NGHIN CU NH TNH XC NH NGUYN NHN KHNG S DNG MUI I-T V NGH MT S GII PHP C TH NHM NNG CAO S DNG

G MUI I-T TI NG BNG SNG CU LONG

Hong Kim c, Nguyn Minh Hng Cao Vn Trung v CS Bnh vin Ni tit Trung ng. 1. t vn Hot ng phng chng cc ri lon thiu i-t (CRLTI) c trin khai ti cc tnh ng bng sng Cu Long t u nm 1995. Trong nhng nm qua, Chng trnh Quc gia PCCRLTI, S Y t, Trung tm Y t d phng cc tnh t c nhng thnh tu ng k trong cng tc phng chng CRLTI nh iu tra xc nh c tnh trng thiu i-t trong khu vc, tuyn truyn nng cao nhn thc ca ngi dn v tc hi ca thiu i-t v li ch ca vic s dng mui it, thc y vic hnh thnh mng li sn xut v cung ng mui it, xy dng v duy tr h thng gim st mui it,...gp phn nng cao t l s dng mui i-t v ci thin thu nhp i-t ca nhn dn trong khu vc trong nhng nm qua. Nm 1997, t l h gia nh trong khu vc ng bng sng Cu Long mi ch t gn 50%, mc i-t niu trung v dao ng 2 - 3 mcg/dl. Nm 2000, t l s dng mui i-t v cc ch phm c i-t l 68,0%, mc i-t niu trung v l 4,9 mcg/dl. iu tra mi nht vo thng 10 nm 2001 th t l s dng mui i-t l 72,8%, i-t niu trung v l 5,7 mcg/dl. Kt qu t c trong nhng nm qua l ng k v c chiu hng i nn. Tuy nhin, t c mc tiu thanh ton CRLTI vo nm 2005 vi ph mui i-t trn 90% v i-t nc tiu t trn 10 mcg/dl th trc mt vn cn rt nhiu thch thc trong vic tuyn truyn nng cao nhn thc ca nhn dn khng ch nhn thc c thiu i-t gy ra bu c m cn cn phi nhn thc c mui i-t cn gy ra nhiu tc hi nghim trng khc i vi th h tr nh thiu i-t gy thiu nng tr tu, gim st hot ng tinh thn v vn ng, n n,... nhn dn t gic s dng mui it. nng cao vic s dng mui i-t trong nhn dn th vic tm hiu nguyn nhn khng s dng mui i-t l rt cn thit, Chng trnh Quc gia phng chng CRLTI a mc tiu ny vo cc cuc iu tra nh gi thc trng tnh hnh thiu ht i-t v phn no xc nh c nhng nguyn nhn khng s dng mui i-t trong nhn dn. Tuy nhin, ngoi nhng u im ca nhng phng php iu tra ny nh tit kim thi gian, cho nhng thng tin chung c tnh cht nh lng, i din cho khu vc,... th nghin cu ny cng cn c nhng hn ch, c bit trong vic tm hiu nguyn nhn ch thc ca vn , nh ngi c phng vn khng c iu kin by t l do su xa ca mnh m phi tr li nhng cu hi nh sn c th thiu thc t, iu tra vin khng c k nng phng vn dn n thu thp s liu sai hoc b st, i tng c nghin cu khng c cm gic nhng vn nghin cu khng lin quan n h,... gp phn b sung tm hiu nguyn nhn khng s dng mui it trn chnh nhng i tng hin khng s dng mui it, khuyn khch ng vin nhng i tng ny cng nh cn b x tham gia tch cc vo gii quyt vn ca chnh h, Chng trnh Quc gia PCCRLTI tin hnh nghin cu nh tnh ti khu vc BSCL trn cc i tng ny vi cc mc tiu sau:

1. Xc nh nguyn nhn khng dng mui i-t nhng b m hin khng s dng mui i-t hoc dng c hai loi mui. 2. nh gi nhn thc ca h v nhn thc ca chnh quyn a phng v mui it. 3. Xy dng nhng gii php c th nng cao s dng mui i-t trong nhn dn. 2. Phng php nghin cu 2.1. a im v i tng nghin cu Nghin cu nh tnh c tin hnh trn 12 x thuc 12 tnh ng bng sng Cu Long. i tng nghin cu bao gm 2 nhm i tng l cc b m ca cc gia nh hin khng s dng mui i-t hoc dng c mui thng v mui i-t v nhm i tng th hai l cn b x. 2.2. C mu v chn mu y l phng php iu tra nh tnh trn nhm i tng ch (nhng ngi khng dng mui i-t v cn b x) nn vic xc nh c mu cn thit khng cn t ra. Tuy nhin, c c nhng kin i din nht cho nhm ny chng ti chn mi x t 25 n 30 b m khng s dng mui i-t hoc dng c hai loi v 5 cn b x tho lun. Vic chn ra cc b m khng dng mui i-t l hon ton ngu nhin cho n khi 25 - 30 b m mi x. * Cch thc tin hnh: Tp trung cc i tng nghin cu tin hnh tho lun nhm. Ni dung tho lun xoay quanh cc vn : - Vn i vi cc b m l: + L do khng s dng mui i-t ca gia nh ; + Cho bit li ch ca vic dng mui i-t ; + Quan im ca h v dng mui i-t sau khi c cc cn b gii thch v tc hi ca thiu i-t v li ch ca mui it. - Vn i vi cn b x l: + Nguyn nhn ngi dn trong x khng dng mui i-t ; + Nhn thc ca cn b x v tc hi ca thiu i-t ; + Nhng gii php no l cn thit nng cao vic s dng mui it. Cn b ch tr tho lun khng a ra quan im ca mnh trc khi hi v ton b cu tr li u c ghi chp nguyn vn s l. 2.3. X l s liu X l s liu theo tng nhm i tng v nhm ch . Khng b st mt thng tin no d l thiu s. 3. Kt qu 3.1. Nhng thng tin chung Nghin cu c tin hnh trn 12 x thuc khu vc ng bng sng Cu Long. t chc 12 cuc tho lun nhm tp trung. Tham gia tho lun nhm c tng s 276 b m, trong c 186 b m khng s dng mui it, c 90 b m s dng c mui i-t v mui thng v c 59 v lnh o x.

3.2. Nhng l do khng s dng mui i-t t pha b m Bng 1 trnh by nhng l do khng s dng mui i-t do b m nu ra trong bui tho lun. C 287 l do khng s dng mui i-t do 276 b m a ra tp trung vo 11 loi l do. Nhng l do ph bin nht khng s dng mui i-t l gia nh khng s dng mui i-t v mui i-t mn (32,3%), do quen s dng mui thng (18,1%) v khng c bit g v mui it (17,4%). Nguyn nhn t c nhc ti nht l khng dng mui i-t v s mui i-t gy ra bu tim, nghe hng xm b bnh i khm bnh bc s ni th - bnh Basedow (0,4%), tip theo l cc nguyn nhn nh mui i-t bn (0,7%) v khng dng mui i-t v gia nh ch dng nc mm (0,7%). Bng 1: Nhng l do khng dng mui i-t t b m TT L do khng dng Tn s T l (%) 1 Mn 89 32,3 2 Thi quen 50 18,1 3 Khng bit g v mui i-t 48 17,4 4 Khng c sn (khng tin) 33 12,0 5 Mi v kh chu 28 10,1 6 Khng phi l ngi quyt nh 16 5,80 7 t 15 5,2 8 Khng quan tm 3 1,1 9 Bn 2 0,7 10 Ch dng nc mm 2 0,7 11 V n gy bnh bu tim 1 0,34 3.3. Nhn thc ca cc b m v mui it Bng 2 trnh by nhn thc ca b m v tc dng ca mui it. Trong s 276 b m a ra 267 kin v li ch ca mui it, tp trung vo 7 loi kin. C 54,0% b m bit nghe ni mui i-t nga bu c ; 25,0% b m khng bit mui i-t c li ch g ; 6,9% b m bit mui i-t nga n n v tng tr thng minh. Bng 2: Hiu bit ca i tng iu tra v li ch ca mui i-t TT Tc dng ca mui it S lng T l % 1 Phng bnh Bu c 149 54,0 2 Khng bit tc dng ca mui i-t 69 25,0 3 Phng n n v tng tr tu 19 6,9 4 Chng suy dinh dng 6 2,2 5 Khng b non 3 1,1 6 Phng chng bi lit 2 0.7 3.4. Nhn thc ca b m sau khi c gii thch tc hi ca thiu i-t v li ch ca mui it Bng 3 trnh by nhn thc ca b m sau khi tho lun v nghe gii thch tc hi ca thiu i-t v li ch ca mui it. C 61,1% b m pht biu s thay i hnh vi tc l s s dng mui it, c 27,5% b m c thi ngp ngng cha hon ton

tin vo li ch ca mui i-t hay thy mnh cn phi dng mui it, 12,3% b m tr li vn tip tc s dng mui thng. Bng 3. nh gi s thay i hnh vi ca cc b m sau khi c t vn v tc dng ca mui i-t TT Hnh vi sau tuyn truyn S ngi T l % 1 C thay i 166 60,1 2 Ngp ngng 76 27,5 3 Khng thay i hnh vi 34 12,3 Tng s 276 100,0 3.5. kin ca cn b x v l do ngi dn trong x khng dng MI Trong tng s 59 cn b x tham gia tho lun v ch ny c 168 kin tp trung vo 11 nhm l do khng s dng mui it. Nhng l do theo cn b x l ch yu nht l do mui i-t mn, t, thi quen s dng mui thng v khng bit g v mui i-t chim cc t l tng ng l 67,8% ; 57,6% ; 47,5% v 40,7%. Bng 4: Quan im ca cn b x v nguyn nhn khng dng mui i-t ca ngi dn trong vng. TT kin ca lnh o x S lng T l % 1 Mn 40 67,8 2 t 34 57,6 3 Thi quen 28 47,5 4 Khng bit g v mui i-t 24 40,7 5 Khng c sn (khng tin) 20 33,9 6 Bn 6 10,2 7 V n gy bnh bu tim 6 10,2 8 Tuyn truyn cha su rng 4 6,8 9 Mi v kh chu 2 3,4 10 Khng phi l ngi quyt 2 3,4 nh 11 Ch dng nc mm 2 3,4 3.6. Hiu bit ca cn b x v li ch ca mui it Hu ht cn b x bit li ch ca MI phng bnh bu c, chng n n v tng tr thng minh. Khng c nhng kin thc sai lc v MI. Bng 5: Hiu bit ca cn b x v vai tr ca mui i-t TT Tc dng ca mui it S lng T l % 1 Phng bnh Bu c 48 81,4 2 Phng n n v tng tr tu 30 50,9 3 Khng b non 18 30,5 4 Pht trin th lc 14 23,7 5 Khng bit tc dng ca mui i-t 2 3,4 6 Khng b d tt khi 2 3,4 3.7. Tham kho kin ca lnh o x v cc gii php lm tng cng s dng mui i-t trong nhn dn Cc kin tp trung nhiu vo cc gii php nh hot ng tuyn truyn nn da vo cc ban ngnh on th trong x (54,2%) ; Tuyn truyn trn cc phng tin

thng tin i chng nh TV, i (50,9%) ; pht t ri tuyn truyn c hnh nh sinh ng (50,9%) ; v tuyn truyn trc tip n tng h gia nh (44,1%). Bng 6: Cc gii php ca cn b x nhm nng cao t l s dng mui i-t trong nhn dn S TT Cc gii php T l % lng 1 Tuyn truyn da vo cc ban ngnh, on th 32 54,2 Tuyn truyn thng qua thng tin i chng (i, 2 30 50,9 TV) Tng cng phn pht t ri tuyn truyn c hnh 3 30 50,9 nh sinh ng 4 Tuyn truyn trc tip n tng h dn 26 44,1 Tuyn truyn lng ghp gia cc chng trnh y t 18 5 30,5 Chnh ph cn c chnh sch tr gi nhm lm 6 16 27,1 gim gi thnh ca mui i-t Cng c h thng phn phi mui tin li cho 7 ngi tiu dng (Trm y t, cc ca hng bn tp 16 27,1 ho..) Da vo nh trng tuyn truyn v t chc bn 8 8 13,6 mui Chnh ph nn c gii php cm bn mui thng 9 4 6,8 n cho ngi dn. Tuyn truyn da vo cc trng hp mc bnh 10 4 6,8 in hnh do khng n mui i-t Cn a dng ho cc sn phm cha i-t, ci tin 11 4 6,8 mu m 4. Bn lun 4.1. V nguyn nhn khng s dng mui i-t Kt qu iu tra cho thy c 3 nguyn nhn ch yu dn n ngi dn trong vng khng mua v s dng mui i-t hoc dng c 2 loi l do mui i-t mn (32,3%), do khng bit g v mui i-t (17,4%), v do thi quen dng mui thng (18,1%). Ba nguyn nhn ny phn nh hot ng tuyn truyn ang tin hnh cha mnh, cha tip cn c ngi dn v cha c th. Ngi dn cho rng mui i-t mn v h khng c tuyn truyn rng mui i-t c s dng hu ht l mui tinh do c nghin, ra hay c nu ln tinh khit cao dn n mn cao v vy khi nm mui i-t cn nm mt lng t hn so vi mui thng. Mt s ngi dn vn dng lng mui i-t nm thc n nh lng mui thng dn n phn nn l mui i-t mn. Nguyn nhn khng dng mui i-t do thi quen dng mui thng thc cht cng l mt dng nhn thc ca ngi dn v mui i-t cn hn ch hoc khng thc c tc hi ca thiu i-t i vi bn thn v gia nh, dn n vic thay i hnh vi t s dng mui thng sang s dng mui i-t l khng cn thit. Khng dng mui i-t do khng bit g v mui i-t l 17,4%. Thc cht nguyn nhn ny cn nhiu hn khi tho lun v li ch ca mui i-t th c ti 25,0% nhng ngi tham gia khng bit li ch ca mui it.

Mt s nguyn nhn khng s dng mui i-t khc l do mui i-t t (57,6%), mui i-t khng c sn nn khng tin li mua bn (33,9%) cng c pha lnh o x a ra. Theo kt qu nghin cu nh lng c tin hnh cng thi gian th gi mui i-t l 2000 /1kg trong khi gi mui thng l 1400 kg/1kg. C th y cng l mt l do cn tr ng k vic khng s dng mui i-t nht l khi nhn thc ca ngi dn cn hn ch v cn ngho hoc v mui i-t t nn tit kim dng c hai loi mui dn n tnh trng ngi dn dng mui i-t nhng thu nhp i-t vn khng (mc i-t niu trung v nhng ngi ang s dng mui i-t vn thp). Mui khng c sn v khng thun li mua cng l mt nguyn nhn chnh khng mua mui i-t c bit nhng x vng su, vng xa, i li kh khn. Mt nguyn nhn khc cn tr vic dng mui i-t rt ng lu tm l Khng dng mui i-t v s n vo gy bnh bu tim - (Bnh Basedow). Mc d l do ny chim t l khng cao (0,4% trong cc b m v 10,2% trong lnh o x), tuy nhin theo chng ti n rt quan trng v gy tm l s hi trong nhn dn v v thng tin ny c bt ngun t pha cn b y t. Mt thng ip tuyn truyn trc y khuyn mi ngi nu chn thc n mi nm mui i-t trnh mt i-t trong qu trnh nu nng cng khng cn thit. Do nhn c thng tin ny nhiu ngi dn nm mui thng vo thc n trc v trong qu trnh nu nng v ch nm thm mt cht mui i-t vo thc n sau khi nu chn. Lm nh vy mc d c n mui i-t nhng s lng i-t cung cp khng y v do vy vn thiu it. 4.2. Nhn thc v li ch ca mui i-t Kt qu iu tra cho thy c 54% s b m c hi bit s dng mui i-t phng bnh bu c, cn b x l 81,4%. Tuy nhin, cc li ch khc ca mui i-t nh ngn nga chng n n, tng tr thng minh cho th h tr, v mt s li ch khc cn rt thp, ch khong 6,9% cc b m v 50,9% trong s lnh o x bit c nhng li ch ny. Ch hiu n thun mui i-t ngn nga bu c m khng hiu nhng li ch khc to ln hn dn n vic khng s dng mui i-t do thy bn thn v gia nh h khng c bu c. Nu tuyn truyn nhm vo vic ngn nga chng n n v tng cng tr tu tr mi sinh v tr nh c th c hiu qu hn trong vic nng t l s dng mui i-t trong nhn dn. 4.3. nh gi s thay i hnh vi ca i tng Kt qu iu tra cho thy sau khi tho lun v nghe gii thch ca cn b lm cng tc phng chng CRLTI th c 61,1% cho bit s chuyn sang s dng mui it. Tuy nhin, s b m cn ngp ngng trong s dng mui i-t l 27,5% v s b m cho bit vn s s dng mui thng l 12,3%. Con s 39,8% trong s nhng ngi hin khng s dng s tip tc khng s dng hoc c th s khng s dng l con s rt ln. Nh vy, tuyn truyn cho nhng ngi ny thay i hnh v phi l mt cng vic lin tc, lu di, kin tr, vi nhiu hnh thc v ni dung phong ph mi mong t c hiu qu. 4.4. Gii php nng cao s dng mui i-t trong thi gian ti t pha lnh o x. Hu ht cc gii php c lnh o x a ra nh tng cng tuyn truyn s dng mui i-t trn cc phng tin thng tin i chng, pht t ri, cng c h thng lu thng phn phi,...u c Chng trnh phng chng CRLTI p dng trong nhiu nm nay. Tuy nhin, cc cn b x cng nu c mt s gii php cn quan tm l: 1) Li ko, ng vin cc ban ngnh on th trong x tham gia cc hot

ng tuyn truyn ; v 2) tuyn truyn trc tip n tng h gia nh. C th y l hng cn quan tm trong hot ng tuyn truyn trong thi gian ti. 5. Kt lun - ngh 5.1. Nhng nguyn nhn chnh khng s dng mui it - Nhn thc ca nhn dn v tc hi thiu i-t v li ch ca mui i-t ni chung cn thp. Nhng hiu bit ca nhn dn trong lnh vc ny mi ch dng li mc rt n gin, khng y , khng chnh xc. - Mt s ni dung tuyn truyn tc hi ca thiu i-t v li ch ca s dng mui i-t khng mnh, cha thuyt phc thm ch c mt s ni dung khng ph hp dn n ngi dn khng s dng mui i-t hoc dng c hai loi mui. - Mng li cung ng mui cha tt dn ti vic mua mui i-t nhiu khi khng thun tin nht l vng su, vng xa. - Gi mui i-t t hn nhiu so vi mui thng.
5.2. Cc gii php cn thit trin khai

V cng tc tuyn truyn: - Ni dung: Tp trung tuyn truyn tc hi ca thiu i-t i vi s pht trin tinh thn v vn ng ca tr, pht trin th cht. Nhn mnh s nguy him ca nhng tc hi ny l s khng nhn bit c bng nhng nh gi thng thng. Tuyn truyn s dng mun i-t nhn mnh s dng nh mui thng c th cho mui i-t vo thc n trc, trong v sau khi nu m khng c nh hng g. Nhn mnh lng i-t trn trong mui an ton i vi c nhng ngi s dng khng thiu it. - Hnh thc: Kt hp nhiu hnh thc tuyn truyn trong c truyn thng i chng, pano, t ri, t chc ni chuyn, tho lun, tuyn truyn trong trng hc, trong cc hi, cc t chc qun chng,.... i tng truyn thng cng cn lu . i tng tuyn truyn khng ch ngi s dng chung chung m phi tuyn truyn tp trung vo nhng ngi khng s dng mui it, cc h bun bn mui, sn xut mui, cc cp lnh o. a t l s dng mui i-t trong thn, p, x thnh ch tiu thi ua ca x. Xy dng mng li cung ng mui it Thit lp cc i l bn mui i-t trong x vi h thng dch v thun li c th a mui i-t n tn nh. lm c cn c h thng s sch theo di c th cc thng tin nh h gia nh trong x, a ch, ngy mua, lng mua,...hoc cung ng mui i-t qua h thng trng hc, hi ph n,.. Mng li kim tra gim st Mng li gim st cc c s sn xut mui it, m bo mui i-t v sinh, hiu qu v an ton cho ngi s dng. T chc thc hin trit ngh nh 19/NCP ca chnh ph v sn xut v cung ng mui it Chnh sch cho sn xut v bun bn mui it Tr gi mui i-t bng nhiu hnh thc nh ho cht, cng trn, min thu cho cc sn phm c it,.. a dng ho cc ch phm c it Nh nc mm, nc tng, tu v yu l nhng gia v rt ph bin cc tnh thuc ng bng sng Cu Long.