Kinh t pht trin

Tm tt bi ging
Ths. Trinh Thu Thy

Ti liu tham kho

1. Gio trnh Kinh t pht trin; GS.TS V th Ngc 2.

3.
4.

5.

Phng, H KTQD HN, NXB LXH 2005 Kinh t hc cho Th gii Th Ba, Micheal P. Todaro, NXBGD 1997 Kinh t hc Pht trin, Tp th tc gi Ch bin PTS. Phan Vn Dng, NXBGD 1997 Bi ging Cc ti liu, sch, tp ch kinh t.
2

Chng 1
Tng trng v pht trin kinh t

1.

Khi nim v tng trng v pht trin kinh t

* Tng trng kinh t l s tng ln mt cch lin tc v qui m, sn lng sn phm hng ha v dch v u ra trong mt thi gian tng i di. * Pht trin kinh t: Pht trin bao hm nhiu s thay i, n khng ch tng trng kinh t nhanh, bn vng m n cn phi thay i c cu x hi, a v ca ngi dn v th ch trong nc gim c bt bnh ng, xa b ngho i, to nhiu cng n vic lm cho ngi lao ng.
4

 Pht trin l nng cao tim lc kinh t ca mt n-

c, m bo cho s n nh v tng lin tc ca tng sn phm quc dn trong mt thi gian di. Ni cch khc pht trin l kh nng ca mt nc tng t l u ra ca nn kinh t nhanh hn t l tng dn s ca n (Quan im truyn thng). Pht trin cn c xem xt vi ngha l thay i c cu sn xut v vic lm ca cc ngnh kinh t.

Pht trin kinh t, phn bit vi tng trng kinh t n thun, bao gm:

S tng trng t n nh (bn vng) S thay i c cu v hnh thc trong hnh

thi sn xut (thay i c cu XH v a v ca ngi dn) S tin b v cng ngh S hin i ha v XH, chnh tr v th ch S ci thin su rng v kha cnh con ngi.
6

 Mc ch ca pht trin l phi to ra mt mi tr-

ng m bo cho con ngi c kh nng c hng mt cuc sng sng to, khe mnh v trng th. Mc tiu chnh ca pht trin kinh t: m bo nhu cu sng ti thiu cho mi ngi dn. Tng mc sng vt cht v tinh thn. M rng kh nng la chn cho con ngi.

 Ba yu cu nh gi v pht trin:

Kh nng p ng nhng nhu cu ti thiu ca con

ngi (thc n, nh , y t v s an ton x hi). Kh nng t ch ca con ngi v dn tc Kh nng t do la chn ca con ngi. Tng trng bn vng:
Tng trng kinh t n nh Thc hin tt cng bng x hi Khai thc v s dng hp l ti nguyn thin nhin. Bo v nng cao cht lng mi trng sng.

 Theo khi nim ny th trong hn 50 nm qua, c

6 quc gia v lnh th l cc nc ang pht trin vo nhng nm 50s tr thnh cc nc pht trin vo nhng nm 90s: Israel, Nht bn, i loan, Hn quc, Singapore, Hng kng Khong 20 quc gia khc hu ht l cc nc M la tinh, ni m khu vc cng nghip ch to ch c vai tr l th yu vo thi im kt thc chin tranh th gii th hai tr thnh cc nc bn cng nghip vo thp k 80s.
9

2. Cc quan im khc nhau v pht trin kinh t

2.1. Quan im nhn mnh vo s tng trng: Pht trin l to ra v duy tr c tc tng trng kinh t hng nm cao (> 5 -7%/nm). Theo UN th nhng nm 60 70s c gi l nhng thp k pht trin v c GNP tng 6%/nm. u im: Nhc im:

10

2. Cc quan im khc nhau v pht trin kinh t

2.2. Quan im nhn mnh vo cng bng x hi: Khng cn to ra mc tng trng cao, nhng gii quyt tt c cc vn v pht trin (mi ngi dn c hng phc li nh nhau) * u im: To s cng bng trong x hi, xa b s bt bnh ng. * Nhc im:

11

2.3. Quan im pht trin ton din: Va m bo c tng trng hp l, va m bo c s cng bng x hi (Quan im ca kinh t hc hin i) Pht trin l qu trnh lm gim ngho i, bt bnh ng v tht nghip trong lc nn kinh t vn tng trng. Pht trin theo quan nim mi phi l s pht trin con ngi c din ra da trn s tng trng v vt cht.
12

 Pht trin l nng cao cht lng cuc sng. Mt

cuc sng cao hn bao hm khng ch c thu nhp cao hn, m cn c nn gio dc tt hn, mc trang b y t v dinh dng cao hn, ngho i gim, mi trng trong sch hn, bnh ng hn v c hi, t do c nhn c p ng cao hn v cuc sng vn ha phong ph hn.

13

3. Cc quan im khc nhau v pht trin con ngi

Mc ch thc s ca pht trin l cn phi to ra mt mi
trng m bo cho con ngi c kh nng c hng mt cuc sng sng to, khe mnh v trng th (mc d iu ny l chn l, nhng li thng b b qua bi mi quan tm nht thi v tch ly hng ha v ca ci). Pht trin con ngi bao hm c qu trnh m rng kh nng la chn ca con ngi v mc cuc sng ca h. Tng trng kinh t l mt cng c ch khng phi l mc tiu ca pht trin. Khng c mi lin h cht ch no gia mc tng trng GNP cao v s tin b trong pht trin con ngi. Kinh nghim trn th gii ch ra rng c nhiu phng thc hon ton khc nhau v s tin b v tt hu trong tng trng v vic s dng tng trng cho pht trin.
14

3.1. Quan im v nhu cu c bn: tp trung vo vic cung cp hng ha v dch v m cc tng lp dn c thiu thn cn c p ng (lng thc, nh , qun o, chm sc sc khe v nc ung). Quan im ny nhn mnh vo vic m bo c c cc hng ha v dch v hn l tc ng ca chng n kh nng la chn ca con ngi. 3.2. Con ngi l phng tin ca s pht trin v tin b: con ngi l phng tin tng thu nhp v ca ci ch khng phi mc ch ca pht trin (l thuyt v vic xy dng vn con ngi v s pht trin ngun nhn lc xem xt con ngi nh l u vo ca sn xut). 15

3.3. Con ngi l mc tiu ca s pht trin v tin b: xem xt con ngi l nhng ch th hng li hn l nhng yu t tham gia vo qu trnh pht trin (quan im v phc li con ngi).

16

4. Cc ch tiu nh gi s tng trng v pht trin kinh t

4.1. Cc ch tiu nh gi s tng trng: (i)Tng sn phm quc ni (GDP): o lng gi tr tng sn lng hng ha v dch v c sn xut ra bi cc yu t sn xut nm trong phm vi lnh th quc gia trong mt thi k no (mt nm), bt k ai l ch s hu cc yu t sn xut. (ii) Tng sn phm quc dn (GNP): o lng gi tr tng sn lng hng ha v dch v cui cng c sn xut ca mt nn kinh t trong mt thi k no (mt nm), bt k c sn xut trong hay ngoi nc.
17

(iii) Tng thu nhp quc dn (GNI): l tng thu nhp t sn phm v dch v cui cng do cng dn ca mt nc to ra trong mt thi k no (mt nm). GNI = GDP + thu nhp nhn t rng t nc ngoi Thu nhp nhn t rng t nc ngoi = thu nhp nhn t t nc ngoi chi tr li tc nhn t ra nc ngoi
GNI c s dng trong bng SNA nm 1993 thay cho ch tiu GNP s dng trong bng SNA nm 1968. V ni dung GNI v GNP l nh nhau, GNI tip cn t thu nhp; GNI hnh thnh t GDP tip cn theo gc thu nhp v c iu chnh theo s chnh lch v thu nhp nhn t vi nc ngoi. GNP tip cn theo sn phm sn xut. 18

(iv) Thu nhp quc dn (NI): l phn gi tr sn phm vt cht v dch v mi sng to ra cho mt nn kinh t trong mt khong thi gian nht nh (mt nm) NI = GNI Khu hao ca nn kinh t (DP) (v) Thu nhp quc dn s dng (NDI): l phn thu nhp ca quc gia dnh cho tiu dng cui cng v tch ly thun trong mt khong thi gian nht nh (mt nm). NDI = NI + chuyn nhng rng t nc ngoi Chuyn nhng rng t nc ngoi = thu chuyn nhng t nc ngoi chi chuyn nhng ra nc ngoi
19

(vi) GDP/ u ngi = GDP/Tng dn s, GNP/ u ngi = GNP/Tng dn s GNI/u ngi = GNI/Tng dn s (vii) GDP, GNP, GNI theo t gi ngang bng sc mua v t gi hi oi. so snh GNP v GNP ca cc nc, so snh mc sng gia cc vng v cc nc. Sc mua ngang gi: l lng tin cn thit mua mt tp hp hng ha v dch v in hnh theo gi ti M (gi c xc nh theo mt bng quc t v hin nay c tnh theo mt bng gi ca M).

Ly mt danh mc gi ca hng ha v dch v thng dng nht ca nn kinh t lm chun. Chuyn i ton 20 b GDP/ GNP ca cc nc theo mc gi chun.

V d: Gi s hai nc M v n sn xut thp (hng ha thng mi) v

dch v (hng ha khng trao i thng mi) - c o lng bng s ngi bn l v gi tr ca dch v c o bng tin lng tr cho nhn vin dch v M
Hng ha Khi lng Thp (triu tn) Lc lng bn l (triu ngi) n gi (USD) Tng gi tr (USD) Khi lng n gi (Rubi) Tng gi tr (t Rubi)

100
2

200
5.000
(USD/ ngi/nm)

8
4

6.000
30.000
(Rubi/ ngi/nm)

Tng GNP (theo ng tin khu vc)

21

4. Cc ch tiu nh gi s tng trng v pht trin kinh t

4.2. Cc ch tiu nh gi s pht trin (nh gi cht lng cuc sng) (i) Tui th bnh qun: phn nh tnh hnh sc khe, s chm sc y t i vi sc khe cng ng, mc sng vt cht, tinh thn ca dn c. (ii) Tc tng dn s hng nm: y l ch s i lin vi ch s tng thu nhp bnh qun u ngi. Mc tng dn s cao i lin vi ngho i v lc hu.
22

(iii) S calo bnh qun/u ngi: phn nh mc lng thc, thc phm thit yu nht hng ngy c qui i thnh calo cho mi ngi dn. N cho thy mt nn kinh t gii quyt c nhu cu c bn nh th no. Vi nn kinh t pht trin th ch tiu ny t c ngha hn. (iv) T l ngi bit ch trong dn s (n trng): phn nh trnh pht trin v s bin i v cht ca x hi. Khi t l ny tng, n ng ngha vi s vn minh x hi v thng i i vi nn kinh t c mc tng trng cao. N l ch s quan trng phn nh trnh pht trin kinh t x hi ca 23 mt nc.

(v) Cc ch tiu khc v pht trin kinh t v x hi: T l cht ca tr s sinh S ging bnh / 1000 dn S bc s so vi dn c / 1000 dn Trnh hc vn ca dn c S ngi s dng v tuyn / 1000 dn S ngi s dng in thoi / 1000 dn

24

4.3. Cc ch tiu nh gi s bin i ca c cu kinh t v x hi:

(i) C cu kinh t ngnh (nng nghip cng nghip dch v) (ii) C cu kinh t s hu (nh nc t nhn khu vc nc ngoi) (iii) C cu hot ng ngoi thng (xut khu nhp khu) (iv) C cu gia tit kim v u t (v) C cu gia nng thn v thnh th (dn s nng thn thnh th; s dn lm nng nghip cng nghip - dch v)
25

nh ngha c cu kinh t ca nn kinh t quc dn

C cu kinh t ca nn kinh t quc dn l tng cc mi

quan h tc ng ln nhau gia cc yu t v trong tng yu t ca lc lng sn xut v quan h sn xut vi nhng iu kin kinh t x hi c th trong nhng giai on pht trin nht nh ca x hi. Vi nh ngha trn, c cu kinh t khng ch l quy nh v s lng v t l gia cc yu t to nn h thng m cn l mi quan h c cu gia cc yu t ca h thng, cn quan h s lng, cht lng, t l ch l biu hin ca cc mi quan h y m thi.

26

Cc nhn t nh hng n vic xy dng v bin i c cu kinh t ca mt nn kinh t

* Cc yu t gn vi mc pht trin kinh t: - Trnh pht trin ca lc lng sn xut - Nng sut lao ng - Chnh sch u t - Nhp pht trin kinh t * Cc yu t lin quan n tin b k thut: - Hon thin cng ngh sn xut. - p dng tin b khoa hc k thut vo sn xut. * Cc yu t gn vi vic s dng ti nguyn: - S dng hiu qu sc lao ng - S dng hiu qu vn trong nc v vn nc ngoi. * Cc yu t khc: - Hp tc quc t - Xy dng h thng php lut. - Gn kinh t vi quc phng - Ci cch b my chnh quyn. 27 Xy dng c cu kinh t hp l l mt nhn t ch yu pht trin kinh t x hi

4.4 Ch s pht trin con ngi (HDI Human development index) nh gi trnh pht trin ca mt nc c v i sng vt cht ln tinh thn. Ch s HDI c tnh da trn 3 tiu ch: Thu nhp bnh qun u ngi tnh theo sc mua tng ng (YPPP) Trnh gio dc (E) Tui th (L) HDI = 1/3 (IE + IL+ IY )
28

V d: cch tnh ch s HDI

Nc
Hy lp

Tui th (nm)

T l ngi ln bit ch (%)

T l i hc (%)

Thu nhp thc t bnh qun (theo PPP)

Gabon

Vit nam

Th gii

29

4.5. Ch s pht trin gii (GDI Gender development index) v nh gi quyn lc gii (GEM Gender empowerment measure): GDI c tnh da trn cc tiu ch: Tui th ca nam n Trnh hc vn ca nam n Thu nhp ca nam n Dn s nam n * Bnh ng nam n trn cc phng din to thu nhp, trnh hc vn, s tham gia vo cc hot ng x hi l mt biu hin quan trng ca s pht trin. Trong mt s trng hp nh gi trnh pht trin, ngi ta cn phi s dng ch s GDI. 30

V d:
Cc c nhn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Tng

Phn phi thu nhp theo qui m

Thu nhp c nhn 0,8 1,0 1,4 1,8 1,9 2,0 2,4 2,7 2,8 3,0 3,4 3,8 4,2 4,8 5,9 7,1 10,5 12,0 13,5 15,0 100

T l phn trm trong tng thu nhp (%) % thu nhp 5 nhm cng dn

T l phn trm trong tng thu nhp (%) % thu nhp 10 nhm cng dn
1,8% 1,8% 5% 8,9% 14% 19,8%

5%

5%

3,2% 3,9%

9%

14%

5,1% 5,8%

13%

27%

7,2%
9,0%

27%
29% 49% 71,5% 100% 31

22%

49%

13% 22,5%

51% 100%

100%

28,5% 100%

 GEM bao gm: bnh ng v mt chnh tr x hi

v tham gia hot ng kinh t. T l ca nam v n trong quc hi T l ca nam v n trong qun l hnh chnh T l ca nam v n trong cng vic k thut v chuyn ngnh T l ca nam v n trong dn s. T l ca nam v n trong cc hot ng kinh t v quyn ra quyt nh
32

5. Cc ch tiu phn nh s bt bnh ng v ngho i

5.1. ng cong Lorenz: Biu th s bt bnh ng v phn phi thu nhp (xt phn phi thu nhp theo qui m) Biu th mi quan h gia cc nhm dn s v t l thu nhp tng ng ca h (bt u t nhng nhm dn s ngho nht). Biu th mc phn phi thu nhp i chch khi s phn phi hon ton bnh ng.

33

 Phn phi thu nhp:

* Phn phi thu nhp theo qui m (theo nhm): xc nh mc thu nhp ca cc h gia nh (tng c nhn) theo tng thu nhp m h nhn c m khng quan tm n ngun gc thu nhp (li tc, li nhun, tin cho thu, tng, tha k); cc ngun gc v a im (thnh th, nng thn), cc ngun gc v ngnh ngh (cng nghip, nng nghip, thng mi v dch v ), thi gian lao ng. - Nhng ngi c thu nhp nh nhau c xp vo mt nhm, xp theo mc tng dn (phn nhm thu nhp)
34

* Phn phi thu nhp theo chc nng (hay theo t phn nhn t): xem xt mi nhn t sn xut c bao nhiu t phn trong tng thu nhp quc dn (xem xt cc nhn t nh hng ti thu nhp quc dn hay tng sn lng ca nn kinh t). Phn phi theo chc nng ch ng trong trng hp th trng hon ho. Trong thc t khng c th trng cnh tranh hon ho. Cc nhn t chu p lc ca cc nhn t phi th trng do chnh sch ca chnh ph qui nh.
35

5.2. H s Ghini: H s Ghini o khong nm gia ng cong Lorenz v ng gi nh bnh ng tuyt i. H s Ghini c tnh ton trn c s ng cong Lorenz, biu din c th hn mc bt bnh ng trong phn phi thu nhp (bng mt con s c th). Cc nc c thu nhp thp: H s Ghini: 0,3 0,5. Cc nc c thu nhp trung bnh: H s Ghini: 0,4 0,6 Cc nc c thu nhp cao: 36 H s Ghini: 0,2 0,4

5.3. nh gi ngho i:
Ngho kh tuyt i: l nhng ngi khng m

bo c mc sng ti thiu, l nhng ngi i n, thiu dinh dng . 4/5 chi tiu ca h cho n ung, ch yu l lng thc, thc phm; mc v di tiu chun ti thiu, phn ln l m ch (ch khong 1/3 bit ch) Theo WB v UN, mc ngho kh tuyt i l nhng ngi c thu nhp < 370 USD/nm (1USD/ngy/ngi), hay khng 2.200 calori/ngy/ngi.
37

* Theo tiu chun ny th hin c: Khong 1,3 t ngi ngho i. Tc tng ln hng nm l 1,8% (bng tc tng dn s ca cc nc ang pht trin. Cc khu vc ngho nht trn th gii l chu Phi (80%), Nam (79%), Trung ng Bc phi (61%). 4/5 s ngi ngho nng thn. 1/5 s ngi ngho sng khu chut thnh th.
38

V d bi tp:
Sinh vin A: 2,5 triu ng/thng Sinh vin B: 3 triu ng/thng Sinh vin C: 1,5 triu ng/thng Sinh vin D: 0,8 triu ng/thng Sinh vin E: 0, 5 triu ng/thng Sinh vin F: 2 triu ng/thng Sinh vin G: 4 triu ng/thng Sinh vin H: 1,8 triu ng/thng Sinh vin I: 1 triu ng/thng Sinh vin K: 0,4 triu ng/thng V ng cong Lorenz v nhn xt v s bt bnh ng trong phn phi thu nhp ca lp ny.

39

V d bi tp
Nc 10% ngho nht
4,2% 1,6%

20% ngho nht

9,0% 4,3%

20% giu nht

44,3% 51,9%

10% giu nht

28,8% 34,9%

HDI

GDP u ngi theo PPP (USD)

3.071 6.757

Vit nam (2004) Trung quc (2004) Brazin (2004) Phn lan (2000) Nht bn (1993) M (2000)

0,733 (105) 0,777 (81) 0,800 (70) 0,952 (11) 0,953 (8) 0,951 (12)

0,9% 4,0% 4,8% 1,9%

2,8% 9,6% 10,6% 5,4%

61,1% 36,7% 35,7% 45,8%

44,8% 22,6% 21,7% 29,9%

8.402 32.153 31.267 41.890

V ng cong Lorenz ca mi nc v nhn xt v s bt bnh ng trong 40 phn phi thu nhp (lin h vi ch tiu kinh t khc)

Nc

20% ngho nht 7,8%

20% ngho 11,4%

20% giu 21,4%

20% giu nht 44%

HDI

GDP u ngi theo PPP (USD) 3.071 6.757 8.402 32.153 31.267 41.890

Vit nam (2004) Trung quc (2004) Brazin (2004) Phn lan (2000) Nht bn (1993) M (2000)

0,733 (105) 0,777 (81)

2,5% 10,1%

5,7% 14,2%

17,7% 22,3%

64,2% 35,8,6%

0,800 (70) 0,952 (11) 0,953 (8) 0,951 (12)

41

Nc

10% ngho nht 4,2%

20% ngho nht 9,0%

20% giu nht 44,3%

10% ngho nht 28,8%

HDI

GDP u ngi theo PPP 3.071

H s Ghini 34,4

Vit nam (2004) Trung quc (2004) Brazin (2004) Phn lan (2000) Nht bn (1993) M (2000)

0,733 (105) 0,777 (81) 0,800 (70) 0,952 (11) 0,953 (8)

1,6% 0,9%

4,3% 2,8%

51,9% 61,1%

34,9% 44,8%

6.757 8.402

46,9 57

4,0%

9,6%

36,7%

22,6%

32.153

26,9

4,8%

10,6%

35,7%

21,7%

31.267

24,9

1,9%

5,4%

45,8%

29,9%

0,951 (12)

41.890

40,8 42

V d: Thu thu nhp c nhn

43

44

Phn

phi thu nhp v pht trin kinh t

V d: Gi s nn kinh t c hai ngi, GNP = 8 n v

Ton b thu nhp dnh cho chi tiu Ngi c thu nhp cao (> 5 n v) s c c cu tiu dng: Chi tiu cho hng ha thit yu 20% thu nhp Chi tiu cho hng ha xa x phm 80% thu nhp Ngi c thu nhp thp ( 5 n v thu nhp) s c c cu tiu dng: Chi tiu cho hng ha thit yu 90% thu nhp Chi tiu cho hng ha xa x phm 10% thu nhp

45

Phn phi thu nhp cng bng (Thu nhp < 5 n v)

Ngi 1 Thu nhp Chi tiu + Hng ha thit yu + Hng ha xa x phm 4 4 3,6 (90%) 0,4 (10%) Ngi 2 4 4 3,6 (90%) 0,4 (10%) Tng 8 8 7,2 0,8

Phn phi thu nhp khng cng bng

Ngi 1 7 7 1,4 (20%) 5,6 (80%) Ngi 2 1 1 0,9 (90%) 0,1 (10%) Tng 8 8 2,3 5,7

Nhn xt: ? ? ?

46

Gi s: Nn kinh t tng ln 5 ngi, GNP tng ln 20 n v Tng ln 8 ngi v GNP = 40 n v

Nn kinh t c 5 ngi Nn kinh t c 8 ngi

Ngi 1
Thu nhp Chi tiu + Hng ha thit yu + Hng ha xa x phm 3,2 (20%) 12,8 (80%) 16

Ngi 2-5
4

Tng
20

Ngi 1-2
32

Ngi 3-8
8

Tng
40

3,6 (90%) 0,4 (10%)

6,8 13,2

6,4 (20%) 25,6 (80%)

7,2 (90%) 0,8 (10%)

13,6 26,4

Nhn xt: ? ? ?

47

Nhng vn m KTPT cn gii quyt

Thc cht ca pht trin v vai tr ca cc l thuyt kinh t

trong vn nhn nhn v qu trnh pht trin. Nhng nhn t tng trng v pht trin trong nc v ngoi nc. Thnh cng v tht bi ca cc nc th gii th Ba trong qu trnh pht trin. Phn tch hin tng km pht trin v so snh nhng l thuyt pht trin tng c nh hng trong qu trnh pht trin ca th gii th Ba. Bi hc kinh nghim ca cc nc pht trin i vi cc nc ang pht trin. S thay i nhng iu kin bn trong v bn ngoi cho qu trnh pht trin kinh t. Vn tng trng dn s i vi s pht trin th gii th Ba. Ln sng di c ra thnh ph nh hng nh th no ti s pht trin, c bit vn cng n vic lm v iu kin sng ca lp ngi ny. Vn gio dc, y t i vi s pht trin.
48

 Pht trin nng thn v nng nghip cn c ch pht trin

nh th no cho t nc pht trin ton din. Pht trin kinh t vi duy tr mi trng sng ton cu. Vay n nc ngoi ca cc nc ang pht trin v bi hc kinh nghim cho nhng nc ang tip tc vay n nc ngoi. Vai tr v tr ca chin lc xut khu i vi s pht trin. Chnh sch ngoi t, thu xut nhp, nh hng ca cc chng trnh n nh kinh t v iu chnh c cu ca Ngn hng th gii v Qu tin t quc t i vi cn cn thanh ton quc t v trin vng pht trin ca nhng nc mc n ln. u t v vin tr nc ngoi vo th gii th Ba. Mc ch v iu kin u t, nh hng ca qu trnh ti s pht trin. T nhn ho th trng t do hay nh nc qun l kinh t c vai tr y nhanh qu trnh pht trin. nh hng ca chnh sch ti chnh, tin t i vi s y mnh qu trnh pht trin. Trin vng ton cu v mi quan h gia th gii th Nht v th gii th Ba trong iu kin th gii th Hai sp .
49

Chng 2
c im chung v ring ca cc nc ang pht trin LDCs

50

1. Phn loi cc nc trn th gii

Khi nim cc nc pht trin (DCs) v cc nc ang
pht (LDCs) xut hin sau chin tranh th gii th hai. Thut ng ang pht trin dng ch ra mc lc quan trong xu th i ln ca cc nc km pht trin (cc nc c mc thu nhp thp v trung bnh). Thut ng th gii th Ba ch cc nc ang pht trin, phn bit vi cc nc cng nghip pht trin v cc nc XHCN ng u c mc pht trin trung bnh. Do a th c cc nc cn dn n s phn chia Bc Nam; pha Bc (th gii th Nht v th Hai) tng phn vi th gii th Ba. 51

* C s phn chia cc nc: Mc thu nhp bnh qun u ngi (ch tiu c bn). Trnh c cu kinh t (cng nghip nng nghip; nng thn thnh th). Mc tha mn nhu cu x hi.

52

1.1. Theo trnh pht trin (UNDP)

Trnh pht trin cao:

HDI = 0, 8 1 (53 nc) Trnh pht trin trung bnh: HDI = 0,5 0,79 (85 nc) Trnh pht trin thp: HDI = 0 0,5 (35 nc) Cc nc ang pht trin: HDI = 0,63 Cc nc chm pht trin: HDI = 0,43 Vit nam HDI = 0,733
53

1.2. Theo thu nhp (WB) : GNP/u ngi, GNI/u ngi Thu nhp cao:
GNP/u ngi 9.656 USD/ngi Thu nhp trung bnh: 786 9.655 USD/ngi o Trung bnh cao: 3.126 9.655 USD/ngi o Trung bnh thp: 786 3.125 USD/ngi Thu nhp thp: < 785 USD/ngi 1.3. Theo trng thi chnh tr: Cc nc thuc th gii th nht: cc nc t bn. Cc nc thuc th gii th hai: cc nc XHCN v ng u Cc nc th gii th ba: cc nc cn li (km v ang 54 pht trin).

1.4. Cc cch phn loi khc:

Cc nc xut khu du la (OPEC) (13 nc). Cc nc cng nghip mi (NICs) (10 nc) Hin nay cc nc xut khu du: l cc quc gia
xut khu du v kh, bao gm c ti xut khu chim 30% kim ngch (20 nc). Cc nc c n cao: phi ng u vi kh khn tr n (17 nc). Phn loi theo khu vc a l (cc nc c thu nhp trung bnh v thp).
55

2. c im ring ca cc nc LDCs:
ln mi nc
- Dn s, din tch, thu nhp Lch s Ngun ti nguyn C cu dn tc v tn gio C cu kinh t C cu v quyn lc chnh tr v cc nhm giai cp trong x hi.
56

3. c im chung ca cc nc LDCs

Mc sng thp Mc ngho i lan rng Sc khe km Gio dc thp Nng sut lao ng thp Tch ly thp

57

Ci vng lun qun ca cc nc ngho v km pht trin

Cung v lao ng tng Tht nghip tng Nng sut thp
Nng lc lm vic km Sc khe dinh dng km Trnh qun l km Trnh gio dc thp

Cu v lao ng gim

Dn s tng nhanh

u t thp Tch ly thp Tit kim thp

Sinh nhiu

Thu nhp thp

58

i mi nn kinh t
i mi nn kinh t:

i mi theo chiu rng (theo qui m): thay i cc chnh sch v m t trn xung, thu ht u t nc ngoi v thu ht thng mi. i mi theo chiu su: c thc hin sau khi thc hin i mi trn qui m ln, gn vi c s h tng, gio dc, qun tr v nng cp nhng yu t ln ngy cng c nhiu ngi dn tip cn c nhng cng c trong khun kh php lut sng to v cng tc cp cao nht. 59

i mi theo chiu rng (theo qui m hoc v m)

Hng t nc theo cc chin lc hng v xut khu, th trng t do da trn t nhn ha cc cng ty nh nc, phi qun l th trng ti chnh, iu chnh tin t, u t nc ngoi trc tip, loi b tr cp, gim bt hng ro thu quan v p dng cc iu lut lao ng mm do hn . Trung quc, Nga, Mxico, Barazil, n (p t t trn xung)
60

i mi theo chiu su
Chin lc pht trin ca mt quc gia cn tp trung

vo ba nhn t c bn: C s h tng kt ni nhiu ngi vi nn tng th gii phng: t bng thng internet n in thoi di ng gi r, sn bay v ng s hin i. Nn gio dc tin tin to ra ngy cng nhiu ngi c th sng to v lm vic trn h thng th gii phng. Qun tr tt: t chnh sch ti h thng php lut qun l hu hiu nht con ngi trong th gii phng (tp trung vo chnh sch v m theo hng 61 th trng).

 Ngi dn thot ngho i khi cc chnh ph

to mi trng h tng c s php l v vt cht thun li cho cng nhn lnh ngh v cc nh t bn khi nghip kinh doanh, huy ng vn, tr thnh cc doanh nghip v buc h phi cnh tranh v ch c thng qua cnh tranh, cc cng ty v nh nc mi c ng lc sng to, hot ng hiu qu hn, nhanh hn v ng hng hn. 62

4. Mt vi c im v pht trin kinh t ca cc nc LDCs

S pht trin bt u vo th k 19. Dn s chim 70% dn s th gii, nhng GNP ch

chim 10% GNP th gii. Sn xut nng nghip l ch yu. Sn xut 55% sn lng lng thc th gii, xut khu ch yu l nguyn liu th, hng nng lm hi sn. Sau chin tranh th gii th hai, cc nc LDCs pht trin nhanh hn trc . Tc tng trng gia cc nc l khc nhau. Mc thu nhp gia cc nc khc nhau.
63

5. Mt s c liu c bn v tng trng v pht trin

Cui th k 18: cng nghip ha v tng trng

kinh t vng chc Anh Na u th k 19: M v Php Gia th k 19: c, H lan, B Na cui th k 19: Thy in, Canada, , Nht, Nga u th k 20: Nga Gia th k 20: Nht Nhng nm 70 80: 5 con rng chu Th k 21: Trung quc, n , Nga ?
64

6. Cc nhn t nh hng ti tng trng v pht trin kinh t

6.1. Nhn t kinh t: c th lng ho v tnh ton c. Nhng nhn t c tc ng trc tip n cc bin s u vo v u ra ca nn kinh t. Y = F(Xi)

u ra: ph thuc vo tng cu u vo: lin quan trc tip n tng cung, tc cc yu t ngun lc tc ng trc tip. Y = F(K, L, R, T)
65

6.2. Cc nhn t phi kinh t (nhn t v hnh) c im vn ha x hi Th ch chnh tr - Kinh t - X hi C cu dn tc C cu tn gio S tham gia ca cng ng
66

Tnh m ca vn ha
Tnh m ca vn ha l rt quan trng v n c xu hng tn trng ngi khc v ti nng ca h. 1. Vn ha ca bn hng ngoi nh th no? Mc m ca ca nn vn ha trc nh hng v tng nc ngoi nh th no? Kh nng tip nhn vn ha ra sao?

67

2. Vn ha ca bn hng ni nh th no? thc on kt dn tc v s ch trng pht trin n mc no. Lng tin ca x hi vi ngi nc ngoi trong vic hp tc ln n mc no. Gii tinh hoa ca t nc c mi lin h vi qun chng v sn sng u t trong nc n mc no (hay l h bng quan vi nhng ng bo ngho kh v ch chm chm quan tm n u t ra nc ngoi).
68

 Nn vn ha cng tip nhn mt cch t

nhin, ngha l cng d hp th c cc tng nc ngoi v k nng tt nht ca th gii ri kt hp vi truyn thng vn c th t nc cng thm c li trong th gii phng. Phi c mt vn ha m bn sc dn tc, nhng phi c m du nhp v p dng nhng tinh hoa t cc nn vn ha 69 khc nhau.

Chin lc pht trin kinh t

Chin lc: l hng v cch gii quyt nhim v t ra mang tnh tng th, ton cc v trong thi gian di.

70

S cc yu t hnh thnh chin lc

Cc cn c ca chin lc

Mc tiu kinh t x hi

H quan im

Cc gii php chin lc

71

Yu t hnh thnh chin lc

Cn c chin lc
Kinh nghim lch s trong pht trin kinh t x hi: l nhng bi hc kinh nghim c gi tr ln nghin cu, tham kho, rt kinh nghim khi xy dng chin lc. Xc nh im xut pht v kinh t x hi: nn kinh t ang giai on no, v trnh no? nh gi, d bo cc ngun lc, cc li th so snh v mi trng pht trin trong thi k chin lc. nh gi v d bo bi cnh quc t, cc iu kin bn ngoi (ton cu ha, khu vc ha, ngun vn bn ngoi v kh nng m rng hp tc quc t, kh nng ng dng khoa hc v cng ngh...)

Cc quan im c bn ca chin lc (h quan im):

nhng nt khi qut, c trng nht v c tnh nguyn tc v m hnh v con ng pht trin kinh t, x hi ca t nc hng ti mc tiu lu di.
72

 H thng mc tiu chin lc: th hin mt cch tp

trung nhng bin i quan trng nht v cht ca nn kinh t v i sng x hi, nhng mc phi t ti trn con ng pht trin ca t nc (tng trng kinh t, chuyn i c cu kinh t, xo i gim ngho, hi nhp quc t ...).
Mc tiu tng qut Mc tiu c th Mc tiu v pht trin ngun nhn lc, khoa hc cng ngh, pht trin vn ha, gio dc, y t, kt cu h tng, 73 ...

 nh hng v gii php chin lc nh hng v gii php v c cu kinh t: c cu ngnh v lnh vc ch yu, c cu thnh phn kinh t, c cu lnh th ca nn kinh t, c cu cng ngh gn lin vi c cu sn xut ca nn kinh t Gii php v c ch hot ng ca nn kinh

t v x hi: nhng chnh sch v th ch qun l kinh t, x hi.

74

Ni dung ch yu ca chin lc
Phn tch v nh gi v cc cn c xy dng chin lc nh:

iu kin t nhin, ti nguyn, ngun nhn lc, ngun vn; thc trng pht trin kinh t x hi; cc kinh nghim v bi hc rt ra t qu trnh pht trin kinh t x hi trong nc v kinh nghim quc t; bi cnh quc t, khu vc v nh hng ca n n s pht trin t nc. C th ho v pht trin ng li, chnh sch ca ng: xc nh cc quan im c bn ca chin lc pht trin trong thi k i mi ra mc tiu tng qut v mc tiu ch yu ca thi k chin lc C cu kinh t v cc phng hng ch yu trong s pht trin cc ngnh, lnh vc, khu vc ca nn kinh t v x hi. Cc gii php v c ch chnh sch bi dng, khai thc, pht huy, phn b v s dng cc ngun lc pht trin t cc mc 75 tiu, nhim v ca chin lc. Cc bin php t chc thc hin, a chin lc vo cuc sng.

 Vic tnh ton nh lng ca chin lc l tnh ton mc

tng th nhng yu t quan trng nht tc ng n qu trnh pht trin, trong ng ch nht l cc mc tiu tng trng kinh t v cc cn i v m nh: tng trng v GDP v tng trng v gi tr gia tng cc khu vc nng nghip, cng nghip v dch v; ngun vn u t x hi, xut nhp khu, t l tch lu, nh hng s phn b ngun lc vo cc lnh vc u tin, v.v.... Chnh nh s tnh ton nh lng ny m chin lc th hin c tnh kh thi ca n, khc vi cc vn kin nh cng lnh hoc ng li khng cn n nhng tnh ton ny. Nhng vi chin lc, vic tnh ton nh lng cha n mc chi tit, y , chnh xc nh trong k hoch, d l k hoch nh hng trong 76 c ch th trng.

V tr ca chin lc trong k hoch ha kinh t v m

Trong qui trnh k hoch ha, c hai ni dung nghin cu thch ng vi hai giai

on: Giai on trc khi lp k hoch: bao gm xy dng chin lc v quy hoch tng th pht trin kinh t x hi theo ngnh, lnh th v c nc. Giai on ny ch yu a ra cc mc tiu v m v quan im pht trin kinh t x hi; d bo nhng kh nng, nh hng pht trin v chuyn dch c cu kinh t; d kin cc mi quan h cn i ln; a ra cc phng n pht trin v gii php thc hin cho giai on vin cnh 10 15 nm, c mt s mc tiu d bo ti 20 nm. Giai on lp k hoch: trn c s cc mc tiu kinh t v m v quan im pht trin, nh hng pht trin v chuyn dch c cu kinh t ngnh v lnh th trong thi gian 10 nm v c th 20 nm, xy dng thnh k hoch, trong c th ha cc ni dung ca chin lc v quy hoch, b tr cc bc i theo cc thi k trung hn v ngn hn. Trong i mi k hoch ha s chuyn dn sang k hoch trung hn l chnh, c phn ra tng nm, trong qu trnh thc hin c xem xt iu chnh; gim nh vic xy dng v xt duyt k hoch hng nm. c bit ch v nng cao cht lng xy dng, thm nh k hoch v d n u t bng ngun vn tp trung ca nh nc di hnh thc ngn sch cp pht v tn dng.
77

Mi quan h gia chin lc, quy hoch v k hoch

Chin lc to cn c cho quy hoch v k hoch: cht lng

ca quy hoch v k hoch mt phn ph thuc vo chin lc. Quy hoch tng th kinh t x hi l th hin v c th ha chin lc pht trin ca cc ngnh, cc lnh vc, v vng lnh th (gm vng, tnh, khu vc ...) Quy hoch l c s xy dng k hoch, quy hoch mt bng xy dng. K hoch (k hoch 5 nm v hng nm) l s c th ha chin lc v quy hoch. Qu trnh xy dng v thc hin k hoch cng l th hin v kho nghim cc kt qu nghin cu chin lc v quy hoch. Trong thc t cuc sng c nhng mu thun mi, thch thc mi v c hi mi lun lun xut hin trong qu trnh xy dng v thc 78 hin k hoch, do cng l cn c cho vic iu chnh cc mc tiu, bc i, gii php ca chin lc v quy hoch.

Tnh a dng ca chin lc v cc loi hnh chin lc

Ni dung chin lc rt phong ph v a dng, vi cc loi

hnh khc nhau. Cc yu t nh hng n chin lc:

Ch chnh tr x hi v con ng pht trin c la chn c nh hng quyt nh n ni dung ca chin lc. Hon cnh lch s v trnh pht trin tng giai on ca t nc, gn vi cc yu cu thc hin cc nhim v t ra trong giai on . Mc tiu chnh cn t ti ca chin lc (gn vi nhng iu kin v bi cnh nu trn): chin lc p ng nhu cu c bn ca dn c; chin lc vt qua tnh trng i ngho v km pht trin; chin lc gim bt tht nghip tin ti ton dng lao ng; chin lc thc hin cng nghip ha hin i ha nn kinh t; chin lc theo ui kp cc nc khc hoc tr thnh mt cng quc kinh t v.v... Cn c vo ngun lc: chin lc da vo sc lc bn trong (ni lc); chin lc da vo sc bn ngoi (ngoi lc); chin lc kt hp 79 ni lc v ngoi lc...

 Cn c vo m hnh c cu kinh t: chin lc la chn cc ngnh then cht (ngnh mi nhn); chin lc pht trin ngnh mang li hiu qu nhanh nht, nhiu nht; chin lc thay th nhp khu; chin lc hng v xut khu; chin lc pht trin tng hp v cn i (pht trin ton din), chin lc hn hp ... Cn c theo chc nng, tc dng: chin lc tng trng, chin lc qun l v chin lc con ngi (hoc ba phn ni dung chnh ca mt chin l80 c).

Cc chin lc pht trin kinh t

Tng trng nhanh Nhm vo cc nhu cu c bn Da trn c s ngun lc trong nc Chin lc tp trung vo to vic lm (ton

dng lao ng) Chin lc hn hp (T chc pht trin cng nghip ca UNIDO)
81

1. Tng trng nhanh

Ni dung:

S tp trung vo vic phn b cc ngun u t v nhn lc vo cc ngnh m c bit l cc phn ngnh cng nghip, cc hot ng kinh t v cc d n c mc hon vn cao nht. Hng mnh vo xut khu l ch yu. V d: Nht bn, i loan, Singapore. Yu cu ca chin lc: - Hiu qu cao, yu cu ny i hi phi phn tch k lng v chi ph v li ch thng mi cho cc ngnh, cc lnh vc, p dng cc phng php qun l mi nht, nhanh chng nng cp, thay i thit b mt cch c bn, hon ton hi nhp v cnh tranh vi ngoi nc. - Phi thu ht c nhiu u t trc tip v cng ngh nc ngoi, c bit i vi nc ang pht trin. - Phi to ra mt th trng trong v ngoi nc mt cch ch ng - Phi nhp khu kh nhiu, c bit l cc cu kin, thit b v sn phm trung gian (cng nhm mc tiu xut khu) - Phi nhn c b quyt cng ngh ca nc ngoi - Nhanh chng to ra kt cu h tng hin i (bao gm c kt cu h tng 82 k thut v kt cu h tng x hi) h tr.

 Hn ch ca chin lc: - D tha mt lng ln lao ng khng c vic lm do tp

trung vo tng trng nhanh phi gim ti a nhn lc trong cc ngnh sn xut, c bit sn xut cng nghip. - Tng s khc bit v chnh lch gia cc vng: do vic b tr sn xut, c bit pht trin cc x ngip cng nghip v cc khu cng nghip ch c th tp trung vo cc vng c kt cu h tng pht trin. - To ra chnh lch ln v thu nhp gia cc b phn dn c, chnh lch gia cc ngnh, cc lnh vc.

83

2. Chin lc nhm vo cc nhu cu c bn

Ni dung: Tha mn cc nhu cu c bn ca quc gia. Hng ngun lc vo vic sn xut v cung ng cho th trng trong nc v nhng nhu cu hng lng thc, thc phm c bn, hng may mc thng thng, hng tiu dng, vt liu xy dng, cc sn phm cng nghip nng cho nhu cu trong nc nh st thp, ha cht, phn bn, v.v...) V c bn y l chin lc thay th nhp khu gp nhiu cc nc n , Malayxia, Innxia, Mianma, Hn quc ... trong thp k 50 v 60.
84

 c im hoc iu kin tin quyt thc hin chin lc: - Rt ch trng n cng nghip da trn nn tng nng

nghip. u tin phn b cc ngun u t cho nhng nhm sn phm c lin h mt thit vi nng nghip. - Qu trnh u t thng nhn mnh n nhng h thng sn xut v phn phi c hiu qu i vi vic p ng nhu cu c bn trong nc. - Cc chnh sch v m phi cho php to ra nhu cu cao trong qung i nhn dn. Chnh sch ngoi thng trc ht phi hng vo vic h tr sn xut trong nc, nhm vo cc nhu cu trong nc. - Cng nghip va v nh, c bit cng nghip nng thn c vai tr quan trng.
85

 Hn ch ca chin lc: Hiu qu kng cao, tnh cnh tranh km. Pht trin mnh cng nghip tha mn nhu cu trong nc cng phi nhp khu nhiu nguyn liu, my mc thit b. Ch da vo th trng ni a ni chung l khng ln kch thch sn xut mnh m trong nc.
86

3. Chin lc da trn c s ngun lc trong nc

Ni dung:

- Chin lc ny da vo th mnh v ti nguyn thin nhin trong nc: khong sn, nng nghip, thu hi sn, ngh rng ... khai thc v ch bin cc ti nguyn ny cho c th trng trong nc v ngoi nc. c im hay ni dung ca chin lc: - y mnh thm d v khai thc m, c bit l cc m du la v kh thin nhin. - Ch trng sn xut nng sn hng ha. - iu tra chi tit v ngh c v xy dng h thng c s nh bt v nui c. - iu tra chi tit v rng, p dng cc h thng qun l tin tin v rng v trng rng quy m ln v thch hp.
87

- u tin u t cho ch bin ti nguyn trong nc. - Tng cng hp tc quc t c thit b hin i, quy m

ln, cc b quyt sn xut v cc ngun ti chnh, cng nh tm th trng th gii cho cc mt hng ch bin. nh hng xut khu cho cc ngnh cng nghip da trn ngun lc ti nguyn. C yu cu cao v trnh chuyn mn hnh ngh i vi cng nghip ch bin ngun ti nguyn, c bit l ti nguyn khong sn. Hnh thnh cc d n c bn ln, c bit trong cng nghip khong sn (vn u t ln, quy m sn xut ln, thi gian di). Phi to ra ngun nng lng in rt ln. Phi lu n mc cao nht v bo v mi trng.
88

 Hn ch ca chin lc: - Khng phi bt c quc gia no cng c th

c ngun ti nguyn ln pht trin da hn vo ngun ti nguyn trong nc. Nc c ti nguyn ri cng cn kit dn. - Cng nghip va v nh v to vic lm tng trng chm. Pht trin ngun nhn lc cng chm.
89

4. Chin lc tp trung vo to vic lm (ton dng lao ng)

Ni dung:

Mt chin lc tp trung vo to ti a vic lm trong sn xut thng khng nhn mnh n hiu qu v hp tc quc t, m ch yu tp trung vo cc qu trnh sn xut dng nhiu lao ng. Thng thy cc nc ng dn nh n , Innxia, Trung quc ... trc thp k 70. c im ca chin lc: - Cc ngnh cng nghip quy m nh ng vai tr ch yu. - Hp tc quc t mc thp, tr mc ch thnh lp mt s c s sn xut ln lin doanh vi cc cng ty nc ngoi. - Cc nh hng xut khu c la chn, vi cc quy trnh sn xut s dng nhiu lao ng v cc dy chuyn lp rp vi cc linh kin v vt liu nhp khu, chng hn nh lp rp in t, may mc. - Cc ngnh sn xut, c bit l cng nghip ch yu dng cng ngh thp hoc cng ngh thch hp, tr cc nh my lp rp hng xut khu. - Cng nghip va v nh nng thn c pht trin.
90

 Hn ch c bn ca chin lc: - Cng ngh thp, sn xut km hiu qu, ch

cnh tranh c nhng sn phm c hm lng lao ng cao. - Kh nng hp tc quc t thp.

91

 Mt quc gia khng th theo ui mc tiu

c th hin mt loi hnh chin lc ring bit no, bi l tng loi hnh chin lc nn trn ch p ng tng mt trong tng giai on, khng p ng c mc tiu pht trin tng th, ton din.

92

4. Chin lc hn hp (kt hp) vn dng c th trong iu kin ca Vit nam

Pht trin nhanh, m bo n nh x hi, m bo bo v mi

trng t nhin v sinh thi (tng trng i i pht trin). ng thi vi xut khu, y mnh sn xut tha mn nhu cu trong nc mt cch c hiu qu, khng sn xut cc sn phm tiu dng trong nc vi bt c gi no m phi c chn la trn c s th mnh v ngun nhn lc, ti nguyn trong nc, sn xut vi gi r. Trong iu kin hi nhp, sn xut hng ha tha mn nhu cu trong nc cng ng thi phi cnh tranh c vi hng nhp khu. Tn dng trit ngun lc trong nc, song ng thi s dng ti a ngun lc bn ngoi v vn v cng ngh. Tn dng trit ngun ti nguyn to ngun vn cho cng nghip ha, song khng qu da vo vic bn ti nguyn, khai thc cn kit ti nguyn m khai thc i i vi bo v; khai thc, s dng v xut khu ti nguyn trn c s c hiu qu cao. Dn dn xut khu thng qua ch bin l ch yu, khng 93 xut nguyn liu th. Tn dng trit ngun nhn lc, pht huy th mnh ngun

Chng 3
M hnh tng trng kinh t

94

1. Cc m hnh c in
1.1. Adam Smith (1723 - 1790): lao ng l ngun gc c bn to ra mi ca ci vt cht (ch khng phi t ai, tin bc hc thuyt v gi tr lao ng). Th trng t do s gii quyt tt c mi vic, khng cn s can thip ca chnh ph, khng cn k hoch ha, khng cn quy tc (hc thuyt bn tay v hnh). o Li ch c nhn s lm cho bnh xe kinh t hot ng mt cch gn nh hon ho, k diu. Phn phi thu nhp cng bng, hp l. 95

1.2. David Ricardo (1772 - 1823)

t ai l yu t quan trng nht trong ba yu t
(lao ng, t bn, t ai) v t ai l c gii hn.
o

Tng trng l kt qu ca tch ly, tch ly l hm ca li nhun, li nhun ph thuc vo chi ph sn xut lng thc, chi ph ny li ph thuc vo t ai nn t ai chnh l gii hn i vi s tng trng.

Ba yu t sn xut kt hp vi nhau theo mt t l

nht nh, khng thay i, ty theo tng ngnh v trnh k thut). Phn phi thu nhp: tng i cng bng
o

Tng thu nhp ca x hi = thu nhp ca cc tng lp dn c = Tin cng (cng nhn) + Li nhun (nh t bn) + a t (a ch)
96

 Nh t bn gi vai tr quan trng trong c sn xut

v phn phi. Tin lng ca cng nhn ph thuc vo nh t bn. Cc chnh sch kinh t ca chnh ph: khng c tc ng quan trng trong s hot ng nn kinh t. C khi cn hn ch s pht trin kinh t.

97

1.3. Cac Marx (1818 - 1883)

K thut cng ngh ng vai tr to ln i vi s

tng trng v pht trin kinh t. Lao ng l hng ha c bit to ra gi tr thng d cho nh t bn trong qu trnh sn xut. Phn phi thu nhp: trong x hi c hai giai cp: giai cp bc lt (a ch v t bn s hu t liu sn xut); v giai cp b bc lt (cng nhn ch c sc lao ng). Cc chnh sch kinh t ca nh nc c vai tr quan trng, c bit l cc chnh sch khuyn khch nng cao mc cu
ng l ngi t nn tng bc u cho vic pht trin s
98 vn ng cung cu v vai tr ca chnh ph trong iu tit cung cu ca nn kinh t.

2. M hnh Harrod - Domar (one gap model)

Roy Harrod ngi Anh v gio s Evsey Domar ngi
M nghin cu c lp nhng a ra cng mt kt qu nghin cu (mang tn hai ng). M hnh gii thch mi quan h gia thu nhp (sn lng u ra) v tit kim (u t) duy tr c s tng trng n nh v vic lm y trong nn kinh t t bn pht trin. Gii thch mi quan h gia tng trng v tht nghip cc nc t bn.

99

2.1. C s xy dng m hnh

Da trn l thuyt ca Keynes:

u t = Tit kim (S = I) Gi thit: o Sn lng ca bt k mt n v kinh t no ph thuc vo khi lng t bn u t vo n v kinh t . Tn ti mi quan h gia tng lng vn s dng (K) v tng sn phm quc dn GNP (Y) Y = K/k
100

2.2. Ni dung m hnh

- Khi khi lng t bn (vn) K thay i mt lng l

K th sn lng u ra Y thay i mt lng l Y. - Khi lng tch ly t bn K trong mt thi k no ca mt nn kinh t chnh l lng vn mi tng ln c th hin di dng u t mi I Y = K/k; K = I; S = I g=s/k k: h s ICOR

Tc tng trng ca GNP mt nc c xc nh bi h s tng quan gia t l tit kim quc dn v h s gia tng vn sn lng ca nc . Tc tng trng GNP t l thun vi t l tit kim quc dn s v t l nghch vi h s gian tng vn sn lng ca nn kinh t. 101

H s ICOR (h s gia tng vn sn lng)

ICOR l mt ch tiu tng hp nh gi hiu

qu u t ca mt nn kinh t (mt ngnh), c tnh ton trn c s so snh gia khi lng u t mi I v tc tng trng hng nm g. H s ICOR cho bit mi quan h gia tng khi lng t bn u t v tng sn phm quc dn ca mt nn kinh t. k = K/ Y
102

2.3. ngha ca m hnh

Mi nn kinh t cn phi tit kim mt lng thu

nhp quc dn nht nh thay th phn hao mn TLSX. Nhng mun c tng trng th cn c u t mi lm tng lng u vo ang s dng trong nn kinh t khp kn. Nu quc gia no cng t l tit kim trong GNP ginh cho u t mi cng cao bao nhiu th cng c kh nng tng trng cao by nhiu. T bn c to ra bng cch u t vo nh my v thit b l nhn t chnh ca tng trng. S nghch o ca k l 1/k (nng sut vn) cng cao th tng trng cng cao hay ni cch khc 103 g = s(1/k) cng cao.

2.4. Hn ch ca m hnh Tng trng (c hiu nh l pht trin) ch n gin l s gia tng ca tc tng trng gGNP u t khng phi yu t c bn (duy nht) gip tng trng kinh t. Gi nh ICOR khng i hoc t l tit kim khng i. Khng cp n lc lng lao ng v s tin b khoa hc k thut.

104

2.5. Vn dng m hnh

D bo tim nng tng trng v tng vn u t cn

thit cho mt giai on no cho mt n v, mt ngnh, mt khu vc hoc mt nn kinh t.

o

D bo c tim nng tng trng kinh t di hn khi bit c t l tit kim v h s ICOR. Tnh c tng nhu cu vn u t (mc tit kim) thng qua h s ICOR v d bo v tc tng trng kinh t.

La chn khu vc v ngnh khi a ra quyt nh

u t. Ni no c h s ICOR thp s c u tin u t.

105

H s ICOR - Vit nam

Nm 96 97 98 99 2000 2001 2004 2006 2007 4,5 5

ICOR

3,1 3,7 3,8

4,4

5,5

4,4

4,7

1991 1995: H s ICOR = 2,7

1996 2000: H s ICOR = 3,3

106

3. M hnh Chenery (Two gap model)

Gii thch vai tr ca tit kim nc ngoi i vi
qu trnh tng trng kinh t. phn ln cc nc ang pht trin LDCs, khng phi ch mc tit kim trong nc nh hn nhu cu u t m thu nhp t xut khu cng nh hn chi tiu cho nhp khu (lun c thm ht cn cn thng mi: X <M). M hnh Chenery xc nh yu t no (chnh lch no) l hn ch chnh i vi tng trng.

107

3.1. C s xy dng m hnh

Da vo l thuyt ca Harrod Domar: Mc sn l-

ng u ra ph thuc vo khi lng t bn u t trong nc v nc ngoi Y = f(Kd/ kd; Kf /kf)

kd; kf: lng vn trong nc v nc ngoi cn c sn xut ra mt n v u ra.

Da vo l thuyt ca Keynes: cc phng trnh v

m c bn: S = sY ; M = mY; X = xY Gi thit, t nc ch nhp khu hng ha vn hay M = If

o Do mt s hng ha vn ch c th nhn c t cc

ngun nc ngoi do vy lun cn c mt lng trao i vi nc ngoi pht trin. 108

3.2. Ni dung m hnh

S tng trng b hn ch hoc bi vn trong nc hoc bi vn nc ngoi. Ngoi tr cc hn ch ny c thay i, nu khng mt trong hai ngun vn s khng c s dng hiu qu. Cc nc ang pht trin thng b hn ch bi tit kim trong nc v trao i ngoi t. Nu tit kim ln nht trong nc nh hn nhu cu u t cn thit t c mc tiu tng trng th tn ti chnh lch gia tit kim v u t chnh lch 1: I*d - S = g*kdY sY
109

 Nu kh nng xut khu ln nht nh hn nhu cu

nhp khu cho mc tiu tng trng th tn ti chnh lch gia nhu cu nhp khu mc tiu v xut khu chnh lch 2: M* - X = g*kfY - xY t c mc tiu tng trng th dng vn nc ngoi chy vo phi ln hn hai chnh lch trn: g*kdY sY F g*kfY - xY F

110

3.3. ngha ca m hnh

M hnh tp trung s ch vo vai tr ca tit kim n-

c ngoi trong qu trnh tng trng. M hnh xc nh xem rng buc chnh lch no s cn tr cho qu trnh tng trng. Mt nc s b hn ch tng trng hoc do tit kim hoc do trao i ngoi t. Ti tr nc ngoi s tc ng vo trao i ngoi t v chnh lch gia tit kim v u t. Nu tit kim tng th tng trng tng v do vy tng t lc pht trin ca quc gia. Tr gip k thut: c ti tr s tng s dng lao ng lm tng tc trng. 111

3.4. Hn ch m hnh
M hnh da trn gi thit khng c s thay th

gia ngun lc trong nc v nc ngoi. Cc nc ang pht trin cn to ra nhng kh nng bin nhng ngun lc d tha trong nc thnh nhng sn phm xut khu.

112

4. M hnh tn c in - Hm sn xut v tng trng kinh t

Cui th k 19, khoa hc k thut pht trin mnh
m, pht minh sng ch pht trin rm r. Cc pht minh sng ch u c xu hng thay i k thut dng vn tit kim nhn cng. H cho rng x hi ch pht trin khi vn c dng nhiu hn v nhn cng gim i. Quan im mi: vn c th thay th c nhn cng v ngc li. Trong qu trnh sn xut c nhiu cch kt hp cc yu t u vo khc nhau. Bc b quan im cho rng sn xut trong mt tnh trng nht nh i hi nhng t l nht nh 113 v vn v lao ng,

 Vai tr ca chnh ph: Vai tr ca chnh ph l

m nht trong pht trin kinh t. o Nn kinh t lun t c cn bng mc sn lng tim nng. Tin lng v gi c linh hot lm cho nn kinh t t iu chnh v sn lng tim nng (s dng ht ngun lao ng). Khi c bin ng, chnh ph khng th tc ng vo sn lng, ch c th nh hng ti mc gi.

114

4.1. Hm sn xut:

Hm sn xut: c trnh by theo kiu i s hc

cho thy c th sn xut bao nhiu u ra bng mt s lng nht nh cc yu t u vo. Y = F(K, L, R, T) Mi quan h gia tc tng trng u ra v cc yu t u vo: g = k + l + r + a

115

4.2. Hm sn xut Cobb - Douglas:

M t phng thc chuyn i t bn v lao ng

thnh GDP ca nn kinh t. Y = AK L1 Mi quan h gia tc tng trng u ra v cc yu t u vo (s ng gp ca cc yu t cho qu trnh tng trng): o Vi mt trnh khoa hc k thut nht nh: g = k + (1- )l o Khi c s thay i ca khoa hc cng ngh: g = k + (1- )l + a
116

4.3. ngha ca m hnh

Trng phi tn c in vi c trng hm sn xut

Cobb Douglas cho bit c 4 yu t tc ng n tng trng kinh t l K, L, R, T v cch thc tc ng ca 4 yu t ny l khc nhau. Trong 4 yu t ny, khoa hc cng ngh c vai tr quan trng nht i vi s pht trin kinh t. 4.4. Vn dng: Xc nh mc tng trng ca sn lng u ra khi bit t l gia tng (tc tng trng) ca cc yu t u vo. Xc nh t l tng trng ca cc yu t u vo 117 khi bit mc tiu tng trng u ra.

5. M hnh tng trng Solow:

M hnh xem xt nh hng ca tit kim (tch ly t

bn), t l tng dn s v tin b cng ngh i vi s tng trng ca sn lng u ra (thu nhp) theo thi gian ti cc nn kinh t. M hnh Solow c nh phn tch di hn (hng thp k), ch khng phi hng thng hay hng nm) v gi nh lin tc c vic lm y v gi c linh hot.

118

5.1. M hnh Solow c bn:

* C s xy dng m hnh: Da vo l thuyt ca Keynes: I = S Da vo cc hm s bnh qun:

Hm sn xut bnh qun u ngi: y = Y/L o Khi lng t bn bnh qun u ngi: k = K/L o Khi lng u t tnh bnh qun u ngi: i = I/L o Khi lng tit kim tnh bnh qun u ngi: s = S/L
o
119

* Ni dung m hnh
B phn ch yu to thnh l thuyt ca Solow l

hm sn xut bnh qun u ngi y = f(k) v mi quan h gia mc tit kim s v s tng trng ca s vn k k = sf(k) mt = sf(k) k im trung tm trong m hnh phn tch ca Solow l t tng v mt trng thi u u: l trng thi m u t bng khu hao ca nn kinh t (trng thi dng) hay: k = 0
120

 Trng thi dng: l mt tnh hnh trong u ra

(Y) v vn u vo (K) tng theo nhng mc ging nhau. iu kin c trng thi dng (u u) l: k = l (tc tng trng ca u ra v vn u vo bng mc tng trng ca lao ng u vo). Trng thi u u i hi tng mc tit kim S phi bng mc u t I. Lng u t lm cho kho vn tng theo mc tng ca dn s (lK) trong khi chp nhn s mt gi ca kho vn (K)
121

 Solow thay th t s khng i vn - u ra (v

t s lao ng - u ra) bng mt s phong ph hn, thit thc hn ca qui trnh cng ngh. ng kt hp cht ch gia hm sn xut tnh theo u ngi vi mi quan h tit kim - u t.

122

5.2. M hnh Solow m rng

T l tit kim cao th tng trng cao. Nhng nn

kinh t c th tin ti trng thi dng vi khi lng t bn v sn lng khng i. l gii s tng trng vng chc hu ht mi ni trn th gii, m hnh Solow c m rng vi hai u vo khc ca s tng trng: s gia tng dn s v tin b khoa hc k thut.

123

5.3. Kt lun v ngha m hnh

M hnh Solow xem xt vai tr ca: tch ly t bn
(tit kim), tc tng dn s v tin b cng ngh i vi s tng trng kinh t theo thi gian. Trong thi gian di, t l tit kim ca nn kinh t l yu t quyt nh khi lng t bn v qui m sn xut. T l tit kim cng cao th khi lng t bn tng v sn lng tng. S gia tng t l tit kim ko theo s tng trng cao cho n khi t trng thi dng mi. Trong di hn, t l tit kim khng tc ng ti t l tng trng. Khi lng t bn ti a ha tiu dng c gi l 124 mc t bn trng thi vng.

 T l tng dn s ca nn kinh t l yu t di hn
khc qui nh mc sng. T l tng dn s cng cao, sn lng mi cng nhn cng thp. S tng trng vng chc (c v sn lng v mc sng) ph thuc vo s tin b cng ngh. Tng tit kim cng cng v khuyn khch tit kim t nhn s lm tng tch ly t bn. Kt lun: M hnh cho rng, mun c s tng trng vng chc ca thu nhp th phi ci tin v i mi cng ngh k thut; M hnh gii thch s khc bit ln v mc sng gia cc nc, nn kinh t nn tiu dng bao nhiu, v tit kim bao nhiu cho tng lai.
125

6. M hnh tng trng Solow - Dinesion

Gii thch ngun gc tng trng, gii thch ti sao

ICOR (h s gia tng vn sn lng) khc nhau gia cc thi k v gia cc quc gia. Nh kinh t hc Robert Solow v Edward Denison gii thch ngun gc tng trng da trn c s hm sn xut. Hm sn xut ny cho php cc nh phn tch tch ring bit nhng ngun gc khc nhau dn n s tng trng (khng phi gp tt c mi ngun gc tng trng vo trong mt h s gia tng vn sn lng).
126

 Tng nng sut lao ng hay tng hiu qu s

dng cc yu t u vo ch ng gp mt phn quan trng vo tng trng. Mc d tch ly t bn khng phi l yu t c bn ca tng trng, nhng tch ly t bn vn ng mt vai tr quan trng trong qu trnh tng trng cc nc ang pht trin ngy nay. Tng NSL hay hiu qu ca vic s dng cc ngun lc thng i lin vi cc cng ngh k thut tin tin (l nhng thit b my mc t bn), do vy vic huy ng vn ca t bn l mt vn i vi cc nc ang pht trin. Vic huy ng ngun nhn lc v nng cao cht lng lao ng cng l mt vn quan trng.
127

Ngun lc tng trng ca mt s nc ng Nam giai on 1960 - 1994 (%)

Nc Hn quc Singapore i loan Innxia ng gp ca yu t (%) Tc tng trng Vn con ng- TFP (nng Vn vt cht GDP (%) i sut nhn t) 5,7 5,4 5,8 3,4 3,3 3,4 3,1 2,1 0,8 0,4 0,6 0,5 1,5 1,5 2,0 0,8

Malayxia
Thi lan Vit nam 1992 1997 1998 - 2002

3,8
5,0 8,8 6,3

2,3
2,7 6,1 (69,3%) 3,6 (57,5%)

0,5
0,4 1,4 (15,9%) 1,3 (20,0%)

0,9
1,8 1,3 (14,8%) 128 1,4 (22,5%)

ng gp tnh theo phn trm vo tng trng kinh t (%)

Nc T bn (vn vt cht) Lao ng
-4

Tin b cng ngh

Php
Ty c Nht bn Anh M

28
32 40 32 24

76
78 55 73 49
129

- 10 5
-5

27

Chng 4
M hnh chuyn i c cu kinh t (Tng trng v s dch chuyn c cu kinh t)
130

T thc tin cc nn kinh t th gii, cng vi s tng trng ca kinh t, c s chuyn dch ca c cu kinh t. T trng ca nng nghip trong GDP gim theo thi gian T trng ca cng nghip trong GDP tng theo thi gian.
131

C cu GDP theo ngnh ca mt s nc trong khu vc (1980 - 1999) (%)

Nng nghip Nc 80 90 99 80 90 99 80 90 99 Cng nghip Dch v

Trung quc 30,1 27,1 17,4 48,5 41,6 49,7 21,4 31,3 32,9
Innxia Malayxia Thi lan Vit nam 24,8 19,4 19,4 43,3 39,1 44,9 31,9 41,5 7,7 15,2 10,7 42,2 42,6 42,6 43,1

23,2 12,5 10,3 28,7 37,2 40,1 48,1 50,3 49,6 50,0 38,7 25,4 23,1 22,7 34,5 26,9 38,6 40,1
132

V d:
N-c Hn quc Innxia Malayxia Thi lan Vit nam Giai on 91-2000 78-87 78-87 81-90 20012010 NN -7% CN +8% DV +(0-1%)

-(4-5%) +(1-2%) +(5-6%) -6% -(9-10%) +(1-2%) +(5-6%) +7% +(2-3%)

-(6-7%) +(4-5%) +(3-4%)

Ngun: WB - X h-ng pht trin ca VN trong giai on u 2001 - 2010

133

1. Quy lut tiu dng ca E. Engel

ng nghin cu v pht hin ra rng: Cng vi thi gian, thu nhp ca cc h gia nh tng ln. Chi tiu ca h gia nh cho lng thc, thc phm (hng ha thit yu) gim. Chi tiu cho hng ha lu bn (xa x phm) tng.

134

2. Cch tip cn ca Fisher v thay i c cu lao ng

ng chia nn kinh t thnh ba khu vc: Khu vc 1: Nng nghip v khai thc (sn xut sn phm th) Khu vc 2: Cng nghip v xy dng (sn xut sn phm trung gian) Khu vc 3: Giao thng, thng tin, thng mi v dch v (sn xut tiu dng cui cng) Lao ng trong khu vc 1 ngy cng gim, lao ng thu ht vo khu vc 2 v 3 ngy cng tng.
135

3. L thuyt v s dch chuyn c cu kinh t (cc m hnh hai khu vc)

3.1. Adam Smith: Nn kinh t chia lm hai khu vc: nng nghip v cng nghip. Tng trng kinh t c th c to ra trong c hai khu vc. Cng nghip: tng trng nh c pht trin cng ngh ch to lm cho tng sn lng u ra tng ln, lm tng nng sut lao ng. Nng nghip: tng trng nh c tng nng sut lao ng (do tin b KHKT) c trong lao ng v t ai). 136

3.2. David Ricacdo Nn kinh t c chia lm hai khu vc: (i) Khu vc nng nghip (nng thn): l khu vc truyn thng nng thn, ly nng nghip v th cng nghip lm chnh. Sn xut hng ha nhm nui dng, sn xut qui m nh, k thut lc hu. Lao ng d tha. NSL thp, nng sut cn bin ca lao ng (MPL) thp. t ai b gii hn nn nh hng n s pht trin nng nghip.
137

Nng nghip l ngnh kinh t quan trng nht ca nn kinh t. t ai l yu t gii hn nh hng n s tng trng ca nn kinh t. C qu trnh sn xut tun theo qui lut li tc (hiu sut) gim dn. Khi nim li nhun gim dn trong sn xut nng nghip. Khi nim lao ng d tha (tht nghip): Lao ng d tha nng thn khc vi lao ng d tha thnh th.
138

(ii) Khu vc cng nghip (thnh th): l khu vc hin i thnh th, ly ngnh ch to lm trung tm (ng vai tr ch o ca s pht trin) Sn xut hng ha nhm sinh li, sn xut qui m ln, k thut tin tin. Nng sut lao ng cao. Pht trin v thu ht c s lao ng d tha trong khu vc nng nghip m khng lm tng lng c hai khu vc. Ricardo a ra hai gii php: p dng tin b khoa hc k thut vo nng nghip (nng cao NSL v i mi phng thc canh tc). S dng thng mi quc t nhp khu thc phm chi ph thp hn cho cng nghip.
139

3.3. M hnh chuyn i c cu kinh t ngnh ca Lewis (1955) (i) C s xy dng m hnh: Da vo quan im pht trin c in ca David Ricardo. Da vo ba gi thit: Trong nn kinh t km pht trin, lao ng d tha trong khu vc nng nghip (so vi cc yu t khc), NSL rt thp (MPL rt thp). Mc lng trong khu vc cng nghip khng thay i v mc tin lng ti thiu do khu vc nng nghip quyt nh. ng lc pht trin ca khu vc cng nghip l 140 do tch lu t bn (tch lu t bn l do li nhun ca nh t bn ch khng phi tit kim).

(ii) Ni dung ca m hnh: Giai on 1: Thu ht ht lao ng d tha trong khu vc nng nghip. Mc tin lng trong khu vc cng nghip thp v khng i. Li nhun trong sn xut cng nghip vt xa tc ca tin lng, tch lu t bn tng, sn xut cng nghip tng, cu v lao ng tng v thu ht ht lao ng d tha trong khu vc nng nghip. Giai on 2: Lao ng tr nn khan him nh cc yu t sn xut khc. Mc lng trong khu vc cng nghip bt u tng ln. Li ch v kt qu pht trin bt u c phn phi gia hai nghnh cng nghip v nng nghip, 141 gia nh t bn v cng nhn.

 (iii) Hn ch ca m hnh

142

3.4. M hnh Lewis-Fei-Ranis

Ging m hnh Lewis:
Trong nng nghip c bn tht nghip (tht nghip tr hnh) Nng sut lao ng rt thp. co gin v cung lao ng rt ln. Mc tin cng ti thiu trong nng nghip c gi nh l sn phm trung bnh ca lao ng nng nghip trong cc gia nh c d tha lao ng.
143

 Khc vi m hnh Lewis: nng nghip dn dn c

sn phm thng d, tho mn nhu cu tiu dng ca cc ngnh sn xut phi nng nghip, gip lao ng d tha trong nng nghip chuyn sang cng nghip (do tng NSL trong nng nghip).

Nhn mnh vai tr ca nng nghip trong thc y

pht trin cng nghip: Cung cp lao ng. Cung cp nng sn cho cc ngnh khc.
144

Tm li: M hnh cho rng lao ng d tha trong nng nghip chuyn sang cng nghip hay cc vic lm khc c mc tin cng n nh, li nhun ca nh t bn tng ln, u t tng ln, quy m sn xut tng, k thut pht trin. Lc lng lao ng trong nng nghip gim do di chuyn sang khu vc cng nghip nhng sn lng khng i l do c s tng NSL. - Gim tc tng dn s tng hiu qu trong s tc ng qua li gia hai khu vc.
145

u im ca m hnh Lewis v Lewis-Fei- Ranis: M hnh kinh t nh nguyn l m hnh ph bin gii thch qu trnh pht trin v c ch pht trin ca nhng nc d tha lao ng trong nhng nm 50s v 60s. M hnh ngn gn, r rng, ph hp vi kinh nghim lch s ca cc nc phng ty. Phn nh c qui lut khch quan ca s vn ng i lp gia cng nghip v nng nghip; gia thnh th v nng thn; di chuyn dn s v th ha trong qu trnh pht trin. 146

Chnh sch pht trin: Khi dch chuyn t nng nghip sang cng nghip, c mt giai on m cc nh hoch nh chnh sch c th dch chuyn c cu lao ng m khng nh hng n c cu cng nghip-nng nghip. Nhng vt qu mc ny th qu trnh pht trin cn phi cn nhc v c cu CN-NN hp l, chnh sch v lng thc. Ngay t khi bt u vic hoch nh chnh sch th cn phi cn nhc s pht trin cn i trong cng nghip v nng nghip.
147

Cn phi xc nh mt ngnh cng nghip mnh, tin ti xut khu sn phm cng nghip; thu nhp c dng nhp khu lng thc. Nn kinh t phi c mt ngun lc mnh u t vo pht trin cng nghip (phi c vn t bn, ngun lc).

148

Hn ch ca m hnh i vi cc nc LDCs:
Hy th suy ngh ?

149

4. M hnh hai khu vc ca Tn c in

Thay i nhng gi nh ca m hnh lao ng d tha: Bt k s tng ln no ca dn s v lc lng lao ng trong nghip u lm cho sn lng nng nghip tng ln, s di chuyn no ca lc lng lao ng ra khi nng nghip u gy ra s suy gim sn phm nng nghip. Tng dn s khng phi l iu kin bt li hon ton, khng c lao ng d tha chuyn sang khu vc khc m khng lm gim u ra 150 ca nng nghip.

t ai l gii hn (lm cho li nhun b gim dn) trong nng nghip, nhng ng cong lin tc dc ln. Lao ng trong nng nghip lun nhn c mc tin cng bin ng ph hp vi MPL khi h chuyn sang khu vc cng nghip. ng cung lao ng trong cng nghip l ng MPL (khng c phn nm ngang). Cu v lao ng khu vc thnh th tng do u t tng. Trao i thng mi bt li hn cho cng 151 nghip.

Mun cho cng nghip pht trin th nng nghip cng phi pht trin nhanh nui sng c hai khu vc nng thn v thnh th mc tiu dng cao hn v gim iu kin bun bn bt li i vi cng nghip. ngha ca m hnh: (Hoch nh chnh sch) Nng nghip c ch trng. Phi c s tc ng qua li gia cng nghip v nng nghip ngay t u ca qu trnh pht trin.
152

5. M hnh Oshima (ngi Nht) (ng dng cho cc nc chu )

(i) C s xy dng m hnh: Kh c th p dng m hnh c in cho cc nc LDCs. M hnh hai khu vc ca Lewis-Fei-Ranis khng thch hp vi c im ca chu . Nn nng nghip c canh la nc, c tnh thi v cao. C lao ng d tha v bn tht nghip theo thi v. Vo thi gian cao im ca ma v vn c hin tng thiu lao ng v trong ma nhn ri th d tha lao ng. 153

(ii) Ni dung ca m hnh:

Chia qu trnh pht trin thnh 3 giai on. Giai on 1: To vic lm cho thi gian nhn ri (bt u qu trnh tng trng) nhm tng nng sut lao ng
o

M rng qui m canh tc, tng thi v, a dng ha cy trng, chn nui, trng cy cng nghip, a canh v.v Khi nng sut lao ng tng s lm tng thu nhp ca ngi nng dn, tch ly v u t tng. u t vo ging mi, phn ha hc, thuc tr su , c iu kin c gii ha sn xut nh. Nh nc phi h tr v tn dng, KHKT nng nghip, c s h tng, giao thng, thu li, y t 154

Giai on 2: To vic lm y .
o

a dng ha sn xut nng nghip, tng vic lm phi nng nghip. Nh nc phi h tr v cc ngnh ti chnh tn dng, cung cp dch v, c s h tng, . S pht trin nng nghip s m rng th trng cng nghip, tng qui m sn xut cng nghip v nhu cu v cc hot ng dch v. Lc lng lao ng di chuyn t nng nghip sang cng nghip v dch v, tin lng tng ln.

155

Giai on 3: Tin hnh cng nghip ha v hin i ha.

o o

o o

My mc s dng nhiu hn thay th cho lao ng. Hin i ha nng nghip, p dng c gii ha, lao ng s chuyn bt sang cc ngnh cng nghip thnh ph. Cng nghip pht trin, thay th nhp khu, m rng th trng xut khu. Khu vc dch v pht trin v tng trng nhanh phc v cho sn xut nng nghip v cng nghip thay th hng nhp khu v cng nghip sn xut hng xut khu. Qu trnh qu t nng nghip sang cng nghip hon tt, nn kinh t chuyn sang giai on tip theo l qu t cng nghip sang dch v.
156

6.

L thuyt v cc giai on pht trin kinh t ca Rostow

(Nh kinh t hc ngi M, l thuyt ra i vo nhng nm 50s, 60s) Qu trnh pht trin kinh t ca mt nc (t km pht trin sang pht trin) tri qua 5 giai on: X hi truyn thng Tin ct cnh (chun b ct cnh) Ct cnh Trng thnh Mc tiu dng cao
157

7. Cc m hnh v s bt bnh ng trong qu trnh tng trng kinh t

7.1. M hnh ch U ngc ca Simon Kuznet (nh kinh t hc ngi M) 7.2. M hnh tng trng trc, bnh ng sau ca A. Lewis 7.3. M hnh tng trng i i vi bnh ng ca Oshima

158

Chng 6
M hnh k hoch ha

159

ng li ca ng
nh gi v phn tch kt qu hot ng kinh t Cc mc tiu pht trin kinh t - x hi D bo kinh t x hi

Tch ly u t Cng nghip Nng nghip Cc ngnh khc

Xut nhp

Tiu dng

GDP

Chi ph sn xut

Xut nhp

u t

Chng trnh x hi

160

M hnh lp k hoch (k hoch ha)

M hnh k hoch ha ca Keynes M hnh cn i lin ngnh M hnh phn tch li ch - chi ph M hnh ma trn k ton x hi

* u im:
D s dng, quan trng i vi cc nh lp chnh sch. Cho bit bc tranh ton cnh v tim nng ca nn kinh t, do vy c th lp k hoch t c cc mc tiu di hn (tng thu nhp, tng vic lm v xa i gim ngho). Gip cc nh hoch nh chnh sch hay chnh ph trong vic a ra cc quyt nh u t cng cng nhm ti a ha li ch v ti thiu ha chi ph 161

Chng 7
Dn s v lc lng lao ng i vi pht trin kinh t

162

1. Khi nim v dn s hc
T l sinh: s lng tr sinh ra /1000 dn trong mt

thi k no (mt nm) (0/00) T l t vong: s lng ngi t vong/1000 dn trong mt thi k no (mt nm) (0/00) T l tng dn s t nhin = T l sinh T l t vong (%) Tui th bnh qun: s nm sng bnh qun ca mt ngi dn vi gi thit t l t vong khng i.
163

 S con bnh qun trong mt gia nh: qui m ca

cc gia nh trong nn kinh t Qui m tng trng dn s: cho bit sau mt thi gian nht nh th dn s s tng ln bao nhiu. Pt = P0ert P0: dn s thi im gc tnh ton Pt: dn s thi im tnh ton t: s nm tnh t thi im 0 t r: tc tng dn s bnh qun t nm 0 t
164

Tc tng dn s t nhin v dn s thnh th theo nhm nc (%)

Nhm nc
45 nc c thu nhp thp

Tc tng dn s t nhin (%)

2 1,7 0,6 1,7

Tc tng dn s thnh th (%)

3,9 2,8 0,8 2,5
165

60 nc c mc thu nhp trung bnh

Cc nc pht trin c mc thu nhp cao Vit nam (1990 2003)

2. Lc lng lao ng:

2.1. Ngun lao ng: l mt b phn dn s trong tui lao ng theo qui nh ca php lut c kh nng lao ng, c nguyn vng tham gia lao ng v nhng ngi ngoi tui lao ng (trn tui lao ng) ang lm vic trong cc ngnh kinh t quc dn. Ngun lao ng c th hin trn hai mt: S lng (tng s ngi trong tui lao ng v thi gian lm vic c th huy ng c) Cht lng: trnh chuyn mn, tay ngh (tr 166 lc), sc khe (th lc).

2.2. Cc nhn t nh hng ti s lng lao ng

Dn s: qui m v c cu dn s quyt nh qui

m v c cu ca ngun lao ng. Cc yu t nh hng n s bin ng dn s: phong tc, tp qun, trnh pht trin kinh t, mc chm sc y t v chnh sch ca tng nc i vi vn khuyn khch hoc hn ch t l tng dn s. T l tham gia lc lng lao ng. Tht nghip v t l tht nghip Thi gian lao ng: xu hng chung ca cc nc l thi gian lm vic s gim i, nng sut s tng ln 167 khi trnh pht trin kinh t c nng cao.

2.3. Cc nhn t nh hng ti cht lng lao ng

Gio dc v vic ci thin cht lng lao ng:

o

o o

Tt c cc dng hc tp ca con ngi nhm nng cao kin thc v k nng ca con ngi trong sut c cuc i. Gio dc gip: Tng tch ly vn con ngi Lc lng lao ng c trnh v k nng nng sut lao ng tng (l ng lc tng trng nhanh v bn vng) Cung cp kin thc v thng tin (c bit l ph n trong vn chm sc sc khe, dinh dng ...)

Dch v y t, chm sc sc khe v ci thin cht

lng lao ng. Tc phong cng nghip, tnh k lut ca ngi lao 168 ng v cht lng lao ng.

3. Tnh hnh dn s trn th gii hin nay

Mc tng dn s: trc y cn c 1750 nm c
480 triu ngi, cn ngy nay ch cn c 5 nm l c th thm con s ny. C cu dn s th gii: o 1/4 dn s th gii sng cc vng pht trin. o 3/4 dn s sng cc vng km pht trin (LDCs) Thay i v tui th dn s: ngy cng tng c DCs v LDCs; chnh lch v tui th gia hai 169 khi nc ny ngy cng gim.

 C cu tui th v c cu s ngi ph thuc kinh

t: S dn < 15 tui LDCs khong 40%; DCs ch c 21%. o S ngi sng ph thuc LDCs l 30 50%; DCs ch c 18 21%. * C s gii thch thc trng tng dn s th gii: Tng dn s ca mt nc c nhiu nguyn nhn: - Tng t nhin - Tng c hc. Tng dn s th gii ch c th gii thch bng nguyn nhn tng t nhin.
o
170

4. Hc thuyt v s chuyn tip nhn khu (thuyt thay dn s qua 3 giai on)
(i) Giai on 1: Trc cch mng cng nghip (1780 1840). Cc nc ang trong giai on truyn thng. Tc tng dn s chm hoc n nh. (ii) Giai on 2: Cch mng cng nghip xy ra. Tc tng dn s t nhin cao. Giai on hai nh du bc chuyn tip thi k nhn khu: chuyn t giai on dn s tng trng chm sang giai on dn s tng nhanh. (iii) Giai on 3: Giai on c mc thu nhp cao. Tc tng dn s chm
171

 Cc nc ang pht trin cng tri qua ba giai on

ging cc nc pht trin, tuy nhin: - Mt s nc t giai on 3 ca qu trnh chuyn tip nhn khu (tc tng dn s < 2%/nm) nh: Hngkng, i loan, Korea, ... - Mt s nc vn ang giai on 2 ca qu trnh chuyn tip nhn khu (tc tng dn s > 2,5%/nm) nh cc nc chu Phi.

172

5. Thuyt tng quan dn s vi tng trng kinh t ca Malthus (ci by dn s ca Malthus) ng cho rng: c mi quan h cht ch gia gia
tng dn s v tng trng kinh t. Quan im tng trng kinh t ca ng l: sn lng lng thc to ra tng theo cp s cng, dn s tng theo cp s nhn sn lng lng thc/u ngi gim theo thi gian ngho i Dn s l mt trong nhng cn tr ca qu trnh pht trin kinh t phi gim tc tng dn s. Nguyn nhn: do nng sut cn bin theo lao ng gim, nn c sau 30 nm (40 nm), dn s tng gp i trong khi lng thc tng theo t l nh. Bn cng ha l qui lut tt yu phi gim 173 tng dn s bng mi cch.

6. Cc quan im khc nhau v tng trng dn s v pht trin kinh t

Quan im 1: Tng dn s khng phi l mt vn

thc s ca km pht trin. Quan im 2: Tng dn s l mt vn thc s ca km pht trin.

174

Quan im 1: Tng dn s khng phi l mt vn thc s ca km pht trin

(i) Km pht trin l do: Thiu chin lc pht trin ng n v hiu qu. S bt bnh ng trong vic s dng cc ngun lc khan him ca th gii gia cc nc pht trin v ang pht trin. (Cc nc DCs chim cha n 25% dn s th gii, nhng li s dng ht gn 80% cc ngun lc th gii). S phn b dn s gia cc khu vc khc nhau. (ii) Tng dn s LDCs lm cho cc nc DCs lo lng v quyn li v trt t thng tr th gii ca nhng ngi giu v ngi da trng, cc nc DCs v cc t chc quc t ti tr cho cc chng trnh k hoch 175 ha gia nh.

(iii) Tng dn s l iu ng mong mun Tng dn s cc nc Th ba s kch thch pht trin kinh t. Tng dn s ca LDCs gip cho cc nc DCs pht trin trong qu trnh pht trin kinh t ca h (to ngun nhn lc r, tng th trng cho DCs). (iv) 3 lun im phi kinh t: Tng dn s l iu ng mong mun : Bo v bin gii, vng lnh th. Tng quyn lc v chnh tr v qun s. Duy tr qui m gia nh (tn gio, sc tc, thiu 176 s)

Quan im 2: Tng dn s l mt vn thc s ca km pht trin

Tng dn s va l nguyn nhn, va l kt qu

ca km pht trin. L nguyn nhn ca ngho i, mc sng thp, suy dinh dng v m au n nh hay gim t l tng dn s l vn cp bch hin nay. Gii quyt vn dn s t nhiu pha: V m: k hoch ha dn s v gio dc, tng pht trin y t; thc y chuyn giao cng ngh y hc. Vi m: Khng tr gi v u tin cho chi tiu nui tr nh; Ci thin a v x hi v c hi vic lm 177 cho ngi ph n; Tng dch v bo him tui gi.

7. C cu vic lm v th trng lao ng cc nc ang pht trin

7.1. Tht nghip cc nc ang pht trin Tht nghip l nhng ngi trong tui lao ng nhng khng c vic lm, mong mun c vic lm v ang tm kim vic lm. Tht nghip hu hnh: Lao ng thnh th, mi vo ngh (tht nghip hon ton), lao ng nng thn theo ma v (bn tht nghip ) Tht nghip tr hnh (thiu vic lm/bn tht nghip): c vic lm khu vc nng thn hay thnh th khng chnh thc nhng nng sut rt thp, ng gp rt t hoc khng ng k vo pht trin sn xut (l mt trong nhng c trng c bn ca nn kinh t nng nghip, chm pht trin). 178

 Tht nghip v hnh: ch yu l ph n (tht

nghip hon ton), v tht nghip tr hnh (lao ng nng thn v lao ng thnh th khng chnh thc) cc nc ang pht trin, t l tht nghip cha phn nh ng s thc v ngun lao ng cha s dng ht. S ngi ngho chim t l tht nghip rt nh v khi tht nghip, h c gng khng thi gian ko di. Do khng c ngun lc d tr nn h phi chp nhn mi vic nu c.
179

7.2 c trng c bn ca th trng lao ng LDCs

Lao ng trong nng nghip chim t trng ln.

Mc phn b li lc lng lao ng din ra nhanh hn chm ph thuc nhiu vo mc pht trin ca nn kinh t. S ngi t lm vic cn chim a s. Th trng lao ng b phn mng: cc nc LDCs
c s chnh lch rt ng k v mc tin lng v cc iu kin lao ng gia khu vc thnh th v nng thn; gia khu vc chnh thc v phi chnh thc nn th trng lao ng b phn mng v l s tp hp ca cc th trng. Mi th trng c c ch vn ng khc nhau, kh nng chuyn i vic lm gia cc th trng 180 ny l rt kh khn

7.3. C cu th trng lao ng LDCs

(i) Th trng lao ng khu vc thnh th chnh thc: Bao gm: cc t chc (n v) kinh t c qui m tng i ln v hot ng nhiu lnh vc sn xut (cng nghip, xy dng); dch v (ngn hng, bo him, gio dc, y t, du lch ...) v lnh vc qun l. c im: - Hot ng theo qui lut l v quy nh ca nh nc (qui nh v tin lng, an ton lao ng, n b cho ngi lao ng ...); c nh nc h tr, thc hin y ngha v vi nh nc. 181

- D dng tip cn vi cc ngun lc, c c cu t chc tng i hon chnh. - L ni mi ngi u thch lm vic do lng cao, vic lm n nh (do vy lun c dng ngi lao ng cha c vic lm). - Tin lng tr cho ngi lao ng c xu hng ln hn tin lng cn bng th trng (lao ng c chuyn mn, trnh cao, c tay ngh k nng)...

182

(ii) Th trng lao ng khu vc thnh th phi chnh thc:

Bao gm: nhng cc t chc (n v) c quy m

nh hoc rt nh, hot ng rt a dng. c im: - a im kinh doanh cht hp, hay di ng (h tng c s cho sn xut kinh doanh yu km). - Vn u t nh, trang b k thut n gin (km), hot ng do mt hoc mt nhm c nhn iu hnh (d tham gia v rt lui). - Sn phm a dng, thng khng m bo cht lng (d thay i). - Khng ph thuc vo cc c s ti chnh chnh thc v vn vay vn. 183

- Khng nm trong tm theo di ca c quan thng k v chu s qun l iu hnh trc tip ca nh nc. Vic lm v th trng lao ng: - To vic lm cho nhng ngi di c t nng thn ra thnh th; To vic lm cho ngi lao ng vn t, khng c trnh chuyn mn. - Cung cp nhiu vic lm, nhng tin cng thp. Th trng lao ng c khuynh hng trng thi cn bng. - Mc tin cng thp nhng thu nhp trung bnh vn cao hn khu vc nng thn v thp hn khu vc chnh thc. - Khu vc phi chnh thc l khu vc quan trng to vic lm cho ngi lao ng.
184

 Vit nam, khu vc khng chnh thc c ba loi

hnh: - Loi hnh lao ng n l: bn hng vt, hng rong, ct tc, p xch l,... Lao ng l dn ngho, thiu vn, khng c o to, cng vic n gin, d lm, thu nhp thp, bp bnh v khng n nh, ch sng hng ngy. - Loi hnh hot ng mang tnh tp th: t chc theo nhm, vn u t t, phng tin hot ng c trang b s si. Qui m hot ng l h gia nh hoc mt s ngi gp vn cng t chc hot ng.
- Nhu cu vn nhiu hay t ph thuc vo ngnh ngh kinh doanh. - Lao ng c hiu bit, chuyn mn, ngh nghip nn 185 c tch ly.

- Loi hnh l nhng n v kinh t: hot ng vt ra ngoi phm vi gia nh, tnh t chc v hch ton trong kinh doanh cht ch hn. + Vn u t ln hn, trang b k thut v kinh doanh n nh, c hiu qu. Lao ng phi c kin thc chuyn mn. Vit nam, t l lao ng khu vc ny l 40 45% pha Bc, 45 50 % pha Nam.
186

(iii) Th trng lao ng khu vc nng thn

Vic lm ch yu l nng nghip, vic lm phi nng

nghip (cng nghip ch bin, dch v...) chim t l nh. c im: - Kinh t h gia nh (lm vic trong phm vi gia nh), khng c tin cng, mi ngi ng gp cng sc vo sn lng ca gia nh. - Vn tn ti th trng lao ng lm thu theo ma v (do gia nh ng ngi v thiu t trng trt). - Lao ngc trao i gia cc h cc thi im khc nhau, thu nhp l tin cng hoc hin vt; nhng thu nhp thp nht trong ba th trng lao ng. - Ngi nng dn cn tham gia cc hot ng phi nng 187 nghip khc: bun bn, dch v, th cng.

8. Mt s gii php (chnh sch kinh t) cho vn cng n vic lm

8.1. M hnh c in: Mc lng v cng n vic lm c xc nh bi qui lut cung cu (ng thi vi tt c cc loi gi v tt c cc cch s dng yu t sn xut trong nn kinh t). Mc tin lng linh hot (t iu chnh theo qui lut cung cu) Khng bao gi xy ra tht nghip (khng t nguyn) trong nn kinh t (nn kinh t lun t mc ton dng nhn cng hay mc sn lng tim nng). Lao ngc trao i gia cc h cc thi im khc nhau, thu nhp l tin cng hoc hin vt; nhng thu nhp thp nht trong ba th trng lao 188 ng.

 Cu v lao ng: nh sn xut s thu thm lao

ng cho n khi MPL x P w Cung v lao ng: cc c nhn s cung ng lao ng trn nguyn tc: ti a ha tha dng (gia lm vic v ngh ngi theo tha dng cn bin tng i). * Hn ch ca m hnh i vi LDCs Khng phn nh c thc trng v mc lng v cng n vic lm th gii th Ba. Tuy nhin, mc lng gi nh im cn bng do th trng xc nh l mt trong nhng khi nim ng vai tr nh mt nh hng chnh sch mang tnh phn tch hu ch.
189

8.2. M hnh Keynes

Tp trung vo tng tng cu ca nn kinh t bng

cc chnh sch can thip ca chnh ph: tng chi tiu trc tip ca chnh ph hoc khuyn khch u t t nhn mt cch gin tip. Sn lng thc t ph thuc vo tng cu. Mc sn lng v mc cng n vic lm ca nn kinh t c mi quan h t l thun vi nhau. Y cng cao th s cng n vic lm cng tng (thng qua hm sn xut).
190

* Hn ch ca m hnh:
(i) cc nc LDCs, kh khn c bn trong vic tng sn lng v to thm cng n vic lm khng phi l mc tng cu khng cao, m l do nhng hn ch v mt c cu v th ch i vi pha tng cung.
cc nc LDCs, do cung b hn ch, tng chi tiu ca chnh ph nhm lm tng tng cu s lm thm ht ngn sch, gi c leo thang v lm pht trin min.

(ii) Nhng iu kin v cung lao ng cc nc

LDCs: vic tng tng cu to thm cng n vic lm thnh th s thu ht thm lao ng t nng thn ra thnh th lm cho tnh trng tht nghip thnh th tng nhanh hn.
Cc chnh sch ca Keynes nhm tng sn lng v to thm cng n vic lm thc ra li c th lm gim ton b mc cng n vic lm v sn lng quc dn. 191

8.3. M hnh tn c in (i) Xem xt mi quan h gia tch ly vn, mc tng sn lng cng nghip v to cng n vic lm. Tc tng sn lng quc dn v cng n vic lm c ti a ha bng cch ti a ha mc tit kim v u t. Tng trng kinh t l kt qu tng hp gia tit kim (mc tch ly vn) v t l vn/sn lng. Tng tit kim v thu ngoi t thc hin cc d n u t ln vo khu cng nghip thnh th ang ngy cng pht trin.
192

* Hn ch ca m hnh:
Trong thc t, nhiu nc LDCs c tc tng sn

lng cng nghip tng i cao, nhng tc tng cng n vic lm li tt hu kh xa hoc khng tng do tc tng nng sut lao ng. Cc m hnh kinh t c trng ca cc nc pht trin v tch ly vn v tng trng cng nh cc loi chnh sch kinh t do cc m hnh a ra thng khin cho sn lng tng nhanh, nhng li khng to thm cng n vic lm.
193

(ii) M hnh khuyn khch gi: Cng ngh ph hp v nhng bp mo v gi nhn t

Cc nh sn xut (hng v nng trang) lun tm mi cch ti thiu ha chi ph sn xut vi nhiu phng thc sn xut khc nhau (kt hp vn v lao ng sao cho chi ph nh nht). Nu gi vn cao th s dng nhiu lao ng. Nu gi lao ng cao th s dng nhiu vn. Thc t cc nc LDCs u c ngun lao ng di do, vn t nhng ngi ta li thy cc k thut sn xut (trong nng nghip v cng nghip) u mang tnh c kh ha cao v s dng nhiu vn.
194

 Theo trng phi khuyn khch gi, cc loi gi yu

t b bp mo: mc gi thc t trn th trng khng phn nh ng cc gi tr khan him thc s ca yu t sn xut s khuyn khch cc phng thc sn xut s dng nhiu vn khng ph hp v khng cn thit trong lnh vc cng nghip v nng nghip, to nn gi tr oca chng. Trn th trng, gi lao ng cao hn gi vn do cc chnh sch v qui nh ca chinh ph. Phi c chnh sch iu chnh li gi c cho ph hp nhm to thm cng n vic lm: h thp gi 195 tng i ca lao ng; tng gi vn.

9. M hnh di c ca Harris - Todaro

Ngi di c hon ton t quyt nh v vic di c ca

mnh da trn hai yu t c bn: Mc chnh lch d kin v tin lng gia khu vc nng thn v thnh th. Nhng cn nhc hp l v kinh t (ti chnh, tm l ...) S lng ngi di c ti thi im t no l mt hm s ph thuc vo mc chnh lch tin lng gia thnh th v nng thn: Mt = f(Wu , Wr) = h (pWu - Wr) 196

* S lng ngi di c ph thuc vo: - Chnh lch tin lng thnh th v nng thn - T l tht nghip thnh th. - Mc hng ng ca nhng ngi c kh nng di c trc nhng c hi ang n vi h.

197

* Mt s tc ng ca chnh sch
To cng n vic lm cho thnh th khng phi l

mt gii php y cho vn tht nghip thnh th. M rng gio dc mt cch thiu cn nhc v tn km s khin cho tnh trng di c v tht nghip tr nn trm trng hn. Cc chnh sch tr gi cho lng bng v hnh thc nh gi truyn thng theo nhn t khan him c th li c tc dng tiu cc.
198

* Chnh sch ton din v cng n vic lm

To ra mt s cn bng ph hp v kinh t gia nng

thn v thnh th. Pht trin ton din khu vc nng thn, pht trin mnh cc ngnh sn xut quy m nh trn ton vng nng thn v hng hot ng kinh t cng nh nhng khon u t x hi vo vic tng thm thu nhp cho cc vng nng thn. M rng cc ngnh sn xut quy m nh, s dng nhiu lao ng. Loi tr nhng bp mo v gi nhn t: loi b cc khon tr cp vn v tng lng thnh th. La chn cng ngh sn xut ph hp s dng nhiu lao ng. 199 iu chnh mi lin h trc tip gia gio dc v cng n vic lm.

Chng 8
Ngun vn vi pht trin u t trc tip nc ngoi

200

1. Vn u t
1.1. Khi nim vn u t: Vn u t l chi ph b p hao mn ti sn v tng thm khi lng ti sn mi. I = DP + I DP: phn thay th ti sn c nh b hao mn I: phn u t thun tu. 1.2. Phn loi vn u t: - u t cho ti sn sn xut. - u t cho ti sn phi sn xut.
201

2. Hot ng u t
2.1. Khi nim: hot ng u t l vic s dng vn u t phc hi nng lc sn xut v to ra nng lc sn xut mi, l qu trnh chuyn ha vn thnh cc ti sn phc v cho qu trnh sn xut. 2.2. Cc hnh thc ca hot ng u t: u t trc tip: l hot ng u t m ngi c vn tham gia trc tip vo qu trnh hot ng v qun l u t. u t gin tip: l hot ng u t m ngi c vn khng trc tip tham gia vo qu trnh hot ng 202 v qun l u t.

3. Cc yu t tc ng n nhu cu u t: Chu k kinh doanh. Li sut kinh doanh. Thu thu nhp ca cng ty. Mi trng u t. 4. Ngun vn u t: Ngun vn u t trong nc: o Tit kim ca chnh ph. o Tit kim ca cc cng ty. o Tit kim ca dn c. Ngun vn u t nc ngoi: Cc ngun ti chnh nc ngoi thng vo di hai hnh thc: o u t t nhn nc ngoi o Ti tr nc ngoi (tr gip pht trin cng cng). 203

u t t nhn nc ngoi: phn ln l u t trc tip nc ngoi (FDI) ca cc cng ty a quc gia, c tr s cc nc pht trin v vn lu chuyn vo cc nc ang pht trin thng qua cc ngn hng t nhn quc t.

204

5. u t trc tip nc ngoi

5.1. Khi nim: L ngun vn u t ca t nhn nc ngoi i vi cc nc ang pht trin, l ngun vn c ngha quan trng vi pht trin kinh t. FDI cung cp: ngun vn, chuyn giao cng ngh, o to cn b k thut, tm kim v n nh th trng tiu th, bo ton v pht trin vn. Nu thu ht c ngun vn ny s gim c gnh n nc ngoi i vi cc nc LDCs.

205

5.2. FDI v cc lin hp a quc gia (MNCs) i) Khi nim: MNCs l nhng cng ty, doanh nghip ang kim tra v kim sot cc hot ng kinh doanh trn phm vi khng phi ca mt nc. MNCs l nhng t chc kinh doanh ch khng phi l t chc pht trin. ii) Mc ch ca MNCs: ti a ha thu nhp t vn. Tp trung vo cc khu vc v cc nc m doanh thu ti chnh cao nht v c an ton cho vn u t cao nht.
206

iii) Vai tr ca MNCs trong FDI: Mc d MNCs khng quan tm ti pht trin ca nhng nc h u t, song MNCs li trc tip nh hng ti nhng vn pht trin (di chuyn lao ng, tng lng, chuyn giao cng ngh v.v.) MNCs tc ng bng cch: a vn vo. Xy dng nh my a phng cho LDCs. Chuyn giao cng ngh sn xut, thay i th hiu ngi tiu dng, thay i cch sng dn bn x, nng cp dch v qun l, a dng ha kinh doanh: cnh tranh, c quyn th trng, pht trin qung co. 207

iv) Vai tr ca MNCs trong thng mi quc t v xu hng ton cu ha: C vai tr ln i vi th trng v pht trin kinh t ca cc nc c cc chi nhnh ca MNCs hot ng: ch yu h chim th trng c quyn thiu s ca cc nc. LDCs thng c quy m kinh doanh nh, s hin din ca MNCs LDCs thng quan trng hn i vi DCs.

208

* MNCs LDCs: MNCs gia nhp vo LDCs trong cc lnh vc khc nhau qua cc thi k. Lc u: tp trung vo cng nghip sn xut sn phm th, hoc cc chi tit ca mt thnh phm nh: du, nguyn liu, nng nghip xut khu hoc sn xut thc n. Hin nay: m rng hn vo cng nghip ch bin. Chng chim khong 28% FDI LDCs, y l phn rt quan trng. Du la 40% v khai thc m 9%.

209

5.2. Nguyn nhn nh hng ca MNCs i vi cc nc LDCs

Quy m ln: MNCs c sc mnh kinh t rt ln, thm ch vi c cc quc gia pht trin. Hot ng sn xut kinh doanh trn th gii c xu th b cc cng ty m kim sot tp trung. H l cng ty chnh y mnh thng mi quc t v xu th ton cu ha: MNCs c vai tr ln i vi th trng v pht trin kinh t ca cc nc c cc chi nhnh ca MNCs hot ng, ch yu h chim th trng c quyn thiu s ca cc nc.
210

5.3. u nhc im ca FDI i vi qu trnh pht trin ca LDCs

u im:

Nhc im:

211

6. Ti tr nc ngoi cho cc nc LDCs 6.1. Khi nim: Ti tr nc ngoi l lu chuyn vn vo LDCs vi mc ch khng phi kinh doanh. C nhiu u i (li sut thp, thi gian hon n di). Ngoi ra cn c ti tr v qun s. * Mc ch: Thit lp quan h trong cc lnh vc chnh tr, qun s, v kinh t. M ng cho vn t nhn (FDI) tm ni u t thun li v c mc li cao.
212

6.2. Cc hnh thc ti tr (i) Vin tr pht trin chnh thc (ODA) * Mc ch: l ngun ti chnh do cc c quan chnh thc (chnh quyn nh nc hay a phng) ca mt nc hoc mt t chc quc t vin tr cho cc nc LDCs nhm thc y s pht trin kinh t v phc li x hi ca nc ny. * LDCs nhn ti tr do hn ch v: Kinh t: thiu vn, cng ngh, gii quyt kh khn v hng ha tiu dng do cc nc c nn kinh t suy thoi v mc sng ca dn qu thp. Chnh tr, qun s, v x hi. 213

 Mc d lng ti tr ca cc nc DCs cho cc nc LDCs trong thi gian qua tng ln, song cc khu vc nhn ti tr phn b khng u gia cc vng, cc chu lc v cc nc. * Ngun vn ODA bao gm ca cc nc: DCs chim i b phn (85%) Nc Nga v cc nc ng u (10%) Cc nc rp c du m (5%). * Phng thc thc hin: song phng (80%) v a phng (20%) thng qua cc t chc quc t nh UNDP, UNICEF, IMF, WB, ADB, OPEC.
214

* Ni dung vin tr ODA gm: Vin tr khng hon li: chim 25% tng vn ODA. Hp tc k thut. Cho vay u i: khng li sut, li sut u i. Gn y ch yu c u t vo cc d n cho gio dc, y t v giao thng.

215

(ii) Vin tr ca cc t chc phi chnh ph (NGOs) L vin tr khng hon li. p ng nhn o: cung cp thuc men, ch , lng thc cho cc nn nhn thin tai. Cc chng trnh pht trin di hn, cc d n tn dng, cung cp nc sch nng thn, cung cp dinh dng, v sc khe ban u v.v)

216

Chng 9
Ngoi thng vi pht trin

217

1. Mi quan h gia ngoi thng v pht trin kinh t

Hot ng kinh t i ngoi ca mt nc bao gm ba ni dung c bn: Hot ng ngoi thng: xut - nhp khu hng ha.

Hot ng hp tc: hp tc u t v hp tc khoa hc - cng ngh.

Hot ng du lch - dch v: vn ti, bo him, ngn hng v hot ng du lch.
218

1.1. Vai tr ca ngoi thng vi pht trin

Thng mi quc t thng c nh gi cao trong lch s pht trin th gii th Ba. Xut khu sn phm th tng chim mt t l ln trong tng trng ca GNP i vi nhiu quc gia. Mt s nc nh: 25% - 40% ca GNP l do xut khu sn phm th nh c ph, ng, du la mang li. OPEC: c ti 70% thu nhp quc dn (NI) ca h l t xut khu du th. NICs: thu nhiu ngoi t t ngoi thng.
219

 Thng mi, ti chnh quc t cn hiu rng hn.

l s giao lu hng ha, dch v v ngun ti chnh gia cc nc. Nh thng mi, mi nc c kh nng tng: Chuyn giao cng ngh sn xut. Tng kh nng tiu dng ca mi nc. To iu kin giao lu v t chc, th ch, gio dc, sc khe, v h thng x gia cc nc. Ba chin lc pht trin: Chin lc xut khu sn phm th. Chin lc sn xut phc v tiu dng ni a (thay th hng nhp khu) Chin lc hng ngoi.
220

* Vai tr ca ngoi thng vi pht trin Thc y tng trng kinh t: tng kh nng tiu dng ca mi nc, tng tng sn phm th gii, s dng hiu qu hn cc ngun lc khan him v phn phi u hn cho th gii. y mnh s cn bng gi trong nc v quc t, tng thu nhp thc t cho cc nc nng nghip tham gia ngoi thng. S dng li th so snh ca cc nc gip cc nc pht trin. T do ho thng mi gip ti a ho ca ci mi nc (gip xc nh X-M bao nhiu ti a ha 221 ca ci)

1.2. c im ngoi thng ca LDCs (i) Ngoi thng ca LDCs thng khng n nh do: Xut khu ca LDCs ph thuc ln vo cu ca nc nhp. Xut khu sn phm th thng khng n nh, gp nhiu ri ro do cung cu v chng t co gin theo gi. (ii) Nhp khu (siu) ca LDCs thng tng nhanh nn: thng mi ca LDCs lun trong tnh trng thm ht dn n thm ht cn cn thanh ton quc t.
222

Tnh trng n v vay tr n do LDCs ch yu nhp hng t liu sn xut l hng c thi gian hon vn chm. N tng lm gim tc pht trin ca nhiu nc LDCs. (iii) c bit nhng nm 80s, LDCs : Tng nhp siu. Tng thm ht ngn sch nn dn n tng n nc ngoi cng mt lc vi tng nhp siu. Tnh trng dn n gim tc pht trin 223 kinh t ca cc nc LDCs.

1.3. Nm vn c bn ca mi quan h ngoi thng vi pht trin

a. b. Thng mi quc t nh hng nh th no ti tc , c cu tng trng kinh t LDCs (l ng lc tng trng kinh t?) Thng mi thay i phn phi thu nhp v ca ci trong v gia cc nc ra sao? Cng bng hay khng cng bng? Ai c li? Trong iu kin no th ngoi thng gp phn gip LDCs pht trin? Bn thn cc nc LDCs c kh nng quyt nh h xut v nhp bao nhiu khng? Da vo kinh nghim cc nc th LDCs nn thc hin chin lc m hay ng ca; t do bun bn, tng giao dch ngun tI chnh v nhn lc, cng 224 ngh v.v bng cch no? Bng cc lin kt no?

c.
d.

e.

2. Thc trng thng mi quc t ca DCs v LDCs

Mc ng gp ca X-M vo tng trng kinh t cc nc rt khc nhau. Thng mi quc t tng mnh trong nhng nm 1965 - 1980. Sau 1980 gim mnh do: Suy thoi quc t nm 1980 - 1983 Gi la M tng nhanh lm thng mi gim mnh. Gi hng ha xut ca LDCs gim mnh Tng hng ro mu dch ca DCs. 225 Khng hong n ko di ca LDCs.

T trng gi tr xut khu rng ca cc nc Nc DCs LDCs Cc nc XHCN c 1970 71,9% 17,6% 10,5% 1990 74,7% 17,8% 7,5%

226

Cc nc NICs thnh cng trong ngoi thng. Tng xut khu. Tng t trng xut khu trong GNP. Tng t trng xut khu sn phm cng nghip ch bin trong tng xut khu. Mc xut nhp khu cc mt hng ch bin v sn phm th khc nhau. Nc DCs, ch c khong 10% xut khu trong GDP. Nc LDCs th c khong 20-30% thu nhp xut khu trong GDP. 227

Ch s gi xut - nhp (Px/PM) gim trong nhng nm 80 gy ra thit hi khong 2,5 t la hng nm cho LDCs. Tnh trng ny xy ra trong sut thp k qua lm cho cn bng thng mi ca nhng nc ny gim mnh. (1981: 55,8 t ; 1991: 1,9 t ). T s gi sn phm th trn sn phm ch bin (Pt/ Pc) gim lm cho nhng nc xut khu sn phm ch bin tng kim ngch thng mi (trong c n228 c NICs).

3. L thuyt ngoi thng

Cc l thuyt ngoi thng ch yu da vo li th ca nc xut so vi nc nhp: L thuyt v li th tuyt i ca ngoi thng: chi ph sn xut ti nc xut thp hn so vi chi ph sn xut ti nc nhp. L thuyt v li th tng i ca ngoi thng: chi ph sn xut tng i ca nc xut nh hn so vi nc nhp.
229

 L thuyt da vo s d tha v chi ph

thp v mt s loi u vo.

y l s pht trin hn na ca hai l thuyt trn. Khi mt u vo no d tha th cc u vo khc s tng i t hn so vi chng. V vy nc nn sn xut cc sn phm c chi ph u vo thp, d tha to sn xut xut khu, ginh li th trn th trng quc t. Tnh cnh tranh ca sn phm to ra s cao hn. V d: Nu d tha lao ng th xut khu sn phm s dng nhiu lao ng. Nu d tha vn th xut khu sn phm s dng nhiu vn.
230

4. Chin lc pht trin ngoi thng ca cc nc LDCs

4.1. y mnh xut khu sn phm th Ni dung: da vo ngun ti nguyn c sn, tng xut khu da vo tng sn xut cc sn phm s cp (nng nghip, khai thc du th, qung, than v.v) iu kin: nc to cn c ngun ti nguyn u i c th khai thc sn phm th. Tc ng ca xut khu sn phm th: To iu kin pht trin kinh t theo chiu rng v s thay i c cu c nn kinh t. Tng tch ly, gii quyt mt s kh khn v 231 ngoi t, tng thu nhp quc dn, to cng n vic lm.

 Tr ngi: Cung - cu khng n nh: ph thuc vo thi tit;

cu v sn phm th tng chm hn so vi mc tng thu nhp v do khoa hc cng ngh tin b, nhiu mt hng nhn to ra i thay th sn phm th nn thu nhp khng n nh. Gi c sn phm th c xu hng gim so vi hng cng ngh (gim 0,65% so vi sn phm cng ngh).

232

 Bin php khc phc c th: Cn tng thu quan, quota xut khu, lin kt cc

nc xut gi gi, to kho m iu tit gi. Gii php 'Trt t kinh t quc t mi' do LHQ a ra vo nm 1974 gi tt l NIEO - ku gi thnh lp cc t chc m cc thnh vin tham gia c kh nng khng ch c gi trn th trng th gii bng cch hn ch sn lng cung do c th tng hoc n nh gi. Gii php "Kho m d tr quc t": thnh lp mt qu chung gia cc nc xut nhp khu mua hng ha d tr nhm n nh gi ca mt s mt hng (18 mt hng nng nghip v khai 233 khong).

4.2. Sn xut hng ha phc v tiu dng ni a (sn xut thay th hng nhp khu)
Ni dung: y mnh sn xut nhng mt hng

hin nay ang l hng nhp p ng th trng hng ha ni a. iu kin: Th trng ni a ln (dn s ln), ngnh cng nghip trong nc phi c tim nng pht trin to iu kin thu ht vn v cng ngh ca cc nh u t trong v ngoi nc, phi c chnh sch bo h ca chnh ph i vi cc ngnh cn non tr.
234

 Bin php c th:

S dng hng ro bo h mu dch (thu, quota

nhp khu) lc u tr gip sn xut trong nc. iu chnh t gi hi oi c li cho sn xut phc v ni a (nng gi ng tin ni a). Tha hip, lin kt kinh t chuyn giao cng ngh, lin doanh sn xut trong nc; ni a ha dn sn phm thay th nhp khu v ni lng dn hng ro bo h hng ni cnh tranh vi hng ngoi ngay trn th trng ni a.
235

 Hn ch ca chin lc ny:

Gim kh nng cnh tranh ca cc ngnh trong nc do c bo h. Trn lu thu, v nhiu hin tng tiu cc do bo h bng thu. Hn ch xu hng cng nghip ha t nc do ch tp trung u t vo mt s ngnh. Tng n nc ngoi do sn phm ca cc ngnh bo h khng c kh nng cnh tranh v tiu th trn th trng th gii.
236

4.3. Sn xut hng ngoi

Ni dung: Pht trin sn xut trong nc vi mc

ch hng ti xut khu, p ng th trng quc t. c bit l cc mt hng cng nghip ch bin. iu kin: Th trng ni a nh hoc cung cp (bo ha), c kh nng xy dng tim lc sn xut trong nc c th cnh tranh trn th trng quc t, cc chnh sch kinh t ca nc u phc v cho pht trin m rng kinh doanh quc t.
237

 Tc ng sn xut hng ngoi: Tng thu ngoi t;

tng GNP, cng nghip trong nc c kh nng cnh tranh quc t. Bin php c th: Gim gi ng tin trong nc (ph gi nh k); t do ha thng mi; tr cp hoc bo h xut khu trong thi gian u.

238

5. c im xut khu ca cc nc LDCs

Moises Syrquin v Hollis Chenery nhn thy rng khi thu nhp bnh qun u ngi tng t khong 300$ n 4.000$ (gi ca nm 1980), t trong trung bnh ca xut khu trong GDP tng t 15 n 21%. T trng xut khu b nh hng bi: ln ca mi nc nh hng n t trng ny. Ngun lc ca cc nc LDCs gii thch r nhng mt hng m h xut khu.

239

 ln ca mi nc:

Nhng nc c dn s < 25 triu ngi v thu nhp

u ngi 700$, xut khu hng ha v dch v chim khong 25% ca GDP. Nhng nc c dn s ln hn vi cng mc thu nhp th t l ny l 15%. Nhng nc ln thng xut khu chim mt t trng nh hn trong tng sn lng bi v th trng rng ln ca h c th tiu th nhng sn phm cng nghip mt cch kinh t hn, v h c xu hng a dng ha cc ngun lc hn sn xut nhiu 240 chng loi hng ha hn.

 Nhng nc rt ln nh Trung quc, n , Brazil v

Pakistan xut khu chim mt t trng nh trong GDP, t 6 -14%. Cc nc du la xut khu nhiu hn: 21% GDP i vi Nigiria, v 55% i vi Lybia, thm ch trong c thi k ca gi du la thp. Nhng nc khng xut khu du la nh hn c xut khu chim t trng trong GDP rt khc nhau: 8% GDP - Tanzania, 12% GDP - Ethiopia (khong sn); v 17% - Colombia. Nam Triu tin: 40% GDP ch yu l xut khu sn phm cng nghip. Malayxia xut khu cc sn phm th v ch to, lp rp.
241

 Ngun lc ca cc nc gip gii thch r nhng

mt hng m h xut khu: Ngun ti nguyn thin nhin: Vng vnh Ba t v nhng nc giu du la xut khu du la. Zambia, Zaire, Chile, v Peru xut khu ng. Jamaica xut khu qung bxit v alumina. Malayxia, Ghana xut khu g. Kh hu nhit i l nhn t gii thch v xut khu thc phm: c ph, da chui, du thc vt, 242 cc vt liu th nh cao su, bng.

 S d tha lao ng gii thch v nhng mt hng

xut khu theo ma v, nhng mt hng s dng nhiu lao ng nh may mt, linh kin in t. Do thiu t bn (t bn vn vt cht v t bn con ngi) nn nhng nc LDCs phi nhp khu nhng mt hng s dng nhiu t bn (thit b mymc, cc sn phm trung gian v ha hc, xng du, v cng nghip luyn kim).

243

Chng
Pht trin kinh t Vit nam

244

245