi Bc thuc, vo th k th X th Chim Thnh l mt nc mnh, i tr vi nc ta. Ngi Chim l ging ngi hiu chin, li thin chin na, c l thin chin hn ngi Vit na, th m ri s b bt buc b ht t ai cho ta. y l v ngi Vit khng hiu chin nh h, m khn kho, nhn ni hn, v ngoi chin tranh, cn bit dng nhiu th on khc na xm ln t ch. Cng nh mc ca cng cuc Nam tin, cc hnh thc m h Nguyn s dng m rng lnh th va c s k tha, va c nhng tnh cht mi trong nhng bi cnh lch s c nhiu thay i. Tt nhin, nhng cuc chin ri a ti vic dng t, np cng, xng thn l nhng hnh thc c ngay t ban u v cng vn c cc triu i phong kin cc nc s dng bt nc yu hn phi qui phc mnh. Thi trc v n cc cha Nguyn cng nh th. Mc d vy, dng v lc khng phi l bin php duy nht. Vua L Nhn Tng s dng con ngi xm nhp vo vng t mi. Cch tuy chm nhng li a ti s chinh phc t ai mt cch chc chn. Cuc di dn nm t Mo (1075) chnh l nm trong suy tnh y. n cc cha Nguyn, bin php ny c s dng trit hn v cng a li nhng hiu qu cao hn. Nu so snh vi vng t Thy Chn Lp sau ny th cng cuc chinh phc Chim Thnh ca cc cha Nguyn cng nh ca cc triu i trc din ra kh khn hn rt nhiu. Sut my th k, d c nhng vng t ca ngi Chim thuc v i Vit, nhng ngi Chim vn lun ni ln chng ph ginh li. Cc vng t do cc cha Nguyn c c cng xut pht t cc cuc xut chinh qun s. Song, nh tc gi Hunh Cng B ch ra rng, vn Nam tin t trc n nay mi ch ni n mt phn l cc din bin chnh tr - qun s, tc l quan h gia cc Nh nc, m cn quan h t pha nhn dn, do khng ch c quan h chin tranh (c hiu l chung sng hay t v) m cn c quan h chung sng, chung sc khai ph t ai gia ngi Vit v ngi Chm. C ngha l

chng ta nn lu ti mt phng din khc, Nam tin t pha nhn dn ca hai dn tc Vit - Chm. Theo , cuc chiu m dn ca Lng Vn Chnh v vic ngay t khi lp ra ph Ph Yn, Nguyn Hong cho qun phng gi, t chc dinh in v a dn cc tnh t Qung Nam n Bnh nh vo nh c cng chnh l nm trong dng chy Nam tin, gp phn y mnh cuc Nam tin t pha nhn dn. S kin nm 1648, cha Nguyn cho khong 3 vn t binh bt c trong cuc chin tranh vi h Trnh vo vng t c ca ngi Chm lp lm lng p khin cho vng t mi tr nn ng c. Nhng cuc di dn dn v pha Nam chnh l s khng nh chc chn v nhng mnh t m ng Trong xc lp c ch quyn ca mnh v ngi Chm tr thnh mt b phn c dn ca i Vit. im ng ch l ch, n khi xc lp v bo v ch quyn trn vng t Thy Chn Lp, h Nguyn s dng phng cch ny mt cch linh hot, a li s m rng nh hng ca cha Nguyn m khng cn n nhng cuc hnh binh hao ngi tn ca. Sau khi c s bo tr ca b hong Ngc Vn, thm nhiu ngi Vit n sinh c lp nghip trn vng t mi. Nhng hot ng nhiu mt ca c dn ngi Vit nh khai thc t ai, lp xng th, bun bn, lp lng, tham gia gi chc trong chnh quyn Chn Lp to iu kin thun li cho cha Nguyn tng bc hp thc ha vic kim sot cng nh vic m rng uy quyn mt cch m thm trn vng t c mt ca ngi Vit t lu. Khi cng cuc gp cng khai thc t ai tng i n nh, cha Nguyn mi bt u chnh thc hp php ha v mt nh nc. Vic cha Nguyn lp c s thu th Prey Kr ri tin ti lp ph Gia nh cng chnh l mt trong nhng minh chng nh th. Cn nh thi nh Trn, cuc g bn cng cha Huyn Trn cho vua Chim(1301) b cc nh Nho phn i v cho l khng c tt p g. Th nhng chnh cuc hn nhn chnh tr em m phn i ly trng thnh, v vi t , L lm bn p, ngi Vit d dng vt bin vt ni Hi Vn tin xa hn vo pha Nam. Chnh sch ny cng c cha Nguyn dng n. Mc d s ta khng ghi nhng s liu Cao Min th cho thy iu . Cuc hn nhn ca cng cha Ngc Vn vi vua Chey Chettha II l u mi, to c hi cho cha Nguyn gy nh hng su v t Chn Lp. B hong hu ngi Vit c m t l c nh hng to ln v sau i vi vua Chey Chettha II. Chng ta thy qua cc thi k, khi cha Nguyn tng bc gy nh hng ca mnh trn t Chn Lp, vai tr ca b c ghi du kh m nt. Cng trn vng Thy Chn Lp, vic chnh thc sp nhp t ai, t chnh quyn thng xy ra khi ngi Vit n ng ri v quan trng l: ngi Vit lm n cn c, sing nng, v li vn ha khc nhau, phong tc khc nhau, nn

thng thng h ngi Vit n u ng th ngi Chn Lp b i ni khc. Cng c ni dn Min, Vit ln ln nhau. iu cho thy rng, s khai ph, xc lp ch quyn lnh th trn vng t Thy Chn Lp din ra kh ha bnh. iu ny cng xut pht t ch vng t Thy Chn Lp by gi ang cn rng ri, hoang vu v triu nh Chn Lp cng cha sc khai ph. Thm vo , cc cha Nguyn cn bit tn dng lc lng cc tp on ngi Hoa trong cng cuc khai ph t min Nam, do , cha Nguyn c t m khng phi hao tn binh lc. Hai tp on di dn ngi Hoa ca Dng Ngn ch v Mc Cu ngy cng pht trin n u th nh hng ca chnh quyn cha Nguyn trn t Thy Chn Lp n . C c nh th cng l do cc cha Nguyn c chnh sch hp l, to iu kin thun li cho nhng di dn ngi Hoa sinh sng, bun bn, m rng t ai. Cng phi thy mt iu rng, s nghip ca cc cha Nguyn trn vng t Thy Chn Lp c th din ra tng i yn bnh bn cnh nguyn nhn xut pht t chnh sch cng nh thc lc ca cha Nguyn by gi mnh m, cn do nc Chn Lp thi im t lm suy yu chnh mnh bng nhng cuc tranh ot ngi v. S cu cu cc cha Nguyn ginh c vng v gip cc cha Nguyn m rng phm vi nh hng ca mnh, ng thi khin Chn Lp phi np cng xng thn cng nh ct t t n. V bng nhng con ng trn, cha Nguyn c c ton b t Thy Chn Lp. Nh vy, qu trnh khai ph v xc lp ch quyn vng t Nam b l mt qu trnh u tranh gia cc nc trong khu vc. l mt qu trnh va kim ch ln nhau va tm cch xm chim, m rng t ai, lnh th xc lp mt trt t theo quy lut lch s. Cc cha Nguyn khn kho s dng nhiu i sch vi cc nc trong khu vc, m trong li dng mu thun, x l ng n, linh hot mi quan h tay ba: Vit - Chn Lp - Xim. Nh vy, cc cha Nguyn thnh cng s nghip Nam tin trong nhng bi cnh khu vc c th. Nhn li cng cuc Nam tin ca cc cha Nguyn, c th nhn thy rng Nam tin khng phi l ch l m rng t ai, vn ch cn phi khai thc, gi yn mnh t v pht trin tr ph hn, ngha l phi xc lp v thc thi ch quyn thc t trn cc vng t . V vy, v nh vi vn Nam b, khng th quan nim n gin rng ch quyn ca ngi Vit trn vng t Nam b l t s chim c ca Chn Lp. Chng c lch s cho thy quc gia u tin trn mnh t ny l Ph Nam m c dn ch yu l ngi Tin - M Lai, n u th k th VIII mi b Chn Lp tn cng tiu dit. Tuy nhin Chn Lp khng c iu kin qun l v khai thc vng t ny, thm ch y ch l vng tr chn hoc

l iu kin trao i cho nhng cuc tranh ot vng v ca ni b Chn Lp. S sm ut, tr ph ca Nam b l cng lao khai ph ca cc nhm c dn ch yu l ngi Vit, ngi Hoa, ngi Khmer. Cha Nguyn l ngi bo h cho qu trnh khai ph v vic khng nh ch quyn lnh th l mt h qu t nhin. Trong hn hai th k cc cha Nguyn em li cho T quc mt di t di xung tn mi C Mau, khng nh ch quyn ca mnh trn cc vng qun o bin ng. V nu nh ci cn quan tm hn ht l nhng con ngi cng vi nhng gi tr vn ha - ci cn li khi mi th ch nhn vi ri s qua i, th cng chnh giai on ny em li nhng gi tr vn ha mi cho cc dn tc sng trn di t Vit. L Qu n khi qut rng y l thi k m li xy nn cho mch vn ha dng dc mt phng khng dt ca nhng t tin ngi Vit v ngi Chm trn mnh t ny, cng nh s ha hp vn ha gia ngi Vit, ngi Khmer cng nhiu dn tc thiu s khc. Nh vy, nam tin di thi cc cha Nguyn va l s nghip ca triu nh, va l s nghip ca nhn dn. iu ng ni l, trong s nghip ca nhn dn, khng ch l hin tng t pht ca nhng ngi do i km m phiu dt kim tm mt mnh t mi sinh sng m cn c s khuyn khch, bo tr ca cc cha Nguyn. Bi vy m ch trong hn hai th k lm cha, h Nguyn gy dng mt c vng chc trn t di t ng Trong. T vng Thun Qung, ch quyn i Vit ko di xung ht t pha Nam. Bn cnh vic tng bc thit lp chnh quyn trn nhng vng t mi, cc cha Nguyn dn xy dng ng Trong tr thnh mt nn kinh t vi nhiu nt khc bit so vi ng Ngoi v c nhng c im cha tng c trong lch s dn tc. S phn thnh ca mnh t ng Trong tr thnh nim m c cho s thay i cuc sng ca nhng c dn xiu tn v i ngho. y cng chnh l phng cch gi t ai vng vng thuc v i Vit, pht trin c nghip ca h Nguyn trn vng t ng Trong. V cha Nguyn: Giai on th k XVI - XVIII l mt giai on c bit trong lch s dn tc. S ct c ca h Nguyn phng Nam a ti cuc chin tranh huynh tng tn khin bao gia nh li tn, lng xm tiu iu, ng rung b b hoang, nn thng nht t nc b ph v, l nhng hu qu khng th bin minh. Th nhng, cng chnh t s xc lp vng quyn ca h Nguyn, mt trang s mi c vit nn vi rt nhiu nhng k tch. Li Tana gi l s tm ra mt cch thc khc lm ngi Vit Nam. C th ni, s ct c ca h Nguyn phng Nam

khng ch l s thit lp vng quyn n thun ca mt dng h trn mt min t mi, n cn phn nh mong mun thc thi mt ng li cai tr khc bit so vi ng Ngoi. Cng chnh trn s khc bit m ng Trong ca cc cha Nguyn tn ti c vng vng trong hn hai trm nm trc cn thnh n ca cc cha Trnh. Cho n tn th k XVI, cha bao gi trong lch s, vic tng bc xc lp v thc thi ch quyn trn vng t Nam Trung b v Nam b li c tin hnh nhanh chng v trn vn nh hn hai th k sau di thi cc cha Nguyn. Khng t ngi vn bn khon vi cu hi, nu khng c thi k ct c ca cc cha Nguyn th bin gii pha Nam ca i Vit s n u? Tt nhin, nhng cu hi nh th ch mang tnh gi nh. Lch s l nhng s tht din ra trong qu kh. S tht l ch trong hn hai trm nm y, lnh th i Vit c m rng, quyn lc i Vit c xc lp n tn mi C Mau, khng nh trn cc vng qun o bin ng, to dng nn vc dng hnh hi ca Vit Nam hin ti. chnh l iu quan trng v mu cht. Khng ch l m ci, vn chnh l cc cha Nguyn to lp vng chc ch quyn i Vit v thc thi trn thc t ch quyn y nhng vng t mi. Cn phi nhn thy rng, trong bi cnh by gi, l mt qu trnh u tranh khng d dng. Chnh t trong nhng th thch , h Nguyn th hin c bn lnh ca mt dng h vng quyn. Cng c th t s phn khng khi Chim Thnh quy nhiu bin cng cc cha Nguyn nhn m rng v to lp v th ca mnh, cng c khi iu c thc hin khng phi bng s hin din ca on qun vin chinh m bng nhng phng php ngoi giao, bng s gp sc trn thc t pht trin vng t cn hoang vu. Chnh vic bo v dn chng khn khoang v xc lp ch quyn c coi l hai qu trnh song song m qua , xc lp ch quyn bo v tnh hp php ca cng cuc khn hoang v thnh qu cng cuc khn hoang chnh li l c s xc lp ch quyn mt cch tht s v vng chc. y cng c mt vn cn phi lm sng t: t trc n nay, chng ta vn ni ti mt thc t mang tnh cht quy lut lu dn i trc nh nc theo sau nh mt c im quan trng trong qu trnh xc lp ch quyn ca cc cha Nguyn trn vng t Nam trung b v Nam b. R rng, phi thy rng, lu dn i trc, nhng bn cnh b phn khng nhiu di dn t do, t pht v ngho i i tm mt li thot cho cuc sng th ngay di thi Nguyn Hong, l nhng lu dn c s khuyn khch ca nh nc. Quan trng hn l cc cha Nguyn c

nhiu chnh sch bo h h c yn n lm n, to dng cuc sng v khai ph nhng vng t hoang vu. Minh chng l cc cha Nguyn d cha thit lp c chnh quyn trn cc vng t mi nhng t chc cc n binh bo v cc lu dn ca mnh. Vn ny c ngha ln lao, bi v n chng t rng qu trnh cc cha Nguyn thit lp ch quyn trn vng t pha Nam d bng nhiu con ng khc nhau song con ng no cng in m cng lao v cho thy nhn gii chnh tr su sc ca cc v cha h Nguyn. Khng ch l xc lp, cc cha Nguyn cn nu cao vic bo v nhng vng t mi trc nhng cuc tn cng ca qun Xim. Thm vo , vic pht trin kinh t, x hi ng Trong l nhng chng c chc chn khng nh ch quyn Vit Nam trn vng t Nam trung b v Nam b. T s kin nm 1558, lch s chng kin nhng bc i thay mau chng ca i Vit trn lnh th ng Trong. Andrew Hardy gi nn kinh t ng Trong cc th k ny l mt nn kinh t lai tp, s kt hp ca hai m hnh: m hnh hu Chmpa v m hnh Vit mi ni ln. Cng chnh nn tng kinh t lm thnh mt ranh gii khc bit gia ng Trong vi tt c cc ch trc . S hng thnh ca nn ngoi thng thi k ny l mt minh chng r nt. S tn ti c lp ca ng Trong v s vng chc ca vng quyn h Nguyn c xc nh da trn ng gp quan trng ca nn ngoi thng. Cc cha Nguyn khng ngn ngi la chn chin lc pht trin mi, l mt thch thc i vi t tng trng nng c truyn v ng ca m cc cha Nguyn c hp thu t nn vn ha t Bc, ni Nho gio ng tr v chi phi mnh m trong i sng x hi. y l mt hin tng c o trong lch s dn tc khng ch n thi im m cho n c trc khi thc dn phng Ty xm lc. Cc nghin cu cho thy, cc cha Nguyn c mt tm nhn hng bin, m lch s ch ra rng xu th ca s pht trin bao gi cng phi l hng v pha bin. iu ny cng tr nn quan trng khi cng chnh vo thi im pht trin nhn nhp ca nn hi thng th gii. Bt u t y, cc trung tm ca i Vit khng ch cn ti vng ng bng pha Bc c khai ph hng ngn nm m dn dch chuyn v pha Nam, vi nhng th mi xut hin v nhng din mo mi. T ch l vng bin vin, Thun Qung tr thnh giu c, l ch da cho chnh quyn L Trnh trong cuc chin tranh vi h Mc. T ch qunh hiu thay hoang mc x Nam k, Nam trung b v Nam b tr thnh ni ph nhiu, c nht thc nh cau, c ph phng tp np. Khng th ph nhn cng lao ca cc cha Nguyn i vi vng t ny. Bi nh th m v sau, vng t Gia nh li tr thnh cu cnh cho

dng h Nguyn trong cuc tranh chim li quyn lc. u phi ngu nhin m ngi dn Gia nh li m bc Nguyn nh trong nhng thng ngy gian trun trn chy v l ch da vng chc cho Nguyn nh trong cuc chin vi nh Ty Sn?! 4. S thnh cng ca cc cha Nguyn xut pht t mt trong nhng nguyn nhn quan trng: cc cha Nguyn khng t coi mnh l nhng c dn xa l n t vng t khc, trn mi bc ng khng nh ch quyn trn vng t mi, cc cha Nguyn lun bit tip thu nhng yu t vn ha mi, bn a pht trin, t ng ha chnh mnh tr thnh i din cho i sng nhng c dn ni y. y cng chnh l mt im quan trng khi nghin cu v lch s Vit Nam giai on ny. Lp nghip trn vng t Thun Ha v sau tip qun c vng t ng Trong n tn mi C Mau, cc cha Nguyn phi ng u vi vi mt bi cnh x hi hon ton mi, vi mt nn vn ha khc xa vi vn ha ca ngi Vit. Cha Nguyn kho lo bit tip thu cc yu t vn ha thch ng v pht trin. Nguyn Hong bit ng ha hnh nh v thn t v i Po Nagar ca ngi Chm vi hnh nh mt b tin ca o gio (Thin M hay Thin Mu) thn thuc ca ngi Vit cng li tuyn b c bit ca ng i vi vng t ny: mt v chn cha. Ngay sau khi c xy dng, cha Thin M tr thnh biu tng ca s linh thing, s ha hp cc loi hnh tn gio tn ngng ti a phng, cng l biu tng cho s ng h ca thn linh bn a i vi h Nguyn. y cng l mt cch Nguyn Hong bn a ha v chnh danh s nghip ca mnh. C th ni tn trng sc thi vn ha bn a v tng bc tch hp vi truyn thng vn ha Thng Long trn vng t mi mt cch ph hp c nh gi l tinh thn xuyn sut trong chin lc nhn tm ca cc cha Nguyn trn t Nam h. iu ny cn a li mt h qu quan trng hn, l khng ch c cc cha Nguyn, nhng ngi Vit di dn cng thch ng vi i sng mi. Ngi Vit y tip thu nhng gi tr vn ha truyn thng ca a phng m h cho l hu ch v sn sng coi nh nhng kha cnh ca tp tc tuy vn cn ngha i vi ngi dn pha Bc nhng khng cn ngha trn vng t pha Nam. Ni nh th khng c ngha l ngi Vit trn vng t mi khng cn gi c bn sc ca mnh m chnh l ch h to nn mt sc thi vn ha c trng, l s kt hp gia nhng gi tr vn ha truyn thng v cc gi tr vn ha mi. Theo , tnh mm do v nng ng c coi l nhng nhn t quan trng nht gip cc cha Nguyn cng nh ng Trong thnh cng trong xy dng mt nh nc mi - mt m hnh pht trin mi. Chnh vic ra i vo vng Thun Qung ca Nguyn Hong l bc khi ngun bt u cho vic tip xc vi nhng t tng mi. ng dm chp nhn b tuyn n l mt k chng li triu nh nh L bi

ng tm n c mt vng t m li tuyn b y khng c ngha quan trng na. Mnh t pha Nam l mnh t dnh cho nhng ngi c ch lm nn nghip ln, t ra cng l nhng ngi dm chp nhn thch thc v him nguy. iu cng gii thch v sao trong cc th k sau, mnh t ny cng l ni ci m, khong t hn trc nhng lung t tng khc l, c l cng chnh xut pht t hn hai th k ny. 5. Tt nhin, nhn nhn v ng gp ca cc cha Nguyn, cng cn phi thy rng, khng phi v cha no cng c cng lao i vi t ng Trong nh nhau. Cha Nguyn Hong l ngi khi nghip cho dng cha Nguyn, l ngi c cng dng t c . Ngi con th su ca ng, cha Nguyn Phc Nguyn l v cha kit xut, thc thi hng lot ci cch hnh chnh, pht trin t nc v mi mt v c coi l mt trong nhng v tr hng u trong nhng anh hng m ci Vit Nam. Nguyn Phc Lan, Nguyn Phc Tn, Nguyn Phc Trn, Nguyn Phc Chu, Nguyn Phc Ch, Nguyn Phc Khot u l nhng v cha c nhng cng lao trong cng cuc gy dng hnh hi lnh th cho dn tc v pht trin mnh t ng Trong, th nhng du n ring ca mi ngi li i hi s kho cu k lng hn. Cng t thi Nguyn Phc Khot ri n Nguyn Phc Thun, cc cha Nguyn dn nh mt c nghip xy dng ca dng h mnh sut trong khong hai trm nm m nguyn nhn ca n cng tng t nh nhng nguyn nhn lm cho nh L Trnh sp .