Bản Tin Vật Lý - Tháng 7-2011

thuvienVatly
Khi nguon va nuoi dng am me

.com
Thng
7/2011
Ban Tin Vat Ly

B n tin t ng h p hng thng, pht hnh t i thuvienvatly.com
L en n i ti ng c xc nh n sau 40 nm nghi ng
Cc nh v t l t o ra thnh cng laser sinh v t s ng Pht hi n c ch siu d n th ba Photon c thn khng th v t qu t c nh sng S phn lo i thin h trong hn 80 nm qua c th l sai
nh minh h a l en Cygnus X-1 (ph i) ang nu t l y v t ch t t ngi sao ng hnh mu xanh c a n. ( nh: Martin Kornmesser, ESA/ECF)
Thuvienvatly.com
V t L 360 : 360.thuvienvatly.com
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 7 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuviemvatly.com Thng 7 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.
B n tin V t l thng 7/2011 http://thuvienvatly.com N I DUNG THNG NY Tng lai ti sng cho cc nh nghin c u ph n v t ch t t i CERN ................. 1 Cc nhm nghin c u v t l ch nn c 13 ho c 25 ng i! ................................... 2 M ch graphene tch h p u tin .......................................................................... 4 T o ra nh sng t ci h u nh h v ................................................................ 5 Cc nh v t l t o ra thnh cng laser sinh v t s ng ........................................ 6 Cc nguyn t ph n hydrogen b b t gi lu hn 16 pht .................................... 8 Cnh tay xo n c m i c a D i Ngn h .............................................................. 12 Th c plasmon o nh ng kho ng cch c c nh 3D ........................................ 13 Pht hi n c ch siu d n th ba ..................................................................... 15 Hacker tr m kha l ng t ................................................................................. 16 Pht hi n h hnh tinh k l ................................................................................. 19 T tr ng lm gi m nh t trong mu .............................................................. 20 Tm th y dng i n l n nh t trong v tr ........................................................... 22 Ch p c hm sng c a h t photon ............................................................... 23 Quark v t do hai nghn t ......................................................................... 25 Nh ng b t ng t ranh gi i c a h m t tr i ........................................................ 28 K l c m i v tr ng thi v ng vu con mo Schrdinger .................................. 31 Photon c thn khng th v t qu t c nh sng ................................... 33 Loi chim cng s d ng ng php ...................................................................... 35 K l c t tr ng m nh nh t th gi i .................................................................... 36 L en n i ti ng c xc nh n sau 40 nm nghi ng ........................................ 37 nh ngh thu t ng n l a t ............................................................................... 40 Nghin c u gi m t tr i tm hi u h m t tr i th i s khai ............................. 44 Con s yu thch c a b n l g? ........................................................................... 46 S phn lo i thin h trong hn 80 nm qua c th l sai ............................ 47 vui khoa h c 2011 .......................................................................................... 50
Bn tin Vt l thng 7/2011 V

khng h tr laser cho thi t k ALPHA hi n nay v ngay t ban u chng ti ch mu n c th t o ra v b t gi ph n v t ch t, Hangst gi i thch. i nghin c u mu n th y d ng c m i i vo ho t ng vo nm 2012, cc nh nghin c u c th thu th p d li u tr c khi My Va ch m Hadron L n c a CERN ng c a nng c p vo nm 2013 ci s nh h ng n ALPHA 2.
Tng lai ti sng cho cc nh nghin c u ph n v t ch t t i CERN

H i thng tr c, trn trang physicsworld.com c t ng thu t r ng cc nh v t l thu c th nghi m ALPHA c a CERN b t gi 309 nguyn t ph n hydrogen trong th i gian 1000 giy ph v k l c tr c c a h b t gi 38 nguyn t trong th i gian m t ph n nm c a m t giy. Gi th s thnh cng c a i mang l i thm m t kho n ti n ti tr n a s cho php xy d ng thm hai thi t b nghin c u ph n v t ch t m i, ng th i xy d ng m t ngu n ph n proton m i. Nghin c u ph n v t ch t nh ph n hydrogen c t m quan tr ng trong vi c pht tri n ki n th c c a chng ta v v tr v l gi i t i sao n l i ch a v t ch t nhi u hn ph n v t ch t. Pht bi u v i physicsworld.com, pht ngn vin ALPHA Jeffrey Hangst gi i thch r ng nhi m v ti p theo c a i l nghin c u c u trc c a ph n hydrogen m t ph n proton lin k t v i m t ph n electron s d ng vi sng. Chng ti s s d ng t n s vi sng l t o spin c a cc nguyn t ph n v t ch t. Khi chng ti c th pht hi n ra s tng tc c ng h ng v kh o st c u trc c a chng. y s l b c ti n khim t n u tin h ng n s th t s hi u r ph n v t ch t, Hangst ni. Nh ng khc bi t c u trc c a hydrogen v ph n hydrogen khng c M hnh Chu n c a ngnh v t l h t d on v c th h ng n c s v t l hon ton m i. Hangst cho bi t i ALPHA hi n ang trong ti n trnh xy d ng m t my d h t m i tn g i l ALPHA 2 s c kh nng phn tch quang ph . Khng gi ng nh th nghi m hi n nay, ALPHA 2 s c nh ng laser c n thi t nghin c u quang ph c a cc ph n nguyn t . Chng ti c http://thuvienvatly.com
M t b ph n c a th nghi m ALPHA t i CERN. ( nh: CERN)
M t thi t b m i tn g i l ELENA S thnh cng trong th i gian g n y c a ALPHA cng khuy n khch CERN ti n t i xc ti n m t ngu n pht ph n proton m i g i l Extra Low Energy Antiproton hay ELENA. ELENA c xu t h i m y nm tr c nhng b treo l i v thi u ti n ti tr . Nhng nay ng ch CERN Rolf-Dieter Heuer cho bi t ng cho tri n khai ngu n ELENA. Ngu n pht ph n proton hi n nay lm gi m t c ph n proton xu ng 5 MeV tr c khi c p chng cho ALPHA v nh ng th nghi m khc t i CERN. ELENA s phn ph i nh ng ph n proton kho ng 100 keV, ci s mang l i cho ALPHA m t s l ng l n hn nh ng ph n proton c th

s d ng v cng s lm tng thm hi u su t s d ng. V i ngu n ELENA m i i vo ho t ng, Hangst hi v ng s c thm m t t nng c p n a i v i th nghi m ALPHA, t tn l ALPHA 3. Th nghi m th h ti p theo ny s cho php i ti p t c b y l nh thm nh ng m u ph n proton v cho php cc nh nghin c u kh o st nh ng hi u ng h p d n i v i ph n v t ch t. Lm l nh b ng laser i v i hydrogen th t kh nhng c th th c hi n c, Hangst ni, ng tin r ng ton b nh ng nng c p ny c th di n ra trong 10 nm t i. ng lc ti n tu i ngh hu r i! Ni chung, qung th i gian ho h ng i v i nghin c u ph n v t ch t l nh ng nm thng s p t i. Ton b tin t c hi n nay l sun s v y khch l . Chng ti bi t cch ti p c n c a mnh l thch h p, Hangst ni. Ngu n: physicsworld.com
Cc nhm nghin c u v t l ch nn c 13 ho c 25 ng i!
Trong phng th nghi m v t l khng nn c nhi u ng i qu. ( nh: iStockphoto/AndreasReh)
N u b n ngh vi c c thm m t nh nghin c u n a trong nhm c a b n ch c th l i u t t, th b n nn suy ngh l i. L n u tin, hai nh v t l nh l ng xem quy m tng d n c a cc nhm nghin c u trong ngnh v t l h c c nh h ng nh th no n ch t l ng nghin c u m nhm mang l i. H k t lu n r ng quy m nhm t t nh t cho cc nh v t l th c nghi m http://thuvienvatly.com 2

l kho ng 25 nh nghin c u, cn trong ngnh v t l l thuy t con s l 13. Vi c tng c ng thm nh nghin c u vo nh ng nhm ny khng mang l i s tng ch t l ng nghin c u. Ralph Kenna tr ng i h c Coventry v Bertrand Berche tr ng i h c Nancy, Php, s d ng d li u thu th p cho Ho t ng nh gi Nghin c u (RAE) nm 2008 c a n c Anh. RAE c thi t k suy lu n ra ch t l ng c a nghin c u c th c hi n t t c cc tr ng i h c Anh qu c d a trn cc nh nghin c u ng k d li u chi ti t v nh ng nhm nghin c u c a h , trong c quy m v nng su t lm vi c c a t ng c nhn. M c d thng tin ny th ng c s d ng x p h ng ch t l ng nghin c u c a cc nhm, l yu c u m chnh ph ra nh gi m c ti tr m h c nh n, nhng ci Kenne v Berche lm l mu n bi t xem quy m c a m t nhm c tc ng g i v i ch t l ng nghin c u c a n. H l p th bi u di n ch t l ng nghin c u theo s l ng thnh vin nhm v a d li u vo m t m hnh x l cc nhm nghin c u nh m t ph c h ng th i tnh n tng tc gi a cc nh nghin c u. Ch t l ng v n khng tng M hnh trn cho th y ch t l ng nghin c u ban u tng tuy n tnh theo quy m nhm. Tuy nhin, trn m t gi i h n nh t nh g i l kh i l ng t i h n trn thay v ti p t c tng thm n a, s ph thu c c a ch t l ng vo s l ng v n n m ngang. Kh i l ng t i h n trn l s l ng ng nghi p t i a m m t nh nghin c u c th tng tc, sao cho khi quy m c a nhm tng v t qu m c ny 25 i v i nh v t l th c nghi m v 13 i v i nh v t l l thuy t th n b t u phn m nh. Nghin c u trn cn cho bi t kh i l ng t i h n d i l 2 ng i 13 ng i i v i nh v t l th c nghi m. i v i nh v t l l thuy t v
Trong m t bi phn tch ng trn t p ch Physics World, cc nh nghin c u trn nh n th y 69% khoa v t l Anh qu c c cc nhm v t qu kh i l ng t i h n trn, trong khi 89% nh nghin c u lm vi c cc khoa v t l Anh qu c n m trong nh ng nhm l n nh v y. Theo nghin c u c a chng ti, n n v t l h c Anh qu c ang trong tnh tr ng d i do sinh l c, Kenna ni. i u ny c ngha l cc nh nghin c u c nhi u ng nghi p hn yu c u t i thi u m ti p xc. Ngu n: physicsworld.com
http://thuvienvatly.com
M ch graphene tch h p u tin

Cc nh nghin c u IBM v a ch t o ra m ch graphene tich h p u tin trong ton b nh ng b ph n m ch i n u c tch h p trn m t con chip nh g n. M ch i n m i trn l m t b c ti n quan tr ng n a h ng n n n i n t h c g c graphene v nh ng ng d ng ti m nng, trong c s truy n thng khng dy v my khu ch i. B t ch p nhi u ti n b trong nh ng nm g n y v th c t cc nh khoa h c ch t o c m t s d ng c g c graphene hi u nng cao, vi c tch h p transitor graphene v i nh ng b ph n khc trn m t con chip v n cn l m t thch th c. y ch y u l v graphene bm dnh t t cho l m i v i kim lo i v cc oxide truy n th ng dng trong cc qu trnh ch t o ch t bn d n v v khng c nh ng k thu t ng tin c y v hng lo t s n xu t nh ng m ch i n nh th . Cu n c m tch h p Phaedon Avouris cng cc ng nghi p t i Trung tm Nghin c u T J Watson c a IBM Yorktown Heights, New York, c l v t qua tr ng i ny v i m ch tch h p m i c a h g m m t transistor graphene v m t c p cu n c m g n kht trn m t mi ng bnh x p silicon carbide (SiC). Qu trnh ch t o c bnh x p m i pht tri n tng thch v i cc phng php ch t o ch t bn d n thng th ng v c th dng s n xu t m ch i n v i nng su t cao. Cc nh nghin c u t ng h p graphene c a h b ng cch bc nhi t silicon ra kh i bnh x p SiC t o ra nh ng l p graphene ng u trn b m t SiC cch i n. Sau , h v ch r nh transistor b ng k thu t in kh c http://thuvienvatly.com
chm electron, lo i graphene ra kh i nh ng vng r nh b ng plasma oxygen. Cc cu n c m c v ch b ng k thu t in kh c chm electron v t o ra b ng cch cho l ng kim lo i nhm dy micron ln trn bnh x p. Cu i cng, m t l p silicon dioxide dy 120 nm, l ng b ng s bay hi chm electron, c dng tch l cc vng c m ng ra kh i cc m i n i kim lo i bn d i. M ch i n ho t ng nh m ch tr n t n ln t i 10 GHz, theo l i thnh vin i Yuming Lin. Nh tn g i cho th y, m ch tr n t n t o ra tn hi u ra v i t n s tr n l n v l thnh ph n c b n c a nhi u h th ng truy n thng i n t . Trong d ng c c a h , cc nh nghin c u p d ng hai tn hi u cao t n vo c c c ng v c c mng c a m ch graphene. Transistor graphene b i u bi n b i c hai tn hi u v t o ra m t dng i n mng ch a nh ng t n s tr n l n.
nh ch p m ch i n tch h p graphene cho th y nh ng cu n c m, l hai c u trc l n hnh vung gc trn bn tri v bn ph i. Transistor hi u ng tr ng l c u trc nh xu t i d u th p n m ch gi a b c nh. ( nh: P Avouris)
Truy n thng khng dy M ch i n trn c th dng cho truy n thng khng dy. B ng cch t i u ha 4

hi u su t c a transistor graphene, n cn c th dng lm m ch khu ch i. Nghin c u trn cn c th p d ng cho nh ng lo i ch t li u graphene khc, bao g m c nh ng mng m ng graphene l ng hi ha h c (CVD) t o ra trn nh ng mng m ng kim lo i. Quan tr ng nh t l n c th dng trn silicon v nh ng ch t bn d n khc t o ra nh ng m ch lai v i nh ng ch c nng m i. i nghin c u hi n ang b n r n tm cch c i ti n hi u su t c a cc transistor trn b ng cch t i u ha c u trc d ng c , ch t l ng graphene, v i n mi c c c ng. Chng ti cng ang pht tri n nh ng m ch i n graphene ph c t p cho nh ng d ng c ph c t p hn n a, Lin ni. Nghin c u cng b trn t p ch 332 1294. Ngu n: physicsworld.com
T o ra nh sng t ci h u nh h v
a) Hnh v hnh dung qua knh hi n vi quang h c c a d ng c . Nh ng ch sng l Al, cn nh ng ch t i l ch t n n Si. b) nh ch p hi n vi i n t qut c a SQUID. nh: arXiv:1105.4714v1
M t nhm nh v t l lm vi c t i tr ng i h c Cng ngh Chalmers Gothenburg, Th y i n, v a thnh cng trong vi c ch ng minh ci cho n nay v n ch l l thuy t; v l nh ng photon nhn th y c th c t o ra t nh ng h t o m ng i ta cho l t n t i trong chn khng l ng t . Trong m t bi bo ng t i trn trang arXiv, i nghin c u m t cch th c h s d ng c bi t t o ra m t m ch i n g i l d ng c giao thoa l ng t siu d n (SQUID) i u bi n m t s i dy di x p x 5% t c nh sng, t o ra nh ng tia l a i n c th trng th y t ci tr ng r ng c a chn khng. Th nghi m trn cho th y hi u ng Casimir khng ch l l thuy t; hi u ng mang tn nh v t l ng i H Lan Hendrik B. G. Casimir, ng i cng v i Dirk Polderfirst, h i cu i th p nin 1940, xu t t ng v m t l c t n t i trong chn khng; m t l c m n u c x l thch h p gi hai b n kim lo i, ho c hai ci gng, s mang l i s s n sinh ra photon. http://thuvienvatly.com 5

t ng l trong m i chn khng, cc h t o lin t c tho t n tho t hi n; v chng c bi u hi n sng. Hi u ng Casimir xu t r ng n u hai ci gng r t m ng c t r t g n nhau, g n sao cho kho ng cch gi a chng nh hn chi u di c a m t s sng o trn, th s c m t l c c sinh ra do s l ng h t bn ngoi khng gian gi a hai gng sinh si nhi u hn s h t t n t i gi a chng, gy ra m t l c ht tc d ng ln hai gng, ko chng l i g n nhau. L c c t o ra , nh l thuy t ch ng minh, c th dng s n sinh ra photon. Sau ny, cc nh nghin c u xu t r ng ng i ta c th thu c hi u ng tng t , ch c n s d ng m t gng, n u nh n chuy n ng t i lui r t nhanh; v l phng php m i nghin c u s d ng trong th nghi m trn. Chuy n ng nhanh c a gng ng vai tr phn tch nh ng c p h t o khi cung c p nng l ng bi n i nh ng h t o thnh photon th t, l ci x y ra trong SQUID, cho php i nghin c u nhn th y cc photon sinh ra. Nghin c u trn, m c d th a mn l thuy t, nhng n khng th t s mang l i nhi u l i ch cho nh ng ng d ng th c t , t nh t l cho n th i i m ny; nhng i u khng c ngha l nh ng pht tri n m i pht sinh t nghin c u ny khng th d n t i ci g sng gi hn, th d nh m t phng ti n khai thc nng l ng t chn khng v tr dng y tn l a khi n chuy n ng trong v tr xa xm. Ngu n: PhysOrg.com
Cc nh v t l t o ra thnh cng laser sinh v t s ng

Cho n nay, cc laser c ng i ta ch t o t nh ng ch t li u v tri v gic, th d nh ch t kh tinh khi t, ch t nhu m t ng h p ho c ch t bn d n. Nhng nay cc nh v t l M v a ch r cch th c gy ra s pht laser m t t bo sinh v t s ng. B ng cch chi u nh sng mu lam c ng m nh ln trn cc phn t protein hunh quang trong m t t bo, i khoa h c lm cho nh ng phn t pht ra nh sng mu l c c ng m nh, n s c v c tnh nh h ng. Hi n t ng ny c kh nng dng phn bi t nh ng t bo ung th v i nh ng t bo kh e m nh, cc nh nghin c u kh ng nh nh th . Ch t li u dng trong nghin c u m i trn l protein hunh quang l c (GFP), ch t tm th y loi s a Aequorea victoria v c s d ng ch p nh nh ng t bo s ng k t th p nin 1960. B ng cch k t http://thuvienvatly.com
h p gen m ha GFP v i ADN c a b t k protein no khc, GFP c th g n v i protein . nh sng do n pht ra khi c th dng theo di protein bn trong nh ng t bo s ng. S hunh quang t nhin c a GFP l phi k t h p, gi ng h t nh nh sng pht ra b i bng n i n bnh th ng. Nhng cc nh v t l Malte Gather v Seok Hyun Yun, t i B nh vin a khoa Massachusetts v Tr ng Y Harvard Boston, cho r ng c th khu ch i nh sng c a protein v v th t o ra m t laser sinh h c. M t vi n c nh kh tru ngi l h u nh m i sinh v t, t con vi khu n cho n con b, c th c l p trnh t ng h p GFP. N m gi a hai gng Gather v Yun a nh ng t bo phi ng i vo trong m t a Petri v sau thm ADN m ha GFP vo cc t bo. Sau , h g n m t gi t dung d ch ch a nh ng t bo l p trnh l i ny ln trn 6

m t ci gng c ng knh kho ng ch ng 3 cm. H t m t ci gng khc, kch th c b ng nh th , ln trn dung d ch, l i m t ci khe ch ng 200 m gi a hai ci gng. Sau , h t p trung nh ng xung laser mu lam ko di nano giy ln trn khng gian gi a hai gng v di chuy n hai gng qua l i, v i s h tr c a knh hi n vi, cho n khi h c th d ch chuy n m t t bo vo trong tiu i m c a chm tia. V i t bo t i ch , cc nh nghin c u t t tng cng su t c a laser mu lam v quan st s hunh quang l c bi n i nh th no. trn m t ng ng nh t nh khi xung laser lam c nng l ng kho ng 1 nJ nng l ng c a nh sng l c pht ra tng th y r v ph c a n thu h p n m c ch quan st c vi c c i r rng. Theo cc nh nghin c u, y l d u hi u r rng c a s pht laser v trn ng ng ny c phn t protein tr ng thi kch thch pht x c m ng ch khng pht x t pht n a. nh sng l c pht ra c khu ch i khi n ph n x t i lui gi a hai gng, gi ng nh trong h p c ng h ng laser thng th ng. Gather cho bi t, v i s hi u bi t c a ng, th y l l n u tin m t laser c t o ra t m t ch t li u s ng. ng nh c l i r ng cc nh khoa h c tr c y tr n l n m ch t v i cc ch t li u laser v c v nhn th y s pht x k t h p t h n h p . Nhng ch t li u m i ny c c u t o hon ton t m s ng, v m ny v n s ng th m ch sau khi pht x hng trm xung laser. Tm ki m t bo ung th Gather tin r ng nghin c u m i trn cu i cng c th c nh ng ng d ng th c ti n quan tr ng. Nh ng lo i my thng th ng, g i l t bo k , phn tch s l ng l n t bo th ng ch cung c p m t thng s i v i t ng t bo l sng. Nghin c u t bo d i knh hi n vi c th bi t c nhi u th hn, nhng s phi sng ko di khi n y l qu trnh t n th i gian. http://thuvienvatly.com laser-t bo GFP, cc dao ng trong c u trc n i bo, ci gy ra s thay i nh i v i chi t su t khc x c a t bo, lm thay i c cng su t khng gian c a nh sng laser v quang ph c a n. Gather cho bi t thng tin b sung ny c th gip d phn bi t hn gi a m t t bo ung th v m t t bo lnh tnh, ho c m t t bo b nhi m virus.
nh ch p hi n vi c a m t t bo sinh v t (th hi n en tr ng) c l p trnh gen t o ra protein pht hunh quang mu l c (GFP). Khi t bn trong m t h p c ng h ng quang, t bo ny c th t o ra nh sng laser mu l c. Do c u trc bn trong khng ng u c a t bo, nn m sng laser c di n m o kh ng u nhin. ( nh: Malte Gather)
B c ti p theo, theo Gather, l thu nh h p c ng h ng gng sao cho n nh l p v a bn trong m t t bo, ng knh tiu bi u c a n l t 10 n 20 m. Khi , i u ny c th cho php ch p nh laser-t bo bn trong m t con v t s ng, thay v ph i trch xu t t bo nghin c u trong phng th nghi m. Trong tr ng h p ny, laser bm c th cung c p t bn ngoi b ng cch chi u n qua c th con v t ho c 7

b ng cch tim nh sng vo s i quang chn vo trong c th . Tuy nhin, Gather nh n m nh r ng th t kh d on chnh xc nh ng ng d ng g c th tri n khai c v ng cho bi t thm r ng ng c i v i th nghi m trn l s hi u k khoa h c c b n l n. Cc nh khoa h c ang c g ng i tm cu tr l i cho cu h i c b n l t i sao laser khng t n t i trong t nhin? M t s nh thin vn kh ng nh c nh ng m sao t o ra nh sng k t h p, Gather ni, nhng nh ti bi t cho n nay th ch ng c ci g trn Tri t lm c nh th . Vi t trong m t bi bnh lu n i cng v i bi bo trn, Steve Meech, m t nh ha h c t i tr ng i h c East Anglia, Anh qu c, cho bi t hi n nay khng r nh ng ng d ng g c th tri n khai v i cc laser t bo. Nhng ng b sung thm r ng cho d ng d ng cu i cng l g i n a, th s c xu t hi n c a GFP trong ngnh quang l ng t h c nh t nh nh d u m t l trnh nghin c u m i th v i v i lo i protein c c k linh ho t ny. Nghin c u cng b trn t p ch Nature Photonics. Ngu n: physicsworld.com
Cc nguyn t
ph n hydrogen b b t gi
lu hn 16 pht
y l hnh minh h a b y ph n v t ch t trung ha ALPHA, cho th y b n ch t c a thi t b ALPHA l m t bnh ch a ph n hydrogen. nh: Chukman So, Wurtele Research Group.
Vi c b t gi cc nguyn t ph n hydrogen t i T ch c Nghin c u H t nhn chu u (CERN) tr thnh cng vi c quen thu c n m c cc nh v t l cam ch c r ng h c th s m b t u http://thuvienvatly.com 8

nh ng th nghi m trn tng ng ph n v t ch t hi m g p ny c a nguyn t hydrogen l theo l i cc nh nghin c u t i tr ng i h c California, Berkeley. Chng ti b t gi cc nguyn t ph n hydrogen trong th i gian ko di n 1000 giy, l th i gian mi mi trong th gi i c a ngnh v t l h t nng l ng cao, theo l i Joel Fajans, gio s v t l t i tr ng i h c UC Berkeley, m t nh khoa h c t i Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley v l thnh vin c a th nghi m ALPHA (Thi t b V t l Laser Ph n hydrogen) t i CERN Geneva, Th y S. i khoa h c ALPHA c t l c xy d ng m t ci b y ph n hydrogen m i v i hi v ng r ng vo nm 2012 chng ta s c m t ci b y m i v i s truy xu t laser cho php cc th nghi m quang ph h c trn cc ph n nguyn t , ng ni. Fajan v i ALPHA, trong c Jonathan Wurtele, gio s v t l t i UC Berkeley, cng b nh ng thnh cng m i nh t c a h trn s ra tr c tuy n ngy 5 thng 6 v s in c a t p ch Nature Physics. Fajans, Wurtele cng cc nghin c u sinh c a h gi vai tr tr ng y u trong vi c thi t k ci b y ph n v t ch t v nh ng phng di n khc c a th nghi m trn. Bi bo c a h t ng thu t r ng trong m t lo t php o ti n hnh h i nm ngoi, i b t gi 112 ph n nguyn t trong th i gian t m t ph n nm c a m t giy n 1000 giy, t c 16 pht 40 giy. K t th nghi m u tin b t gi thnh cng cc nguyn t ph n hydrogen vo nm 2009, cc nh nghin c u b t gi t ng c ng 309 nguyn t . Chng ti mu n c th b y m t nghn nguyn t trong m t nghn giy, nhng chng ti v n c th kh i ng cc th nghi m laser v vi sng kh o st tnh ch t c a cc ph n nguyn t , Fajan ni. H i thng 11 nm 2010, Fajans, Wurtele v i ALPHA bo co s li u u tin c a h v ph n hydrogen b b t gi : 38 ph n nguyn t b b t gi trong th i gian hn m t ph n m i c a m t giy i v i t ng ph n nguyn t . Tuy nhin, h thnh cng trong vi c b t gi m t ph n nguyn t ch trong 10 l n th . V cu i nh ng th nghi m c a nm tr c, h ang b t gi c m t ph n nguyn t trong g n nh m i l n th , v c th gi cc ph n nguyn t trong b y trong th i gian lu nh h mong mu n. Trn th c t , vi c b t gi 10-30 pht s lu cho a s cc th nghi m, mi n l cc ph n nguyn t trong tr ng thi nng l ng th p nh t, hay tr ng thi c b n, c a chng. Nh ng ph n nguyn t ny s gi ng h t nh nh ng nguyn t hydrogen v t ch t bnh th ng, nn chng ti m b o ton b chng trong tr ng thi c b n sau m t giy ng h , Wurtele ni. y c kh nng l nh ng ph n nguyn t tr ng thi c b n b sung thm. u tin t ng c t o ra, Fajan
Trong m t nguyn t ph n hydrogen (trn), m t ph n electron tch i n dng, hay positron, quay xung quanh m t ph n proton tch i n m: nh qua gng c a nguyn t hydrogen bnh th ng (d i). nh: Chukman So, Wurtele Research Group
Ph n v t ch t l m t cu b n v n ph i c t o ra v i l ng ngang b ng v i v t ch t bnh th ng trong Big Bang khai sinh ra v tr h i 13,6 t nm v tr c. Tuy nhin, ngy nay, khng c b ng ch ng c a thin h hay m my ph n v t ch t no h t, v ph n v t ch t hi m khi c trng th y, ho c ch trng th y trong nh ng kho ng th i gian ng n, th d trong m t s phn r phng x tr c khi n phn h y trong m t va ch m v i v t ch t bnh th ng . V th , c mu n c a cc nh khoa h c l o c nh ng tnh ch t c a ph n nguyn t xc nh xem nh ng tng tc i n t v tng tch h p d n c a chng c gi ng h t v i tng tc c a v t ch t bnh th ng hay khng. M t m c tiu l ki m tra xem cc ph n nguyn t c tn tr ng i x ng CPT gi ng nh cc nguyn t bnh th ng hay khng. i x ng CPT ( i n tch-ch n l -th i gian) c ngha m t h t s hnh x theo ki u gi ng nh v tr trong gng n u nh c i n tch ng c l i v chuy n ng ng c chi u th i gian. M i d u hi u c a s ph v i x ng CPT s i h i ng i ta nghim tc suy ngh l i ki n th c c a chng ta v t nhin, pht bi u c a Jeffrey Hangst thu c tr ng i h c Aarhus an M ch, pht ngn vin cho th nghi m ALPHA. Nhng m t n a v tr b th t l c, nn m t s ki u suy ngh l i r rng ang n m trn bn ngh s . ALPHA b t gi ph n hydrogen b ng cch tr n ph n proton t My gi m t c Ph n proton c a CERN v i positron ph n electron trong m t bu ng chn khng, trong chng k t h p thnh cc nguyn t ph n hydrogen. Ph n hydrogen trung ha l nh b giam c m bn trong m t ci chai t , khai thc nh ng moment t nh xu c a cc ph n nguyn t . Cc ph n nguyn t http://thuvienvatly.com 10

b b t gi c pht hi n ra b ng cch t t t tr ng i v cho php cc h t phn h y v i v t ch t bnh th ng, t o ra m t le sng. V s giam c m ph thu c vo moment t c a ph n hydrogen, nn n u spin c a ph n nguyn t b o, th n v t ra kh i chai t v phn h y v i m t nguyn t v t ch t bnh th ng. i u ny mang l i cho cc nh th nghi m m t phng th c d dng pht hi n ra tng tc c a nh sng hay vi sng v i ph n hydrogen, v photon t n s thch h p s lm spin c a ph n nguyn t o l t gi a up v down.
Hnh minh h a b y ALPHA b t gi cc nguyn t ph n hydrogen. nh: Chukman So
M c d i khoa h c b t gi ln t i ba nguyn t ph n hydrogen m i l n, nhng m c tiu l b t gi nhi u nguyn t hn trong kho ng th i gian lu thu c chnh xc th ng k l n hn trong cc php o.
11

Chng trnh h p tc ALPHA cng cng b trong m t bi bo trn Nature Physics r ng khoa h c o c s phn b nng l ng c a cc nguyn t ph n hydrogen b b y. i
Nghe c v khng th v g, nhng n l th nghi m u tin th c hi n v cc nguyn t ph n hydrogen b b y, Wurtele ni. Ma h ny, chng ti ang trong k ho ch ti n hnh nhi u th nghi m hn, v i vi sng. Hi v ng chng ti s o c s bi n thin c m ng do vi sng c a tr ng thi nguyn t c a cc ph n nguyn t . Ngu n: i h c California-Berkeley, PhysOrg.com
Cnh tay xo n c m i c a D i Ngn h
Ng i ta tin r ng c u trc c b n c a D i Ngn c hai cnh tay xo n c chnh xu t pht t hai u ng c nhau c a thanh trung tm d t gi a. Nhng ch nhn th y m t s ph n c a nh ng cnh tay nh ng o n mu xm l nh ng ph n cha pht hi n ra. nh: T. Dame D i Ngn h c a chng ta, gi ng nh nh ng thin h xo n c khc, c m t ci a v i nh ng cnh tay g m cc ngi sao, ch t kh v b i qut xung quanh thin h. http://thuvienvatly.com 12

M t tr i, Tri t, v h m t tr i n m trong m t o n v t ch t n m gi a hai hai cnh tay xo n c, chuy n ng t p th xung quanh thin h c li cch tm c a n 25.000 nm nh sng. V D i Ngn h ch a nh ng l ng th a th i b i b m lm ch n m t t m nhn quang h c c a chng ta, nn r t kh nghin c u thin h t m nhn c a chng ta bn trong a. V th , chi ti t c th c a nh ng cnh tay xo n c c a thin h c a chng ta cn m h hn nhi u so v i c u trc c a nh ng xo n c bn ngoi nh Andromeda, thin h cch xa vi tri u nm nh sng nhng v n n m pha trn m t ph ng b i m m t . Tuy nhin, nh ng b c sng v tuy n c th xuyn qua b i, v nh ng phn t nh carbon monoxide pht x v tuy n v t p trung trong nh ng cnh tay xo n c c a thin h l nh ng ci c c t t nghin c u c u trc c a chng. S d ng m t knh thin vn nh 1,2 mt trn mi ta nh khoa h c c a h Cambridge, cc nh thin vn CfA Tom Dame v Pat Thaddeus s d ng s pht x carbon monoxide tm ki m b ng ch ng c a nh ng cnh tay xo n c trong nh ng ph n xa xi nh t c a thin h, v pht hi n th y m t cnh tay xo n c l n m i r i rc nh ng m kh phn t c. Cc nh khoa h c CfA xu t r ng xo n c m i trn n m u xa c a Cnh tay ScutumCentaurus, m t trong hai cnh tay xo n c chnh c cho l xu t pht t hai u ng c nhau c a thanh trung tm c a thin h c a chng ta (xem hnh). N u xu t c a h c xc nh n, th n s ch ng minh r ng D i Ngn h c m t i x ng p m t, v i cnh tay m i l ph n i x ng c a Cnh tay Perseus g n . Ngu n: PhysOrg.com
Th c plasmon o nh ng kho ng cch c c nh 3D

Ci th c plasmon 3D u tin v a c cc nh nghin c u M, c, v Php cng b . Cho n nay, nh ng d ng c o c nano nh v y b h n ch v i vi c o kho ng cch ch theo m t chi u, ngha l khng th dng chng theo di nh ng qu trnh ba chi u trong v t ch t s ng ho c v t ch t m m. B c m bi n m i trn c th t ra h u ch trong vi c theo di nh ng bi n i c u trc trong nh ng m u sinh v t, th d nh s g p n p protein v cc tng tc ADN. Cc kim lo i c th h p th nh sng b ng cch t o ra nh ng plasmon, l nh ng kch thch t p th gi ng nh h t c a cc electron d n t i b m t kim lo i. M t ci http://thuvienvatly.com
th c plasmon 1D khai thc th c t l s c ng h ng plasmon c a hai h t nano kim lo i k t h p v i nhau khi chng g n nhau. Ph c a nh sng i cng v i nh ng plasmon b d ch chuy n nhi u v pha u xanh ho c u ty thu c vo cc h t nano g n nhau hay xa nhau bao nhiu. Th d , trong nh ng nghin c u tr c y, hai h t nano vng c n i v i nhau qua m t chu i ADN. Sau , khi thm vo m t chu i xo n kp ADN b sung, cc nh nghin c u quan st th y m t s l ch xanh ng k trong quang ph nh sng c a cc c ng h ng plasmon. V chu i xo n kp ADN b n hn nhi u so v i m t chu i ring l , nn cc h t nano b y ra xa nhau ngha l, kho ng cch gi a chng tr nn l n hn. B ng cch lin t c theo di quang ph c a cc h t vng, ng i ta c th ghi l i c c ch ng l c h c c a s lai gi ng ADN.
13

Nh ng ch ng que nano vng Laura Na Liu t i Phng th nghi m qu c gia Lawrence Berkeley (M) cng cc ng nghi p t i tr ng i h c Stuttgart v i h c Blaise Pascal Aubire m r ng khi ni m ny n ho t ng c trong khun kh 3D. Trong ci th c plasmon m i c a h , cc nh nghin c u s d ng m t ch ng g m nm que nano vng s p thnh hnh ch H v i que chnh gi a ng vai tr l nt ngang c a ch H (xem hnh). Hai c p que kia c ch n sao cho chng tc d ng nh ci anten t c c i v i sng nh sng nhn th y. Khi g n cc phn t sinh h c v i c u trc trn, que chnh gi a hay anten t c c chuy n ng tng i so v i nhau, nn k t qu l c th o c s d ch chuy n cc c ng h ng plasmon c a h , gi ng h t nh m t ci th c 1D. Cc nh nghin c u ch t o c u trc c a h b ng k thu t in kh c chm electron chnh xc cao v k thu t nano x p ch ng t ng l p m t. So v i i tc 1D c a n, ci th c c a chng ti mang l i thm nh ng m c t do th d nh quay, xo n v nghing pht hi n ra hnh tr ng ng l c h c c a cc th c th sinh h c, Liu pht bi u. Th h m i th c plasmon Theo cc nh nghin c u, khi ni m trn c th p d ng cho nh ng vi tinh th kim lo i c thn n i v i nhau b i oligonucleotide ho c peptide. i u ny c th d n t i m t th h m i c a th c plasmon c kh nng theo di nh ng s ki n x y ra trong nhi u bi n i phn t v m a d ng trong khun kh 3D. Nh ng bi n i nh v y bao g m ADN tng tc v i enzyme ho c protein, protein g p n p v c ch ng l c h c c a chuy n ng peptide, v dao ng n h i c a cc mng t bo trong c th s ng, ch l m i k m t s m thi. http://thuvienvatly.com
Hnh minh h a cch th c th c plasmon 3D o ADN. ( nh: AAAS/Science)
Cc h t nano kim lo i c kch c khc nhau cn c th g n vo nh ng v tr khc nhau trn ADN ho c protein v m i n v kim lo i nh v y c th chuy n ng n l ho c chuy n ng t p th trong khng gian ba chi u, Liu gi i thch. i nghin c u hi v ng ch t o c th c plasmon 3D b ng cc lin k t ha sinh. Khi ni m trn cn c th m r ng cho nh ng c u trc plasmon ph c t p hn, theo l i Carsten Snnichsen t i tr ng i h c Johannes Gutenberg Mainz, c. Nghin c u cng b trn t p ch Science 332 1407. Ngu n: physicsworld.com 14
Pht hi n c ch siu d n th ba
nhi t phng v n l m t thch th c chnh trong nghin c u v t l: n s cch m ng ha ngnh i n t h c v cc d ng c i n c th ho t ng m khng t n hao nng l ng. S siu d n m t ch t pht sinh khi hai electron lin k t v i nhau thnh ci g i l c p Cooper. S ghp c p ny d n t i m t khe tr ng trong ph nng l ng c a ch t li u siu d n, lm cho cc electron khng nh y v i nh ng c ch gy ra i n tr . Cc electron c th lin k t thnh c p Cooper theo nh ng cch khc nhau, d n t i nh ng lo i ch t siu d n khc nhau. Cho n cng trnh nghin c u c a Takahiro Shimojima t i tr ng i h c Tokyo cng cc ng nghi p c a ng, trong c nh ng nh nghin c u thu cTrung tm RIKEN SPring-8 Harima, cc ch t li u siu d n c chia lm hai nhm chnh. Trong nh ng ch t siu d n c i n, ho t ng nhi t r t th p, cc dao ng c a nguyn t trong m ng tinh th c a ch t li u cung c p manh m i thi t y u cho s ghp c p. cuprate, nh ng h p ch t siu d n nhi t cao ban u, cc tng tc t ho t ng trn spin c a electron gy ra s ghp c p siu d n (Hnh 1). nh ng ch t siu d n nhi t cao pnictide, cc nh v t l cho r ng c ch cn b n l gi ng v i c ch i v i cuprate, nhng nh ng k t qu th c nghi m mu thu n nhau cho th y c ch chnh xc l ci cn gy tranh ci. nghin c u c ch ghp c p cn gy tranh ci ny c a pnictide, cc nh khoa h c nghin c u tnh ch t c a khe i n t c a ch t li u trn. Nh m t b laser nng l ng cao c nh t v nh ho t ng trn nh ng tinh th laser r t hi m m ch c vi ba phng th nghi m trn th gi i c c, cc th nghi m c a h gi i quy t c nh ng v n ny m t cch r rng, chi ti t n cha c ti n l . 15
Hnh 1: Ba lo i keo n i cho electron siu d n: cc dao ng m ng (trn), spin electron (gi a), v cc thng ging gi hai orbital electron (zx v yz) (d i). Nh ng qu c u mu vng bi u di n cc c p Cooper electron. nh: Shik Shin
Cu c tranh lu n v c ch gy ra s siu d n m t h ch t li u g i l pnictide c m t i nghin c u ng i Nh t B n v Trung Qu c gi i quy t. S siu d n pnictide m i c khm ph ra g n y, v chng thu c v ci g i l ch t siu d n nhi t cao. M c d tn g i c a chng nh v y, nhng nhi t m chng ho t ng nh ch t siu d n v n th p hn nhi t phng r t nhi u. Nh n ra s siu d n http://thuvienvatly.com

Shimojima v cc ng nghi p b t ng pht hi n ra r ng s tng tc gi a cc spin electron khng lm cho cc electron hnh thnh nn c p Cooper pnictide. Thay vo , s ghp c p c trung gian b i nh ng m my electron bao xung quanh nhn nguyn t . M t s ci g i l orbital nguyn t ny c nng l ng b ng nhau, lm cho cc tng tc v thng ging electron m nh trung chuy n s siu d n. K t qu ny c th kch thch ng i ta khm ph ra nh ng ch t siu d n m i ho t ng trn c ch ny. Cng trnh c a chng ti xc l p r ng cc orbital electron l lo i keo n i ghp c p th ba cho cc c p electron trong ch t siu d n, ti p theo cc dao ng m ng v spin elecron, Shimojima gi i thch. Chng ti tin r ng k t qu ny l m t b c ti n b h ng n gi c m thu c s siu d n nhi t phng, ng k t lu n. Ngu n: RIKEN, PhysOrg.com
Hacker tr m kha l ng t
Va li thi t b m cc nh nghin c u Singapore/Trondheim s d ng l ng t . ( nh: NTNU Info/Geir Mogen)
nghe tr m trn m t ng truy n kha
Trong khi trn nguyn t c l khng th b kha, nhng c bi t m t m l ng t c nh c i m trong th c t . M t thi u st nh v y v a c minh h a tr c quan b i cc nh v t l Singapore v Na Uy. H c th sao l i m t kha l ng t b m t m khng l s hi n di n c a h tr c ng i g i ho c ng i nh n. Cc nh nghin c u hi n ang tm cch lo i b l h ng m h v a tm th y . http://thuvienvatly.com 16

M t m l ng t l s m ha tin nh n, s d ng m t kha l b m t c nu ra b i nguyn l c l ng t - r ng tc d ng c a php o nh h ng n h c o. Trong m t k ho ch ph bi n, ng i g i Alice g i i m t kha d i d ng m t chu i photon c thn b phn c c n ng i nh n Bob. Alice lm phn c c t ng photon m t cch ng u nhin b ng m t b phn c c ngang- ng ho c m t b phn c c c hai tr c cho nhau. Bob pht hi n ra t ng photon cng b ng cch ch n ng u nhin m t trong hai b phn c c khc nhau . N u Bob ch n b phn c c gi ng nh Alice, th anh ta d t khot s o c s phn c c ng c a m t photon cho tr c. Tuy nhin, nh nguyn l b t nh cho bi t, c 50% kh nng anh ta s ch n sai. M t khi anh ta th c hi n m i php o, Bob yu c u Alice cho bi t trn m t knh m r ng c ta dng nh ng b phn c c no cho t ng photon v anh ta ch gi l i k t qu c a nh ng php o m anh ta ch n c b phn c c ng, v chu i k t qu ny tr thnh kha l ng t . Pht gic Eve M t k nghe tr m, Eve, ng i tm cch o s phn c c c a nh ng photon m Alice g i i, s l s hi n di n c a c ta v, cho tr c chu i photon di, xc su t c ta on ng chu i phn c c c a Alice trn th c t l b ng khng. Khi c ta th c hi n nh ng php o khng ng, c ta lm ng u nhin ha s phn c c . i u ny c ngha l trong m t s tr ng h p m Bob th c hi n php o ng, anh ta thu l y m t k t qu sai. Cho nn, m t l n n a trao i t do v i Alice v so snh m t t p con nh c a kha, Bob nh n ra c m t k th ba n u nh t p con c sai st. Christian Kurtsiefer v cc ng nghi p t i tr ng i h c qu c gia Singapore v cc nh nghin c u t i tr ng i h c Trondheim (Na Uy) v a tm ra m t phng php gi u i s nghe tr m c a Eve b ng cch khai thc m t nh c i m trong nh ng my d photon c thn dng trong nhi u my nh n m t m l ng t c m t trn th tr ng. Phng pho ny cho Eve s d ng m t nh sng r c r lm m m t b n quang diode tuy t l m Bob dng pht hi n ra cc photon t ng tr ng thi trong s b n tr ng thi phn c c khc nhau . Cc quang diode b m ha khng cn nh y v i photon c thn n a, m thay vo chng hnh x gi ng nh nh ng my d c i n sinh ra m t dng i n t l v i c ng c a nh sng t i v ph n ng v i cc xung nh sng v t trn m t ng ng c ng nh t nh no . Cc my d sng gi ng nh m t ng i v y, ban m chng h u nh c th phn bi t m i photon c thn nhng ban ngy th khng th nh th v chng b ng p trong nh sng, pht bi u c a Vadim Makarov thu c i Trondheim. Alice v Bob khng bi t Eve ch n dng t ng photon m Alice g i i v o chng b ng nh ng b phn c c ch n ng u nhin. V i m i php o, Eve g i i m t xung sng r c, v t trn ng ng c ng sng v c s phn c c gi ng nh photon c o, n my nh n c a Bob. Thao tc ny lo i b kh nng c a Bob ch n ng u nhin nh ng b phn c c cho t ng php o. Thay vo , anh ta b rng bu c v i chu i phn c c gi ng nh ci Eve thu c. i u ny c ngha l khi Bob v Alice cng khai so snh t p con c a kha, h khng tm th y sai st no. Ni cch khc, Eve tm ra kha m v n gi u m t khi lm nh v y. http://thuvienvatly.com 17

Kurtsiefer cng cc ng nghi p t n cng m t ng truy n cp quang 290 mt hi n c trong khu tr ng s c a tr ng i h c qu c gia Singapore. S d ng thi t b l p v a trong m t ci va li, h ch n dng cc photon c thn truy n d c theo s i quang v sau pht i tr l i nh ng xung nh sng r c tng ng. Trong kho ng th i gian 5 pht, h ch n dng hn tm tri u photon v sau cho truy n ti p i nh ng xung sng tng ng, v i m i xung n c Bob ghi nh n trong my d thch h p. y khng ph i l th nghi m u tin cho th y m t kha l ng t c th b sao chp ln lt. Trong ba nm tr c y, Hoi-Kwong Lo tr ng i h c Toronto (Canada) v cc ng nghi p ch ng minh m t s l h ng trong m t h m t m l ng t thng m i, trong khi h i nm ngoi nhm nghin c u c a Kurtsiefer ch ra r ng nh ng h thng m i c th b v hi u ha b ng nh sng r c r . Nhng, theo Makarov, cng trnh m i nh t ny l l n u tin ng i ta t o ra m t k nghe tr m l ng t hon ch nh v th c s nh c p m t kha l ng t . Tr c y, chng ti ch ng t r ng nh ng h m t m l ng t l c th b t n cng, ng gi i thch, v nay chng ti ch ng t r ng kh nng b t n cng ny c th khai thc trn th c t . Tuy nhin, Makarov tin r ng kh nng b t n cng ny c th kh c ph c c. M t gi i php kh d l t m t ngu n photon c thn nh ngay pha tr c cc my d c a Bob v b t n ho t ng nh ng kho ng th i gian ng u nhin m b o r ng cc my d c th v n ghi nh n t ng photon ring l . N u cc my d lin t c b tr c tr c, th ng i i u khi n my s nh n ra Eve. Ton b m c ch c a nghin c u c a chng ti l c g ng lm cho m t m l ng t an ton hn, Makarov ni. M i cng ngh b o m t u tr i qua pha ch ng minh ny. Nicolas Gisin, m t nh v t l t i tr ng i h c Geneva Th y S v l nh ng sng l p c a hng s n xu t m t m l ng t ID Quantique, hoan nghnh nghin c u m i trn. ng cho bi t cng ti c a ng hi n pht tri n nh ng php o ph n cng i ph v i nh ng v t n cng nh th . Phng php duy nh t b o m th c hi n t t m t m l ng t l thng qua nh ng php o ki m tra c l p, ng ni. Theo ngha ny, cc hacker l ng t lm m t cng vi c r t c ch. Ngu n: physicsworld.com
18
Pht hi n h hnh tinh k l
nh minh h a sao i UZ For v hnh tinh.
M t i nh thin vn, trong c ti n s Gavin Ramsay thu c i thin vn Armagh, v a tm th y b ng ch ng cho th y s t n t i c a m t h hnh tinh khc th ng. Hai hnh tinh kh ng l d ng nh ang quay kho ng cch b ng nhau xung quanh m t h sao i nh , c, ang tng tc g i tn l UZ For h g m hai ngi sao nh quay xung quanh xung quanh nhau c li r t g n nhau. N u c xc nh n, y s l m t th d c a m t h hnh tinh r t m i l . Hai ngi sao, m t sao ln tr ng v ngi sao kia l sao ln , nh hn nhi u so v i M t tr i c a chng ta v ang quay xung quanh nhau c li r t g n nhau, nn ch m t ch ng hai gi ng h chng hon thnh m t vng qu o. C p i th t s c th t v a bn trong M t tr i c a chng ta! Th t tnh c , h sao nh h ng sao cho ngi sao ny i qua pha tr c ngi sao kia trong m i vng qu o khi nhn t http://thuvienvatly.com
Tri t, gy ra s che khu t l n nhau cho php cc tnh ch t c a h c xc nh r t chnh xc. Nhng cc nh nghin c u lu r ng nh ng s khe khu t x y ra khng chnh xc cho l m. Thay vo , chng th nh tho ng qu s m v i khi qu mu n. i u ny khi n h xu t r ng s c m t c a hai hnh tinh kh ng l , chng c l c ko gi t h p d n lm cho qu o c a hai ngi sao l c l trong khng gian v v th gy ra s bi n i nh trong th i gian o c gi a nh ng l n che khu t. Theo nh ng tnh ton c a h , kh i l ng c a hai hnh tinh t nh t ph i b ng tm v su l n kh i l ng c a M c tinh, v chng s ph i c nm v m i su nm quay xung quanh hai ngi sao gi a. H sao qu xa nn khng th ch p nh tr c ti p nh ng hnh tinh ny.
19

H sao ang tng tc trn, tn g i l UZ For do v tr c a n n m trong chm sao phng nam Fornax, t o ra m t mi tr ng c c k kh c nghi t cho cc hnh tinh. Do s g n nhau c a chng, l c h p d n c a ngi sao ln tr ng n ng hn, nhng nh hn nhi u, lin t c nh c p v t ch t t b m t c a ngi sao ln thnh m t dng lin t c. Dng v t ch t ny va ch m v i b m t c a sao ln tr ng, ni n nng ln n hng tri u Kelvin, lm ton b h hnh tinh ng p l v i l ng tia X ch t chc nhi u v k . Khm ph trn c th c hi n qua nh ng quan st m i t Knh thin vn L n Nam chu Phi (SALT) cng v i d li u lu tr c a 27 nm thu th p t nhi u i thin vn v v tinh quay xung quanh Tri t. i thin vn Armagh truy c p SALT qua t cch thnh vin c a SALT Consortium Anh qu c. Nghin c u thin vn t i Armagh c ti tr t B Vn ha, Ngh thu t v Gi i tr B c Ireland. Ngu n: i thin vn Armagh, PhysOrg.com
T tr ng lm gi m
nh t trong mu
nh minh h a cc t bo h ng c u ang chuy n ( nh: iStockphoto.com/spanteldotru)
ng trong m t m ch mu.
20

Cc nh nghin c u M kh ng nh r ng vi c a m t ng i vo trong t tr ng c th lm gi m nguy c m c b nh tim do s khi thng dng mu i kh p c th h . Trong khi nghin c u trn hi n nay ch m i l m t minh ch ng trn nguyn t c, nhng cc nh nghin c u tin r ng k thu t c a h cu i cng c th mang l i m t gi i php thay th cho thu c dng trong i u tr nhi u ch ng b nh tim. Cn au tim c th xu t hi n v nhi u nguyn do khc nhau. Nhng nghin c u cho th y m i tnh tr ng m ch mu nh th c lin quan v i nhau b i m t tri u ch ng chung l nh t trong mu cao. Nh ng lo i thu c nh aspirin th ng c k toa gip h b t nh t trong mu, nhng nh ng lo i thu c ny c nh ng tc d ng ph khng mong mu n th ng lin quan n s kch thch d dy. Gi th m t gi i php thay th cho thu c c l n m trong t m tay sau nghin c u m i y c a Rongjia Tao t i tr ng i h c Temple cng ng i ng nghi p c a ng, Ke Huang t i tr ng i h c Michigan. Trong th nghi m c a h , Tao v Huang ch ng minh r ng vi c tc d ng m t xung t 1,3 T ln m t m u mu nh c th lm gi m ng k nh t c a n. Kho ng 8 ml mu v i nh t 7 centipoise (cp) trn gi i h n kh e m nh c gi nhi t c th (37oC) trong m t ng th . ng th t o nn m t ph n c a m t d ng c g i l nh t k mao d n dng o nh t. Sau , m u c a vo m t t tr ng song song v i h ng dng mu ch y qua m t cu n dy qu n vng quanh ra c a ng th . Sau m t pht tc d ng t , nh t c a mu gi m i 33% n 4,75 cp. V i khng cn t tr ng tc d ng n a, nh t ch tng ln cht t n 5,4 cp sau 200 pht, gi tr v n n m trong gi i h n kh e m nh.
Sau tc d ng c a m t t tr ng m nh 1,33 T, cc t bo h ng c u t p trung l i t o ra nh ng chu i di. nh ch p b ng knh hi n vi quang h c. ( nh: Rongjia Tao)
Trong m t bi bo g i ng trn t p ch Physical Review E, cc nh nghin c u m t hi u ng trn c kh nng b gy ra b i s ph n ng c a cc t bo h ng c u nh th no. Nh ng t bo ch a nhi u s t ny l lo i t bo mu phong ph nh t v chng gi vai tr hng u trong vi c v n chuy n oxygen i kh p c th . Trong s c m t c a m t t tr ng m nh, cc t bo h ng c u t o thnh nh ng chu i t s p th ng hng v i ng s c t . Qu trnh ny c th cho php t bo i trong mu theo ki u trn hn, do lm gi m nh t c a mu. Ti n n th nghi m lm sng
Tao cho bi t ng i b nh c th an ton khi ch u tc d ng c a t tr ng ln t i 3 T. ng d nh ti p t c pht tri n nghin c u trn b ng cch ki m tra dng mu ch y d i t tr ng trong nh ng ng mao d n c kch c b ng v i m ch mu. ng cn c k ho ch xin m t kho n ti tr l n t Vi n Y t qu c gia M cho php th c hi n nh ng th nghi m lm sng. Kalvis Jansons, m t nh ton h c t i tr ng i h c College London, tin r ng cc nh nghin c u trn c l ang trong ti n trnh r t l th. N u tc d ng trn th t s t n t i, th theo ti th y s ch ng kh khn g i v i vi c s d ng n trong c c u lm sng, ng ni. Nhng ng cng tin r ng c n ph i nghin c u nhi u thm n a ch ng minh qu trnh trn l 21

an ton. Th d , n c d n t i nh ng c c ngh n trong mu hay khng?, ng ni. Giacinto Scoles, m t nh khoa h c v t li u t i tr ng i h c Princeton, ng i pht tri n cc ng d ng y khoa, th tin r ng c s khao kht l n trong c ng ng y khoa i v i lo i sng ki n g c v t l h c ny. Ti tin cng trnh nghin c u trn lm pht sinh r t nhi u cu h i l th v m t lnh v c nghin c u m i c m ra, ng ni. Nhng c ng ng y khoa v n s c n b thuy t ph c v nhu c u i v i cng ngh m i trn v v s an ton c a n. Tammy Ustet, m t bc s chuyn nghin c u b nh th p kh p t i tr ng i h c Chicago, tin r ng tiu i m chnh v n l vi c x l cc nguyn nhn gy ra b nh tim m ch. Vi c i u tr tri u ch ng l c c k quan tr ng, nhng vi c i u tr cn nguyn l cch t t nh t khai thng tri u ch ng, b ni. Ngu n: physicsworld.com
Tm th y dng i n l n nh t trong v tr
M t vi v t ch t v tr cch xa chng ta 2 t nm nh sng ang mang dng i n cao nh t t tr c n nay m ng i ta t ng th y: 1018 ampere, tng ng v i m t nghn t c st.
Ngu n nng l ng chnh cho vi v t ch t pht ra t thin h 3C303 (ch m gi a hnh) l m t dng i n ch ng 1018 ampere (hay m t exa-ampere). nh: Leahy and Perley (1991)
Philipp Kronberg thu c tr ng i h c Toronto Canada v cc ng nghi p o s s p th ng hng c a cc sng v tuy n xung quanh m t thin h tn l 3C303, thin h c m t vi v t ch t kh ng l phng ra t li c a n. H nhn th y m t s thay i t ng t s th ng hng c a cc sng v tuy n y v i vi v t ch t. y l m t d u hi u r rng c a m t dng i n, Kronberg ni. i nghin c u ngh r ng t tr ng do m t l en kh ng l n m t i tm c a thin h trn ang t o ra dng i n , n m nh th p sng vi v t ch t v li n i trong khng ch t kh gi a cc sao ra n kho ng cch ch ng 150.000 nm nh sng (arxiv.org/abs/1106.1397). Ngu n: New Scientist
22
Ch p c hm sng c a h t photon
Trong cch hi u chnh th ng c a c h c l ng t , hm sng hm ch a nh ng ki n th c t i a m ng i ta bi t v tr ng thi c a m t h . N xc nh xc su t thu c nh ng k t qu khc nhau khi th c hi n nh ng php o trn cc bi n ng l c c a h nh v tr hay xung l ng c a n. Tuy nhin, vi c o hm sng l cng vi c ch ng d dng g. Nh nguyn l b t nh Heisenberg, vi c o m t h l ng t m khng lm h ng n tr c khi hm sng hon ton c bi t r l i u c v nh khng th . Nay v i m t cch ti p c n v i php o l ng t , Jeff Lundeen v i c a ng thu c H i ng Nghin c u Qu c gia Canada l n u tin o c tr c ti p hm sng c a nh ng photon c thn y h t nhau. Th c hi n php o trn ch m t b n sao c a h - th d ch m t photon c thn thi mang l i cho chng ta m t ph n c a hm sng. Tuy nhin, php o ph i c l p l i nhi u l n trn t p h p nh ng photon y h t nhau thu th p thng tin xy d ng nn ton b hm sng. D ng php o gin ti p ny g i l x ch p l ng t v th nh tho ng c s d ng. Ghi l i nh ng g n sng Lundeen v von x ch p v i vi c l p b n v hnh d ng c a m t g n sng trn m t h (hm sng) b ng cch ch p nhanh bng c a cc g n sng trn y h . b ng cch k t h p thng tin t nhi u nh ch p nhanh, hnh d ng c a g n sng c th c suy lu n ra. Tuy nhin, trong x ch p l ng t , m i php o ch p nhanh l qu m nh nn n ph h ng g n sng v qu trnh ph i c l p l i v i nh ng g n sng y h t http://thuvienvatly.com
nhau. Ngoi b n ch t tri t tiu, nh ng hm sng nh t nh nh orbital nguyn t ho c phn t khng th xc nh b ng x ch p. Thay v t p trung vo cc bng, i nghin c u nu ra m t phng php kh o st tr c ti p c ph n th c v ph n o c a hm sng c a m t t p h p photon. Phng php xy d ng trn khi ni m php o y u, phng php c s d ng trong th i gian g n y o m t s h l ng t - v khng ph h y hm sng.
Hm sng c a m t photon, ch a m i thng tin v n t i b t k th i i m no, c minh h a mu trong nh minh h a ny, l ng trong nh ch p h th ng thi t b th nghi m m Lundeen v i c a ng s d ng. ( nh: Jeff Lundeen v Charles Bamber)
23

Ki n th c hm sng c a chng ta kh tr u t ng v khng c m t nh ngha gio khoa chnh th c no, Lundeen ni. Chng ti quy t nh lao vo phng php o y u, b t ch p cc nh khoa h c th n tr ng v i n nh th no. Lundeen gi i thch r ng m c d l thuy t o y u c pht tri n h i th p nin 1980, nhng n b nhi u nh nghin c u b qua v n mang l i nh ng k t qu k l l n hn nhi u so v i trng i. Nguyn nhn cho nh ng k t qu b t ng l m i php o y u cho ta m t s ph c n c m t ph n th c v m t ph n o. Nh ng php o nh nhng L thuy t o y u pht bi u r ng c th ti n hnh o nh nhng hay y u t m t h l ng t v thu l y m t s thng tin v m t tnh ch t (th d , v tr) m khng gy nhi u g ng k i v i tnh ch t b sung (xung l ng) v do khng nh h ng n s ti n tri n tng lai c a h . M c d thng tin thu c trong t ng php o l r t nh , nhng n u l y trung bnh nhi u php o s mang l i m t c tnh chnh xc c a s o c a tnh ch t m khng lm sai l ch gi tr cu i cng c a n. i v i m t php o l ng t thng th ng, h c o c k t h p v i m t tr ng thi khc c th xem l kim ch th . Ng i ta thu l y thng tin v tnh ch t c o b ng cch quan st s bi n i v tr c a kim ch . Ni chung, y c xem l m t php o m nh v c t s ch ng l n gi a v tr ban u v v tr cu i cng c a kim ch th . S d tm photon CCD, ch ng h n, s lm kim ch th nh y t khng photon n m t photon nhng k t qu l lm h ng m t photon . Trong m t php o y u, v n di n ra ng c l i, v i v tr cu i cng c a kim ch th ch ng l n v i ph m vi l n so v i v tr ban u c a n. Trong php o m i nghin c u ti n hnh, ph n th c c a hm http://thuvienvatly.com sng c cho b i m t s l ch nh c a kim ch th lin h v i v tr c a photon. Ph n o c a hm sng c cho b i m t s l ch nh c a kim ch th lin h v i xung l ng c a photon. V th , v tr c o y u trong khi xung l ng c o m nh. B n b c c b n Th nghi m c b n b c c b n. Th nh t l t o ra m t dng photon c thn v i hm sng y h t nhau. Ci h u nh khng th l o m t hm sng v i ch m t b n sao c a m t h l ng t (th d m t photon), y l ci chng ti g n nh ch c ch n, Lundeen gi i thch. i nghin c u s d ng m t chm laser t t d n ho c m t qu trnh g i l o ng c tham s t pht (SPDC) t o ra dng photon c a mnh. B c ti p theo l b tr php o y u c a v tr ngang c a photon b ng cch gy ra m t s quay tr ng thi phn c c c a t ng photon i m t l ng r t nh - 10o s d ng m t tinh th th ch anh. V s bi n i phn c c l nh , nn h khng b nh h ng g nhi u. Sau , cc photon c chu n tr c v ch nh ng photon chuy n ng theo m t h ng c bi t m i c d ra m t qu trnh g i l h u ch n l c. y l php o m nh. Trong b c cu i cng, php o y u c th c hi n b ng cch o hai lo i phn c c th t s x y ra nh ng photon h u chu n tr c. Ph n th c c a s o l l ng chuy n ng quay tuy n tnh th t s x y ra v ph n o c cho b i chuy n ng quay trn ho c eliptic c a s phn c c x y ra. Nh ng gi tr ny k t h p l i cho s o y u c a hm sng. Cc nh nghin c u l p l i php o v i nh ng photon c hm sng khc nhau xc nh n chnh xc c a cc k t qu .
24

T t hn x ch p? Lundeen cho bi t t -s -tn-hi u-so-v inhi u c a th nghi m c a i kh t t. Th t v y, ng cho bi t m t l i th quan tr ng c a k thu t o y u l cc k t qu c khu ch i ln. Do , n c th t ra c bi t h u ch trong vi c nghin c u nh ng h hi n nay r t kh o. Trong khi ng tin r ng s v n cn t d ng v cho k thu t x ch p, nhng Lundeen c m th y nh ng h nh t nh s h ng l i t k thu t m i c a ng s d ng. Trong khi x ch p l m t php o t ng th hn l m t s ti hi n c a hm sng, th php o c a chng ti l nh x v tr c ti p, ng gi i thch. L i ch n gi n c a nghin c u c a chng ti l hi n nay chng ti c m t nh ngha gio khoa c a m t hm sng... m t th l thi t y u. Nghin c u cng b trn t p ch Nature. Ngu n: physicsworld.com
Quark v t do
hai nghn t
Phin b n m i nh t c a bi u pha QCD. Ranh gi i gi a pha nhi t th p (hadron tnh) v pha plasma quarkgluon nhi t cao c nh d u mu en. H p vung trn ng li n nt ch ra i m t i h n cha-tm-ra, ni cc pha c th ng th i t n t i. Neutron, proton v nh ng h t v t ch t bnh th ng (k c cc h t ph n v t ch t) c pht hi n sau khi chng ra kh i nh ng qu c u l a gy ra b i nh ng va ch m ion n ng nh t i RHIC, th hi n b ng ng t nt. Pha bn ph i l vng siu d n mu c th c.
25

Cc nh v t l M, n v Trung Qu c tnh c r ng quark v gluon c th v t do kh i ni giam c m c a chng bn trong proton v neutron nhi t ch ng hai nghn t Kelvin b ng nhi t c a v tr lc m t ph n nh c a m t giy sau Big Bang. Cc nh nghin c u i n con s ny b ng cch k t h p k t qu c a nh ng tnh ton trn siu my tnh v cc th nghi m va ch m ion n ng. H cho bi t k t qu trn t ki n th c c a chng ta v v t ch t quark trn m t n n t ng ch c ch n hn. Theo m hnh Big Bang, v tr th i r t s khai ch a y plasma quark-gluon, trong cc quark v gluon (h t mang l c h t nhn m nh) t n t i nh nh ng th c th c l p. L c m nh gi a cc quark tng nhanh theo kho ng cch, ngha l cc quark c n nh ng l ng nng l ng l n duy tr t do v do kh i plasma ch c th t n t i nh ng nhi t c c cao. Khi v tr ch kho ng m t ph n tri u c a m t giy tu i, n ngu i n m c cc quark v gluon k t h p thnh nh ng h t h n h p nh proton v neutron. Tuy nhin, nhi t chnh xc ny l bao nhiu th khng d g tnh c. L thuy t s c ng l c h c l ng t (QCD) gi i thch tng tc c a cc quark v gluon c c t t nh ng kho ng cch r t nh , thch h p v i nh ng va ch m x y ra bn trong My Va ch m Hadron L n (LHC) t i Geneva CERN. Nhng nh ng kho ng cch l n hn c trng c a plasma quarkgluon, QCD th t b i v n khng th gi i thch m i tng tc thnh ph n, bao g m nhi u c p h t o quark v ph n quark. Cho nn, cc nh v t l s d ng m t s g n ng c a l thuy t trn g i l QCD m ng, trong s ph c t p c a nh ng tng tc quark-gluon c h n ch b i s phn chia khng-th i gian thnh nh ng phn o n c th ki m sot c. Nay Nu Xu thu c tr ng i h c Cng l p Trung Trung Hoa v Phng th nghi m http://thuvienvatly.com qu c gia Lawrence Berkeley California v cc ng nghi p thu c gi tr c a m t trong nh ng thng s ch ch t c a QCD m ng. H s d ng cc k t qu thu t my d STAR t i My Va ch m Ion n ng Tng i tnh (RHIC) c a Phng th nghi m Brookhaven, thi t b cho nh ng ion vng va ch m vo nhau nng l ng cao tm nhi t t i plasma quark-gluon ngng t thnh t ng hadron n l . Thnh vin i nghin c u Bedangadas Mohanty thu c Trung tm Cyclotron Nng l ng Bi n thin Kolkata, n , gi i thch r ng vi c bi t c nhi t ny gip l p r bi u pha c a QCD. Bi u ny th hi n s chuy n ti p t v t ch t bnh th ng, hadron tnh, sang v t ch t quark (ho c c l l tr ng thi k l khc g i l siu d n mu) khi hai bi n thay i. Hai bi n ny l nhi t v ha th baryon tnh. Ha th baryon tnh l nng l ng c n thi t lo i b ho c b sung thm m t proton ho c neutron vo v t ch t ang tng tc m nh. ng cho bi t c ch nhi t ng l c h c ny c th dng tnh ra nhi t c a cc chuy n ti p pha c a n c bi n thin nh th no theo p su t nhng gi tr tuy t i cho nh ng nhi t ny i h i s o c a t nh t l m t i m c nh trong bi u pha, th d nh i m si p su t kh quy n. Tng t nh v y, ng ni, trong QCD chng ti mu n tm hi u r nhi t chuy n ti p pha l bao nhiu ha th zero. Xu v cc c ng s khng o nhi t ny m t cch tr c ti p m suy lu n ra n t l thuy t v th nghi m. Trn phng di n l thuy t, Sourendu Gupta v nh ng ng i khc t i Vi n nghin c u C b n Tata n tnh c o hm b c m t, hai, ba v b n c a ha th baryon tnh theo p su t, v sau tnh c nh ng i l ng nh y c m ny s bi n thin nh th no theo nhi t . Trong khi , n a nhm h p tc th c nghi m i m c bao nhiu proton hn ph n proton c t o trong hng tri u 26

va ch m c a nh ng ion vng t i RHIC v v th s bi n thin theo s l ng o c ny. T i nhi t chuy n ti p plasma quark-gluon, nh ng k t h p nh t nh c a nh ng i l ng nh y c m trn l thuy t s b ng v tr s v i nh ng s l ng nh t nh lin h v i hnh d ng c a nh ng phn b c o. Cho nn, b ng cch cho bi n thin nh ng i l ng nh y c m theo nhi t cho n khi chng b ng v i s l ng suy lu n ra t th nghi m, cc nh nghin c u i t i m t gi tr cho nhi t chuy n ti p . Gi tr m i c a Xu thu c l 175 +1/ 7 MeV, tng ng v i 2 1012 Kelvin, chnh l gi tr m nh ng phng php gin ti p khc tin on trong l thuy t QCD m ng. y l l n u tin c m t s so snh tr c ti p gi a l thuy t v t ch t quark nhi t cao v cc th nghi m nng l ng cao, Mohanty ni. Ng i ta d on nh ng i l ng nh y c m trn l thuy t ph i b ng bao nhiu, nhng b n c n so snh nh ng d on ny v i th nghi m m b o r ng l thuy t l ng. Theo Mohanty, b c ti p theo l o m t i m t i h n tin on trong bi u pha QCD. T i m t i m t i h n, ranh gi i gi a hai pha khng cn v tnh ch t c a hai pha tr nn gi ng h t nhau. Ch ng h n, c m t i m t i h n cho n c l ng v hi n c, v cc nh v t l h t nhn tin r ng, tng t nh v y, c m t i m t i h n cho v t ch t bnh th ng v v t ch t quark. Vi c tm ra i m t i h n ny s i h i th c hi n nh ng va ch m ion n ng trong nh ng ng ng nng l ng va ch m m RHIC thch h p nh t ti n hnh, theo l i Mohanty. M t khc, my d h t ALICE c a LHC s c th kh ng ch nh t c a plasma quark-gluon, v i nh ng php o tr c y cho th y plasma c nh t th p hn b t k ch t l ng no khc c trong v tr . David Evans, m t nh v t l t i tr ng i h c Birmingham v l tr ng nhm ng i Anh t i ALICE, c n t ng su s c v i nghin c u m i trn. Ti ngh nh ng k thu t ny s cho php cc nh l thuy t khai thng v c i ti n QCD m ng b ng nh ng so snh tr c ti p v i th nghi m, ng ni, v t mang l i nh ng tnh ton v d on t t hn trong tng lai. Tuy nhin, Johann Rafelski thu c tr ng i h c Arizona th tin r ng nghin c u trn c nh ng thi u st nghim tr ng, c bi t l thi u s phn tch sai s h th ng. Th d , ng ni, Xu v cc c ng s khng tnh n th c t l my d h t ch m m t ph n h n ch c a m i s n ph m va ch m. Sai s h th ng ton ph n r t c kh nng l l n, l n hn nhi u so v i sai s th ng k [nh trnh by], ng ni, cc ng nghi p trong c ng ng QCD m ng tin r ng phn tch ny m i b c u c sai st. Nghin c u cng b trn t p ch Science 332 1525. Ngu n: physicsworld.com
27
Nh ng b t ng t
ranh gi i c a h m t tr i
nh minh h a hai phi thuy n Voyager c a NASA ang khm ph m t vng khng gian h n lo n g i l nh t nang, l p v ngoi c a ci b t h t tch i n bao xung quanh M t tr i c a chng ta. ( nh: NASA/JPL-Caltech)
Nh ng quan st b t ng c a phi thuy n Voyager 1 c a NASA m t l n n a lm h i sinh l thuy t c a cc nh thin vn v ph m vi bn knh c a nh t nang l p v nng bn ngoi c a h m t tr i. D li u m i y t phi thuy n trn g i v cho th y m t s gi m nh v n t c c a gi m t tr i t i i m nh t d ng ranh gi i pha ngoi c a nh t nang ch khng gi m t ng t nh nh ng l thuy t hi n nay tin on. ng th i, cc nh khoa h c kh o st d li u t phi thuy n Voyager 1 l n Voyager 2 tm th y r ng t tr ng trong nh t nang l m t ci b t si s c nh ng bong bng t , so v i nh ng cung s c t duyn dng m chng tin on. T i ranh gi i h m t tr i Cc h t ion ha t M t tr i pht ra t c cao gi m t tr i t o ra m t ci b t bng bao xung quanh h m t tr i c a chng ta. L p v c a ci b t , g i l nh t quy n, ch a i m nh t d ng, nh t nang, v c c xung kch. Gi m t tr i truy n i t c siu thanh cho n khi n i qua m t sng xung kch c c xung kch, t i n ch m d n v lm nng nh t nang. Nh t d ng l ra bn ngoi c a nh t nang, ni gi m t tr i ch m xu ng m c zero. c phng ln h i g n 34 nm v tr c, v hi n ang lao i trong khng gian cch M t tr i ch ng 14,4 t km, c Voyager 1 l n Voyager 2 hi n ang trong nh t nang. M t i khoa h c ng u l Stamatios Krimigis thu c Phng th nghi m V t l ng d ng i h c Johns Hopkins Maryland, Hoa K, s d ng thi t b H t Tch i n Nng l ng Th p c a Voyager 1 xc nh v n t c c a gi m t tr i. Voyager 1 i vo m t khu v c trong v n t c c a gi m t tr i ch m d n n zero k t nm 2007. Khi Voyager 1 di chuy n ra bn ngoi trong hn ba nm qua, v n t c xuyn tm c a gi m t tr i v ang gi m i g n nh http://thuvienvatly.com 28

tuy n tnh t 208.000 km/h xu ng zero; cn thnh ph n th i ngang tng cng c xu h ng ti n n zero. i so v i M t tr i
i u ny cho chng ta bi t r ng Voyager 1 c l g n i m nh t d ng, hay ranh gi i t i mi tr ng gi a cc sao v c b n lm d ng dng ch y c a gi m t tr i, Krimigis ni. L p chuy n ti p m r ng c a dng ch y g n b ng zero mu thu n v i cc l thuy t tin on m t s chuy n ti p t ng t sang dng ch y gi a cc sao t i i m nh t d ng v m t l n n a, i u c ngha l chng ta s ph i xem xt l i cc m hnh c a mnh. Khi cc v n t c c th thng ging, nn i nghin c u kh o st s ghi nhi u thng tr c khi xc nh n r ng v n t c th t s b ng khng. Tuy nhin, cc nh khoa h c tin r ng Voyager 1 v n cha i qua i m nh t d ng ti n vo khng gian gi a cc sao. Bng vo khng gian gi a cc sao s ngha l m t s gi m t ng t m t c a nh ng h t nng thu c nh t nang v m t s tng m t c a nh ng h t l nh thu c plasma gi a cc sao. Cc nh nghin c u, vi t trn t p ch Nature, c tnh v tr i m nh t d ng b ng cch k t h p cc quan st Voyager 1 v i nh ng nh ch p nguyn t trung ha nng l ng cao c a nh t nang thu t s m nh Cassini. H tin r ng i m nh t d ng c th u g n 18 t km, ngha l Voyager 1 c th i ra kh i l p chuy n ti p v i vo mi tr ng lin thin h vo cu i nm 2012. Nghin c u c cng b trn t p ch Nature Letters. V n b t bng
Cng lc, m t i khoa h a khc NASA tm th y nh ng ci b t t ring bi t, m i b t r ng ch ng 160 tri u km, trong nh t nang. Theo cc nh nghin c u, Voyager 1 i vo vng b t vo kho ng nm 2007 v Voyager 2 i vo m t nm sau , v m t trong hai phi thuy n s m t hng tu n bng qua ch m t ci b t nh th .
nh c v m i c a nh t nang. Nh ng xo n c mu v mu xanh l nh ng ng s c t u n cong nh nhng c a nh ng m hnh chnh th ng. D li u m i t Voyager b sung thm m t b t t (khung hnh nh ) vo m h n t p trn. ( nh: NASA)
29

T tr ng c a M t tr i tr i r ng ra m i pha cho n ra c a h m t tr i, Merav Opher thu c tr ng i h c Boston, M, gi i thch. V M t tr i quay trn, nn t tr ng c a n tr nn b xo n v g p n p, c ph n t a nh chi c vy c a v cng ballet. cch M t tr i xa xa, ch hai phi thuy n Voyager hi n nay, n p g p c a chi c vy b chm l i. Khi t tr ng b g p n p m nh, cc ng s c t an cho nhau v t t ch c l i thnh nh ng ci b t t . S ti k t n i t nh th ny gi ng nh qu trnh nng l ng cao di n ra bn d i cc tai l a m t tr i. Nh ng ci b t th t s l c l p v tch r i v i t tr ng m t tr i r ng l n. S ghi c m bi n t phi thuy n cho th y c p i Voyager th nh tho ng i vo v i ra kh i nh ng ci b t trong vng b t , cn i khi chng d ng nh i qua nh ng vng khng c b t. i u ny lm ph c t p thm b c tranh c a chng ta v nh t quy n. Cc nh nghin c u xu t r ng vng b t c th b o v h m t tr i kh i nh ng tia v tr , chng s b b y bn trong cc b t bng v ph i chuy n ng qua t ng ci b t tr c khi i t i nh ng ng s c t tng i trn hn truy n v pha b n thn M t tr i. Nh ng ci b t t c v l l ch n phng th u tin c a chng ta tr c cc tia v tr , Opher ni. Chng ti cha r li u l ch n ny l t t hay khng. Cho n nay, a s b ng ch ng cho cc b t bng n t cc php o h t v dng h t nng l ng cao v cc quan st t tr ng; nhng v t tr ng qu y u, nn d li u m t th i gian di phn tch chnh xc. C l chng ta s khm ph [n u m hnh c a chng ta] l ng khi hai phi thuy n Voyager ti p t c ti n su v pha tr c v tm hi u thm v s t ch c c a n, Opher ni. y ch m i l b t u, v ti d on s cn nhi u b t ng pha tr c. Ngu n: physicsworld.com
30
K l c m i v tr ng thi v ng vu con mo Schrdinger
Thi t b quang h c do Jian-Wei Pan v photon. ( nh: Jian-Wei Pan)
i c a ng s d ng
t o ra m t tr ng thi con mo Schrdinger tm
Cc nh v t l Trung Qu c v a ph k l c c a chnh h v s l ng photon b v ng vu trong m t tr ng thi con mo Schrdinger. H lm ch c vi c lm v ng vu tm photon trong tr ng thi , ph k l c su photon m h l p c h i nm 2007. Tr ng thi con mo Schrdinger gi m t vai tr quan tr ng trong m t s thao tc o l ng v i n ton l ng t . Tuy nhin, n r t d b ph h ng khi cc photon tng tc v i mi tr ng xung quanh chng, nn cc nh nghin c u m t thnh cng c a h trong vi c t o ra tm photon nh th l tin ti n trong lnh v c i u khi n l ng t .
Trong th nghi m t ng t ng n i ti ng c a Erwin Schrdinger h i nm 1935, t t c cc phn t trong m t con mo trong s ch ng ch t c a hai tr ng thi i ng c s ng v ch t v m t nh quan st khng th ni n tr ng thi no cho n khi m t php o a con mo vo m t trong hai tr ng thi . Ngy nay, cc nh v t l s d ng thu t ng tr ng thi con mo Schrdinger (hay tr ng thi GreenbergerHorneZeilinger) m t b t k h l ng t a h t no ang trong s ch ng ch t c a nh ng tr ng thi i ng c nhau. Th d , m t c p photon v ng vu c th c t o ra trong phng th nghi m sao cho
31

chng trong s ch ng ch t c a hai photon c s phn c c ngang v hai photon c s phn c c d c. S v ng vu l m t hi u ng l ng t , ngha l cc h t nh photon ch ng h n c th c m i lin h g n gi hn ci m v t l c i n cho php. B ng cch o s phn c c c a m t trong hai h t trong c p, chng ta l p t c bi t c tr ng thi c a h t kia, cho d chng cch xa nhau bao nhiu chng n a. Tr ng thi con mo Schrdinger g m tm photon b v ng vu c tao ra b i JianWeo Pan cng cc ng nghi p t i tr ng i h c Khoa h c v Cng ngh Trung Hoa Hefei. i nghin c u b t u v i vi c chi u nh sng laser vo m t tinh th phi tuy n, lm bi n i cc photon c thn nng l ng cao thnh nh ng c p photon b v ng vu nng l ng th p hn v i h ng phn c c vung gc nhau. S phn c c c a m t trong hai photon sau b quay i 90o, a t ng c p vo m t tr ng thi hai photon con mo Schrdinger. Ghp c p photon Sau , Pan v cc ng nghi p trch m t photon t m i c p v k t h p b b n trong m t m ng quang g m hai b tch chm tia phn c c. M t photon ch r i kh i m i b b n c a m ng n u nh c b n photon c s phn c c gi ng nhau. V khng c cch no bi t c s phn c c chung ny l g, nn cc photon b v ng vu trong m t tr ng thi con mo Schrdinger. Nhng v m i m t trong b n photon b v ng vu v i m t photon khc, nn c tm photon b v ng vu trong m t tr ng thi con mo Schrdinger. S v ng vu ny c thi t l p b ng cch o s phn c c c a tm photon khi chng l ra kh i th nghi m. Php o ny cho bi t tin c y c a tm photon tr ng thi con mo Schrdinger, ci trn th c t cho bi t nh ng tr ng thi khc nhau g n gi nh th no v i con mo Schrdinger trn l thuy t. i nghin c u o c gi tr c a tin c y l 0,708 l n hn nhi u so v i gi tr ng ng 0,5m, gi tr trn th m t tr ng thi c xem l b v ng vu. Theo Xiao-Qi Zhou thu c tr ng i h c Bristol, Anh qu c, Pan v i c a ng c th lm v ng vu tm qubit v h tch cc photon thnh nh sng bnh th ng v nh sng k l . C hai lo i c t o ra b ng cch ngh ch o tham s v m b o r ng b n photon k l c g i cho s v ng vu b sung lm tng thm hi u nng c a qu trnh. Ti p theo c th l s siu v ng vu Pan pht bi u v i physicsworld.com r ng i c a ng c vi ba cch ti p t c thc y nghin c u ny. M t l s d ng s siu v ng vu t o ra m t tr ng thi con mo Schrdinger 16 qubit cho tm photon c a h . S siu v ng vu khai thc cng d ng c a hn m t t do c a photon xung l ng v s phn c c, ch ng h n lm tng g p b i s nh ng tr ng thi c th b v ng vu. H i nm 2008, i nghin c u s d ng s siu v ng vu t o ra m t tr ng thi con mo Schrdinger 10tr ng thi s d ng nm photon.
Zhou cho bi t k thu t tch nh sng bnh th ng v nh sng k l cng c th dng lm v ng vu su photon hi u su t cao hn ci tr c y c th . ng ngh k thu t ny c th dng t o ra m t ng ng r ng nh ng tr ng thi v ng vu khc nhau c th dng trong i n ton l ng t . Tr ng thi con mo Schrdinger c th c bi t h u ch trong s hi u ch nh sai s l ng t , gip b o v s i n ton l ng t kh i nh ng tc d ng nhi u gy h ng tr ng thi. Th d , m t http://thuvienvatly.com 32

bit thng tin l ng t (qubit) c th c m ha thnh c tm photon thu c m t tr ng thi con mo Schrdinger. N u s phn c c c a m t trong tm photon b l t o m t cch tnh c , ch ng h n, th i u ny c th c hi u ch nh b ng cch xc nh gi tr c a b y photon kia. Ngu n: physicsworld.com
Photon
c thn khng th v t qu t c
nh sng
B tr th nghi m dng
pht hi n ra t c
t i a c a m t photon
c thn. nh: Shanchao Zhang
Quy lu t khng g c th chuy n ng nhanh hn t c nh sng, c, l m t trong nh ng nh lu t c b n nh t c a t nhin. Nhng v gi i h n t c ny ch m i c ch ng minh th c nghi m i v i thng tin mang b i nh ng nhm l n photon, nn cc nh v t l hi n nay ang tranh lu n li u nh ng photon c thn v thng tin mang b i chng c th v t qu t c nh sng hay khng. Trong m t nghin c u m i, cc nh v t l th c hi n cng vi c kh khn l t o ra nh ng photon c thn c d ng sng c th i u khi n c, v h ch ng minh r ng cc photon c thn cng tun theo nh lu t gi i h n t c c. Cc nh v t l, ng u l gio s Shengwang Du tr ng i h c Khoa h c v Cng ngh Hong Kong, v a cng b nghin c u c a h v t c t i h u c a m t photon c thn trong s ra m i y c a t p ch Physical Review Letters. Cc k t qu c hm i v i t c t i a c a s truy n thng tin b i s xc nh n r ng cc photon c thn tun theo tnh nhn qu ; ngha l m t h qu khng th x y ra tr c nguyn nhn c a n. T m quan tr ng l n nh t c a nghin c u c a chng ti l cc k t qu th c nghi m c a chng ti mang s k t thc n cho cu c tranh lu n v t c th t s c a thng tin mang b i m t photon c thn, Du ni. N lm su s c thm ki n th c c a chng ta v l ng tnh sng h t c a photon v b n ch t c a c h c l ng t . N mang n cho m i ng i m t b c tranh r rng v cc photon (k t khi tn g i c Einstein ngh ra cch nay hn 100 nm tr c) v s a l i nh ng b c tranh sai l m v kh hi u tr c y. V i s ti n b cng ngh trong vi ba nm tr l i y, nhi u nhm nh khoa h c v ang nghin c u xem chnh xc th nh sng c th chuy n ng nhanh bao nhiu. M c d nh ng nghin c u tr c y tm th y v n t c nhm c a nh sng c th truy n i nhanh hn c, nhng v n t c tn hi u t c lan truy n thng tin th khng th . Trong nh sng c a k t http://thuvienvatly.com 33

qu m i ny, cc nh khoa h c t h i li u nh ng photon nhm hay v n t c tn hi u. c thn chuy n ng v nt c
tr l i cu h i ny, minh ch ng c a Du v cc ng tc gi khng ch i h i t o ra nh ng photon c thn, m cn ph i tch ti n thn quang h c, s truy n ki u sng t i pha tr c m t xung quang h c, kh i ph n cn l i c a photon. Nh ng th nghi m tr c y d a trn s truy n sng i n t v m (bao g m r t nhi u photon) cho th y ti n thn quang h c l ph n nhanh nh t trong s truy n c a m t xung quang h c. Nhng nghin c u ny l nghin c u u tin ch ng minh th c nghi m r ng cc ti n thn quang h c t n t i c p photon c thn, v chng l ph n nhanh nh t c a photon gi sng photon c thn. tch ti n thn quang h c ra kh i ph n cn l i c a photon, cc nh khoa h c t o ra m t c p photon, v sau cho m t trong hai photon i qua m t nhm nguyn t rubidium l nh, ng th i s d ng m t b i u bi n i n quang n n d ng sng c a photon. Cc nguyn t c m t hi u ng g i l s trong su t c m ng i n t (EIT), cho php cc nh khoa h c tch cc ti n thn photon c thn ra kh i gi sng chnh. Khi ti n thn quang h c v v gi sng chnh i qua m t nhm nguyn t rubidium th hai, cc nh khoa h c ti n hnh o t c c a hai thnh ph n photon . Cc nh khoa h c tm th y r ng u sng ti n thn c a m t photon c thn lun truy n i t c c, gi ng nh v n t c tn hi u c a nh ng nhm l n photon. Gi sng chnh c a m t photon c thn khng chuy n ng nhanh hn c trong m i mi tr ng, v c th b tr t i 500 ns trong m t mi tr ng nh sng ch m trong v n t c nhm nh hn c. Trong tr ng h p nh sng ch m (v i v n t c nhm nh hn c), ph n chnh gi a c a gi sng chnh tun theo v n t c nhm, Du gi i thch. Khi m t mi tr ng tng ln (v i nhi u nguyn t hn), v n t c nhm ch m gi m i. Trong tr ng h p nh sng nhanh ho c siu sng (v i v n t c nhm l n hn c ho c v n t c nhm m), gi sng chnh c v kh hi u v khng tun theo v n t c nhm... Chng ti ch c ch n r ng gi sng chnh khng th truy n i nhanh hn ti n thn quang, i t ng chuy n ng t c c. Nh ng k t qu ny ph h p v i nh ng nghin c u tr c y phn tch nh ng photon c thn c ti n thn v d ng sng chnh khng b phn tch, theo bo co th chng c c u trc dao ng. S giao thoa gi a ti n thn v d ng sng chnh hi tr pha m t cht c th gi i thch c u trc ny. Ngoi vi c mang l i m t s k t lu n cho cu c tranh lu n v t c th t s c a thng tin mang b i m t photon c thn, k t qu r ng cc photon c thn khng th truy n nhanh hn t c nh sng cng s c kh nng c nh ng ng d ng th c ti n, v n mang l i cho cc nh khoa h c s hi u bi t t t hn v s truy n thng tin l ng t . Ngu n: PhysOrg.com
34
Loi chim cng s ng php
d ng
ng m i t ra c m t d ng ng php trong s by t c a chng. Tuy nhin, nh ng kh ng nh tng t cng c nu ra i v i ti ng ht c voi. Trong thin nhin hoang d, loi chim s Bengal ku p tr mnh li t khi chng nghe nh ng gi ng ht khng quen thu c, th ng l t nh ng con chim xm nh p. Trong phng th nghi m, Abe v ng i ng nghi p Dai Watanabe thu c C quan Khoa h c v Cng ngh Nh t B n Saitama khai thc nh ng ph n ng ny nghin c u xem loi chim s c th t i nh ng gi ng ht phi ng php hay khng. Quy t c ng php Tr c tin, h chi nh ng bi ht chim s khng quen thu c l p i l p l i cho n khi cc con chim quen thu c v i chng v ng ng s ph n ng thi qu. Sau , h tr n l n cc ti t t u trong t ng bi ht v chi l i nh ng phin b n ny tr c nh ng con chim. Ci chng ti tm th y th t b t ng , Abe ni. Cc con chim ch ph n ng l i v i m t trong b n phin b n m tr n, g i l SEQ2, c nh th chng pht hi n n vi ph m m t s quy t c ng php no , trong khi ba phin b n m tr n kia th khng. G n 90% trong s cc con chim th nghi m ph n ng nh v y. i u ny cho th y s t n t i c a m t quy t c nh t nh trong tr t t m ti t trong gi ng ht c a chng, cng chia s trong c ng ng x h i, Abe ni. Trong nh ng th nghi m sau , Abe ch ng minh r ng nh ng quy t c khng ph i l b m sinh chng ph i h c m i bi t. Nh ng ch chim b cch li khng h ph n ng v i SEQ2 cho n khi chng tr i qua hai tu n s ng chung v i nh ng con chim 35
C l chng khng c ng t , danh t hay th qu kh , nhng loi chim hi n ang thch th c quan ni m cho r ng ch c loi ng i m i c ti n ha nh ng quy t c ng php trong giao ti p ngn ng . Loi chim s Bengal c nh ng quy t c g i l c php - ring nh th c a chng, theo l i Kentaro Abe thu c tr ng i h c Kyoto, Nh t B n. Nh ng loi chim bi t ht c m t kh nng b m sinh x l nh ng c u trc c c php trong gi ng ht c a chng, ng ni.
Chim s Bengal bi t s d ng ng php chng? ( nh: Arco Images GmbH/Alamy)
ch ng minh s c m nh n c php ng v t, i c a Abe chi m t b n h n t p phi ng php g m nh ng gi ng ht a d ng tr c nh ng con chim th nghi m v o l y ti ng g i h ng ng c a chng. M c d nhi u loi ng v t, nh ch, v t, kh khng ui c bi t l hi u v bi t xy d ng cu, v nh n ra ngn ng c a loi ng i cho t ng v t ring l , nhng Abe cho bi t ch nh ng con chim s c a http://thuvienvatly.com

khc. ng cn d y chim s nh ng quy t c ng php phi t nhin b ng cch cho chng lm quen v i m t trong nh ng phin b n m tr n c a ng, sau kh o st s ph n ng c a chng tr c cc phin b n ha tr n vi ph m nh ng quy t c nhn t o . Cu i cng, Abe dng ha ch t lm h ng m t khu v c trong no g i l nidopallium tr c m t s con chim, v t c th ch ng minh r ng n l ci thi t y u cho vi c nh n ra ng php sai. con ng i, m t vng g i l khu v c Broca b kch thch khi chng ta nghe nh ng cu ni khng tun theo ng php, cho nn Abe xu t r ng vi c nghin c u m t vng tng ng nh th chim s s lm sng t thm v ngu n g c c a ng php loi ng i. Ngn ng c a loi chim? Constance Scharff, ng i nghin c u v chim ht t i tr ng i h c M Berlin, c, cho bi t cng trnh nh trn l quan tr ng v ng i ta th ng kh ng nh con ng i l gi ng loi duy nh t bi t s d ng ng php. l m t th nghi m kho lo cho th y chim chc nh y c m v i s thay i gi ng ht ph h p v i nh ng ng php khc nhau, b ni. Cng ngy chng ta cng nhn th y nhi u s tng ng gi a con ng i v ng v t, v i u khi n m t s ng i c m th y bn khon. Ngu n: physicsworld.com
K l ct
tr ng m nh nh t th gi i
Ngy 22 thng 6 nm 2011, Helmholtz-Zentrum Dresden-Rossendorf l p m t k l c th gi i m i v i t tr ng m nh 91,4 Tesla. t t i k l c ny, Sergei Zherlitsyn cng cc ng nghi p c a ng t i Phng th nghi m T tr ng Cao Dresden (HLD) ch t o m t cu n dy n ng ch ng 200 kg trong mang dng i n t o ra t tr ng kh ng l - trong kho ng th i gian vi mili giy. Cu n dy tr i qua th nghi m m t cch bnh an v s . V i k l c ny, th t ra chng ti khng quan tm vi c t t i nh ng gi tr tr ng cao, m thay vo l vi c s d ng n trong nghin c u khoa h c v t li u, Joachim Wosnitza, gim c HLD gi i thch. Cc nh khoa h c trn th t s t ho l nh ng ng i u tin trn th gi i t o ra c m t t tr ng cao nh v y dnh cho nghin c u. T tr ng cng m nh th cc nh khoa h c cng c th kh o st chnh xc nh ng ch t li u dng cho nh ng linh ki n i n t tin ti n ho c ci g i l cc ch t siu d n ch t d n i n m khng c i n tr . Nh ng t tr ng cao nh v y c t o ra b ng cch cho m t dng i n i qua m t cu n dy ng. Nhng t tr ng cng nh h ng n dng i n v n c g ng y dng i n ra kh i cu n dy. Dng i n cng m nh th l c y t cng m nh. 25 tesla, dy d ng s b x to c ra, Joachim Wosnitza m t m t k ch b n c kh nng x y ra c a s mu thu n ny gi a t tr ng v kim lo i. so snh: M t nam chm dng trong t l nh thng m i tiu bi u c t tr ng ch 0,05 tesla.
36

kh o st cng c n k cng t t s tch i n nh ng ch t li u thu c v tng lai, cc nh nghin c u c n nh ng t tr ng cao hn n a, th d 90 ho c 100 tesla. Tuy nhin, 100 tesla, l c Lorentz bn trong dy ng s t o ra m t p l c b ng 40.000 l n p su t khng kh ngang m c n c bi n, Joachim Wosnitza cho bi t. Nh ng l c ny s x to c s i dy ng ra gi ng nh m t v n v y. y l nguyn do cc nh nghin c u s d ng nh ng h p kim ng c bi t c th ch u n i hng ch c nghn p su t kh quy n. Sau , h thm vo m t l p b c lm t s i c bi t th ng dng cho o ch ng n v gi ch t h p kim l i. Cc k thu t vin HZDR qu n su s i dy c bi t ny v i l p b c thnh m t cu n dy c m t khng gian r ng 16 mm t i tm c a n. i u ny cho php t o ra 50 tesla bn trong cu n dy c bi t ny khi c m t xung i n ng n nhng m nh i qua dy ng m t qu trnh t t ngay sau ch 0,02 giy. Tuy nhin, t tr ng nh th v n cn thua xa k l c th gi i 89 tesla m ng i M t o ra Los Alamos h i vi nm tr c. V y l nguyn do cc k thu t vin qu n thm m t cu n dy th hai g m m i hai l p dy ng xung quanh cu n dy th nh t. Tuy nhin, s i dy ny ch c th ch ng ch i v i 2.500 l n p su t kh quy n. Nhng c b o v b i m t l p b c plastic, m t xung i n ko di ch m t ph n nm c a m t giy l t o ra m t t tr ng 40 tesla bn trong cu n dy. Cng v i 50 tesla c a cu n dy bn trong, t tr ng ny c ng g p l i thnh k l c th gi i m i v i hn 90 tesla. c b c trong m t bao thp, cu n dy kp ny c chi u cao 55 cm v ng knh 32 cm; nh v y n tng ng v i m t thng n c kha kh. Trong vng vi tu n l , cc k thu t HZDR lm vi c v i cu n dy khng ch l p k l c th gi i, m cn s cho php ti n hnh nhi u nghin c u ch t li u m i trong tng lai trong t tr ng k l c trn. V nh ng th nghi m nh th , cc nh nghin c u ang x n Dresden khng ch t Regensburg, Garching, v Karlsruhe, m cn t kh p chu u. Ngay c cc nh khoa h c M v Nh t B n cng ang t v n h c th phn t ch t li u c a h t i HZDR. V k t hm nay, nm cn phng hi n c c trang b nh ng cu n dy tng t c th khng cn p ng nhu c u c a m ng nh nghin c u, v m t b su t bo xung n a s c xy d ng vo nm 2015. Nghin c u t tr ng t i HZDR th t ra cn ti p t c y m nh hn n a sau k l c th gi i trn. Ngu n: PhysOrg.com
en n i ti ng c xc nh n sau 40 nm nghi ng
S d ng m t h th ng kh ng l g m nhi u knh thin vn v tuy n, cc nh thin vn B c M l nh ng ng i u tin th c hi n m t php o kho ng cch tr c ti p n Cygnus X-1, cho php k t lu n r ng kh i l ng c a ngi sao t i c a n l n n m c n th l m t l en. H cn pht hi n th y l en quay trn nhanh hn a s b n ngang hng c a n. Hi n nay, khng c nghi ng no v kho ng cch c a n n a, v khng cn cht sai s no nhi u v kh i l ng c a n n a, pht bi u c a Mark Reid thu c Trung tm Thin vn V t l Harvard-Smithsonian Cambridge, Massachusetts. N ch c ch n l m t l en. http://thuvienvatly.com 37

L en l m t ngi sao c n ki t nhin li u v qua i, co l i thnh m t v t th nh v i l c h p d n l n n m c khng g c th thot ra kh i s c ht c a n. L n u tin c nh n ra ang n nu vo nm 1971, Cygnus X-1 l m t trong nh ng ngu n pht tia X u tin c cc nh thin vn h c pht hi n ra. N c tm th y trong chm sao Cygnus [Thin Nga], cn g i l Ch th p phng B c, v l m t trong nh ng v t th c nghin c u nhi u nh t trn b u tr i. N cn truy n c m h ng b i m t bi ht di 10 pht c a ban nh c rock Canada Rush ni v nh ng ngi sao thu c Ch th p phng B c ang than khc v s m t mt ch em c a chng.
nh minh h a l en Cygnus X-1 (ph i) ang nu t l y v t ch t t ngi sao Martin Kornmesser, ESA/ECF)
ng hnh mu xanh c a n. ( nh:
L m t sao neutron chng ? Tuy nhin, m t s nh khoa h c hoi nghi l en c a n v vo nm 1974 Stephen Hawking c c v i Kip Thorne Caltech r ng Cygnus X-1 khng c m t l en no h t. Thay vo , v t th t i trn c th l m t sao neutron, m t lo i sao ch t km c ch c hn. V n chnh gy tranh ci l m t th c t h t s c tr n t c: kho ng cch c a n n Tri t. Ngi sao t i trong Cygnus X-1 quay xung quanh m t ngi sao xanh nng m i vng 5,6 ngy. Nhng v khng bi t kho ng cch c a n n chng ta, cho nn khng ai c th ni ngi sao mu xanh pht ra bao nhiu nh sng. Cygnus X-1 cng g n chng ta, th ngi sao ny ph i cng km m nh, v th kh i l ng m n c cng t. V ngi sao ny c kh i l ng cng t, th l c ko gi t h p d n c a ngi sao t i tc d ng ln ngi sao sng cng y u i. N u ngi http://thuvienvatly.com 38

sao t i cha n ng g p ba l n kh i l ng c a M t tr i, th n c th l m t sao neutron thay v m t l en. Nh ng c tnh kho ng cch trong th i gian g n y nghing v m t kh i l ng cao hn Hawking nh n thua cu c h i hai th p nin tr c nhng nh ng c tnh ny l gin ti p. Cch t t nh t o kho ng cch l thng qua th sao s l ch nh trong v tr bi u ki n c a m t ngi sao do chng ta nhn n t nh ng gc nhn khc nhau khi Tri t quay xung quanh M t tr i. Nhng Cygnus X-1 qu xa nn cc nh thin vn quang h c khng th o th sai nh xu c a n c. Ma tr n knh thin vn kh ng l May thay, Cygnus X-1 pht ra sng v tuy n, nn Reid v ng nghi p c a n ch n ng m vo v t th trn v i Ma tr n ng c s R t Di (VLBA), h th ng g m m i knh thin vn v tuy n 25 m phn b r i rc t n c Anh v qu n o Virgin cho n California v Hawaii. Ma tr n kh ng l ny o v tr t t hn 100 l n so v i Knh thin vn v tr Hubble. Cygnus X-1 mang l i d li u p, Reid ni, v chng ti c th c m t kho ng cch r t chnh xc. Th sai cho th y Cygnus X-1 cch Tri t 6050 nm nh sng, v i sai s ch 400 nm nh sng. T con s ny, cc nh thin vn suy lu n ra r ng ngi sao t i trn n ng g p 14,8 l n M t tr i; sai s ch l m t l n kh i l ng m t tr i, v th v t th trn cao pha trn ng phn chia gi a sao neutron v l en. Ngi sao mu xanh m n quay xung quanh cn n ng hn n a, v i kh i l ng ch ng 19 l n kh i l ng m t tr i. Gi tr c tnh v tuy n c a th sai trn l m t thnh t u tuy t v i, pht bi u c a Douglas Gies, m t nh thin vn t i tr ng i h c bang Georgia Atlanta, ng i khng c lin can g v i i nghin c u trn. N l m t k t qu xu t s c. ang quay nhanh Cc nh nghin c u cn tm th y l en trn ang quay trn 97% t c t i a c th c a n. H suy lu n ra i u ny b i s quan st tia X pht ra t m t ci a kh nng xoy tt xung quanh l en trn ch t kh m l en x to c ra t b n ng hnh km may m n c a n. L thuy t tng i t ng qut cho bi t m t l en quay trn cng nhanh, th m t v t th c th quay xung quanh xung quanh n trong m t qu o b n cng g n. Ph n a ch t kh g n l en nh t l nng nh t. i v i Cygnus X-1, ra bn trong a nng n m c n ph i r t g n l en, v th l en ang quay nhanh. Ch t kh t i ra trong c a a quay trn n a t c nh sng, hon thnh 670 vng qu o trong m i giy. Ngu n: physicsworld.com
39
nh ngh thu t ng n l a
Vi n t v a cng b m t s b c nh t gi i Cu c thi Ngh thu t t nm 2011, cu c thi nm th tm. D i y l m t s b c nh p v ginh chi n th ng.
Ngi sao l a K t h p ba b c nh r i, ton b c ch p l m t ph n c a nghin c u c a b v s an ton l a trn phi thuy n, k s hng khng Sandra Olson thu c Trung tm Nghin c u Glenn, NASA, Cleveland, Ohio, ginh gi i nh t v i b c nh nh ng ng n l a chy hnh sao trong mi tr ng khng tr ng l ng. Ch mu xanh c t o ra khi nh sng kh ki n c gi i phng t ph n ng ha h c trong m t qu trnh g i l ha pht quang. Nh ng mu tr ng, vng, v da cam xu t hi n l b ng b hng trong ng n l a. ( nh: Sandra Olson)
40
Ti n s
Bogdan Pavlov v Li Qiao tr ng i h c Purdue, Indiana, k t h p nh ch p m t s lo i ng n l a khc nhau t o ra b c Ti n s t, ginh gi i nh chung cu c. Ci mi, ru v tc c a Ti n s t c t o ra b ng cch cho nh ng h n h p h t nano khc nhau vo trong m t ng n l a. i m t v ci mi ng l th d c a ng n l a khu ch tn ng c, cn ci m l th d c a m t ng n l a khu ch tn methane-khng kh. ( nh: Bogdan Pavlov and Li Qiao)
41
Siu xoy l a Mang gi i ba v cho Nelson Akafuah v Kozo Saito thu c tr ng i h c Kentucky Lexington, xoy l a ny c t o ra b ng cch t chy benzen, m t ha ch t d u m n gi n, sau l y i x ng gng v quay nh thu c t o ra m t hnh ch S c trng. ( nh: Nelson Akafuah v Kozo Saito)
42
Qu t l a B c nh ghp ny c a Michael Gollner v Xinyan Huang Diego, ginh ng h ng ba.
tr ng
i h c California, San
L a tr n bn tri thu c khi m t ng n l a xanh san ph ng ln ch t. Khi gc nghing tng ln, hnh tr ng c a ng n l a tr nn h n lo n hn. Gollner v Huang s d ng nh ng th nghi m ny nghin c u gc nghing t i h n cho t c phn tn l a nhanh nh t, t c chy v dng nhi t sinh ra t ng n l a. ( nh: Michael Gollner v Xinyan Huang) Ngu n: New Scientist
43
Nghin c u gi m t tr i
tm hi u h m t tr i th i s khai
H i nm 2004, s m nh v tr Genesis c a NASA th c hi n m t chuy n h cnh ngoi k ho ch, ph h y thi t b h t gi m t tr i qu gi c a n. Nay, sau nhi u nm nghin c u v t v , hai nhm nh khoa h c c l p nhau lm ch c vi c o hm l ng tng i c a cc ng v nitrogen v oxygen trong gi m t tr i. Nghin c u c a h cho th y cc thnh ph n ng v y trn Tri t r t khc v i trn M t tr i. K t qu trn c th quan tr ng trong vi c tm hi u cc i u ki n trong h m t tr i s khai, khi Tri t ang hnh thnh.
nh minh h a s m nh Genesis. ( nh: NASA/JPL)
Trong khi cc nh khoa h c bi t r t nhi u v hm l ng ng v c a cc nguyn t trn Tri t, M t trng v cc thin th ch, th h l i bi t r t t v M t tr i. May thay, M t tr i nm ra m t dng ion u n g i l gi m t tr i, chng c th b phi thuy n b t l i. M c d ch y u l hydrogen, nhng gi m t tr i th t s c ch a nh ng l ng nh c a nh ng nguyn t n ng hn v ng i ta tin r ng thnh ph n ng v c a chng tng t v i ch t li u t h m t tr i hnh thnh. Thu gom gi m t tr i Genesis thu gom cc h t gi m t tr i trong ch ng hai nm qua, s d ng m t b gom gi m t tr i, thi t b s d ng i n http://thuvienvatly.com
tr ng gia t c cc ion oxygen v nitrogen v t p trung chng vo m t s t m bia silicon-carbide c c k tinh khi t. M c d lm tng s ion ch m ln bia n 20 l n, nhng hm l ng cc ng v trong bia v n r t nh khi s m nh quay tr v Tri t v do s i h i ph i phn tch th n tr ng. Nhng bi k ch x y ra vo nm 2004 khi t h p ph n h i m u c a s m nh tri n khai khng thnh cng d gi m t c c a n khi n ri xu ng Tri t. Thi t b b qu nhi t v lao xu ng t, v ra v tiu tn m t ph n l n ci n ch a bn trong, trong c nhi u t m bia gi m t tr i. Ph n cn l i nh ng t m bia b nhi m b n b i nhi u lo i ch t li u (trong c m t 44

mng d u b n) v cc nh khoa h c b t tay vo m t qu trnh c c nh c lm s ch m u. Vi c lm s ch ny th t kh khn v cc ion oxygen v nitrogen n nu ch ng 100 nm bn d i b m t c a cc t m bia v c th d dng b c s ch m t. Qut b m t Hi n nay, cc t m bia silicon carbide c lm s ch hm l ng oxygen v nitrogen c a chng c phn tch. M t nghin c u c th c hi n b i Kevin McKeegan cng cc ng nghi p t i tr ng i h c California, Los Angeles, v nh ng tr ng i h c khc M, Anh v Nh t B n. H s d ng m t thi t b c thi t k chuyn d ng cho Geneis g i l MegaSIMS, l m t my o ph kh i ion th c p k t h p v i m t my o ph gia t c. M t c i m quan tr ng c a thi t b l n c th phn tch nh ng vng nh c a m u r ng ch ng 2 m tm ra nh ng vng b m t khng b nhi m b n. i nghin c u o hm l ng c a oxygen-17, oxygen-18 v oxygen-16 trong m u. H tm th y t s c a oxygen-17 so v i oxygen-18 l nh nhau trn M t tr i v trn Tri t. Tuy nhin, h nh n th y oxygen-16 trn M t tr i d i do hn ch ng 7% so v i trn Tri t. Chng ti tm th y r ng Tri t, M t trng, cng nh cc thin th ch g c sao H a v nh ng thin th ch g c ti u hnh tinh khc, c hm l ng O-16 th p hn so v i M t tr i, McKeegan ni. Lm s ch ion Trong khi , Bernard Marty cng cc ng nghi p t i tr ng i h c Nancy, Php, v m t s vi n nghin c u M, s d ng m t my o ph kh i ion th c p o t s nitrogen-15 so v i nitrogen-14 trong gi m t tr i. H t m t t m bia l y t Genesis vo trong thi t b v b m t c a n tr c tin c lm s ch b ng m t chm ion nng l ng th p. Sau , hm l ng ng v c o l hm c a chi u http://thuvienvatly.com su v i m t s vng c ng knh kho ng 10 m. Hm l ng c a cc ng v nitrogen t c c i kho ng 80 nm bn trong t m bia, theo l i i nghin c u nh th l ph h p v i cch th c Genesis b t gi gi m t tr i. Cc nh nghin c u nh n th y t s c a nitrogen-15 so v i nitrogen-14 trong gi m t tr i nh hn kho ng 40% so v i trong kh quy n Tri t. Robert Clayton thu c tr ng i h c Chicago, ng i khng c lin quan trong nghin c u no v a ni, tin r ng s chnh l ch oxygen v nitrogen nh th c th l lin quan c a s tng tc c a nh sng m t tr i v m my phn t kh c m t trong h m t tr i s khai. Qu trnh ny c g i l s quang phn v k t qu l carbon monoxide v nitrogen phn t phn li thnh cc nguyn t thnh ph n c a chng. m my kh m c B c sng chnh xc c a nh sng c n thi t ph v m t phn t ph thu c vo thnh ph n ng v c a n, Clayton gi i thch. Ha ra nh sng c n thi t ph v cc phn t carbon monoxide c u t o t oxygen-16 khng truy n i xa l m trong m t m my kh. i u ny c ngha l ph n bn trong c a m my s ch a hm l ng oxygen-17 v oxygen-18 nhi u hn. Nh ng nguyn t c gi i phng ny tham gia vo nh ng ph n ng ha h c d n t i s hnh thnh c a b i khong ch t cu i cng tr thnh Tri t v cc hnh tinh nhm trong. M t qu trnh tng t cng s lm tng l ng nitrogen-15 trong b i khong, theo l i Clayton. Clayton cho bi t hm l ng tng i c a cc ng v nitrogen trn M c tinh l b ng v i hm l ng c a gi m t tr i, cho th y s phn li ng v b i s quang phn ch x y ra trong h m t tr i nhm trong. Nghin c u cng b trn t p ch Science. Ngu n: physicsworld.com 45
Con s yu thch c a b n l g?
Con s yu thch c a b n l g v v sao b n l i thch n? M t nh vi t sch ton mu n bi t cu tr l i. Vng, ng th y. Bi ph ng v n Alex Bellos c a t p ch New Scientist.
( nh: Michael Duerinick)
T i sao ng l i quan tm
n nh ng con s yu thch?
Ti thuy t gi ng ton tr c nhi u ng i v m i ng i th ng h i ti v con s yu thch c a ti. Ti khng c m t ph n ng xc c m no v i nh ng con s v v th khng c m t con s yu thch. Cho nn, lc u ti th y b c mnh tr c nh ng cu h i ny, v r i sau ti l i th y kh hi u. Ti b t u h i m i ng i xung quanh v nh n th y r t nhi u ng i c m t m i lin h c nhn no v i nh ng con s . Ti ngh s th t th v n u th c g ng nh l ng v n ny. V th m ng l p ra m t website c ph n ng nh th no? nghin c u (favouritenumber.net). ng nh n
N th t s b t c tr t ng t ng c a m i ng i. Kh o st c a ti ch m i cng b h i vi tu n tr c v hn 5100 ng i h ng ng. Ti s ti p t c kh o st cho n kho ng thng 9, nh m thu c cng nhi u ph n ng t nhi u n n vn ha cng t t. Song song v i vi c yu c u m i ng i cho bi t con s yu thch c a h v m t t i sao h ch n n, ti cn h i h s ng u, tu i tc v gi i tnh c a h . Ci ng mu n tm th y l g? Ti c th ni, ch ng h n, r ng x l s ng i b phi u cho s 25, r ng 30% trong s h l ph n , v chia nh con s ny ra theo tu i tc v qu c gia. Nhng ci h p d n nh t l nh ng l do y st thu ht m m i ng i cho bi t v s ch n l a c a h . M i ng i ang ni g v nh ng con s yu thch c a h ? M i ng i c nhi u ph n ng th t b t ng . Th d , ng i ny c th ni h thch s 8 v n c hnh dng p, ng i khc th ni v n b ng 2 x 2 x 2, cn ng i khc n a th ni v n l con s in trn o th thao m h ang m c. C nh ng con s l no xu t hi n khng nh ? Nh ng con s km hi n nhin xu t hi n u n th t b t ng . M t s l nh ng h ng s v t l v c kh nhi u s i chi u v i n n vn ha cng chng. Th d , s 73 c c m t nhm ng i http://thuvienvatly.com 46

am m v m t trch o n trong v hi k ch Thuy t Big Bang, t nh t v n l m t s nguyn t i x ng: c 73 v 37 u l s nguyn t . ng c th y ci chung no trong nh ng s ch n l a nh th khng? Ki u phn b d ng nh ang xu t hi n m c d ti cha ti n hnh m t s phn tch chi ti t no. Nh ng phn b ny lm pht sinh nh ng cu h i l th. Th d , khi ng i ta ch n ngy sinh nh t, th nh ng lo i ngy thng nh t nh trng c v ph bi n hn nh ng lo i ngy khc. T i sao l i nh v y? Nh ng ng i khc th ch n m t con s v n m t tnh ch t ton h c nh t nh no n l m t con s c xui c ng c nh nhau ch ng h n. Nhng t i sao nh ng tnh ch t ny l i ph bi n hn nh ng tnh ch t khc ch ? T i sao ng ngh m i ng i c nh ng con s yu thch c a mnh? Con ng i d ng nh c l p trnh bi n nh ng th bng qu thnh ci mang dng d p c nhn v c nhn ha nh ng con s b ng cch ph n chi u ci g v b n thn h ln trn chng. i v i nh ng ng i khng ph i l nh ton h c, l m t cch c m nh n s t ch . Ti ngh y l ci lin quan n v n t i sao m t s ng i s h c ton trong khi nh ng ng i khc th yu thch n. Nhn cch c a b n d ng nh l m t y u t quan tr ng trong s ch n l a c a b n, cho d b n c l ng i m tn hay khng cng v y. Alex Bellos l tc gi quy n Nh ng cu c phiu lu c a Alex vo Mi n nghin c u c a ng, cc b n hy n thm trng favouritenumber.net. Ngu n: New Scientist ts . tham gia vo
S phn lo i thin h trong hn 80 nm qua c th l sai

Cch th c phn lo i thin h trong hng th p nin qua v a c nu ra nghi v n b i m t i thin vn h c qu c t . Sau khi cho bi t r ng hai ph n ba s thin h elip a phng th t ra l nh ng ci a ang quay nhanh, i nghin c u cho r ng cha xoay Hubble phng php lu nay dng phn lo i thin h c l c n i u ch nh l i. Cc thin h c m i hnh d ng v kch c : t nh ng ci a ph ng quay trn cho n nh ng thin h elip d ng thy h u nh tnh t i. Tuy nhin, vi c phn lo i chnh xc nh ng v t th kh ng l ny i khi c th b sai do gc ng i ta quan st chng. Khi nhn nghing, cc thin h hnh a gi nua b m t nh ng vi n b i c trng c a chng v cc xo n c c th b nh m l nh ng thin h elip, thin h c u. Thin h elip c cho l c r t t chuy n ng quay ton ph n trong khi cc thin h d ng a quay nhanh hn nhi u. Vi c o t c quay c a chng, do , c th gip phn bi t gi a chng.
47
Hnh d ng c a cc thin h qua nh ch p th t h t s c a d ng. ( nh: Jamie Symonds/NASA)
M t php ki m tra nh v y c ti n hnh b i chng trnh kh o st ATLAS3D, ng u l Michele Cappellari t i tr ng i h c Oxford, Anh qu c. Kh o st trn g m 260 thin h phi xo n c trong v tr lng gi ng. Chng ti chia m i thin h thnh m t m ng l i v r i ch p nh ph cho t ng vng chia nh , Cappellari ni. B ng cch phn tch nh ng quang ph ny, chng ti c th o c l ch , hay l ch xanh, c a t ng vng, ng b sung thm. N u m t vng th hi n s l ch , th n ang chuy n ng ra xa chng ta; n u n th hi n s l ch xanh, th n ang ti n g n n pha chng ta. N u m t v t c a m t thin h b l ch cn v t i di n bn kia b l ch xanh th thin h ph i ang quay trn, v b n c th o c n quay nhanh bao nhiu. C nhi u a thin h quay hn Ci khi n Cappellari v cc ng nghi p c a ng th y b t ng l 60% s thin h tr c y phn lo i thu c d ng elip th nay ATLAS3D cho th y chng l nh ng ci a ang quay nhanh. Hai ph n ba trong s nh ng thin h ny v c b n khng khc bi t g v i thin h xo n c khng c vi n kh v b i chng l nh ng xo n c tr n, Cappellari gi i thch. M t t l l n nh v y khng ph i l ci ng i ta c th b qua; n mang l i m t s thay i l n cho ki n http://thuvienvatly.com 48

th c c a chng ta v s hnh thnh thin h. i u ny khi n i nghin c u i t i m t s khc bi t gi a nh ng thin h phi xo n c: cc thin h elip th ng l v c ch m, cn cc xo n c tr n l v c nhanh. K t qu trn ang e d a m t quan ni m truy n th ng t n t i hn 80 nm qua. Cc nh thin vn h c hi n nay phn lo i thin h b ng m t bi u cha xoay do Edwin Hubble xy d ng h i gi a th p nin 1920. Ci cha c a ng c nh ng thin h phi xo n c hnh thnh nn tay c m, v i hai hng v khc nhau c a nh ng thin h xo n c nh ng thin h c v khng c tm s c t o thnh hai u cha. Tuy nhin, k t qu c a Cappellari cho th y nh ng v c nhanh c l c lin h ch t ch hn v i cc xo n c so v i ng i ta ngh. Chng ti c m th y k t qu c a mnh c th vi t l i cch vi t nh ng quy n sch gio khoa v c u trc thin h. Hnh nh ci cha xoay Hubble mang tnh bi u trng trn c th thay th b ng l c ATLAS3D. Tay c m c a ci l c hnh thnh b i nh ng thin h phi xo n c theo tr t t t c quay c chng, t nh nh t n nhanh nh t. Sau , cc thin h xo n c hnh thnh ba rng l c, chng g n v i tay c m t i u ch a nh ng anh em quay nhanh, nhng tr n tr i, c a chng. Trong tng l i, khi phn lo i thin h trong nh ng d n nh Galaxy Zoo, y l hnh nh c n thi t ghi nh trong u, Cappellari gi i thch. M r ng kh o st thm y l m t k t qu quan tr ng, pht bi u c a Karen Masters thu c tr ng i h c Portsmouth, Anh qu c, ng i khai thc d li u t Galaxy Zoo trong nghin c u c a b. Hi n nay, nh ng v c nhanh ny c kh nng c phn lo i trn Galaxy Zoo l thin h khng c d ng a vi chng trn tru v khng c nt c bi t no. Nghin c u ny cho th y r ng m t ph n khng nh trong nh ng thin h ny th t s c m t ci a ang quay trn, ch v ng i ta khng th nhn th y t nh ch p m thi. B n ph i b t tay vo kh o st c ch ng l c h c m i c, b ni. l m t b d li u p v s r t th v n xem chuy n g x y ra n u kh o st trn c m r ng bao g m m t m u l n hn. Ngu n: physicsworld.com
49
vui khoa h c 2011

Vng 1: Qu t i thng tin
1. Tn g i cho n v c b n c a thng tin, bit, do Claude Shannon t ra vo nm 1948. N l vi t t t c a c m t no? a) basic iteration (php l p c b n) b) binary information (thng tin nh phn) c) binary digit (ch s nh phn) d) binary unit ( n v nh phn) 2. Tm bit h p thnh m t byte chu n, dng ch y n trng c v i n ton hn. T no (cng c ch y mang v i n ton) th nh tho ng c dng cho b n bit, hay n a byte? a) by b) nybble c) morsyl d) mouthfyl 3. Th t b t ng , n v thng tin l ng t l i nh p nh ng hn c bit c i n, bao hm khng ch nh ng s 1 v 0 r ch ri m l m i s ch ng ch t c th c gi a hai tr ng thi. Tn g i c a n pht m gi ng h t v i a) m b) m c) m i d) m t n v tr ng l ng La M c i t n v th i gian Babylon c i t n v th tch ch t l ng Assyri c t n v kho ng cch Ai C p c i
trong s nm v tinh chnh c a Thin Vng tinh c b ngang x p x 470 km v mang m t b m t lem lu t cho th y d u hi u s ho t ng a ch t m nh th i c . N c chung tn g i v i m t hnh tinh y u m nh trong b phim khoa h c vi n t ng L ng sng. N c tn g i l a) Oberon b) Ariel c) Umbriel d) Miranda 6. Nm 1993, cc nh thin vn khm ph ra m t v tinh ang quay xung quanh ti u hnh tinh Ida, v tinh u tin thu c lo i c a n. N c chung tn g i v i nh p th no? a) anapest b) bacchius c) cretic d) dactyl 7. V tinh l n c a Pluto, Charon, c lc t ng c xem l hnh tinh h i nm 2006, tr c khi Pluto b li t vo danh sch hnh tinh ln. Hi n nay, c bi t Pluto cn c hai v tinh nh hn nhi u, do Knh thin vn v tr Hubble pht hi n ra vo nm 2005. Chng l a) Cheryl v Tracey b) Hydra v Nix c) Stygia v Acheron d) Cerberus v Persephone 8. Rhea l v tinh l n th hai trong s nhi u v tinh c a Th tinh. N c m t c i m c nh t v nh l g? a) N l v tinh c di n m o l m ch m nh t trong h m t tr i b) N l v tinh duy nh t trong h m t tr i m cc nh thin vn nghic c th c v tinh ring c a n c) N c s tng ng th n b v i T Tinh t tr c khi Luke Skywalker cu n n ln 50
4. i l ng nhi t ng l c h c no t l v i logarithm c a s nh ng s p x p c th c c a tr ng thi n i c a m t h , v v th c th xem l s o s thi u thng tin, hay logarithm c a s m h ? a) nng l ng b) enthalpy c) emmetropy d) entropy
Vng 2:
t tn cho v tinh
5. t tn theo m t nhn v t trong Shakespeare, v tinh trong cng nh t http://thuvienvatly.com

d) N l v tinh u tin c pht hi n ra b i m t phi thuy n lin hnh tinh a) methanol b) ethanol c) geraniol d) volemitol 14. N c u ng c n ng c n cao c s n xu t b ng phng php chng c t. M t h n h p g m r u v n c hay th t ra b t k h n h p ch a hai ch t l ng khc nhau no khng th lm cho m nh thm b ng cch ti p t c chng c t c g i l a) azeotrope b) oxytrope c) unitrope d) zoetrope 15. N ng cao nh t c th thu c b ng cch chng c t m t lo i n c u ng c c n l bao nhiu? a) 42 % b) 64 % c) 88 % d) 96 % 16. H i nm 1995, cc nh khoa h c cng b vi c tm th y m t h r u t nhin u m dung tch c a n s n xu t 400 nghn t nghn t kt bia? a) ang tri gi t trong m t m my kh lin thin h cch Tri t hng nghn nm nh sng b) l m t h ng bng trn b m t c a v tinh l n c a Th tinh, Titan c) trong l p tr m tch bn d i Cng vin qu c gia Thung lng Cuyahoga bang Ohio, Hoa K d) ang ln men ch m bn d i l p bng trong vng m l y than bn thu c vng Siberia, n c Nga
Vng 3: B ng ch ci khoa h c
9. K t hoa no, khi t bn d i m t vng trn nh , bi u di n m t kho ng cch b ng m t trm ph n nghn c a m t trm ph n nghn c a m t mt? a) A b) B c) C d) D 10. Trong v tr h c, k t th ng no bi u di n h s t l khng th nguyn c a v tr , h s o t c dn n c a v tr ? a) c b) a c) d d) b 11. K t h p ABCD c nhi u ng d ng trong khoa h c v y khoa. K t h p no sau y l ng? a) ABCD m t k hi u i n ton lin quan n thao tc x l b) T s ABCD m t s li u gip nh gi nguy c trng n c a m t ng i no c) H i ch ng ABCD m t s r i lo n a nhn cch hi m d) T t c nh ng trn 12. Hai trong b n k t u tin no t alefbet Hebrew (nh n c g i) c dng trong ton h c bi u di n c c a nh ng t p h p v h n? a) beth v ghimel b) ghimel v dalet c) dalet v aleph d) aleph v beth
Vng 5: Th p sng
17. T i sao Isaac Newton chia quang ph nh sng nhn th y thnh b y mu? a) M t c a chng ta l a chng ta nhn vo quang ph lin t c th y c nh ng d i mu ny. b) Nh c i m c a lng knh Newton 51
Vng 4: R u
13. C nhi u lo i r u khc nhau. Lo i no d i y l t c ch t nh t, v l ci t o nn tc nhn tc ng ch y u trong r u tr ng v bia? http://thuvienvatly.com

khi n cho nh ng ph n ny c a quang ph bi u hi n m nh nh t. c) T lu tr c Newton, ng i ta bi t r ng c b y mu trong c u v ng v ki n th c ny lm nhu m mu cho nh ng quan st c a ng v nh sng khc x . d) ng tin r ng ph i c m t m i lin h gi a mu s c, cc n t nh c v nh ng v t th bi t thu c h m t tr i [khi y]. 18. Quang ph c a nh sng pht ra t m t tr i c a chng ta t c c i t i m t b c sng x p x 500 nano mt. H th gic c a loi ng i thng th ng s c m nh n nh sng thu c b c sng d i d ng mu g? a) b) cam c) vng d) l c 19. M t lo i n ng, s d ng ph bi n trong th p k , pht nh sng mu vng xanh nh t nh ng b c sng c c d i 589 v 589,6 nm. y l nh ng b c x i n t do hi c a nguyn t no pht ra? a) neon b) technetium c) natrium d) magnesium 20. Thin th no sau y c nh sng ban ngy trn b m t sng nh t? a) Tri t b) Kim tinh c) H a tinh d) M t trng c) Bertrand Russell d) Sweeney Todd 22. Ngh ch l sau y c tn g i l g (n cn c g i l ngh ch l b u tr i m): n u v tr l v h n, tnh t i, b t di t v ch a y sao, th t i sao b u tr i m l i t i en? a) Ngh ch l Olbers b) Ngh ch l Newton c) Ngh ch l Poincar d) Ngh ch l Dunkel 23. Nhi u nh khoa h c ngh r ng nh ng n n vn minh ngoi hnh tinh c kh nng pht tri n tin ti n pht sinh u trong v tr , v cho n nay chng ta cha nhn th y b t k d u hi u no c a h . Ngh ch l ny mang tn nh v t l no? a) Richard Feynman b) Freeman Dyson c) Stephen Hawking d) Enrico Fermi 24. H i nm 1997, ba nh v t l l thuy t nh c c v i nhau v l i gi i c a ci g i l ngh ch l thng tin l en. Stenphen Hawking v Kip Thorne c c r ng t t c thng tin ch a trong m t v t ri vo m t l en s b ph h y. John Preskill th c c r ng n s khng b ph h y. Vo nm 2004, Hawking th a nh n thua cu c v chung cho Preskill a) m b) m c) m d) m t c c t y ch hnh Einstein t mn ti n l n t quy n t i n bch khoa bng chy t thng sch Guinness
Vng 6: Hnh trn ny vung

21. Gi s m t th tr n n c duy nh t m t anh th c o, ng i s c o ru cho t t c nh ng ng i n ng no trong th tr n khng t c o ru. V y th ai s c o ru cho anh th c o ? Nh ton h c khm ph ra ngh ch l ny l a) Kurt Gdel b) David Hilbert http://thuvienvatly.com
Vng 7: Ti h l
25. M t t n TNT gi i phng x p x bao nhiu nng l ng khi n pht n ? a) 4 kilojoule b) 4 megajoule c) 4 gigajoule d) 4 petajoule 52

26. Bn knh g n ng c a ti u hnh tinh ho c sao ch i lao xu ng ci ngy nay g i l bn o Yucatan Mexico h i 65 tri u nm tr c, s ki n g n nh ch c ch n l nguyn nhn gy tuy t ch ng i v i loi kh ng long? a) 6 km b) 60 km c) 600 km d) 6000 km 27. m t ngi sao m i thin vn bnh th ng (thu c lo i phi siu sao m i), l p b m t c a ngi sao n tung trong m t ph n ng nhi t h ch phi m. Lo i sao no c th hnh thnh sao v n ? a) sao ln tr ng b) sao k nh c) sao k nh l c d) sao ln 28. c phn lo i l siu sao m i, m t ngi sao m i ph i s c m nh ph h y ngi sao . C ch no d i y khng ph i l c ch c cng nh n c p ngu n cho m t sao siu m i? a) s hnh thnh v t ch t v ph n v t ch t t nh sng b) s co l i c a li sao thnh m t sao neutron c) ph n ng phn h ch h t nhn phi m d) ph n ng nhi t h ch h t nhn phi m a) 2 b) 5 c) g n 250 d) t nh t 1000 31. Tn c a loi linh tr ng Madagasca c nguy c tuy t ch ng th ng treo mnh trn cy v bc l y u trng bn trong thn cy b ng cch s d ng m t ngn tay gi a thon di l g? a) nay-nay b) aye-aye c) oh-oh d) ah-ah 32. Loi no d i y khng ph i l m t loi c ghi nh n Burgess Shale, vng tr m tch n i ti ng British Columbia, Canada, ni ch a nh ng ha th ch thn m m t k Cambri? a) Hallucigenia b) Wiwaxia c) Anomalocaris d) Xenomorpha
p n
Vng 1 1. c 2. b 3. d (qubit, pht m gi ng cubit) 4. d Vng 2 5. d (Nm v tinh chnh c a Thin Vng tinh l Miranda, Ariel, Umbriel, Titania v Oberon. Ariel v Umbriel l tn cc nhn v t trong tc ph m The Rape of the Lock c a gio hong Alexander; cn nh ng v tinh mang tn nhn v t Shakespears) 6. d 7. b 8. b Vng 3 9. a (M t angstrom, , b ng 10-10 m. n v mang tn nh hi n vi h c Anders ngstrm, ng i dng n lm n v o b c sng, n cng l c ti n l i o cc 53
Vng 8:
ng v t c lng
29. Nh c l i cht xu v ch ngh ch l, con v t c lng no d i y thu c h hng loi n th t nhng n chay? a) h i c u xm b) g u trc c) l i hai ngn d) capybara [ ng v t Nam M, gi ng chu t lang] 30. ng v t n huy t l m t b th c v b n x Australia v New Zealand tr ng ch khng sinh con. C bao nhiu loi ang sinh s ng ? http://thuvienvatly.com

lin k t ha h c) 10. b 11. b 12. d Vng 4 13. b 14. a 15. d 16. a Vng 5 17. d 18. d (cy xanh c mu l c v chlorophyll khng h p th nh sng mu l c, khi n chng b lng ph n l lng) 19. c 20. d Vng 6 21. c 22. a (ngh ch l mang tn nh thin vn h c ng i c Heinrich Wilhelm Olbers, m c d c kh nng ng khng ph i l ng i u tin xu t ra n. Ngy nay, n khng cn c xem l ngh ch l n a v trong v tr h c hi n i, v tr c th quan st c khng ph i l v h n) 23. d 24. c (Theo yu c u c a Preskill, n l quy n Bng chy Ton t p: Bch khoa ton th v Bng chy) Vng 7 25. c 26. a 27. a 28. c Vng 8 29. b (n ch y u n tre trc nhng l m t thnh vin thu c h hng th c v, b Carnivora) 30. b 31. c 32. d Ngu n: New Scientist
54
WWW.THUVIENVATLY.COM
Bn Tin Vt L
Thng 7 - 2011
Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuviemvatly.com Thng 7 nm 2011
Ni dung: Trn Nghim trannghiem@thuvienvatly.com Tun Quc - tuanquoc511@yahoo.com Bin tp: Trn Triu Ph trieuphu@thuvienvatly.com Thit k ba: Trn Triu Ph Cng mt s Cng tc vin khc
Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni ting Physics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

Bản Tin Vật Lý - Tháng 7-2011

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bản Tin Vật Lý - Tháng 7-2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

thuvienVatly

Khi nguon va nuoi dng am me

Ban Tin Vat Ly

Th Vin Vt L www.thuvienvatly.com banquantri@thuviemvatly.com Thng 7 nm 2011

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Tng lai ti sng cho cc nh nghin c u ph n v t ch t t i CERN

M t b ph n c a th nghi m ALPHA t i CERN. ( nh: CERN)

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Trong phng th nghi m v t l khng nn c nhi u ng i qu. ( nh: iStockphoto/AndreasReh)

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

M ch graphene tch h p u tin

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Cc nh v t l t o ra thnh cng laser sinh v t s ng

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Hnh minh h a b y ALPHA b t gi cc nguyn t ph n hydrogen. nh: Chukman So

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Cnh tay xo n c m i c a D i Ngn h

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Th c plasmon o nh ng kho ng cch c c nh 3D

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Hnh minh h a cch th c th c plasmon 3D o ADN. ( nh: AAAS/Science)

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Va li thi t b m cc nh nghin c u Singapore/Trondheim s d ng l ng t . ( nh: NTNU Info/Geir Mogen)

nghe tr m trn m t ng truy n kha

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Pht hi n h hnh tinh k l

nh minh h a sao i UZ For v hnh tinh.

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

nh minh h a cc t bo h ng c u ang chuy n ( nh: iStockphoto.com/spanteldotru)

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

K l c m i v tr ng thi v ng vu con mo Schrdinger

Thi t b quang h c do Jian-Wei Pan v photon. ( nh: Jian-Wei Pan)

t o ra m t tr ng thi con mo Schrdinger tm

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

c thn. nh: Shanchao Zhang

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Loi chim cng s ng php

Chim s Bengal bi t s d ng ng php chng? ( nh: Arco Images GmbH/Alamy)

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

ng hnh mu xanh c a n. ( nh:

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V

Bn tin Vt l thng 7/2011 V