You are on page 1of 75

I HC THI NGUYN TRNG I HC S PHM

NGUYN VN H <Su Tm V Bin Tp>

QUN L NH NC V GIO DC V O TO
<Gio Trnh Ging Dy Cao Hc Thc S Qun L Gio Dc>

Thi Nguyn-2006

MC LC Phn th nht: NHNG VN CHUNG CA QUN L NH NC V GIO DC V O TO ..........................................................................................3 I. QUN L NH NC V GIO DC V O TO......................................3
1. Khi nim ........................................................................................................................... 3 2. Mt s tnh cht ca QLNN v GD-T. ............................................................................ 4 3. Mt s c im ca QLNN v GD-T. ........................................................................... 4 4. Mt s nguyn tc QLNN v GD&T cn lu : ............................................................ 6

II. NHNG NI DUNG C BN CA QLNN V GD&T. ...............................10


1. Nhng ni dung c bn ca QLNN v GD-T theo iu 86 Lut Gio dc................... 10 2. Nhng ni dung ch yu ca QLNN v GD&T............................................................ 11 3. Thc trng, phng hng i mi v bin php thc hin QLNN v GD&T. ........... 13 4. Nhng nhim v, gii php pht trin gio dc n nm 2010........................................ 14

Phn th 2: QU TRNH QUN L GIO DC ..................................................16 I - CC CHC NNG QUN L GIO DC .......................................................17
1. K hoch ho trong qun l gio dc ............................................................................... 19 2. T chc trong qun l gio dc ........................................................................................ 28 3. iu khin (ch o thc hin) trong qun l gio dc .................................................... 37 4. Kim tra trong qun l gio dc ....................................................................................... 48

II - THNG TIN TRONG QUN L GIO DC .................................................53


1 . Mc ch ca thng tin .................................................................................................... 53 2. Cc loi thng tin qun l gio dc .................................................................................. 55 3. Nhng yu cu i vi thng tin qun l gio dc........................................................... 55 4.Thng tin d on.............................................................................................................. 57

III - H THNG NGUYN TC QUN L GIO DC.....................................59 IV- CC PHNG PHP QUN L GIO DC ................................................68
1. Khi nim v yu cu ca vic s dng phng php qun l gio dc......................... 68 2. Cc phng php qun l gio dc ch yu..................................................................... 70

V - CNG C QUN L GIO DC .....................................................................73


1. Cc loi cng c trong qun l gio dc .......................................................................... 74 2. Yu cu i vi h thng cng c qun l gio dc......................................................... 74 3. i mi v nng cao nng lc vn hnh h thng cng c qun l gio dc .................. 75

Phn th nht: NHNG VN CHUNG CA QUN L NH NC V GIO DC V O TO I. QUN L NH NC V GIO DC V O TO 1. Khi nim + nh ngha: Qun l nh nc v gio dc v o to (QLNN v GD& T l vic nh nc thc hin quyn lc cng iu hnh, iu chnh ton b tc hot ng GD&T trong phm vi lon ra hi nhm thc hin mc tiu gio dc ca Nh nc QLNN v GD-T l s tc ng c t chc v iu chnh bng quyn lc nh nc i vi cc hot ng GD-T do cc c quan qun l c trch nhim v gio dc ca Nh nc t trung ng n c s tin hnh thc hin chc nng, nhim v theo qui nh ca Nh nc nhm pht trin s nghip GD-T, duy tr k cng? tho mn nhu cu GD-T ca nhn dn, thc hin mc tiu GD-T ca nh nc. + Nhng yu t ch yu trong qun l nh nc v gio dc v o to. . Trong khi nim QLNN v GD&T ni ln 3 b phn chnh, l ch th ca QLNN v GD&T; Khch th cua QLNN v GD&T; Mc tiu gio dc v o to. . Ch th QLNN v GD&T l cc c quan c thm quyn (c quan lp php. hnh php) c quy nh iu 87 ca Lut Gio dc. . Khch th ca QLNN v GD&T l HIGDQD v mi hot ng GD-T trong phm vi ton x bi. . Mc tiu GD&T: v tng th l vic bo m trt t k cng trong cc hot ng GD-T, thc him c mc tiu nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti cho x hi, hon thin v pht trin nhn cch ca cng dn; Tuy nhin mi cp hc, bc hc c c th ho mc tiu trong Lut GD v iu l cc nh trng + Trong khi nim QLNN v GD&T cn phi k ti 2 yu t quan trng trong vic iu hnh, iu chnh cc hot ng gio dc, l cng c v phng php trong qun l hnh chnh nh nc v GD&T: . Cng c ch yu trong QLHCNN l h thng cc vn bn php lut, do cng tc th ch to ra hnh lang php l cho cc hot ng QLNN v GD-T . Phng php QLHCNN ch yu l phng php Hnh chnh, t chc. Nh vy ta c th hiu khi nim QLNN v GD-T di dng pht biu khc. QLNN v GD-T l s qun l ca cc c quan nh nc c thm quyn, ca b gio dc t trung ng n c s ln HTGQD v cc hot ng GD ca x hi nhm nng cao dn tr - o to lc- bi dng nhn ti cho t nc v hon

thin nhn cch cho cng dn. Cn lu rng, QLNN l vic thc thi ba quyn : Lp php - Hnh php - T php iu chnh mi quan h x hi v hnh vi ca cng dn. Cn QLNN v GD&T thc cht l thc thi quyn hnh php t chc, iu hnh v iu chnh mi hot ng gio dc trong phm vi ton x hi. Tuy nhin, qun l c hiu lc v hiu qu, vic s dng quyn hnh php phi kt hp vi quyn lp php, lp qui v hot ng thanh tra, kim tra trong cc hot ng ca ton b h thng. 2. Mt s tnh cht ca QLNN v GD-T. QLNN v GD-T l QLNN v mt ngnh, mt lnh vc c th nhng n cng c nhng tnh cht ca QLNN v QLHCNN ni chung, y ch xin nhc li nm tnh cht cn lu , l: + Tnh l thuc vo chnh tr: QLNN v GD ph tng v phc v nhim v chnh tr, tun th ch trng ng li ca ng v nh nc. + Tnh XH: GD l s nghip ca NN v ca ton XH. Trong QLNN v GD cn phi coi trng tnh XH ho v dn ch ho GD (DCH GD). GD&T lun pht trin trong mi quan h vi s pht trin ca KT-XH v vy QLNN v GD cn lu tnh cht ny c nhng iu chnh ph hp. + Tnh php quyn: QLNN l QL bng php lut; QLNN v GD cng phi tun th hnh lang php l m nh nc quy nh cho mi hot ng QL cc hot ng GD-T. Tng cng php ch XHCN. + Tnh chuyn mn nghip v: Cng chc hot ng trong lnh vc GD-T cn phi c o to vi cc trnh tng ng vi cc ngch, bc c quy nh. Vic tuyn chn cng chc cn p ng cc chun m nh nc ban hnh. + Tnh hiu lc, hiu qu: Ly hiu qu ca hot ng chuyn mn-nghip v nh gi cn b cng chc, vin chc ngnh GD-T; Cht lng, hiu qu v s bo m trt t k cng trong GD-T l thc o trnh , nng lc, uy tn ca cc c s GD-T v ca cc c quan QLNN v GD-T. 3. Mt s c im ca QLNN v GD-T. phn tnh cht nu trn chng ta im qua mt s tnh cht ca QLNN v GD&T, tuy nhin trong mi tnh cht c nhng nt c bit ring c th c nhn mnh hn v chng tr thnh cc c im cn lu . Trn c s nhn thc cn nhn mnh ba c im ch yu sau: + c im kt hp qun l hnh chnh v qun l chuyn mn trong cc hot ng qun l gio dc (c im HC-GD). N va theo nguyn tc qun l hnh chnh nh nc i vi hot ng ca qun l gio dc, va theo nguyn tc hnh chnh gio dc i vi mt c s gio dc. Hnh chnh - gio dc thc cht l trin

khai chc nng, nhim v quyn hn do Nh nc qui nh (phn cp, phn cng hoc u quyn), Cc c quan, t chc thay mt Nh nc trin khai s nghip GD&T v iu hnh, iu chnh cc hot ng GD-T. QLHC thc cht l vic xy dng cc vn bn php quy v chp hnh cc vn bn. Kt hp vi qun l gio dc l a vic xy dng cc vn bn cho cc hot ng chuyn mn ca gio dc v lm cho mt ngi hiu, bit c cc qui nh ca vn bn thc hin cho ng. V d: T quy nh ca B GD&T v vic son bi, ging bi, chm bi .v.v. C quan S, Phng GD&T thm ch n hiu trng nh trng s c nhng quy nh chi tit hn v cc vn m bo tnh c th, thit thc v ph hp vi a phng v c s gio dc, trn c s gio vin chp hnh thc hin cc quy nh v chuyn mn. chnh l cch lm hnh chnh ho cc hot ng chuyn mn Nh vy, c im HC- GD l c im quan trng nht trong hot ng qun l nh nc v GD-T nhm bo m mi trng s phm thun li cho vic thc hin c mc tiu gio dc m Nh nc quy nh. Cn lu rng quan tm thch ng n c im ny s gip cho cc CBQLGD gii quyt tt mi quan h ngnh- lnh th trong hot ng QLGD. Ch o hay qun l cc hot ng GD-T trn 1 a bn cn phi hiu r nghip v SP, c im ca qu trnh GD ch o, qun l chuyn mn. Ch trn c s bit kt hp QLHC v QLCM th mi c th ch o, qun l tt hot ng GD-T tin ti thc hin tt mc tiu GD-T ca Nh nc. + c im v tnh quyn lc nh nc trong hot ng qun l. c im th hai ca QLNN v GD-T cng l c im ni bt ca QLNN v QLHCNN ni chung mi lnh vc, l tnh quyn lc nh nc trong cc hot ng qun l. c im ny biu hin 3 vn c bn sau : . iu kin trin khai qun l nh nc l phi c t cch php nhn v yu cu v tnh hp php trong qun l l yu cu trc ht. Mun c t cch php nhn qun l phi c b nhim v khi c b nhim cn phi thc hin ng, chc nng, thm quyn. Khng lm quyn cng khng n y trch nhim; thc hin ng ch th trng trong vic ra quyt nh v trong vic chu trch nhim v cc quyt nh qun l trc tp th v cp trn. Trong QLNN s khng c t cch php nhn "ra quyn khi cha c b nhim. Tuy nhin, mi t cch php nhn u c trch nhim v quyn hn tng ng, vic hiu cho ng, lm cho thm quyn l thc o kh nng s dng quyn lc nh nc ca mt t cch php nhn. Trong thc t Php vua thua l lng, th kho to hn th trng u pht sinh do khng nhn thc ng tnh quyn lc nh nc trong cc hot ng qun l. Thoi quyn v lm quyn l hai thi cc ca s vi phm thm quyn, mt khc khi nim thm quyn cng gn vi s phn cp v tun h th bc cht ch trong QLNN.

. Phng tin QLNN v GD-T l cc vn bn php lut v php qui. Phng php ch yu QLNN l phng php Hnh chnh - T chc (HC-TC). Cn nhn thc rng thp lut, php quy l s c th ho ch trng, chnh sch ca ng v nh nc; phn nh li ch ca ton dn, v vy y chnh l lnh lang php l cho vic trin khai cc hot ng QLGD, bo m tnh quyn lc nh nc trong qun l. Vic khng tun th hnh lang php l trong cc hot ng QLGD tc l vi phm trt t k cng v s b x l theo tuy nh ca php lut. . Trong QLNN phi tun th th bc cht ch hot ng qun l theo s phn cp r rng v mnh lnh - phc tng l biu hin r nht ca tnh quyn lc trong QLNN. Tnh quyn lc nh nc y cng chnh l vic CBQL GD cp phng cn nhn thc y rng cp di phi phc tng cp trn, a phng phi phc tng trung ng trong qu rnh QLGD. + c im kt hp Nh nc-x hi trong qu trnh trin khai QLNN v GD. Chng ta u bit GD&T l mt hot ng mang tnh x hi cao v ng ta cng nhn mnh t tng GD&T l s nghip ca ng, Nh nc v ca ton dn. R rng, dn ch ho v x hi ho cng tc gio dc l mt t tng c tnh chin lc v n c vai tr rt to ln trong s pht trin gio dc ni chung v QLGD ni ring; rt nhiu bi ton QLGD s rt kh gii quyt nu khng c s tham gia ca ng o lc trong x hi. y cng l mt c im quan trng cn nhn thc trong QLGD. Tm li : QLNN v GD&T l thc hin chc nng - nhim v thm quyn do Nh nc qui nh, phn cp trong cc hot ng QLGD. mt c s gio dc, QLNN v GD&T thc cht l qun l cc hot ng HC-GD, v vy n c hai mt qun l thm nhp vo nhau, l QLHC s nghip gio dc v QLCM trong qu trnh s phm: Chnh v vy, QLNN v GD&T cn lu cc c im nu trn.. 4. Mt s nguyn tc QLNN v GD&T cn lu : Trong phn QLNN, QLHCNN v l lun QLGD c nu mt s nguyn tc c bn trong qun l. y xin nhn mnh hai nguyn tc cn c lu trong vic trin khai cc hot ng QLNN v GD&T. + Nguyn tc kt hp ngnh - lnh th. Mi c s gio dc - nh trng thc hin chc nng, nhim v GD-T theo s ch o ca cc c quan qun l gio dc ng trn mt a bn c th no , v vy cng phi tun th s qun l hnh chnh ca a phng theo qui nh phn cp ca Nh nc. Ni dung ch yu ca nguyn tc ny di gc v m c th din t nh sau: S nghip GD&T, HTGDQD l mt th thng nht. B GD&T l c quan QLNN v GD&T thng nht trong phm vi c nc. Chnh quyn a phng

QLNN v GD&T thng qua c quan chuyn mn ca mnh theo chc nng, nhim v, quyn hn do Nh nc qui nh ph hp vi c ch phn cp. thc hin c iu Nh nc quy nh c th nhim v quyn hn ca ngnh v a phng nh sau: . NHIM V, QUYN HN CA B GD-T c qui nh Ngh nh 85/2003/N-CP, ngy 18/7/2003. V d: (1) V gio dc i hc. . Trnh Chnh ph: c cu ngnh o to, c cu u t v cc chnh sch v bo m cht lng o o C, H v sau H; ch o, kim tra, t chc thc hin sau khi dc ph duyt; . Quy nh chng trnh khung GD H, ni dung, phng php o to SH, ch tr phi hp vi cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph, UBND tnh kim tra cc trng i hc, cao ng trong vic xy dng chng trnh o to theo chng trnh khung do B GD&T ban hnh, kim tra cc c s o to SH thc hin chng trnh, ni dung, phng php o to; (2) V gio dc trung hc chuyn nghip. . Trnh Chnh ph: c cu ngnh o to, c cu u t v cc chnh sch v bo m cht lng o o THCN; ch o, kim tra vic thc hin sau khi c ph duyt: . Quyt nh danh mc o to ngnh ngh o to THCN: phi hp vi cc b chuyn ngnh quy nh chng trnh khung v GDTHCN; . Hng dn, kim tra cc b v UBND tnh thc hin chc nang QLNN v GDTHCN theo phn cng, phn cp ca Chnh ph: (3) V gio dc ph thng. . Trnh Chnh ph v ch trng ci cch ni dung, chng trnh gio dc, mc tiu quc gia v PCGDPT v ch o thc hin sau khi c ph duyt; . Quy nh v vic bin son, xut bn, in v pht hnh SGK v t chc bin son, xt duyt SGK trn c s thm nh ca Hi ng quc gia thm nh SCK; . Hng dn, kim tra UBND tnh thc hin chc nng QLNN v GDPT theo phn cp c Chnh ph. (4) V gio dc mm non. . Ban hnh ni dung, chng trnh v phng php GDMN; ban hnh quy ch t chc hot ng; . Hng dn, kim tra UBND tnh thc hin chc nng QLNN v GDMN theo phn cp ca Chnh ph.

(4) V phng thc gio dc khng chnh quy. . Ban hnh chng trnh xo m ch; . Quy nh chng trnh gio dc ly vn bng ca h thng GDQD theo hnh thc va hc va lm, hc t xa, t hc c hng dn. . Ngoi cc vn trn, B GD&T cn trnh chnh ph, Th tng Chnh ph v cc vn ch yu sau: . Cc ch . chnh sch c th i vi nh gio v CBQLGD; . Khung hc ph, c ch thu v s dng hc ph; cc chnh sch khuyn khch khc i vi ngi hc; . Ban hnh tiu chun c th ca nh gio v CBQLGD; cc quy nh v chng trnh o to bi dng chuyn mn, nghip v nng cao trnh v chun ho nh gio v CBQLGD . Ban hnh cc quy nh v tuyn sinh, qun l hc sinh, sinh vin, hc vin. NCS . Quy nh tiu chun bo m cht lng gio dc; thng nht qun l vic kim nh cht lng gio dc; . T chc v ch o thc hin k hoch nghin cu khoa hc, ng dng tin b khoa hc cng ngh trong hot ng GD&T; . Thc hin chc nng thanh tra gio dc trong c nc; . Quyt nh v ch o thc hin chng trnh ci cch hnh chnh ca B theo mc tiu v ni dung chng trnh tng th ci cch hnh chnh nh nc; . Qun l v t chc b my, bin ch, ch o thc hin cc ch tin lng, cc ch chnh sch i ng thuc phm vi qun l ca B; o to, bi dng v chuyn mn nghip v; xy dng i ng cn b, cng chc, vin chc trong lnh vc gio dc; . NHIM V, QUYN HN HND A PHNG (theo Lut T chc HND v UBND nm 2003) (+) HND cp tnh: . Quyt nh cho trng, bin php pht trin gio dc, o to a phng. . Quyt nh qui hoch, k hoch pht trin mng li gio dc mm non, gio dc ph thng, gio dc ngh nghip. . Bo m c s vt cht v iu kin cho cc hot ng gio dc, o to a phng. . Gim st vic tun theo php lut v gio dc, o to ca c quan nh nc,

t chc kinh t, t chc x hi v ca nng dn a phng. . (+) HND cp huyn: Quyt nh cc bin php v iu kin cn thit xy dng v pht trin mng li gio dc mm non, gio dc ph thng trn a bn theo quy hoch chung. (+) HND cp x: . Quyt nh bin php bo m cc iu kin cn thit tr em vo hc tiu hc ng tui, hon thnh chng trnh PCGDTH; t chc cc trng mm non; thc hin BTVH v xo m ch cho nhng ngi trong tui; . Quyt nh vic xy dng, tu sa trng lp thuc a phng qun l. . NHIM V, QUYN HN CA UBND A PHNG : (+) i vi cp tnh; . Qun l cc trng, cc c s gio dc theo s phn cp; . o to bi dng i ng gio vin trong tnh t trnh CSP tr xung; . Qun l v kim tra vic thc hin v tiu chun gio vin, quy ch thi c v vic cp vn bng theo quy nh ca php lut; . Thc hin thanh tra, kim tra cng tc gio dc, o to trn a bn tnh theo quy inh ca php lut. (+) i vi cp huyn: . Xy dng cc chng trnh, n pht trin gio dc v t chc thc hin sau khi c cp c thm quyn ph duyt; . T chc v kim tra vic thc hin cc quy nh ca php lut v ph cp gio dc, qun l cc trng tiu hc, THCS, trng dy ngh; t chc cc trng mm non; . Thc hin ch trng x hi ho gio dc trn a bn; ch o vic xo m ch; . Thc hin cc tiu chun v gio vin, quy ch thi c. (+) i vi cp x: . Thc hin k hoch pht trin s nghip gio dc a phng; phi hp vi trng hc huy ng tr em vo lp 1 ng tui; t chc thc hin cc lp b tc vn ho, thc hin xo m cho nhng ngi trong tui; . T chc xy dng v qun l, kim tra hot ng ca nh tr, lp mu gio, trng mm non a phng; phi hp vi UBND cp trn qun l trng tiu hc, trng THCS trn a bn. Ni chung, chnh quyn a phng c trch nhim bo m mi trng KT-XH

10

lnh mnh cho cc hot ng gio dc din ra ng mc tiu ca Nh nc, p ng nhu cu pht trin ca a phng. Trong hot ng qun l mt c s GD-T phi tun th nhng quy nh, quy ch chuyn mn ca ngnh hc (thc hin quy ch thi c, vn bng chng ch, ch th nm ). S kt hp c hiu qu s ch o ca ngnh v lnh th trong vic trin khai cc hot ng QLGD l mt nguyn tc rt quan trng trong QLNN v GD-T. + Nguyn tc tp trung dn ch. . Nguyn tc tp trung dn ch l mt nguyn tc quan trng trong t chc v hot ng ca b my nh nc ca nc ta. QLNN v GD&T cng tun th nguyn tc ny vi gc v m nguyn tc ny c ngha l Nh nc thng nht qun l HTGDQD v mc tiu chng trnh, ni dung. qui ch thi c v h thng vn bng (iu 13 - Lut gio dc). Bn cnh phn cp r rng v QLGD cho a phng v to iu kin c pht huy ch ng v sng to. hiu ng v c th vn dng c trong hot ng LNN v GD&T, c s, cn suy ngh tr li cu hi: lm th no gii quyt tt mi lan h gia ch th trng v thc hin dn ch c s mt trng hc ? Nh vy, nguyn tc tp trung dn ch i vi QLNN v GD&T c ngha l Nh nc thng nht, tp trung qun l v ch , chnh sch gio dc; v mc tiu, ni dung gio dc v qui ch vn bng ng thi to iu kin cho c s ch ng sng to trong vic trin khai cc hot ng gio dc v QLGD c th, trnh vic m m hoc bung lng trn c s phn cp, phn quyn v QLGD r rng bng mt hnh lang php l hp l, ng b. i vi c s pht huy quyn lm ch ca tp th s phm, ng thi cao trch nim c nhn theo ch th trng i vi vic QLNN, trong t chc iu hnh cng vic hng ngy cn thc hin tt ch th trng nhng phi bo m thc hin quy ch lm ch c s. II. NHNG NI DUNG C BN CA QLNN V GD&T. Theo Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam, Nh nc thng nht qun l h thng gio dc quc dn v mc tiu, chng trnh, ni dung, k hoch gio dc, tiu chun gio vin, quy ch thi c v h thng vn bng (iu 36 Hin php nc CHXHCNVN c sa i, b sung nm 2001). thc hin a nhng vn qun l nh trn, ni dung c bn ca QLNN v GD&T c quy nh trong Lut Gio dc nh sau: 1. Nhng ni dung c bn ca QLNN v GD-T theo iu 86 Lut Gio dc. (1) Xy dng v ch o thc hin chin lc, qui hoch, k hoch, chnh sch pht trin gio dc ; (2) Ban hnh v t chc thc hin vn bn qui phm php lut k gio dc ; ban hnh iu l nh trng ; ban hnh qui nh v t chc v hot ng ca cc c s

11

gio dc khc ; (3) Qui nh mc tiu, chng trnh, ni dung gio dc ; tiu chun nh gio; tiu chun c s vt cht v thit b trng hc ; vic bin son, xut bn; in v pht hnh sch gio khoa, gio trnh ; qui ch thi c v cp vn bng ; (4) T chc b my qun l gio dc ; (5) T chc, ch o vic o to, bi dng, qun l nh gio v cn b qun l gio dc ; (6) Huy ng, qun l, s dng cc ngun lc pht trin s nghip gio dc ; (7) T chc, qun l cng tc nghin cu khoa hc, cng ngh trong ngnh gio dc ; (8) T chc, qun l cng tc quan h quc t v gio dc ; (9) Qui nh vic tng cc danh hiu vinh d cho nhng ngi c nhiu cng lao i vi s nghip gio dc ; (10) Thanh tra, kim tra vic chp hnh php lut v gio dc; gii quyt, khiu ni, t co v x l cc hnh vi vi phm php lut v gio dc. 2. Nhng ni dung ch yu ca QLNN v GD&T. + Cc nhm ni dung ch yu. Nu nghin cu k ta thy khon 1, 2, 3 ca iu 86 thc cht l : Hoch nh chnh sch, lp php, lp qui cho cc hot ng GD-T v thc hin quyn hnh php trong cc hot ng LGD. Khon 4, 5, 9 ca iu 86 thc cht l vn t chc b my QLGD. Khon 6, 7, 8 thc cht l huy ng, qun l cc ngun lc pht trin gio dc, cn khon 10 iu 86 chnh l ni dung ni v thanh tra - kim tra vic chp hnh php lut. Nh vy, c th ni ni dung QLNN v GD&T c th nhm li thnh 4 nhm ni dung ch yu: (l) Hoch nh chnh sch cho GD-T. Lp php v lp qui cho cc hot ng GD&T. Thc hin quyn hnh php trong QLGD. (2) T chc b my QLGD. (3) Huy ng v qun l cc ngun lc pht trin s nghip GD. (4) Thanh tra, kim sot nhm thit lp trt t k cng php lut trong hot ng QLGD v pht trin s nghip GD. Tuy nhin QLNN cc cp khc nhau c c th ho ni dung khng hon ton ging nhau. + i vi b GD&T: B Gio dc v o to l c quan thnh vin ca Chnh ph thc hin quyn

12

QLNN v GD-T cp trung ng cn tp trung lm tt nhng ni dung sau: . Xy dng chin lc v k hoch pht trin gio dc; Xy dng v ban hnh h thng vn bn quy phm php lut lm cn c cho vic t chc v trin khai cc hot ng mi gio dc trong ton h h thng gio dc quc dn; . Xy dng, cng c v tng cng sc mnh ca b my qun l gio dc t Trung ng n c s theo hng i mi qun l gio dc, xc nh li chc nng nhim v ca tng quan qun l, thc hin phn cng, phn cp v cao tnh t ch, t chu trch nhim cua s nhm nng cao tnh hiu lc v hiu qu trong qun l; . Xy dng chnh sch v c ch huy ng, s dng v qun l cc ngun lc nhm bo m cc iu kin cho vic thc hin i mi gio dc. . T chc thanh tra, kim tra cc hot ng gio dc cc bc hc, ngnh hc trn phm vi ton quc; nh gi v thm nh cht lng gio dc. (+) i vi cp a phng: Theo Ngh nh s 166/2004/N-CP ngy 16/9/2004, Chnh ph quy nh trch lim qun l nh nc v gio dc ca UBND cc cp. Cp a phng (tnh, huyn thng qua c quan chuyn mn ca mnh l S v Phng GD&T) th cn tp trung lm tt nhng ni dung ch yu sau : . Xy dng, trnh v t chc thc hin quy hoch, k hoch, chng trnh, d n pht trin gio dc a phng. . Gip UBND qun l cng tc chuyn mn, nghip v, t chc, bin ch nhn s, ti chnh, ti sn v cc hot ng gio dc khc ca cc c s gio dc theo ng quy nh ra php lut. . Xy dng, trnh HND, UBND cc gii php thc hin x hi ho gio dc ; ch o hng dn v kim tra vic thc hin ; . Thc hin kim tra, thanh tra vic chp hnh lut v gio dc, x l vi phm hoc kin ngh cc cp c thm quyn x ] vi phm trong lnh vc gio dc theo quy nh ca php lut.. + i vi cp c s gio dc (cp trng) tp trung lm tt nhng ni dung ch yu sau: . T chc thc hin ch trng, chnh sch GD&T thng qua vic thc hin mc tiu ni dung, k hoch gio dc v bo m cc qu ch chuyn mn, thi c do B trng B GD&T ban hnh ; . Qun l i ng s phm, hc sinh, CSVC, ti chnh theo cc qui nh ca php lut ; . iu hnh cc hot ng ca nh trng theo iu l nh trng, ni quy nh trng v gim st s tun th ;

13

. Kt hp cc hot ng kim tra ni b trng hc vi thanh tra ca cc cp qun l. Nh vy, mc d ni dung QLNN v GD&T c th ch ho thnh iu 86 Lut Gio dc, nhng trong thc tin cn nhn mnh cc ni dung theo cp qun l, iu ny xc nh trng s quan tm mi cp . Nu cp trung ng ch trng n ni dung xy dng c ch, chnh sch, chin lc, k hoch pht trin cho ngnh phm vi c nc th cp a phng (S - Tnh, Phng - Huyn) li khu tr phm vi ni dung trn a bn c phn cp, cn c s (nh trng) ni m QLNN c hiu rt c th l thc hin chc nng, nhim v, thm quyn do nh nc u quyn trin khai cc hot ng qun l nh trng th li coi trng vic t chc thc hin nhng qui nh ca nh nc (m c th l iu l nh trng) nhng hot ng gio dc v QLGD c th. V vy, thc hin tt chc nng QLNN cn lm tt cng tc th ch ho v tng cng gim st vic thc hin. Tuy cp th ch ho mi cp khng hon ton ging nhau nhng vai tr gim st, thanh tra th phi coi trng mi cp theo s phn cp r rng. 3. Thc trng, phng hng i mi v bin php thc hin QLNN v GD&T. - Thc trng + Nhn chung, nhng vn nu ra trn c quan tm thc hin trong thc t. Tuy nhin theo nhn nh ca NQTW 2 chng ta cha lm tt chc nng QLNN v GD-T. Nhng yu km bt cp din ra minh chng iu . V d : vic thc hin cc mc liu GD v QLGD cn thp ; cng tc kim tra, thanh tra cha pht huy ht tc dng ; chc nng, nhim v c bit chc nng, nhim v QLNN qui nh thiu r rng, chng cho, v vy QLNN cn va m m va bung lng + Trong bo co v tnh hnh gio dc trc Quc hi (ti k hp th 6, Quc hi XI), B trng Nguyn Minh Hin xc nh: ni chung, cht lng gio dc i tr cn thp so vi yu cu phng php gio dc cn lc hu v chm i mi; cc iu kin bo m pht trin gio dc cn bt cp ; mt s tiu cc trong gio dc chm c gii quyt. B trng ch r nhng nguyn nhn ca cc yu km trong gio dc l : (+) T duy gio dc chm c i mi, cha theo kp thc tin pht trin ca t nc, yu cu chuyn i c ch qun l kinh t - x hi v hi nhp quc t. . Cc quan im ch o ca ng v Nh nc v pht trin gio dc cha c qun trit su sc v c th ho kp thi. Nguyn l gio dc cha thc s c coi trng. Gio dc cn cha gn cht vi nhu cu thc tin, cha ch trng thc hnh, cha pht huy s ch ng, sng to ca ngi hc; phi hp gio dc gia nh - nh trng - x hi cn lng lo. Cng tc nghin cu khoa hc gio dc v d bo cn bt cp, cha nhn thc v

14

l gii c nhiu vn t ra cho gio dc trong tnh hnh mi. Cha gii quyt tt mi quan h gia k hoch pht trin v th trng lao ng ; gia m rng quy m v nng cao cht lng; gia p ng nhu cu hc tp ngy cng cao ca nhn dn v kh nng kinh t x hi ca t nc cn thp ; gia u t ca Nh nc v ng gp ca nhn dn ; gia tnh trng phn ho giu ngho v nhng chnh sch m bo cng bng x hi trong gio dc. . Qun l v gio dc cn yu km v bt cp : . C ch qun l gio dc cha tng thch vi nn kinh t th trng nh hng XHCN v nhu cu pht trin nhn lc ca t nc. Qun l nh nc v gio dc cn mang nng tnh tp trung quan lit ; cha thot khi tnh trng m m, s v. . Chnh ph c ch trng, nhng cn chm a ra nhng quyt sch ng b tm v m nhm thay i c ch u t, huy ng cc ngun lc pht trin gio dc. Trong ch trng XHH gio dc, cn chm c chnh sch gii quyt vng mc v t ai, v quyn s hu v thu nhp ca cc nh u t khi tham gia m cc trng ngoi cng lp. . B GD&T, B L, TB&XH cha tp trung xy dng cc c ch chnh sch v cng tc qun l ngnh. Cc vn bn php quy cn thiu, cha ban hnh kp thi, mt s cn chng cho ; trong khi li trc tip qun l mt s cng vic c th mang tnh s v. . Vic phn cng, phn cp v c ch phi hp gia B GD&T vi cc b, ngnh, a phng cha c th ch ho mt cch c th, nht l trong vic phi hp gii quyt mt s vn bc xc ca gio dc. Mt s a phng vn cn li, thiu ch ng trong vic gii quyt cc vn v gio dc. Nh vy, nguyn nhn qun l gio dc cn yu km, bt cp v cc cp qun l gio dc cn chm i mi t duy v phng thc qun l c th l nguyn nhn c bn ca nhiu vn bc xc, hn ch trong gio dc, do , i mi qun l gio dc ang t vn bc bch hin nay i vi s pht trin gio dc Vit Nam. y l yu cu do nhiu nm trc li v by gi yu cu di mi ngy cng nhiu ln. 4. Nhng nhim v, gii php pht trin gio dc n nm 2010. khc phc nhng vn yu km bt cp nu trn cn qun trit tinh thn ca NQTW v tinh thn CCHC v nhng xut ca B trng B GD&T trc Quc hi, nhng nhim v v gii php pht trin gio dc ch yu tp trung vo cc vn sau : + Tip tc i mi t duy gio dc : . Cn nhn thc su sc hn v mc tiu gio dc trong thi k mi. Th h tr do nh trng o to phi trung thc nng ng v sng to, bit hp tc v cnh

15

tranh lnh nnh c hoi bo, c chi vn ln, t lp thn, lp nghip, lm giu cho bn thn v gp thn a t nc ra khi tnh trng ngho nn lc hu. . Nn gio dc Vit Nam trong giai on ti phi l nn gio dc cho mi ngi. hng ti mt x hi hc tp. HTGDQD khng ch dnh cho tui tr, m cho mi ngi hc tp sut i. XHHGD l gii php c bn huy ng mi ngun lc nhm pht trin gio dc v xy dng x hi hc tp. . Gio dc trong nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha cn phi p ng i hi ca cc i tng khc nhau vi cc mc tiu khc nhau. Nh nc cn to c ch, mnh dn huy ng ngun lc v tr tu t nhn dn pht trin gio dc, ng thi vi vic tng ngn sch nh nc cho gio dc, cn c s iu chnh phn b tp trung gii quyt cc mc tiu u tin. . Xy dng v hon thin h thng chun quc gia cho gio dc bao gm : chun kin thc, k nng i vi cp hc, bc hc v trnh o to v chun cc iu kin bo m cht lng gio dc (i ng nh gio, CBQLGD, cng nhn vin, SGK, gio trnh v ti liu tham kho ; trng s, thit b, phng th nghim, th vin, sn chi, bi bp .v.v); cc yu cu c bn v o c, tc phong v trch nhim ca ngi hc trc gia nh v x hi. H thng chun l cn c ch o thc hin v nh gi cht lng gio dc. . Xy dng v nng cao cht lng i ng nh gio v CBQLGD theo ch th 40- CT/TW ca Ban B Th v Quyt nh ca Th tng Chnh ph s 09/2005/QTTg. M rng phng thc o to, bi dng gio vin vi ni dung ch yu l i mi php dy hc, lm cho mi gio vin u qun trit yu cu coi trng vai tr ch ng ca ngi hc, pht huy vai tr ch ng ca ngi hc, pht huy nng lc sng to trong cch tip thu v vn dng tri thc vo cuc sng ; pht trin ngi hc nng lc t hc, t nghin cu, t nh gi v kh nng lp nghip. R sot, b tr, sp xp li i ng CBQLGD. T chc o to bi dng xy dng i ng CBQLGD tn tn, tho vic v c nng lc iu hnh. . i mi c ch qun l, thc hin mnh m vic phn cp trong qun l gio dc. Trin khai Ngh nh 166/2004/N-CP ca Chnh ph, thc hin phn cp cho chnh quyn a phng quyt nh v chu trch nhim c th ho cc chnh sch gio dc, huy ng ngun lc, xy dng v t chc thc hin quy hoch, k hoch pht trin gio dc, m bo pht trin quy m v nng cao cht lng gio dc ti a phng. B GD&T xy dng c ch cc a phng cng c quyt nh mt phn chng trnh, ni dung gio dc ph thng ph hp vi c im v iu kin c th ca mnh. + Ban hnh cc quy nh c th tng cng quyn t ch, t chu trch nhim ca c s gio dc v sn phm o to, ti chnh, nhn lc, tuyn sinh Cc c s gio dc ngh nghip gio dc i hc c t quyt nh ni dung v chng trnh

16

o to trn c s chun thng nht v kin thc, k nng v quy nh v chng trnh khung. Phn th 2: QU TRNH QUN L GIO DC Qu trnh gio dc l mt qu trnh. S d ni qun l gio dc l mt qu trnh. gio dc l qu trnh v qun l l hot ng mang tnh hng ch, l s vn ng, s ni tip cc trng thi, c di v thi gian, chu tc ng ca cc nhn t bn trong v bn ngoi, tun theo nhng quy lut khch quan, biu hin thng qua hot ng ca con ngi. Qu trnh qun l gio dc l hot ng ca cc ch th v i tng qun l thng nht vi nhau trong mt c cu nht nh nhm t mc ch ra ca qun l bng cch thc hin cc chc nng nht nh v vn dng cc bin php, nguyn tc, cng c qun l thch hp. Qu trnh qun l gio dc c th hin theo s di y : a) Thu nhn v phn tch thng tin v trng thi ca i tng b qun l ; b) Ra quyt nh qun l ; c) a ra nhng tc ng qun l ln i tng b qun l : d) Thu nhn v phn tch thng tin v trng thi mi ca cc i tng b qun l. Qu trnh qun l c bt u t vic phn tch thng tin v trng thi ca h thng b qun l. Thng tin ny c th biu hin di hnh thc l nhng ch tiu cht lng v s lng c trng cho trng thi ca h thng b qun l ti thi im trc khi ra quyt nh. Thng tin phi c nu ln da trn c s nhng mc tiu c th t ra cho h thng b qun l. Giai on tip theo l ch th qun l xy dng quyt nh qun l da trn nhng thng tin thu nhn c . Quyt nh qun l l phng tin ch yu ch th qun l tc ng vo h thng b qun l, hng cc t chc vo vic phn u t mc tiu gio dc, p ng yu cu ca x hi. Quyt nh qun l phi bo m tnh ti u. Nhng yu t cu thnh quyt nh qun l l : vch ra k hoch chin lc; xc nh mc tiu, ch tiu v kt qu ca quyt nh ; gii php v bin php c th; thu thp thng tin cn thit v din tin ca i tng qun l ; v.v Giai on th ba l giai on da trn c s quyt nh chn, ch th qun l dng nhng bin php tc ng n i tng b qun l, lm cho n chuyn t trng thi ny sang trng thi khc bo m vic thc hin mc tiu ra. Cui cng giai on th t, ch th qun l thu thp thng tin v trng thi ca i tng b qun l sau tc ng. T c quyt nh iu chnh hoc chuyn sang qu trnh k tip.

17

iu va trnh by c th hin bng s 3.1 di y

S 3.1. Qu trnh qun l gio dc S trn cho thy qu trnh qun l c th no l qu trnh khp kn. Nhng nhn ton cc th quan nim ny l tng i. iu ny th hin ch : giai on sau cng ca qu trnh no l khi u cho qu trnh k tip. V d, qu trnh qun l nm hc c chia ra thnh cc qu trnh qun l tng hc k. Theo s trn, qu trnh qun l hot ng gio dc hc k hai l s tip ni qu trnh qun l hc k mt. S phn tch qu trnh qun l l ra phi theo s trn: song, tc gi cun sch ny s trnh by theo lut mt logic hi khc, tc l i su vo cc yu t ca qu trnh qun l nh : cc chc nng qun l, cc nguyn tc qun l, cc phng php qun l: cc hnh thc qun l, thng tin v cc cng c qun l trong qun l gio dc. Nh vy, bn c c th thy cc yu t ny c iu kin c trnh by c th hn v khi lin h vi s trn cng thy r hn. Di dy s phn tch c th tng yu t ca qui trnh qun l gio dc, phn ni dung quan trng ca cun sch ny. I - CC CHC NNG QUN L GIO DC Khi nim "chc nng" c dng vi nhiu ngha khc nhau. Trong T in Ting Vit, thut ng ny c hai ngha : "1/ Hot ng, tc dng bnh thng hoc c trng ca mt c quan, mt h c quan no trong c th ; 2/Tc dung, vai tr bnh thng hoc c trng ca mt ngi no, mt ci g " 1 . ng nhin, y ngha th hai khng thuc lnh vc ta ang xt. Trong khi , G.Kh. Ppp vit : Trc . ht, mt b phn ca hot ng qun l. Hai l, mt b phn c tch ring ra ca hot ng qun l Chc nng qun l l mt loi hot ng qun l c bit, sn phm ca qu trinh phn cng lao ng v chuyn mn ho trong qun l, tiu biu bi tnh cht tng i c lp ca nhng b phn ca qun l 2 . Thc cht, chc nng qun l l hnh thc tn ti ca cc tc ng qun l. Chc nng qun l l hnh thi biu hin s tc ng c mc ch ca ch th qun l n i tng qun l Trong qun l, chc nng qun l l mt phm tr quan trng, mang tnh khch quan, c tnh c lp tng i.
1 GS Hong Ph (Ch bin) : T in Ting Vit. Trung tm T in Ngn ng, H Ni. 1992 2 G.Kh.Ppp : Nhng vn l lun ca qun l, NXB Khoa hc x hi, H Ni, 1978, tr.150

18

Chc nng qun l ny sinh v l kt qu ca qu trnh phn cng lao ng, l b phn to thnh hot ng qun l tng th, c tch ring, c tnh cht chuyn mn ho. V s lng cc chc nng qun l ni chung, nhng tc gia nghin cu v qun l c kin khng ging nhau. C tc gi th ni ba, c tc gi ni bn, c tc gi ni nm, thm ch c tc gi ni mi hai. Tuy nhin, hu ht u cp ti bn chc nng ch yu sau : K hoch ho ; T chc ; iu khin (ch o thc hin) ; Kim tra. thc hin mt ch trng / chng trnh / d n k hoch ho l hnh ng u tin ca ngi qun l, l vic lm cho t chc pht trin theo k hoch. Trong qun l, y l cn c mang tnh php l quy nh hnh ng ca c t chc. K l chc nng t chc. Thc hin chc nng ny, ngi qun l phi hnh thnh b my / c cu cc b phn (tu theo tnh cht cng vic, c th tin hnh phn cng, phn nhim cho cc c nhn), quy nh chc nng, nhim v tng b phn, mi quan h gia chng. iu hnh (ch o, t chc thc hin) l nhim v tip theo ca ngi qun l. y l khu quan trng to nn thnh cng ca k hoch d kin. Chnh khu ny, i hi ngi qun l phi vn dng kho lo cc phng php v ngh thut qun l. Cui cng, ngi qun l phi thc hin chc nng kim tra, nhm nh gi vic thc hin cc mc tiu ra. iu cn lu l khi kim tra phi theo chun. Chun phi xut pht t mc tiu, l i hi bt buc i vi mi thnh vin ca t chc. Cui cng, tt c cc chc nng trn u cn n yu t thng tin. Thng tin y , kp thi, cp nht, chnh xc l mt cn c hoch nh k hoch; thng tin cng cn cho cc b phn trong c cu t chc, l cht liu to quan h gia cc b phn trong t chc ; thng tin chuyn ti mnh lnh ch o (thng tin xui) v phn hi nhng tin ngc) din tin hot ng ca t chc ; v thng tin t kt qu hot ng ca t chc gip cho ngi qun l xem xt mc t mc tiu ca ton t chc. Cc chc nng nu trn lp thnh chu trnh qun l. Ch th qun l khi trin khai hot ng qun l u thc hin chu trnh ny. (Xem s 3.2):

19

S 3.2. Chu trnh qun l Sau y, ta s xem xt tng chc nng c th trong qun l gio dc. 1. K hoch ho trong qun l gio dc Mt tp th lao ng, trong mi ngi lin kt vi nhau hot ng thc hin nhim v ca tp th mnh v ca bn thn mnh. Nhim v ct yu ca ngi qun l l lm th no mi ngi bit nhim v ca mnh, bit phng php hot ng nhm thc hin c hiu qu mc tiu ca t chc. y l chc nng k hoch ho ca nh qun l. K hoch ho bao gm vic xy dng mc tiu, chng trnh hnh ng, xc nh tng bc i, nhng iu kin, phng tin cn thit trong mt thi gian nht nh ca c h thng qun l v b qun ]. V chc nng ny, c th cp ti hai vn : cc loi k hoch v vic lp k hoch trong gio dc. a) Cc loi k hoch gio dc C bn cch phn loi ch yu : - Da vo yu t thi gian, c : k hoch di hn 10 - 15 nm (cn gi l k hoch chin lc, chin lc gio dc chng hn), k hoch trung hn 5 - 7 nm v k hoch ngn hn 1 - 2 nm (v d k hoch nm hc). - Da vo quy m qun l, c : k hoch tng th (v d k hoch i mi gio dc ph thng), k hoch b phn (v d k hoch i mi gio dc tiu hc). Da vo ngun lc gio dc, c : k hoch xy dng c s vt cht, k hoch qun l ti chnh, k hoch pht trin i ng, v.v - Da vo hot ng gio dc, c : k hoch dy hc, k hoch hot ng ngoi gi ln lp, v.v S thc, quan nim v du hiu phn chia v vic phn chia cc loi k hoch nh trn cng nh ch l tng i. Chng hn, chin lc gio dc cng c th coi l k hoch tng th, va c th coi l k hoch chin lc. b) Lp k hoch trong gio dc - Lp k hoch trong qun l ni chung cng nh trong qun l gio dc ni ring rt quan trng: v :

20

+ N c kh nng ng ph vi s bt nh v s thay i. Ta bit rng, gio dc. trong c qun l gio dc thng xuyn chu s chi phi ca cc nhn t bn trong v bn ngoi. Nhng thay i v s lng, cht lng lin quan n gio vin, hc sinh ; nhng tc ng ca kinh t th trng, ca m ca, hi nhp ; nhng mt tch cc, tiu cc ca x hi ; nhng thin tai, bo lt, v.v l nhng bin i khng lng ht. Chnh nhng bin i tc ng n gio dc v qun l gio dc, lm cho vic lp k hoch tr thnh tt yu. Mt khc, nu lp k hoch cho mt thi gian cng di, ngi cn b qun l cng t c iu kin kim tra tnh ng n ca k hoch. Thm ch ngay trong tng lai gn, cng khng dm chc l khng c t xut xy ra. l khi nh qun l khng thy c xu th vn ng do nhng tc ng qun l ca mnh gy ra. Trong khi , nh qun l vn phi tm cch tt nht t mc tiu. l nhng l do cn thit th nht ca vic lp k hoch i vi nh qun l. + Vic lp k hoch cho php nh qun l tp trung ch vo cc mc tiu. Thc cht ca vic lp k hoch l nhm t mc tiu ca t chc, cng l mc tiu ca hot ng qun l. K hoch s gip nh qun l c ci nhn tng th, ton din, qua thy c hot ng tng tc gia cc b phn. Mt khc nh qun l qua vic lp k hoch c th nhn thy tng lai, c th phi iu chnh nhng quyt nh trc , bo m hng vo mc tiu nh. + Vic lp k hoch cho php la chn nhng phng n ti u, tit kim ngun lc to hiu qu hot ng cho ton b t chc. K hoch khng cho php hot ng tu tin, tn mn, ri rc v cng khng chp nhn s quyt nh vi vng, thiu cn nhc. + Tm quan trng th t ca vic lp k hoch l to iu kin d dng cho vic kim tra. Ngi qun l khng th kim tra cp di nu khng c mc tiu xc nh o lng. iu ny cn gy hu qu l khng xc nh c cc trng thi trung gian cng nh cui cng ca i tng qun l. V, cng ng ngha vi vic qun l khng theo k hoch. Trn y l bn l do khng nh tm quan trng ca vic lp k hoch, iu kin tin quyt ca bt k nh qun l cp no : vi m cng nh v m. - Nhng c im ca vic lp k hoch Lp k hoch, theo mt kha cnh no c th coi n nh l mt th d bo. Tnh cht d bo cng th hin r trong vic lp k hoch chin lc (Strategic Planning). Ni n "k hoch chin lc", khng ch cp qun l v m (nh B Gio dc v o to) mi c k hoch chin lc m nh trng, vi t cch l n v c s ca h thng gio dc quc dn cng c th v c kh nng lp k hoch chin lc (v d k hoch cho mt cp hc). + Nh qun l cn phi t trng tm vo t duy v hnh ng mang tnh chin

21

lc, ngha l t duy v hnh ng c tnh ton cc, c bn, qun xuyn sut qu trnh qun l. Trnh tnh trng cc b, thin cn, chp v. + Vic lp k hoch phi ch trng vo tng lai. i vi gio dc, c c tng lai gn (sau mt nm hc) v tng lai xa (sau mt cp hc) v u quan trng nh nhau. Tng lai gn chnh l nhng nc thang n tng lai xa. iu kh khn l phi xc nh "bng dng" ca lng lai gn. V d cht lng gio dc sau mt nm nc. nm k tip l g v nm cui cp l g c cht lng ca c cp hc. Phi chng iu ny t ra yu cu i vi nhiu nh qun l phi thay i thi quen chi vch ra k hoch ca mt nm hc, m khng quan tm n k hoch cc nm k tip, nht l k hoch di hn cho c mt cp hc ? + K hoch phi nh hng hot ng khng nhng ca nh qun l m ca c t chc vo cc kt qu t c. y chnh l ci ch ca ton b t chc, trong c nh qun l. + K hoch phi th hin tp trung s quan tm v ngun lc vo cc vn bc xc nht m t chc ang quan tm. Chng hn, cht lng gio dc l vn bc xc buc nh qun l cc cp u phi quan tm v dnh mi ngun lc cho n. + c im cui cng, trong k hoch phi quan tm n quan h hp tc. y cng l iu xut pht t c im ca gio dc, mt dng hot ng mang m tnh cht x hi. X hi ho cng tc gio dc chnh l s th hin c im ny. - Cc bc ca vic lp k hoch gio dc y l nhng bc mang tnh cht k thut, gip cho nh qun l d dng thc hin chc nng k hoch ho. C th : Bc mt : Nhn thc y v yu cu ca cp trn thng qua nhng ch th, ngh quyt, v.v Chng hn, lp k hoch pht trin gio dc trong mt nm hc cho mt tnh, S Gio dc v o to phi nghin cu ch trng: ch th ca B, ch trng, ch th, ngh quyt ca ng b, chnh quyn a phng v kinh t - x hi, v gio dc v.v Bc hai: Phn tch trng thi xut pht ca i tng qun l. lm vic ny, thng ngi ta dng phng php phn tch theo SWOT: ngha l phi thy c nhng im mnh (Strength5), im yu (Weaknesses), thi c (Opportunities) v nguy c (Threats) ca c h thng. y l cn c quan trng hoch nh k hoch. Trong qun l gio dc, y l vic khng mi l g. Thng thng, trc khi bc vo nm hc, phn u ca k hoch, ngi qun l nh trng nu c im tnh hnh nh trng, nhng nhn t thun v khng thun bn trong v bn ngoi tc ng n nh trng. iu mun ni y l s phn tch nhng c im trn, nu theo phng php SWOT s cho bc tranh ton din, khch quan, c bit v cht lng gio dc ca nm hc trc, v cht lng hc sinh mi vo trng, v ngun lc ch yu l thc trng i ng gio vin nh trng. y l cn c vng chc,

22

thuyt phc lm cn c cho vic lp k hoch hnh ng, to kh nng huy ng s tham gia t gic, tch cc ca ng o gio vin v hc sinh trong nh trng. Bc ba : Xc nh ngun lc cn thit cho vic thc hin k hoch. y l iu kin lm cho k hoch kh thi. Ngun lc gio dc c hai dng : ngun lc bn trong v ngun lc bn ngoi. Nhng quan trng hn l ngun lc bn trong, bi ch khi ni lc bn trong mnh mi c kh nng tip nhn v s dng c hiu qu ngun lc bn ngoi. Trong ngun lc bn trong, cht lng ca i ng gio vin, trong c cn b qun l l yu t quyt nh. Bc bn : Xy dng s khung 1 ca vic lp k hoch, nht l k hoch chin lc. Di y bn c c th tham kho s khung v vic lp k hoch chin lc (Strategic Planning - Sp) 2 theo quan im ca cc nh nghin cu qun l phng Ty. (Xem S 3.3). Xin c din gii s trn y bn c hiu r hn. Khi xy dng k hoch chin lc, cn: Th nht, phi xc nh mc ch (Goal) v mc ch phi tho mn cc iu kin sau : Cc mc ch cn hi ho vi tuyn b tm nhn, s mng v gi tr ca t chc ;
3

Cc mc ch cn phn nh cc vn chin lc v cc u tin :

1. Thut ng ny do tc gi xut. 2. Ti liu tp hun do Vin nghin cu pht trin gio dc t chc ti H Long, thng 6 nm 2000 c tng hp t cc ngun : J. Koteen : Stralegic Managent in Public and Nonprofir Organizallons : John Bryson : Stralegic Planning for Public and Nonprofit Organizalion (San Francisco. Jossey - Bas. 1990): Manageware: A Practical Guide to Managing for Results (Baton Rouge : Louisiana Office of Planning and Budget. 1995) ; W. Bennis and B. Nanus. Leader : The Stategies for Taking Charge (New York : Harper & Row Publisher. 1985) : Wiuiam Dodge and Kim Montgomery : Shaping a Region s Future (Asheville. NC : Land-of-Sky Regional Council. 1995) : v. v 3. Tm nhn (vision) c hiu l pht biu v trng thi tng lai c th xy ra. biu hin mong mun ca t chc v cng ng. Tm nhn l mc tiu k vng. N ch ra cu ni gia hin ti v tng lai. S mng (mission) c hiu l vic xc nh chng ta l ai, phc v ai, ta tn ti v cc mc tiu no, ta mun t c cc g ? Gi tr ca t chc (Organizational values) c hiu l ch li, c ngha ng qu ca t chc i vi s pht trin chung ca x hi cng nh ca tng c nhn trong t chc.

23

Mi mc ch cn tp trung vo mt sn ; Cc mc ch cn c nh hng hnh ng r rng Cc mc ch khng b rng buc vo thi gian ; Tng s cc mc ch cn gii hn mc ti thiu.

S 3.3. S khung ca vic lp k hoch chin lc Th hai, phi xc nh mc tiu (Objective) trong s l mc tiu chung (hay mc tiu ca ton h thng). N c v tr trong lp k hoch chin lc nh sau : L bc nh lng trung gian nhm t dc tm nhn, s mng v mc ch ; - N lin kt trc tip vi mc ch ; N l li pht biu (thnh vn) v d nh c th o c v c nh mc thi gian : Ni dung ca n th hin s ch trng ti cc kt qu ti thi im kt thc; Mc tiu qun l gio dc l ci ch phi t ti ca qu trnh qun l. N c xem l trng thi mong mun, kh thi v cn thit trong tng lai i vi h thng gio dc, i vi c s gio dc l trng hc hoc i vi mt vi thnh t / b phn ca h thng gio dc, ca nh trng. iu cn lu cc nh qun l l mc tiu gio dc ch l mt mc tiu qun l gio dc. i vi nh qun l, ngoi mc tiu ny cn c nhiu mc tiu khc na. Chng hn : mc tiu pht trin i ng, mc tiu bo m cc iu kin thc hin cc hot ng gio dc, v.v i vi hot ng qun l, vic xc nh mc tiu ngay t u qu trnh qun l l mt vic cc k quan trng, bi n l im xut pht, nh hng, chi phi s vn ng ca ton b qu trnh qun l. Do , c th coi cht lng v hiu qu cng tc

24

qun l ph thuc mt phn rt quan trng vo vic xc nh ng n v c th mc tiu qun l. A.M. marp, nh nghin cu qun l cho rng y "l c s, l tin quan trng nht t chc qun l c hiu qu" 1 . Vic xc nh mc tiu qun l thng c tin hnh theo cc phng php nh: ngoi suy thch ng, chuyn gia, hoc phi hp vi nhau. Phng php ngoi suy da trn yu cu phn tch kinh nghim qu kh trong vic thc "hin mc tiu qun l, t loi tr thiu st, xc nh trnh pht trin ca h qun l c th chp nhn trong tng lai. Phng php thch ng yu cu xc nh li h mc tiu qun l cho hp vi tng lai. Phng php chuyn gia da trn tr tu tp th cc nh khoa hc v cc nh hot ng thc tin hon thin mc liu qun l c xut. Cn lu rng, khi trnh by mc tiu thng c hai loi : mc tiu chung v mc tiu chi tit cho tng b phn. i vi tng b phn li c th chia ra nhiu cp (mc liu cp 1, mc tiu cp 2,). Nh vy, nh qun l phi c th ho mc tiu, bo m s thng nht ca h mc tiu, trnh s chng cho, li va thit lp c quan h rng buc gia cc b phn trong t chc. V vy cc ti liu qun l thng ni n vic trnh by cc mc tiu thnh "cy mc tiu" bao cm mc tiu chin lc tng qut c c th ho thnh cc "cnh", cc "nhnh" l cc mc tiu cp thp. iu na l, c th trnh by mc tiu theo dng nh tnh hoc theo dng nh lng, cng c th l s kt hp hai dng. Tt nht, nu c th, nn trnh by mc tiu di dng nh lng. Cc tc gi phng Ty thng ra nm tiu chun 2 (SMART) ca mt mc tiu dc vit tt nh sau : c bit (Specific) ; o c (Measurable) ; Tn cng (nhng thnh cng) (Aggressive) (but Anainable) ; nh hng ti kt qu (Results - oriented) ; Gii hn thi gian (Time - bound). V d mc tiu sau y : chng hn nm hc 2003 - 2004 gim t l lu ban lp 9 xung cn 1% c xem l mc tiu tt v n bao hm nm tiu chun SMART. Mc tiu l mt khi nim lun lun bin i v hon thin cng vi s pht trin ca x hi, ca hot ng qun l cng nh khoa hc - cng ngh. iu hin nhin l vic xc nh mc tiu qun l gio dc l s kt hp cc yu cu ca kinh t - x hi, cc tnh quy lut ca gio dc, ca qun l gio dc vi hot ng c mc
1. H Th Ng : Gio dc hoc - mt s vn l lun v thc tin. NXB i hc Quc gia, H Ni, 2001. 2. Manageware : A practial Guide to Managing for Results (Boton Rouge, LA : Louisiana Office of Planning and Budget, 1995).

25

ch ca ch th qun l. Nh vy, s thng nht gia cc yu t khch quan v ch quan th hin r trong vn ny. Nh trnh by trn, mc tiu qun l gio dc cng c nhiu cp, t ra c hai cp : v m v vi m. Trong mi cp cng c nhiu loi. Chng hn : - i vi cp v m : Nu da vo qui lut pht trin gio dc (hay pht trin hc vn) v quy lut qu trnh gio dc (hay qu trnh s phm) 1 , ta c v d nh mc tiu : nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti (mc tiu pht trin gio dc), hnh thnh v pht trin nhn cch ca hc sinh trong nh trng (mc tiu s phm) ; Theo quy m qun l c mc tiu tng th (v d mc tiu chung ca c h thng gio dc quc dn) v mc tiu b phn (v d mc tiu tiu hc, mc tiu trung hc c s,) ; Nu da theo thi gian, c mc tiu di hn (thng 10, 15 nm), mc tiu trung hn (thng 5, 7 nm) v mc tiu ngn hn (thng 1, 2 nm) ; Nu a vo yu t a l, c mc tiu pht trin gio dc theo vng, min; Nu da vo i tng ngi hc, c mc tiu pht trin gio dc cho tr em, cho ngi ln, cho tr em dn tc thiu s: cho tr em khuyt tt, v.v Nu da vo ngun lc gio dc, c cc mc tiu nh qun l pht trin i ng, mc tiu qun l c s vt cht, mc tiu qun l ngn sch, mc tiu thu ht u t cho gio dc, v.v v.v iu trnh by trn khng c ngha l trong k hoch gio dc nht thit phi phn bit rch ri v ra cc loi mc tiu nh nu. Vn l ch vic phn loi gip cho ngi qun l c tm nhn tng th, ton din khi hoch nh k hoch hot ng ca t chc. S thc, ni dung ca cc mc tiu ph thuc nhiu vo i tng qun l, ci m ch th qun l tc ng vo. - i vi cp vi m (v d nh nh trng) : Mc ch cao nht, tp trung nht ca ngi lnh o nh trng l thc hin cho c mc tiu gio dc m x hi t ra cho gio dc. y l mc tiu ti thng ca ngi hiu trng nh trng. Da theo loi hnh hot ng gio dc, c cc mc tiu nh : mc tiu qun l hot ng dy v hc, mc tiu qun l hot ng thm m, mc tiu qun l hot
1. H Th Ng : Gio dc hoc - mt s vn l lun v thc tin. NXB i hc Quc gia, H Ni, 2001.

26

ng x hi, Da theo i tng qun l, c cc mc tiu nh : mc tiu xy dng i ng gio vin ; mc tiu qun l, s dng thit b dy hc ; v.v Da theo thi gian, c cc mc tiu nh : mc tiu bc hc cp hc, mc tiu nm hc, mc tiu tng hc k, v.v v.v Di y, c th lit k mc tiu qun l nh trng chng hn 1 : Lm cho tt c tr em n tui hc u c i hc v pht trin bnh thng : hn ch lu ban. b hc ; T chc v lnh o qu trnh s phm trn lp cng nh ngoi lp, bo m c cht lng nhng yu cu v ni dung v phng php ging dy gio dc, hc tp v rn luyn trong tt c cc loi hnh hot ng Xy dng i ng gio vin ; Gp phn xy dng cc t chc chnh tr - x hi trong nh trng ; Tranh th s lnh do v lm tt cng tc tham mu vi ng v chnh quyn a phng ; Xy dng, bo qun: pht huy hiu lc s dng c s vt cht: thit b ging dy gio dc ; Xy dng cc quy nh, nn np sinh hot chuyn mn, hi hp ch hnh chnh, vn th trong nh trng ; Thng xuyn quan tm ci tin cng tc qun l, lnh o, bo m pht huy dn ch trong nh trng ; Th ba, vic xc nh mc ch, mc tiu ca k hoch s v ngha nu khng xc nh c cc chun o c kt qu. Cc chun ny bao hm cc ni dung nh sau : V s chp nhn ca x hi v cc lin i chnh, v d s chp nhn ca cc x nghip i vi hc sinh tt nghip ca cc trng chuyn nghip; V s ph hp vi s mng, tm nhn v cc gi tr ca t chc, v d cht lng gio dc tiu hc theo yu cu i mi chng trnh v sch gio khoa. V s kh thi (v phng din k thut) ca k hoch, v d : mc y ca nhng ti liu hng dn v ti liu tham kho phc v vic i mi phng php
1. H Th Ng : Gio dc hc - mt s vn l lun v thc tin. NXB i hc Quc gia, H Ni, 2001. tr.370.

27

dy hc trong nh trng ; V yu cu pht trin i ng: v d : s gio vin sau mt nm thc hin i mi chng trnh v sch gio khoa c chuyn t vic t chun dy gii cp thp ln cp cao ; V chi ph ti chnh v chi ph - hiu qu ca vic thc hin k hoch, v d : chi ph v thit b dy hc v kt qu mong mun ; V s ph hp ca thi gian thc hin k hoch. Mt k hoch chi ph ngun lc ph hp, song tiu tn nhiu thi gian cng xem nh km hiu qu. Th t, k hoch chin lc (Strategic Plan) v cc chng trnh hnh ng (Action Plans). C th ni cc chng trnh hnh ng l ct li, l b mt ca k hoch chin lc- V vy hai b phn trn s 3.3 c th nhp lm mt. Trong k hoch hnh ng, cn thc hin cc bc c bn sau y : - Xc nh cc hot ng c bn v xc nh th t cc hot ng s thc hin. V d, cc hot ng c bn v th t cc hot ng trong vic ch o thc hin i mi chng trnh, sch gio khoa. - Xc nh qu thi gian cho vic thc hin tng hot ng. - Tnh ton ngun lc cn thit cho tng hot ng. - Phn cng trch nhim cho cc n v hoc cc c nhn (vn ny s c ni c th phn chc nng t chc ca qun l): - Quy nh c ch phi hp gia cc n v (hoc cc c nhn). - Xc nh yu cu: chun kim tra, nh gi ngi kim tra, nh gi tng ng vi cc cng vic . - Quy nh ch bo co kt qu thc hin cng vic. - Rt kinh nghim, iu chnh cng vic nu cn thit v tip tc trin khai. - Tng kt, nh gi kt qu chung. Tng hp li nhng iu trnh by v vic lp k hoch nu trn, thc cht cc nh qun l phi tr li bn cu hi di y (theo kinh nghim cc chuyn gia phng Ty 1 : 1/ Ta ang u ? (Where are we now ?). tr li cu hi ny: nh qun l gio dc phi : m t tnh hung / mi trng gio dc : phn tch nhu cu ca x hi, cng ng (trong c hc sinh v cha m hc sinh) ; nh gi cht lng gio dc
1. Manageware : A Practical Guide to Managing for Results, (Baton Rouge : Louisiana Office of Planning and Budget, 1995).

28

hin ti : 2/Ta mun n u trong tng lai ? (Where do we want to be in the future ?). tr li cu hi ny, phi : tuyn b y rng ri ca h thng gio dc hoc ca nh trng ; xc nh mc ch: mc tiu chung, mc tiu chuyn bit cn t c ca h thng gio dc hoc ca nh trng ; v.v 3/ Lm th no n ? (How will we get there ?) tr li cu hi ny, cn phi : xc nh k hoch hnh ng ; xc nh chc nng, nhim v, c ch phi hp ca cc b phn trong t chc ; xc nh cc lin kt ; xc nh cc phng php, cch thc thc hin k hoch ; v.v 4/ Lm th no o c s tin trin ? (How do we measure om progress ?). tr li cu hi ny, phi xy c ch thng tin (xui, ngc) ; vch chun v cng c o c kt qu ; v.v Trong gio dc, vic o kt qu (hoc hiu qu trong, hiu qu ngoi, nht l hiu qu ngoi) v cng phc tp. iu quan trng l nh qun l gio dc khng th bng lng vi nhng nh gi chung chung, chng hn : "cht lng gio dc nng ln mt bc" hoc "trch nhim ca cc bc cha m hc sinh nng ln mt bc" hoc v.v Km theo cc nh gi nh tnh, nn c mt lot tiu ch , v d : cc bc cha m hc sinh i hp bao nhiu ln trong nm hc, nh c dnh cho hc t t cho con mnh, hc ph c np u n ? v.v 2. T chc trong qun l gio dc gip cho mi ngi cng lm vic vi nhau nhm thc hin c hiu qu mc tiu cn phi xy dng v duy tr mt c cu nht nh v nhng vai tr: nhim v v v tr cng tc. Cho nn, c th ni vic xy dng cc vai tr, nhim v l chc nng t chc trong qun l. Vai tr ca mt b phn hay mt c nhn bao hm b phn hay c nhn hiu r cng vic mnh lm nm trong mt phm vi no , nhm mc ch hoc mc tiu no, cng vic ca h n khp nh th no vi cc c nhn hoc b phn khc v nhng thng tin cn thit hon thnh cng vic. T , c th nh ngha : "T chc, ni rng l c cu tn ti ca s vt. S vt khng th tn li m khng c mt hnh thc lin kt nht nh cc yu t thuc ni dung. T chc v vy l thuc tnh ca bn thn cc s vt" 1 . Mt nh ngha khc cho rng t chc "ch mt c cu ch nh v vai tr, nhim v hay chc v c hp thc ho" 2 . C th hiu "c cu ch nh v vai tr nhim v" l mi ngi trong cng mt t chc cng lm vic vi nhau, phi c vai tr nht nh, vic thc hin cng vic ca h phi c ch
1. Theo Trung tm Nghin cu khoa hc v qun l, Nguyn Vn Bnh (Tng Ch bin): Khoa hc t chc v qun l - Mt s vn l lun v thc tin, NXB Thng k, H Ni. 1999, tr. 24. 2. Harold Koona. Cynl ODonnell, Heinz Wethrich : Nhng vn ct yu ca qun l, NXB Khoa hc v k thut, H Ni: 1992, tr. 268.

29

ch m bo cc cng vic ca h phi hp v n khp vi nhau v cng hng vo mc tiu chung. Mt nh ngha th ba : "T chc l mt nhm ngi c chuyn mn su lm vic cng nhau thc thi mt nhim v chung". Mi t chc lun lun c tnh chuyn mn ho. T chc ch hot ng c hiu qu khi n ch tp trung vo mt nhim v. Trng hc tp trung vo dy v hc. T chc l ni hnh ng. Ba nh ngha v "t chc" va nu b sung cho nhau : nu nh ngha th nht hm v mt trit hc, ch thuc tnh c hu ca t chc, th hai nh ngha sau c tnh cht tc nghip, gip cho nh qun l hiu vic thc hin chc nng t chc trong qun l l nh th no. T quan nim trn, chc nng t chc trong qun l l vic thit k c cu cc b phn sao cho ph hp vi mc tiu ca t chc. Song, khng phi ch c vy, m vic thc hin chc nng t chc trong qun l cn phi ch n phng thc hot ng. n quyn hn ca tng b phn, to iu kin cho s lin kt ngang, dc v c bit ch n vic b tr cn b - ngi vn hnh cc b phn ca t chc. Theo quan nim ca Ernest Dale, chc nng t chc nh mt qu trnh, bao gm nm bc sau : - Lp danh sch cc cng vic cn phi hon thnh t c mc tiu ca t chc ; - Phn chia ton b cng vic thnh cc nhim v cc thnh vin hay b phn trong t chc thc hin mt cch thun li v hp logic. Bc ny gi l phn cng lao ng ; - Kt hp cc nhim v mt cch logic v hiu qu. Vic nhm gp nhim v cng nh thnh vin trong t chc gi l bc phn chia b phn ; - Thit lp mt c ch iu phi, to thnh s lin kt hot ng gia cc thnh vin hay b phn to iu kin t mc tiu mt cch d dng ; - Theo di nh gi tnh hiu nghim ca c cu t chc v tin hnh iu chnh nu cn 1 Mt kha cnh khc, khi ni v chc nng ca t chc, nht l i vi t chc c quy m ln (nh h thng gio dc quc dn chng hn) iu cn nh rng, t chc l trung tm ca h thng, bi n l bc chuyn t kt qu n l ln thnh "sc mnh tng hp". Trong nh trng, nhng gio vin dy Ton gii khng phi l nhng ngi c cng nhiu nht trong gio dc. Tuy nhin, h l mt "u vo". H s chng to ra c kt qu g tr khi c kt hp vi cng vic ca nhng gio vin cc.

1. Xem Nguyn Quc Ch, Nguyn Th M Lc : Bi ging l lun i Cng v qun l. Trng Cn b qun l gio dc Trung ng 1, tr.56.

30

Nh vy, bn thn mt con ngi khng to ra sn phm sn phm gio dc). H ch to ra hiu qu khi c gn vo h thng c t chc, tc l hot ng ca h c hp nht Thc hin s hp nht chnh l nhim v ca t chc. iu l gii s tn ti ca t chc. Di y cc vn lin quan n chc nng t chc nh : c tnh ca t chc ; nguyn tc xy dng c cu t chc ; cc loi hnh c cu t chc s c trnh by c th. a) c tnh ca t chc - T chc l mt cng c. Nhim v ca n cng chuyn su, th kh nng hot ng c hiu qu ca n cng cao. Mt t chc phi tp trung vo nhim v duy nht, nu khng, cc thnh vin ca n s hot ng km hiu qu. V d, V Gio dc tiu hc tp trung vo lnh vc gio dc tiu hc ch khng phi thc hin nhim v gio dc hc sinh ph thng ni chung. gn c gi tr ca mnh vo t chc chung (vo h thng gio dc quc dn), h phi xc nh r sn phm ca mnh v chuyn mn. Ch c mt nhim v c xc nh r rng, c trng tm v c mi thnh vin ca n hiu r mi c th gi cho t chc c lin kt. Khng c nhim v tp trung, mt t chc s khng c l do tn ti. - Sn phm ca mt t chc ch tn ti bn ngoi n. Sn phm ca trng hc l nhng hc sinh tt nghip bc vo i lm vic da vo nhng g h hc c trong nh trng v trong thc tin. iu ny c ngha l sn phm ca t chc khc xa vi nhng ng gp ca mi thnh vin ca n. Trong nh trng, ng gp ca mi c nhn hon ton b "che lp", b "ho tan" trong nhim v chung. Ni cch khc. mi thnh vin trong nh trng c ng gp cc k quan trng v khng c ng gp s khng to ra c sn phm chung ca nh trng (hc sinh ra trng). Tuy nhin ng gp ca h "ho tan" vo thnh qu gio dc chung ca nh trng. - Mt t chc phi c chc nng, nhim v r rng v coi y l iu kin t chc hot ng c hiu qu. Nhng, t chc phi lun t mnh trc nhng thch thc nhn c ngun lc c bn cho s tn ti ca mnh : nhng ngi c tm huyt, c kin thc v c o to - T chc gio dc bao gm nhng ngi c chuyn mn: c tri thc nn phi c s bnh ng trong quan h. T chc hin i khng phi l t chc bao gm nhng "ng ch" v : "cc nhn vin", n phi l t chc ca nhm "nhng ngi hp tc" Cng vic qun l trong t chc ca nhng ngi tr thc khng phi l ra lnh, cng vic ca n l nh hng. b) Nguyn tc xy dng c cu t chc - Xc nh c cu t chc phi gn vi mc ch, mc tiu ca h thng. C cu

31

t chc l cng c thc hin mc liu ca h thng 1 . iu cn ch l, nu mt h thng m mc tiu ca n ln, quy m bao trm, chng hn mc tiu ca ton ngnh gio dc trong mt giai on nht nh th c cu t chc cng phi c quy m tng ng ; nu mc tiu ca nh trng trong phm vi mt nm hc th vic sp xp gio vin, t ra cc ban, cc tiu ban, cc t, i phi thch hp nhm thc hin c hiu qu mc tiu nm hc ca nh trng. C cu t chc cn gn vi ni dung cng vic c th, chng hn, vic thc hin i mi chng trnh, sch gio khoa cn mt c cu t chc khc hn c cu t chc trin khai Hi kho Ph ng. - Vic xy dng c cu t chc phi bo m nguyn tc chuyn mn ho v cn i. Con ngi trong c cu t chc phi c sp xp ph hp vi chuyn ngnh c o to. Trong c cu t chc tt c cc cp qun l gio dc ta thy nguyn tc ny c thc hin rt nghim tc, v d b phn ph trch gio dc mm non phi bao gm nhng ngi c o to v am hiu v gio dc mm non. Cc b phi khc cng vy. Trong vic xy dng c cu t chc cn phi da vo nhiu v c th ch khng da vo lnh vc cng vic thc hin. V d : chm lo pht trin th lc cho hc sinh va l chc nng ca y t hc ng, va l chc nng ca b phn gio dc th cht; nu khng c s phn chia rch ri v nhim v th dn n s chng cho hoc b st cng vic. Mt vn na : khi xy dng c cu t chc, gia nhim v, trch nhim, quyn hn v li ch ca tng b phn hoc c nhn phi c th v cn xng. Trnh tnh trng ch thy nhim v trch nhim m khng ch n quyn hn v nht l li ch ca cc b phn hoc c nhn trong t chc. Bo m c iu ny s trnh tnh trng tp quyn, c on v s tn ti v pht trin ca cc b phn cng nh ca c h thng mi bn vng (y chnh l li ch hiu theo ngha ng n ca t ny). Tuy nhin, nguyn tc chuyn mn ho cng c hai mt ca n. S phn chia cng vic qu vn vt s nh hng tiu cc n s pht trin ca c nhn, bin h thnh ci my v lm mt i nim t ho ca h i vi cng vic. - Cng vi nguyn tc chuyn mn ho, phi c nguyn tc tiu chun ho. Mt h thng ch pht trin khi tt c cc b phn hoc cc thnh vin ca n hiu cc th tc bn trong mt t chc da vo m hon thnh cng vic theo mt cch thng nht v nht qun. Vic tiu chun ho c v nh my mc, nhng nu khng th t chc s khng tn ti v pht trin. Tiu chun gip cho mi ngi nh gi v t nh gi cng vic ca mnh, mt khc cn c vo tiu chun ngi lnh o c th
1. Xin bn c hiu ch h thng trong trng hp ny ng ngha vi mt c quan, mt t chc, mt c s gio dc hay mt trng hc, v.v

32

tuyn chn v sp xp nhn lc mt cch hp l. iu ny cng c i hi IX ca ng ch ra : S nghip gio dc pht trin theo hng tiu chun ho, hin i ho v x hi ho. - C cu t chc ca mt h thng cn lin quan n tm qun l 1 . Khng c mt gii hn c nh cng nhc v tm qun l. Nu nhim v ca cp di kh ging nhau, tm qun l c th m rng, ngc li nhim v ca cp di khc nhau nhiu th tm qun l phi thu hp. Ta hy tham kho s di y hiu r hn vn ny 2 .

S 3.4. T chc vi cc tm qun l hp u im : - Gim st, kim sot cht ch ; - Lu thng nhanh gia cp di v cp trn. Nhc im : - Cp trn d can thip qu su vo cng vic ca cp di; - Tn km do c nhiu cp qun l - Khong cch qu xa gia cp cao nht v cp thp nht

S 3.5. T chc vi tm qun l rng


1. Tm qun l (span of management) l gii hn qun l m ngi qun l c th gim st c hiu qu 2. Xem Harold Koontz. Cyril ODonnell. Heinz Wihich : Nhng vn ct yu ca qun l, NXB Khoa hc v k thut, H Ni, 1992, tr.271.

33

u im: - Cp trn buc phi phn chia quyn hn - Phi c cc chnh sch r rng ; - Cp di phi c la chn cn thn Nhc im : - Tnh trng qu ti cp trn d dn n ch tc cc quyt nh ; c) Cc kiu c cu t chc qun l

- C nguy c cp trn khng kim sot ni ;

- Cn c cc nh qun l c cht lng c bit.

S pht trin ca qun l dn n vic hnh thnh cc kiu c cu t chc qun l khc nhau. Mi kiu c u im, nhc im ring. Tu theo iu kin c th c th chn kiu ny hay kiu khc v cng c th kt hp chng vi nhau. Nhng, vn l lm th no cho h thng vn hnh c hiu qu v t mc tiu mt cch tt nht. Di y l cc kiu c cu t chc c th. - Kiu c cu t chc trc tuyn (ng thng) y l kiu n gin nht. c im ca kiu t chc ny l mnh lnh ca cp trn c truyn trc lip n cp di, cp di ch thc hin mnh lnh ca cp trn trc tip. C cu ny c thun li cho vic thc hin ch mt th trng, thng tin t th trng n cp di khng b "tam sao tht bn", ngi lnh o phi chu trch nhim v cng vic ca ngi di quyn. Tuy nhin, kiu c cu ny i hi ngi lnh o phi l ngi c kin thc ton din, tng hp, nhng li hn ch vic s dng chuyn gia c trnh cao v tng mt, hn ch s phi hp ca cc b phn ngang quyn v d dn n tnh trng c on trong qun l. S di y (S 3.6) biu hin c cu qun l kiu trc tuyn, v d c cu t chc mt trng hc.

S 3.6. C cu t chc trc tuyn

34

- Kiu c cu chc nng Phn chia mt t chc theo chc nng l vic hnh thnh mt b phn trong cc thnh vin phi hot ng theo mt chc nng no tu thuc lnh vc m h thnh tho. Mi lin h gia cc thnh vin trong h thng rt phc tp. Nhng ngi tha hnh nhim v cp di chng nhng phi thi hnh mnh lnh ca ngi lnh o cao nht, m cn ca nhng ngi lnh o thuc cc chc nng khc nhau. u im ca kiu c cu ny l thu ht c cc chuyn gia chc nng vo cng tc lnh o, gii quyt cc vn chuyn mn mt cch ng n v thnh tho, ng thi gim bt gnh nng cho lnh o cp cao nht. Nhc im ca c cu ny l ngi lnh o cp cao nht phi phi hp hot ng ca nhng ngi lnh o chc nng, tnh trng ngi tha hnh cp di cng mt lc c th nhn cc mnh lnh thm ch tri ngc nhau rt d xy ra. Hiu lc qun l do gim st nhiu. S di y (s 3.7) cho thy kiu c cu chc nng, v d ca mt S Gio dc v o to Ban Gim c

Phng mm non

Phng ph thng

Phng GD1

Phng GD2 Cc phng gio dc qun/huyn S 3.7. C cu chc nng

Phng GD n

- Nhm khc phc nhng nhc im ca hai kiu c cu trn, kiu th ba : c cu trc tuyn - chc nng xut hin. y l kiu c p dng rng ri trong qun l. Trong c cu ny, ngi lnh o cp cao nht c s gip sc ca cc b phn chc nng chun b cc quyt nh, hng dn v kim tra vic thc hin cc quyt nh. Vic truyn lnh i theo tuyn. Nhng quyn lc vn tp trung ngi lnh o cao nht. S di y (s 3.8) cho thy kiu t chc ny, v d c cu t chc ca B Gio dc vo o to.

35

B trng

Tham mu

Th trng 1

Ph trch chc nng 1

Ph trch chc nng 1

Th trng 2

n-1

S 3.8 C cu trc tuyn - chc nng Trong s trn, ph trch cc chc nng l cc v ch o, cc s 1, 2,n-1, n ch cc cng vic phn cng cho cc th trng ph trch v chu trch nhim trc b trng. Trong thc t, cc kiu c cu t chc qun l nu trn khng tch bit mt cch rch ri. Chng kt hp, an xen ln nhau, nhng vn xoay quanh mt c cu ch o gip cho h thng vn hnh c hiu qu. - T chc chnh thc v khng chnh thc y l hai hnh thc t chc u c th thy cc t chc khc nhau. T chc chnh thc l ci c ghi trong cc vn bn php l, cc ch th, cc diu l, v.v hoc khng c ghi thnh vn bn, nhng vic th ch ho hot ng ca t chc theo truyn thng dc mi ngi tha nhn. S th ch ho p dng cho vic phn cng quyn hn v ngha v, quyn lc v trch nhim, nhng lin h cng tc v nhng tc ng qua li gia nhng thnh vin ca t chc. S th ch ho chnh thc quy nh r vai tr ca mi b phn, mi ngi trong t chc, t chc ch i g h, h phi lm g ng gp vo mc ch chung ca t chc. Nh t chc chnh thc m hot ng ca h thng c trt t, c mc ch r rt, m bo chuyn mn ho cc b phn, phn phi chc nng, trnh tnh trng trng lp: chng cho gy lng ph v km hiu qu hot ng chung. S th ch ho chnh thc cn to c s cho ch th qun l tc ng c mc ch, c k hoch n hot ng v s pht trin ca t chc. Trong t chc chnh thc, quan h gia ngi lnh o v b lnh o l quan h l thuc theo chc v, do c ch ra lnh - chp hnh l c ch ch yu. Tuy nhin, t chc chnh thc phi mm do. Phi to ra khng gian cho s sng to ca cc c nhn. Mc d vy, vic t mc tiu chung ca h thng phi c coi l s hp tc ca nhiu ngi theo nhng nguyn tc chung gn lin vi tnh thng nht v tnh hiu qu v mt t chc.

36

Bn cnh t chc chnh thc c t chc khng chnh thc l mt h thng nhng lin h v quan h gia cc c nhn: gia cc tp on v nhng tc ng qua li bt thnh vn. Nhng lin h v quan h trong t chc khng chnh thc c hnh thnh theo cc tiu ch rt khc nhau : theo ngh nghi, theo s thch, c tnh, theo khuynh hng v li ch, theo gii tnh, v.vTrong t chc khng chnh thc cng c ngi lnh o, song ngi khng c b nhim, m do cc thnh vin trong t chc c ra, do uy tn ca h. Xt theo kha cnh khc, t chc khng chnh thc l bt k nhng hnh ng hp tc no khng c mc ch t gic, cho d c th em li nhng kt qu hp tc (theo Chester Bamard) 1 . C cu ny bao gm cc c nhn khng tham gia chnh thc vo h thng. l cc cuc tip xc, nhng quan h c nhn khng chu s kim sot ca h thng. Tuy nhin, c cu khng chnh thc c vai tr rt ln trong thc tin qun l. Nhng mi quan h qua li c tnh cht khng chnh thc thng mang mu sc tm l v c tnh cht c nhn, con ngi c biu l r rt. Nhng quan h qun l x hi c xc lp trong mt t chc nht nh c nhn cch ho c bit r rt trong cc mi lin h khng chnh thc. Do , nhng quan h qun l y tr thnh nhng quan h giao tip. Nu mt th trng ngoi trch nhim ca mnh cn c nng lc mn cm trc nhu cu, nguyn vng ca nhng ngi di quyn, ng cm, chia s v to iu kin thun li cho thuc cp khng nhng trong cng vic, m c trong cuc sng th hiu qu qun l s tng ln gp bi. Mt khc, qua cc t chc khng chnh thc ngi lnh o c th nm bt nhiu thng tin b ch m trong t chc chnh thc kh c th bit c v qua iu chnh hot ng qun l nhm em li hiu qu cao nht. Do , vn l ngi lnh o phi thng xuyn nghin cu cc t chc khng chnh thc, thc y s pht trin ca chng theo xu hng c li cho s tn ti v pht trin ca h thng. - C cu ma trn Cn phi tha nhn rng xu hng t chc theo c cu ma trn ngy cng pht trin do s pht trin ca thc tin qun l. c im ca c cu ny l ngoi nhng ngi lnh o theo tuyn v cc b phn chc nng, cn c nhng ngi lnh o n, phi hp hot ng ca cc b phn cng thc hin mt chng trnh no y. Sau khi hon thnh chng trnh, nhng ngi tham gia thc hin li tr v n v c ca mnh. Do , c cu ma trn c tnh nng ng cao, to iu kin cho vic . s dng ng v c hiu qu nng lc ca cc chuyn gia. Nhng, c cu ny i hi ngi lnh o cao nht phi c trnh va su, va rng v c trnh t chc tt. Nhc im ca c cu ny l vic p dng n ch thch hp vi mc tiu ngn hn hoc trung hn. Mt khc c cu ny d lm mt tnh n nh v mt t chc i vi
1. Harold Koontz Cyril ODonnell Heinz Weihrich : Nhng vn ct yu ca qun l, NXB Khoa hc k thut, H Ni, 1992, tr.269

37

cc n v c chuyn gia tham gia chng trnh. c th hnh dung kiu c cu ma trn: xin nu v d s 3.9 (c tnh cht gi nh) v c cu ma trn ca Chng trnh pht trin thit b gio dc do Cng ty thit b gio dc ph trch phc v i mi chng trnh gio dc ph thng. Trong : + T cng nhn k thut, t k s c kh, t k s in thuc b phn sn xut. + Phng nghin cu l lun chung v thit b gio dc: phng thit k mu thuc b phn nghin cu.
TH TH

cc cng nhn k thu, k s v nghin cu vin tham gia

thc hin n tng ng C cu ma trn c th p dng rng ri trong cc vin nghin cu: cc trng i hc, c bit trong cc n / d n gio dc.

S 3.9. C cu ma trn Trn y l mt s kiu c cu t chc qun l gio dc. Khng c mt c cu no l ti u i vi mi t chc v vi mi hon cnh, bi v mi c cu u c u im v nhc im ring. iu i hi ngi qun l phi c s la chn mt c cu t chc thch hp nht trong hon cnh c th, tng thch vi cc nhn t bn trong v bn ngoi ca h thng. 3. iu khin (ch o thc hin) trong qun l gio dc y l chc nng th hin nng lc ca ngi qun l. Sau khi hoch nh k hoch v sp xp t chc, ngi cn b qun l phi iu khin cho h thng hot ng nhm thc hin mc tiu ra. y l qu trnh s dng quyn lc qun l

38

tc ng n cc i tng b qun l (con ngi, cc b phn) mt cch c ch ch nhm pht huy ht tim nng ca h hng vo vic t mc tiu chung ca h thng. Ngi iu khin h thng phi l ngi c tri thc v k nng ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh. a) Ra quyt nh iu khin h thng, hng ngy ngi lnh o phi ra nhng quyt nh. Quyt nh chnh l cng c chnh yu iu khin h thng. Ra quyt nh l qu trnh xc nh yn v la chn mt phng n hnh ng trong s nhng phng n khc nhau. Vic ra quyt nh qun xuyn trong sut qu trnh qun l, t vic hoch nh k hoch, vic xy dng t chc cho n vic kim tra, nh gi. Trc khi ra quyt nh, ngi qun l phi t ra ba cu hi sau y tr li : 1/ Gia hin trng v mc tiu ca h thng c s khc bit hay khng ? 2/ Ngi chu trch nhim c thc y v s khc bit hay khng ? 3/ C cc ngun lc cho ngi ra quyt nh gii quyt s khc bit hay khng ? Nh vy, thc cht l trc mt ngi lnh o phi xut hin vn v l l do ca vic ra quyt nh. V d, hin nay thc trng cht lng gio dc c vn g ? Cc cp qun l thc n u vn ? V gii quyt vn ny cn c nhng ngun lc g cha ? Trong nhiu trng hp, vn li tr thnh vn hi. Nu nh qun l bit nm ly gii quyt th s thc y s pht trin, s bin i ca h thng. Chng hn, khi nc ta tin hnh cng nghip ho, hin i ho, nn kinh t th trng ang hnh thnh v pht trin, nc ta ang bc vo hi nhp quc t th mt lot nhng i hi i vi con ngi do nh trng o to c t ra. y chnh l vn hi i vi gio dc. H thng gio dc phi thay i, nh trng by gi phi khc trc. Nu khng, gio dc s t nh mt mnh v tr thnh gnh nng cho x hi. Chnh vo thi im ny: gio dc phi c nhng quyt nh mang tm chin lc mi p ng yu cu ca x hi. Tuy nhin, khng phi lc no ngi qun l cng thc c, "vn " hay "vn hi". David Gleicher cho rng "vn " l tnh th c th lm phng hi hay cn tr kh nng t mc tiu ca t chc, cn "vn hi" l tnh th to c may cho vic vt mc mc tiu ra 1 . Trong thc t, vn hi c th c kh nng lm cho t chc chuyn sang mt bc ngot mi trn con ng pht trin. V d va nu trn
1. Theo trung tm nghin cu khoa hc t chc v qun l, Nguyn Vn Bnh (Tng ch bin) : Khoa hc t chc v qun l - Mt s vn l lun v thc tin, NXB thng k, H Ni, 1999, tr.230.

39

v gio dc l th hin quan nim ny. - Cc loi quyt nh trong qun l Trong sch bo, ngi ta cp n nhiu loi quyt nh da vo cc tiu ch khc nhau, v d nh quyt nh chin lc, quyt nh chin thut, quyt nh tc nghip, quyt nh di hn: ngn hn, quyt nh c nhn, quyt nh tp th, quyt nh l thng (routine decision), quyt nh thch nghi (adaptive decision), quyt nh cch tn (innovative decision). v.v Song, cc loi quyt nh ny u c yu t "trc gic" v "l gii" tham gia. + Quyt nh "trc gic" : l quyt nh m ngi lnh o khng cn l gii hay phn tch. Nhng quyt nh ny thng da vo thnh cng ca cc quyt nh trc . Loi quyt nh ny thng a ra d dng, song d phm sai lm, nu ngi ra quyt nh qu l thuc vo qu kh, ch quan qu tin vo kinh nghim bn thn. Mt khc, loi quyt nh ny d lm cho t chc i theo li mn, t c kh nng i theo ci mi. + Quyt nh "l gii" l quyt nh da trn c s nghin cu: phn tch c h thng. Cc gii php thc hin quyt nh c a ra trn c s so snh c cn c khoa hc. Do , phng n quyt nh l phng n hp l v c hiu qu nht. y l loi quyt nh dc p dng trong qun l hin i v gim bt sai lm khng ng c trong qun l. Trong thc tin qun l, hai loi quyt nh nu trn u cn thit i vi ngi qun l. Song vic s dng chng phi rt linh hot, c th s dng ring tng loi, c th kt hp chng vi nhau, tu tng hon cnh c th. Chng hn, cn c vo thnh cng (v c tht bi) ca cc nm hc trc, ngi hiu trng quyt nh (mt cch trc gic) cn phi sp xp gio vin dy mn x no cho cc khi lp trong ton trng nh th no c th bo m cht lng hc tp ca hc sinh. Tuy nhin, quyt nh k hoch ca c mt nm hc th khng th da vo trc gic c. - Yu cu ca vic ra quyt inh Vic ra quyt nh cng phi tun theo yu cu nht nh. + Tnh khch quan v khoa hc Quyt nh l sn phm ch quan ca ngi qun l, nhng phi bo m cho vic thc hin c kt qu. Do , quyt nh phi da trn c s khch quan v khoa hc vi y nhng cn c cn thit. l nhng cn c v ni b t chc, v mi trng v nhng tri thc qun l v v nhng kinh nghim tch ly c. Vic bo m tnh khch quan khng phi lc no cng d dng, nht l quyt nh li lin quan n li ch ca bn thn nh qun l. + Tnh nh hng Bt c mt quyt nh no cng u phi nhm vo cc i tng nht nh. Khi

40

xc nh tiu chun, la chn phng php phi hng ton b t chc vo mc tiu ra. Phi lm cho mi thnh vin ca t chc thng qua vic tip nhn quyt nh thc c mc ch, mc liu ca cng vic h m nhn. iu ny c bit quan trng nu trong quyt nh cho php c khong trng khuyn khch tnh ch ng sng to ca thuc cp khi thc hin quyt nh. + Tnh h thng, nht qun Bt c mt quyt nh no c a ra thc hin mt nhim v nht nh u phi nm trong h thng, trong mt tng th cc quyt nh c v s c nhm t mc tiu chung. i vi h qun l a cp, tnh h thng, nht qun li l mt i hi nghim tc. Trnh tnh trng cc cp qun l c nhng ch trng khng thng nht, thm ch ngc vi ch trng ca cp cao nht. Quyt nh ca cc cp phi to thnh s nht qun, ng b trong ton th h thng cng nh trong cc phn h. Trong hon cnh mt t nc tri di gn 2000 km vi cc vng c nhiu c im khc nhau th tnh h thng, nht qun trong cc quyt nh gio dc li cng l mt i hi nghim ngt. + Tnh php l v ng thm quyn Yu cu ny i hi ch th qun l phi a ra nhng quyt nh hp php, da trn nhng vn bn php quy ban hnh v ang c hiu lc thi hnh. Nh tnh php l ca cc quyt nh m buc cp di phi chp hnh nghim chnh. Tnh ng thm quyn i hi cc quyt nh phi l sn phm ca ngi qun l c y chc nng, thm quyn v chu trch nhim trc php lut v quyt nh ca mnh. Chnh iu ny i hi ngi qun l khng c lm dng, tu tin khi ra quyt nh. Cn theo di thng xuyn thc trng vic thc hin quyt nh c th c s iu chnh ph hp. Trnh tu tin ra quyt nh, nhng cng trnh tu tin hu quyt nh. Nu khng, ngi qun l s mt uy tn lnh o trc thuc cp. + Tnh kh thi v hiu qu Yu cu ny i hi ngi qun l trc khi ra quyt nh phi tnh ton, cn nhc y cc iu kin : con ngi, c s vt cht, ngn sch, thi gian, v.vm bo cho vic thc hin quyt nh. Mt quyt nh ph hp vi thc t l quyt nh c tnh kh thi cao. Mt khc, cng phi bo m cho vic thc hin quyt nh vi chi ph (sc ngi, sc ca) t nht, li t hiu qu cao nht trong iu kin cho php. + Tnh c ng, d hiu, c th v chun xc Quyt nh phi c din dt bng nhng li l ngn gn, chnh xc, d hiu to vic tip nhn quyt nh thng nht trong mi b phn, mi ngi. Quyt nh phi nhm ng i tng, ng mc tiu trnh hiu lm hoc thm ch hiu sai ni dung ca quyt nh. Vi nhng quyt nh chin lc c nh hng rng trong phm vi ton quc, nn km theo (thng i cng vi quyt nh) vn bn hng dn thc

41

hin. Trnh tnh trng c quyt nh ri m vn cha c hng dn thc hin. Nh vy rt d xy ra tnh trng tu tin, khng thng nht gia cc b phn, vng min khi thc hin quyt nh. - Cc bc ra quyt nh Ra quyt nh l mt qu trnh. ng nhin iu ny ch p dng cho loi quyt nh c tm bao qut nht nh trong h thng (v d quyt nh k hoch ca nm hc trong nh trng). Vic ra quyt nh bao gm cc bc c th nh sau : + Pht hin vn v ra nhim v . + Chn tiu chun nh gi hiu qu ; + Thu thp v x l thng tin ; +Chnh thc ra nhim v ; + D kin cc phng n ; + So snh cc phng n theo tiu chun hiu qu xc nh ; + Ra quyt nh chnh thc. Sau y ta s i vo tng vn c th. Pht hin vn v ra nhim v Vic ra nhim v mt cch ng n khng phi l vic n gin. i khi phi cn nhc thn trng, thm ch phi thay i nhim v lc quyt nh. Do , khi ra nhim v phi xc nh : + Mc tiu l g ? V sao phi ra nhim v . Nhim v thuc loi no ? Tnh cp bch ca n ? V d, khi ra nhim v xy dng mi quan h tt gia nh trng, gia nh v x hi c mi trng lnh mnh gp phn gio dc hc sinh, ngi hiu trng phi a ra cc l do c th, phi cn nhc v mc tiu v tnh cn thit v cp bch ca vic xy dng mi trng gio dc. + Tnh hung xy ra, cc nhn t no nh hng n nhim v v nh hng nh th no ? Trong v d nu trn, ngi hiu trng phi thc y nhng nhn t bn trong nh trng (nh uy tn ca nh trng i vi cng ng) cng nh nhn t bn ngoi (nh nhn thc v vai tr ca gio dc ca cng ng cng nh cha m hc sinh) + Khi lng thng tin cn thit phi c, cch thu thp nhng thng tin cn thiu ? Vn v d trn: hiu trng phi c bit ch n thng tin ca nhng hc sinh xut thn t gia nh ngho, c nguy c b hc, hoc thng tin v hon cnh v nhn thc v gio dc ca cha m hc sinh hc km Nhng thng tin ny l cn thit cho vic kt hp gio dc gia nh trng v gia nh. Thng trc khi ra quyt nh mi, cn xem xt li quyt nh c. nh gi

42

thnh bi, nguyn nhn ca chng v c bit ch n ngun lc thc hin quyt nh mi. Chn tiu chun nh gi hiu qu Cng vi vic ra nhim v, ngi qun l phi chn tiu chun nh gi vic thc hin nhim v. Tiu chun phi c hai loi : nh tnh v nh lng. Vic chn tiu chun nh gi phi khch quan, ton din, bi nu ch quan, duy ch hoc p t s dn n hu qu khng mong mun, gy nn s v ca k hoch. Thng thng, tiu chun nh gi lin quan n u t, cht lng, hiu qu v mt gio dc cng nh cc mt khc k c trin vng pht trin ca vn . Trong gio dc vn u t (sc ngi, sc ca) v kt qu gio dc thng rt tru tng, kh ong m. Song, bn cnh vic din t chun c tnh cht nh tnh, cn c gng ra cc chun mang tnh nh lng, gip cho vic nh gi d dng thc trng vic thc hin quyt nh. iu ny c trnh by qua v d nu trn khi cp n chun nh gi vic thc hin mc tiu. Thu thp v x l thng tin iu cn khng nh l thng tin c nh hng trc tip n cht lng ca quyt nh. Vic thu thp thng tin phi t nhiu ngun. Khng phi bao gi cng thu c thng tin mt cch y v chnh xc. Trong mt s trng hp thng tin b sai lch mt cch c thc hoc v thc do xut pht t li ch cc b hoc do phi truyn t qua nhiu cp. i khi thng tin b mo m, b nhiu do nhiu ngi c quan im khc nhau nhn nhn cng mt hin tng. l cha k c trng hp mun hi i th cnh tranh nn c tnh lm sai lch thng tin nh lc hng i th. Do , ngi lnh o phi ch n tt c cc iu khi thu thp v x l thng tin. i khi v tm quan trng ca quyt nh, ngi lnh o c th phi trc tip tm hiu tnh hnh ti ch. y l cng vic tn nhiu thi gian, nhng li gip cho ngi lnh o nm bt thng tin cn thit mt cch chnh xc, y . C trng hp cn thit phi mua thng tin nhng c s c uy tn cao trong v ngoi nc. Trong gio dc, vic i mi gio dc l mt yu cu thng xuyn c t ra i vi cc nh qun l. Khi t nc ta bc vo hi nhp, vic i mi gio dc li cng cn phi t ra yu cu xem xt xu th v kinh nghim gio dc ca khu vc v th gii. Trong vn ny, thng tin thu thp c phi ly t cc ngun khc nhau, nhng phi l nhng thng tin c ngun gc v mi nht. l ni thng tin i vi cp qun l v m. i vi cp vi m (v d nh trng), tt c nhng yu cu va nu cng phi c tho mn. y, ngi hiu trng c nhiu iu kin trc tip kho st thc t nm bt thng tin mt cch nhanh chng v chnh xc trc khi ra quyt nh. Chnh thc ra nhim v

43

Sau khi thu thp v x l thng tin, ngi qun l chnh thc ra nhim v. Nhim v chnh l "mt khu ch yu" ca mi vn . Gii quyt n s nh hng tch cc n s pht trin ca t chc. V d trong Chin lc pht trin gio dc giai on 2001 - 2010, mt khu quan trng, then cht c xc nh l i mi qun l gio dc. y l nhim v m vic gii quyt n s nh hng n vic thc hin cc nhim v khc. D kin cc phng n v chn phng n quyt nh hon thnh mt nhim v, c nhiu phng n thc hin. Vn l phi la chn trong mt phng n c hiu qu nht. V d, trong vic b tr gio vin dy cc lp, nn t ra nhiu phng n khc nhau. i vi tng phng n cn phn tch li hi, tnh kh thi, cc ngun lc km theo, gip cho hiu trng thun li khi cn nhc chn phng n quyt nh cui cng. C th dng cc phng php sau y khi chn cc phng n : th nht, kinh nghim ; th hai, th nghim / thc nghim ; th ba, nghin cu v phn tch ; th t, tn cng no (brainstomling). Phng php th nht da vo kinh nghim ca nh qun l. Kinh nghim l ngi thy tt nht, k c nhng kinh nghim thnh cng v tht bi. iu quan trng l t rt ra nhng kt lun cn thit cho hon cnh mi: bi v kinh nghim l qu kh nhng quyt nh li cho tng lai. Do , coi kinh nghim nh l kim ch nam cho hnh ng l nguy him. V : th nht, ngi qun l thng khng nhn thu o v phn tch khch quan bi hc tht bi ; th hai, bi hc kinh nghim khng hon ton c th p dng cho cc vn mi. Phng php th nghim / thc nghim cho kt qu tin cy, gip cho nh qun l nhanh chng chn phng n ti u, nhng li mt thi gian, cng sc v tin ca. Trong thc t, phng php ny thng c p dng trong nghin cu khoa hc. Mt khc, trong trng hp quyt nh ca ch th qun l c lin quan n s pht trin c tnh cht bc ngot ca ton b h thng, lin quan n hng chc triu hc sinh. hng chc vn gio vin trong thi gian di nh ci cch gio dc chng hn, nht thit phi tin hnh thc nghim mt cch nghim chnh chn phng n ti u. Thc nghim trong trng hp ny phi c tin hnh trc 5, 10 nm. Thm ch mt s nc va trin khai i tr phng n ci cch, ngi ta bt tay nghin cu mt cuc ci cch tip theo. C nh vy gio dc mi m nhim tt chc nng n u s pht trin kinh t - x hi. Tuy nhin, mt phm vi hp, c th no , c th dng phng php ny. Chng hn, ngi hiu trng c th th nghim vic b tr gio vin dy nhng lp mi m h cha h dy, hoc c th phn chia lp hc sinh theo trnh (hc sinh kh gii vo mt lp, hc sinh trung bnh, yu km vo mt lp) Sau mt thi gian s xem xt hiu qu ca phng n th nghim chn phng n ti u.

44

Phng php nghin cu phn tch l phng php c s dng rng ri nht l hu nh chc chn c hiu qu nht. Phng php ny, trc ht i hi nh qun l phi hiu cn k vn nh gii quyt. iu ny gn lin vi vic nghin cu phn tch cc mi quc h gia cc bin s, cc rng buc v cc tin thit yu c lin quan. Chng hn, trin khai i mi chng trnh sch gio khoa ph thng cn phi xem xt mi quan h gia gio dc v kinh t thi k cng nghip ho, hin i ho, mi quan h gia nhn cch c o to v yu cu nhn lc.; ng thi phi nghin cu nhng iu kin kinh t, nhng tin tm - sinh l - x hi, ca hc sinh Phng php nghin cu phn tch i hi nh qun l c trnh hiu bit va su va rng, c bit trnh t duy logic cht ch. Nhiu trng hp phi nh s h tr ca cc chuyn gia. Phng php tn cng no: thc cht l vic huy ng mt nhm cn b hoc chuyn gia vo vic xut cc phng n gii quyt vn . Cc thnh vin trong nhm s pht huy tnh sng to ca mnh bng vic xut mt cch t do mi phng n gii quyt vn m khng b rng buc bi bt c quan h no. ng nhin c th pht huy ti a tr tng tng v sng to ca cc thnh vin, vic p dng phng php ny cn tun th mt s nguyn tc nh : khng c ph phn bt k tng no ; suy tng t do, mi tng u c xut: khng c bt c-hn ch no; xut cng nhiu tng cng tt ; kt hp v ci thin cc tng c xut. S dng phng php ny i hi nh qun l phi "tnh to", bi cn phi phn bit gia tnh "bay bng" v tnh hin thc khi la chn tng a vo quyt nh ca mnh. So snh cc phng n theo tiu chun hiu qu xc nh iu hin nhin l mt phng n khng th gii quyt c tt c cc vn pht sinh trong qun l. V vy, vic ra tiu chun v da vo nh gi thng nht l yu cu cn thit phi t ra cho cc nh qun l v cho c cc thnh vin ca h thng. Khi nh gi cht lng v hiu qu ca mt phng n gio dc, thng phi xem xt nhiu kha cnh, nh : trc mt v lu di (v d quyt nh vic bt gio vin lm cn b qun l ), gio dc, kinh t v x hi (v d quyt nh t chc vic dy thm, hc thm trong nh trng), v.v.. V cn c gng lng ho hiu qu vic thc hin phng n c chn bng h thng cc ch tiu c th. iu cn lu l vic ra chun nh gi hiu qu ca mt phng n phi ng, ton din v nht qun: v nu khng s c nhng kt lun sai lm hoc tnh . trng thi phng mt ny, b qua mt khc, dn n hu qu tai hi. Thc t qun l gio dc t trc n nay cho thy, c lc do qu cao hc sinh gii m cc a phng tm mi cch c hc sinh gii cp n cp kia, trong khi cht lng i tr li t c quan tm hay quan tm cha mc ; hoc vic "khon" ch tiu tt nghip ny sinh bnh "thnh tch ch ngha", to nn cht lng gi trong gio dc. V iu nghch l xy ra: ni c phong tro gio dc yu li c t l hc sinh tt

45

nghip cao hn ni mnh v gio dc Ra quyt nh chnh thc y l bc cui cng ca vic ra quyt nh sau khi khng nh phng n ti u. Ngi qun l phi trc tip cng b quyt nh. Vn cn li l vic t chc thc hin quyt nh i vo cuc sng. Trn y l by bc ca qu trnh ra quyt nh. Trong thc t, nhng ngi qun l c kinh nghim khng cn phi tun t thc hin cc bc nu trn. H c th i tt, b qua nhng bc khng cn i vi mnh i n khng nh phng n quyt nh cui cng v cng b quyt nh chnh thc. b) T chc thc hin quyt nh cho quyt nh tr thnh hin thc, yu t quyt nh l da vo vic t chc thc hin. y l giai on kh khn i hi n lc rt ln ca ngi qun l. Qu trnh t chc thc hin quyt nh c th c cc bc sau y : - Truyn t quyt nh Phi truyn t quyt nh ti i tng qun l mt cch chnh xc. Quyt nh cn nu r : Ai lm g, quyn hn n u, lm nh th no, khi no, ngun lc tng ng ra sao, ai kim tra, bo co kt qu cho ai,? Cn lm cho mi ngi khng ch nm vng v chnh xc ni dung quyt nh, m cn thng sut v t tng, em ht nhit tnh thc hin n. - Lp k hoch thc hin quyt nh K hoch l mt phng n tng hp bao gm cc yu t thi gian, khng gian hot ng, ngun nhn lc, vt lc, ti chnh. Trong k hoch cn th hin cc phng php qun l (phng php hnh chnh, phng php kinh t, phng php gio dc) c s dng, cc phng n t chc b my, sp xp cn b cho vic thc hin quyt nh. - Thc hin quyt nh - Kim tra nh gi vic thc hin quyt nh Kim tra l chc nng c hu ca qun l. Khng c kim tra qun l s khng c hiu qu. Do , trong qu trnh thc hin quyt nh, kim tra l bc khng th thiu i vi ngi qun l. Kim tra ng nhiu vai tr trong qun l, chng hn : nng cao trch nhim ca ngi thc hin quyt nh ; pht hin sai st lch lc iu chnh mt cch kp thi ; pht hin gng tt: nhng kinh nghim tt ; pht hin nhng kh nng, tim lc ca h thng cha c tn dng ; v.v C nhiu hnh thc kim tra, nh : dng cc chuyn gia kim tra theo chc nng, nhim v, chuyn mn (nh dng mng li chuyn mn ca huyn kim tra ging

46

dy ca gio vin trong huyn) : c th kim tra tng th hot ng ca mi c s gio dc, hoc kim tra c tnh cht chuyn (nh kim tra c s vt cht nh trng) ; kim tra dn ch (v d kim tra cho gia cc t chuyn mn, kim tra do on thanh nin hoc Cng on ng ra t chc) : kim tra theo nh k hoc t xut ; v.v - iu chnh quyt nh y l cng vic bnh thng: nhng cn thit ca nh qun l nhm lm cho vic thc hin quyt nh mt cch c hiu qu. Vn quan trng l phi xc nh chnh xc nguyn nhn ca nhng lch lc, nhng thiu st c nhng iu chnh ng v kp thi. Tu theo mc , c th iu chnh tng b phn, iu chnh tin thc hin, thm ch c th thay i ton b quyt nh. C hai ro cn i vi vic iu chnh quyt nh : bo th, thy r sai lm nhng v "s din" c nhn, hoc v li ch c nhn, cc b m khng iu chnh ; ngc li, do thiu bn lnh, "s ni s phi: vi ni vi hay" nn iu chnh lin tc mang tnh chp v gy tm l hoang mang, thiu t tng cho ngi thc hin. - Tng kt vic thc hin quyt nh y l giai on cui cng ca vic t chc thc hin quyt nh. N khng ch c ngha cho hin ti, m cn l bi hc c ch cho tng lai; tng kt l kt thc mt chng ng, nhng li l khi im cho chng ng tip theo. Thng ni dung ca bc ny bao gm : + nh gi cht lng v hiu qu ca vic thc hin quyt nh : + Pht hin nhng kh nng, tim nng cha c s dng; +Tm nguyn nhn ca nhng thnh cng v c bit ca nhng tht bi ; + Rt ra bi hc kinh nghim cn thit. Trn y l mt chu trnh ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh. Nhng tng cn bn ca n c th hin qua s di y (s 3.10)

47

S 3.10. Quy trnh ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh Sau khi khi ng cho trin khai thc hin quyt nh, ngi qun l cn nh rng khng phi bao gi n cng c thc hin tri chy thun bum xui gi, bi iu ny ph thuc vo nhiu nhn t trong v ngoi t chc, nht l con ngi - nhn t quyt nh s thnh bi ca quyt nh. Nh vy, vic ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh lun lun l mt thch thc i vi nh qun l. Ta hy xem xt c th vn ny. c) Nhng thch thc i vi m hnh duy l T "m hnh duy l" gi cho ngi ta hnh nh ca ngi ra quyt nh nh mt c my siu hng, coi vic ra quyt nh nh qu trnh, trong cc b phn n khp vi nhau v c th chuyn ng. S thc mi vic din ra khng l tng, p . nh vy. l l do ngi ta vn dng tnh "duy l gii hn" (bounded rationality) theo quan nim ca Herbert Simon hay tnh "gi m" (heuristics) theo quan nim ca Amos Tversky v Daniel Kahneman 1 hnh thnh quyt nh ca mnh. L thuyt ny ch ra rng ngi c trch nhim ra quyt nh phi i ph vi
1. Trung tm nghin cu khoa hc t chc, qun l. Nguyn Vn Bnh (Tng ch bin): Khoa hc t chc v qun l - Mt s vn l lun thc tin, NXB Thng k, H Ni, 1999, tr.244, 245.

48

thc t l : h c nhng thng tin hon ton khng thch hp vi bn cht vn cng nh v nhng gii php gii quyt vn ; h ch c chng mc gii hn ngun lc cho vic gii quyt vn ; h ch c tr nh gii hn trc mt khi lng thng tin ngy cng s ; v li vi nhng hn ch c hu: tr thng minh ca h cng c gii hn : v.vV, l l do ngi ra quyt nh thay v vic tn kim nhng quyt nh hon ho, chp nhn mt gii php va cho vic thc hin mc ch ca mnh. Tuy nhin, i vi nhng quyt nh c tm quan trng ln lao, nh xy dng mt chin lc gio dc trong thi k di, hoc thay i c h thng gio dc th bt buc phi theo m hnh duy l. Cn i vi nhng quyt nh c tm quan trng thp hn, nh xy dng k hoch cho mt nm hc th khng nn phung ph sc lc vo vic i theo con ng duy l. Tnh duy l gii hn va nu rt c ch cho nhng nh qun l gio dc cc cp. y qu thc l thch thc i vi nh qun l. Trong iu kin nc ta cn ngho. kh khn iu,. m nh qun l i hi phi c y mi iu kin ri mi hnh ng th s l khng tng. - Tnh gi m y c coi l nguyn tc theo quan nim ca A. Tversky v D. Kahneman. Theo h, rng nh qun l thng da trn nguyn tc gi m hay da trn kinh nghim n gin ho vic ra quyt nh. Cc ng cng cnh bo rng iu ny rt d dn n sai lm nu ngi ra quyt nh qu tin cy chng hoc c sn nhng nh kin. C ba kha cnh ca vic thc hin nguyn tc ny : + S kin "sn c" trong b nh c gi nh rng, trong tng lai li s xy ra tng t. iu gi nh c da trn kinh nghim sng v hin nhin trong nhiu trng hp t ra d hp l. Chng hn, tnh trng b hc ca hc sinh l s kin lp i lp li trong nhiu nm hc, nhng nguyn nhn gn nh ging nhau nh qun l ra nhng gii php khc phc c hiu qu. + Tnh i din, nh qun l thng nh gi cc s kin xy ra v so snh chng phn loi nhm tm gii php ph hp. Cng l hin tng b hc, song c nhng hc sinh b hc v nh ngho, li c hc sinh b hc v hc km, loi th ba li do quan h khng tt vi thy, c gio. + c im mu cht v iu chnh. Thng thng nh qun l ra quyt nh bt u t mt gi tr hay mt tng nguyn khi no , sau iu chnh t n mt quyt nh cui cng. V d tng v vic giao cho on thanh nin ch tr vic i mi phng php dy hc, trc ht trong gio vin tr trong nh trng sao cho hc sinh c suy ngh nhiu hn, ni nhiu hn: lm nhiu hn. 4. Kim tra trong qun l gio dc y l chc nng quan trng ca nh qun l, v tm quan trng v vai tr ca n

49

nh cp phn trn. C th ni, chc nng ny xuyn sut qu trnh qun l v l chc nng ca mi cp qun l, k c i vi nh qun l c s gio dc nh trong trng hc. Khi nim lin quan vi kim tra (control) l thanh tra (inspection). Kim tra ch mt hot ng nhm thm nh, xc nh mt hnh vi ca c nhn hay mt t chc trong qu trnh thc hin quyt nh. Ngoi ra, cn c th hiu kim tra l hot ng quan st v kim nghim mc ph hp ca qu trnh hot ng ca i tng b qun l vi cc quyt nh qun l la chn. Cn thanh tra l hot ng ca c quan hnh chnh nh nc, c chc nng duy tr cc hot ng ca c quan hay ca cng chc bng cc hot ng xem xt, thm nh li nhng hnh vi ca cng chc, nhng hot ng ca c quan hnh chnh nh nc trn c s nhng quy nh php l v quyn hn, nhim v ca cc c nhn hoc t chc c thanh tra. Kim tra l mt qu trnh 1 . Qu trnh ny bao gm ba bc nh sau : - Xy dng cc tiu chun. Thc ra tiu chun l nhng ch tiu thc hin mc tiu nhim v. Trong gio dc, vic nh ra cc tiu chun khng phi bao gi cng thc hin d dng. C loi tiu chun d ra nh s tin chi tiu cho vic mua sm thit b dy hc: s phng hc kin c: Nhng, c loi rt kh ra nh o c ca hc sinh, cht lng gio dc ca hc sinh kt thc mt cp hc, Nh trnh by trn, bn cnh vic ra chun nh tnh, cn c gng minh ho n bng nhng tiu ch nh lng. i khi, ngi ta phi bng lng chp nhn nhng "tiu chun m", chng hn nh gi mt trng hc thng da vo uy tn ca n i vi cng ng, s nhn nhn ca cp trn v nhng ngi ng cp, s hc sinh ra trng c a phng v cc c s gio dc khc hi lng n mc no, - o c vic thc hin. Vic ny cng c kh khn tng t nh trn. Mt s tc gi phng Ty ra bn loi s o 2 , l : s o u ra, s o hiu qu, s o kt qu, s o nng sut 3 . Kt hp c bn s o ny mi cho ta tin cy khi nh gi. Ta hy ly v d sau y v o to ngh minh ho cho cc s o ny. S o u ra : s ngi kt thc kho o to ngh : S o hiu qu : chi ph cho mt ngi hc ngh ; S o kt qu : t l ngi hc ngh tm c vic lm sau 3 thng theo ng
1. Harold Koontz Cyril O'Donneli - Heinz Weihrich : Nhng vn ct yu ca qun l. NXB Thng k, H Ni. 1992, tr. 639. 2. Managing for Resulls : Srrategic Planning and Performance Measuremeu Handbook (Phoenix, AZ : Govemor's Office of Strategic Planning and Budgeting. June, 1994). 3. Khng nn lm s o u ra (output) l s o kt qu (outcome). Chng hn : t l % ngi hiu bit v trnh thai ch l s o u ra: nhng t l % ngi dng bin php trnh thai mi l s o kt qu.

50

ngh hc : S o nng sut : chi ph cho kt qu o to (tng chi ph chia cho s ngi hc c vic lm sau 3 thng). - Cui cng, iu chnh cc sai lch nhm lm cho ton b h thng t mc tiu nh. Kim tra c hiu nh h thng phn hi. Do , c th hnh dung kim tra mang tnh chu trnh, th hin bng s (c tnh cht l thuyt) di y (s 3.11).

S 3.11. Chu trnh kim tra S kim tra c tnh cht bao qut, tht s v c trnh chuyn mn cao s h tr cho vic cng c k cng, gp phn vn dng ng n nhng quy nh v quyt nh ca c quan lnh o gip cho qu trnh qun l c cht ch. Tuy nhin, khi thc hin chc nng ny, cn phi lu hai im sau y. Th nht, ngi kim tra phi nm vng nhng quy tc, lut l ch trng, ng li ca cp trn v cp mnh ang qun l. Th hai, kim tra phi theo chun (m chun li gn vi mc tiu nh ni trn). Tng ng vi tng ni dung kim tra c chun ring, v d chun kim tra thit b dy hc khc vi chun nh gi gi ln lp. Vic kim tra theo chun khc phc mt cch c bn yu t ch quan trong nh gi. Kim tra nhm thc hin nhng mc ch sau y : + Xem xt hot ng ca c nhn v t chc c ph hp vi nhim v ra hay khng. + Xem xt u im, thiu st v nhng nguyn nhn tng ng kp thi iu chnh quyt nh qun l. + Xem xt cng vic c ph hp vi thc t hay khng, ngha l nh gi tnh hnh c ph hp vi cc ngun lc hin c hay khng. + Cui cng, qua kim tra pht hin nhng nhn t mi gip cho vic iu chnh quyt nh, ng thi pht hin nhng kh nng tim tng, sng to ca cp di kp thi bi dng hoc iu chnh v mt nhn s.

51

Nhng iu trnh by trn y cho thy mc ch cui cng ca kim tra l iu chnh quyt nh qun l nhm thc hin c hiu qu mc tiu qun l ra. Nhng y l mc ch t thn ca qun l. Ngoi mc ch ny, kim tra cn phi gn vi mc ch pht trin t chc v c nhn. Kim tra khng ch l iu chnh m kim tra cn l pht trin. Trong nh trng, ngi hiu trng kim tra vic ging dy ca gio vin khng ch xem h thc hin chng trnh nh th no, m bn cnh cn phi bi dng, gi , hng dn, phn tch cho h thy u im, thiu st, c bit nguyn nhn ca chng h lm tt hn. Trong gio dc c nhiu loi kim tra, song kim tra chuyn mn l ch yu v quan trng nht. Loi kim tra ny thng hay p dng mi cp qun l cho n nh trng. Nhm thc hin cc mc ch chung va nu trn, kim tra chuyn mn bao gm cc ni dung c th nh sau : + Kim tra vic trin khai thc hin chng trnh ging dy. + Kim tra vic thc hin qui ch, nn np chuyn mn, + Kim tra gio n, h s ging dy, + Kim tra vic hc tp ca hc sinh, + Kim tra tnh hnh s dng, bo qun thit b dy hc, + v.v C th p dng nhiu hnh thc kim tra, nh : c bo co, trc tip nghe bo co, cht vn v tr li cht vn, d gi, thm lp thm hc sinh hc nh, trao i. phng vn cn b a phng hoc cha m hc sinh p cao hn, v d nh phng gio dc, c th t chc kim tra cho gia cc trng. Ni dung kim tra thng ton din hoc theo chuyn . Hnh thc ny va gip ch cho cng tc ch o ca phng gio dc, va to c hi tt cho cc trng trao i kinh nghim, hc tp ln nhau. Cng nh bt c ngnh no, trong gio dc vic kim tra thc trng vic chp hnh quyt nh qun l kt hp vi kim tra c tch cht phng nga l hp l v rt cn thit. Trong thc tin qun l, chc khng di mt ln ngi hiu trng t nh : "Gi nu bit trc th s vic s khng xy ra !". Do vy, c th ni, cch kim tra hng ti tng lai cha c coi trng trong qun l gio dc. Do vy, trong khi cn cha c nhng phng tin hu hiu hng ti pha trc, th vic tham kho lch s, da trn gi thit tm thi rng ci xy ra l s m u r rng cn tt hn l khng tham kho g c. Mt trong nhng k thut kim tra hng ti tng lai l dng "phng php s

52

PERT". mt s pht trin ca phng php "ng gng"1 . Cc mc tiu ca chng trnh c coi nh mt chui cc k hoch (hoc s kin) b tr m mi ngi c th hiu r v lm theo. Mt k hoch (hoc s kin) c phn tch thnh cc mc cng vic theo thi gian. Gia mc n v mc kia ni vi nhau bng mi tn, km theo thi hn thc hin. Ta hy xem s di y (s 3.12) nu v d v sn xut mt thit b dy hc hnh dung c th v phng php kim tra hng ti tng lai theo phng php s mng li PERT .

S 3.12. S mng li PERT v sn xut thit b dy hc


Ch thch : (l) Phc tho k hoch ban u, (2) D tr kinh ph. (3) Th nghim m hnh. (4) K hp ng sn xut chi tit bng nha. (5) K hp ng sn xut chi tit bng kim loi. (6) Thit k trn vn. (7) Nhn chi tit nha t ngi bao thu: (8) Nhn chi tit kim loi t ngi bao thu. (9) Tm cc ngun kinh ph, (10) nhn ton b kinh ph cn thit . (11) Mu kt hp u tin v (12) a vo sn xut hng lot.

Trong s trn, c 4 nhnh ch 4 s kin (hoc cc k hoch nh) : 1/ S kin chnh th hin bi cc mc : 1, 3, 6, 11, 12. Thi hn gia cc mc, v d : 1 -3 : 30 ngy, 3-6 : 60 ngy, 6-11 : 40 ngy, 11-12 : 20 ngy, tng cng 150 ngy 2/ S kin th hai th hin bi cc mc : 1 , 2, 9 , 10, 11 . Thi hn gia cc mc. v d : 1-2 : 10 ngy, 2-9 : 60 ngy, 9-10 : 15 ngy 10-11 : 10 ngy, tng cng 95 ngy. 3/ S kin th ba th hin bi cc mc : 3, 4, 7, 11. Thi hn gia cc mc, v d : 3-4 : 10 ngy, 4-7 : 70 ngy, 7-11 : 15 ngy: tng cng 95 ngy. 4/ S kin th t th hin bi cc mc : 3, 5, 8, 11. Thi hn gia cc mc, v d : 3-4 : 10 ngy, 4-7 : 70 ngy, 5-8 : 90 ngy. 8 -l 1 : 15 ngy, tng cng 115 ngy. Nhn vo s trn, ngi qun l c th hnh dung tin thc hin cc k hoch nh, k hoch no hon thnh ng thi hn hoc sm hn hay chm hn kp thi iu chnh. l v d v kim tra hng ti tng lai ca ngi cn b qun l. Cch kim tra ny gip cho ng ta ngn nga trc nhng sai lm khng ng c
1. Phng php :ng gng do Henry L.Gantt xut t u th k XX v mng tn ng. Sau ny, phng php ng gng pht trin thnh Phng php s mangj li PERT (Prograrm Evaluation and Review Technique).

53

trong qu trnh t chc thc hin quyt nh qun l Trn y, ton b qu trnh qun l c trnh by. Qu trnh ny th hin trong cc chc nng qun l. Quyt nh qun l khi c la chn, h thng qun l v b qun l c t chc, qu trnh thc hin quyt nh qun l c kim tra v iu chinh, kt qu c tng kt v rt kinh nghim. V mt qu trnh qun l mi li bt u, cc chc nng qun l li c thc hin. Lao ng qun l lun lun c ti lp di tt c cc hnh thc c bn ca n. iu cn nhn mnh y l : qun l khng th quy v mt chc nng duy nht no ,cng nh lao ng qun l khng th ch quy vo vic thc hin chc nng . Ch c tt c cc chc nng trong s thng nht v tc ng qua li gia chng mi c xem l qun l. Nh qun l ch tn ti khi ng ta thc hin nhng chc nng qun l ca mnh. Ngc li cc chc nng qun l sinh ra l ch dnh ring cho nh qun l. Hn na, vic phn chia cc chc nng ring r ch l tng i, bi v tt c cc chc nng u "nm" trong nhau v chng u "nm" trong bt k chu k qun l no. Chng hn, chc nng kim tra khng nm ngoi chc nng k hoch. Chnh nh kim tra ngay t khu ny mi c th gip nh qun l lun lun "tnh to", trnh duy ch hoc : ngc li, ngha l ng ta c th thng xuyn bm chc mc tiu ca t chc. Hoc khng nh qun l c kinh nghim no li ngh rng mnh khng thc hin chc nng t chc (iu chnh b my, sp xp li cn b ) trong khu kim tra. Tm li vic phn chia cc chc nng ch nh qun l khng b st v khi thc hin mt chc nng no phi pht huy ht u th tri ca n trong chng mc c th phi hp vi cc chc nng khc. Tuy nhin, vic thc hin cc chc nng qun l u da vo thng tin. Thng tin l mch mu ca qun l v v tm quan trng ca n nn c th tch ra mt phn ring c cp di y. II - THNG TIN TRONG QUN L GIO DC C th ni khng qu rng chc nng thng tin l phng tin thng nht hot ng ca h thng gio dc v h thng qun l gio dc. N l phng tin cung cp u vo cho h thng qun l, ng thi cng l phng tin thay i cch c x v tc ng ln s thay i. Do , c th nh ngha thng tin l b phn tri thc c s dng nh hng, tc ng tch cc, iu khin, ngha l nhm duy tr tnh c th v cht, hon thin v pht trin h thng. C thut ng gn gi vi thng tin (information) l truyn tin, thng bo (communication). y l hai khi nim khc nhau : tuy nhin, chng c quan h vi nhau v thut ng thng tin rng hn, n bao gm c vic truyn tin, thng tin lin lc. 1 . Mc ch ca thng tin L phc v s thay i, gy nh hng ln hnh ng theo li ch ca t

54

chc. Thng tin gip cho vic tng hp cc chc nng qun l, v th n cn thit cho s pht trin ca t chc. Thng tin l qu trnh hai chiu, trong , mi b phn, mi ngi va l ngi nhn tin va l ngi pht tin. Trong mt t chc, thng tin l h thng an cho nhau : thng tin gia nhng b phn cng cp v gia cc b phn cp trn vi cc b phn cp di. Thng tin thng tn ti di dng ng, ngha l n gn lin vi qu trnh truyn thng t b phn / c nhn ny n b phn / c nhn khc. S 3 .13 di y th hin din hnh thng tin trong qun l gio dc.

S 3.13. Din trnh thng tin qun l Ta thy trong din trnh trn, bn truyn v bn nhn. u c ba bc. i vi bn gi : Thng ip c hnh thnh di dng tng, suy ngh ca ngi gi thng tin ; tng ny c m ho bng hnh thc thch hp (li ni, ch vit: k hiu, quy c... ) ; thng tin c m ho truyn qua mi trng n ngi nhn. i vi ngi nhn : tip nhn thng tin di dng m ho ; gii m hiu tng ca ngi gi sau khi gii m, ngi nhn mi tip nhn thng ip ca ngi gi. V ngi nhn phi c thng tin phn hi nhng lin ngc) n ngi gi cho din trnh lun lun khp kn. Din trnh ny cng th hin r trong qun l gio dc. Ch th qun l cp no mun trin khai ch trng gio dc (v d ch trng i mi chng trnh gio dc ph thng) phi ra chi th hoc hng dn ri gi truyn t cho cp di. Ch th qun l cp di tip nhn ch th ca cp trn, nghin cu tip thu ch trng ca cp trn, "a phng hoi: n v trin khai thc hin trong phm vi cp mnh qun l. i vi gio dc, thng tin nhm nhng mc ch c th nh sau : - Xy dng v ph bin cc mc tiu pht trin gio dc cng nh cc mc tiu qun l gio dc, - Lp cc k hoch gio dc: k hoch qun l t c cc mc tiu gio dc v mc tiu qun l gio dc, - T chc ngun nhn lc v cc ngun lc khc theo cch c hiu qu nht nhm t mc tiu gio dc v mc tiu qun l gio dc, - La chn, pht trin v nh gi cc thnh vin ca t chc, - Lnh o, hng dn, iu khin, thc y v to mi trung thun li cho vic pht huy tnh ch ng sng to ca nhng t chc hoc c nhn trong v ngoi ngnh

55

gio dc tham gia xy dng coi gio dc, - Kim tra vic thc hin nhim v. 2. Cc loi thng tin qun l gio dc Thng tin trong qun l gio dc c nhiu loi. Song. c th k ra nhng loi chnh sau y : Loi th nht : Thng tin bn ngoi v thng tin bn trong h thng. i vi gi dc, thng tin bn ngoi bao gm nhng ch trng, ng l. pht trin kinh t - x hi ni chung v cc chu trng ng li gio dc ni ring ca ng v Nh nc ; cc thnh tu khoa hc - cng ngh, c bit l khoa hc gio dc ; cc vn bn php quy (lut. iu l, quy ch) ; cc ch th, hng dn ca cp trn ; cc ch th. hng dn v kim tra. thanh tra gio dc . thng tin v mi trng kinh t - x hi v mi trng gio dc ca cng ng ; v.v ":..thng tin bn trong bao gm cc s liu, bo co, thng k, iu tra, v tnh hnh thc hin cc quyt nh. ch trng, ch th, quy ch, iu l lut l gio dc. C th l thng tin v cht lng gio dc, quy m pht trin gio dc, cht lng v quy m pht trin i ngu gio vin, cng tc t chc, tnh hnh pht trin c s vt cht: thit b gio dc. tnh hnh ti chnh, tnh hnh qun l gio dc:... Loi th hai : theo chc nng th hin c thng tin ch o (mnh lnh. ch th, ...), thng tin thc hin phn. nh ton din kt qu thc hin mc tiu, k hoch ca t chc. Loi th ba : theo hng chuyn ng c thng tin xui ngc theo chiu dc (theo cp bc qun l), thng tin theo chiu ngang (trong cc b phn cng cp). Loi th t : theo s gia cng c thng tin s cp l thng tin ban u thu nhn dc qua iu tra, quan st, theo di, ghi chp trc tip, thng tin th cp c c do ch bin thng tin ban u v thng tin trung gian, v d kt qu kho st thc trng dy v hc ti mt s trng kt hp vi bo co ca cc trng khc trn ton a bn s hnh thnh bc tranh chung v dy v hc trn a bn. 3. Nhng yu cu i vi thng tin qun l gio dc Thng tin qun l gio dc c nhng yu cu sau : a) Tnh chnh xc Thng tin trong qun l gio dc phi chnh xc, phn nh trung thc thc trng ca i tng qun l (h thng gio dc gio dc ca a phng, gio dc ca cc c s gio dc v c tnh hnh thc hin quyt nh qun l ca tng c nhn trong t chc), ca mi trng qun l. y l nguyn liu, thc ncho cc nh qun l. Tuy nhin, thng tin phi theo mt h thng chun thng nht. Chun ny phi ph hp vi th gii c th hi nhp vi th gii. Gio dc l mt lnh vc rt rng

56

v phc tp, do vic xy dng thng tin theo mt h thng chun thng nht trong ton ngnh l yu cu cp bch, c tnh cht bt buc. Mun vy cn phi : - Xc nh quy ch thng nht v thu thp, lu tr, bo qun, x l thng tin, trong c vic ban hnh h thng chun v thng tin ; - Hnh thnh cc c s d liu t trung ng n a phng ; - u t trang thit b hin i phc v cho thng tin ti cc cp qun l gio dc. Xc tin vic ni mng trong ton ngnh; - o to bi dng i ng cn b chuyn trch thng tin cc cp qun l gio dc. bo m tnh chnh xc cn ch kh "nhiu (entropy) thng tin. Mun vy phi khc phc cc nguyn nhn gy nhiu. C ba nguyn nhn sau : - Do thng tin mi hnh thnh m trc nh qun l cha lng thy ht ; - Do din t khng r rng, chun xc. ngn ng bt ng. Cng c khi do quan nim khng thng nht v cng mt s vic ; - V thc dng, gia ngi pht v ngi nhn tin c quan h li ch ring. b)Tnh kp thi i vi thng tin, thi gian l k th v n c th lm cho thng tin li thi, v ch. Nc ta tri di t Bc n Nam, nhiu vng ni, vng su, vng xa, hi o xa xi, yu cu ny cng tr nn thch thc gay gt i vi qun l. Do , phng hng khc phc kh khn ny l tng cng cc thit b hin i (my tnh) v tin hnh ni mng, bc u c th mt phm vi nh, sau m rng dn. c) Tnh h thng, tng hp Thc cht ca yu cu ny l thng tin c kt hp cc loi khc nhau v nhng tin tc gn b nhau v mt lch s hoc logic, thu nhn c theo mt th t v trnh t nghim ngt mi c th phc v cho vic qun l mt cch c hiu qu. Khi kt hp cc thng tin li vi nhau s lm cho cht lng thng tin tng ln gp nhiu ln, v d bn cnh nhng con s v b hc: c nhng phn tch xc ng c c s khoa hc v cc nguyn nhn b hc v xut gii php gii quyt s gip cho cc nh qun l ra quyt nh gii quyt vn mt cch chnh xc v ph hp. Tnh tng hp ca thng tin cng l yu cu quan trng i vi ch th qun l cp cao, c bit cp cao nht, cn thng tin c tnh cht nghip v / tc nghip li rt cn i vi khu qun l cp c s. d)Tnh y , c ng v logic Trnh tnh trng thiu hoc tha thng tin: trong khi thng tin cn th li khng c. Ta c hnh dung cp qun l thp nht l phng gio dc, ni nhn cc cng

57

vn, ch th ng tin) ca cc c quan qun l cp trn (cha k ca chnh quyn cc cp) th s thy s "chm ngp" ca h trong ng cng vn, giy t nh th no. Do , tnh c ng nhng y ca cc thng tin cng cn phi t ra. Tnh logic ca thng tin yu cu cc thng tin phi c tnh nht qun, tnh c lun c,khng c cc chi tit tha hoc t mu thun. e) Tnh php l Trc ht,cc thng tin di dng ch th u phi hp l, ph hp vi ch trng ca cp trn. Ngi truyn tin phi l ngi c thm quyn. Cc cng vn: ch th gi cp di c coi nh vn bn php quy, th hin trch nhim php l ca cp qun l. Ngi truyn tin cho cp di (ra lnh, ch th bng li ni hoc vn bn) phi ng thm quyn. g) Tnh kinh t Yu cu ny lin quan n tnh ti u. tnh hiu qu trong hot ng thng tin ca qun l. Nu h thp yu cu y v xc thc ca thng tin th cng lm phng tin n tnh kinh t ca thng tin. 4.Thng tin d on Qun l khng ch c ngha l tc ng n h thng trong hin ti.. n cn pht hin nhng khuynh hng pht trin, tin on nhng kh nng vn ng ca n trong tng lai. l l do cn phi c nhng thng tin d on. c im quan trng ca loi thng tin ny l ch n khng mang tnh cht kinh nghim m c tnh khoa hc su sc, tnh khi qut v tnh h thng ho. y l loi thng tin rt cn cho cc nh hoch nh chin lc gio dc v cc nh nghin cu khoa hc gio dc. S thc. v d chin lc pht trin gio dc c mt trong nhng cn c quan trng l nhng thng tin d on, chng hn, s pht trin kinh t - x hi, s pht trin khoa hc cng ngh, nhu cu nhn lc, xu hng vn ng ca h thng gio dc, nhu cu hc tp ca ngi dn, cc ngun lc cn cho s pht trin gio dc, ... Thng tin d on cho php ci tin k hoch ho, hon thin h thng qun l, lm cho h thng qun l linh hot hn, hng v tng lai, c kh nng nm bt mt cch nhy bn nhng khuynh hng pht trin ca gio dc. iu cng to kh nng nng cao trnh khoa hc ca qun l, cho php xc nh mt cch ng n trin vng. trnh t cc nim v phi thc hin ; ng thi hot ng qun l c th hng ti nhng thnh tu mi nht ca khoa hc gio dc. nhng kinh nghim tin tin, bo m tnh mm do, kh nng phn ng nhanh v chnh xc trc nhng s kin ang thay i. Thng tin d on c nh hng trc tip nht ti c cu v qu trnh qun l, ti vic la chn cc mc tiu cng nh cc phng php v phng tin t mc tiu, cng chnh l vic la chn c cu qun l cho ph hp vi thc ti v tng lai ca

58

h thng. Chng hn, thc hin ch trng "xy dng x hi hc tp", cc nh hoch nh chin lc gio dc phi nm bt cc thng tin d on bn trong v bn ngoi h thng gio dc, cc nghin cu v d bo gio dc, v kinh nghim gio dc trong v ngoi nc 1 phi c quan tm thch ng,T c nhng thay i trong chin lc qun l cng nh trong c cu t chc qun l gio dc nhm ch ng n trc s pht trin ca gio dc trong tng lai. Trong qun l gio dc, thng tin d on thc hin cc chc nng sau : Hng dn. Thng tin d on gip cho nh qun l la chn cc mc tiu c trin vng nht, thc t nht trong gio dc v nhng vn no cn c bit coi trng, cn gii quyt n theo mt trnh t nht nh. Thng tin d on c tc dng c bit trong vic xy dng m hnh pht trin gio dc tng lai. nh mc. Thng tin d on cha ng nhng ch tiu,nhng nh mc (thc ra, nhng ch tiu ny khng mang tnh php lnh, song li gip cho nh qun l xc nh ng n hn cc ch tiu php lnh) nht nh m theo chng c th thc hin c m hnh d on. Xt theo bn cht thng tin, cng tc d on l vic lc b, khc phc tnh bt nh bng cch x l thng tin hin c v pht hin trong n nhng s liu bo hiu v khuynh hng, trin vng (v d khuynh hng gim t l sinh ). nhng phng n sp ti ca s vn ng ca h thng (v d do s tr i hc tiu hc c xu hng gim m t lp phng n pht trin gio dc tiu hc cho ph hp). Phng nga. Thng tin d on cho php thy trc nhng sai lch ca h thng so vi mc tiu ra, nhng hu qu trong tng lai ca mt quyt nh, nhng nguyn nhn c th c .Nh , ch th qun l c th iu chnh kp thi nhng tc ng qun l. iu ny ng ngha vi vic nng cao kh nng thch nghi ca h thng i vi nhng iu kin khc nhau ang thay i. Thng tin d on rt a dng. Nhng, ni dung ch yu ca n l : - Thng tin v trnh pht trin ca gio dc v qun l gio dc t c v nhng khuynh hng n nh hnh thnh. - Thng tin v trnh hin c ca khoa hc gio dc v trin vng pht trin ca
1. S thc, nghin cu d bo gio dc v kinh nghim gio dc nc ngoi c nhiu kh khn v ch quan v khch quan. lm d bo,yu cu ln nht l bc tranh kinh t x hi phitng minh. Cn nghin cu kinh nghim nc ngoi cng vp phi nhng kh khn nh ngho nn v t liu cp nht v gio dc th gii. Mt khc, n i hi cc nh nghin cu phi c quan im ton din - lch s : thnh tu gio dc hin ti ca h chnh l do i hi kinh t - x hi ca h cch y 5, 10 nm : ngoi ra cn phi k n vic cn phi nghin cu xu th pht trin gio dc ca h trong tng lai. y l vic i hi c u t thch ng.

59

n. - Thng tin v mc tng dn s d kin, v s pht trin tm - sinh l - x hi ca thanh thiu nin v nhu cu ca x hi i vi gio dc. - Thng tin v nhu cu pht trin kinh t - x hi, c bit l nhu cu v nhn lc, chun b cho giai on pht trin mi ca x hi... iu cn ch l khng phi mt hoc mt nhm ch tiu no: m phi l mt h thng cc ch tiu c lin h vi nhau mi c th to thnh c s tin cy i vi cc d on gio dc. bo m cho n c kh nng hin thc. Thng tin d on l mt trong nhng c s ca thng tin k hoch. phc v vic lp k hoch. Trong trng hp ny. n soi sng. khng ch k hoch. N ch cho bit rng trong tng lai h thng s pht trin nh th no, cc bin php k hoch liu c tnh kh thi . Du hiu khc nhau cn bn l thng t d on c tm nhn xa hn: mc ch phc v ch yu ca n l cc chin lc pht trin ton ngnh gio dc mt cch lu di hoc mt lnh vc quan trng no ca ngnh gio dc. V mc ch ny ch c th thc hin bi s phi hp cc nh khoa hc v cc nh qun l gio dc giu kinh nghim trong mt tp th c ch o. III - H THNG NGUYN TC QUN L GIO DC Nguyn tc qun l gio dc l nhng lun im c bn nhng yu cu, nhng tiu chun ch o vic xy dng v t chc hot ng ca cc c quan qun l gio dc. Bn thn cc nguyn tc cng pht sinh t cc quy lut khch quan, t cc qu trnh pht trin nht nh: tc l xut pht t nhng nhn t khch quan nh hng trc tip n qu trnh qun l gio dc. l nhng quan im c bn c xy dng trn c s khoa hc, l nhng phng hng, nn tng ph hp vi nhng i hi v chnh tr, kinh t - x hi, v gio dc,Da trn nhng nguyn tc , ngi ta c th nh gi hot ng qun l c hp php hay khng, c hiu qu hay khng. Nguyn tc qun l gio dc biu hin mi quan h khch quan c tnh quy lut, : mang tnh cht chnh tr - x hi trong vic t chc v hot ng qun l gio dc. Do , c th coi nguyn tc nh "ngn n pha" v quan im v t tng ch o soi sng cho hot ng qun l gio dc. Cc nguyn tc qun l gio dc khng phi bt di bt dch, khng thay i, ngc li chng lun lun pht trin. bi cc s vt hin tng gio dc m chng phn nh cng thng xuyn vn ng v pht trin : mt khc, cn bi cc phng tin v kh nng nhn thc ca chng ta cng lun lun pht trin, kinh nghim vn dng quy lut khch quan cng ngy cng phong ph. V cc nguyn tc qun l gio dc, nhiu tc gi khc nhau c s phn chia khc nhau. Tuy nhin, theo chng ti, c th gp li thnh ba nhm c quan h vi nhau :

60

Nhm th nht : nhng nguyn tc chnh tr - x hi. y l nhm nguyn tc chung biu th nhng c im chnh tr, biu th tnh nh hng x hi ch ngha trong hot ng qun l gio dc, ng thi phn nh cc quy lut, cc quan h v qu trnh khch quan ca gio dc v qun l gio dc. Nhm th hai : nhng nguyn tc v t chc qun l gio dc. Cc nguyn tc ny phn nh vic t chc ca ch th qun l gio dc, tc l phn nh s t chc bn trong ca ch th qun l, ng thi s t chc cc tc ng qun l ca ch th. l cc nguyn tc xy dng b my qun l nh nc v gio dc tt c cc cp qun l. Nhm th ba : nhng nguyn tc v hot ng qun l gio dc. Cc nguyn tc ny phn nh hot ng qun l ca ton b b my qun l cng nh ca tng cn b qun l gio dc. Cc nguyn tc ny u c quan h, tc ng ln nhau. Chng cp n vic t chc c th hot ng qun l hay l lao ng qun l ca c quan hay cn b qun l gio dc. Di y, l s 3.14 v h thng nguyn tc qun l gio dc.

S 3.14. H thng nguyn tc qan l gio dc Di y, tng nhm nguyn tc s c trnh by c th. a) Nhng nguyn tc chnh tr -x hi Nhm ny bao gm cc nguyn tc : nguyn tc tnh ng, tnh giai cp ca qun l nh nc v gio dc ; nguyn tc kt hp nh nc v nhn dn ; nguyn tc tp trung dn ch ; nguyn tc php ch x hi ch ngha. Nh ta bit, qun l gio dc thuc phm tr qun l x hi, do nhm nguyn tc ny c ch c bi bn cht x hi ch ngha ca Nh nc ta. - Nguyn tc tnh ng, tnh giai cp ca qun l nh nc v gio dc Nguyn tc ny c ngha l qun l nh nc v gio dc phi bo m li ch

61

ca nhn dn lao ng. Cc quyt nh qun l phi xut pht t li ch : bin cc li ch, cc nguyn vng ca nhn dn lao ng thnh hin thc,m nguyn vng cao nht l Ai cng c cm n o mc, ai cng c hc hnh" nh Ch tch H Ch Minh ni. Tnh giai cp cn th hin ch trong qun l gio dc phi tha nhn vai tr lnh o ca ng Cng sn Vit Nam. iu ny ghi r ti iu 4. Hin php nc Cng Ho x hi ch ngha Vit Nam nm 1992 : "ng Cng sn Vit Nam, i tin phong ca giai cp cng nhn Vit Nam, i biu trung thnh quyn li ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ca c dn tc, theo ch ngha Mc - L nin v t tng H Ch Minh, l lc lng lnh o Nh nc v x hi. Mi t chc ca ng hot ng trong khun kh Hin php v php lut" 1 Nh vy, theo tinh thn trn y, cc ch trng, chnh sch ca ch th qun l gio dc cc cp phi theo ng li ca ng. c th ho ng li trong s nghip pht trin gio dc, lm cho s nghip gio dc gi vng mc tiu x hi ch ngha. bo m cng bng x hi, hn ch nh hng tiu cc ca c ch th trng i vi gio dc, chng khuynh hng "thng mi ho", phng khuynh hng phi chnh tr ho gio dc v khng truyn b tn gio trong gio dc. Xut pht t nguyn tc tnh ng v tnh giai cp trong qun l gio dc, gia s lnh o ca ng v vic qun l nh nc v gio dc c mi quan h qua li cht ch, a dng v phong ph. Vn phc tp l lm sao cho cc bin php v hnh thc thch hp thc hin ng li. chnh sch ca ng v Nh nc. thc hin ng li ca mnh, ng p dng cc bin php chnh tr, thng qua cc quy phm chnh tr : nhng, Nh nc li s dng cc bin php php lut, thng qua cc quy phm php lut thc hin ng li chnh sch y v li ch ca ton x hi. Khng phi ch l quan im chnh tr, m cn l cc bin php, cc hnh thc thc hin chnh tr. Chng hn, t chc v qun l vic dy thm, hc thm nh th no chnh l th hin quan im chnh tr v hnh thc thc hin chnh tr trong gio dc. - Nguyn tc kt hp nh nc v nhn dn trong qun l gio dc ng, Nh nc ta lun lun coi "Gio dc - o to l s nghip ca ton ng, ca Nh nc v ca ton dn" 2 . iu 36, Hin php nc ta ghi r : "Nh nc thng nht qun l h thng gio dc v mc tiu, chng trnh, ni dung, k hoch gio dc, tiu chun gio vin, quy ch thi c v h thng vn bng" 3 v iu 11 khng

1. ng Cng sn Vit Nam : Vn kin Hi ngh ln th hai Ban chp hnh Trung ng kho VIII. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 1997: tr. 30. 2. ng Cng sn Vit Nam : Vn kin Hi ngh ln th hai Ban chp hnh Trung ng trong kho VIII, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 1997, tr. 30.
3

Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam (1992), NXB Chnh tr Quc

62

nh : "Cng dn thc hin quyn lm ch ca mnh c s bng cch tham gia cng vic ca Nh nc v x hi" 1 . Nh vy, qun l gio dc l s kt hp gia yu cu qun l c tnh cht nh nc vi qun l c tnh cht x hi. Qun l gio dc c tnh cht nh nc da theo c ch ch huy - chp hnh. Cn c vo cc quy phm php lut, cc ch th qun l s dng sc mnh cng ch ca nh nc trong khi : cc i tng chu s qun l buc phi chp hnh. Qun l gio dc c tnh cht x hi l hot ng ca nhn dn v cc t chc x hi ca h thc hin nhng chc nng x hi nht nh c lp hoc phi hp vi cc c quan nh nc tham gia pht trin s nghip gio dc . iu 11, Lut Gio dc v x hi ho s nghip gio dc quy nh : "Mi t chc, gia nh v cng dn u c trch nhim chm lo s nghip gio dc, xy dng phong tro hc tp v mi trng gio dc lnh mnh, phi hp vi nh trng thc hin mc tiu gio dc" 2 . Nhng, cho nhn dn tham gia xy dng gio dc mt cch c hiu qu th phi c cc t chc to iu kin cho h tr thnh ch th ch thc trong cc t chc . Vic t chc Hi ng gio dc cc cp, i hi gio dc cc cp cng vi cc on th qun chng m h l thnh vin s l ni thun tin h tham gia xy dng gio dc. Mt khc, cc t chc qun chng - chnh tr ca hc sinh l on Thanh nin Cng sn H Ch Minh, i Thiu nin tin phong H Ch Minh. Hi hc sinh - sinh vin cng c trch nhim tham gia xy dng gio dc. Trong nh trng, on v i c th tham gia vo vic nng cao cht lng gio dc, thm ch tham gia vo qu trnh chun b nhng quyt nh quan trng ca hiu trng cng nh kim tra ton din trong nh trng. - Nguyn tc tp trung dn ch y l nguyn tc xut pht t bn cht x hi ch ngha ca Nh nc ta. iu 6, Hin php nm 1992 c ghi : "Quc hi, Hi ng nhn dn cc cp v cc c quan khc ca Nh nc u t chc v hot ng theo nguyn tc tp trung dn ch. 3 Trong nguyn tc ny c hai kha cnh lin quan vi nhau : mt mt phi tng cng qun l tp trung, thng nht trong ton quc trong vic qun l trin khai nhng ch trng ln, trng yu v gio dc ; mt khc. pht huy v m rng n mc cao nht quyn ch ng ca cc cp, cc ngnh,cc a phng, cc c s gio dc v qun chng nhn dn trong vic gii quyt cc vn trng yu ni trn bng nhiu hnh thc, phng tin tim tng ca mnh. Thut ng "dn ch" trong qun l gio dc y bao hm s nghip gio dc l ca ton dn, nhn dn tham gia xy dng v qun
gia, H Ni. 2002. tr. 26. 1. Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam (1992)NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 2002. tr. 17. 2. Lut Gio dc v vn bn hng dn thi hnh. NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 2000,tr .12. 3. Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam (1992). NXB Chnh tr Quc gia, H Ni. 2002. tr. 15.

63

l gio dc. Do , trong qun l gio dc phi s dng nhiu hnh thc nhn dn, cn b, gio vin v hc sinh c th tham gia xy dng gio dc. Nhng ch trng ln v gio dc c nh hng n quyn li ca nhn dn v con em h phi c h gp kin, pht biu nguyn vng ca mnh. Quan h gia dn ch v tp trung l quan h bin chng. iu ny c L nin ch r : "S thng nht trong nhng vn c bn,ch yu, li c bo m bng nhiu v trong nhng chi tit, trong nhng c im a phng, trong cch tip cn vn , trong nhng bin php" 1 . Ch tch H Ch Minh cng ni : "phi dn ch rng ri di s lnh o tp trung v tp trung ng mc tin nn tng dn ch rng ri" 2 . Nguyn tc ny i hi trong qun l gio dc phi kt hp tp trung v dn ch trong vic t chc cc c quan qun l gio dc v trong c trong vic ch o thc hin qu trnh gio dc ni chung, qu trnh qun l gio dc ni ring. C lin quan cht ch n nguyn tc ny l vn phn cp trong qun l gio dc (hay cn gi l phi tp trung ho, phi trung ng ho trong gio dc). y l xu hng ang pht trin nhiu nc trn th gii v s c cp c th chng IV (mc III) ca cun sch ny. - Nguyn tc php ch x hi ch ngha Nguyn tc ny i hi vic t chc v hot ng gio dc cng nh qun l gio dc phi da trn c s php lut ca Nh nc. C hai kha cnh lin quan cht ch vi nhau khi thc hin nguyn tc ny. Th nht: thc hin iu chnh bng php lut v mt t chc v hot ng ca cc c quan qun l gio dc. Chnh v vy,c quan qun l gio dc mi th hin r quyn lc nh nc trong hot ng qun l. Trch nhim v thm quyn ca c quan qun l gio dc l trch nhim v thm quyn nh nc. Nhng tc ng qun l ca chng u da vo danh ngha nh nc iu hnh hot ng ca h thng gio dc. Th hai, chp hnh v thc hin nghim chnh nhng i hi ca php lut. y l yu cu bt buc i vi c ch th qun l cng nh i tng b qun l. Chng hn, vic thi tt nghip, i hi cc c quan hu quan, nh trng, gio vin v hc sinh thc hin nghim chnh quy ch thi, ng thi i hi vic kim tra, thanh tra thi phi da vo quy ch xem xt, nh gi tnh hnh thi hoc x l vi phm (nu c). Nguyn tc trn y t ra yu cu mt mt phi c h thng php lut tt lin quan n gio dc ; mt khc phi thc hin nghim chnh php lut gio dc (hiu

1. V.I.Lnin : Bn v t chc v qun l nn kinh t x hi ch ngha,. NXB S tht. H Ni. 1970. tr. 179. 2. Bc H vi nhn dn H Ni. H Ni, 1980. tr. 100.

64

theo ngha rng bao gm cc ngh quyt ca ng, ca Quc hi, ca Chnh ph, cc vn bn php lut, cc ch th, hng dn, cc quy ch, quy nh, iu l, . . ). y l nguyn tc quan trng khng ch i vi c quan qun l nh nc v gio dc, m cn i vi cc t chc ng v cc t chc x hi. nc ta, da vo Hin php c cc lut lin quan n gio dc nh : Lut Gio dc. Lut Ph cp gio dc Tiu hc, Lut Chm sc, Bo v v Gio dc tr em, Lut Hn nhn v Gia nh, ang c trin khai thc hin rng ri trong ton quc .Bn cnh , hng lot cc vn bn di lut to hnh lang php l cho vic xy dng v pht trin s nghip gio dc cng nh thc hin qun l gio dc. Thc tin pht kin gio dc v qun l gio dc cho thy phi thng xuyn hon thin lut. l iu tt yu nhm lm cho gio dc lun lun p ng i hi ca s pht trin kinh t - x hi. Tuy nhin, vic hon thin lut phi ch dn tnh n nh, tnh k tha v pht trin, tnh lch s c th Nu khng, s gy tnh trng hn lon, mt lng tin i vi qun chng nhn dn. Vn l ch th qun l phi thng xuyn xem xt hiu lc v hiu qu ca vic thi hnh lut ; nhng, nu cn phi iu chnh lut cho ph hp vi thc t da vo nhng cn c khoa hc xc ng. b) Cc nguyn tc v t chc qun l gio dc Nhm ny bao gm nguyn tc thng nht ca h thng cc c quan qun l gio dc ; nguyn tc kt hp qun l theo lnh th v qun l theo ngnh ; nguyn tc kt hp lnh o ca tp th vi trch nhim c nhn v ch mt th trng ; nguyn tc t chc qun l cn b. - Nguyn tc thng nht ca h thng cc c quan qun l gio dc Trong h thng qun l gio dc, c nhiu c quan qun l - gio dc cc cp khc nhau. Thm quyn ca bt k mt c quan no, mt cp no u phi c xc nh r. y l cng vic rt phc tp. Phc tp khng ch l vic t chc b my, m cn vic phn chia thm quyn cho cc cp, cc khu, cc b phn mt cch hp l, ng b, khng chng cho c th bao qut c ht cc hot ng gio dc. V vy, yu cu ca vic bo m s thng nht ca h thng qun l l rt quan trng. V cp qun l gio dc, hin nay c ba cp : B Gio dc v o to (cp trung ng), S Gio dc v o to (cp tnh / thnh ph trc thuc trung ng) v cp Phng Gio dc v o to (cp huyn /qun). H thng qun l gio dc nc ta c phn cp v xc nh r thm quyn ca tng cp. Tuy nhin, s thng nht trong qun l vn c bo m. iu th hin s thng nht, s nht qun, lin thng gia cc cp qun l trong vic trin khai thc hin ch trng ca ng v Nh nc v gio dc. - Nguyn tc kt hp qun l theo lnh th v qun l theo ngnh Trong lch s, nh nc c xy dng trn nguyn tc lnh th, tc l nh nc

65

tp hp nhng ngi trn lnh th m quyn lc nh nc c thc hin. Nguyn tc kt hp qun l theo lnh th v qun l theo ngnh c coi l nguyn tc quyt nh trong t chc nh nc. nc ta, nc c chia thnh tnh / thnh ph trc thuc trung ng ; tnh c chia thnh huyn, thnh ph thuc tnh v th x ; thnh ph trc thuc trung ng chia thnh qun. huyn v th x : huyn chia thnh x, th trn ; thnh ph thuc tnh, th x chia thnh phng v x ; qun chia thnh phng. Tuy nhin, trong x hi pht sinh nhiu ngnh khc nhau, trong c ngnh gio dc. Cc ngnh ny khc nhau v c im v kt qu hot ng ca mnh. iu ny xy ra khng phi trong mt vng m trong phm vi ton quc. V vy, bn cnh vic t chc qun l theo lnh th cn cn t chc qun l theo ngnh. Gia ngnh v lnh th c mi tng quan, nhng chng li c qun l trn nhng nguyn tc hot ng khc nhau. Do xut hin yu cu khch quan phi kt hp qun l theo ngnh v qun l theo lnh th mt cch ng n. Vic qun l ngnh Gio dc theo lnh th to iu kin phn cp cho a phng, m rng quy m ch ng v nng cao trch nhim ca a phng trn cc mt k hoch, ngn sch, vt t lao ng, cn b, t chc:Qun l theo a phng lm cho qun l theo ngnh ph hp vi c im a phng, khai thc c th mnh ca a phng, c iu kin pht huy sc mnh tng hp "Nh nc v nhn dn cng lm gio dc". Vic qun l gio dc theo ngnh nhm bo m vic thc hin quan im: ng li, chnh sch gio dc thng nht trong c nc, thng nht mc tiu, ni dung, chng trnh, cc tiu chun gio dc ; thng nht nhng vn c tnh cht khoa hc v chuyn mn; thc hin s hp tc vi cc ngnh khc trn quy m c nc. - Nguyn tc kt hp lnh o tp th vi trch nhim c nhn v ch mt th trng Nguyn tc ny quy nh hot ng qun l gio dc da trn c s tp th. ng thi quy nh trch nhim c nhn ca th trng. Tnh tp th th hin trong cc c quan quyn lc (Chnh ph, U ban nhn dn tnh / thnh ph trc thuc trung ng, U ban nhn dn huyn / qun) v tnh c nhn th hin ngi th trng chu trch nhim qun l ngnh gio dc. l tt yu v tnh tp th bo m cho s pht trin ton din ca lnh th, c s hot ng ca nhiu ngnh khc nhau. Cn i vi ngnh gio dc (v c cc ngnh khc) i hi trnh chuyn mn v tc nghip cao hn. Nguyn tc ny cn quy nh trch nhim c nhn ca ngi lnh o. Trong qu trnh chun b ra quyt nh, cn phi bn bc tp th. S kt hp gia ch lnh o tp th vi ch mt th trng chnh l nhm thc hin tp trung dn ch vi mc . ch pht huy vai tr ch ng, sng to ca c nhn trong cng tc qun l. V cn

66

phi hiu l lnh o tp th khng lm gim nh trch nhim c nhn. - Nguyn tc t chc qun l cn b Nguyn tc ny yu cu vic tuyn chn v bt cn b theo tiu chun v phm cht, nng lc p ng yu cu ca cng vic. C th l : - Tiu chun v chnh tr ; - Tiu chun v nng lc chuyn mn v nng lc qun l ; - Tiu chun v o c ngh nghip ; Trn y l cc tiu chun c bn i vi cn b qun l gio dc. Song, i vi mt loi cn b khc nhau phi c cc tiu chun khc nhau trn c s ba tiu chun va nu. Chng hn, tiu chun chn hiu trng trng trung hc ph thng phi khc tiu chun chn trng phng gio dc v o to. Ba tiu chun trn c p dng khng nhng cho vic tuyn chn cn b qun l, m c cho vic bi dng cn b. Nu tiu chun u l vic bo m nh hng x hi ch ngha ; th tiu chun th hai bo m cho cht lng qun l chuyn mn (dy hc v gio dc) v tiu chun th ba bo m cho s lnh mnh trong quan h qun l v quan h ngh nghip. c) Cc nguyn tc v hot ng qun l gio dc Nhm ny bao gm : nguyn tc hiu qu ; nguyn tc kt hp cc li ch : nguyn tc chuyn mn ho ; nguyn tc s dng phi hp cc phng php qun l. - Nguyn tc hiu qu qun l 1 y l nguyn tc ph hp vi mc tiu qun l, bao gm hiu qu gio dc, hiu qa x hi v hiu qu ca bn thn hot ng qun l. C th ni hiu qu l thc o nng lc ca ngi cn b qun l gio dc. Thc cht ca nguyn tc no l lm nh th no trong iu kin ngun lc nht nh, vi thi gian cho php, nh qun l c th to ra nhiu kt qu c cht lng, t mc tiu gio dc v mc tiu qun l nh mong mun. Nguyn tc hiu qu qun l c quan h cht ch vi kt qu qun l. C th mt hot ng qun l no l c kt qu, nhng cha chc c hiu qu. bi tiu tn nhiu sc lc ca khng nhng nh qun l, m cn ca gio vin v hc sinh. Chng hn, vic trin khai i mi phng php dy hc trong nh trng, lc du c th tn nhiu thi gian v sc lc ca gio vin ; nhng, sau gio vin vn tip tc mt nhiu cng sc v thi gian m kt qu dy hc vn khng c ci thin bao nhiu th r rng hiu qu qun l ca ngi hiu trng l thp v khng th chp nhn
1. Xem thm Trn Kim : Khoa hc qun l nh trng ph thng. NXB i hc Quc gia. H Ni. 2002.

67

c. Nguyn tc hiu qu qun l i hi ngi lnh o phi c hai phm cht sau y : Th nht : phi nm vng ni dung nguyn tc, nm vng din bin tnh hnh din bin ca i tng qun l t sng to ra nhng bin php thch hp ; Th hai : phi c tm nhn xa v rng. Hiu qu ca hot ng qun l khng ch dng li b hp mt b phn ring bit, m phi trn quan im ton din, tng th. theo tc ng dy chuyn. iu ny trnh cho nh qun l nhn s vt v s pht trin ca n mt cch thin cn, ch thy cc b m khng thy ton cc, ch thy trc mt m khng thy lu di. iu ny cng b chi phi bi c trng ca gio dc, mt hot ng m kt qu ca n xut hin sau mt thi gian nht nh (v d hc sinh ra trng ng gp cho x hi). - Nguyn tc kt hp hi ho cc li ch Li ch va l mc tiu, va l ng lc mnh m i vi con ngi. iu cn lu rng u v vo lc no , nu khng kt hp hi ho c cc li ch th v khi khng th c s nht tr v mc ch v hnh ng. X hi ho s nghip gio dc l mt ch trng ng n v hp lng dn. Do , n c nhn dn hng ng v thc hin mt cch si ni v c nhiu sng to. y l ch trng c pht trin lu di, mnh m v bn vng, v n bo m hi ho gia li ch nh trng, li ch gia nh v li ch x hi v li ch ti thng : cht lng gio dc v s pht trin ton din ca hc sinh. Cn lun lun nh rng li ch y c hai mt : li ch vt cht v li ch tinh thn. Gio dc l hot ng c tin hnh bi nhng tr thc. Do , khng phi bao gi h cng ci trng li ch vt cht ; ngc li, nhng gi tr (kt qu hot ng ca h c t chc v tp th nhn nhn, nh gi cng bng ; hc sinh ca h trng thnh hoc cuc sng : ...) li l phn thng tinh thn qu bu. ngun ng vin mnh m i vi h. - Nguyn tc chuyn mn ho Nguyn tc ny i hi vic qun l gio dc phi c thc hin bi nhng ngi c chuyn mn, c o to, c kinh nghim v tay ngh theo ng v tr trong gung my ca h thng qun l. V d nh hiu trng cc trng thuc h thng gio dc quc dn phi c o to, bi dng v nghip v qun l trng hc: (iu 49, Lut Gio dc). y l c s ca vic nng cao hiu qu qun l gio dc. Trong thc t nhiu cn b qun l gio dc cha dc o to mt cch chnh quy nghip v qun l nhng trong qu trnh hot ng qun l, h phi c bi dng theo mt h thng chng trnh nht nh to iu kin cho h nng cao nghip v

68

qun l ca mnh. Phi chng qua ri tnh trng bt cn b qun l gio dc m khng c hiu bit g v gio dc ? Gio dc l lnh vc mang tnh cht hc thut: do yu cu c tnh tt yu l ngi qun l (nht l i vi ngi qun l cp cao) phi c tm nhn chin lc va rng, va su, va xa trn c s khoa hc (c s l lun v thc tin a ra nhng quyt sch thch hp. Nguyn tc chuyn mn ho qun l gio dc cn c hiu theo kha cnh khc, l vic ngi cn b qun l (c bit l trong nh trng) phi c trnh vng vng v ging dy v gio dc. Mt khc, h phi l ngi nm bt nhanh nhy nhng thnh tu mi ca gio dc v Khoa hc qun l gio dc. Lnh o gio dc m khng am hiu v gio dc th l nguyn nhn dn n km hiu qu trong cng tc qun l v t lm mt uy tn ca mnh. - Nguyn tc s dng phi hp cc phng php qun l y l nguyn tc yu cu nh qun l phi tc ng ln i tng b qun l thng qua vic p dng cc quy lut t chc - hnh chnh, quy lut tm l - gio dc. quy lut kinh t - x hi. i tng b qun l l con ngi, hn na li l ch th tch cc ca gio dc (ngi dy l ngi hc) chu s tc ng ca nhiu mi quan h, c nhiu mc tiu, nhiu nhu cu khc nhau, nhiu hon cnh khc nhau v lun lun thay i theo thi gian v khng gian. Do phi lun theo i tng c th m s dng phng php qun l thch hp. iu ny ph thuc vo ngh thut qun l ca tng ngi. Tm li, c ba nhm nguyn tc, bao gm 12 nguyn tc c th trong qun l gio dc. Trong hot ng thc tin, nh qun l phi bit vn dng mt cch kho lo, phi hp hi ho cc nguyn tc ny to nn hiu qu cao trong cng tc qun l ca mnh. IV- CC PHNG PHP QUN L GIO DC 1. Khi nim v yu cu ca vic s dng phng php qun l gio dc Phng php qun l gio dc c hiu l tng th nhng cch thc tc ng bng nhng phng tin khc nhau ca ch th qun l n h thng b qun l nhm t mc tiu qun l. Ta bit rng. h thng qun l gio dc tn ti hai trng thi : trng thi tnh (c cu b my qun l gio dc, cc c ch, th ch qun l gio dc, v.v) v trng thi ng th hin trong cc qu trnh qun l gio dc. V, qu trnh qun l gio dc (h thng qun l trng thi ng) chim v tr c bit quan trng trong hot ng qun l gio dc. Nu phng php lun qun l gio dc l c s nh hng cho hot ng qun l c cu qun l gio dc (h thng qun l trng thi tnh) c trng cho trnh t chc, th qu trnh qun l gio dc c trng cho i sng thc ca hot ng qun l. iu ny li do phng php qun l gio dc quyt nh. Do ,

69

c th ni, phng php qun l l b phn nng ng nht trong h thng qun l. N l nhn t bin i h qun l t trng thi tnh sang trng thi ng. N phi lun lun thch nghi vi nhng bin i bn trong (thay i quy m t chc gio dc, thay i quy m v cht lng i ng gio vin, ... ) v bn ngoi h thng (tin b khoa hc k thut: mi trng kinh t - x hi, mi trng gio dc, ... ). Cc phng php qun l gio dc bt ngun t nhng nguyn tc qun l gio dc, do chng cng tn ti khch quan. Trnh hon thin v hiu qu ca cc phng php qun l gio dc ph thuc vo mc ph hp ca chng vi nhng c s Khoa hc gio dc, vi nhng nguyn tc qun l gio dc v vi trnh pht trin ca h thng gio dc. V vy phng php qun l gio dc khng th xut pht t mun ch quan ca ch th qun l. Vn l s dng, la chn. phi hp chng nh th no trong s cc phng php qun l cho ph hp vi hon cnh v i tng c th nhm t mc tiu ca t chc li tu thuc vo trnh v ngh thut ca ch th qun l. C rt nhiu v d cho thy nu ch c mc tiu, mc d mc tiu c tt p n u, m khng c phng php tt th mc liu cng ch l iu m c. Vic s dng phng php qun l gio dc t ra mt s yu cu ch yu sau y : - Phng php qun l gio dc phi ph hp vi mc ch qun l gio dc. C th ni mc ch qun l gio dc quyt nh vic la chn phng php qun l. Ngi lnh o c quyn la chn phng php qun l, song khng c ngha l ch quan, tu tin, bi mi phng php qun l khi t dng li to ra mt u th tri, mt c ch tc ng mang tnh khch quan vn c ca n. Trong nh trng, khng phi bt c lc no v vi bt k i tng no (gio vin, hc sinh) ngi hiu trng cng c th dng cch ra lnh l t hiu qu. - Phng php qun l phi ph hp vi nguyn tc qun l .V ,phng php qun l li chu s chi phi ln th hai bi nguyn tc qun l, ngoi ln th nht bi mc tiu qun l nh ni trn. V d, hiu trng ang vn dng nguyn tc tp trung dn ch trong qu trnh xy dng k hoch nm hc th phng php qun l thch hp y l gii thch, thuyt phc mi gio vin hiu r mc tiu, ngha. ni dung k hoch v t xc nh trch nhim ca mnh trong vic thc hin k hoch chung. - S dng phng php qun l va l khoa hc, va l ngh thut. Tnh khoa hc i hi ch th qun l phi nm vng i tng qun l vi nhng c im vn c ca n c nhng tc ng trn c s nhn thc v vn dng cc quy lut khch quan ph hp vi i tng . Tnh ngh thut biu hin cho bit chn ng, bit kt hp kho lo, linh hot cc phng php qun l nhm t hiu qu cao nht mc tiu qun l ra. Thc tin gio dc chng t c nhiu vn bc xc ny sinh (c l lc no cng c v y l chuyn bnh thng) i hi nh qun l phi p dng

70

nhng gii php ph hp. Chnh lc ny i hi hn lc no ht trnh , bn lnh v ngh thut ca nh qun l. 2. Cc phng php qun l gio dc ch yu Cc phng php qun l ht sc a dng v phong ph. Do , vic phn loi l cn thit. Trn c s , nghin cu su v c trng, bn ch, iu kin s dng mt cch hiu qu. Trong sch bo v qun l, cc tc gi da theo tiu ch khc nhau c cch phn loi khc nhau. Chng hn : da theo ni ng c phng php hnh chnh. phng php kinh t, phng php php lut, phng php x hi ; da theo chc nng c cc phng php lnh o ca ng, phng php qun l ca Nh nc phng php hot ng ca on th qun chng ; da theo cp bc c phng php qun l ca cp cao, cp trung gian, cp c s ; da theo c trng ca i tng qun l c phng php qun l ti chnh, phng php qun l chuyn mn ;v.v Tuy nhin, vic i su vo vn phn loi phng php qun l l vn khng n gin, v li cng khng phi l mc tiu ca cun sch ny. Trong qun l gio dc, cch phn loi c p dng nhiu v t ra ph hp l cch phn loi da vo ni dung v thng c chia thnh ba loi phng php ch yu l : phng php hnh chnh - php lut, phng php gio dc - tm l v phng php kch thch. a) Phng php hnh chnh -php lut Phng php hnh chnh - php lut l tng th cc tc ng trc tip hoc gin tip ca ch th qun l n i tng b qun l da trn c s quan h t chc v quyn lc nh nc. Cc mi quan h t chc v quyn uy xut hin tt c cc t chc gio dc, cc cp bc qun l gio dc v cc c s gio dc. c trng c bn ca phng php ny l s cng bc n phng ca ch th qun l. Quan h y l quan h gia quyn uy v phc tng, gia cp trn v cp di, gia c nhn v t chc. Cp trn ra lnh, cp di buc phi chp hnh. C nhiu hnh thc thc hin phng php ny l : lut (nh Lut Gio dc), iu l (nh iu l trng Trung hc c s), Quy ch (nh Quy ch t chc v hot ng ca cc trng dn lp), ngh quyt, quyt nh, ch th (nh Ch th u nm hc ca B trng), cc vn bn hnh chnh, mnh lnh... . Phng php hnh chnh - php lut c s dng nhm hai mc ch chnh : t chc v iu chnh. Nhm mc ch th nht, ch th qun l ban hnh cc vn bn php quy quy nh v t chc v hot ng ca cc t chc gio dc (v d, iu l trng Trung hc c s quy nh mc ch, mc tiu, quy m, c cu t chc, ni dung hot ng nh trng ; vai tr, nhim v ca gio vin: hc sinh, cn b cng

71

nhn vin ; trch nhim. quyn hn ca hiu trng nh trng), quy nh quan h hot ng trong ni b cng nh cc i tng qun l vi cc ch th khc. V d nh : quy nh chc nng, nhim v ca cc c quan thuc B Gio dc v o to ; c cu t chc, quan h gia cc c quan trong B ; ra quy ch hot ng ca cc b phn ph hp vi lut php v cc th ch php lut khc (nh Lut Bo v, chm sc v gio dc tr em, Lut Bo v mi trng, Lut doanh nghip ). Nhm mc ch th hai, ch th qun l thng qua cc hnh thc nh ch th, mnh lnh hnh chnh bt buc cp di thc hin nhng nhim v theo phng hng nht nh nhm bo m s ng hng, s phi hp nhp nhng gia cc b phn. V d nh ch th v dy thm, hc thm nhm un nn nhng lch lc, lm gim uy tn ca nh trng v ca gio vin. Xut pht t c im ca phng php ny nh nu trn, vic s dng n phi bo m cc yu cu sau : - Xc nh r cn c khoa hc ca quyt nh hnh chnh s ban hnh ; - Cn nhc y cc li ch ca cc bn c lin quan khi thc hin quyt nh, trnh mt chiu v nht l thiu khch quan, ch ngh n li ch ca ch th qun l ; - Nm vng thc trng ca i tng qun l, bo m c nhng thng tin y v vn lin quan n quyt nh ; - S dng phng php hnh chnh - php lut phi gn cht vi quyn hn, trch nhim ca ngi ra quyt nh ; - Quyt nh phi r rng, dt khot, d hiu, c a ch ngi thc hin ; - Cn ch khc phc nhc im ca phng php ny, l vic d gy tnh trng hnh chnh quan liu, nng giy t, quyt nh khng cn c, thiu thng tin cn thit, gy tn tht khng nh cho t chc. T xut hin kiu ngi lm dng quyn hnh, nhng li chy trn trch nhim trc t chc. b) Phng php gio dc -tm l Phng php gio dc - tm l l tng th nhng tc ng ln tr tu, tnh cm, thc v nhn cch ca con ngi. Mc ch ca phng php ny l thng qua. nhng mi quan h lin nhn cch tc ng ln con ngi nhm cung cp, trang b thm hiu bit, hnh thnh nhng quan im ng n, nng cao kh nng, trnh thc hin nhim v ca h ; ng thi chun b t tng, tnh cm, thc trch nhim, thc t gic, t ch, lng kin tr, tinh thn t chu trch nhim, khng kh lnh mnh, trong t chc khi thc hin nhim v. Trong qun l gio dc, phng php- ny c s dng nhiu, mt phn do c im ca mi trng hot ng gio dc : phn khc, do tnh hiu qu cao ca n. c trng ca phng php ny l tnh thuyt phc, lm cho con ngi hiu r ng sai, phi tri, tt - xu, li - hi, thin c t nng cao tnh t gic lm vic

72

v s gn b vi t chc. C s khch quan ca phng php ny l cc quy lut nhn thc - t duy: cc quan h v quy lut tm l - gio dc - x hi ; trong khi , hot ng qun l gio dc li din ra trong mi trng gio dc, mi trng ng chm nhiu n hc thut, chnh v th m phng php gio dc - tm l c s dng nhiu trong qun l gio dc. Yu cu ca vic s dng phng php ny l : - Coi trng nhn cch con ngi ; - Ch trng vic phn tch c s khoa hc ca cc quyt nh qun l, to s thng nht trong quan nim v hnh ng ca cc thnh vin trong t chc . - Thuyt phc bng l tr, tnh cm, xy dng lng tin gia ch th qun l v i tng b qun l ; - Hnh thnh nim t ho v t chc ca mnh, lng t tin vo bn thn trong cc thnh vin ca t chc ; - To nn np, thi quen, tp qun, ni rng ra l to thnh vn ho trong t chc. trong c vn ho qun l gio dc. c) Phng php kch thch Phng php kch thch l tng th nhng tc ng n con ngi thng qua li ch vt cht, li ch tinh thn nhm pht huy h tim nng, tr tu, tnh cm, ch, trch nhim v quyt tm hnh ng v li ch chung ca t chc. Nhng kch thch v vt cht c th k nh : cc thang, bc lng, tin thng, iu kin sinh hot, lao ngc ngha tch cc i vi con ngi, khin h lao ng nhiu hn, tt hn, c nng sut hn c nhng cng hin xng ng cho tp th. Trong thc tin, gio dc v ang tn ti nhng kch thch ny : tng lng trc thi hn cho gio ln gii: thng tin cho nhng gio vin c hc sinh ot gii quc gia, quc t ,v.v Nhng kch thch v tinh thn c th k : phong danh hiu thi ua, danh hiu gio vin gii cc cp: nh gio u t, nh gio nhn dn, v.v Ngoi ra, cc kch thch v chnh tr (nh kt np ng), v khoa hc (nh to iu kin cho gio vin i hc sau i hc), v.vcng thuc loi kch thch tinh thn. iu cn lu l cn kt hp cc kch thch vt cht v tinh thn trong qu trnh qun l. Qu coi trng kch thch vt cht s tm thng ho con ngi, v li cng khng ph hp vi mi trng gio dc, trong phn ln nhng tr thc hot ng. Ngc li qu coi trng kch thch tinh thn s ri vo ch ngha duy ch. Ni nh V.G. Afanaxep : "Tuyt i ho nhng kch thch v vt cht, s c th lm ny sinh nhng khuynh hng t hu v tnh tham lam. Cn bn thn nhng khuyn khch v tinh thn khng t n gp phn trc tip tho mn nhng nhu cu v vt cht ca con ngi, v v th, khng th a li hiu lc ln nht cho vic nng cao tnh tch cc

73

lao ng sn xut ca con ngi. Ch c s thng nht, s tc ng ln nhau, mt mt l nhng khuyn khch vt cht v mt khc l nhng khuyn khch tinh thn, mi thc y, nng cao khng ngng tnh tch cc lao ng, nng cao nng sut lao ng v ca ci x hi, v mt khc mi l ci ngun tng phc li cho nhn dn, pht trin ton din con ngi xy dng din mo tinh thn v t tng cao c ca anh ta" 1 . Cc phng php qun l gio dc trnh by trn y xem nh nhng gi i vi cc nh qun l. Trong qu trnh thc hin hot ng qun l cn s dng kt hp cc phng php, bi nhng l do sau : - Phng php no cng c u im v nhc im ring. Vic cao qu mc bt k phng php no v lm dng n u rt d dn n km hiu qu trong qun l. - i tng qun l chu s tc ng ca hng lot quy lut khc nhau, mi phng php ch c tc dng u tri ph hp vi mt vi quy lut nht nh. - H thng qun l, v thc cht l mt chnh th bao gm cc b phn hp thnh c quan h tng tc, gn b hu c vi nhau. Do mt phng php qun l c th no khng th cng mt lc tc ng c hiu qu n tt c cc mi quan h trong h thng qun l. - V li, i tng qun l gio dc l con ngi, m bn cht ca n li l tng ho cc quan h x hi. Bi vy ch c s kt hp cc phng php qun l mi c th to ra sc mnh tng hp lm thay i trng thi qun l nh mong mun ca ch th qun l. Thc tin ch o gio dc cho ta rt nhiu bi hc rt ra t vic vn dng kt hp cc phng php qun l gio dc. Ch trng x hi ho s nghip gio dc, ch trng i mi gio dc, ch trng ph cp gio dc v rt nhiu ch trng gio dc khc c thc hin thnh cng trn khp t nc ta l minh chng r rt v vic s dng phi hp nhiu phng php qun l : va tuyn truyn, thuyt phc, gii thch, va kt hp cc bin php hnh chnh quy nh trch nhim, quyn hn ca cc ch th tham gia, li va s dng cc phng php khuyn khch vt cht v tinh thn nhm huy ng sc mnh tng hp ca qun chng trong v ngoi ngnh gio dc tch cc tham gia phi trin s nghip gio dc. V - CNG C QUN L GIO DC Cng c qun l gio dc l nhng phng tin, nhng gii php ca ch th qun l nhm nh hng, dn dt, khch l, iu ho, phi hp v nh gi kt qu hot ng ca cc thnh vin trong t chc gio dc hng vo vic thc hin mc
1. V. G. Afanaxep : Con ngi trong qun l x hi, Tp 2. NXB Khoa hc x hi. H Ni. 1979. tr. 81.

74

tiu ra. 1. Cc loi cng c trong qun l gio dc a) Cng c c tnh php l nh : lut php, php lnh, ngh quyt, cc chnh sch, cc vn bn ca cc c quan c chc nng v thm quyn nh nc ban hnh (v d : Ngh quyt ca ng v gio dc v cc vn lin quan, Lut Gio dc, Ngh quyt ca Quc hi, Ch th ca Chnh ph, Chnh sch i vi gio vin cng tc cc vng kh khn, ). b) Cng c theo lnh vc qun l nh : cng c qun l ngnh, cng c qun l ca cc ngnh lin quan n gio dc, cng c qun l lin ngnh, do c quan chc nng ban hnh (v d : Ch th ca B trng v nhim v nm hc, Ch khen thng i vi gio vin, Thng t lin b hng dn t chc v hot ng ca cc trng t thc, Hng dn phn b ngn sch gio dc,). c) Cng c kinh t, k thut nh : cng c hch ton chi tiu trong gio dc, cng c thng k, xc sut, (v d : Hng dn chi tiu trong gio dc, Hng dn thng k gio dc, ). d) Cng c qun l theo ni dung v qu trnh qun l nh : cng c qun l chuyn mn, cng c kim tra nh gi, cng c iu chnh hot ng( v d : Ch th ca B trng v thi tt nghip cc cp. Hng dn tuyn chn, bi dng hc sinh gii. Ch th v t chc v qun l dy thm, hc thm, Quy ch, Ni quy, Quyt nh ca hiu trng nh trng, K hoch nm hc). Trn y l mt s loi cng c ch yu c s dng trong qun l gio dc. Trong thc t cn nhiu loi cng c qun l khc da theo cc tiu ch khc nhau. Nhng tc gi thy khng cn thit nu c th trong sch ny. 2. Yu cu i vi h thng cng c qun l gio dc C bn yu cu c th nh di y : a) Cng c qun l phi c lun chng y da trn c s khoa hc (l lun v thc tin) trc khi ban hnh. V d trc khi ban hnh Ch th v t chc v qun l dy thm, hc thm cn phi xem xt thc trng, bn cht, mt tch cc, mt tiu cc nguyn nhn, hu qu, v.v ca n t ban hnh ch th km theo cc iu kin thc hin c th. b) Ph hp vi thc t, mang tnh kh thi v hiu qu. V d nh thc hin ch trng ph cp gio dc phi c chnh sch khc nhau ph hp vi c im, kh nng v iu kin i vi cc vng min khc nhau. c) Bo m tnh n nh tng i ca h thng cng c qun l v c xu hng pht trin v hon thin trong tng lai. Mt ch trng hoc chnh sch gio dc phi

75

n nh trong mt thi gian nht nh. Nh qun l kiu "nht d bch k" ch dn n tnh trng t chc mt phng hng, lm mt lng tin ca thuc cp. d) Cc cng c qun l gio dc phi to thnh h thng c tnh thng nht cao. Tuyt i trnh tnh trng ch th, quy nh trc "" ch th, quy nh sau : hoc ch th , quy nh cp di mu thun vi ch th, quy nh cp trn ; gy nn tnh trng hn lon trong t chc v t chc s ng trc nguy c khng tn ti . 3. i mi v nng cao nng lc vn hnh h thng cng c qun l gio dc Gio dc v h thng qun l gio dc ang trong bi cnh, m cc nhn t bn trong v bn ngoi mi xut hin, ang vn ng, ang pht trin theo c chiu hng tch cc v tiu cc Cc yu cu mi cng ang t ra v thc s l nhng thch thc i vi gio dc v qun l gio dc. Bn cnh , qun l gio dc ang c nhiu yu km v bt cp v v vy n c xc nh l khu t ph i vi s pht trin gio dc. chnh l l do ca i mi v nng cao nng lc vn hnh h thng cng c qun l gio dc. V vn ny, cn tp trung thc hin mt s vic : a) i mi, hon thin quy trnh xy dng, hnh thnh h thng cng c qun l gio dc ph hp vi ch trng, ng li ca ng v Nh nc p ng yu cu pht trin kinh t th trng, yu cu cng nghip ho, hin i ho. b) R sot, nh gi li h thng chnh sch hin hnh t iu chnh hoc xo b nhng chnh sch khng ph hp vi iu kin v hon cnh mi. c) T chc, hng dn, tuyn truyn, gio dc, kim tra, thanh tra vic vn dng v thc hin cc ch trng, chnh sch, ch th, bo m cho vic vn hnh thng sut v c hiu qu. d) Nng cao trnh , nng lc v phm cht ca cc nh hoch nh v thc hin chnh sch gio dc. e) Tng cng hp tc quc t tham kho kinh nghim nc ngoi trong vic xy dng cng nh qun l vic thc hin chnh sch gio dc. Tm li, trong qun l gio dc , cc ch trng, chnh sch, ch th, thng t, hng dn, k hoch, v.v v l nhng cng c qun l c vai tr ht sc quan trng. bi chng lm cho h thng gio dc quc dn c vn ng v pht trin theo cc nguyn tc qun l. Do , vic nh qun l gio dc bt k cp no u phi nm chc h thng cng c qun l v vn hnh c hiu qu trong thc tin l yu cu c tnh bt buc khch quan, tt yu.

You might also like