You are on page 1of 36

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 1

H TH NG HO KI N TH C V T L 12 V CC CNG TH C TNH NHANH TRONG BI T P TR C NGHI M.

CH

NGI : DAO

NG C

I. DAO NG I U HO II. CON L C L XO III. CON L C N IV. CON L C V T L M T S TR NG H P TH NG G P V. T NG H P DAO NG VI. DAO NG T T D N DAO NG C

NG B C - C NG H

NG

CH
I. SNG C H C II. SNG D NG III. GIAO THOA SNG IV. SNG M V. C I M C A SNG M VI. HI U NG P-PLE

NGII : SNG C

CH

NGIII : DAO

NG V SNG I N T

I. CC IL NG TRONG M CH DAO II. I N T TR NG, SNG I N T

NG LC

CH
I. CC M CH I N XOAY CHI U

NG IV: I N XOAY CHI U

II. BI TON C C TR III. BI TON H P KN (BI TON H P EN)

CH
1. Hi n t ng tn s c nh sng III. QUANG PH IV. SNG I N T

NG V: SNG NH SNG

CH

NG VI: L

NG T

NH SNG

I. HI N T NG QUANG I N NGOI. II. THUY T L NG T III. M U NGUYN T BOHR IV. H P TH V PH N X NH SNG V. LASER

CH
1. Cc tin Einstein: 2. Cc h qu 3. i v i photon:

NGVII : THUY T T

NG

IH P

CH
I. H T NHN NGUYN T II. N NG L NG H T NHN III. PHNG X . IV. PH N NG H T NHN

NG VIII: V T L H T NHN

CH

NGIX : T

VI M

N V M

I. CC H T S C P II. M T T IH M TT I III. CC SAO. THIN H IV. THUY T V N L N (BIG BANG)

CH

NGI : DAO

NG C

I. DAO NG I U HO 1. Ph ng trnh dao ng: x = Acos([t + N) 2. V n t c t c th i: v = -[Asin([t + N) r v lun cng chi u v i chi u chuy n ng (v t c 3. Gia t c t c th i: a = -[2Acos([t + N) r a lun h ng v v tr cn b ng 4. V t VTCB: x = 0; `v`Max = [A; `a`Min = 0 V t bin: x = A; `v`Min = 0; `a`Max = [2A v 2 5. H th c c l p: A2 ! x 2  [ a = -[2x 6. C n ng: W ! W  Wt !
 
2 m[ 2 A2

ng theo chi u d

ng th v>0, theo chi u m th v<0)

V i W ! mv ! m[ A i
t

[t  N ! W i


[t  N


! m[ x !

m[ A cos [ t  N !

co

[t  N

7. Dao ng i u ho c t n s gc l [, t n s f, chu k T. Th ng n ng v th n ng bi n thin v i t n s gc 2[, t n s 2f, chu k T/2 1 2 8. ng n ng v th n ng trung bnh trong th i gian nT/2 ( nN*, T l chu k dao ng) l:
2

! m[ 2 A2

(N

. Chi u di qu o: A . Qung ng i trong chu k lun l 4A; trong / chu k lun l A Qung ng i trong l/4 chu k l A khi v t i t VTCB n v tr bin ho c ng c l i . Qung ng v t i c t th i i m t n t . x x ! Aco ([  N ) ! Aco ([  N ) v (v1 v v2 ch c n xc nh d u) Xc nh: v v ! [ A in([  N ) ! [ A in([  N ) Phn tch: t2 t1 = nT + (t (n N; 0 (t < T) Qung ng i c trong th i gian nT l S1 = 4nA, trong th i gian (t l S2. Qung ng t ng c ng l S = S1 + S2 L u : + N u (t = T/2 th S 2 = 2A + Tnh S2 b ng cch nh v tr x1, x2 v chi u chuy n ng c a v t trn tr c Ox V V u
&' &' $ # & & % ' % ' % %

u trang

"

 

(N N 2  N1 (t ! ! [ [

9. Kho ng th i gian ng n nh t

v t i t v tr c li x1 n x2 x co N ! v i v ( e N N e T ) N !x co
 

x2

(N

'2

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

i n

   

 

guy n Th Y n

   

x1

'1

Tr ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 3 + Trong m t s tr ng h c th gi i bi ton b ng cch s d ng m i li n h gi dao ng i ho v chuy n ng trn u s n gi n h n. S + T c trung bnh c a v t i t th i i m t 1 n t : tb ! v i S l qung ng tnh nh trn. t2  t1 13. Bi ton tnh qung ng l n nh t v nh nh t v t i c trong kho ng th i gian 0 < (t < T/2. V t c v n t c l n nh t khi qua VTCB nh nh t khi qua v tr bin nn trong cng m t kho ng th i gian qung ng i c cng l n khi v t cng g n VTCB v cng nh khi cng g n v tr bin. S d ng m i lin h gi a dao ng i u ho v chuy n ng trn u. Gc qut (N = [(t. Qung ng l n nh t khi v t i t M1 n M2 i x ng qua tr c sin (hnh 1) (N S Max ! 2 sin 2 Qung ng nh nh t khi v t i t M1 n M2 i x ng qua tr c cos (hnh 2) (N S Min ! 2 (1  cos ) M2 M1 2 M2 P (N L : + Trong tr ng h (t > T/2 2 A A P T (N x x P O O P2 Tch (t ! n  ( t ' 1 A A 2 2 M1 T trong n N * ; 0 (t ' 2 T Trong th i gian n qung ng lun l 2nA 2 Trong th i gian (t th qung ng l n nh t nh nh t tnh nh trn. + T c trung bnh l n nh t v nh nh t c a trong kho ng th i gian (t: S Max S v tbMin ! Min v i SMax; SMin tnh nh trn. tbMax ! (t (t 13. Cc b c l p ph ng trnh dao ng dao ng i u ho: * Tnh [ * Tnh A x ! Acos([ t0  N ) N * Tnh N d a vo i u ki n u: lc t = t0 (th ng t 0 = 0) ! [ sin([ t0  N ) L u : + V t chuy n ng theo chi u d ng th v > 0, ng c l i v < 0 + Tr c khi tnh N c n xc nh r N thu c gc ph n t th m y c a ng trn l ng gic (th ng l y - < N ) 14. Cc b c gi i bi ton tnh th i i m v t i qua v tr bi t x (ho c v, a, Wt, W , F) l n th n * Gi i ph ng trnh l ng gic l y cc nghi m c a t (V i t > 0 ph m vi gi tr c a k ) * Li t k n nghi m u tin (th ng n nh ) * Th i i m th n chnh l gi tr l n th n L u :+ ra th ng cho gi tr n nh , cn n u n l n th tm quy lu t suy ra nghi m th n + C th gi i bi ton b ng cch s d ng m i lin h gi a dao ng i u ho v c ng trn u 15. Cc b c gi i bi ton tm s l n v t i qua v tr bi t x (ho c v, a, Wt, W , F) t th i i m t 1 n t2. * Gi i ph ng trnh l ng gic c cc nghi m * T t1 < t t2 Ph m vi gi tr c a (V i k Z) * T ng s gi tr c a k chnh l s l n v t i qua v tr . L : + C th gi i bi ton b ng cch s d ng m i lin h gi a dao ng i u ho v c/ ng trn u. + Trong m i chu k (m i dao ng) v t qua m i v tr bin 1 l n cn cc v tr khc 2 l n. 16. Cc b c gi i bi ton tm li , v n t c dao ng sau (tr c) th i i m t m t kho ng th i gian (t. Bi t t i th i i m t v t c li x = x0. * T ph ng trnh dao ng i u ho: x = Acos( [t + N) cho x = x0 L y nghi m [t + N = E v i 0 e E e T ng v i x ang gi m (v t chuy n ng theo chi u m v v < 0) ho c [t + N = - E ng v i x ang t ng (v t chuy n ng theo chi u d ng)

1 0

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 4

* Li v v n t c dao ng sau (tr c) th i i m (t giy l x x ! cos( s[(t  E ) ! cos( s[(t  E ) ho c ! [ sin( s[(t  E ) ! [ sin( s[(t  E ) 17. Dao ng c ph ng trnh c bi t: * x = a s Acos([t + N) v i a = const Bin l A, t n s gc l [, pha ban u N x l to , x0 = Acos([t + N) l li . To v tr cn b ng x = a, to v tr bin x = a s A V n t c v = x = x0, gia t c a = v = x = x0 v H th c c l p: a = -[2x0 ; A2 ! x02  ( ) 2 [ 2 * x = a s Acos ([t + N) (ta h b c) Bin A/2; t n s gc 2[, pha ban u 2N. II. CON L C L XO k 2T m 1 [ 1 k ! 2T ! ; chu k : T ! ;t ns : f ! ! 1. T n s gc: [ ! [ k T 2T 2T m m i u ki n dao ng i u ho: B qua ma st, l c c n v v t dao ng trong gi i h n n h i 1 1 2. C n ng: W ! m[ 2 A2 ! kA2 -A 2 2 nn 3. * bi n d ng c a l xo th ng ng khi v t VTCB: -A mg (l0 (l (l T ! 2T (l0 ! gin O O k g gin * bi n d ng c a l xo khi v t VTCB v i con l c l xo A n m trn m t ph ng nghing c gc nghing : A mg sin E (l0 x T ! 2T (l0 ! x k g sin E Hnh a (A < (l) Hnh b (A > (l) + Chi u di l xo t i VTCB: lCB = l0 + (l0 (l0 l chi u di t nhin) + Chi u di c c ti u (khi v t v tr cao nh t): lMin = l0 + (l0 A + Chi u di c c i (khi v t v tr th p nh t): lMax = l0 + (l0 + A lCB = (lMin + lMax)/2 Gi + Khi A > (l0 (V i Ox h ng xu ng): N 0 A n - Th i gian l xo nn 1 l n l th i gian ng n nh t v t i l n x A ( t v tr x1 = -(l0 n x2 = -A. - Th i gian l xo gin 1 l n l th i gian ng n nh t v t i t v tr x1 = -(l0 n x2 = A, L u : Trong m t dao ng (m t chu k ) l xo nn 2 l n Hnh v th hi n th i gian l v gin 2 l n xo nn v gin trong 1 chu k 2 4. L c ko v hay l c h i ph c F = -kx = -m[ x (Ox h ng xu ng) c i m: * L l c gy dao ng cho v t. * Lun h ng v VTCB * Bi n thin i u ho cng t n s v i li 5. L c n h i l l c a v t v v tr l xo khng bi n d ng. C l n F h = kx* (x* l bi n d ng c a l xo) * V i con l c l xo n m ngang th l c ko v v l c n h i l m t (v t i VTCB l xo khng bi n d ng) * V i con l c l xo th ng ng ho c t trn m t ph ng nghing + l n l c n h i c bi u th c: * F h = k`(l0 + x` v i chi u d ng h ng xu ng * F h = k`(l0 - x` v i chi u d ng h ng ln V u
@ 9

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 5

+ L c n h i c c i (l c ko): F Max = k((l0 + A) = F Kmax (lc v t v tr th p nh t) + L c n h i c c ti u: * N u A < (l0 FMin = k((l0 - A) = FKMin * N u A (l0 FMin = 0 (lc v t i qua v tr l xo khng bi n d ng) L c y (l c nn) n h i c c i: FNmax = k(A - (l0 ) (lc v t v tr cao nh t) *. L c n h i, l c h i ph c: F hM ! k((l  A) a. L c n h i: Fh ! k((l  x) Fhm ! k((l  A) e (l " A u ! 0 e (l e A F u hm F F ! m[ 2 A hpM ! kA hay Fhp ! ma hpM l c h i ph c lun h ng vo b. L c h i ph c: Fhp ! kx F F hpm ! 0 hpm ! 0 v tr cn b ng. Ch : Khi h dao ng theo ph ng n m ngang th l c n h i v l c h i ph c l nh nhau Fh ! Fhp . 6. M t l xo c c ng k, chi u di l c c t thnh cc l xo c c ng k1, k2, v chi u di t ng ng l l1, l2, th c: kl = k1l1 = k2l2 = 7. Ghp l xo: 1 1 1 * N i ti p !   ... cng treo m t v t kh i l k k1 k 2

ng nh nhau th: T2 = T12 + T22 ng nh nhau th:

* Song song: k = k1 + k2 + cng treo m t v t kh i l

8. G n l xo k vo v t kh i l ng m1 ng m1 +m2 c chu k T3, vo v t kh i l Th ta c: T32 ! T12  T22 v T42 ! T12  T22 9. o chu k b ng ph ng php trng phng xc nh chu k T c a m t con l c l xo (con l c n) ng i ta so snh v i chu k T 0 ( bi t) c a m t con l c khc (T } T0). Hai con l c g i l trng phng khi chng ng th i i qua m t v tr xc nh theo cng m t chi u. TT0 Th i gian gi a hai l n trng phng U ! T  T0 N u T > T0 U = (n+1)T = nT 0. N u T < T0 U = nT = (n+1)T0. v i n N* N g 1 [ 1 g 2T l ; chu k : T ! ;t ns : f ! ! ! 1. T n s gc: [ ! ! 2T g [ l T 2T 2T l i u ki n dao ng i u ho: B qua ma st, l c c n v E0 << 1 rad hay S0 << l s 2. L c h i ph c F !  mg sin E !  mgE !  mg !  m[ 2 s l L u : + V i con l c n l c h i ph c t l thu n v i kh i l ng. + V i con l c l xo l c h i ph c khng ph thu c vo kh i l ng. 3. Ph ng trnh dao ng: s = S0cos([t + N) ho c = 0cos([t + N) v i s = l, S0 = 0l v = s = -[S0sin([t + N) = -[l 0sin([t + N) a = v = -[2S0cos([t + N) = -[2l 0cos([t + N) = -[2s = -[2 l L u : S0 ng vai tr nh A cn s ng vai tr nh x 4. H th c c l p: V u III. CON L C

1 1 1 !   ... T 2 T12 T22 c chu k T1, vo v t kh i l ng m2 c T2, vo v t kh i l ng m1 m2 (m1 > m2 ) c chu k T4.

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n


2

Trang 6

v v 2 * S02 ! s 2  ( ) 2 * E0 ! E 2  gl [ 1 1 mg 2 1 1 2 5. C n ng: W ! m[ 2S 02 ! S 0 ! mglE 0 ! m[ 2 l 2E 02 2 2 l 2 2 6. T i cng m t n i con l c n chi u di l1 c chu k T1, con l c n chi u di l2 c chu k T2, con l c n chi u di l1 + l2 c chu k T2,con l c n chi u di l1 - l2 (l1>l2) c chu k T4. Th ta c: T32 ! T12  T22 v T42 ! T12  T22 7. Khi con l c n dao ng v i E0 b t k . C n ng, v n t c v l c c ng c a s i dy con l c n W = mgl(1-cosE0); v2 = 2gl(cos cos 0 ) v TC = mg(3cos 2cos 0) L u : - Cc cng th c ny p d ng ng cho c khi E0 c gi tr l n - Khi con l c n dao ng i u ho (E0 << 1rad) th: 1 W mglE 02 ; v 2 ! gl (E 02  E 2 ) ( c trn) 2 TC ! mg (1  1,5E 2  E 02 ) 8. Con l c n c chu k ng T cao h1, nhi t t1. Khi a t i cao h2, nhi t t2 th ta c: (T (h P (t !  T R 2 V i R = 6400km l bn knh Tri t, cn P l h s n di c a thanh con l c. 9. Con l c n c chu k ng T su d1, nhi t t1. Khi a t i su d2, nhi t t2 th ta c: (T (d P (t !  T 2R 2 L u : * N u (T > 0 th ng h ch y ch m ( ng h m giy s d ng con l c n) * N u (T < 0 th ng h ch y nhanh * N u (T = 0 th ng h ch y ng (T * Th i gian ch y sai m i ngy (24h = 86400s): U ! 86400( s) T 10. Khi con l c n ch u thm tc d ng c a l c ph khng i: L c ph khng i th ng l: u r r u r r * L c qun tnh: F ! ma , l n F = ma ( F oq a ) r r r L u : + Chuy n ng nhanh d n u a oo v ( v c h ng chuy n ng) r r + Chuy n ng ch m d n u a oq v u r u r u r u r u r u r * L c i n tr ng: F ! qE , l n F = ` q` E (N u q > 0 F oo E ; cn n u q < 0 F oq E ) u r * L c y csimt: F = DgV ( F lung th ng ng h ng ln) Trong : D l kh i l ng ring c a ch t l ng hay ch t kh. g l gia t c r i t do. uu u V l th tch c a ph n v t chm trong ch t l ng hay ch t kh . r r u r u r Khi : P ! P  F g i l tr ng l c hi u d ng hay trong l c bi u ki n (c vai tr nh tr ng l c P ) u r uu u F r r g ! g  g i l gia t c tr ng tr ng hi u d ng hay gia t c tr ng tr ng bi u ki n. m l Chu k dao ng c a con l c n khi : T ' ! 2T g' Cc tr ng h p c bi t: u r F * F c ph ng ngang: + T i VTCB dy treo l ch v i ph ng th ng ng m t gc c: tan E ! P * a = -[2s = -[2 l F Th g ! g 2  ( )2 m V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

u r * F c ph

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 7

u r +N u F u r +N u F

F ng th ng ng th g ' ! g s m F h ng xu ng th g ! g  m F h ng ln th g !g m

IV. CON L C V T L mgd 1 mgd I 1. T n s gc: [ ! ; chu k : T ! 2T ;t ns f ! I I 2T mgd Trong : m (kg) l kh i l ng v t r n d (m) l kho ng cch t tr ng tm n tr c quay I (kgm2 ) l mmen qun tnh c a v t r n i v i tr c quay 2. Ph ng trnh dao ng = 0cos([t + N) i u ki n dao ng i u ho: B qua ma st, l c c n v E0 << 1rad l M T S TR NG H P TH NG G P + Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua vt cb x0 ! 0 theo chi u d ng v0 " 0 : Pha ban uN!
T 2 T 2

+ Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua v tr cn b ng x0 ! 0 theo chi u m v0


A

0 : Pha ban

uN!

+ Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua bin d ng x0 ! A : Pha ban u N ! 0 + Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua bin m x0 !  : Pha ban u N ! T T A + Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua v tr x0 ! theo chi u d ng v0 " 0 : Pha ban u N !  3 2 2T A + Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua v tr x0 !  theo chi u d ng v0 " 0 : Pha ban u N !  3 2 A T + Ch n g c th i gian t0 ! 0 l lc v t qua v tr x0 ! theo chi u m v0 0 : Pha ban u N ! 2 3 T T + cosE ! sin(E  ) ; sin E ! cos(E  ) 2 2 V. T NG H P DAO NG 1. T ng h p hai dao ng i u ho cng ph ng cng t n s x1 = A1 cos([t + N1 ) v x2 = A2 cos([t + N2 ) c m t dao ng i u ho cng ph ng cng t n s x = Acos([t + N). Trong : A2 ! A12  A22  2 A1 A2 cos(N 2  N1 ) A sin N1  A2 sin N2 v i N1 N N2 (n u N1 N2 ) tan N ! 1 A1cosN1  A2 cos N2 * N u (N = 2k (x1, x2 cng pha) AMax = A1 + A2 * N u (N = (2k+1) (x1, x2 ng c pha) AMin = `A1 - A2` ` `A1 - A2` A A1 + A2 2. Khi bi t m t dao ng thnh ph n x1 = A1 cos([t + N1) v dao ng t ng h p x = Acos([t + N) th dao ng thnh ph n cn l i l x2 = A2 cos([t + N2). 2 Trong : A2 ! A2  A12  2 AA1cos(N  N1 ) A sin N  A1 sin N1 v i N1 N N2 ( n u N1 N2 ) tan N 2 ! AcosN  A1cos N1 V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 8

3. N u m t v t tham gia ng th i nhi u d ng i u ho cng ph ng cng t n s x1 = A1 cos([t + N1; x2 = A2 cos([t + N2) th dao ng t ng h p c ng l dao ng i u ho cng ph ng cng t n s x = Acos([t + N). Chi u ln tr c Ox v tr c Oy B Ox . Ta c: Ax ! AcosN ! A1cosN1  A2 cos N2  ... Ay ! A sin N ! A1 sin N1  A2 sin N2  ...
A!
2 Ax2  Ay v tan N !

Ay Ax

v i N [NMin;NMax]

VI. DAO

NG T T D N DAO

NG C

NG B C - C NG H

NG

1. M t con l c l xo dao ng t t d n v i bin A, h s ma st . * Qung ng v t i c n lc d ng l i l: x 2 2 2 [ A kA S! ! ( 2 Q mg 2 Q g % O 4 Q mg 4 Q g * gi m bin sau m i chu k l: (A ! ! 2 k [ A Ak [2 A ! ! * S dao ng th c hi n c: N ! T (A 4 Q mg 4 Q g * Th i gian v t dao ng n lc d ng l i: T[ A AkT 2T (t ! N .T ! ! (N u coi dao ng t t d n c tnh tu n hon v i chu k T ! ) 4 Q mg 2 Q g [ 3. Hi n t ng c ng h ng x y ra khi: f = f0 hay [ = [0 hay T = T0 V i f, [, T v f0, [0, T0 l t n s , t n s gc, chu k c a l c c ng b c v c a h dao ng. 2. Dao ng c ng b c: f cg b ! f ng ai lc . C bin ph thu c vo bin c a ngo i l c c n c c n c a h , v s chnh l ch t n s gi a dao ng c ng b c v dao ng ring. 3. Dao ng duy tr: C t n s b ng t n s dao ng ring, c bin khng i.
B

ng b c, l c

CH

NGII : SNG C

I. SNG C H C 1. B c sng: P = vT = v/f Trong : P: B c sng; T (s): Chu k c a sng; f (Hz): T n s c a sng v: T c truy n sng (c n v t ng ng v i n v c a P) 2. Ph ng trnh sng T i i m O: uO = Acos([t + N) T i i m M cch O m t o n x trn ph ng truy n sng. * Sng truy n theo chi u d

x O M

x x ) v P x x * Sng truy n theo chi u m c a tr c Ox th u M = AM cos([t + N + [ ) = AM cos([t + N + 2T ) v P x x x x 3. l ch pha gi a hai i m cch ngu n m t kho ng x1, x2 : (N ! [ 1 2 ! 2T 1 2 v P

ng c a tr c Ox th uM = AM cos([t + N - [ ) = AM cos([t + N - 2T

N u 2 i m n m trn m t ph

ng truy n sng v cch nhau m t kho ng x th:

x x (N ! [ ! 2T v P

L u : V

n v c a x, x1, x2, P v v ph i t u

ng ng v i nhau

Tr ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 9 4. Trong hi n t ng truy n sng trn s i dy, dy c kch thch dao ng b i nam chm i n v i t n s dng i n l f th t n s dao ng c a dy l 2f. II. SNG D NG 1. M t s ch * uc nh ho c u dao ng nh l nt sng. * u t do l b ng sng * Hai i m i x ng v i nhau qua nt sng lun dao ng ng c pha. * Hai i m i x ng v i nhau qua b ng sng lun dao ng cng pha. * Cc i m trn dy u dao ng v i bin khng i n ng l ng khng truy n i * Kho ng th i gian gi a hai l n s i dy c ng ngang (cc ph n t i qua VTCB) l n a chu k . 2. i u ki n c sng d ng trn s i dy di l: P (k N * ) * Hai u l nt sng: l ! k 2 S b ng sng = s b sng = k S nt sng = k + 1 P (k N ) * M t u l nt sng cn m t u l b ng sng: l ! (2k  1) 4 S b sng nguyn = k S b ng sng = s nt sng = k + 1 3. Ph ng trnh sng d ng trn s i dy CB (v i u C c nh ho c dao ng nh l nt sng ) * uBc nh (nt sng): Ph ng trnh sng t i v sng ph n x t i B: u ! Acos2T ft v u 'B !  Acos2T ft ! Acos(2T ft  T ) Ph ng trnh sng t i v sng ph n x t i M cch B m t kho ng d l: d d uM ! Acos(2 T ft  2T ) v u 'M ! Acos(2T ft  2T  T ) P P Ph ng trnh sng d ng t i M: uM ! uM  u 'M d T T d T uM ! 2 Acos(2T  ) cos(2T ft  ) ! 2 Asin(2T ) cos(2T ft  ) P 2 P 2 2 d T d Bin dao ng c a ph n t t i M: AM ! 2 A cos(2T  ) ! 2 A sin(2T ) P 2 P * u B t do (b ng sng): Ph ng trnh sng t i v sng ph n x t i B: uB ! u B ! Acos2T ft Ph ng trnh sng t i v sng ph n x t i M cch B m t kho ng d l: d d uM ! Acos(2 T ft  2T ) v u 'M ! Acos(2T ft  2T ) P P d Ph ng trnh sng d ng t i M: uM ! uM  u 'M ; uM ! 2 Acos(2T ) cos(2T ft ) P d Bin dao ng c a ph n t t i M: AM ! 2 A cos(2T ) P x L u : * V i x l kho ng cch t M n u nt sng th bin : AM ! 2 A sin(2T ) P d * V i x l kho ng cch t M n u b ng sng th bin : AM ! 2 A cos(2T ) P III. GIAO THOA SNG Giao thoa c a hai sng pht ra t hai ngu n sng k t h p S 1, S2 cch nhau m t kho ng l: Xt i m M cch hai ngu n l n l t d1, d2 Ph ng trnh sng t i 2 ngu n u1 ! Acos(2T ft  N1 ) v u2 ! Acos(2T ft  N 2 ) Ph ng trnh sng t i M do hai sng t hai ngu n truy n t i: d d u1M ! cos(2T ft  2T 1  N1 ) v u2 M ! cos(2T ft  2T 2  N 2 ) P P V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 10

Ph

ng trnh giao thoa sng t i M: uM = u1M + u2M d1  d 2 N1  N 2 d  d 2 (N uM ! 2 Acos T 1  cos 2T ft  T P  2 2 P (N d d Bin dao ng t i M: AM ! 2 A cos T 1 2  v i (N ! N1  N2 P 2 l (N l (N Ch : * S c c i:   (k ) k   P 2T P 2T l 1 (N l 1 (N * S c c ti u:    (k ) k    P 2 2T P 2 2T 1. Hai ngu n dao ng cng pha ( (N ! N1  N2 ! 0 ) * i m dao ng c c i: d1 d2 = kP (kZ) S ng ho c s i m (khng tnh hai ngu n): 
l P k l P
P (kZ) 2 l 1 k  P 2

* i m dao S

ng c c ti u (khng dao

ng): d 1 d2 = (2k+1)
l P 1 2

ng ho c s

i m (khng tnh hai ngu n):   c pha:( (N ! N1  N 2 ! T ) i: d1 d2 = (2k+1)


P (kZ) 2

2. Hai ngu n dao * i m dao S

ng ng

ng c c

ng ho c s

i m (khng tnh hai ngu n):  


l P

l P

1 2 k

k l P

l 1  P 2

* i m dao S

ng c c ti u (khng dao

ng): d1 d2 = kP (kZ)

ng ho c s

i m (khng tnh hai ngu n): 

Ch : V i bi ton tm s ng dao ng c c i v khng dao ng gi a hai i m M, N cch hai ngu n l n l t l d1M, d2M , d1N, d2N. t ( dM = d1M - d2M ; (dN = d1N - d2N v gi s (dM < (dN. + Hai ngu n dao ng cng pha: y C c i: (dM < kP < (dN y C c ti u: (dM < (k+0,5)P < (dN + Hai ngu n dao ng ng c pha: y C c i:(dM < (k+0,5)P < ( dN * C c ti u: (dM < kP < (dN . S gi tr nguyn c a k tho mn cc bi u th c trn l s ng c n tm. IV. SNG M 1. C ng m: I= V i W (J), P (W) l n ng l ng, cng su t pht m c a ngu n; S (m2 ) l di n tch m t vung gc v i ph ng truy n m (v i sng c u th S l di n tch m t c u S=4 R2 ) 2. M c c ng m
L ( B ) ! lg I I Ho c L( dB) ! 10.lg I0 I0 W P = tS S

V i I0 = 10-12 W/m2 f = 1000Hz: c ng m chu n. 3. * T n s do n pht ra (hai u dy c nh hai u l nt sng) v ( k *) f !k 2l v ng v i k = 1 m pht ra m c b n c t n s f1 ! 2l V u k = 2,3,4 c cc ho m b c 2 (t n s 2f1), b c 3 (t n s 3f1)

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 11

* T n s do ng so pht ra (m t u b t kn, m t u h m t u l nt sng, m t u l b ng sng) v v ng v i k = 0 m pht ra m c b n c t n s f1 ! ( k ) ; f ! (2k  1) 4l 4l k = 1,2,3 c cc ho m b c 3 (t n s 3f1), b c 5 (t n s 5f1) V. C I M C A SNG M 1. Sng m, dao a. Dao th c m nh n m. b. Sng m l cc sng c h c d c lan truy n trong cc mi tr truy n c trong chn khng. ng m l dao ng c ng b c c t n s b ng t n s c a ngu n pht. ng l ng, mi tr c a mi tr ng. ng ring c a mi tr ng . v kh i l ng l ng l n h n mi tr ng kh. Ch : Dao ng v t ch t n h i: r n, l ng, kh. Khng ng m: ng m l nh ng dao ng c h c c t n s t 16Hz n 20KHz m tai ng i c c. ng m: Dao

Sng m c t n s nh h n 16Hz g i l sng h m; sng m c t n s l n h n 20KHz g i l sng siu

2. V n t c truy n m: V n t c truy n m trong mi tr Trong m t mi tr 3. ng r n l n h n mi tr V n t c truy n m ph thu c vo tnh n h i v m t c tr ng sinh l c a m: nh; nghe m tai nh ti ng n, ti ng ht, b. T p m: T p m l nh ng m khng c t n s nh t nghe kh ch u nh ti ng my n , ti ng chn i, c. cao c a m: cao c a m l c tr ng sinh l c a m ph thu c vo s . m cao c t n s l n, m tr m c t n s nh . d. m s c: m s c l e. to: Ng Ng to l c tr ng sinh l phn bi t hai m c cng th dao ng ng ng m. c tr ng v t l l m c c i nghe c, thay ng m v t n s . b nh t m tai ng l n n m c tai ng ng nghe n ng i theo t n s c a m. cao, n ph thu c vo bin v t n s c a m ho c ph thu c vo ng nghe: m c c ng au: m c c nh;

ng, v n t c truy n m ph thu c vo nhi t

a. Nh c m: Nh c m l nh ng m c t n s hon ton xc

c tr ng sinh l cao m s c to

c tr ng v t l f
A, f ,f

c tr ng v t l c a m l t n

c tr ng sinh l c a m ph thu c vo

i c c m gic au ( I " 10W/m2 ng v i ng au. ng, cc ph n t v t ch t dao ng t i ch .

L ! 130dB v i m i t n s ).
Mi n nghe c l gi i h n t ng Ch : Qu trnh truy n sng l qu trnh truy n pha dao VI. HI U NG P-PLE 1. Ngu n m ng yn, my thu chuy n * My thu chuy n V u * My thu chuy n

ng v i v n t c vM.
v  vM f v v  vM c m c t n s : f " ! f v

ng l i g n ngu n m th thu ng ra xa ngu n m th thu

c m c t n s : f ' !

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 12

2. Ngu n m chuy n * My thu chuy n * My thu chuy n

ng v i v n t c vS, my thu

ng yn. c m c t n s : f ' !
v f v  vS v f v  vS

ng l i g n ngu n m v i v n t c vM th thu ng ra xa ngu n m th thu

c m c t n s : f " !

V i v l v n t c truy n m, f l t n s c a m. v s vM Ch : C th dng cng th c t ng qut: f ! f v mvS My thu chuy n ng l i g n ngu n th l y d u + tr c vM , ra xa th l y d u -. Ngu n pht chuy n ng l i g n ngu n th l y d u - tr c vS, ra xa th l y d u +.

CH

NGIII : DAO

NG V SNG I N T

I. CC IL NG TRONG M CH DAO NG LC 1. Dao ng i n t * i n tch t c th i q = q0 cos([t + N) q q * Hi u i n th ( i n p) t c th i u ! ! 0 cos([ t  N ) ! U 0 cos([ t  N ) C C T * Dng i n t c th i i = q = -[ q0sin([t + N) = I0cos([t + N + ) 2 T * C m ng t : B ! B0 cos([ t  N  ) 2 1 1 l t n s gc ring ; T ! 2T LC l chu k ring; f ! l t n s ring Trong : [ ! LC 2T LC I 0 ! [ q0 ! * N ng l * N ng l * N ng l q0 I L ! 0 ! [ LI 0 ! I 0 C [C C 2 1 1 q ho c ng i n tr ng: W ! Cu 2 ! qu ! 2 2 2C q2 1 ng t tr ng: Wt ! Li 2 ! 0 sin 2 ([t  N ) 2 2C W=W  Wt ng i n t : q0 LC ; U0 !
W!

2 q0 cos 2 ([ t  N ) W ! 2C

q2 1 2 1 1 2 CU 0 ! q0U 0 ! 0 ! LI 0 2 2 2C 2 Ch : + M ch dao ng c t n s gc [, t n s f v chu k T th W v Wt bi n thin v i t n s gc 2[, t n s 2f v chu k T/2 + M ch dao ng c i n tr thu n R { 0 th dao ng s t t d n. duy tr dao ng c n cung 2 2 2 U 2 RC [ C U0 R! 0 c p cho m ch m t n ng l ng c cng su t: P ! I 2 R ! 2 2L + Khi t phng i n th q v u gi m v ng c l i + Quy c: q > 0 ng v i b n t ta xt tch i n d ng th i > 0 ng v i dng i n ch y n b n t m ta xt. 2. Ph ng trnh c l p v i th i gian: 2 2 2 2 V2  iu ! Q2 ; u  i ! Q2 ; u2C2  i ! Q2 q 0 0 0 [2 [2 L2[ 4 [ 2

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 13

M ch dao ng LC l t ng th c hi n dao ng i n t . Kho ng th i gian, gi a hai l n lin ti p, n ng l ng i n tr ng trn t i n b ng n ng l ng t tr ng trong cu n dy. Khi n ng l ng i n tr ng trn t b ng n ng l ng t tr ng 1 trong cu n c m, ta c: W ! Wt ! W hay 2 2 2 1q 11 0 2 ! 2 C q !s 0 2 2 C 2 V i hai v tr li trn
q!s
0

3T 4

T 4 2 Q0 q 2O Q0 2 2 T  4

-Q0

 Q0  3T 4

2 trn tr c Oq, t 2

ng ng v i 4 v tr
T . 2

ng trn, cc v tr ny cch

u nhau b i cc cung

C ngh a l, sau hai l n lin ti p W = Wt , pha dao Pha dao ng bi n thin

ng bi n thin

cm tl

ng l

T 2T T ! m : 2 4 4

c 2T sau th i gian m t chu k T. T Tm l i, c sau th i gian n ng l ng i n l i b ng n ng l ng t . 4 II. I N T TR NG, SNG I N T c c 1. B c sng: P ! ! cT; v ! ; n : Chiesuacu motrg t t a i n f n 2. i n t tr ng: i n tr ng v t tr ng c th chuy n ha cho nhau, lin h m t thi t v i nhau. Chng l hai m t c a m t tr ng th ng nh t g i l i n t tr ng. 3. Gi thuy t Maxwell: a. Gi thuy t 1: T tr ng bi n thin theo th i gian lm xu t hi n m t i n tr ng xoy. b. Gi thuy t 2: i n tr ng bi n thin theo th i gian lm xu t hi n m t t tr ng xoy. c. Dng i n d ch: i n tr ng bi n thin theo th i gian lm xu t hi n m t t tr ng xoy. i n tr ng ny t ng ng nh m t dng i n g i l dng i n d ch. 4. Sng i n t : Sng i n t l qu trnh truy n i trong khng gian c a i n t tr ng bi n thin tu n hon theo th i gian. a. Tnh ch t: + Sng i n t truy n i v i v n t c r t l n ( v } c ). + Sng i n t mang n ng l ng ( E : f 4 ). + Sng i n t truy n c trong mi tr ng v t ch t v trong chn khng. + Sng i n t tun theo nh lu t ph n x , nh lu t khc x , giao thoa, nhi u x , + Sng i n t l sng ngang. + Sng i n t truy n trong cc mi tr ng v t ch t khc nhau c v n t c khc nhau. b. Phn lo i v c tnh c a sng i n t : Lo i sng Sng di Sng trung Sng ng n T ns 3 - 300 KHz 0,3 - 3 MHz B c sng 105 - 103 m 103 - 102 m
102 - 10 m

3 - 30 MHz

Sng c c 30 - 30000 MHz 10 - 10-2 m ng n 5. M ch ch n sng: a. B c sng i n t m m ch c n ch n: P ! 2T c LC ; c ! 3.108 (m/s) b. M t s c tnh ring c a m ch dao ng: V u

c tnh N ng l ng nh , t b n c h p th Ban ngy t ng i n li h p th m nh, ban m t ng i n li ph n x N ng l ng l n, b t ng i n li v m t t ph n x nhi u l n C n ng l ng r t l n, khng b t ng i n li h p th , truy n theo ng th ng

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 14

C1 || C2 : f ! C1ntC2 : f !

1 2T LC 1 2T LC

1 2T L (C1  C2 ) 1 2T

1 1 1 ! 2 2 2 f f1 f2

1 1 1 (  ) f 2 ! f12  f22 L C1 C2

6. Sng i n t V n t c lan truy n trong khng gian v = c = 3.10 8 m/s My pht ho c my thu sng i n t s d ng m ch dao ng LC th t n s sng i n t pht ho c thu b ng t n s ring c a m ch. v B c sng c a sng i n t P ! ! 2T v LC f L u : M ch dao ng c L bi n i t LMin p LMax v C bi n i t CMin p CMax th b c sng P c a sng i n t pht (ho c thu) PMin t ng ng v i LMin v CMin PMax t ng ng v i LMax v CMax 7. S t ng t gi a dao ng i n v dao ng c

il x v m k F W

ng c

il

ng i n q i L
1 C

Dao ng c x + [ 2x = 0
[!

Dao ng i n q + [ 2 q = 0
[! 1 LC

k m

x = Acos([t + N) v = x = -[ Asin([t + N)
v A2 ! x2  ( )2 [

q = q0 cos([t + N) i = q = -[ q0sin([t + N)
i 2 q0 ! q 2  ( ) 2 [ q u ! ! L[ 2 q C 1 Wt = Li2 2 q2 W = 2C

u R Wt (WC) W (WL)

F = -kx = -m[2 x W = mv2


1 2 1 Wt = kx2 2

Wt

CH

NG IV: I N XOAY CHI U


M

2. Dng i n xoay chi u i = I0 cos(2Tft + Ni) * M i giy i chi u 2f l n * N u pha ban u Ni = 


T T ho c Ni = th ch giy 2 2

T t u tin
M1

M i chi u 2f-1 l n. 3. Cng th c tnh th i gian n hu nh quang sng trong m t chu k Khi t i n p u = U0cos([t + Nu) vo hai u bng n, bi t n ch sng ln khi u U1.

GF

I H

U1

SRQP

SRQP

V i N = Nu Ni l

l ch pha c a u so v i i, c 

T T eN e 2 2

I. CC M CH I N XOAY CHI U. 1. Bi u th c i n p t c th i v dng i n t c th i: u = U0 cos([t + Nu) v i = I0cos([t + Ni)

M1

T t
U1 U u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 15

U 4(N V i cos(N ! 1 , (0 < (N < T/2) (t ! U0 [ 4. Dng i n xoay chi u trong o n m ch R,L,C

* o n m ch ch c i n tr thu n R: uR cng pha v i i, (N = Nu Ni = 0) L u : i n tr R cho dng i n khng i i qua v c I !

v I !

U U v I 0 ! 0 R R

U R * o n m ch ch c cu n thu n c m L: uL nhanh pha h n i l T/2, (N = Nu Ni = T/2) U U v I 0 ! 0 v i ZL = [L l c m khng I! ZL ZL L u : Cu n thu n c m L cho dng i n khng i i qua hon ton (khng c n tr ). * o n m ch ch c t i n C: uC ch m pha h n i l T/2, (N = Nu Ni = -T/2) U 1 U v I 0 ! 0 v i Z C ! l dung khng I! [C ZC ZC L u : T i n C khng cho dng i n khng i i qua (c n tr hon ton). 5. c i m o n m ch thu n RLC n i ti p:

a. T ng tr : Z ! R2  (ZL  ZC )2 b. Z L " ZC : s m p a n i ZL  ZC UL  UC ! ZL ! ZC : cung p a vi l ch pha (u so v i i): tanN ! i R UR Z p L ZC : u tr a n i nh lu t Ohm: I 0 !


U0 U ;I! Z Z e cog sua so n t:cosN !

c.

d. Cng su t tiu th trn o n m ch: P ! UI cosN ;

R UR ! Z U Ch : V i m ch ho c ch ch a L, ho c ch ch a C, ho c ch a LC khng tiu th cng su t ( P ! 0 ) Ne u i ! I 0cos[ t th u ! U0cos( [t+ N ) ; N u i ! N  Ni ! N i Ne u u ! U0cos[ t th i ! I 0cos( [t- N)

e. Gi n

u ! uR  uL  uC r vc t : Ta c: uu uuur uuur uuur U 0 ! U 0 R  U 0 L  U 0C uuu r uuu r

uuuu r
U 0 LC

U0L

U0L

uuuu r
N
U0R

O uuu r
U 0C

ur u I0

uuuu r
U 0 LC

6. Lin h gi a cc hi u i n th hi u d ng trong o n m ch thu n RLC n i ti p: T T T


2 Z ! R2  ( ZL  ZC )2 suy ra U ! U R  (U L  UC )2

ng t ng t

2 2 2 ZRL ! R2  ZL suy ra U RL ! U R  UL 2 2 2 ZRC ! R2  ZC suy ra U RC ! U R  UC

ZLC ! ZL  ZC suy ra U LC ! U L  U C V u

U 0 AB

ur u I0
N

uuu r
U0R

uuu r

i O ur u I0

uuuu r
U 0 AB

uuu r
U 0C

uuu r
U0L

uuu r uuuu r
U 0 AB U0R

uuu r
U 0C

Tr ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 16 7. Cng su t to nhi t trn o n m ch RLC: * Cng su t t c th i: P = UIcos N + UIcos(2[t + N * Cng su t trung bnh: P = UIcosN = I2R. 6. i n p u = U1 + U0 cos([t + N) c coi g m m t i n p khng i U1 v m t i n p xoay chi u u=U0 cos([t + N) ng th i t vo o n m ch. 7. T n s dng i n do my pht i n xoay chi u m t pha c P c p c c, rto quay v i v n t c n vng/giy pht ra: f = pn Hz. + T thng g i qua khung dy c a my pht i n * : * ! NBScos([ t  N ) ! * 0 cos([ t  N ) ( Wb) d* + Su t i n ng t c th i: e !  ! * ' ; e ! [ NBSsin([ t  N ) (V ) ! E0 sin([ t  N ) dt T T T ; sin E ! cos(E  ) e ! 0 sin([ t  N ) ! E0 cos([ t  N  ) = [NSBcos([t + N - ) 2 2 2 + Hi u i n th t c th i: u ! U 0 cos([ t  Nu ) . N u my pht c i n tr r t nh th : U0 = E0. V i *0 = NBS l t thng c c i, N l s vng dy, B l c m ng t c a t tr ng, S l di n tch c a vng dy, [ = 2Tf , E0 = [NSB l su t i n ng c c i. 8. Dng i n xoay chi u ba pha l h th ng ba dng i n xoay chi u, gy b i ba su t i n ng xoay

chi u cng t n s , cng bin


e1 ! E0cos([t ) e2 ! E0c os([t 

2T 2T ) trong tr ng h p t i i x ng th i2 ! I 0 cos([ t  ) 3 3 2T 2T e3 ! E0c os([t  i3 ! I 0 cos([ t  ) ) 3 3 My pht m c hnh sao: Ud = 3 Up My pht m c hnh tam gic: Ud = Up T i tiu th m c hnh sao: Id = Ip T i tiu th m c hnh tam gic: Id = 3 Ip L u : my pht v t i tiu th th ng ch n cch m c t ng ng v i nhau. U E I N 9. Cng th c my bi n p: 1 ! 1 ! 2 ! 1 U 2 E 2 I1 N 2

10. Cng su t hao ph trong qu trnh truy n t i i n n ng : (P !

Trong : P l cng su t truy n i n i cung c p U l i n p n i cung c p cosN l h s cng su t c a dy t i i n l R ! V l i n tr t ng c ng c a dy t i i n (l u : d n i n b ng 2 dy) S gi m i n p trn ng dy t i i n: (U = IR P  (P P P U Hi u su t t i i n: H ! .100% = H ! r ! t ! r . P Pv P U v c II. BI TON C C TR 1. Hi n t ng c ng h ng:

i u ki n c ng h

nh ng

l ch pha t ng i m t l

2T 3

i1 ! I 0 cos([ t )

P2 R U 2 cos 2N

Z ! Z C L 1 U U ng [ 2 ! th Zmin ! R I M ax ! ! . LC Zmin R N u i ! 0

Tr

ng THPT Ty Ti n H i
2 PMax ! I M R !

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 17

Suy ra

U ! UI M R

R !1 Zmin 2. Khi i n tr R thay cosN !

uuur uu r U 0 R oo U 0 . Ch uu r ur u U 0 oo I 0 il ng khc gi khng i.

i cn cc i khi :

* Cng su t P

tc c

U2 U2 2 U ; cosN ! khi o R = U ! 2R 2 ZL  ZC 2 2 * Khi P < P max lun t n t i 2 gi tr R1, R2 cng su t tiu th trn m ch b ng nhau, T N 1  N2 ! 2 2 R1 R2 ! Z L  Z C 2 !P ! U P 2 1 R1  R2 R ! ZL  ZC suy ra PM !

ng th i tho mn k

* Cc gi tr I, UL, UC t c c i khi : R = 0. * Gi tr UR c c i khi : R = g . * Khi R = R1 ho c R = R2 m cng su t trn m ch c gi tr nh nhau th Pmax khi : R = N u cu n dy c i n tr r th : R + r = 3. Khi gi tr

R1 R2 .

R1  r R2  r

i n dung C c a t thay i, cn cc i l ng khc khng i: U U * Hi u i n th UC ! IZC ! tc c i ! 2 R2  ( ZL  ZC )2 R2  ZL 2ZL  1 2 2 ZC ZC ZC


2 R2  ZL Z C ! ZL Khi : 2 U R2  ZL U C max ! R max 2 C

U  U U
L

max C

U 2 ! 0

1 1 1 1 !  C 2 C1 C2 1 * Khi C = C1 ho c C = C2 m UC b ng nhau th UC t gi tr c c i khi : C = C1  C2 . 2 ZC  ZC2 * Khi C = C1 ho c C = C2 m cc gi tr : I, P, UR, UL nh nhau th : Z L ! 1 2 * Cc gi tr P, I, UR, UL, t c c i khi m ch x y ra c ng h ng : ZC = ZL * Khi C = C1 ho c C = C2 m cng su t P trn m ch b ng nhau th Pmax khi : t c m L c a cu n dy thay i, cn cc i l ng khc khng U U * Hi u i n th U L ! IZL ! tc c ! 2 2 2 2 R  (ZL  ZC ) R  ZC 2ZC  1 2 2 ZL ZL ZL V u 4. Khi gi tr i: i khi :

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 18

. Khi :

R Z Z L ! ZC 2 U R2  ZC U Lmax ! R
2 2 C

m m v khi ta c : U L ax  U CU L ax  U 2 ! 0

* Khi L = L1 ho c L = L2 m cng su t P trn m ch b ng nhau th Pmax khi : L ! * Khi L = L1 ho c L = L2 m UL c gi tr nh nhau th ULmax khi : * Khi L = L1 ho c L = L2 m I, P, UC, UR nh nhau th : Z C ! * Cc gi tr P, I, UR, Uc, 5. Khi t n s gc tc c i khi m ch x y ra c ng h
Z L1  Z L2 2 ng : ZL = ZC.

1 L1  L2 . 2 1 1 1 1 !  . L 2 L1 L2

c a m ch thay

* *

i u ki n c a i u ki n c a

UL max l : UC max l :

i, cn cc gi tr khc khng 2 [2 ! 2 LC  R 2C 2 2UL m U L ax ! R 4 LC  R 2C 2

i.

2 R2 1 [  2 ! LC 2 L 2UL C ax ! Um R 4 LC  R 2C 2

* Khi i khi :

ho c

= =

m P, I, Z, cos , UR c gi tr nh nhau th P, I, Z, cos , UR s 1 ! [1[ 2 LC

t gi tr c c

6. Lin quan a. Tr

l ch pha:

T tanN1.tanN 2 ! 1 2 T b. Tr ng h p 2: N1  N 2 ! tanN1.tanN2 ! 1 2 T c. Tr ng h p 3: N1  N2 ! tan N1.tan N2 ! s1 . 2 7. Hai o n m ch AM g m R1L1C1 n i ti p v o n m ch MB g m R2L2C2 n i ti p m c n i ti p v i nhau c UAB = UAM + UMB uAB; uAM v uMB cng pha tanuAB = tanuAM = tanuMB 8. Hai o n m ch R1 L1C1 v R2L2 C2 cng u ho c cng i c pha l ch nhau (N Z L  Z C1 Z L  Z C2 v tan N2 ! 2 (gi s N1 > N2) V i tan N1 ! 1 R1 R2 tan N1  tan N2 C N1 N2 = (N ! tan (N 1  tan N1 tan N 2 Tr ng h p c bi t (N = T/2 (vung pha nhau) th tanN1tanN2 = -1.

ng h p 1: N1  N 2 !

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 19
M C B

A R L VD: * M ch i n hnh 1 c uAB v uAM l ch pha nhau (N y 2 o n m ch AB v AM c cng i v uAB ch m pha h n uAM tan N AM  tan N AB NAM NAB = (N ! tan (N Hnh 1 1  tan N AM tan N AB Z Z  ZC N u uAB vung pha v i uAM th tan N AM tan N AB -1 L L ! 1 R R * M ch i n hnh 2: Khi C = C 1 v C = C2 (gi s C1 > C2) th i1 v i2 l ch pha nhau (N y hai o n m ch RLC1 v RLC2 c cng uAB A R L G i N1 v N2 l l ch pha c a uAB so v i i1 v i2 th c N1 > N2 N1 - N2 = (N N u I1 = I2 th N1 = -N2 = (N/2 Hnh 2 tan N1  tan N2 N u I1 { I2 th tnh ! tan (N 1  tan N1 tan N 2

M C

III. BI TON H P KN (BI TON H P EN) 1. M ch i n n gi n: a. N u U NB cng pha v i i suy ra b. N u U NB s m pha v i i gc c. N u U NB tr pha v i i gc X ch ch a R0 A
R L C

T suy ra 2

X ch ch a L 0 X ch ch a C0

2. M ch i n ph c t p: a. M ch 1 N u U AB cng pha v i i suy ra

T suy ra 2

X ch ch a L 0

N u U AN v U NB t o v i nhau gc V y X ch a ( R0 , L 0 ) b. M ch 2 N u U AB cng pha v i i suy ra N u U AN v U NB t o v i nhau gc V y X ch a ( R0 , C0 )

T suy ra 2

ch ch a R0

X ch ch a C0
T suy ra 2

ch ch a R0

CH

NG V: SNG NH SNG

1. Hi n t ng tn s c nh sng. * /n: L hi n t ng nh sng b tch thnh nhi u mu khc nhau khi i qua m t phn cch c a hai mi tr ng trong su t. * nh sng n s c l nh sng khng b tn s c nh sng n s c c t n s xc nh, ch c m t mu. V u

Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 20 c l0 c l v B c sng c a nh sng n s c l = , truy n trong chn khng l 0 = = l = 0 f f l v n * Chi t su t c a mi tr ng trong su t ph thu c vo mu s c nh sng. i v i nh sng mu l nh nh t, mu tm l l n nh t. * nh sng tr ng l t p h p c a v s nh sng n s c c mu bi n thin lin t c t n tm. B c sng c a nh sng tr ng: 0,38 Q m e P e 0,76 Q m. 2. Hi n t ng giao thoa nh sng (ch xt giao thoa nh sng trong th nghi m Ing). * /n: L s t ng h p c a hai hay nhi u sng nh sng k t h p trong khng gian trong xu t hi n nh ng v ch sng v nh ng v ch t i xen k nhau. M Cc v ch sng (vn sng) v cc v ch t i (vn t i) g i l vn giao thoa. d1 S1 x * Hi u ng i c a nh sng (hi u quang trnh) d2 ax I a O d = d 2 - d1 = D S2 Trong : a = S 1S2 l kho ng cch gi a hai khe sng = OI l kho ng cch t hai khe sng S 1, S2 n mn quan st D S1M = d1; S2M = d2 x = OM l (to ) kho ng cch t vn trung tm n i m M ta xt lD * V tr (to ) vn sng: (d = kP x = k ; k Z a k = 0: Vn sng trung tm k = s1: Vn sng b c (th ) 1 k = s2: Vn sng b c (th ) 2 lD * V tr (to ) vn t i: (d = (k + 0,5)P x = (k + 0,5) ; k Z a k = 0, k = -1: Vn t i th (b c) nh t k = 1, k = -2: Vn t i th (b c) hai k = 2, k = -3: Vn t i th (b c) ba * Kho ng cch gi a n vn sng lin ti p nhau l l : l ! ( n  1)i * Kho ng cch gi a m kho ng vn lin ti p nhau l l : l ! i x k n ! k : Van sag th i * T i v tr M m x ! k  1 : Van toth k  1) i ( 2 i lD * Kho ng vn i: L kho ng cch gi a hai vn sng ho c hai vn t i lin ti p: i = a * N u th nghi m c ti n hnh trong mi tr ng trong su t c chi t su t n th b c sng v k/vn: l l D i l n = in = n = n a n * Khi ngu n sng S di chuy n theo ph ng song song v i S 1S2 th h vn di chuy n ng c chi u v kho ng vn i v n khng i. D d i c a h vn l: x0 = d D1 Trong : D l kho ng cch t 2 khe t i mn D1 l kho ng cch t ngu n sng t i 2 khe d l d ch chuy n c a ngu n sng * Khi trn ng truy n c a nh sng t khe S 1 (ho c S2) c t m t b n m ng dy e, chi t su t n th h (n - 1)eD vn s d ch chuy n v pha S1 (ho c S2) m t o n: x0 = a * Xc nh s vn sng, vn t i trong vng giao thoa (tr ng giao thoa) c b r ng L ( i x ng qua vn trung tm) Tr ng THPT Ty Ti n H i

Tr

ng THPT Ty Ti n H i
S

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 21

+ S vn sng (l s l ): N + S vn t i (l s ch n): N
t

=
= 2

L 2 i

L + 0 , 5 2 i Trong [x] l ph n nguyn c a x. V d : [6] = 6; [5,05] = 5; [7,99] = 7 * Xc nh s vn sng, vn t i gi a hai i m M, N c to x 1, x2 (gi s x1 < x2) + Vn sng: x1 < ki < x2 + Vn t i: x1 < (k+0,5)i < x2 S gi tr k Z l s vn sng (vn t i) c n tm L u : M v N cng pha v i vn trung tm th x1 v x2 cng d u. M v N khc pha v i vn trung tm th x1 v x2 khc d u. * Xc nh kho ng vn i trong kho ng c b r ng L. Bi t trong kho ng L c n vn sng. L + N u 2 u l hai vn sng th: i = n- 1 L + N u 2 u l hai vn t i th: i = n L + N u m t u l vn sng cn m t u l vn t i th: i = n - 0,5 * S trng nhau c a cc b c x P1, P2 ... (kho ng vn t ng ng l i 1, i2 ...) + Trng nhau c a vn sng: xs = k1i1 = k2i2 = ... k1P1 = k2P2 = ... + Trng nhau c a vn t i: xt = (k1 + 0,5)i1 = (k2 + 0,5)i2 = ... (k1 + 0,5)P1 = (k2 + 0,5)P2 = ... L u : V tr c mu cng mu v i vn sng trung tm l v tr trng nhau c a t t c cc vs c a cc b c x . + Cch xc nh s vn sng trng nhau trong m t kho ng L:

- Tm kho ng cch ng n nh t gi a 2 vs trng nhau : xmin.


L - S vn sng trng nhau : n = 2 1 2(xmin * Trong hi n t ng giao thoa nh sng tr ng (0,38 Q m e P e 0,76 Q m) D v tm - B r ng quang ph b c k: D x = k (l - l t ) v i P v Pt l b c sng nh sng a - Xc nh s vn sng, s vn t i v cc b c x t ng ng t i m t v tr xc nh ( bi t x) ax ax lD . + Vn sng: x = k , k k ! l = a kD PD ax ax S vn sng : ek e Pmax D Pmin D V i 0,38 Q m e P e 0,76 Q m c bao nhiu gi tr c a k th c b y nhiu vs , k Z lD ax + Vn t i: x = (k + 0,5) l = , k Z a ( k + 0,5) D ax ax S vn t i :  0,5 e k e  0,5 Pmax D Pmin D V i 0,38 Q m e P e 0,76 Q m c bao nhiu gi tr c a k th c b y nhiu vn t i , k Z

- Kho ng cch di nh t v ng n nh t gi a vn sng v vn t i cng b c k: D (xMin ! [kPt  ( k  0,5)P ] a D (xMax ! [kP  ( k  0,5)Pt ] Khi vn sng v vn t i n m khc pha a V u

i v i vn trung tm.

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 22

D (xMax ! [kP  ( k  0,5)Pt ] Khi vn sng v vn t i n m cng pha i v i vn trung tm. a *. V tr vn sng b c k1 c a b c x P1 trng v i v tr vn sng b c k2 c a b c x P2 : k1P1 ! k2 P2 1 * . V tr vn sng b c k1 c a b c x P1 trng v i v tr vn t i b c k2 c a b c x P2 : k1P1 ! ( k2  )P2 2 c v ! n c Ch : Trong khng kh (chn khng): P ! ; trong mi tr ng c chi t su t n: f ! v! c P f nf

Ch : Kho ng vn trong khng kh l i ; trong mi tr

ng c chi t su t n kho ng vn i mt !

i n

III. QUANG PH 1. My quang ph : a. nh ngh a: My quang ph l d ng c dng phn tch chm sng c nhi u thnh ph n thnh nh ng thnh ph n n s c khc nhau. b. C u t o: + ng chu n tr c l t o ra chm tia song song. + L ng knh phn tch song song thnh nh ng thnh ph n n s c song song khc nhau. + Bu ng nh l knh nh t t i tiu i m nh c a th u knh L 2 quan st quang ph . c. Nguyn t c ho t ng: + Chm tia qua ng chu n tr c l chm tia song song n l ng knh. + Qua l ng knh chm sng b phn tch thnh cc thnh ph n n s c song song. + Cc chm tia n s c qua bu ng nh c h i t trn knh nh. 2. Quang ph lin t c: a. nh ngh a: Quang ph lin t c l d i mu bi n thin lin t c, quang ph lin t c c a nh sng l d i mu bi n thin lin t c t t i tm. b. Ngu n pht: Cc ch t r n, ch t l ng, ch t kh c t kh i l n nng sng pht ra quang ph lin t c. c. c i m, tnh ch t: Qp lin t c khng ph thu c thnh ph n ha h c c a ngu n pht m ch ph thu c vo nhi t c a ngu n pht + nhi t 5000 C , cc v t b t u pht ra nh sng mu ; nhi t 2500K n 3000K cc v t pht ra quang ph lin t c c mu bi n thin t n tm. Nhi t c a b M t Tr i kho ng 6000K , nh sng c a M t Tr i l nh sng tr ng. 3. Quang ph v ch pht x : a. nh ngh a: Qp v ch pht x l lo i quang ph g m nh ng v ch mu n s c n m trn m t n n t i. b. Cc ch t kh hay h i c p su t th p b kch thch pht ra. c. c i m: + Cc ch t kh hay h i p su t th p khc nhau cho nh ng quang ph v ch khc nhau c v s l ng v ch, v tr, mu s c c a cc v ch v sng t i c a cc v ch. + M i ch t kh hay h i p su t th p c m t quang ph v ch c tr ng. 4. Quang ph v ch h p th : a. nh ngh a: Qp v ch h p th l m t h th ng cc v ch t i n m trn m t n n m t quang ph lin t c. b. Cch t o: + Chi u vo khe c a my quang ph m t nh sng tr ng ta nh n c m t quang ph lin t c. + t m t n h i Natri trn ng truy n tia sng tr c khi n khe c a my quang ph , trn n n quang ph xu t hi n cc v ch t i ng v tr cc v ch vng trong quang ph v ch pht x c a Natri. c. i u ki n: Nhi t c a m kh hay h i h p th ph i th p h n nhi t c a ngu n sng pht ra qplt. d. Hi n t ng o s c: m t nhi t nh t nh, m t m kh hay h i c kh n ng pht ra nh ng nh sng n s c no th n c ng c kh n ng h p th nh ng nh sng n s c . Ch : Quang ph c a M t Tr i m ta thu c trn Tri t l quang ph h p th , B m t c a M t Tr i pht ra quang ph lin t c. IV. SNG I N T
Lo i sng B c sng
Ch

Vng

P : 0, 640 Q m z 0, 760 Q m

Tr

ng THPT Ty Ti n H i
D10 i 10
12 12

Gio vin : Nguy n Th Y n


m
9

Trang 23

Tia gamma Tia Roengent Tia t ngo i nh sng nhn th y Tia h ng ngo i Sng v tuy n

m e 10 m n
7
7 7

c P! f

Vng cam Vng vng Vng l c Vng lam Vng chm Vng tm

P : 0, 590 Q m z 0, 650 Q m P : 0, 570 Q m z 0, 600 Q m P : 0, 500 Q m z 0, 575 Q m P : 0, 450 Q m z 0, 510 Q m P : 0, 440 Q m z 0, 460 Q m P : 0, 38Q m z 0, 440 Q m

10 m e 3,8.10 m n
3,8.10 m e 7,6.10 m n
7 3

9

7,6.10 m e 10 m n
10 m tr le n

1. Tia h ng ngo i: a. nh ngh a: Tia h ng ngo i l nh ng b c x khng nhn th y, c b sng ( P " 0,76Q m ).

b. Ngu n pht sinh: + Cc v t b nung nng d i 5000 C pht ra tia h ng ngo i. + C 50% n ng l ng M t Tr i thu c v vng h ng ngo i. + Ngu n pht tia h ng ngo i th ng l cc n dy tc b ng Vonfram nng sng c cng su t t 250W  1000W . c. Tnh ch t, tc d ng: + C b n ch t l sng i n t . + Tc d ng n i b t nh t l tc d ng nhi t. + Tc d ng ln m t lo i knh nh c bi t g i l knh nh h ng ngo i. + B h i n c h p th . + C kh n ng gy ra 1 s ph n ng ho h c. + C th bi n i u c nh sng i n t cao t n. + C th gy gy ra hi n t ng quang i n trong cho m t s ch t bn d n d. ng d ng: S y kh s n ph m, s i m, ch p nh h ng ngo i. 2. Tia t ngo i: a. nh ngh a: Tia h ng ngo i l nh ng b c x khng nhn th y, c b c sng nh h n b c sng ca nh sng tm ( P 0,38Q m ). b. Ngu n pht sinh: + Cc v t b nung nng trn 30000 C pht ra tia t ngo i. + C 9% n ng l ng M t Tr i thu c v vng t ngo i. + Ngu n pht tia t ngo i l cc n h i th y ngn pht ra tia t ngo i. c. Tnh ch t, tc d ng: + C b n ch t l sng i n t . + Tc d ng r t m nh ln knh nh. + Lm pht quang m t s ch t. + Tc d ng lm ion ha ch t kh + Gy ra m t s ph n ng quang ha, quang h p. + Gy hi u ng quang i n. + Tc d ng sinh h c: h y ho i t bo, gi t ch t vi khu n, + B th y tinh, n c h p th r t m nh. Th ch anh g n nh trong su t i v i cc tia t ngo i d. ng d ng: Ch p nh; pht hi n cc v t n t, x c trn b m t s n ph m; kh trng; ch a b nh ci x ng 3. Tia R nghen ( Tia X) : a. nh ngh a: Tia X l nh ng b c x i n t c b c sng t 1012 m n 108 m (tia X c ng, tia X m m). b. Cch t o ra tia R nghen: Khi chm tia cat t p vo t m kim lo i c nguyn t l ng pht ra. c. Tnh ch t, tc d ng: + Kh n ng m xuyn r t m nh. + Tc d ng m nh ln knh nh. + Lm ion ha khng kh. + Lm pht quang nhi u ch t. + Gy ra hi n t ng quang i n cho h u h t cc kim lo i. + Tc d ng sinh l: h y di t t bo, di t t bo, di t vi khu n, d. ng d ng: D khuy t t t bn trong cc s n ph m, ch p i n, chi u i n, ch a b nh ung th nng, o li u l ng tia X

CH

3

c sng l n h n b

c sng ca nh

NG VI: L

NG T

NH SNG

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 24

I. HI N T NG QUANG I N NGOI. 1. nh ngh a : Hi n t ng nh sng lm b t cc eletron ra kh i b m t kim lo i g i l hi n t ng q ngoi. 2. Cc nh lu t quang i n: a. nh lu t 1 quang i n: Hi n t ng quang i n ch x y ra khi b c sng nh sng kch thch ( P ) ph i nh h n b ng gi i h n quang i n ( P0 ) c a kim lo i : P e P0 . b. nh lu t 2 quang i n: C ng dng quang i n bo ha t l thu n v i c ng chm sng kch thch: I q ~ I askt . c. nh lu t 3 quang i n: ng n ng ban u c c i c a cc electron quang i n ch ph thu c vo b c sng nh sng kch thch v b n ch t c a kim lo i, khng ph thu c vo c ng chm sng kch W 0M (P , P0 ) thch: . W 0M I askt II. THUY T L NG T 1. Gi thuy t l ng t n ng l ng c a Pl ng. L ng n ng l ng m m i l n nguyn t hay phn t h p th hay pht x c gi tr hon ton xc nh, g i l l ng t n ng l ng. L ng t n ng l ng k hi u l , c gi tr b ng : = hf. Trong h = 6,625.10-34J.s l h ng s Pl ng, f l t n s c a nh sng c h p th hay pht x . 2. Thuy t l ng t nh sng. + M i chm sng l 1 chm h t, m i h t g i l 1 phtn, m i phtn c n ng l ng xc nh = hf. C ng chm sng t l v i s phtn pht ra trong 1 giy. + Phn t , nguyn t , electron.... pht x hay h p th /sng c ngh a l chng pht x hay h p th phtn + Cc phtn bay d c theo tia sng v i t c c = 3.108 m/s trong chn khng. 3. Ph ng trnh Einstein: hc ; 1eV ! 1,6.1019 J a. Gi i h n quang i n: P0 ! A( J) 1 2 b. ng n ng: W0M ! mv0 M (J ) 2 2 mv0 Max hc hc 1 2 c. Ph ng trnh Einstein: I ! A  W0M hay I ! = A+  mv0 M hay e = hf = 2 l P0 2 Ch : Ph ng trnh Einstein gi i thch nh lu t 1; nh lu t 3; thuy t l ng t gi i thch nh lu t 2. 4. i u ki n tri t tiu hon ton dng quang i n: I q ! 0 W0 M ! eU h; U h " 0

n(q I (t n ! bh : S electron b t ra trong th i gian t. (t (q Ibh = n1.e ( Trong n1 l s e b t ra trong 1giy) E 6. N ng l ng chm photon: E ! NI N ! : S photon p vo I E hc 7. Cng su t b c x c a ngu n: P ! = N I . (W) . N l s phtn n K trong 1 giy. (t P n 8. Hi u su t l ng t : H ! .100% N ( W ! W  W0 9. nh l ng n ng: (W ! Aur v i F Aur F ! Fs cosE 5. Dng quang i n bo ha: I bh ! * Xt v t c l p v i n, c i n th c c i VMax v kho ng cch c c trong i n tr ng c n c c ng E c tnh theo cng th c: 1 2 eVMax = mv0 Max = eEdMax 2 V u i dMax m electron chuy n ng

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

* V i U l hi u i n th gi a an t v cat t, vA l v n t c c c v n t c ban u c c i c a electron khi r i cat t th: 1 2 1 2 eU = mv A - mv K 2 2 hc I X ! hf X ! PX 10. N ng l ng tia X : ! (W ! eU I X AK hc B c sng nh nh t c a tia R nghen: l Min = W Trong W =

i c a electron khi

Trang 25 p vo an t, vK = v0Max l

2 mv0 mv 2 l ng n ng c a electron khi p vo i cat t ( i m c c) = eU AK + 2 2 U l hi u i n th gi a an t v cat t v l v n t c electron khi p vo i cat t v0 l v n t c c a electron khi r i cat t (th ng v0 = 0) m = 9,1.10-31 kg l kh i l ng electron. * Bn knh qu o c a electron khi chuy n ng v i v n t c v trong t tr ng u B r u r mv , a = ( v,B) R= eB sin a Xt electron v a r i kh i cat t th v = v0Max r u r mv Khi v ^ B sin a = 1 R = eB L u : Hi n t ng quang i n x y ra khi c chi u ng th i nhi u b c x th khi tnh cc i l ng: V n t c ban u c c i v0Max, hi u i n th hm Uh, i n th c c i VMax, u c tnh ng v i b c x c PMin (ho c fMax). r r mv 2 * Bn knh qu o khi electron quang i n chuy n ng trong i n tr ng u c E B v .: R ! eE

III. M U NGUYN T 1. Tin Bohr:

BOHR

a. Tin 1: Nguyn t ch t n t i nh ng tr ng thi c n ng l ng hon ton xc nh g i l tr ng thi d ng. tr ng thi d ng nguyn t khng b c x n ng l ng. b. Tin 2: Nguyn t thi thi c m c n ng l ng Em cao h n khi chuy n v tr ng thi d ng c m c ng En th p h n s gi i phng m t n ng l ng Em nh n hc pht phtn I mn ! hfmn ! ! Em  En v ng c l i. phtn Pmn hfmn hfmn c. H qu : nh ng tr ng thi d ng cc electron trong nguyn t En ch chuy n ng trn qu o c bn knh hon ton xc nh g i 2 l qu o d ng: rn ! n r0 ; vr0 ! 0,53 A0 . i Em > E n Ch : Trong nguyn t Hi r, tr ng thi d ng l tr ng thi c m c n ng l ng th p nh t ( ng v i qu o K), cc tr ng thi c m c n ng l ng cao h n g i l tr ng thi kch thch (th i gian t n t i 10 8 s ). Nguyn t (electron) ch h p th ho c b c x n ng l ng ng b ng hi u n ng l ng gi a hai m c. 13,6 2. N ng l ng tr ng thi d ng: En !  2 (eV ); E0 ! 13,6 eV n hc 1 1 3. B c sng: ! Em  En ! 13,6.( 2  2 ).1,6.10 19 (J) n m P n ng l V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 26

hay:

1 1 1 n Ritber i ! RH ( 2  2 ) ,v RH ! 1,09.10 7 m1 : ag so P n m 4. Quang ph nguyn t Hi r: P Cc electron tr ng thi kch thch t n t i kho ng 108 s O nn gi i phng n ng l ng d i d ng phtn tr v cc N tr ng thi c m c n ng l ng th p h n. a. Dy Lynam: Cc electron chuy n t tr ng thi c m c M n ng l ng cao h n v tr ng thi c m c n ng l ng ng v i qu o K (thu c vng t ngo i). b. Dy Balmer: Cc electron chuy n t tr ng thi c m c L HH HK HF HE n ng l ng cao h n v tr ng thi c m c n ng l ng ng v i qu o L (thu c vng t ngo i v vng nhn th y). c. Dy Paschen: Cc electron chuy n t tr ng thi c m c Banme n ng l ng cao h n v tr ng thi c m c n ng l ng ng v i qu o M (thu c vng h ng ngo i). Ch : B c sng cng ng n n ng l ng cng l n. K L u : V ch di nh t PLK khi e chuy n t L p K Laiman V ch ng n nh t PgK khi e chuy n t g p K. - Dy Banme: M t ph n n m trong vng t ngo i, m t ph n n m trong vng nh sng nhn th y ng v i e chuy n t qu o bn ngoi v qu oL Vng nh sng nhn th y c 4 v ch: + V ch HE ng v i e: M p L + V ch lam HF ng v i e: N p L + V ch chm HK ng v i e: O p L + V ch tm HH ng v i e: P p L L u : V ch di nh t PML (V ch HE ) V ch ng n nh t PgL khi e chuy n t g p L. - Dy Pasen: N m trong vng h ng ngo i ng v i e chuy n t qu o bn ngoi v qu oM L u : V ch di nh t P NM khi e chuy n t N p M. V ch ng n nh t PgM khi e chuy n t g p M. M i lin h gi a cc b c sng v t n s c a cc v ch quang ph c a nguyn t hi r:

n=6 n=5 n=4 n=3 Pasen n=2

n=1

1 1 1 v f13 = f12 +f23 (nh c ng vct ) !  P13 P12 P23


IV. H P TH V PH N X NH SNG 1. H p th nh sng: H p th nh sng l hi n t ng mi tr ng v t ch t lm gi m c ng c a chm sng truy n qua n. a. nh lu t v h p th nh sng : C ng c a chm sng n s c khi truy n mi tr ng h p th , gi m theo nh lu t hm m c a di E d ng truy n tia sng: I ! I 0e .
0 la ng o a chu sag t mo trg I c cu m n i i n Trong : E la soha thucu mo trg he p a i n o i cu g truye tia sag d da a n n n

b. H p th l c l a: + V t trong su t (v t khng mu) l v t khng h p th nh sng trong mi n nhn th y c a quang ph . + V t c mu en l v t h p th hon ton nh sng trong mi n nhn th y c a quang ph . + V t trong su t c mu l v t h p th l c l a nh sng trong mi n nhn th y c a quang ph . 2. Ph n x (tn s c) l c l a nh sng: Cc v t c th h p th l c l a m t s nh sng n s c, nh v y cc v t c ng c th ph n x (tn s c) m t s nh sng n s c. Hi n t ng c g i l ph n x (tn s c) l c l a nh sng. V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 27

Ch : Y u t quy t V. LASER

nh

n vi c h p th , ph n x (tn s c) nh sng l b

c sng c a nh sng.

1. Hi n t ng pht quang: a. S pht quang: C m t s ch t th r n, l ng, kh khi h p th m t n ng l ng d i d ng no th c kh n ng pht ra m t b c x i n t . N u b c x c b c sng n m trong gi i h n c a nh sng nhn th y th c g i l s pht quang. M i ch t pht quang c m t quang ph c tr ng ring cho n. c duy tr trong c i m Sau khi ng ng kch thch, s pht quang c a m t s ch t cn m t kho ng th i gian no . + Th i gian pht quang l kho ng th i gian k t lc ng ng kch thch cho n lc ng ng pht quang: Th i gian pht quang c th ko di t 1010 s n vi ngy. + Hi n t ng pht quang l hi n t ng khi v t h p th nh sng kch thch c b c sng ny pht ra nh sng c b c sng khc. b. Cc d ng pht quang: + Hu nh quang l s pht quang c th i gian ng n d i 108 s , th ng x y ra v i ch t l ng v kh. + Ln quang l s pht quang c th i gian di trn 108 s, th ng x y ra v i ch t r n. c ln quang hay hu nh quang. Ch : Th c t trong kho ng 108 s e t e 106 s khng xc nh c. nh lu t Xt c v s pht quang: nh sng pht quang c b c sng nh h n b c sng nh sng kch thch: Paspq Paskt I aspq " I askt . 2. Laser: a. c i m:
(f } 1015 . f + Tia Laser l chm sng k t h p, cc photon trong chm sng c cng t n s v cng pha. + Tia Laser l chm sng song song, c tnh nh h ng cao. + Tia Laser c c ng l n I ~106 W/cm2 . b. Cc lo i Laser: Laser h ng ng c, Laser th y tinh pha no im, Lasre kh He He, Laser CO2 , Laser bn d n, c. ng d ng: + Trong thng tin lin l c: cp quang, v tuy n nh v , + Trong y h c: lm dao m , ch a m t s b nh ngoi da nh tc d ng nhi t, + Trong u c a: CD, VCD, DVD, + Trong cng nghi p: khoan, c t, ti, v i chnh xc cao.

+ Tia Laser c tnh

n s c cao.

sai l ch

1. Cc tin Einstein: a. Tin I (nguyn l t ng i): Cc hi n t ng v t l di n ra nh nhau trong cc h quy chi u qun tnh. b. Tin II (nguyn l b t bi n c a v n t c nh sng): V n t c nh sng trong chn khng c cng gi tr b ng c trong m i h quy chi u qun tnh, khng ph thu c vo ph ng truy n v v n t c c a ngu n sng hay my thu. 2. Cc h qu : + S co c a di: di c a m t thanh b co l i d c theo ph ng chuy n ng c a n: l ! l 0 1  ng ch y ch m h n
v2 l0 . c2 ng h g n

CH

NGVII : THUY T T

NG

IH P

+ S dn ra c a kho ng th i gian: v i quan st vin

ng h g n v i quan st vin chuy n (t0 ng yn: (t ! " (t0 . v2 1 2 c

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

+ Kh i l

ng t

ng

i: m !

m0 1 v2 c2

ng l

ng t

ng

u r r i: p ! mv !

Trang 28

m0 1 v2 c2

r v.

+ N ng l

ng t

ng

i: E ! mc !
2

m0 v2 1 2 c

c .
2

1 2 2 E ! m0c  m0v Ch : 2 2 ! m2c4  p2 c2 E 0

3.

i v i photon: ng c a photon: I ! hf ! ng t ng hc ! mI c2 P
I hf h ! 2 ! ! 2 cP c c m0I 1 v2 c2

+ N ng l + Kh i l

i tnh c a photon: mI !

, suy ra m0I ! mI 1

v2 c2

M v ! c nn m0I ! 0 .

CH

NG VIII: V T L H T NHN

I. H T NHN NGUYN T 1. C u t o h t nhn: p ! 1,67262.10 27 kg m pro n to Z 19 q p ! 1,6.10 C A c o n X ta ne t Z n ! 1,67493.10 27 kg m n N ! ( A - Z ) ntro n n q p ! 0 : khog mang ie m p ! 1,007276u ng nguyn t ( u ): 1u ! 1,66055.1027 kg m n ! 1,008665u 3. Cc cng th c lin h : m NA i n kho n i n m ! A ; A: khol g mol(g/mol) hay so i (u) ! N : khol g A a. S mol: N: ha n n so t nha nguye t ! N ; ! mN A n N 23 N A A ! 6,023.10 nguye t N n /mol A 2. n v kh i l
1

4. Bn knh h t nhn: R ! 1,2.1015 A3 ( m) NG H T NHN m i n c n n 0 ! Zmp  ( A  Z ) mn : kho l g ca nuclo rieg le 1. h t kh i: ( m l kh i l ng h t nhn) ( m ! m0  m 2. H th c Einstein: E ! mc2 ; 1uc2 ! 931,5MeV ; 1MeV ! 1,6.1013 J 3. N ng l ng lin k t, n ng l ng lin k t ring: a. N ng l ng lin k t: (E ! (mc2 (E b. N ng l ng lin k t ring: H ! : tnh cho monuclo t n A Ch : + H t nhn c n ng l ng lin k t ring cng l n th cng b n v ng. + H t nhn c s kh i trong kho ng t 50 n 70, n ng l ng lin k t ring c a chng c gi tr V u II. N NG L

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 29

l n nh t vo kho ng 8,8 MeV/nu III. PHNG X . 1. nh ngh a : Hi n t ng m t h t nhn khng b n , t pht phn r pht ra cc tia phng x v bi n i thnh h t nhn khc g i l hi n t ng phng x . 2. c i m : Hi n t ng phng x hon ton do nguyn nhn bn trong h t nhn gy nn, khng ph thu c vo cc y u t bn ngoi nh : nhi t , p su t, i n t tr ng. N0 Pt N ! t ! N0 e ln2 2T 3. nh lu t phng x : ; vP ! i : hag so n ra n pha T( s) ! m0 ! m e Pt m 0 t 2T * S nguyn t ch t phng x cn l i sau th i gian t : * S h t nguyn t b phn r b ng s h t nhn con t o thnh: D N = N 0 - N = N 0 (1 - e- l t ) N = N 0 .2 T = N 0 .e- l t c t o thnh v b ng s h t (E ho c e- ho c e+ )
t t

* Kh i l ng ch t phng x cn l i sau th i gian t : m = m0 .2 T = m0 .e- l t Trong : N0, m0 l s nguyn t , kh i l ng ch t phng x ban u T l chu k bn r ln 2 0, 693 l h ng s phng x P v T khng ph thu c vo cc tc l = = T T ch ph thu c b n ch t bn trong c a ch t phng x . * Kh i l ng ch t b phng x sau th i gian t : D m = m0 - m = m0 (1- e- l t ) Dm * Ph n tr m ch t phng x b phn r: = 1 - e- l t m0 Ph n tr m ch t phng x cn l i: * Kh i l ng ch t m i
t m = 2 T = e- l t m0

ng bn ngoi m

c t o thnh sau th i gian t : mc =

Trong : Am, Ac l s kh i c a ch t phng x ban NA = 6,022.10-23 mol-1 l s Avga r. L u : Tr ng h p phng x F+, F- th Ac = Am mc = ( m 4. phng x H: L i l ng c tr ng cho tnh phng x m nh hay y u c a m t l o b ng s phn r trong 1 giy.
t

AN A DN Ac = c 0 (1- e- l t ) = c m0 (1- e- l t ) NA NA Am u (m ) v c a ch t m i c t o thnh (con)

ng ch t phng x ,

H = H 0 .2 T = H 0 .e- l t = l N H0 = PN0 l phng x ban u. n v : Bec ren (Bq); 1Bq = 1 phn r/giy Curi (Ci); 1 Ci = 3,7.10 10 Bq L u : Khi tnh phng x H, H0 (Bq) th chu k phng x T ph i i ra n v giy(s). H0 ln2  Pt H i n pha ! t ! H 0e ; vP ! T ( s) : hag so n ra * Cng th c phng x : T 2 10 H 0 ! P N 0 ; H ! P N ( Bq); 1Ci ! 3,7.10 Bq H * Th tch c a dung d ch ch a ch t phng x : V0 ! t 0 V , Trong : V la dung d ch H the tch ch a 2 TH Chu k bn r c a m t s ch t V u

Tr

ng THPT Ty Ti n H i
Cacbon C
6 12

Gio vin : Nguy n Th Y n


Oxi O
8 16

Trang 30
Io I t
53 131

Ch t phng x Chu k bn r

Urani

235 92

U
8

Poloni

210 84

Po

Rai

226 88

Ra

Radon

219 86

Ra

T ! 5730 na m

T ! 122 s

T ! 7,13.10 na m

T ! 138 nga y

T ! 1620 na m

T !4s

T ! 8 nga y

5. Cc tia phng x : 4 a. Tia E : 2 E la t 2 He . ha 4 * Nh ng tnh ch t c a tia : + B l ch trong i n tr ng, t tr ng. + Phng ra t h t nhn phng x v i t c kho ng 2.107 m/s. + C kh n ng in ho m nh cc nguyn t trn ng i, m t n ng l ng nhanh, do n ch i c t i a l 8cm trong khng kh , kh n ng m xuyn y u, khng xuyn qua c t m ba dy c 1mm. 0  pozitron ( 0e) : p p n  e +R F la 1 1 b. Tia F : co loa 0  , hai i % electron ( 0e) : n p p  e +R 1 F la 1  * Nh ng tnh ch t c a tia : + B l ch trong i n tr ng, t tr ng nhi u h n tia E . + Phng ra t h t nhn v i t c g n b ng t c nh sang. + C kh n ng in ho mi tr ng, nh ng y u h n tia , tia c kh n ng i qung ng di h n trong khng kh ( c vi m ) v v y kh n ng m xuyn c a tia m nh h n tia , n c th xuyn qua t m nhm dy vi mm. * L u : Trong phng x c s gi i phng cc h t n trino v ph n n trino. c. Tia K : * B n ch t l sng i n t c b c sng c c ng n P 1011 m , c ng l h t photon c n ng l * Nh ng tnh ch t c a tia : + Khng b l ch trong i n tr ng, t tr ng. + Phng ra v i t c b ng t c nh sng. + C kh n ng in ho mi tr ng v kh n ng m xuyn c c m nh. IV. PH N NG H T NHN A1 A2 A3 A4 1. Ph ng trnh ph n ng: Z1 X 1 + Z 2 X 2 Z 3 X 3 + Z 4 X 4 Trong s cc h t ny c th l h t s c p nh nucln, eletrn, phtn ... Tr ng h p c bi t l s phng x : X1 p X2 + X3 X1 l h t nhn m , X2 l h t nhn con, X3 l h t E ho c F 2. Cc nh lu t b o ton trong ph n ng h t nhn. + B o ton s nucln (s kh i): A1 + A2 = A3 + A4 + B o ton i n tch (nguyn t s ): Z1 + Z2 = Z3 + Z4 uu uu uu uu r r r r u r ur u r ur + B o ton ng l ng: p1 + p2 = p3 + p4 hay m1 v1 + m 2 v2 = m 4 v3 + m 4 v4 + B o ton n ng l ng: K X 1 + K X 2 + D E = K X 3 + K X 4 Trong : (E l n ng l ng ph n ng h t nhn; (E = (m1+m2 m3 - m4 )c2 = ( M0 M ) c2. 1 2 K X = mx vx l ng n ng chuy n ng c a h t X 2 L u : - Khng c nh lu t b o ton kh i l ng. 2 - M i quan h gi a ng l ng p X v ng n ng KX c a h t X l: p X = 2m X K X - Khi tnh v n t c v hay ng n ng K th ng p d ng quy t c hnh bnh hnh uu r u ur uu r u r uu uu r r p1 V d : p = p1 + p2 bi t j = p1 , p2
2 p 2 = p12 + p2 + 2 p1 p2 cosj

ng cao.

hay ( mv ) 2 = ( m1v1 ) 2 + ( m2 v2 ) 2 + 2 m1m2v1v 2cosj V hay mK = m1 K1 + m2 K 2 + 2 m1m2 K1 K 2 cosj u


uu r p2

u r p

Tr

uu u uu u r r r r T ng t khi bi t 1 = p1 , p ho c 2 = p2 , p uu uu r r 2 Tr ng h p c bi t: p1 ^ p2 p 2 = p12 + p2 ur u u r uu u r r T ng t khi p1 ^ p ho c p2 ^ p K v m A v = 0 (p = 0) p1 = p2 1 = 1 = 2 2 K 2 v2 m1 A1 T ng t v1 = 0 ho c v2 = 0. 3. Ph n ng h t nhn * N ng l ng ph n ng h t nhn : (E = (M0 - M)c2 Trong : M 0 = m X1 + m X 2 l t ng kh i l ng cc h t nhn tr c ph n ng. M = m X 3 + m X 4 l t ng kh i l

ng THPT Ty Ti n H i

Gio vin : Nguy n Th Y n

Trang 31

ng cc h t nhn sau ph n ng.

L u : - N u M0 > M th p to n ng l ng (E d i d ng ng n ng c a cc h t X3, X4 ho c phtn K. Cc h t sinh ra c h t kh i l n h n nn b n v ng h n. - N u M0 < M th p thu n ng l ng `(E` d i d ng ng n ng c a cc h t X1, X2 ho c phtn K. Cc h t sinh ra c h t kh i nh h n nn km b n v ng. - Mu n ph n ng x y ra th ph i cung c p n ng l ng d i d ng ng n ng c a cc h t A v B. N ng l ng cung c p cho p bao g m (E ! ( m  m0 ) c 2 v ng n ng Wd c a cc h t m i sinh ra : W ! (E  Wd * Trong ph n ng h t nhn ZA11 X 1 + ZA22 X 2 ZA33 X 3 + ZA44 X 4 Cc h t nhn X1, X2, X3, X4 c: N ng l ng lin k t ring t ng ng l I1, I2, I3, I4. N ng l ng lin k t t ng ng l (E1, (E2, (E3, (E4 h t kh i t ng ng l (m1, ( m2, ( m3, ( m4 N ng l ng c a ph n ng h t nhn : (E = A3I3 +A4 I4 - A1 I1 - A2 I2 (E = (E3 + (E4 (E1 (E2 (E = ((m3 + (m4 - ( m1 - ( m2)c2 4. Quy t c d ch chuy n c a s phng x + Phng x E ( 24 He ): ZA X 24 He + A-- 4Y Z 2 So v i h t nhn m , h t nhn con li 2 trong b ng tu n hon v c s kh i gi m 4 n v . + Phng x F- ( - 01e ): ZA X - 0 e + Z +A1Y 1 + So v i h t nhn m , h t nhn con ti n 1 trong b ng tu n hon v c cng s kh i. + Th c ch t c a phng x F- l m t h t n trn bi n thnh 1 h t prtn, 1 h t electrn v m t h t n trin: n p + e- + v L u : - B n ch t (th c ch t) c a tia phng x F- l h t electrn (e-) - H t n trin (v) khng mang i n, khng kh i l ng (ho c r t nh ) chuy n ng v i v n t c c a nh sng v h u nh khng t ng tc v i v t ch t. 0 + Phng x F+ ( +01e ): ZA X + 1 e + Z - AY 1 So v i h t nhn m , h t nhn con li 1 trong b ng tu n hon v c cng s kh i. + Th c ch t c a phng x F+ l 1 h t prtn bi n thnh 1 h t n trn, 1 h t pzitrn v 1 h t n trin: p n + e+ + v L u : B n ch t (th c ch t) c a tia phng x F+ l h t pzitrn (e+) + Phng x K (h t phtn) H t nhn con sinh ra tr ng thi kch thch c m c n ng l ng E1 chuy n xu ng m c n ng l ng E 2 hc ng th i phng ra m t phtn c n ng l ng : e = hf = = E1 - E2 l * L u : Trong phng x K khng c s bi n i h t nhn phng x K th ng i km theo px E v F. 5. Hai lo i ph n ng t a n ng l ng : - Ph n ng nhi t h ch :

Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 32 + Hai h t nhn r t nh c (s kh i A < 10), nh Hidro, heli h p l i thnh h t nhn n ng h n. V s t ng h p h t nhn ch c th x y ra nhi t cao nn ph n ng ny g i l ph n ng nhi t h ch. 1 1 4 1 V d : 2 H  3 He p 2 He  0 n t a n ng l ng kho ng 18MeV. + Ngoi i u ki n nhi t cao, cn ph i th a mn hai i u ki n n a ph n ng t ng h p h t nhn c th x y ra. l : m t h t nhn n ph i l n, ng th i th i gian (t duy tr nhi t cao (c 108K) c ng ph i di. Lo-s n (Lawson) ch ng minh i u ki n n(t u 1014 s / cm 3 + Ph n ng nhi t h ch trong lng m t tr i v cc ngi sao l ngu n g c n ng l ng c a chng. + Trn Tri t con ng i th c hi n c ph n ng nhi t h ch d i d ng khng ki m sot c. g i l s n c a bom nhi t h ch hay bom H N ng l ng t a ra trong ph n ng nhi t h ch l n h n n ng l ng t a ra trong ph n ng phn h ch r t nhi u. Nhin li u nhi t h ch c th coi l v t n trong thin nhin.

Tr

ng THPT Ty Ti n H i

- Ph n ng phn h ch : + M t h t nhn n ng h p th m t notron ch m (notron nhi t) v thnh hai m nh nh h n (c kh i l ng cng c ). Ph n ng ny g i l ph n ng phn h ch. + c i m : Sau m i ph n ng u c h n 2 notron c phng ra, v m i phn h ch u gi i phng ra n ng l ng l n. Ng i ta g i l n ng l ng h t nhn. + Ph n ng phn h ch dy chuy n : Cc n tron sinh ra sau m i phn c a c a urani l i c th b h p th b i cc h t nhn urani khc g n v c th , s phn h ch ti p di n thnh m t dy chuy n. S phn h ch t ng ln r t nhanh trong m t th i gian ng n, ta c ph n ng phn h ch dy chuy n. Trn th c t cc notron sinh ra c th m t i do nhi u nguyn nhn khc nhau nn khng ti p t c tham gia vo ph n ng phn h ch. Thnh th , mu n ph n ng dy chuy n x y ra ta ph i xt t i s notron trung bnh s cn l i sau m i l n phn h ch (h s notron). + N u s <1 th ph n ng dy chuy n khng x y ra. + N u s = 1 th ph n ng xy chuy n x y ra v i m t notron khng i. l ph n ng dy chuy n i u khi n c x y ra trong l ph n ng h t nhn. + N u s> 1th dng notron t ng ln lin t c theo th i gian, d n t i v n nguyn t . l ph n ng dy chuy n khng i u khi n c. gi m thi u s notron b m t i nh m m b o k u 1 , th kh i l ng nhin li u h t nhn c n ph i c m t gi tr t i thi u, g i l kh i l ng gi i h n mth . 6. Cc h ng s v n v th ng s d ng * S Avga r: NA = 6,022.10 23 mol-1 * n v n ng l ng: 1eV = 1,6.10-19 J; 1MeV = 1,6.10-13 J * n v kh i l ng nguyn t ( n v Cacbon): 1u = 1,66055.10 -27 kg = 931 MeV/c2 * i n tch nguyn t : `e` = 1,6.10-19 C * Kh i l ng prtn: mp = 1,0073u * Kh i l ng n trn: mn = 1,0087u * Kh i l ng electrn: me = 9,1.10-31 kg = 0,0005u

CH

NGIX : T

VI M

N V M.

I. CC H T S C P 1. H t s c p: Cc h t s c p (h t c b n) l cc h t nh h n h t nhn. 2. Cc c tr ng c a h t s c p: a. Kh i l ng ngh m0 : Phtn I , n trin R , gravitn c kh i l ng ngh b ng khng. b. i n tch: Cc h t s c p c th c i n tch b ng i n tch nguyn t Q ! 1 , c ng c th khng mang ng ring v momen t ring. Cc momen 1 ny c c tr ng b ng s l ng t spin. Prtn, n trn c s ! , phtn c s ! 1 , pin c s ! 0 . 2 d. Th i gian s ng trung bnh T: Trong cc h t s c p c 4 h t khng phn r (proton, electron, photon, notrino) g i l cc h t nhn b n. Cn cc h t khc g i l h t khng b n v phn r thnh cc h t khc. Notron c T ! 932s , cc h t khng b n c th i gian ng n t 1024 s n 106 s . V u i n. Q c g i l s l ng t c. Spin s: M i h t s c p khi i n tch. ng yn c ng c momen ng l

Tr ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 33 3. Ph n h t: Cc h t s c p th ng t o thnh m t c p; m i c p g m hai h t c kh i l ng ngh v spin nh nhau nh ng c i n tch tri d u nhau. Trong qu trnh t ng tc c th sinh c p ho c h y c p. 4. Phn lo i h t s c p: a. Photon (l ng t nh sng): b. Lepton: G m cc h t nh nh electron, muyon ( Q  , Q  ), cc h t tau ( X  ,X  ), c. Mzn: G m cc h t c kh i l ng trung bnh, c chia thnh mzn T v mzn K . Barion: G m cc h t n ng c kh i l ng l n, c chia thnh nuclon v hiprn. T p h p cc mzn v barin c g i l ha rn. 5. T ng tc c a cc h t s c p: a. T ng tc h p d n: Bn knh l n v cng, l c t ng tc nh . b. T ng tc i n t : Bn knh l n v h n, l c t ng tc m nh h n t ng tc h p d n c 1038 l n. c. T ng tc y u: Bn knh tc d ng r t nh c 1018 m , l c t ng tc y u h n t/ tc h p d n c 1011 l n. d. T ng tc m nh: Bn knh tc d ng r t nh c 1015 m , l c t ng tc y u h n t ng tc h p d n c 102 l n. T ng tc gi a cc ha rn. 6. H t quark: a. H t quark: T t c cc h t ha rn c t o nn t cc h t r t nh . b. Cc lo i quark: C 6 lo i quark l u, d, s, c, b, t v ph n quark t ng ng. i n tch cc quark l 2e e . s ; s 3 3 c. Cc barain: T h p c a 3 quark t o nn cc barain.

II. M T TR I H M T TR I 1. H M t Tr i: G m 8 hnh tinh l n, ti u hnh tinh, cc sao ch i. Cc hnh tinh: Th y tinh, Kim tinh, Tri t, H a tinh, M c tinh, Th tinh, Thin V ng tinh, H i V ng tinh, + o n v gi a cc hnh tinh ng i ta dng n v thin v n: 1vtv ! 150trKm. + Cc hnh tinh u quay quanh m t tr i theo chi u thu n trong cng m t ph ng, M t Tr i v cc hnh tinh t quay quanh n v u quay theo chi u th n tr Kim tinh. 2. M t Tr i: a. C u trc c a M t Tr i: G m quang c u v kh quy n + Quang c u: Kh i kh hnh c u nng sng, nhn t Tri t c bn knh gc 16 pht, bn knh c a kh i c u kho ng 7.105 Km , kh i l ng ring trung bnh c a cc v t ch t trong quang c u l 1400kg/m 3 , nhi t hi u d ng 6000K . + Kh quy n: Bao quanh M t Tr i c kh quy n M t Tr i: Ch y u l Hi r, Heli. Kh quy n c chia ra hai l p c tnh ch t v t l khc nhau: S c c u v nh t hoa. - S c c u l l p kh n m st m t quang c u c dy trn 10000km v c nhi t kho ng 4500K . - Pha trn s c c u l nh t hoa: Cc phn t v t ch t t n t i tr ng thi ion ha m nh (tr ng thi plasma), nhi t kho ng 1 trie o Nh t hoa c hnh d ng thay i theo th i gian. u . b. N ng l ng M t Tr i: + N ng l ng M t Tr i c duy tr l nh trong lng n ang di n ra cc ph n ng nhi t h ch. + H ng s M t Tr i H ! 1360W/m 2 l l ng n ng l ng b c x c a M t tr i truy n vung gc t i m t n v di n tch cch n m t n v thin v n trong m t n v th i gian. + Cng su t b c x n ng l ng M t Tr i l P ! 3,9.1026 W . c. S ho t ng c a M t Tr i: + Quang c u sng khng u, c c u t o d ng h t, g m nh ng h t sng bi n i trn n n t i do s il u m t o thnh: v t en, bng sng, tai l a: V t en c mu s m t i, nhi t vo kho ng 4000K . Bng sng th ng xu t hi n khi c v t en, bng sng phng ra tia X v dng h t tch i n g i l gi M t Tr i. Tai l a l nh ng l i phun l a cao trn s c c u.

ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 34 + N m M t Tr i c nhi u v t en nh t xu t hi n c g i l N m M t Tr i ho t ng. N m M t Tr i c t v t en nh t xu t hi n c g i l N m M t Tr i t nh. Chu k ho t ng c a M t Tr i c tr s trung bnh l 11 n m. + S ho t ng c a M t Tr i c nhi u nh h ng n Tri t. Tia X v dng h t tch i n t bng sng truy n n Tri t gy ra nhi u tc ng: Lm nhi u ho c m t thng tin lin l c b ng sng v tuy n ng n. Lm cho t tr ng Tri t bi n thin, gy ra bo t : bo t xu t hi n sau kho ng 20 gi k t khi bng sng xu t hi n trn s c c u S ho t ng c a M t Tr i cn c nh h ng n tr ng thi th i ti t trn Tri t, n qu trnh pht tri n c a cc sinh v t, 3. Tri t: a. C u t o: + Tri t c d ng hnh ph ng c u, bn knh xch o b ng 6378km, bn knh hai c c b ng 6357km , kh i l ng ring trung bnh 5520kg/m 3 . + Li Tri t: bn knh 3000km ; ch y u l s t, niken; nhi t kho ng 3000 - 40000 C . + V Tri t: dy kho ng 35km; ch y u l granit; kh i l ng ring 3300kg/m3 . b. T tr ng c a Tri t: Tr c t c a nam chm nghing so v i tr c a c c m t gc 1105 v thay i theo th i gian. c. M t Tr ng v tinh c a Tri t: + M t Tr ng cch Tri t 384000km; c bn knh 1738km ; c kh i l ng 7,35.1022 kg ; gia t c tr ng

Tr

tr ng 1,63m/s2 ; quay quanh Tri t v i chu k 27,32 ngy; M t Tr ng quay quanh Tri t v i chu k b ng chu k quay c a Tri t quanh tr c; quay cng chi u v i chi u quay quanh tri t, nn M t Tr ng lun h ng m t n a nh t nh vo Tri t; nhi t lc gi a tr a 1000 C , lc n a m 1500 C . + M t Tr ng c nhi u nh h ng n Tri t nh th y tri u, 4. Cc hnh tinh khc. Sao ch i: a. Cc c tr ng c b n c a cc hnh tinh
Thin th Kho ng cch n M t Tr i ( vtv) 0,39 0,72 1 1,52 5,2 9,54 19,19 30,07 39,5 Bn knh (km) 2440 6056 6375 3395 71,490 60,270 25,760 25,270 1160 Kh i l ng (so v i Tri t) 0,052 0,82 1 0,11 318 95 15 17 0,002 Kh i l ng ring (103kg/m3) 5,4 5,3 5,5 3,9 1,3 0,7 1,2 1,7 0,2 Chu k t quay 59 ngy 243 ngy 23g56ph 24g37ph 9g50ph 14g14ph 17g14ph 16g11ph 6,4 ngy Chu k chuy n ng quanh M t Tr i 87,0 ngy 224,7 ngy 365,25 ngy (1 n m) 1,88 n m 11,86 n m 29,46 n m 84,00 n m 164,80 n m 248,50 n m S v tinh bi t 0 0 1 2 > 30 19 15 >8 1

Th y tinh Kim tinh Tri t H a tinh M c tinh Th tinh Thin V ng tinh H i V ng tinh Dim V ng tinh

b. Sao ch i: + Sao ch i chuy n ng quanh M t Tr i theo qu o elp; c kch th t o t cc ch t d b c h i nh tinh th b ng, amoniac, mtan, Ngoi ra c nh ng sao ch i thu c thin th b n v ng. III. CC SAO. THIN H

c v kh i l

ng r t nh .

cc u

1. Cc sao: a. nh ngh a: Sao l m t thin th nng sng gi ng nh M t Tr i. Cc sao r t xa, hi n nay bi t ngi sao g n nh t cch chng ta n hng ch c t kilmet; cn ngi sao xa nh t cch xa n 14 t n m nh sng ( 1 na ah sag ! 9,46.1012 Km ). m n n b. sng cc sao: sng m ta nhn th y c a m t ngi sao th c ch t l r i sng ln con ng i c a m t ta, n ph thu c vo kho ng cch v sng th c c a m i sao. sng th c c a m i sao l i ph thu c vo cng su t b c x

Tr ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 35 c a n. sng c a cc sao r t khc nhau. Ch ng h n Sao Thin Lang c cng su t b c x l n h n c a M t Tr i trn 25 l n; sao km sng nh t c cng su t b c x nh h n c a M t Tr i hng v n l n. c. Cc lo i sao c bi t: + a s cc sao t n t i trong tr ng thi n nh; c kch th c, nhi t .. khng i trong m t th i gian di. + Ngoi ra; ng i ta pht hi n th y c m t s sao c bi t nh sao bi n quang, sao m i, sao n tron, Sao bi n quang c sng thay i, c hai lo i: y Sao bi n quang do che khu t l m t h sao i (g m sao chnh v sao v tinh), sng t ng h p m ta thu c s bi n thin c chu k. y Sao bi n quang do nn dn c sng thay i th c s theo m t chu k xc nh. Sao m i c sng t ng t ng t ln hng ngn, hng v n l n r i sau t t gi m. L thuy t cho r ng sao m i l m t pha t bi n trong qu trnh bi n ha c a m t h sao. Punxa, sao n tron ngoi s b c x n ng l ng cn c ph n b c x n ng l ng thnh xung sng v tuy n. y Sao n tron c c u t o b i cc h t n tron v i m t c c k l n 1014 g/cm 3 . y Punxa (pulsar) l li sao n tron v i bn knh 10km t quay v i t c gc 640 vog/s v pht ra n sng v tuy n. B c x thu c trn Tri t c d ng t ng xung sng gi ng nh ng sng ng n h i ng m tu bi n nh n c. 2. Thin h: Cc sao t n t i trong V tr thnh nh ng h t ng i c l p v i nhau. M i h th ng nh v y g m hng tr m t sao g i l thin h. a. Cc lo i thin h: y Thin h xo n c c hnh d ng d t nh cc a, c nh ng cnh tay xo n c, ch a nhi u kh. y Thin h elip c hnh elip, ch a t kh v c kh i l ng tr i ra trn m t d i r ng. C m t lo i thin h elip l ngu n pht sng v tuy n i n r t m nh. y Thin h khng nh hnh trng nh nh ng m my (thin h Ma gien-l ng). b. Thin H c a chng ta: y Thin H c a chng ta l thin h xo n c, c ng knh kho ng 90 nghn n m nh sng v c kh i l ng b ng kho ng 150 t kh i l ng M t Tr i. N l h ph ng gi ng nh m t ci a dy kho ng 330 n m nh sng, ch a vi tr m t ngi sao. y H M t Tr i n m trong m t cnh tay xo n ra Thin H, cch trung tm kho ng 30 nghn n m nh sng. Gi a cc sao c b i v kh. y Ph n trung tm Thin H c d ng hnh c u d t g i l vng l i trung tm c t o b i cc sao gi, kh v b i. y Ngay trung tm Thin H c m t ngu n pht x h ng ngo i v c ng l ngu n pht sng v tuy n i n (t ng ng v i sng ch ng 20 tri u ngi sao nh M t Tr i v phng ra 1 lu ng gi m nh). y T Tri t, chng ta ch nhn c hnh chi u c a thin H trn vm tr i g i l d i Ngn H n m theo h ng ng B c Ty Nam trn n n tr i sao.

c. Nhm thin h. Siu nhm thin h: + V tr c hng tr m t thin h, cc thin h th ng cch nhau kho ng m i l n kch th c Thin H c a chng ta. Cc thin h c xu h ng h p l i v i nhau thnh t ng nhm t vi ch c n vi nghn t / h. + Thin H c a chng ta v cc thin h ln l n thu c v Nhm thin h a ph ng, g m kho ng 20 thnh vin, chi m m t th tch khng gian c ng knh g n m t tri u n m nh sng. Nhm ny b chi ph i ch y u b i ba thin h xo n c l n: Tinh vn Tin N (thin h Tin N M31 hay NGC224); Thin H c a chng ta; Thin h Tam gic, cc thnh vin cn l i l Nhm cc thin h elip v cc thin h khng nh hnh t hon. + kho ng cch c kho ng 50 tri u n m nh sng l Nhm Trinh N ch a hng nghn thin h tr i r ng trn b u tr i trong chm sao Trinh N . + Cc nhm thin h t p h p l i thnh Siu nhm thin h hay i thin h. Siu nhm thin h a ph ng c tm n m trong Nhm Trinh N v ch a t t c cc nhm bao quanh n, trong c nhm thin h a ph ng c a chng ta. IV. THUY T V N V u L N (BIG BANG)

ng THPT Ty Ti n H i Gio vin : Nguy n Th Y n Trang 36 nh lu t Hubble (H p-b n): T c li ra xa c a thin h t l v i kho ng cch gi a thin h v chng v ! Hd ; 1 na ah sag ! 9,46.1012 Km ta: m n n H ! 1,7.102 m/(s.na ah sag) m n n 2. Thuy t v n l n (Big Bang): + Theo thuy t v n l n, v tr b t u dn n t m t i m k d . tnh tu i v bn knh v tr , ta ch n i m k d lm m c (g i l i m zr Big Bang). + T i th i i m ny cc nh lu t v t l bi t v thuy t t ng i r ng khng p d ng c. V t l h c hi n i d a vo v t l h t s c p d on cc hi n t ng x y ra b t u t th i i m t p ! 1043 s sau V

Tr

1.

n l n g i l th i i m Planck. + th i i m Planck, kch th c v tr l 1035 m , nhi t l 1032 K v m t l 1091 kg/cm 3 . Cc tr s c c l n c c nh ny g i l tr s Planck. T th i i m ny V tr dn n r t nhanh, nhi t c a V tr gi m d n. T i th i i m Planck, V tr b trn ng p b i cc h t c n ng l ng cao nh electron, notrino v quark, n ng l ng t nh t b ng 1015 GeV . + T i th i i m t ! 106 s , chuy n ng cc quark v ph n quark ch m cc l c t ng tc m nh gom chng l i v g n k t chng l i thnh cc prtn v n trn, n ng l ng trung bnh c a cc h t trong v tr lc ny ch cn 1GeV . + T i th i i m t ! 3 phu, cc h t nhn Heli c t o thnh. Tr c , prtn v n trn k t h p v i t
2 2 3 4 nhau t o thnh h t nhn teri 1 H . Khi , xu t hi n cc h t nhn teri 1 H , triti 1 H , heli 2 He b n. Cc h t nhn hi r v hli chi m 98% kh i l ng cc sao v cc thin h, kh i l ng cc h t nhn n ng h n ch chi m 2%. m i thin th , c 1 kh i l ng l hli v c 3 kh i l ng l hi r. i u 4 4 ch ng t , m i thin th , m i thin h c cng chung ngu n g c. + T i th i i m t ! 300000 na , cc lo i h t nhn khc m c t o thnh, t ng tc ch y u chi ph i v tr l t ng tc i n t . Cc l c i n t g n cc electron v i cc h t nhn, t o thnh cc nguyn t H v He. + T i th i i m t ! 109 na , cc nguyn t c t o thnh, t ng tc ch y u chi ph i v tr l t ng m tc h p d n. Cc l c h p d n thu gom cc nguyn t l i, t o thnh cc thin h v ng n c n cc thin h ti p t c n ra. Trong cc thin h, l c h p d n nn cc m nguyn t l i t o thnh cc sao. Ch c kho ng cch gi a cc thin h ti p t c t ng ln. tr ng thi nh hi n nay v i nhi t trung bnh T ! 2,7K . + T i th i i m t ! 14.109 na , v tr m

You might also like