S phn cc nn vn minh v th gii ngy nay

Nguyn Ch Tnh. S phn cc nn vn minh v th gii ngy nay. H.: Thanh nin, 2007, 1016 tr. Vng Tm lc thut m 1993, M, hc gi Samuel P. Huntington cng b hc thuyt c gi l S ng gia cc nn vn minh qua mt s bi vit trn tp ch Nhng vn ngoi giao (Foreign Affairs). n nm 1996, ng xut bn cun sch S ng gia cc nn vn minh v xy dng li trt t th gii (The clash of civilizatio ns and the remaking of worlds order), coi nh vn bn trnh by mt cch hon thin hc thuyt ca ng. Ni mt cch tm tt nht, hc thuyt ny ra i nhm gii thch nguyn nhn su xa v quyt nh ca mi cuc xung t, k c xung t v trang, trong th gii ngy nay, trn

bnh din quc gia cng nh quc t, l s mu thun c hu gia cc nn vn minh. Theo Huntington, trong cc giai on lch s trc y, mu thun ny dng nh b chm i di nhng mu thun quc gia-dn tc hay mu thun h t tng; nhng ngy nay, sau khi Lin X sp v kt thc Chin tranh Lnh, th mu thun ang bng ln vi tt c sc mnh tim n. iu cng c ngha l nhng hnh ng bnh trng, xm lc ca cc th lc b quyn m thi i ang chng kin, u phi c hiu l bt ngun t xung t vn ha - vn minh ch khng phi l kt qu ca mt mu a - chnh tr hay a - kinh t ca mt tp on quyn lc v quyn li no. Tng lai ca cc nn vn minh, ngha l ca loi ngi cng c nhn nhn di quan im xung t mang tnh nh mnh . Sau khi ra i, hc thuyt S ng gia cc nn vn minh gy c ting vang trong gii hc thut nhiu nc trn th gii. Mt s ngi tn thnh v ca ngi - phn ln phng Ty -, mt s ngi ln ting phn i phn ln Th gii th Ba -, mt s

S phn cc nn vn minh khc li phn tch mt tiu cc v c mt kh d chp nhn c ca hc thuyt ny. Tc gi cun sch, ngay t thi gian , thy r, hc thuyt ca Huntington th hin s xa ri hin thc thi i v mu toan che du ng c thc s ng sau nhng xung t v chin tranh ngy nay, m trc ht l tham vng chnh tr v kinh t ca nhng th lc bnh trng v b quyn. T , d n v mt cng trnh khoa hc c ngha u tranh t tng, nhm chng li v c bn ni dung hc thuyt S ng gia cc nn vn minh, c hnh thnh. Cun sch ny c gii thiu di y ra i t d n . Tc gi cun sch cho bit, tuy ng rt bc xc vi cuc u tranh t tng hc thut ny, nhng ng mun em n cho cng trnh ca mnh tt c tinh thn nghim tc v thn trng cn thit. iu c th hin r trong ni dung ca cun sch (trn 1000 trang), c kt cu thnh 4 phn chnh (16 chng), do nh xut bn Thanh nin n hnh v cho ra mt bn c vo thng 1 nm 2007. Phn th nht ca cun sch c dnh xc nh cc khi nim vn ho, vn minh - vn khng phi bao gi cng c hiu mt cch chnh xc trong i sng hc thut v x hi bc vo nhng vn m cun sch cp. V khi nim vn ho, xut pht t nhn nhn mt cch khi qut v c bn nht, vn ho chnh l c gng c thc ca con ngi nhm ci thin cuc sng vt cht v tinh thn ca mnh (tr.12), tc gi ni n mi quan h ca con ngi vi lao ng (vn ho lao ng), ca con ngi vi t nhin (vn ho sinh thi), ca con ngi vi th gii tm linh (vn ho tm linh), ca con ngi vi con ngi (vn ho con ngi). Bng vic im li thc trng nhng mi quan h ny trong qu trnh lch s loi ngi, tc

33
gi cho thy r hn thc cht ca khi nim vn ho gn lin vi cc kha cnh ch yu ca cuc sng phong ph. V khi nim vn minh, hay ni chnh xc hn, nn vn minh, cun sch chn la v tp hp mt s nh ngha ca cc nh khoa hc trong nc v trn th gii, t , kt hp vi suy ngh ch quan, tc gi a ra mt s im xc nh c bn lin quan n khi nim nn vn minh, cui cng i n nh ngha quan trng: Nn vn minh l kt qu s pht trin vn ho ca mt (nhiu) cng ng ngi mt giai on lch s nht nh. (Nhng) cng ng ny, trong mt mi trng khng gian v thi gian, vi nhng iu kin lch s c th, vi nhng din bin v s kin do s chi phi ca qui lut lch s v t nhin, nhng thng xy n nh nhng ngu nhin ca lch s, bng sc mnh vn ho ni ti cng thm tc ng vn ho bn ngoi, to nn nhng biu hin c th v c bit v hot ng kinh t, v th ch chnh tr v x hi, v quan nim nhn sinh v v tr, v phong tc tp qun, v quan h sn xut v phn phi, v thc trng o c, v tn ngng tn gio... Tt c lm nn din mo ca nn vn minh (tr.52). Ly nhng xc nh v khi nim trn y lm c s, vi Phn th hai ca cun sch i tm din mo v thc cht cc nn vn minh (gm 6 chng), tc gi ln lt im li su nn vn minh trong s nhng nn vn minh hin ang tn ti trn tri t: nn vn minh phng Ty, nn vn minh Trung Hoa, nn vn minh n , nn vn minh Hi gio, nn vn minh sng Hng, nn vn minh X hi ch ngha. L gii cho vic phn chia ny, tc gi cho rng: Vic gi tn cc nn vn minh ny da trn khi nim a l, bn a l hay tn gio, hay chnh th, mt phn do thi quen, mt phn v cm thy mc hp l chp nhn c trong hon cnh hin

34
nay) (tr.72). Tc gi cp n rt nhiu phm tr v nhn thc v t duy khi phn tch cc nn vn minh tiu biu nh: tn gio, h t tng v h thng chnh tr, bn sc v tnh a dng vn ha, s pht trin khoa hc k thut v nhng vn ca n, con ng ca nn vn minh tng lai. Cc phn tch ca tc gi i vo nhng hp phn ch yu ca mi mt nn vn minh nh n tn ti v ang tn ti, nh tm ra ci bn cht, ci ct li vn ho xuyn sut dn n s khng nh l lun v thc tin c bn: mc du nhng khc bit c b mt ln b su, cc nn vn minh vn mang trong lng n khuynh hng t nhin mang tnh bn cht l tm n nhau trong mi quan h i thoi v hp tc, ch khng phi xung t v ng . y c th coi nh mt tin nhn thc lun bc vo cuc tranh lun chng sau vi hc thuyt Huntington. - V nn vn minh phng Ty: tc gi phn tch v l gii nhng yu t quan trng nht trong lch s, lm nn nn vn minh phng Ty. l: s pht trin ca C c gio vi t cch l mt nn tng tinh thn v x hi, mt th k cng bn cnh nhng k cng khc; - cc h t tng, h thng chnh tr c coi nh khun kh chnh tr i din cho cc quan h sn xut; s pht trin t tng - vn ha hc thut (k c cc loi hnh ngh thut); s pht trin khoa hc -k thut (lc lng sn xut v phng tin thng tin). - V nn vn minh Trung Hoa: la chn tn gi nn vn minh Trung Hoa thay cho nn vn minh Nho gio hay nn vn minh phng ng, theo cch l gii ca tc gi, l bi nn vn minh Nho gio ng vai tr ct li, gn nh mt th xng sng tinh thn ca nn vn minh Trung Hoa, nhng n khng th l ton b nn vn minh Trung Hoa, nht l trong nhng din bin lch s

Thng tin Khoa hc x hi, s 12.2007 qua cc thi k cn i, hin i,... Mt khc th nn vn minh Trung Hoa, vi tt c quy m lch i v ng i, vi nh hng rng ln ca n, cng khng th ng nht hon ton vi nn vn minh phng ng, v phng ng cn c n , Nht Bn, Vit Nam..., khi tip xc vi nn vn minh khng l Trung Hoa, tip nhn c t hoc nhiu nh hng t ,... nhng vn gi c bn sc ring... (tr.133). Nhng c im tiu biu ca vn minh Trung Hoa nh: hc thuyt Nho gio, cc th ch chnh tr, cc c ch x hi-kinh t,... cng c tc gi xem xt t nhiu phng din, t nhn ra nhng c im ca mi quan h gia ngi v ngi. - V nn vn minh n : theo nh gi ca tc gi, nn vn minh n cho n tn ngy nay vn c sc thu ht ln i vi phn cn li ca th gii. V vic tm hiu mt nn vn minh nh th tht s b ch chng ta hiu thm s phn nhng nn vn minh trong th gii ngy nay (tr.183). Cng theo mch t duy ca phn hai, tc gi phn tch hai tn gio ln c cho l c vai tr, v tr quan trng trong nn vn minh n l n gio (gn nh c tn) v Pht gio. Cng vi tn gio, cc yu t khc cng c tc gi cp n nh: cc th ch chnh tr -x hi, s xm chim ca thc dn Anh, s pht trin v khoa hc - k thut,... - V nn vn minh Hi gio: gi tn mt nn vn minh bng tn ca mt tn gio, nhng theo cch gii thch ca tc gi, khng nn hiu nn vn minh Hi gio theo ci ngha tng i hon chnh nh i vi nn vn minh phng Ty, nn vn minh Trung Hoa... Bn thn Hi gio khng lm nn mt nn vn minh ring ca n, m ng hn, n l mt yu t quan trng, li nh hng su m nhiu nn vn minh

S phn cc nn vn minh khc nhau, n mc phn bit cc nn vn minh ny vi nn vn minh khc trn th gii, i lc ngi ta ni n vn minh Hi gio (tr.225). Nn vn minh Hi gio, nh tc gi nhn nh ch yu l ci phn siu, ci phn chung, ci ct cch vn minh hin din nhng nc m Hi gio tr thnh quc gio, d cho, xt v tng th, cc nc khng sng trong nhng nn vn minh ging nhau (tr.227). Tm hiu bn cht v thc cht ca o Hi vi t cch l yu t ca mt nn vn minh, c th hn, vi t cch nh hng cho t duy, nhn cch v li sng ca con ngi tin theo tn gio , thng qua nhng phn tch v gio l Kinh Coran, s m rng nh hng sang pha ng ca cc ch mang danh ngha Hi gio trong lch s, tc gi a ra kt lun khng nh: c v ang c mt nn vn minh Hi gio, nhng khng phi l mt nn vn minh ton din, m ng hn l nhng yu t vn minh, c th nh hng n nhng yu t vn minh khc mt t nc qua nhiu thi i, to nn mt din mo vn minh c bit. Quyt nh ton b nn vn minh ny l tng hp ca rt nhiu yu t, trong Hi gio khng bao gi l yu t quyt nh (tr.277). - V nn vn minh sng Hng: tc gi chng minh sc sng ca nn vn minh ny bng s xc nh ngun gc ch thc ca n, qu trnh hnh thnh nhng c im vn ho tinh thn lm nn tnh c o v kh nng vt qua nhng th thch lch s; ng thi tm nhng nguyn nhn lch s to nn s tr tr lu di ca nn vn minh sng Hng, c bit s tr tr lc lng sn xut. Tc gi mt mt cho thy nhng bc tin hin nay ca nn vn minh sng Hng, nhng mt khc khng qun nu ln nhng thch thc ln lao t ra, c th coi nh nhng cu hi ln

35
ca lch s m cu tr li thuc v ton th cng ng dn tc Vit Nam, ch nhn ca nn vn minh sng Hng (tr.392). - V nn vn minh X hi ch ngha: C tn ti hay khng mt nn vn minh X hi ch ngha? Tc gi c cu tr li khng nh cn c trn khi nim v nn vn minh c nu Phn th nht ca cun sch, nhng yu t hp thnh mt thc th c gi l nn vn minh, thc t tn ti ca ch ngha x hi hin thc vi nhng c im vn ho vt cht v vn ho tinh thn ca n. Tc gi l gii s sp ca ch ngha x hi hin thc Lin X v cc nc ng u, trnh by s nhn nhn da trn nhng yu t khch quan v ch quan v mi quan h gia s sp v hc thuyt Marx chn chnh. y, tc gi nhn mnh s trng tn ca mc tiu x hi ch ngha v a ra suy ngh v nhng con ng khc nhau xy dng nn vn minh X hi ch ngha. c phn ny, c th thy tc gi dnh cho mi nn vn minh s tm hiu nht nh, xi ln v a ra quan im ca mnh v mt s vn gn lin vi tng nn vn minh, cc vn c trnh by theo hng gi m, nht l v nn vn minh Hi gio. y, th hin rt r ch ca tc gi mun t c mt ci nhn ng n v cng bng i vi nn vn minh ny. Bng nhng c liu c th ca lch s, thc t thi i v vn bn ch thc, ng chng minh rng t ngun gc, bn cht ca Hi gio l mt tn gio hng v ci thin, s gii thot cho nhng ngi ngho kh v nhng s phn bt hnh trn tri t. Cho nn nn vn minh Hi gio cng mang trong mnh n bn cht tt p . Nhng qu trnh lch s cho thy Hi gio, cng nh nhiu tn gio khc, b li dng bi nhng giai cp thng tr, bi ng cp cao c c quyn c li ngay trong tn gio, bin

36
tng i rt nhiu, v i lc mang mt din mo ngc li gio l ban u. Tc gi khng nh rng thi ln n Hi gio v coi nhng biu hin v nhn o ca mt s th lc nhn danh Hi gio l iu khng cng bng. Ngc li, vic tm thy Hi gio v ng o tn Hi gio bnh thng nhng c s tinh thn tt p l iu quan trng i n s ho hiu gia cc tn gio v cc nn vn minh. Trong Phn ba ca cun sch vi tiu : Mi quan h gia cc nn vn minh: qu kh v s tht lch s, tc gi rt ra t lch s mt s s kin tiu biu thng c bit n nh s xung t mang tnh cht tn gio, hay rng hn, xung t gia cc nn vn ho-vn minh, cui cng bng s khai thc nhng s liu c th v s phn tch nhng nguyn nhn, din bin ca cc s kin, tc gi i n khng nh rng: trong lch s khng h c xung t tn gio hay xung t gia cc nn vn minh theo ng ngha ca n. Nhng xung t vn c nh gi nh th, hay ng hn, tng lm nh th, thc ra khng phi l mt nh mnh xut pht t bn cht ca tn gio v ca cc nn vn minh. Kho st t liu lch s lin quan n cuc chin tranh Thp t qun thi Trung c (chng chn) m nhiu th h s gia v nh nghin cu vn quen gi l Chin tranh tn gio, t khi manh nha, bui khi u cho n din bin qua cc thi im khc nhau, tc gi chng minh ng c thc s pht ng cuc chin ca giai cp phong kin thng tr Ty u cu kt vi ng cp c quyn c li ca To thnh Vatican, v s mnh gi l ca on qun Thin cha gio chng li Hi gio ch l mt chiu bi b lt li v nhng hnh ng cp ph khng cn phn bit tn gio ngay trn lnh th ca c hai tn gio ny. Cng nh khi tc gi tm hiu cuc gp g ng-Ty vo th

Thng tin Khoa hc x hi, s 12.2007 k XIX trn lnh th ba quc gia Trung Quc, Vit Nam v Nht Bn, s tht v mi quan h gia cc nn vn minh c soi sng: l gii nguyn nhn, bi cnh v nhng yu t gy ra cuc chin tranh Trung Quc v Vit Nam, trong khi Nht Bn ho bnh vn c m bo v Nht Bn khng phi chu ho mt nc, tc gi cho thy d trong trng hp no th bn thn cc nn vn minh cng khng h c vai tr ca yu t quyt nh s ng , tri li, phn su sc nht, c bn nht, cc nn vn minh vn c khuynh hng i thoi v hp tc vi nhau, v vi nhng iu kin do chnh con ngi to nn, khuynh hng y s pht huy tc dng trong thc t. C 3 phn trnh by u trong cun sch ny, nh ch nh ca tc gi, l nhm xc lp c s l lun v thc tin trc khi a ra nhng lp lun, phn tch mang tnh tranh lun vi hc thuyt S ng gia cc nn vn minh ca S.P. Huntington phn 4 ca cun sch. Trc ht, c gi c ci nhn khch quan v y v hc thuyt S ng gia cc nn vn minh , tc gi trn mt chng sch tm tt ni dung ca hc thuyt qua nhng lun im c bn nht vi nhng trch dn t nguyn gc rt cn thit. Tc gi khng ln qua cc trang vit i thoi kiu mt i mt vi Huntington trn tt c cc vn v hin tng m ng ny cp trong qu trnh din gii hc thuyt ca mnh. Tc gi ch chn ra mt s vn c tm quan trng ln v l lun v thc tin c cho l c bn v tiu biu nht. Trc ht l vn h t tng. Sau khi xc nh khi nim v ngun gc h t tng, im qua s tn ti ca h t tng trong lch s, tc gi cho thy mt quan im tri ngc vi Huntington:

S phn cc nn vn minh Ngy nay, sau khi Lin X sp , Chin tranh Lnh kt thc, th cc h t tng vn tn ti v cuc u tranh h t tng vn tip tc trn mt bnh din mi. Tc gi a ra mt s dn chng gn lin vi thi i chng minh cho quan im ca mnh, tuy ng khng qun nu ln mt s yu t xut hin trong tnh hnh th gii hin nay c th lm ngi ta lm tng rng h t tng l cu chuyn ca qu kh. Cu ni ca Remo Bodei, nh trit hc Italia c tc gi dn ra thu tm cch nhn nhn ng n v vn ny: ... S kt thc ca h t tng chng t n l s ho kip n n ln ca h t tng... V, c l h t tng ti t nht l h t tng lm ra v nh khng tn ti (tr.702). S tip ni lgc ca chng i thoi v vn h t tng chnh l chng i tm li gii cho nhng ng ngy nay. C th coi y l mt im nhn ca cun sch. Tc gi nu li bn vn s kin ln ca thi i: S bin Nam T; Chin tranh Vng Vnh; Vn v kh ht nhn; Vn dn ch v nhn quyn. mi vn lun lun nng bng trong tnh hnh th gii ny, Huntington u gii thch nguyn nhn cc xung t, ng ch yu l khc bit, mu thun vn ho - vn minh, nhng tc gi li li c li gii thch khc. Khng coi nh cc yu t vn ho - vn minh, tc gi trnh by nhng c liu thc t cng din gii l lun chng minh rng ng sau tt c nhng din bin ng , k c ng v trang, tng vn , chnh l quyn li, tham vng, ca nhng th lc nht nh, trong phi k n th lc bnh trng b quyn ang chi phi cc mc khc nhau tnh hnh th gii xt trn ton b v c nhng khu vc nhy cm. Chng hn, khi ni n cuc chin tranh Nam T, cuc chin tranh

37
Vng Vnh: bc b nhn nh ca Huntington coi l nhng cuc chin tranh ca cc nn vn minh, tc gi ch ra, ng c thc s chnh l xut pht t quyn lc v quyn li ca cc th lc chm ngi v tham gia vo cc cuc chin tranh . Tc gi t ra v tr li nhng cu hi: ai l k phi chu trch nhim chnh v s chia r v xung t ni b ca Lin bang Nam T? ngha v thc cht s can thip ca M v cc nc phng Ty y l g? Ti sao M pht ng cuc chin tranh Vng Vnh? y v th a chnh tr, tm quan trng kinh t ca Vng Vnh phi chng c vai tr quyt nh?, v ci gi l mu thun gia nn vn minh phng Ty v nn vn minh Hi gio phi chng ch l mt s ngu bin? Chng ta c bit ch ti nhng trang ni n dn ch v nhn quyn. Chng li lun im ly s khc bit vn ho - vn minh lm yu t quyt nh cc xung t trn lnh vc ny, tc gi ng thi a ra quan nim v ngha ca dn ch v nhn quyn cng nh con ng thc hin nhng mc tiu vn ho con ngi ; mt khc ng vch ra thc cht nhng li ku gi dn ch nhn quyn ca nhng th lc mun li dng vn ny v nhng ng c v li. n y, c th ni tc gi thc hin c phn ch yu trong cuc tranh lun trc tip v nhng lun im quan trng trong hc thuyt ca Huntington. Tuy vy, cuc tranh lun vn tip tc vi hai chng sch cp n nhng vn kha cnh gn lin vi vn chung. chng ng ranh gii ca cc nn vn minh - Lch s v tng tng, tc gi nhc li v bc b kin gii ca Huntington v nhng ci gi l ng ranh gii vn minh bt hp l, Cc nn vn minh b ging x, hay Lin minh v cc nn vn minh.

38
Phn tch sai lm ca nhng kin gii ny, tc gi cho rng y Huntington t mt du n nh mnh ln nhng xung t gia cc cng ng ngi thuc cc nn vn minh khc nhau (Thng t h vo cc nn vn minh khc nhau, th tt h phi nh nhau) (tr. 789). Trong chng Phng Ty, Hoa K v phn cn li ca th gii, mt ln na tc gi xc nh thc cht, vai tr v nhng vn ca nn vn minh phng Ty trong th gii ngy nay. c bit, chng li s nhn nhn mt chiu ca nhiu ngi phng Ty, tc gi mun khng nh trch nhim ca nn vn minh phng Ty trc hin trng v con ng pht trin ca cc nn vn minh khc, mt trch nhim m phng Ty nhn ly, khng phi ch v li ch ca phn cn li ca th gii, m cn v li ch ca bn thn nn vn minh phng Ty: Cha bao gi nh by gi, trong th gii ton cu ho, nn vn minh phng Ty c iu kin ci thin hnh nh, nng cao uy tn ca mnh, cho trnh vn minh khoa hc v kinh t i i vi trnh vn minh tinh thn v o c mt s kt hp m c l cha bao gi nn vn minh phng Ty t c trong lch s ca mnh (tr.822). Chng 16, chng cui cng ca cun sch di tiu Tng lai cc nn vn minh. Tng lai ny c tc gi nhn nhn qua con ng pht trin ca cc hp phn ch yu trong cc nn vn minh ngy nay:

Thng tin Khoa hc x hi, s 12.2007 Tn gio v mi quan h gia cc tn gio; - Nn chnh tr th gii, cc h t tng, cc h thng chnh tr; - Bn sc vn ho v s a dng vn ho; - S pht trin khoa hc-k thut; - Con ngi ca nn vn minh tng lai. mi hp phn tc gi u c s l gii ca mnh, ng thi ng cng t ra nhiu vn rt ng ch , nu nhng gi hay, nhng suy ngh c th m cho ngi c tip tc tm ti v t duy. Chng hn, trong mc dnh cho cc h t tng, cc h thng chnh tr, tc gi nu ln vn S phn hc thuyt Marx, m theo tc gi l mt vn l lun v thc tin ln c ngha thi s v cng rt quan h n tng lai cc nn vn minh. Bc li kin ca mt s ngi cho rng hc thuyt Marx li thi, tr thnh v dng, tc gi khng nh hc thuyt Marx l sn phm ca qu trnh pht trin vn ho trong th gii phng Ty, l mt thnh tu vn ho v i ca loi ngi; nhng mt khc, xut pht t quan im bin chng nm ngay trong hc thuyt Marx, tc gi bc u nu ra nhng iu cn bt cp trong hc thuyt ny, c bit nhng g trong khng cn ph hp vi thc t thi i hai trm nm sau ngy n ra i. (xem tip trang 60)