TRNG I HC LT KHOA CNG TC X HI V PHT TRIN CNG NG

GIO TRNH

TM L HC X HI

BIN SON: TH.S V MNG A

LT, 06/2007

MC LC
LI M U CHNG 1. TM L HC X HI L MT KHOA HC I.Bn cht, i tng, nhim v ca Tm l hc x hi 1.Khi nim Tm l hc x hi 2.i tng nghin cu ca tm l hc x hi.. 3.Nhim v nghin cu ca tm l hc x hi.. II.S lc v lch s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi.. 1.Nhng tin trit hc.. 2.Nhng trng phi u tin trong X hi hc v tm l hc. 3.Tm l hc tr thnh mt khoa hc c lp III.Cc phng php nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Nhng nguyn tc ch yu. 2.Cc phng php nghin cu c bn trong tm l hc x hi CHNG 2. CC HIN TNG TM L X HI I.Khi nim chung v hin tng tm l x hi II.Cc hin tng tm l x hi c bn. 1. Tri gic x hi 1.1.Khi nim Tri gic x hi 1.2.Cc c ch Tri gic x hi 2.nh kin x hi 2.1.Khi nim nh kin x hi 2.2.Cc nguyn nhn hnh thnh nh kin 2.3.Cc mc ca nh kin x hi 2.4.Thay i nh kin 1 1 1 1 3 4 5 6 8 10 11 11 12 19 19 19 19 19 20 24 24 26 31 31

2.5.Kt lun 3.nh hng x hi 3.1.Khi nim nh hng x hi. 3.2.Cc c ch tm l ca nh hng x hi 4.Lin h x hi.. 4.1.Khi nim lin h x hi. 4.2.Nhng c s ca vic hnh thnh Lin h x hi 4.3.Nhng yu t quy nh Lin h x hi 4.4.Cc hnh thc Lin h x hi 5.Thi x hi.. 5.1.Mt s quan im v thi 5.2.Bn cht ca thi 5.3.S hnh thnh thi ... 5.4.Thi v hnh vi 6.D lun x hi v tin n 6.1.D lun x hi. 6.2.Tin n CHNG 3. TM L NHM NH I.Khi nim chung v nhm 1. nh ngha nhm nh. 2. c trng ca nhm nh. II.Qu trnh c nhn gia nhp nhm. 1.Nguyn nhn c nhn gia nhp nhm.. 2.X hi ho c nhn.. 3.Nhp vai trong x hi.. III.Cc hng nghin cu v nhm nh 1.Trng phi x hi hc 2.Trng phi trc lng x hi. 3.Trng phi ng thi nhm...

34 34 34 38 48 48 49 51 52 54 54 55 56 57 60 60 67 70 70 70 71 71 71 73 78 80 80 80 81

4.Trng phi tm l hc tp th IV.Phn loi nhm.. 1.Nhm th nht v nhm th hai. 2.Nhm chnh thc v nhm khng chnh thc. 3.Nhm bt buc v nhm t do 4.Nhm m v nhm khp kn... 5.Nhm thnh vin v nhm hi vin. V.c im ca nhm 1.ng thi nhm... 2.Chun mc nhm 3.Cc hin tng p lc nhm 4. Thay i, va chm, xung t nhm 5.Lnh o nhm 6.Hot ng truyn thng trong nhm v qu trnh ra quyt nh. 7.S pht trin ca nhm 8.Cc mi quan h trong nhm.. 9.Tp th - mt dng nhm c bit..
TI LIU THAM KHO

81 81 82 82 83 83 83 84 84 86 89 92 94 100 104 105 106

LI M U
Cun gio trnh Tm l hc x hi ny c bin son dnh cho sinh vin Khoa Cng tc x hi v Pht trin cng ng - Trng i hc Lt. Ni dung ca cun gio trnh bao gm 3 chng: Chng 1: Tm l hc x hi l mt khoa hc Chng 2: Cc hin tng tm l x hi Chng 3: Tm l nhm nh Mc tiu ca gio trnh nhm: Cung cp cho sinh vin nhng kin thc c bn v bn cht v lch s hnh thnh tm l hc x hi. Gip sinh vin nhn thc r bn cht ca cc hin tng tm l x hi trong qu trnh hot ng v giao tip gia cc c nhn. Gip sinh vin nm vng nhng c im tm l v cc giai on pht trin ca nhm x hi. T c th vn dng vo trong qu trnh thc hnh cng tc x hi vi nhm x hi c th. Trong qu trnh bin son gio trnh ny tc gi c gng rt nhiu hon thnh kp thi cung cp cho sinh vin. Tuy nhin, khng th trnh khi nhng hn ch v thiu st nht nh. Tc gi knh mong nhn c s ng gp v b sung kin ca bn c. Lt, ngy 21 thng 06 nm 2007 Tc gi

V Mng a

Trang 1

CHNG 1 TM L HC X HI L MT KHOA HC
I. Bn cht, i tng, nhim v nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Khi nim tm l hc x hi Bn cht ca Tm l hc x hi: + l tm l chung ca nhiu ngi. N c hnh thnh t mt h thng ng c ca mt nhm x hi c th (nhu cu x hi, tm th, nim tin x hi, v.v) + Tm l x hi lun lun phn nh thc ti i sng ca mt nhm ngi. Tn ti no th tm l y. + Tm l hc x hi c bn cht t hot ng v giao tip (tnh duy vt ca tm l hc x hi). Theo T in tm l hc Ting Anh ca Arther S. Rebel and Emily Rebel, tm l hc x hi c nh ngha l mt phn ngnh ca tm l hc, n tp trung nghin cu cc kha cnh ca hnh vi con ngi bao gm cc c nhn, cc nhm, cc t chc x hi v x hi mang tnh tng th. Theo t in Tm l hc x hi do V Dng ch bin, tm l hc x hi l mt phn ngnh ca tm l hc, nghin cu cc quy lut khch quan ca s tc ng qua li gia cc yu t tm l v x hi trong hot ng ca c nhn v cc nhm ngi. Tm l hc x hi nghin cu c im tm l ca cc nhm x hi, cc tng lp v cc giai cp khc nhau trong x hi, nghin cu cc c tnh (giai cp, dn tc, v.v) v cc quy lut hnh thnh nhng loi hnh nhn cch mang tnh lch s, x hi, nghin cu cc c ch quan h qua li v mt tm l x hi trong cc nhm x hi khc nhau, nghin cu cc hnh thc giao tip khc nhau trong tp th. Tm li, theo chng ti, tm l hc x hi l mt phn ngnh ca tm l hc, n tp trung nghin cu cc hin tng tm l ca mt nhm x hi c th, ny sinh t s tc ng qua li trong hot ng v trong giao tip gia cc c nhn trong nhm. N chi phi thi , hnh vi, c ch ca c nhn khi h trong nhm . Trang 2

2. i tng ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi cng ging nh nhiu ngnh khoa hc khc, vic xc nh i tng nghin cu l mt vn phc tp v kh khn nht. Hin nay vn c nhiu quan im khc nhau gia cc nh tm l hc ca cc trng phi tm l hc v i tng nghin cu ca tm l hc x hi. Trong , c bit l c s khc nhau kh r nt gia tm l hc X vit (c) v tm l hc phng Ty. Cc nh tm l hc X vit cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin cu cc hin tng tm l x hi ca nhm. Tuy nhin, trong s nhng nh tm l hc X vit cng c nhng quan im c th khng hon ton ng nht nhau. Cc nh tm l hc X vit (c), tiu biu nh: E. X. Kuzmin, V. I. Xelivanop, K. K. Platonop, E. V. Srkhva cho rng i tng nghin cu ca tm l hc x hi l nhn cch phn loi kiu ngi v mt x hi - lch s, cc c im tm l ca nhn cch, s quy nh ca x hi i vi tm l ca c nhn. Mt s tc gi khc nh V. N. Kolbanopxki, A. I. Goriaseva, A. V. Baranova, A. G. Kovaliop cho rng i tng ca tm l hc x hi l nhng hin tng tm l ca nhng khi ngi ng o, l tm l ca tp th, s cng ng v tm l. Cn B. D. Parghin, N. X. Manxurop cho rng tm l hc x hi va nghin cu tm l ca nhm, ca khi ngi ng o, va nghin cu c im hnh vi ca nhn cch, ca c nhn khi trong nhm. A.G. Kovaliop th cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu nhng nt c trng tm l ca cc nhm x hi, cc tp th, cng nh nhng quy lut hnh thnh v quy lut hot ng ca cc tp th, cc nhm trong qu trnh tc ng v nh hng ln nhau gia cc c nhn. Khc vi quan im ca cc nh tm l hc X vit trc y v cc nh tm l hc Nga hin nay, cc nh tm l hc phng ty li tip cn t gc khc. Cc nh tm l hc phng ty cho rng, i tng ca tm l hc x hi l nghin cu hnh vi ca c nhn trong nhng iu kin, hon cnh v mi trng x hi. l nhn nh khi qut, tuy nhin, nu xem xt mt cch c th cng c mt s vn sau y: + Quan im ca Jones v Gerard (1967) cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu hnh vi c nhn nh l chc nng kch thch x hi. y, cc tc gi nhn mnh n nh hng qua li gia cc c nhn trong nhm. Trang 3

+ Quan im ca cc nh tm l hc M. Sherif v C. W. Sherif (1956), Mc David Harari (1968) , cho rng tm l hc x hi cn nghin cu kinh nghim v hnh vi ca c nhn trong mi trng x hi nht nh. + Quan im th ba cho rng i tng ca tm l hc x hi l nghin cu mi quan h tng h gia c nhn v mi trng x hi (cc nh tm l hc i din nh: Jack H. Curtis Richard Dewey, David G. Myer) Cch tip cn th nht (trng phi tm l hc X vit) mang tnh khi qut hn, chng c phm vi rng. Cch tip cn th hai mang tnh c th, r rng: nhn thc thi - tnh cm hnh vi. Nh vy, c th hiu rng: i tng ca tm l hc x hi nm bn cht cc hin tng tm l x hi c phn tch trn. l ci tm l ca nhng nhm x hi c th, bao gm nhng nt tm l chung nht, c trng nht ca nhm c to nn t s tc ng qua li gia cc c nhn trong nhm. N khng phi l ci tm l nh l sn phm hot ng ca ch th mi ngi di nhng tc ng ca hin thc khch quan. N cng khng phi l ci tng s n gin nhng c im tm l ca tt c nhng c nhn trong nhm hp thnh. 3.Nhim v ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi c hai nhim v chnh l nghin cu l lun v nghin cu ng dng. 1.Nghin cu l lun - Xc lp c h thng cc khi nim, phm tr khoa hc ring nm trong cu trc hp l, mang c th ca khoa hc mnh. Hin nay mt s khi nim, phm tr cu trc ca tm l hc x hi cn cha r rng c th phn bit c ranh gii ca n vi nhng khoa hc ln cn. - Pht hin c cc quy lut hnh thnh v pht trin ca cc hin tng tm l x hi, ch ra cch s dng chng vo vic pht huy nhn t con ngi trong cc iu kin hot ng khc nhau. C th l nhng quy lut ca s tc ng qua li trong nhm, vai tr ca c nhn, vai tr ca nhm trong qu trnh ny, nhng iu kin ch quan v khch quan ca s hnh thnh nn nhng hin tng tm l x hi v nhng hnh thi bin ng trong tm l x hi. Trang 4

2.Nghin cu ng dng Nhng quy lut chung ca Tm l hc x hi c vn dng vo mt s lnh vc khoa hc khc cng nh trong nhiu lnh vc hot ng x hi. T to nn nhng chuyn ngnh khc nhau ca tm l hc x hi. - Tm l hc dn tc: y l mt chuyn ngnh quan trng ca tm l hc x hi. N nghin cu tm l dn tc v nhng bin i ca tm l dn tc gn vi nhng chuyn bin lch s din ra trong i sng cc dn tc. Nhn thc c tnh phong ph, a dng hay c o ca mt dn tc l yu cu cn thit trong chin lc pht trin kinh t x hi, con ngi ca mt quc gia. Vic nghin cu tm l dn tc cn gp phn quan trng trong s hiu bit gia cc dn tc, l c s ca mi quan h hp tc v lin kt gia cc nc vi nhau. - Tm l hc x hi trong cng tc lnh o v qun l x hi. y l mt chuyn ngnh mi ca tm l hc x hi, n i su vo nghin cu cc hin tng tm l trong h thng qun l, ch ra cc c im, c ch v quy lut tm l ang c nh hng ti hot ng ny trn c s nu ra nhng yu cu v phm cht v nng lc tm l cn thit ca nhng ngi lnh o v b lnh o qun l. - Tm l hc x hi trong lnh vc sn xut v kinh doanh Chuyn ngnh ny nghin cu nhu cu, th hiu ca ngi tiu dng, ngh thut bn hng, thng tin qung co v.vTrn c s , nu ra yu cu i vi c s sn xut v s lng v cht lng, hnh thc ca cc loi hng ho, dch v. - Tm l hc x hi trong tn ngng tn gio, trong thng tin i chng, trong gio dc y t, trong i sng gia nh, trong d lun x hi v tm trng qun chng. Phm vi ng dng ca tm l hc x hi rt rng. N s ngy cng c m rng theo s i hi ca thc tin, cng nh kh nng p ng trong qu trnh pht trin ca n. II.S lc v s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi Tm l hc x hi ra i v pht trin c gn mt th k. Song, nhng tin ra i ngnh khoa hc ny th xut hin t rt sm. Ni v s hnh thnh v pht trin ca Tm l hc x hi, trc ht phi tm hiu nhng tin ra i ngnh tm l hc ny. Trang 5

1. Nhng tin trit hc. Cng ging nh s ra i ca tm l hc, s hnh thnh Tm l hc x hi c s ng gp rt quan trng ca cc t tng trit hc. C th a ra mt s nhng tin c bn sau: 1.1. Quan im ca mt s nh trit hc Hy Lp c i Khi ni v quan im ca cc nh trit hc Hy Lp c i c nh hng ti s ra i ca Tm l hc x hi, chng ta ch nhiu hn n quan im v x hi v con ngi ca Platon v Aristotle. - Platon (427 374 TCN) trong lun thuyt v o c x hi v trong phc tho v mt x hi l tng ca mnh, ng rt ch n cc quan h lin nhn cch. ng cng ch ra s nh hng ca cc c nhn n s n nh ca nh nc. Trong cc tc phm ca mnh, Platon quan tm n cc kiu loi nhn cch x hi. Theo ng, trong x hi c ba kiu nhn cch c bn: a/Nhng ngi lun lun c gng lm va lng ngi khc (ngi hng ti xc cm), b/Nhng ngi say sa theo ui quyn lc v s ni danh (ngi hng n quyn lc) v c/Nhng ngi lun c khao kht hiu bit (ngi hng n tri thc). Ba kiu nhn cch trn phn nh ba yu t tm l ca con ngi: tnh cm, ch v tr tu. - Aristotle (354 322TCN) l mt ngi m ng v i ca khoa hc x hi. ng nh gi cao yu t tnh cm. Theo ng, c 3 ng lc ca s lin kt con ngi: tnh bn, s thch, v ng nht. Trong , tnh bn l ng c ca a s cc nhm x hi. Aristotle nh gi cao vai tr ca cc nhm x hi i vi con ngi. ng cho rng, con ngi cn phi sng trong cc nhm x hi nh gia nh v nh nc. Nhm x hi c bn nht i vi con ngi l gia nh. Quan im ny ca ng vn cn rt ph hp vi x hi hin i ngy nay. iu ng ch l Aristotle xem xt con ngi v kh nng ca n trong cc phn ng x hi, quan h v hon cnh x hi. C th ni, mc d cc quan im ca cc nh trit hc Hy Lp cn kh xa vi cc tri thc Tm l hc x hi hin i, nhng cc t tng ny c nh hng khng nh n cc t tng ni chung v tm l hc x hi ni ring chu u sau ny. 1.2. Mt s quan im v x hi v c nhn ca cc nh t tng La M Quan im v x hi v c nhn ca mt s nh t tng La M nh M.T. Cicero; St. Augustine rt ng c quan tm trong nghin cu cc tin trit hc ca s pht trin Tm l hc x hi. Trang 6

M.T. Cicero l i biu xut sc ca t tng La M. Khi nghin cu v con ngi v x hi, ng rt quan tm n vn php lut, con ngi phi hnh ng nh th no trong khun kh lut php ca x hi. St. Augustine (354 430 sau CN), ng l i biu xut sc v t tng x hi trong thi i ca ng. Cc quan im ca ng v x hi v c nhn c tm l hc x hi hin i nh gi cao. l cc quan im v s lin kt ca con ngi, v vai tr ca nhm x hi i vi vic hnh thnh quan im, thi ca c nhn. Song, cc quan im ca ng li b nh hng ln ca t tng tn gio. Augustine nh gi cao vai tr ca Cha Tri v cc lc lng thn thnh i vi cuc sng thc ti ca con ngi. Theo ng, c nhn khng ch c quan h tng tc vi cc c nhn khc m cn c quan h vi Cha. 1.3. Nhng hc thuyt v s tho thun x hi. Nhng hc thuyt v s tho thun x hi do T. Hobber (1588 1679), J. Locke (1632 1704), v J.J. Rousseau (1712 1778) a ra c xem nh s m ng cho Tm l hc x hi hin i. Cc tc gi quan tm nghin cu rt nhiu v mi quan h gia x hi v c nhn. Hc thuyt v s tho thun x hi ca Hobber c pht trin da trn 3 yu t: - nh : bn nng con ngi b hn ch v c lp t nhng ngi cng tng lp hoc t tng lp i lp ca x hi. - Nguyn nhn hoc thit lp cc nguyn nhn: Ti sao con ngi t t mnh vo cc mi lin kt vi ngi khc. - Thit lp cc quy tc o c t hai l do trn. Locke khng tin rng c tn ti mt nh nc thi k tin x hi. ng a ra quan im cho rng con ngi lun sng trong x hi, nh nc tr thnh phng tin chn chnh sai tri, bt cng v bo v quyn li chnh ng ca con ngi v cuc sng, t do v s hu. So vi hc thuyt v tho thun x hi ca Hobber v Locke th hc thuyt v s tho thun x hi ca Rousseau c nh gi cao hn. Cng ging nh Hobber, ng bt u bng vic tm hiu nhng hnh vi bn nng ca con ngi, sau nghin cu mi tng tc gia ngi vi ngi, gia c nhn v x hi. ng cho rng, trt t x Trang 7

hi l iu bt kh xm phm. N c xy dng trn c s li ch ca a s mi ngi. Ci trt t ny khng th bt ngun t bn nng ca con ngi m cn phi c xy dng trn s tho thun. 2. Nhng trng phi u tin trong x hi hc v tm l hc. 2.1. Cc trng phi x hi hc Vai tr ca x hi hc trong vic hnh thnh Tm l hc x hi c th hin qua s nh hng ca cc quan im ca mt s nh x hi hc. - Auguste Comte (1790 1857) Comte phn chia tm l hc theo hai kha cnh: sinh hc v x hi hc. S phn chia ny c gi tr nht nh trong Tm l hc x hi. Khi ni v nhn cch con ngi, ng thin v kha cnh bn nng. Theo ng, bn nng con ngi chia thnh 2 loi chnh: s ch k v lng v tha. Tnh v tha ca bn nng c th dn con ngi n s mm yu, nhu nhc. ng cho rng, x hi cn khuyn khch lng v tha ca con ngi nh mt mc ch trng tm ca t chc, bn cnh cn hn ch tnh ch k ca c nhn. Mc d rt quan tm n tm l hc c nhn, nhng Comte vn nhn mnh rng n v x hi thc l gia nh, nh n m x hi pht trin. Gia nh, theo ng ngoi vic duy tr ni ging cn nui dng lng v tha ca con ngi. T mi m gia nh, c nhn s tr thnh thnh vin x hi hu ch. Tm l hc c nhn theo hng bn nng ca Comte tc ng mnh n tm l hc x hi tn u th k XX. - Gabriel Tarde (1843 1904) Tarde l mt ngi sng lp ra tm l hc c nhn trn c s ca x hi hc. ng phn i nhng quan im thi qu ca tm l hc c nhn thi . Mt cng trnh nghin cu ca Tarde c nh hng ln n s ra i ca tm l hc x hi l cun: Nhng quy lut ca s bt chc. Trong cun sch ny ng l gii c s x hi ca s tng tc gia cc c nhn. ng cng l ngi u tin a ra khi nim mi v s tng tc. y l mt tin dn n s hnh thnh tm l hc x hi. - Durkheim (1858 1917) Quan im ca Durkheim l phn i s cao qu mc tm l hc c nhn khi ng nhn mnh n h thng quy nh x hi. ng ca ngi v thch tranh lun v hc thuyt thc tp th. Trang 8

Trong cc nghin cu ca mnh, ng quan tm nhiu n cc kiu loi hnh vi ca nhm hn l cc hnh vi ca c nhn. Nhng nghin cu ca ng v thc tp th l ng gp c bit quan trng cho tm l hc x hi. - G. Lebon (1841 1931) Trong cc nghin cu ca mnh, ng ch nhiu n tm l hc nhm. ng lm sng t thm nhng quan im ca Durkheim v cc hin tng tm l ca nhm. Lebon cng b nh hng bi Tm l hc x hi ca Tarde. Tc phm ni ting nht ca Lebon l cun m ng (The crowd). Trong cun sch ny ng phn tch rt su sc v tm l m ng mt hin tng tm l rt c th ca Tm l hc x hi. Vi cun sch ny, ng tr thnh ngi m ng v vn hnh vi tp th hin i. - Charles Horton Cooley (1863 1929) Cooley l nh x hi hc M, ngi c quan im hin i v mi quan h gia x hi v c nhn. ng nhn mnh, khng th tch ri yu t x hi v yu t c nhn trong cuc sng ca con ngi. ng vit ba cun sch ni ting v vn ny: Bn cht con ngi v trt t x hi; T chc x hi; S pht trin x hi. Cooley b nh hng bi hc thuyt bt chc ca Tarde, quan im v ng nht ca Schaffle v tm l hc ca W.James. - E.A. Ross (1866 1951) Ross l nh x hi hc ngi M, ngi vit cun sch Tm l hc x hi (1908) mt trong nhng cun sch gio khoa u tin v ngnh khoa hc ny. Nu Cooley nhn mnh hn n kha cnh tp th th Ross li ch n c kha cnh x hi v kha cnh c nhn trong nghin cu quan h gia x hi v c nhn. Theo ng, vai tr ca x hi th hin qua s nh hng ca nhm ti c nhn v vai tr ca c nhn th hin qua s nh hng ca c nhn ti nhm. Cc vai tr ny xy ra trong cc hon cnh x hi. Quan im ny ca Ross b nh hng bi quan im ca Tarde v s bt chc trong i sng x hi. 2.2.Cc trng phi Tm l hc - Thuyt hnh vi ca Watson: Thuyt hnh vi ra i vo nm 1913 trong bi cnh Tm l hc ni quan bc vo thi k khng hong v mt s nh tm l hc cho rng cn phi xc nh li i tng nghin cu ca tm l hc. Trang 9

Thuyt hnh vi l c s tm l hc u th k XX t b di sn ca trng phi ni quan v a Tm l hc x hi hin i n ch tm hiu con ngi thng qua cc hon cnh x hi v trc ht l nghin cu hnh vi ca con ngi. S ng gp to ln ca thuyt hnh vi i vi Tm l hc x hi th hin ch n l c s cc nh tm l hc phng Ty (trc ht l cc nh tm l hc M) xc nh i tng nghin cu ca ngnh khoa hc ny hnh vi x hi ca con ngi. - Thuyt cu trc ca W. Wundt Mt trong nhng ng gp ln ca ng i vi vic ra i ca Tm l hc x hi l cun sch Tm l hc dn tc. Cun sch ny gm 10 tp, c ng vit trong 20 nm (1900 1920). Theo ng, tm l hc x hi l mt phn ngnh cn thit ca Tm l hc. ng cho rng khng th nghin cu con ngi nh mt c nhn n l, m cn phi nghin cu con ngi trong nhng mi quan h ca con ngi. - Tm l hc Gestalt Mt trong nhng i biu xut sc nht ca tm l hc Gestalt l K.Lewin, ng dnh nhiu tm huyt cho vic nghin cu kha cnh quan trng ca Tm l hc x hi nhm nh v nhm ni chung. Lewin sng lp ra Trung tm nghin cu ng thi nhm. ng cng l tc gi ca mt phng php nghin cu mi trong tm l hc x hi phng php nhm tp luyn (training group). 3.Tm l hc x hi tr thnh mt khoa hc c lp Tm l hc x hi tr thnh mt khoa hc c lp c nh du bng s kin cun sch gio khoa u tin v Tm l hc x hi c xut bn vo nm 1908. l cun Tm l hc x hi (Social Psychology) ca tc gi Edward A. Ross. Cun sch ca ng da trn c s kt hp hai khoa hc tm l hc v x hi hc. Ni dung chnh c cp trong cun sch ny l s bt chc c hnh thnh, pht trin v thc hin nh th no. ng s dng hin tng bt chc gii thch s thay i t tng, thi quen v quan im gia cc thnh vin trong cc nhm x hi. Mt s kin quan trng na gp phn lm cho Tm l hc x hi tr thnh khoa hc c lp, l s ra i cun sch c tn: Nhp mn Tm l hc x hi (Introduction Trang 10

to Social Psychology) ca Mc. Dougall. Trong cun sch ny tc gi l gii s ging nhau v hnh vi gia c nhn trong nhm x hi thng qua s bt chc. Tnh n nm 1954, c 52 cun sch gio khoa v Tm l hc x hi xut bn, n nm 1968 con s ny tng ln gn 100 cun v tnh n nm 1980, s sch gio khoa v Tm l hc x hi ln ti gn 150 cun, gn chc tp ch v tm l hc x hi v mt s lng ln cc tuyn tp bi vit, cc sch tham kho c gi tr v ngnh khoa hc ny c hon thnh. Trong gn mt th k va qua, ngi ta c th nhn thy hai xu hng pht trin ca Tm l hc x hi: Tm l hc x hi phng Ty v Tm l hc x hi X vit. Hai xu hng ny c s khc bit nht nh. Tm l hc x hi X vit ch nhiu n nghin cu cc c im tm l ca nhm, trong c bit l tp th (mt loi nhm chnh thc) v cc nhm ln nh giai cp, dn tc,... Tm l hc x hi phng Ty li quan tm nhiu hn n vic nghin cu kinh nghim v hnh vi x hi. Tnh thc tin, ng dng trong cc nghin cu ca Tm l hc phng Ty c th hin rt r nt. nc ta, Tm l hc x hi l mt ngnh cn rt non tr. Song, trong thi gian gn y, ngnh khoa hc ny c nhng bc pht trin quan trng. Tm l hc c ging dy nhiu trng i hc, hc vin v trng cao ng. Nhiu cng trnh nghiu cu v Tm l hc x hi c dch v bin son. Tnh n nay chng ta c hng chc cun sch gio khoa, nhiu ti liu tham kho c cc nh Tm l hc Vit Nam bin son v xut bn nhm phc v cho hot ng ging dy v nghin cu Tm l hc x hi. III.Cc phng php nghin cu ca Tm l hc x hi 1.Nhng nguyn tc nghin cu 1.1.Phi m bo tnh cht khch quan Nghin cu phi m bo tnh khch quan, trc ht l phi nghin cu t chnh bn thn s vt, hin tng, phi xem xt s vt, hin tng nh chng vn c trong thc t, ghi nhn mi chi tit, mi biu hin ca chng. 1.2.Phi nghin cu s vt v hin tng trong cc mi lin h ca chng Tt c cc s vt, hin tng trong t nhin u lin h, tc ng qua li vi nhau. V vy, khi nghin cu phi t chng trong mi quan h, lin h gia chng nhm vch ra c s nh hng ln nhau, mi quan h nhn qu v nhng quy lut Trang 11

ca s tc ng qua li gia chng. Khi nghin cu cc hin tng tm l x hi cn thc hin tt cc yu cu ny, bi v mi hin tng tm l x hi u chu s nh hng v lin quan ca cc hin tng khc. 1.3.Phi nghin cu s vt v hin tng trong s pht trin. Mi s vt v hin tng trong t nhin hay trong x hi u c qu trnh ny sinh, vn ng v pht trin. Tm l c nhn hay ca x hi u nm trong quy lut ny, c s pht trin v bin i v cht. Bi vy, khi nghin cu cc hin tng tm l x hi, nh khoa hc cn xem xt chng trong mt qu trnh. 1.4.Phi nghin cu s vt v hin tng trong mt chnh th ton vn Mi s vt v hin tng u c mt cu trc nht nh. Bi vy, yu cu t ra i vi cc nh khoa hc l phi nghin cu s vt v hin tng vi c h thng cc thnh phn trong cu trc ca chng cng nh mi lin h v quan h ca cc thnh phn y. 2.Nhng phng php nghin cu 2.1.Phng php quan st Quan st l s tri gic ch ng v c h thng cc hin tng tm l nhm tm ra cc c im c trng v c ngha ca chng. Trong tm l hc x hi, phng php quan st c s dng nghin cu hnh vi x hi. Cc bc tin hnh quan st: Xc nh mc ch, nhim v quan st (quan st lm g) La chn khch th quan st, tnh hung quan st v i tng quan st (quan st ai, quan st ci g) La chn cch thc quan st t nh hng n khch th quan st v thu c nhng thng tin cn thit (quan st nh th no) Nhim v quan st: l nh hng ban u v khch th, xut gi thuyt v kim tra gi thuyt. Cc tnh hung quan st c th l tnh hung t nhin hoc tnh hung thc nghim (do ngi quan st ch ng) to nn i tng quan st: l nhng hnh ng ngn ng hoc phi ngn ng ca con ngi trong nhm hay lin nhm. C th l: Trang 12

Hnh ng ni (hnh ng ngn ng). y cn ch quan st tnh nh hng, tn s, cng , mc din cm, c im ca ngn t, ng php, cch pht m.

Nhng hnh ng din cm th hin qua nt mt, thi , hnh ng. C ch di chuyn, trng thi ng im ca con ngi, khong cch gia ngi ny vi ngi khc, tc , phng hng vn ng, s va chm

Mt s u im v hn ch: u im: N c s dng rng ri, chim u th trong vic thu thp cc biu hin ca tm l x hi. Trong phng php ny, nh khoa hc c th s dng nhng my mc hin i nh my nh, my ghi m, my quay phim ghi li nhng hin tng cn nghin cu, khi cn c th quan st li nhiu ln bo m tnh khch quan. Hn ch: phng php ny cn c hn ch l n i hi nhiu thi gian; n ch cung cp nhng ti liu v cc biu hin b ngoi c tnh cm tnh. Bi vy, khi dng phng php ny nh khoa hc phi thu thp ti liu vi s liu ln c th chn lc trong nhng ti liu cn thit. 2.2.Phng php nghin cu sn phm. Sn phm hot ng bao gi cng mang m nt nhng c im tm l ca nhm ngi to ra n, bao gm sn phm vt cht v tinh thn. Cc sn phm vt cht nh: nh ca, vt dng thng thng, cc sn phm tinh thn nh m nhc, phong tc, tp qun, Qua sn phm hot ng, nh khoa hc c th tm hiu v trnh nhn thc, mc k xo, ni dung tnh cm, c im tnh cch ca cc nhm ngi khc nhau. 2.3.Phng php iu tra. Dng hiu r thi ca mi ngi i vi cc bin c x hi, nhng nhim v x hi c lin quan n h cng nh nhu cu, nguyn vng, nh hng hot ng ca h trong tng lai. Phng php ny c s dng rng ri nghin cu thng qua cng c l bng hi. Cc nguyn tc t cu hi: Trang 13

- Trong mt cu hi ch cn tm hiu mt kha cnh, khng nn cha ng nhiu ni dung nghin cu. Nn trnh s dng cc thut ng nc ngoi khng c s dng rng ri trong x hi, trnh cc thut ng chuyn mn qu hp, trnh cc t a ngha. Khng nn a ra cc cu hi qu di, c bit l khi hi trc tip. Nu trong cu hi c s dng cc thut ng khng ph bin th ngi iu tra vin c th gii thch thm v cu hi ny cho khch th hiu c. Cc cu hi cn c c th ho, n gin ho n mc cao nht, trnh t cu hi mt cch chung chung, kh hiu (rm r, ti ngha) Khi t cu hi c th a ra cc phng n tr li m mi ngi u c th hiu nh nhau. Cn trnh t cc cu hi khun mu, so rng hay kiu nh i vi khch th nghin cu Cn trnh a ra cc cu hi to nn thi tiu cc i vi ngi c hi. Cu hi ng l cc cu hi a ra cc phng n tr li, i hi khch th nghin cu phi chn mt hay mt s trong cc phng n tr li. C hai loi cu hi ng: cu hi ng phn i v cu hi ng c nhiu phng n tr li. Cu hi m: l dng cu hi khng a ra cc phng n tr li. Theo yu cu ca cu hi, khch th t bc l suy ngh ca mnh. Cch thc trnh by bng hi: bng hi c tr li tt, khi xy dng chng ta cn ch n mt s kha cnh sau: trang u ca bng hi ghi r c quan, t chc tin hnh iu tra. Tip theo l li m u (nu mc ch, yu cu ca bng hi). Trong li m u cn cam kt gi b mt tn, tui cho ngi c hi. Nn vit ngn gn, lch s. phn cui bng hi nn c li cm n ngi c hi. Cn ch n hnh thc trnh by bng hi: kiu ch, cch trnh by, Trang 14 Cu hi ng v cu hi m

 Nhng u im v hn ch u im: Cho php tin hnh nghin cu trn mt a bn rng vi s lng ln khch th nghin cu. C th thu c thng tin v nhiu s kin khc nhau trong thi gian ngn. Khng ch thu thp c thng tin trong hin ti m trong c qu kh v tng lai. Hn ch: S liu iu tra ch yu da vo nh gi ca khch th. tin cy ca thng tin ph thuc rt nhiu vo trnh , kh nng t trnh by cc vn ca khch th. Ngoi ra, tin cy ca thng tin cn ph thuc vo kh nng thit k bng hi ca ngi nghin cu, vo s hp tc ca khch th b sung phng php iu tra, ngi ta dng phng php phng vn km theo. Phng php phng vn hay tr chuyn c mc ch gip cho ngi iu tra thm nhp vo cuc sng x hi m h mun nghin cu, c c thng tin ban u v x hi y. Qua tr chuyn s gy c khng kh t nhin, gn gi gia ngi iu tra v ngi c iu tra khin h c th thng cm hn, tch cc hng ng v tr li chnh xc. Phng vn cng b hn ch l tn thi gian, nn ch c th tin hnh trong mt din hp, c la chn, thng thng l nhng ngi lnh o, nhng c nhn tiu biu. 2.4.Phng php thc nghim y l phng php trong nh khoa hc ch ng gy ra hin tng cn nghin cu v t ngi c thc nghim vo hon cnh i hi h phi c hot ng tch cc. u im: Thc nghim tm l x hi c th tin hnh di nhiu hnh thc t nhin hoc tin hnh trong phng th nghim. Phng php thc nghim gip cho qu trnh nhn thc hin thc nhanh chng hn phng php khc. N p ng c y cc yu cu ca vic nghin cu khoa hc em li nhng kt qu ng tin cy. Nhc im: Trong tm l hc x hi, thc nghim l mt phng php rt phc tp, rt kh s dng. Bi v n c thc nghim i vi con ngi. N khng ch lin quan n vn tri thc, t chc, gio dc, tuyn truyn v.v m cn lin quan n cc chun mc o c v c php lut. Trang 15

2.5.Phng php trc nghim x hi Trc nghim x hi c ngha l o lng x hi. Phng php ny c xy dng trn c s l lun tm l hc v x hi v test tm l x hi nhm nh gi cc mi lin h cm xc lin nhn cch trong nhm. Phng php trc nghim x hi do L. Moreno (1892 1974) sng lp. Moreno a ra phng php ny tm hiu cc cu trc tm l x hi trong cc quan h lin nhn cch ca nhm. Cc cu trc ny khng ch xc nh cc c im ca nhm m cn xc nh trng thi tinh thn ca con ngi. Nhim v ca trc nghim x hi Trc nghim x hi c s dng, chn on nhng quan h lin nhn cch v lin nhm vi nhng mc ch lm cho chng thay i tt hn v hon thin chng. Trc nghim x hi c th nghin cu cc kiu loi hnh vi x hi ca con ngi trong iu kin hot ng ca nhm, nh gi s tng hp tm l x hi ca cc thnh vin trong cc nhm x hi c th. Song nhim v c bn ca trc nghim x hi l nghin cu cu trc khng chnh thc ca cc nhm x hi v bu khng kh tm l ca nhm. Cc giai on thc hin trc nghim x hi *Cc giai on thc hin - Xc nh nhim v, khch th nghin cu - Xc nh cc gi thuyt nghin cu c bn - Xy dng bng hi Bng hi ca trc nghim x hi gm cc cu hi lin quan n nhng kha cnh cm xc ca cc quan h tng h gia cc c nhn trong nhm. i hi nhng ngi tin hnh trc nghim phi th hin c mi quan h thn i, gn gi, ci m vi cc khch th lm trc nghim. V quan h nh vy s kch thch c lng nhit tnh, tinh thn trch nhim ca khch th nghin cu. *Cc hnh thc la chn mu trong trc nghim - S la chn khng hn ch Nu trong nhm c 12 thnh vin th mi ngi trong nhm s la chn 11 ngi cn li ca nhm (tr bn thn mnh) thc hin trc nghim. Trang 16

Cng thc la chn y l: N 1, trong N l s lng cc thnh vin ca nhm thc nghim. Nh vy, s c (N 1) ngi c la chn tham gia thc nghim. u im: kh nng la chn nh nhau i vi cc thnh vin. N c th lm cho cc thnh vin bc l c cm xc ca mnh. y c th l lt ct qua mi lin h lin nhn cch phc tp trong cu trc nhm. Nhc im: k thut tnh ton kh phc tp, kh khn khi nhm trc nghim c nhiu thnh vin. Mt nhc im khc l xc sut nhn c t s la chn ngu nhin l rt ln. V d, ta c th nhn c cu tr li Ti chn tt c - S la chn hn ch y cc khch th c php chn s lng hn ch cc thnh vin ca nhm (s lng ny theo quy nh ca ngi lm trc nghim). V d, trong nhm trc nghim c 25 ngi th mi thnh vin c la chn 4 ngi. u im: c tin cy cao hn v n s lm ngi thc hin trc nghim c thc trch nhim, ch hn khi la chn. Vn y l chn bao nhiu thnh vin l hp l. J.Moreno v E. Jenking a ra cng thc v xc sut ca s ngu nhin: P(A) = d/(N 1) P l xc sut ca s kin ngu nhin (A) ca s la chn theo trc nghim x hi. N l s lng cc thnh vin ca nhm d l s la chn hn ch. Thng thng, tr s P(A) dao ng trong khong t 0,20 0,30. Khi bit P(A) v N th ta c th xc nh c s lng la chn hn ch d. Nhc im ca cch la chn ny l khng c kh nng la lm sng t nhng quan h tng h phc tp trong nhm. khc phc nhc im ca mi cch la chn, ta c th kt hp c hai cch la chn ny. Giai on mt l la chn khng hn ch, giai on hai l s la chn hn ch. Phiu trc nghim x hi Kt qu nghin cu ph thuc rt nhiu vo phiu trc nghim x hi. Khi xy dng phiu trc nghim cn ch mt s im sau: Trang 17

- S lng cc cu hi trong phiu khng nn qu nhiu. -Trong trng hp nghin cu nhiu ngi v s lng cu hi trc nghim ln chng ta c th chia ra thnh mt s phiu trc nghim nh hn theo cc ni dung nghin cu. Phiu trc nghim x hi c xy dng theo trnh t sau: Bc 1: Chun b danh sch cc thnh vin ca nhm trc nghim. Mi thnh vin nm c s th t ca mnh trong danh sch . Bc 2: Xy dng phiu iu tra. phn u ca phiu hng dn cch thc hin trc nghim (hng dn cch tr li cc cu hi). Khi tr li cc cu hi ngi c trc nghim cn nh s th t cc thnh vin trong nhm theo danh sch phn ct la chn. Cc cu hi trc nghim c chia thnh hai nhm: + Nhm I: Ngi c trc nghim a ra s la chn ca mnh v cc thnh vin ca nhm. + Nhm II: Ngi c trc nghim nh gi xem ai trong s cc thnh vin ca nhm s chn mnh vo v tr . Tc l nh gi v kh nng la chn ca nhm i vi bn thn anh ta. Trn y l mt s nhng phng php nghin cu c bn trong tm l hc x hi. Cc phng php ny c s dng kt hp vi nhau tu theo mc ch ca nh nghin cu.

Trang 18

CHNG 2 CC HIN TNG TM L X HI

I.Khi nim chung v hin tng tm l x hi Con ngi lun sng trong mt mi trng x hi nht nh: gia nh, trng hc, cng ti, x nghip, Trong qu trnh cc c nhn c s tc ng qua li ln nhau. S tc ng ny iu chnh thi , hnh vi ca c nhn v nhm dn n qu trnh x hi ho c nhn, hnh thnh nn nhng hin tng tm l c trng ca nhm. Tm l x hi bao gm nhng hin tng tm l chung ca mt nhm x hi ny sinh t tc ng qua li trong hot ng v giao tip gia cc thnh vin trong nhm, chi phi thi hnh vi ca cc c nhn khi hin din trong nhm. Nhng hin tng tm l x hi c mi lin h mt thit vi nhau, chi phi ln nhau. N c din bin rt phc tp mc d c hnh thnh v pht trin c quy lut.. Khi x hi ngy cng pht trin, cc mi quan h x hi ngy cng tr nn phc tp v a dng. Chnh trong qu trnh ny sinh nhiu cc hin tng tm l x hi khc nhau. Vic nghin cu cc hin tng tm l x hi c ngha v cng quan trng trong thc tin hin nay. II. Cc hin tng tm l x hi c bn 1.Tri gic x hi 1.1.Khi nim Tri gic x hi Tri gic x hi l s cm nhn, hiu bit v s nh gi ca ch th tri gic v cc i tng x hi: cc c nhn, nhm ngi, bn thn mnh, hoc cc hin tng xy ra c s tham gia ca con ngi. Tri gic x hi l hin tng nhn bit x hi. N ph thuc vo i tng m chng ta ang tri gic, c bit l ph thuc vo mc ch, kinh nghim, nguyn vng ca chng ta. N cn ph thuc vo hon cnh, bi cnh ca chng ta. Thc cht ca tri gic x hi l tri gic nhng ngi v kiu ngi trong x hi.

Trang 19

Tri gic x hi c ngha l thng qua cc biu hin v hnh vi bn ngoi kt hp vi mt vi c im nhn cch ca ngi (do chng ta cm nhn c) hiu c mc ch, phng hng hnh ng hoc hiu c ngi khc. Tri gic x hi khc vi tri gic vt th ch i tng tri gic l mt thc th tch cc, c tnh cm v thi ring ca mnh. Cu trc ca bt k mt qu trnh tri gic x hi no cng bao gm: ch th tri gic, i tng tri gic, qu trnh tri gic v kt qu tri gic, s nh hng ca tri gic x hi ti s iu chnh hnh vi v hot ng ca c nhn, ca cc nhm x hi. 1.2. Cc c ch tri gic x hi Cc cng trnh nghin cu c gng ch ra nhng yu t nh hng ca qu trnh tri gic x hi. l: n tng ban u, quy gn x hi, nh kin x hi. 1.2.1. n tng ban u n tng ban u l hnh nh tng th m chng ta c c v mt ngi khc hoc v nhm x hi da trn mt s nhn nhn, nh gi mt cch chung chung thng qua nhng biu hin v din mo, li ni, c ch, tc phong, nh mt, Sau ln tip xc ban u ta s c mt n tng nht nh v i tng ca mnh. Thng thng sau ln gp g u tin (tri gic, nhn thc), v mt v thc, trong u chng ta hiu v ngi : liu c chi c hay khng? ngi ny c thch mnh khng?... Chng ta quy li mt nhn cch chung, do n chi phi rt nhiu trong qu trnh tri gic ln sau. n tng ban u c hnh thnh trn c s: c im trung tm Trong qu trnh ng x x hi, giao tip thng thng mi c nhn c ni ln mt c im no v chng ta ly n suy lun v h. Nh tm l hc M, Asch Solomon, nghin cu v n tng ban u tin hnh th nghim nh sau: Cho hai nhm sinh vin hai bng ghi cc c im tnh cch. Ni dung ca hai bng nh nhau, ch khc mt im: tnh nng nhit ca ngi A thay th bng tnh lnh lng ca ngi B. Trang 20

Ngi A Thng minh Kho lo Cn c Nng nhit Kin quyt Thc t Thn trng

Ngi B Thng minh Kho lo Cn c Lnh lng Kin quyt Thc t Thn trng

ng yu cu hai nhm sinh vin a ra nhn nh ca mnh v ngi c nhng c im trong bng. Cc sinh vin nhn xt ngi A l mt ngi tin tng vo nhng iu ng n, mun mi ngi hiu quan im ca mnh, chn thnh khi tranh lun v mong kin, quan im c tha nhn. Nhm sinh vin th hai cho rng ngi B l mt k la di, thy mnh thnh cng, thng minh tng l khc ngi, l ngi tnh ton, lnh cm. T th nghim ny ng kt lun: chnh cp c im trung tm nng nhit lnh lng l yu t chnh trong qu trnh hnh thnh n tng. Nu thay i cp c im ny th n tng chung cng b nh hng. Cc cp c im trung tm khng ch em li nhng n tng khc nhau m cn gi thm nhng cm tng khc nhau nh tnh nng nhit lm 90% sinh vin nh gi ngi A l ho hip, 75% sinh vin nh gi l hi hc. Cn tnh lnh lng ch c 10% sinh vin nhn nh ngi B l ho hip hoc hi hc. n tng ban u c hnh thnh trn c s mt vi c im biu hin ra ngoi mang tnh ni bt trong mt hon cnh no . c im y thng gi l c im trung tm. N quyt nh, khng ch cch thc v chiu hng suy ngh cm nhn ca ngi tri gic. V th, khng phi lc no chng ta tri gic cng ng. S nhn cch tim n. Trong cuc sng, do tip xc ng x, chng ta thng c mt cch thc hay gn ghp cc yu t vi nhau thnh mt nhn cch. -Trong mi con ngi u c sn mt s lin h gia cc tnh cch ca con ngi vi nhau. Chng ta hay gn ghp nhng nt tnh cch, phm cht ging nhau li. Khi tip xc vi cc c nhn trong x hi, th mi lin h nt tnh cch tt hay xu n Trang 21

c hot ho v chng ta dng nh gi ngi khc. S hot ho - lin kt gia cc nt tnh cch nh hng n vic chng ta nh gi ngi khc da vo kinh nghim ca chng ta, ngha l chng ta t con ngi bng phm tr s lc, bng kinh nghim. Khi nim s nhn cch tim n: nhm m t mt biu tng tinh thn s lc c chc nng hiu bit hin thc bng cch gin lc nhng phc tp ca i tng, thc t, d on c cc phn ng hnh ng ca i tc, nh ra ci chun c kh nng nh c th kim tra c ngi khc v hnh ng ca h. S nhn cch ngm n n ph thuc vo: + Kinh nghim (nhng nim, tri thc ca chng ta c v ngi khc), chng ta s c phn ng tch cc hay tiu cc v cc nhm x hi khc. + ng c (l do hnh ng), l hot ng ca chng ta hng vo t c mong mun, ca chng ta. + Hon cnh, bi cnh c th. N quy nh cch thc chng ta nhn nhn ngi khc, quy nh chun mc ca s nh gi. Thng tin u tin L nhng tri thc, cm xc ca con ngi, trt t ca nhng thng tin quy nh cch chng ta nh gi ngi khc. Th t thng tin rt quan trng trong vic quan st ngi khc, nhng thng tin n sm nht, u tin bao gi cng tc ng gy cho ngi ta c s tri gic gy n tng ln. N to nn s p t, n chi phi lm sai lch cch chng ta cm nhn ngi khc. Thng tin ban u c tnh quyt nh khi tri gic ngi l, cn i vi ngi quen th thng tin cui cng li c ngha hn c. Nh vy, n tng ban u mang tnh ch quan kh xc nh, b nhiu hiu ng tc ng khng d xo nho. N quyt nh nhiu thi ng x tip ca chng ta i vi i tng. 1.2.2.Quy gn x hi Vic chng ta gii thch cc s kin x hi hay nhn nh v ngi khc bng cch gn nhng nguyn nhn n nh nm trong kinh nghim ca bn thn, gi l quy gn x hi. Trang 22

Quy gn x hi, l qu trnh suy din nhm hiu ngha hnh ng ca ngi khc bng cch tm nhng nguyn nhn hp l gii thch cho cc s kin, hnh ng lun bin i trong x hi. Quy gn x hi tun theo nhng nguyn tc: - Nguyn tc tm l ngy th: chng ta lun tm cch khm ph nguyn nhn hnh vi hiu v d on s kin sp ti, vi mong mun c th gim st c mi trng v mi vt xung quanh. Heider (nh tm l hc M) gi xu th ny l tm l ngy th vn c mi ngi. - Nguyn tc suy din tng ng: Khi quan st hnh vi ca ngi khc, ta lun tm cch suy din ngha ca hnh vi tng ng vi nhng g ta thy. Nu chng ta c nhiu thng tin v mc ch hot ng ca i tng th s suy din tng ng cng chnh xc. S suy din tng ng nhm i n mt quy gn no b nh hng bi 3 yu t sau: + Chui hnh vi khng thng nht + Hnh vi x hi c mong i hay hnh vi khng c mong i + Nhng hnh vi c t do la chn d suy din hn hnh vi bt buc. Cch suy din tng ng tm nguyn nhn hnh vi khng phi lc no cng chnh xc. S suy din tng ng ch phn nh c lng thng tin chng ta c v i tng. Khi c nhn khng c thng tin chi tit, c th nn hay da vo mt iu bt k m ngi bit quy gn hoc cho l th ny, hoc th kia. - Nguyn tc suy din nhn qu: thng biu hin bi 3 yu t: Ch quan, khch quan, i tng. Theo mt quy lut chung: khi c nhn thnh cng th thng quy gn nghing v bn thn theo xu hng quy gn vo nng cao nng lc, phm cht ca mnh. Ngc li, khi tht bi c nhn thng li cho khch quan. Cn i vi ngi khc khi thnh cng chng ta hay quy gn cho l khch quan, khi h tht bi li quy gn do ch quan ca h. Trong qu trnh quy gn chng ta hay cho thi v hnh vi ca mnh l chun, hnh vi ca ngi khc l khng chun. T , chng ta nhn n chiu theo ngi khc, p ngi khc theo chun ca mnh. Trang 23

Mt trong nhng nhc im ca con ngi khi quy gn nguyn nhn hnh vi l o tng rng mnh c kh nng kim sot c mi yu t quyt nh thnh cng hay tht bi. V d: nh tr chi s x, ngi ta c cm tng rng c nhiu c hi thng cuc nu t do la chn v s. 2.nh kin x hi (Social Prejudice) 2.1. Khi nim nh kin x hi Theo t in Ting Vit do Hong Ph ch bin th: nh kin l kin ring c sn, kh c th thay i c. Nh chng ta bit, nh kin cng vi khun c l mt trong nhng dng thc ca Tri gic gic x hi. S phn tch khi nim nh kin (Prejudice), mt khi nim c in ca tm l hc x hi, gp phn cho php ta nm c mt trong nhng dng thc biu hin cc h thng tri gic ca chng ta, cng nh gp phn cho php c th ho cc c ch xy dng cc hin thc v mt tinh thn v x hi, s vn hnh ca nhng d lun v s tin tng x hi. 2.1.1.Mt s nh ngha ca cc nh Tm l hc x hi V vn nh ngha th no l nh kin x hi cng c nhiu kin khc nhau, mi tc gi khi xem xt nh kin x hi gc ring ca mnh a li nhng nh ngha sao cho ph hp vi vn m h ang nghin cu. y chng ta ch xem xt nhng nh ngha ca cc nh tm l hc x hi. Trc ht ta xem xt khi nim nh khun x hi. Thut ng nh khun x hi do Lippman (ngi M) a ra, nhm ni n nhng biu tng bn vng c n gin ho khi qut v s ho mi khi nhn nhn i tng m thiu ht thng tin. nh khun l biu tng x hi ca c nhn trong cng mt nhm. nh khun x hi c th mang tnh tch cc hoc tiu cc. Trong tri gic x hi, nh khun x hi bin thnh nh kin x hi khi n mang sc thi tiu cc. nh kin x hi c hiu l thi ca mt c nhn trong tng nhm x hi, n thng l tiu cc i vi ngi khc, nhm khc trong quan h vi nhau. C nhiu loi nh kin x hi nh: nh kin chng tc, gii tnh, tn gio, giai cp, Trang 24

Theo Fischer: nh kin x hi l nhng thi bao hm s nh gi mt chiu v s nh gi l tiu cc i vi c nhn khc hoc nhm khc tu theo s quy thuc x hi ring ca h. Ni cch khc, nh kin l mt loi phn bit i x bao gm 2 thnh t chnh l nhn thc v ng x. Theo Godefroid: nh kin l s phn xt tt hay xu ca chng ta i vi ngi khc, ngay c trc khi ta bit r h hoc bit c l do hnh ng ca h. Theo J. P. Chaplin: nh kin l thi c th tch cc hoc tiu cc c hnh thnh trn c s ca yu t cm xc. L nim tin hoc cch nhn thng l khng thin cm dn n cho ch th mt cch ngh hoc cch ng x tng t vi ngi khc. Theo Rosenberg: nh kin x hi l mt nh hng c tip th c mc ch thit lp mt s phn bit x hi. Nh vy, c th ni rng nh kin l mt s phn bit i x. Quan im ny ca ng cho php phn bit hai thnh t cn bn ca nh kin: thnh t nhn thc v thnh t ng x. Ta c th s ho khi nim nh kin:

nh kin

Nhn thc

ng x

Nh vy, tuy c nhiu quan im khc nhau xung quanh vn nh kin, nhng suy cho cng, cc tc gi u c nhn nhn ging nhau mt cch c bn trn mt s im. Hu ht h u tha nhn nh kin l mt kiu thi tiu cc bt hp l i vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt chiu ca ch th l ngi mang nh kin. 2.1.2.S khc nhau gia nh kin v Phn bit i x. Trong cch ni thng ngy, nhiu ngi s dng thut ng nh kin v phn bit i x nh nhng t ng ngha. C thc l chng nh nhau khng? Hu ht cc nh tm l hc u ch ra s khc bit rt r rng gia chng.

Trang 25

nh kin m ch mt kiu thi c bit m thng thng l nhng thi tiu cc i vi thnh vin ca nhm x hi khc. V mt kiu thi nn nh kin khng phi lc no cng c phn nh cng khai trong hnh ng. Trong rt nhiu trng hp, c nhn mang nh kin nhn ra rng mnh khng th biu t n mt cch trc tip. C mt nghn l mt cc l do khin h lm nh vy: lut l, p lc x hi, ni s hi b tr th ngn cn h thc hin hnh ng tiu cc mt cch rng ri. Nhng khi khng cn nhng ro cn v s kim to nh vy th nhng nim tin, cm gic tiu cc thng th v n c th hin mt cch cng khai v tr thnh s phn bit i x. 2.2.Cc nguyn nhn hnh thnh nh kin x hi 2.2.1.S cnh tranh (competition) Tht khng may mn, nhng iu m con ngi coi trng nht trong cuc i ny nh cng vic tt, nh ca p , v tr cao, mt nn gio dc hon ho,.. lc no cng him hoi nhng li khng bao gi c cho mi ngi. Thc t ny c th chnh l s gii thch lu i nht cho s ra i ca nh kin. Theo quan im ny, nh kin ra i t cuc cnh tranh gia nhng nhm x hi khc nhau v nhng tin nghi gi tr v c hi. Thnh vin ca nhng nhm lin quan tip tc nhn nhn ngy mt tiu cc v nhau. H dn nhn nhau l k th, coi nhm mnh l o c ti thng, dng ln ro cn gia v s th ch gia h ngy mt su sc. Kt qu tt yu l t nhng cuc cnh tranh n gin chng lin quan g ti on hn v th ght dn pht trin thnh nhng nh kin gay gt. Thm ch nhng cuc cnh tranh kiu nh vy thng dn ti mu thun trc tip, cng khai v nhng hnh vi c tnh xm khch. Nghin cu ca Hovland v Sear cho ta thy iu ny: H tin hnh kim tra mi lin h gia s ngi da en b phn bit i x 14 bang ca nc M vi hai ch s v kinh t l gi tr trang tri ca cy bng v gi tr ng c. H ly s liu trong 49 nm v kt qu l: iu kin kinh t cng xu bao nhiu th s v bo lc xy n vi ngi da en cng nhiu by nhiu. iu cho thy mt khi kinh t khng hong th nhng cuc cnh tranh v ti nguyn kinh t cng khan him. Nhng ngi tht bi trong cuc cnh tranh hin ti ny sinh tm l lo hi v s b mt i v th ca mnh. Lc ny nhm thiu s (ngi da Trang 26

en, ngi nhp c) tr thnh nhng ngi gi u chu bng, nhng con vt hy sinh i vi nhng k tht bi v l ni h li, trt gin bng nhng hnh vi hung tnh. Nhng nn nhn ny tr thnh s l gii hp l i vi nn tht nghip, mc sng thp v nh bin minh cho hnh ng ca nhng c nhn mang nh kin. Vi quan im nh vy, nh kin l mt c ch bo v c kch hot bi s gin d, lo hi v cm gic b h thp gi tr. Nghin cu ca Sherif v nhng cng s: Xung t v nh kin trong mt tri h. Nghin cu ca h bao gm vic gi nhng cu b 11 tui n mt tri h vng ho lnh. Khi nhng cu b n tri h, cc em c chia lm 2 nhm ring bit v c phn lm 2 khu cch bit nhau kh xa. Trong mt tun cc cu b sng v chi vi nhm ca mnh, tham gia nhng hot ng nh i b ng trng, bi li v nhiu loi th thao th v khc. Trong giai on u, cc em pht trin s quan tm i vi nhm ca mnh, cc em chn tn cho i (i bng, Trng lc) v trang tr c hiu ca nhm mnh. Trong giai on hai ca cuc nghin cu, cc cu b c thng bo rng cc em sp tham gia vo mt cuc thi u. i chin thng s c nhn chin li phm v gii thng. Liu s ganh ua c lm pht sinh nh kin khng? Cu tr li ang n gn. Khi nhng cu b thi u th tnh trng cng thng gia hai i tng ln. u tin mi vic ch gii hn trong vic lng m, chc ph nhng sau n nhanh chng leo thang thnh nhng hnh ng trc tip nh i Trng lc t c i i bng. Ngy hm sau, i i bng tr th bng vic tn cng vo cabin ca i th, lt ngc ging chiu, x mng mn v ly i vt dng c nhn. Cng lc , hai nhm ngy cng c nhiu ci nhn xu hn v nhau. Cc em dn nhn, i th l nhng k yu ui, v tch s v nht gan trong khi khng ngng ca tng nhm ca mnh. Trong giai on cui cng ca cuc nghin cu, cc nh khoa hc phi can thip bng cch to ra mt hon cnh mi. Bng cch lm vic cng nhau khi phc ngun nc, chung tin mn phim v cng sa cha chic xe ti b hng, khng kh cng thng phai m, ro cn gia 2 nhm thc s bin mt v tnh bn xuyn nhm gia cc em c thit lp. Trang 27

2.2.2. Bt bnh ng x hi (social unequality) Trong bt c x hi no cng tn ti nhng a v x hi khng ngang bng. Cc c nhn khng c s bnh ng vi nhau v c hi, li ch, v cc gi tr v s khng ngang bng d dng lm pht sinh nh kin. Nhng ngi c nh kin thng nh gi v tr ca mnh cao hn ngi khc v bng thi k c, h thng yn tm v gi tr ca mnh. H t cho mnh ci quyn c phn xt ngi khc, h cho mnh l tt hn, cao qu hn cn nhng ngi thuc v nhm x hi khc th b gn cho nhng c im tiu cc v b i x km u i. Theo mt s tc gi, lc ny nh kin l s hp l ho bt bnh ng x hi v n c s dng nh mt cng c chng minh cho tnh ng n ca nhng ngi c th lc v tin bc, s hu nhiu gi tr cao hn. 2.2.3. X hi ha (socialization) nh kin x hi c hnh thnh qua qu trnh x hi ho ngay t lc a tr bt u sinh ra. Mi trng gia nh, c bit l nhng khun mu ca b m l ngun hiu bit quan trng nht i vi tr. Qua b m, a tr hiu v tip xc vi th gii bn ngoi, hnh thnh xu hng lp li nhng g m b m v ngi ln dy d n. a tr hc cch ng x x hi bng cch quan st ngi khc v bt chc h. V th nhng kinh nghim u tin trong cuc i c th c tm quan trng nht nh n s hnh thnh nh kin. Tr em hc cch suy ngh, nhn nhn v nh gi nh nhng ngi xung quanh chng. Mt khc, nhng phng tin truyn thng i chng cng ng vai tr quan trng i vi cc em trong vic nhn thc x hi v nhng p lc phi tun theo cc quy tc x hi. Chng hn, thnh vin ca nhng dn tc, chng tc thiu s t c xut hin trn nhng phng tin thng tin i chng m khi xut hin h li thng ng nhng vai c thn phn thp hn v vai tr hi hc. Khi nhng tnh hung nh th c lp li nhiu ln th cui cng tin l thnh vin ca nhng nhm thc s l thp hn. Ngi ta c th chng minh rng nhng ngi c nhn cch c on, c to nn do hon cnh v s gio dc chnh l nhng ngi nhy cm nht trong vic pht trin nh kin. Mt nhn cch nh vy hm cha mt ci g cng nhc, mt s kh Trang 28

khn trong vic tip xc vi ngi khc, mt khuynh hng n gin ho cc tnh hung n cc oan v nht l lng tin vo tnh cht thng ng ca nhm x hi v nn vn ho ca mnh. Nhng con ngi ny c khuynh hng phn bit tt c nhng ai khc vi mnh, khc vi c cu t duy ca mnh. Nh nghin cu Adorno v nhng cng s ca ng nhn thy rng nhng nhn cch c thin hng cm ght nhng c nhn khc bit thuc tng lp thp thng xut hin trong nhng gia nh gia trng nghim khc c ngi b tn bo v ngi m nhu nhc, phc tng. Tr em trong nhng gia nh nh vy thng cm ght v s hi b ca mnh. Tuy nhin cc em thng ph nhn v che giu tnh cm ny do s b trng pht. Nhng ngi trng thnh thuc mu tnh cch c on hng s gin d ca mnh vo nhng nhm c bit trong x hi nh nhm da en, nhm ng tnh, nhm Do thi hay nhng nhm khng thch ng vi tiu chun x hi. 2.2.4. Khun mu trong nhn thc Trong mt hon cnh thiu ht thng tin, kinh nghim sng hn ch chng ta thng la chn gii php d dng nht gii bi ton v ngi khc. Chng ta c xu hng xp nhng con ngi rt a dng vo nhng hng n gin v c nhng kt lun sai lm v h. Chng ta cng c xu hng da vo nhng khun mu nhn thc c sn hn l tm hiu v chng c mt s phn nh chn thc hn. Trong iu kin th nhng khun mu gip ta rt ngn thi gian nhn thc v a ra mt hnh nh gin c v i tng. Nh vy, cc khun mu c nhng nh hng nht nh n cch chng ta x l thng tin. Chng ta c khuynh hng ch la chn nhng thng tin ph hp vi khun mu, nhng thng tin c a thch, mong i v nhng thng tin ny c x l nhanh hn, c ghi nh su hn. Cn nhng thng tin khng ph hp n s c thc ca chng ta ch ng bc b. Ngy nay, tuy mt s ng chng li cc khun mu nhn thc tiu cc khng cn ph hp vi quan im v nim tin c thc ca h nhng khi h hnh ng hoc phn ng mt cch khng c ch th nhng khun mu tim thc vn thng th. Chng hn, mt ngi da trng rt d c xu hng kim tra li v tr ca mnh sau khi ng cnh mt anh da en trong xe in ngm, d ngi ny hon ton khng c cm gic th ch no vi ngi da mu. Trang 29

2.2.5.Biu tng x hi Trong x hi thng tn ti nhng biu tng x hi. Chng hn trong x hi M ngi da trng thng c quan nim nh nhng ngi c lng tt, s trong sch v thng minh. Trong khi nhng ngi da en thng b lin tng l nhng k bnh hon, tn c, ngu dt v khng c tinh thn trch nhim. Nhng biu tng x hi ny lm nh hng n nh kin v phn ng ca tr em. Nghin cu ca nh tm l hc ngi da en Mamie Clack chng minh iu . ng tin hnh thc nghim trn mt s lng ln tr em da en t 3 7 tui. Ni dung thc nghim ca ng nh sau: ng a ra 2 loi bp b da trng v da en, ng yu cu cc em tr li cu hi: Bp b no xu nht? Bp b no xinh nht? Bp b no da en? Bp b no ngoan? Bp b no em thch chn lm bn? Phn ln tr em tham gia thc nghim u nhn thc ng mu da ca bp b v chng cho bit chng thch chi vi bp b mu trng hn v n p hn, tt hn cn bp b mu en th xu x v c c. 2/3 tr em da en b bp b da trng cun ht. Cc nh nghin cu gii thch hin tng ny l hu qu t nhng biu tng x hi khinh mit ngi da en v s chi b ca chnh tr em da en i vi con bp b c cng mu da vi mnh th hin mt s khinh mit lc hng chng li chnh bn thn mnh. Nhng biu tng x hi tiu cc khin cho nhm thiu s khng ch l nn nhn ca s phn bit i x m cn lm h nh mt nim tin vo nhng gi tr ca mnh, t h thp mnh v thay v hng ra bn ngoi chng li nhng nh kin m h l i tng th h li chp nhn n, tin vo n. 2.2.6.Trng hc Trng hc c nh gi l mt trong nhng ngun gc hnh thnh nh kin v nhiu nh kin c ra i t nh hng ca trng hc. S phn tch ny cho thy sch gio khoa trong nh trng l mt s chuyn tip hng u trong vic tp luyn nh kin. Vic hc trong nh trng l mt Trang 30

trong nhng hnh thc pht trin v duy tr nh kin qua s hp th nhp tm nhng khun mu t sch v. Con ngi li rt d b cm t bi nhng quan nim, nhng hiu bit c k c thy trong sch hoc c hc trong nh trng. Nu thy u c iu g khng ph hp vi nhng iu mnh hc, c l bc b ngay khng cn xem xt g. Hin tng tng xy ra vi rt nhiu l thuyt khc nhau xut hin trong lch s. Mt v d, l hin tng ca Phn tm hc. C rt nhiu ngi cha tng c mt tc phm no ca phn tm, hoc bit rt t v phn tm hc nhng khi nghe ngi khc ni hay ni d nh th no y l tin ngay, nht l nhng iu li c ni ra t sch gio khoa hoc t nhng ngi c hc vn. V kt qu l ngi ta thi phng qu mc nhng thnh tu phn tm hc hoc cho rng ch l mt l thuyt nhm nh, dung tc, ch quan tm n vn bn nng v tnh dc. 2.2.7.Kiu hnh thn kinh Quan im ny cho rng nhng ngi thuc kiu hnh thn kinh yu (trong qu trnh c ch mnh hn qu trnh hng phn) l nhng ngi c yu t thun li pht trin nh kin. Nhng ngi c kiu hnh thn kinh nh vy thng khng linh hot, rt r, t ti. Khi gp phi hon cnh khng thun li h thng suy ngh mt cch tiu cc, thm ch bnh hon. H rt ngi giao du v nu buc phi tip xc vi ngi khc th thi ca h thiu ci m, khng lng trc c. H l nhng ngi rt kh khn trong vic chp nhn nhng gi tr mi v t thch nghi vi nhng bin ng ca mi trng. Ni tm li, nh kin x hi l mt hin tng tm l phc tp bt ngun t nhiu nguyn nhn a dng ny sinh t thc tin cuc sng ca con ngi. Cc nguyn nhn ny khng tch ri nhau m c mi lin h rng buc cht ch. Hiu c nguyn nhn hnh thnh nh kin ta s c cch khc phc c n. Bi v suy n cng nh kin l mt kiu thi m thi ca con ngi c th thay i. 2.3.Cc mc ca nh kin x hi Theo nh nh ngha v nh kin x hi, c th chia nh kin x hi ra thnh 3 mc nh sau: li ni nhn thc hnh vi, trong hnh vi l mc cao nht ca nh kin x hi. Trang 31

C th phn chia mc ca nh kin theo s :

nh kin

Li ni

Nhn thc

Hnh vi

Mc :1

Mc : 2

Mc : 3

Tuy nhin, ta cng cn phi hiu s phn chia ny ch mang tnh cht tng i, bi nh kin d mc no th n cng vn l mt thi tiu cc ca ch th mang nh kin. 2.4.Thay i nh kin Nh ni trn, nh kin x hi l mt thi tiu cc v ch quan ca ch th mang nh kin i vi i tng ca h, mt khc nh kin x hi c th khin ta tri gic sai ngi khc cng nh cc hin tng khc nhau ca x hi, chng ta khng th da vo n lm c s nh hng cho cuc sng c nhn. Do , vic thay i nh kin, nht l nhng nh kin nguy him nh : phn bit chng tc, phn bit tn gio,.. l rt cn thit v c ngha khng ch cho cc c nhn m cn cho li ch chung ca cng ng. Tuy nhin, thay i nh kin l c mt qu trnh khng h n gin. 2.4.1.Kh khn trong thay i nh kin Con ngi hu nh ai cng c nh kin khng v ci ny th v ci khc, khng trong lc ny th trong lc khc. Tuy nhin, h li khng thc c rng mnh mang nh kin, thm ch l khng chu thc v iu . iu ny to ra kh khn rt ln khi mun thay i nh kin. Th hai, nh kin vi cc chc nng ca mnh tr thnh ci m bo cho s phn bit i x, s bin minh x hi v c bit nh kin khin cho c nhn (mang nh kin) gi vng v gn cho mnh nhng gi tr ca nhm nhm nng cao gi tr ca bn thn. Do , m khng phi ai cng c nhu cu thay i nh kin ca mnh. Th ba, nh kin gn lin vi nhng gi tr ca nhm cng nh ca mi c nhn, v vy, khi thay i nh kin cng c ngha l c nhn v nhm mt i nhng gi tr, Trang 32

t dn n vic b nh ng vi ngi khc. iu ny cng to ra nhng kh khn khng nh khi mun thay i nh kin. Th t, nh kin c nhiu nguyn nhn khc nhau. Trong , nh kin ph thuc vo nhn thc, tnh cm, hnh vi ca mi c nhn, vo p lc ca nhm dn n kh thay i. 2.4.2. Cc bc thay i nh kin C hai bc ch yu thay i nh kin: - Thay i nguyn nhn dn n nh kin: nh trnh by phn trn, nh kin c nhiu nguyn nhn khc nhau, mun thay i c nh kin th trc tin ta phi xc nh c nguyn nhn ch yu dn n nh kin tc ng vo. - Thay i nh kin: sau khi xc nh r nguyn nhn ch yu dn n nh kin ta s dng cc bin php c th ph hp thay i nh kin. 2.4.3. Bin php thay i nh kin - Ngn chn qu trnh hnh thnh nh kin: nh kin x hi c hnh thnh qua qu trnh x hi ho ngay t khi a tr va sinh ra. Mi trng gia nh, c bit l nhng khun mu sng ca b m l ngun hiu bit quan trng nht ca a tr. Qua b m, a tr hiu, tip xc vi th gii bn ngoi v c xu hng lp li nhng g b m trao cho. Tr con hc cch ng x x hi qua hot ng thc tin, qua bt chc, quan st, giao tip vi ngi khc. Chng tip thu thi v nh kin ca b m. nh kin gn cht vi thi , cng ging nh thi , nh kin c th tip thu c v cng c th t b c. N gy nh hng ti hnh vi vo nhng thi im nht nh v c kh nng suy gim vo thi im khc. Trng hc l c s quan trng hnh thnh nh kin. Nhiu nh kin c hnh thnh t nhng nh hng ca sch v, ca nhm bn, ca cuc sng i thng. Trong qu trnh sng, nh hng ca cc nhm x hi, th ch chnh tr, bi cnh x hi lm cho cc nh kin hoc bn vng hoc b xo b i. V d nh nh kin trng nam khinh n ca x hi phong kin kh xo b ngay c. Nm c qu trnh hnh thnh nh kin, ta c th dng chnh cc mi trng hnh thnh nn nh kin (gia nh, nh trng, cc th ch) tc ng gip ngn chn hoc mt dn nh kin. Trang 33

- Tr liu c nhn, tr liu nhm: y l phng php nhm nng cao kh nng tri gic x hi cho cc c nhn v nhm. Qu trnh tr liu s gip c nhn nhn thc ng hn v bn thn, v ngi khc cng nh hon thin hn nhn thc x hi ca mnh. Qua tr liu c nhn, tr liu nhm s gp phn ngn chn qu trnh hnh thnh nh kin cng nh lm m dn nhng nh kin vn c ca c nhn do nhn thc ca c nhn c hon thin. - Thay i hnh vi: Phng php ny ch yu l dng php lut v cc thit ch x hi iu chnh, thay i hnh vi (mang tnh nh kin) ca cc c nhn. - Tip xc trc tip nhm: S tip xc trc tip gia cc nhm cng c th gip ngn chn v lm m dn nh kin gia cc nhm. Bi qua s tip xc trc tip cc nhm s nhn thc ng n hn v ch th ca mnh. Tuy nhin, s tip xc gia cc nhm mun c hiu qu cng cn tun theo mt s nhng nguyn tc nht nh: + Nhng nhm tc ng phi ngang bng nhau v a v, v th x hi. + Cc nhm phi tng tr nhau. + S tip xc gia cc nhm phi chnh thc (rng buc, tri buc ln nhau) + S tip xc phi c bi cnh, cc quy tc, cc nhm nh nhau + Cc nhm nh hng ln nhau theo cch cho php phn i nhng hnh vi tiu cc. + Nhn nhn tng thnh vin ca nhm bn nh l tiu biu ca nhm . 2.5.Kt lun: Nh trnh by phn trc, nh kin x hi l mt kiu thi tiu cc bt hp l i vi ngi khc da trn nhng nhn thc thiu cn c, phin din v mt chiu ca ch th l ngi mang nh kin. Chnh t nh kin c th dn ti nhng hu qu nghim trng trong cc mi quan h x hi (phn bit i x trong gia nh, k th chng tc, xung t tn gio). Do , xo b nh kin l mt yu cu rt thit thc m x hi t ra, i hi cc nh qun l, cc nh khoa hc m trc ht l nhng nh tm l hc phi i su tm hiu v a ra nhng bin php c th nhm gii quyt n.

3. nh hng x hi
3.1. Khi nim nh hng x hi 3.2.1. nh ngha nh hng x hi l mt trong nhng c ch cn bn c tm l hc x hi quan tm nghin cu. nh hng x hi ch mt cch rt rng ti ci hnh vi ca mt Trang 34

ngi tr thnh mt ch dn nh hng cho hnh vi ca mt ngi khc. Do , c th ni rng nh hng x hi bao trm tt c nhng g to ra mt thay i v hnh vi da vo nhng sc p chi phi trong mt bi cnh nht nh. nh hng x hi theo ngha rng l s tc ng (ca t nhin x hi) li kt qu trn cc s vt, hin tng hay con ngi. nh hng x hi l s tc ng bng cc hnh thc khc nhau trong mt qu trnh tng tc lm thay i cc c im tm l ( l cc quan im, quan nim, thi , biu hin hnh vi ca ngi b tc ng) Tm l chung l bn cht ca nh hng x hi: nghin cu s tc ng, tng tc gia con ngi vi con ngi. nh hng ln nhau gia ngi vi ngi trong qu trnh giao tip l nhn t hnh thnh tm l chung ca cc nhm x hi, l i tng ca tm l hc x hi. Vy, nh hng x hi l mt qu trnh tc ng ca cc c nhn hay ca mt nhm x hi lm thay i hnh vi ca h. 3.1.2.Cc loi nh hng x hi nh hng trc tip: khi c nhn mt i mt. Nhng c im v tm l ng x, phong cch n mc, ni chuyn ca ngi ny c th nh hng n ngi kia v ngc li. V d nh cc em hc sinh c th b nh hng nhau v cch ni chuyn, hoc c th bt chc nhau qun o nhng ngi b nh hng bi ngi khc (i tng tip xc trc tip) thng l nhng ngi c a v, hc vn, uy tn, t cch, tr lc, tui km hn. C ch cho loi nh hng ny ch yu l bt chc, m th, ng nht ho, so snh x hi. nh hng gin tip: gm c: - nh hng gin tip xc nh c: thng qua cc chun mc, phong tc, thi ca nhm s nh hng n tm l chng ta ( y cn lu rng: c nhn khng trc tip chu tc ng ca cc yu t nh hng x hi t cc nhm x hi t cc nhm ln m phi thng qua nhm nh). Trong , ngi lnh o (th lnh) ng vai tr quan trng trong vic lm nh hng ti cc thnh vin ca nhm. Nhm nh l mt tp hp ngi nht nh, c quan h trc tip qua li thng xuyn, lin kt vi nhau trong mt hot ng chung, tn ti trong mt khong thi gian Trang 35

nht nh. Cn nhm ln l tp hp ng ngi lin kt vi nhau trong qu trnh hot ng sng, to ra nhng gi tr, chun mc v c im tm l chung c kh nng iu chnh, nh hng v iu ho tm l, hnh vi c nhn. - nh hng gin tip khng xc nh c: b ly lan, m th mt cch v thc. Loi nh hng ny ch yu tn ti trong m ng. m ng l mt tp hp ngi v l do no m hi t li ti mt a im nht nh, vo mt thi im nht nh. V d: c ng vin trn sn vn ng, cuc mt tinh, biu tnh, l hi ln c t chc sn rng Trong m ng, tnh cm ca mi ngi c ly lan, c cm nhim, c tch hp, v do , cng c tng ln. Trong nh hng gin tip khng xc nh c, cc c nhn cng c th b nh hng mt cch khng ch nh (b nh hng v thc) bi c ch m th. C ch ny thng gn vi cc hnh thc thng tin i chng nh qung co, i, bo, ti vi, 3.1.3. Cc c im ca nh hng x hi L mt hin tng bao qut tt c cc kha cnh khc nhau ca i sng con ngi. Trong tt c lnh vc khc nhau ca i sng mi ngi, chng ta u nhn thy bng dng ca nh hng x hi. Mi c nhn c sinh ra trong x hi, tr thnh ngi cng phi nh hc hi, tip thut x hi. Ngay trong qu trnh y, v ngay t khi cn l mt a tr mi lt lng, mi ngi u chu nh hng x hi. Tr hnh thnh cho mnh nhng hot ng sng n gin nht, n qu trnh pht trin nhn cch, thc u tin thng qua c ch bt chc. nhng tui ln hn, mi ngi u chu nh hng x hi nhiu hay t, lnh vc ny hay lnh vc kia nh cng vic, quan nim, nhn cch, ngoi hnh. Con ngi thng khng thc ht c tc ng v s chu tc ng ca cc nh hng cng nh cc c nhn ch ng hay v tnh gy nh hng ngi khc. Trong c ch m th, c nhn thng khng dnh s quan tm n cc thng tin m ngi khc mun m th vi mnh, nhng sau , nhng thng tin y li ng vai tr quan trng trong quan nim, thi , hot ng ca c nhn. Cn trong c ch bt chc, ngi c bt chc c khi khng bit rng mnh gy nh hng nht nh n ngi khc. Ph n c xu hng b nh hng x hi nhiu hn (d b phc tng hn). Nhng ngi t ti, t chu trch nhim bn thn, h thn kinh yu b nh hng nhiu. Trang 36

nh hng x hi cn ph thuc nn vn ho, li sng, mc chu ng nh hng x hi c 2 xu hng: + Hiu ng thun li x hi: V d: ua xe p, nu hai ngi i cng nhau, hoc mt ngi i m c ngi khc ui theo th thun li hn l mt ngi i xe p mt mnh. Nh vy, s c mt ca ngi ny lm tng tnh tch cc ca ngi khc. iu ny cng c p dng trong mt s ngnh sn xut. Hiu ng thun li x hi ch xy ra khi c nhn lm nhng cng vic n gin, quen thuc hoc vi ngi mnh yu thch. Nu cng vic khng quen thuc, thun li, c nhn lm vic khng c tt. + Hiu ng li bing x hi: Khi c mt s lng ln hn mc cn thit lm cng vic chung, s c gng b gim i. C nhiu ngi cng thc hin mt cng vic, trch nhim ca c nhn gim i. y chng ta c th gii thch bng hin tng khuch tn x hi: bt k mt p lc no ca nhm cng c chia nh cho cc thnh vin trong nhm. V vy, khi s thnh vin trong nhm tng ln, c nhn thy nhim v ca mnh khng cn thit. Hiu ng li bing x hi ch xy ra i vi nhng c nhn cho rng cng vic chung khng ng quan tm, hoc khng c ai kim sot, nh gi. Nh vy, tnh khuyt danh, tnh mt mnh lm cho hiu qu km i. Hiu ng li bing x hi th hin thc trch nhim ca cc c nhn vi hnh vi t chc ca h. 3.1.4.Ba yu t nh hng n nh hng x hi Th nht, l cng quan trng (hay cng tng tc) ca nhm i vi c nhn. Cng tng tc cng mnh th nh hng x hi cng nhanh, cng r rt. Ngc li, nu hp dn ca nhm km i i vi c nhn, tn s v cng tng tc thp i, nh hng x hi n c nhn cng gim theo. Th hai, l mc gn gi v khng gian, thi gian. Nu khong cch cng nh, thi gian cng di, th mc nh hng n c nhn s ln hn. C ch ly lan s d c th pht huy mnh trong m ng bi khong cch rt ngn gia cc c nhn. Trang 37

Th ba, l s lng cc thnh vin trong nhm (nhm t ngi gy nh hng x hi ln hn nhm nhiu ngi) (theo nghin cu nhm t ngi thng l nh hn 5 ngi) 3.2.Cc c ch tm l ca nh hng x hi Cc cng trnh nghin cu khng nh: khng c mt c nhn no tn ti bn ngoi cc nhm x hi. Trong qu trnh giao tip, tm l ca cc c nhn tc ng qua li vi nhau, chi phi, nh hng ln nhau. Hnh vi ca mt ngi tr thnh mt ch dn, nh hng cho hnh vi ca mt ngi khc. Suy cho cng i sng tm l ca mi c nhn u nh hng n tm l nhm (x hi) v ngc li, tm l ca nhm li chi phi tm l ca tng c nhn. Tt c cc qu trnh u xen k, an quyn vi nhau gi l nh hng x hi hay nh hng gia cc c nhn trong qu trnh giao tip. Cc qu trnh nh hng x hi c thc hin v thng qua cc c ch tm l: bt chc, ly lan, m th, tho hip, ng nht ho. y c gi l nhng c ch tm l c trng nht ca nh hng x hi. 3.2.1. Bt chc Khi nim: bt chc l s m phng, ti to, lp li cc hnh ng, hnh vi, tm trng, cch thc suy ngh, ng x ca mt ngi hay mt nhm ngi no . C th thy biu hin ca bt chc mi giai on pht trin khc nhau ca c nhn, c bit tr em bt chc gi mt vai tr quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch. Nghin cu ca Tarde G. Ngi u tin nghin cu v bt chc mt cch c h thng l Tarde G. c a ra trong tc phm: Nhng quy lut ca bt chc (1890). Nhng nt chnh trong lun im ca ng l: - Bt chc l nguyn tc nn tng x hi tn ti v pht trin. Chnh nh hot ng bt chc m hnh thnh chun mc v gi tr ca nhm. Bt chc l trng hp c bit ca quy lut lp li th gii tng qut nht. Nu trong th gii ng vt quy lut ny c thc hin thng qua di truyn th trong x hi loi ngi quy lut ny thc hin qua hot ng, hot ng bt chc. Bt chc l ngun gc ca tin b bi v nh c c ch bt chc m cc pht minh sng ch ca x hi loi ngi duy tr pht trin v khai thc li. Trang 38

- Bt chc c tnh cht v thc, n l s sao chp mt cch my mc cc phn ng b ngoi ca nhng ngi khc. Ni cch khc, bt chc l phim nh ca mt b no ny chp li nh ca mt no khc. Cng trong tc phm ny, ng phn ra 4 loi bt chc: - Bt chc logic (tr tu thc) v phi logc (cm tnh, phi l) - Bt chc hnh thc v bt chc bn cht. - Bt chc nht thi (mt, tm trng x hi) v bt chc lu di (tp qun, phong tc, tn ngng) - Bt chc ln nhau trong phm vi mt giai cp, mt th h v s m phng, lp li gia cc giai cp, gia cc th h. Nghin cu v bt chc trong tm l hc la tui Bt chc vi t cch l mt phng thc tip thu cc kinh nghim x hi c nghin cu nhiu trong tm l hc la tui, c bit l trong qu trnh pht trin tr em. Cc nghin cu thng nht rng, bt chc l phng thc c trng nht tr em nhn thc c thc t v tnh hay bt chc l thuc tnh c bn ca mt nhn cch ang pht trin tr. Chnh nh hot ng bt chc m a tr lm ch c v mt thc tin ci ngn ng tch cc, nhng hnh ng s ng s dng vt, nhng phng thc quan h v cung cch x s. Mc d cng l hot ng bt chc, nhng i vi tr em nhng giai on pht trin khc nhau bt chc th hin qua nhng hnh thc khc nhau nm bt hin thc: t sao chp m qung cc hnh mu ng x ca ngi ln n ch bt chc c thc, c chn lc v c ng c thc y. Ni cch khc, bt chc c nhng bin i v cht v nhng vai tr khc nhau trong qu trnh pht trin ca a tr nhng hon cnh sng nht nh. giai on ny th bt chc c vai tr ch o trong vic phn nh hin thc x hi, nhng giai on khc th bt chc ch c vai tr th yu khng ng k. Nhng cng trnh nghin cu ca cc tc gi tm l hc X Vit (c) nh Becterev V.M, Osy M. V, Kovaliov A.G ch ra rng, thc hin c bt chc, a tr nht thit phi t c mt trnh pht trin tm sinh l nht nh, thng thng l khi a tr bc vo nm th hai ca cuc i. Trang 39

Cc nh tm l hc m t hot ng bt chc trong qu trnh pht trin ca tr em nh sau: - T nm th hai cho n lc 3 tui giai on u ca s bt chc tch cc hay cn gi l giai on sao chp mt cch khng c ch nh nhng hnh ng bn ngoi v nhng phn ng ngn ng ca mi ngi xung quanh. y l giai on m a tr bt chc ngay ti ch, trc tip nhng hot ng ca ngi ln m chng nhn thy, ch khng da theo tr nh la tui ln hn. - n tui mu gio (t 3 cho n thi k mu gio ln), hot ng bt chc ca tr c nhng bin i v ni dung cng nh v hnh thc. Hot ng bt chc ca tr ngy cng phc tp v ngy cng c tnh cht tr chi hn, c bit l tr chi ng vai c ni dung. Trc tin a tr lm theo nhng biu hin v c im hot ng bn ngoi ca ngi ln, ti to li trong tr chi v dn dn bt chc nhng biu hin ca hnh vi phn nh chn thc ngha ca hon cnh. tui mu gio ln c thm s ci bin do tr tip thu c nhng kinh nghim trc , Becterev gi l bt chc gin tip. - n thi k la tui thiu nin: cc nh nghin cu cho rng s bt chc ca tr em cng tr nn c thc hn, c chn lc hn v c ng c thc y r rng hn cho d cc yu t sao chp mt cch khng c thc vn cn tn ti. iu quan trng nht trong thi k ny l c s chuyn tip t vic bt chc nhng biu hin bn ngoi ca ngi ln v bn b sang bt chc nhng phm cht bn trong, nhng c im tnh cch m tr em nhn thc c mt cch gin tip. Ni cch khc, bt chc hng ti s ng ho b ngoi v i khi c ng ho trong bn thn a tr vi mt s hnh mu c th c ngha i vi chng. V d: hnh mu c th l thy c gio, bn b,.. m cc em yu qu. - la tui trng thnh, hot ng bt chc l yu t nm bt k nng, k xo trong mt s dng hot ng ngh nghip. V d: trong th thao, ngh thut,... Nh vy, cng vi s pht trin ca c nhn, hot ng bt chc cng pht trin v bin i theo. C ch bt chc trong cc nhm x hi Mi c nhn nh hng n cc thnh vin khc ca nhm trc ht bng s hin din ca chnh bn thn mnh v cng chu s chi phi, nh hng ca cc thnh vin Trang 40

khc trong nhm. Tng t, s vn hnh ca c ch bt chc trong cc nhm x hi din ra nh sau: cc thnh vin trong nhm bt chc ln nhau v bt chc th lnh ca mnh. Ni cch khc, ngi ta c th bt chc mt tp th, mt c nhn, bt chc qun chng v ngc li... Dollard J. v Miller N.E cho rng, c 4 nhm ngi chnh khin cho ngi ta thch bt chc: - Nhng ngi ln tui - Nhng ngi c a v x hi hn hn - Nhng ngi c trnh tr tu hn hn - Nhng ngi thnh tho hn hn trong mt lnh vc thc tin no . Nhn chung, hiu bit v c ch bt chc c th gip ta d dng gii thch nhiu hin tng din ra trong x hi cng nh trong s dng c ch ny trong gio dc nh trng, gio dc x hi cng nh vo mc ch sn xut kinh doanh. 3.2.2.Ly lan Khi nim Ly lan l qu trnh chuyn to trng thi cm xc t c th ny sang c th khc cp tm sinh l, xy ra mt cch nhanh chng, mnh m, nm ngoi nhng tc ng qua li cp thc t tng. Ni cch khc, ly lan l thuc tnh v thc, ngu nhin ca c th biu hin qua vic chuyn to trng thi cm xc nht nh. Mt s nghin cu v ly lan Ngi u tin a ra khi nim ly lan l Lbon G. Trong tc phm tm l hc m ng (1995), ng cho rng: bn trong cc h thng x hi c tn ti s lu thng tnh cm gia cc c nhn. V vy, nhng xc cm v kin giao tip vi nhau c nhn ln v cng c. iu cho php gii thch cc hin tng x hi xy ra khng ch bng cng bc, m c bng kh nng thu ht ca mt s gi tr hay kin lm cho cc c nhn lm theo. Nh vy, ly lan tm l quy nh xu hng bt chc mt m hnh ng x c tc dng chi phi c ly truyn t ngi ny sang ngi khc (Tm l hc qun chng Lbon. G- sch dch, H ni 1958). Theo Mikhailovxki N.K, lc ly lan c truyn i theo nguyn tc cng hng, t l thun vi s lng ca m ng v cng cm xc c truyn t. Trang 41

Theo Mc Dougall .W l gii qu trnh ly lan bng thuyt quy np thin cm. Theo ng, nhng biu hin ca cm xc qua iu b, c ch v nt mt ca mt s c nhn s to ra s phn ng tng t bn cnh. y l bn nng sinh hc by n, vn rt ph bin ng vt. Ollport Ph, li xut t tng phn ng vng trn: c nhn kch thch ngi khc bng hnh vi ca mnh, do nhn thy hoc nghe thy phn ng ca ngi kia m tng thm hng khi. Bng cch cm hng ca m ng pht trin, lan to khng ngng. Parigin B.D cho rng, ly lan l qu trnh chuyn to tm trng nht nh, xut hin trong m ng, thc hin qua c ch thc y nh hng cm xc ln nhau nhiu ln gia nhng ngi tham gia giao tip. y c nhn khng phi chu p lc ch , c t chc, nhng n gin l h hnh ng theo hnh mu ng x ca ai , b l thuc vo ai mt cch v thc. 3.2.3.m th Khi nim L tc ng tm l c mc tiu nhng v cn c t mt ngi n ngi khc hoc nhm. Ni cch khc, m th l s thay i ng x ca c nhn do phc tng v cn c, my mc, mnh lnh n t mt uy quyn hay mt s ngng m no . Nhng yu t quy nh hiu qu ca m th - Thuc tnh ca ngi m th (v th x hi, sc li cun, u th v ch, tr tu, tnh logic) - Nhng c im ca ngi chu m th (mc ca tnh d b m th) - Cc mi quan h c thit lp gia ngi m th v ngi chu m th (tin cy, uy tn, ph thuc) - Phng thc t chc thng bo (mc c cn c, tnh cht kt hp cc thnh t logic v cm xc, cng c thm bng nhng tc ng khc). m th c bit c hiu qu khi n gp phi ming t thun li. Chng hn khi ngi ta ang rt mong mi thot ra khi tnh trng khng hong no , h thng tr nn c tin hn v d dng chp nhn bt c ngh no m khng cn suy ngh g ht. Trang 42

3.2.4.Tho hip Khi nim Tho hip l c ch rt c trng cho c nhn trong nhm. l s nhn nhng ca c nhn trc p lc thc t hoc p lc tng tng ca nhm th hin qua vic c nhn thay i ng x v tm th ca mnh ph hp vi a s. Tho hip xut hin trong s gii quyt nhng biu hin xung t gia kin c nhn v kin nhm. Khc phc s xung t ny dn n c li cho nhm. Mc tho hip l mc thu phc ca nhm. T lu trong tm l hc x hi phn chia ra hai loi tho hip: tho hip b ngoi hay tho hip hnh thc v tho hip bn trong hay tho hip thc tm. Tho hip b ngoi l s quy thuc ca c nhn t thi i vi kin p t ca nhm, c nhn ch tip nhn kin ca nhm mang tnh cht hnh thc, cn trn thc t anh ta tip tc chng li kin ca nhm. Tho hip bn trong l s bin i thc s tm th c nhn do tip nhn tht lng quan im ca nhm. Quan im ca nhm c c nhn coi trng v nh gi hp l, xc ng v khch quan hn l quan im ring ca c nhn. Tuy rng khc nhau v bn cht nhng c hai hnh thc tho hip ny ging nhau ch l phng thc c th gii quyt xung t c thc gia kin c nhn v kin nhm, nghing v pha c li cho nhm. Hnh vi tho hip ny c gii thch nh l s ph thuc ca c nhn vo nhm, buc c nhn phi tm kim s tho thun thc s hay gi to vi nhm, iu chnh hnh vi ca mnh theo cch th hin b ngoi bng nhng quy chun xa l v khng quen thuc i vi bn thn nhng li p ng c yu cu ca nhm. Theo Fischer, trong tnh tho hip ni ln ba yu t khc nhau: 1/s tn ti ca nhng cng thng gia lp trng trc y ca c nhn v s thc p vi mc khc nhau t pha nhm m c nhn phi chu, 2/ s tn thnh ca c nhn i vi iu anh ta ngh, 3/ l kt qu ca s thay i ng x, bao hm mt mt, l ph nh mt s kha cnh ng x trc y v mt khc l khng nh bn thn mnh bng vic c nhng ng x mi. Cc nghin cu ca Ach S. kt lun rng: tnh tho hip l do hon cnh c lp ca i tng m ra. Nu ph b c s c lp y c th lm gim bt t l ca tnh Trang 43

tho hip. Qua cc th nghim ca Asch S. thy ni ln hai loi hnh vi ca c nhn trong nhm: hnh vi tho hip v hnh vi khng tho hip. Nghin cu ca Petrovxki A.V, theo ng trong nhm thc t tn ti ba loi hnh vi ca c nhn ch khng phi hai loi hnh vi theo s ca Asch S. Theo ng, s v hnh vi ca c nhn trong nhm bao gm: - Tnh m th bn trong nhm, ngha l chp nhn kin ca nhm m khng c phn ng - Tnh tho hip hp ng b ngoi mt cch c thc vi s bt ng bn trong. - Ch ngha tp th hay quyn t quyt tp th s ng nht hnh vi tng i nh tnh on kt c thc ca c nhn cng vi nhng nh gi v nhim v ca tp th. Nhng yu t quyt nh tnh tho hip Nhiu cc cng trnh nghin cu l lun v thc nghim ch ra rng, mc tho hip ph thuc vo hng lot nguyn nhn, trong c: - Nhng c trng ca c nhn phi chu p lc ca nhm nh: gii tnh, la tui, dn tc, tr tu, v.v... - Nhng c trng ca nhm l ngun gc ca p lc nh: quy m, mc nht tr ca a s, ngha l s hin din s lng thnh vin ca nhm i trch vi kin chung. - Nhng tnh cht c th ca mi lin h ln nhau gia c nhn v nhm: v tr ca c nhn trong nhm, s trung thnh ca c nhn vi nhm, mc ph thuc ln nhau gia cc c nhn trong nhm, ... - Hon cnh c th: ni dung, nhim v, mc quan tm ca con ngi i vi nhim v , s am hiu ca ngi , ... Cc nhn t nh hng n tnh tho hip c mi lin h mt thit vi nhau, nhng mc quan trng ca mi nhn t li ph thuc vo tng trng hp c th. Do , hiu bit su v c ch tho hip gip chng ta to iu kin cho cc thnh vin ca nhm pht trin nhn cch cng nh d dng to ra s nht tr, thng nht trong nhm v trong ton x hi. 3.2.5.ng nht ho Khi nim Theo cc nh nghin cu v tm l hc x hi, c th phn chia ng nht ho thnh hai qu trnh: Trang 44

- ng nht ho vi ngha l s nhn bit, nhn dng ci g , ai , ch yu c s dng trong tm l hc k s, tm l hc t php. Trong phn ngnh ny ng nht ho c hiu l mt qu trnh so snh, i chiu mt i tng ny vi cc i tng khc theo mt c im hay tnh cht nht nh, t khi qut, xc lp s tng ng gia chng. Trong trng hp i tng l con ngi, ng nht ho th hin nh mt qu trnh nhn bit cc phm cht ca ngi . Da vo cc phm cht ny, c nhn c th b lit vo tng lp, kiu loi nht nh no hoc c th c nhn dng y v tng ng vi n. - ng nht ho vi ngha bt chc, phng theo nh nhau i vi ai , vi ci g . y l qu trnh nhn thc cm xc ca mt ch th khi ng nht ho mnh vi ch th khc, nhm hay hnh mu khc mt cch v thc. Nghin cu ca S. Freud Theo ng, ng nht ho c th c hiu nh sau: - S ng nht ho l hnh thc c s nht ca s rng buc vi i tng - V s bin i thoi ho, s ng nht ho chim ch ca s rng buc libido vi i tng, s d nh vy l v i tng c a vo trong ci ti. - S ng nht ho xut hin khi no mt ngi nhn thy mnh c mt nt chung vi mt ngi khc, tuy rng ngi khc y khng phi l i tng ca Libido. Nhng nt chung cng nhiu v cng quan trng th s ng nht ho cng cao. Nghin cu ng nht ho trong tm l hc x hi Tm l hc x hi nghin cu ng nht ho nh l mt c ch x hi ho quan trng nht. Tiu biu cho cch tip cn nghin cu ny l cc cng trnh nghin cu ca Bandung A, Mead I, Parson T, Kuli Ch,... Trong nghin cu ca cc tc gi ny, c ch ng nht ho th hin trong vic c nhn tip nhn vai tr x hi khi gia nhp nhm, c nhn thc v vic c chn trong nhm, v vic hnh thnh cc tm th x hi,. Theo Fischer, ng nht ho l mt qu trnh trc ht ging vi c ch quy gn, l ton b nhng phm tr ho cho php nhn ra nhng ngi khc theo du hiu c th v do m t h vo mt hin thc nht nh mt cch r rng. Hin thc ny l h thng vn ho ca mt nhm hay mt x hi c vai tr quan trng trong vic

Trang 45

hnh thnh c nhn s nh gi v ngi khc bao gm mt tp hp nhng yu t, phm cht m c nhn (hay nhm) dng lm m hnh ng ho. Theo cch ni ca Fischer, s ng nht ho l mt qu trnh tng tc gia mt l tng v ci ti, c th nh ngha nh ci m c nhn mun tr thnh hn c, v mt ci siu ti bao bm mt s quan h vi nhng chun mc ca mi trng x hi. Qu trnh ny din ra trong sut cuc i ca mi c nhn. Nh vy, theo quan im ca tm l hc x hi, s ng nht ho quy nh ton b cc qu trnh trong mi quan h vi mi trng x hi. Nghin cu ca tm l hc hin i - ng nht ho l qu trnh ch th thng nht bn thn mnh vi c nhn khc hoc nhm khc da trn mi dy lin h cm xc v ng thi chuyn nhng chun mc, gi tr hnh mu ca h vo th gii ni tm ca mnh. iu ny c th nhn thy trong s bt chc cng khai hnh mu, c bit l tr em trc tui n trng. - ng nht ho l s nhn nhn, hnh dung ca ch th v ngi khc nh s ko di ca chnh bn thn mnh, gn cho ngi nhng c tnh, tnh cm v mong mun ca mnh. V d, cha m mong i a con thc hin nhng tng, k vng ca mnh. - ng nht ho l c ch t t mnh vo v tr ca ngi khc, dch chuyn bn thn mnh vo phm vi, khng gian v hon cnh ca ngi khc dn n vic ng ho ngha c nhn ca ngi . Kiu ng nht ho ny cho php m hnh ho phm vi c ngha ca i tng giao tip, m bo qu trnh hiu bit ln nhau,... 3.2.6.A dua Khi nim Biu hin c bit ca p lc nhm ti c nhn trong tm l hc x hi gi l tnh a dua. Chnh bn thn t a dua biu hin ngha thch ng. Khi ni n tnh a dua l nhm ch c im tm l thun tu v v tr ca c nhn vi v tr ca nhm, c nhn chp nhn hay phn i cc chun mc, kin nht nh ca nhm, v mc phc tng ca c nhn do p lc ca nhm. i lp vi a dua l s t lp, c lp v vng vng ca c nhn so vi p lc nhm.

Trang 46

Nguyn nhn ca tnh a dua Tnh a dua c nhn thy khi biu hin xung t gia kin c nhn v kin nhm, khc phc s xung t ny dn n c li cho nhm. Mc a dua l mc thu phc ca nhm. Phn loi a dua T lu trong tm l hc x hi chia ra hai loi a dua: a dua bn trong v a dua bn ngoi. - A dua bn ngoi l a dua khi c nhn tip nhn kin ca nhm mang tnh hnh thc, cn trn thc t anh ta chng li kin ca nhm - A dua bn trong l a dua khi c nhn hon ton b kin ca a s thu phc. Loi a dua ny l kt qu khc phc s xung t ca c nhn vi nhm v kt thc bng s c li cho nhm. Khi nghin cu tnh a dua, ta cn nhn thy mt v tr na ca c nhn trong nhm l v tr c lp, khi nhm dng p lc ca mnh ti c nhn anh ta hon ton chng li p lc v gi v tr c lp ca mnh. Th nghim ca Asch Th nghim in hnh nghin cu tnh a dua l th nghim ca Asch tin hnh nm 1952. Mc ch ca th nghim l xc nh p lc nhm i vi c nhn. Nhm vin t 7 9 ngi xc nh di ca on thng a ra. Mi ngi nhn c hai phiu, mt tay phi, mt tay tri. Phiu tay tri k mt on thng, phiu bn tay phi k 3 on thng, mt trong 3 on c di bng phiu tay tri. Hai on cn li: mt ci di hn, mt ngn hn. Ngi tin hnh th nghim ngh nghim th xc nh on thng no bn tay phi c di bng on thng bn tay tri. Bi tp ny c thc hin mt cch ring r v tt c u gii ng. Th nghim c tin hnh tip giai on 2: giai on ny cc tc gi s dng phng php nhm gi to. Ngi tin hnh th nghim tho thun trc vi tt c cc nghim th, tr mt ngi. Ni dung ca tho thun l cc nghim th s a ra cu tr li khng ng vi thc t: on thng bn tay tri ngn hn hoc di hn on thng bn phi (trong thc t th bng nhau). Mt ngi khng c tho thun trc

Trang 47

l ch th ngy th. giai on 1 c nhn ny gii ng, sang giai on hai th kt qu nh sau: trong s 123 ch th ngy th th 37% (khong hn 1/3) a ra cu tr li sai, h tr li l kin ca nhm p o rt mnh. Sau th nghim ca mnh, Asch chia ra hai loi hnh vi ca c nhn: hnh vi a dua (tip nhn kin ca tp th m khng c phn ng) v hnh vi khng a dua (khng tip nhn kin ca tp th). 3.2.7. Kt lun chung: C th ni, cc c ch tm l trn l tiu biu cho qu trnh nh hng qua li gia c nhn v x hi. Cc c ch tm l x hi ny c coi l phng thc phn nh thc t nh m c nhn thch nghi c vi mi trng x hi, hc cch chung sng, hp tc vi mi ngi xung quanh. Ni cch khc, cc c ch tm l x hi gi mt vai tr, v tr v cng quan trng trong vic hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi c nhn, b sung v lm phong ph thm vn tm l x hi ny cho php chng ta ng dng chng vo nhiu lnh vc a dng ca thc tin i sng x hi. 4. Lin h x hi 4.1.Khi nim lin h x hi - Lin h x hi l c trng x hi, th hin kh nng chung sng to thnh x hi ca mi c nhn. - Lin h x hi l nhng hnh thc tc ng khc nhau ca con ngi (c nhn) trong x hi, n nh hng n ng x ca c nhn. - Lin h x hi l lin h cho php mt s lin lc vi nhng ngi khc v vi mi trng xung quanh, phng din thit lp l cc hnh thc giao tip (ngn ng, c ch) - Lin h thuc trong nhm no m c nhn tn ti. - Cu trc x hi ca cc lin h x hi n ph thuc vo chun mc m c nhn ang nm trong , n ph thuc vo s vn ng ca tng c nhn, ph thuc vo hon cnh c th m c nhn ang trong . Ngoi ra, n cn c cc iu kin: h thn kinh, hnh th. Khi nim lin h x hi c lin quan n khi nim tham d. Tham d l mt yu t gip c nhn xc lp c cc lin h x hi. Bn thn t tham d n ch r bn Trang 48

cht ca mi con ngi. l mt thc th tn ti vi ngi khc, tn ti vi ci bn ngoi. Tham d l mt nhn t to thnh cc lin h x hi, th hin tnh tch cc x hi ca mi c nhn, th hin kh nng ho nhp x hi, lng mong mun c nh gi t x hi. *C ch ca s tham d - S ph thuc ln nhau trong s c mt ngi khc l cn thit mi ngi theo ui mc ch ring ca mnh. Tham d x hi n xut hin nh l mt s tm kim cn thit nhng lin h i vi ngi khc. *Tham d x hi xut hin khi no? Khi c nhn ri vo mt hon cnh, s kin h khng lm sao hiu c nhng h c nhu cu mun hiu th c ch tham d c xut hin. Tham d xut hin nhm tm kim mt s l gii hoc mt s gii thch. Hoc tham d xut hin khi c nhn trong tm trng lo u, khi c nhn b s hi khng lm ch c bn thn. Trong hon cnh lo u, th c nhn c xu hng tm cc lin h i vi nhng ngi khc. c im ny n th hin bn cht ca tham d l tm kim cc lin h x hi. 4.2. Nhng c s ca vic hnh thnh lin h x hi 4.2.1. Nhng gn b thi th u l c s ca cc lin h x hi ca mi con ngi. L mt lin h tnh cm gia cc c nhn da trn nhng gi tr, ngha ca ngi ny vi ngi kia. Vic gn b thi th u n lin quan rt nhiu n bn nng. C hai xu hng nghin cu v s gn b thi th u; - Coi gn b nh l mt lin h x hi c tnh bn nng - Gn b l mt lin h p li s quan tm, chm sc ca ngi khc L lun ca Bowly (1969) t hp 2 quan im ny li: theo ng, s gn b mt lin h x hi c tnh bn nng da vo nhng nng lc bm sinh tr em, nhng nng lc n c thc hin p li nhng chm sc ca ngi m i vi n. Nh vy s gn b xut hin nh mt hnh vi tng tc nhm thit lp lin h vi nhng ngi tng mang li cho tr mt s chm sc v ch no . Th nghim ca Harlow (1958), Hai con kh m (trong mt con c th cho b nhng c gai xung quanh mnh, mt con c th khng cho b nhng mc o mm).

Trang 49

Con kh con ch p li tnh cm ca con kh th hai m ch i n mi tm n kh m th nht. Nh vy, t th nghim ny i n kt lun: + Gn b l mt lin h x hi mang tnh bn nng da vo nng lc c tnh bm sinh ca tr nh v nng lc ny c thc hin p ng li nhng chm sc ch ca ngi khc i vi tr. + Gn b l mt cu trc tm l u tin ca lin h x hi c thit lp t 2 yu t: chm sc v mt th cht v yn n v mt tnh cm. T nhng kt lun ny v s pht trin lin h tr nh ta thy c mt s tng quan gia cht lng ca nhng gn b ( tri qua t thi th u ca mi con ngi) v kh nng thit lp nhng lin h gn b ( tui trng thnh). Nhng a tr m ci b tch bit vi b m th n c nhng biu hin hoc l dng dng vi ngi xung quanh (tc l n khng c s khc nhau gia ngi thn v ngi l); hoc n bc l kht khao vi ngi khc mt cch khng bnh thng (lnh cm trm ngm). C hai u dn n thch nghi x hi km. 4.2.2.Kha cnh x hi ho X hi ho c ngha l s bc vo cc lin h x hi. X hi ho trong tm l hc c xem l mt qu trnh luyn tp v ho nhp vo x hi thng qua nhng lin h. X hi ho ph thuc vo cc nhu cu: - Nhu cu v s gia nhp: l mt xu hng c bn tm kim nhng lin h, nhng tip xc. Mi c nhn gia nhp vo x hi l do anh ta c nhu cu c sng trong x hi (c th l do lch s li ko). l nhu cu mun tn ti, mun khng nh, mun tha nhn ngi khc. - Nhu cu kim sot: n xut hin mun hn khi mi c nhn nhp tm, lm ch c cc chun mc x hi, t c s c lp trong t duy v hnh ng. Nhu cu ny xut pht t vic c nhn lun mun tm ti, khm ph cc s vt, hin tng c th lm ch c ci th gii hin thc kim sot. - Nhu cu tnh cm: ch yu l c thit lp mang tnh tay i l nhu cu mong mun c quan tm, ch n ngi khc v c p ng li. Trang 50

Kt lun: Ni tm li, x hi ho c thc hin nhng a tr thng qua nhng lin h m n thit lp t thi tm b, nhng ngi xung quanh dn dn n t pht hin ra chnh mnh, khng nh ci ch ca mnh trong nhm. N ho nhp vo cuc sng. Mt c nhn tr thnh mt con ngi mang bn cht x hi n c din ra thng qua cc qu trnh lin h x hi. X hi ho va l nguyn nhn va l kt qu. 4.3.Nhng yu t quy nh lin h x hi 4.3.1.S gn gi L mt yu t kch thch cho vic thit lp cc mi lin h x hi vi nhng ngi xung quanh. Cc nghin cu v x hi thc nghim ch ra rng lin h x hi c xu hng c tng ln khi khong cch a l c gim i. Nh vy, gn gi l mt trong nhng yu t kch thch cho vic thit lp lin h x hi. Cc c nhn cng c c hi gp nhau th cng c kh nng mun lin h vi nhau. Bi v bn cht ca s gn gi ca s lin h thng xuyn s to nn s thn thuc. Tn sut gp g nhau thng xuyn s to nn s thn thuc t s hnh thnh nn cc lin h x hi. 4.3.2. S ging nhau b sung L hai yu t to nn cc lin h x hi Ging nhau: c xem nh l yu t tng ng (s thch, kin, li ch,..). S ging nhau ny l iu kin hnh thnh ln cc lin h x hi. Xt t gc bn cht tm l x hi th con ngi lun c xu hng tm kim nhng ngi ging mnh trong x hi. Chnh s tm kim to nn cc lin h x hi. Nhng nghin cu ca tm l hc x hi ch ra cc c nhn ch thng tm xem vi nhng ngi c cng kin vi mnh, lin h x hi pht trin tt khi m lnh vc ng kin cng cao. S ging nhau v kin dn n s yu thch nhau. Ngi c a thch hn c trong tp th l nhng ngi c kin gn gi vi nhiu ngi. Xt gc tm l, nhng c im no trong s ging nhau v cc kin dn n s lin h, thn thit gp g. + S ging nhau y s lm tng thm s tn trng bn thn vi ngh rng kin ca mnh c ngi khc tha nhn trong x hi. Trang 51

+ S ging nhau kch thch nhng hng phn tch cc trong vic tm kim ci lin h tng ng, v h cho rng ngi no ging kin mnh h s tn thnh ng h cho mnh. V vy c nhn ch ng i tm kim cc lin h tng ng. + S ging nhau gia cc c nhn (hnh th, kin) lm ny sinh mt ngh ngm ngm v thc. T , ngi no c nt ging mnh, gn gi vi mnh s lm cho lin h x hi pht trin. Ngoi s ging nhau, cc nh tm l hc x hi cng nghin cu v s khc nhau, tri ngc nhau (b sung) cng to nn cc lin h x hi. Cc nghin cu i n kt lun: b sung l duy tr cc lin h x hi. Nu nh ging nhau ng vai tr to nn lin h x hi th b sung l mt nhn t ca quan h x hi n to s a thch, hp dn v n em li nhng yu t, c im m c nhn khng c, h cn. B sung xut hin nh l mt c ch b p nhng g thiu ht ca cc c nhn to nn mt s lin h pht trin. 4.3.3. S hp dn th cht (yu t phi l) - L mt gi tr to nn cc lin h x hi - S hp dn hnh th quy nh cc lin h x hi gia cc c nhn v c nh hng n s nh gi. - Hp dn hnh th n c tnh cht phi l trong cc phn xt ca chng ta i vi ngi khc. Cc thc nghim cho thy: Trung bnh nhng ngi c hnh th hp dn M c thu nhp gp 3 ln so vi nhng ngi t hp dn. M, thu nhp ca ngi hnh th hp dn cao hn nhng ngi c hnh th t hp dn v nhng ngi khc. V th, v p ca con ngi t n tr thnh yu t nh gi x hi hoc to nn cc lin h x hi. 4.4.Cc hnh thc lin h v cc mc lin h 4.4.1.Cc hnh thc lin h - Hnh thc lin h c nhn: ph thuc vo c tnh ca mi ngi, ph thuc vo tm trng. hnh thc ny c nhn ch i din cho mnh, cc hnh vi, c ch, thi c nhn tham d vo cc lin h v quy nh cc yu t ny. - Hnh thc lin h theo chun mc (t chc) C nhn ng vai tr i din cho mt nhm, t chc no v vy cc hnh vi ng x ca anh ta l theo cc vai m h ng. Trong hnh thc lin h ny cc c nhn Trang 52

phi ng x, thc hin cc lin h theo quy nh ca x hi. T lin h n phn ho ng cp xp t theo th bc. N khng ph thuc vo c im ca c nhn, n ph thuc vo th bc. - Lin h mang tnh ton x hi Cc gi tr ca c nhn mi giai on lch s c quy nh bi cc c im chung in hnh ca thi i nh : chng ta thuc dn tc, thi i, giai cp no, c trng v gii tnh, Tt c cc yu t ny to khong cch v vn ho khc nhau, n mang du n trong lin h th hin trong ngn ng, phong cch sng, n mc v.v.. N to nn hnh mu v cc hnh vi tng ng chung c mi ngi theo. N a vo trong lin h x hi to nn c trng x hi. Tm li, cc lin h u mang c im c nhn, nhm, x hi. Trong cc lin h ca con ngi th cu trc th bc c nh hng rt ln trong kt qu giao tip, lin h. N ph thuc vo v tr x hi ca chng ta. V tr cng cao n quy nh gi tr cng ln. Thc cht lin h trong x hi l vic thc hin mt h thng quyn lc. Cc lin h x hi u b quyn lc tham gia vo, n nh hng n cc kt qu lin h. Quyn lc l mt nh hng ca c nhn hay nhm x hi khi p t quan im ca mnh ln ngi khc, quyn lc cng c hiu nh l mt sc mnh tinh thn, sc mnh gy ra s cng bc khc nhau i vi ngi khc. Xt v mt x hi ai cng c th gy ra quyn lc. 4.4.2.Cc mc lin h trong x hi - Tip xc s khng (zro): l mc thng nht ca lin h x hi. N c thc hin bng vic bt u, cc c nhn ln u gp g nhau. Cc c nhn i din nhng khng bit v nhau, ch thc n phng. Ngi ny ch n ngi kia v phn ng li, ph thuc vo kh nng tri gic u tin. - Lin h x giao hi ht gia cc c nhn gip cho nhau tn ti. Phn ln chng ta u c lin h ny: trao i ng nghip, chuyn tr vi nhng ngi sng cng nhau. N khng gip chng ta nhn thc xc cm, tnh cm m ch yu gip duy tr cuc sng ca con ngi. - Lin h tng h: N th hin cc mc khc nhau. Thn thit chia s cho nhau tng vn c lin quan n cuc sng chung trn c s tr thnh mi lin h gn b ln nhau. Trang 53

 mc cao hn, l n rng buc gn b ln nhau th hin vic lm, ngh ca ngi ny tr thnh trch nhim, tnh cm ca ngi khc. cc c nhn th u c cc lin h ny. mc cao hn th cc lin h n cng hp li. 5.Thi x hi 5.1.Mt s quan im v thi Nhng ngi u tin s dng khi nim thi nh mt c tnh quan trng ca cc vn x hi l hai nh tm l hc M: Thomas v Znaniecki. Theo hai ng th thi l trng thi tinh thn ca c nhn i vi mt gi tr. Allport cho rng, thi l trng thi sn sng v mt tinh thn v thn kinh c t chc thng qua kinh nghim s dng s iu chnh hoc nh hng nng ng trong phn ng ca c nhn vi tt c cc khch th v tnh hung m n c mi quan h. Newcome cho rng thi ca mt c nhn i vi mt khch th no l thin hng hnh ng, nhn thc, t duy, cm nhn ca anh ta vi khch th lin quan. l s sn sng phn ng. Nhng g m chng ta tin l ng v c mt thi nht nh v mt khch th no hay mt nhm no s ng mt vai tr hin nhin trong vic quy nh s sn sng phn ng theo mt cch thc nht nh ca chng ta. Cc nh Tm l hc X Vit (c) cng nghin cu rt su v vn thi x hi, tiu biu l Uznatze (vi hc thuyt tm th x hi) v Iaop (thuyt nh v). Thuyt tm th x hi Khi nim thi hay nhiu ngi dch l tm th trong hc thuyt ca Uznatze c ng hiu l s bin dng hon chnh ca ch th, l trng thi sn sng hng ti mt hot ng nht nh, l c s ca tnh tch cc c s la chn ca ch th. Tm th xut hin khi c s la chn ca ch th. Tm th xut hin khi c s hi ng ca hai yu t: nhu cu v hon cnh tho mn nhu cu. ng dng khi nim tm th vi t cch l khi nim trung tm, nhng li l ci v thc gii thch hnh vi ca con ngi. Nhiu tc gi ph phn quan im ny ca ng v ch cp n qu trnh hin thc ho cc nhu cu sinh l n gin m khng tnh n cc hnh thc hot ng phc tp, cao cp ca con ngi. ng khng tnh n s tc ng phc tp ca cc yu t x hi trong vic quy nh hnh vi con ngi cng nh vai tr ca qu trnh lnh hi kinh nghim x hi. Trang 54

Thuyt nh v Iadob nghin cu vai tr ca thuyt nh v trong hnh vi x hi ca nhn cch. ng cho rng con ngi c mt h thng cc t chc nh v khc nhau phc tp v hnh vi ca con ngi b iu khin bi cc t chc . Cc nh v ny c t chc theo 4 bc, mc khc nhau. + Bc mt: bao hm cc tm th bc thp (nh quan nim ca Uznatze), hnh thnh trn c s cc nhu cu v tnh hung n gin nht. + Bc hai: cc nh v phc tp hn, c hnh thnh trn c s v cc tnh hung giao tip ca con ngi trong cc nhm nh. + Bc ba: cc nh v m trong nh hng chung ca cc s thch c hnh thnh trong cc lnh vc hot ng x hi c th. + Bc bn: bc cao nht hnh thnh nn h thng nh hng gi tr ca nhn cch, n iu chnh hnh vi v hot ng ca nhn cch trong nhng tnh hung m tnh tch cc x hi c gi tr nht nh i vi nhn cch. 5.2.Bn cht ca thi x hi Thi x hi c hiu l: - Trng thi nht nh ca tinh thn v h thn kinh - Th hin s sn sng phn ng - C t chc - Da trn kinh nghim trc - C nh hng iu khin v tc ng ti hnh vi Qua y c th thy r s ph thuc ca thi x hi v vai tr iu chnh hnh vi rt quan trng ca n. 5.2.1.i tng ca thi i tng ca thi c th l tt c nhng g tn ti trong th gii vt cht v tinh thn m chng ta ang sng: ngi khc, mt nhm ngi, mt t chc, mt s kin, c khi l thi v chnh bn thn mnh. 5.2.2.Chc nng ca thi - Chc nng thch nghi x hi: Thi hng chng ta ti cc i tng c th gip t c cc mc ch kinh t, x hi ca mnh. p lc nhm thng rt ln, n lm cho chng ta c xu hng tho hip hoc theo khun php, a dua. Bng cch c Trang 55

mt thi c mi ngi ng h hay chp nhn c chng ta d dng t c mc ch hn, d c thng v trnh b trng pht hn. - Chc nng kin thc: Nh c thi m chng ta bit cch thc phi ng x nh th no trong cc tnh hung khc nhau mt cch gin n, tit kim thi gian v sc lc. - Chc nng biu hin: Thi x hi l phng tin gip con ngi thot khi cc cng thng ni tm v th hin mnh nh l mt nhn cch. - Chc nng t bo v: Trong nhng tnh hung xung t (gia cc suy ngh, nim tin, c khi l gia thi v hnh vi). Chng ta thng tm cch t bo cha, tm l do gii thch thm ch tm ngi no khc chu trch nhim thay mnh hoc hp l ho hnh vi ca mnh. Qu trnh ny dn n s thay i thi tng ng. Thi mi s gip chng ta gim bt s bt ng ni tm. 5.2.3.Cc thnh t ca thi Thi x hi c th thc hin c cc chc nng trn l nh c mt cu trc phc tp. Cc nh Tm l hc x hi phn bit v nghin cu 3 b phn cu thnh ca n nh sau: - Nhn thc: l kin thc ca c nhn v i tng ca thi cho d kin thc c tng ng hay khng tng ng, tc l c ng hay khng ng. - Tnh cm: l cc cm xc, tnh cm ca c nhn i vi i tng ca thi x hi. - Hnh vi: l hnh ng hay nh hnh ng m bn s ng x vi i tng. 5.3.S hnh thnh thi Thi c hnh thnh trong qu trnh pht trin ca c nhn. Nhng yu t quyt nh s hnh thnh v pht trin thi l nhu cu ca c nhn, thng tin, giao tip trong nhm v nhn cch ca c nhn. 5.3.1.Thi c hnh thnh trong qu trnh tho mn nhu cu Con ngi hnh thnh v pht trin cc thi nhm tho mn cc nhu cu ca mnh. Ngi ta s hnh thnh cc thi tch cc i vi cc khch th c li, tiu cc i vi cc khch th c hi cho h trn con ng t ti mc ch no tho mn cc nhu cu nht nh ca h. Thc t cho thy, thi c th phc v cho nhiu

Trang 56

mc ch khc nhau. V nh vy, cc nhu cu khc nhau c th hnh thnh nn mt thi . 5.3.2.Thi c hnh thnh bi cc thng tin Nu chng ta khng bit thng tin, hoc bit rt t v mt s vt hin tng no th chng ta khng th hin thi i vi n. Vi mi ngi ngun thng tin chnh thc qua cc phng tin thng tin i chng c nh hng rt ln ti vic hnh thnh thi , d lun cng nh thay i hnh vi ca cc nhm dn c. 5.3.3.Giao tip nhm l mt trong nhng yu t quyt nh trong qu trnh hnh thnh thi . Mi c nhn l thnh vin ca nhiu nhm khc nhau. Thi ca anh ta thng phn nh nim tin, gi tr, chun mc ca nhm m anh ta l thnh vin. S khc nhau gia thi ca cc nhm khc nhau mt phn l do nim tin ca h khc nhau. Thi i vi Thng , chng hn ca tr em trong cc gia nh theo mt tn gio no thng khc vi thi ca tr em trong cc gia nh m cc em l thnh vin l ngi v thn. Gi tr m c nhm theo ui chc chn s c nh hng ti vic hnh thnh thi cc thnh vin ca nhm . Chun mc nhm khng ch xc nh hnh vi no l ng hoc sai m cn xc nh thi no l ng, sai na. Cc nh tm l hc x hi u cho rng vai tr ca cc nhm, nht l nhm nh (gia nh, bn b, ng nghip,...) trong vic hnh thnh thc c nhn l cc k quan trng. Nhng c nhn khng tip nhn thi ph bin trong nhm mt cch b ng m vic din ra mt cch c chn lc trong qu trnh tho mn nhu cu ca anh ta. 5.4.Thi v Hnh vi Vi thp k gn y, cc nh x hi hc bn lun v vai tr ca thi nh l s bo trc (xu hng) ca hnh vi tng ng vi mc ch ca thi Irving Crespi nhc ti trong tc phm President Address vi Hip hi M cho nhng nghin cu v quan im ca cng chng (d lun x hi), ng cho rng: rt kh thy c bt c li nhn xt, tranh lun no ca nhng ngi nghin cu thi , nhng ngi m khng tha nhn s tn ti ca mi quan h hp php gia thi v hnh vi Trang 57

Mt quan im rt chc chn v nhng nghin cu c tch lu t nhng nghin cu trc y ca Lapiere nm 1930 v na sau thp k 60 hngWicker ti vic khng nh mt cch chnh xc nht rng: thi chim khong 10% s a dng ca hnh vi (tc l n chi phi xu hng ca hnh vi) Deutscher (1966, 1973) pht trin xa hn trong cc tranh lun rng khng c l do mang tnh l lun no mong mun tm thy s ph hp gia thi v hnh vi, v trn thc t, tt c mi l do u mong i s khc bit gia hai yu t. Tuy nhin, khng phi tt c cc nh nghin cu u ng vi quan im ny. Thc t, nm 1969, Warner v Deufler rt quan tm ti cuc tranh lun m mang li kt qu l 3 nh hn l nhng quan im mong i s khc bit. Thut ng u tin nh ca s chc chn, c da trn s gi nh rng nhng thi c th c s dng nh nhng ch dn ph hp cho xu hng hnh vi m con ngi s bc l khi phi ng u (tip xc) vi mc ch (i tng) ca thi . Cohen cng rt quan tm ti gi thuyt ny, ng khng nh rng, hu ht mi ngi u xem xt, nhn nhn thi nh mt xu hng ca hnh vi, nh l nhng yu t quyt nh vic con ngi s hnh ng nh th no trong cc cng vic hng ngy (1964). Mc d mt vi ni, quan im ny vn cn rt ph bin nhng khng c mt vn no c nghin cu mt cch nghim tc. Quan im th hai, nh ca s a dng c lp, cho rng: khng c mt l do hp l no tha nhn thi c mi quan h ph hp vi nhau. Deutscher bc b mi quan h c tha nhn gia thi v hnh vi. Turner (1968) tin b hn khi coi khi nim thi , mt cch c in nh mt xu hng ca hnh vi. Tuy nhin nhng ng tnh vi quan im ny cng rt hn ch. S nht tr mt cch chung chung rng: mc d chng ta thng quan st c nhng mu thun (mang tnh kinh nghim) gia thi v hnh vi nhng c hai yu t ny khng hon ton c lp vi nhau. Quan im th ba, nh ca s khng nh mt cch ngu nhin, kt hp hai quan im trn. Theo quan im ny, hnh vi xut hin s b nh hng bi thi ca nhng ngi c lin quan vi nhng nhn cch khc nhau v cc yu t hon cnh x hi. nh ny ng vi nh ngha thi m chng ta a ra phn u ca chng ny. Trang 58

Mt cuc iu tra v nhng nghin cu v thi v hnh vi, trong 3 thp k sau Lapiere cho thy, hu ht cc nghin cu m chng ta thc hin ch tp trung vo yu t thi trong vic d on hnh vi, mc d b qua nhng quan im c khng nh mt cch khng chc chn. Cc kt qu ch ra rng, bn thn thi khng phi l nhng tin on chnh xc, hiu qu ca hnh vi. Tuy nhin vo cui nhng nm 50, Defleur v Westire (1958) bt u nhn ra vai tr quan trng ca cc yu t khc c nh hng ti mi quan h thi v hnh vi. H rt n lc l gii hnh vi ca nhng ch th m bc l hnh vi mt cch khng chc chn. Defluer v Westire tranh lun rng vic thiu mi quan h cht ch gia thi bng li ni v hnh vi cng khai c th c l gii bng thut ng (t ng) v s rng buc x hi ngn con ngi khi nhng hnh ng khng thuyt phc. V d: mt ngi c th rt thnh kin vi ngi da en nhng khi h c Sp gii thiu vi mt ngi da en, h s ng x mt cch t t (tt). Mc d thi ca anh ta cho thy trc rng anh ta s t chi bt tay ngi da en, nhng nhng rng buc x hi c a ra bi s hin din ca Sp ngn anh ta khi vic kim sot c thi ca mnh. Hu ht nhng nh nghin cu thi hin nay u b nh hng bi quan im ny v c gng bao qut c nhng rng buc mang tnh tnh hung khi hiu mi quan h thi v hnh vi. iu ny ln lt dn n 2 xu hng pht trin chnh, mang tnh truyn thng, trong nghin cu tm l hc x hi hin nay v vn thi - hnh vi. Cch tip cn u tin th hin cng trnh nghin cu ca nh tm l hc x hi Melvin Defleur v nhng sinh vin ca ng. Cch tip cn th hai l nghin cu ca nh tm l hc Martin Fisfbein v cc cng tc vin. C 2 hng tip cn ny u c mt vi im chung. H u vt ra khi nghin cu cho rng mt thi n nht quyt nh hnh vi v nhn ra rng: vn ny cn phc tp hn nhiu. C hai hng ny u lin h thi vi cc tnh hung v nhng yu t khc, v vic lm ny mang li nhng d bo hay xu hng ca hnh vi hiu qu hn nhiu. Trang 59

Tm li, c hai hng nghin cu u khng nh: trong bt c trng hp no, hnh vi cng l kt qu ca rt nhiu yu t, trong bao gm c yu t thi . David G. Myer a ra s nh sau m t qu trnh dn ti mt hnh vi:
Thi hng n hnh vi nh hnh ng Hnh vi

Chun mc ca ch th

S iu chnh c nhn ra

6.D lun x hi v tin n 6.1.D lun x hi (Public opinion) 6.1.1. Khi nim nh ngha: D lun x hi l s phn on, s nh gi v thi cm xc ca mt nhm x hi i vi mt s kin, hin tng no t nhiu c ng chm n quyn li ca nhm. Trong cuc sng, trong hot ng ca cc nhm x hi thng xut hin nhng s kin, nhng hin tng tc ng ln thc ca c nhn, gy ra nhng trng thi cm xc biu th s phn ng ca h, s phn ng ny mi ngi, mi nhm tng lc biu th mc khc nhau, tu thuc vo tnh cht ca cc s kin, hin tng , v tu thuc vo mc hiu bit ca mi ngi v chng. Tuy cc mc phn ng khc nhau ca cc c nhn nhng c nhng s ng nht no trong cch nh gi, trong thi ca nhm v chnh s ng nht trong nh gi to thnh d lun x hi. 6.1.2.Qu trnh hnh thnh d lun x hi - Bt k d lun x hi no cng u phn nh nhng s kin, hin tng v biu th thi ca nhm i vi chng. S hnh thnh d lun x hi tu thuc vo nguyn nhn, vo tnh cht ca s kin v hin tng.

Trang 60

- Nu s kin, hin tng ng chm n quyn li ca a s th d lun x hi hnh thnh nhanh chng, khng c bn ci, ng thi n c hiu lc ln huy ng c qun chng i n nhng quyt nh thc tin. Nu s kin, hin tng lin quan n cc nhm x hi khc nhau n hnh thnh mt cch chm chp, tri qua mt qu trnh bn ci gia cc quan im khc nhau. *Cc yu t nh hng n s hnh thnh d lun x hi - Mc chun b ca qun chng tip nhn s kin, hin tng. Nhng s kin, hin tng qu bt ng thng gy s hong lon hay tr tr hoc ngc li qu lc quan thiu c s trong qun chng. - c im tm l x hi ca qun chng: nhng nh hnh suy ngh hnh thnh nn cch nhn nhn nht nh, nhng tiu chun nh gi s kin, hin tng ca qun chng v hnh thnh nn mt s nh gi x hi tng ng vi tiu chun . - Trng thi cm xc cng c nh hng n s hnh thnh d lun x hi: cc trng thi cm xc tch cc ca qun chng d dn n s nh gi khng ht nhng kh khn c th xy ra. - S lng v cht lng thng tin, cc phng tin thng tin cng c nh hng n s hnh thnh d lun x hi v cht lng ca n. Nu thng tin ny khng y khng r rng th s u tranh gia cc quan im s ko di v c th khng to thnh d lun chung. *Nhng thng tin m bo tnh chnh xc, tnh nhy bn, tnh cng khai thng to ra c d lun x hi ng n. - Mc pht trin ca nhm c nh hng n s hnh thnh d lun x hi. Nhng nhm mi thnh lp kh hnh thnh d lun x hi chung hn nhng nhm tn ti lu v cc thnh vin trong nhm mi cha hiu bit ln nhau nn kh i n mt phn on chung. 6.1.3.Chc nng ca D lun x hi trong i sng ni chung v trong s iu chnh, kim sot hnh vi ca c nhn. - Trong x hi hc, chc nng l vai tr ca tiu h thng i vi h thng ln hn m tiu h thng l thnh phn. Trang 61

- l hu qu gy ra bi cc b phn trong h thng x hi i vi chnh th x hi, nhng hu qu ny l quan st c bng cc phng php khoa hc. - D lun x hi c th c xem xt l tiu h thng trong chnh th x hi v trong qu trnh pht trin ca x hi loi ngi, tiu h thng d lun x hi c giao cho thc hin nhng vai tr nht nh tc l x hi i hi d lun x hi phi thc hin nhng hnh vi nht nh. Nhng hnh vi c th l ln n ci c, ng h ci thin. Chc nng ca d lun x hi c th c th hin di dng biu t hoc di dng tim n. pht hin ra chc nng tim n chng ta phi s dng cc phng php khoa hc. D lun x hi c th c chc nng tch cc i vi x hi nu nh l d lun chn mui hoc trng thnh. *C ch tc ng ca d lun x hi - Tc ng trc tip thng qua cc phng tin truyn thng i chng - Tc ng gin tip thng qua cc nhm x hi: cc tiu mi trng x hi - Cc tc ng ca d lun x hi ti c nhn v nhm cn c phi hp vi s kim sot thc t. - Cc tc ng ca d lun x hi, cc tiu mi trng x hi tc ng n hnh vi ca c nhn v nhm theo hai hng: tch cc v tiu cc, biu hin qua cc c ch kim sot, iu chnh, gio dc, t vn. Sc mnh ca d lun x hi ch c tng cng nu nh n c c th ho thng qua cc tc ng ca tiu mi trng x hi. V d: gia nh, nhm bn b, cc tp th lao ng, Phn loi cc chc nng ca d lun x hi: Chc nng nh gi D lun x hi th hin thi phn xt nh gi ca cng chng i vi s kin hin tng, vn cuc sng. S phn xt, nh gi c th trc tip hoc gin tip, c th biu hin di hnh thc rt n gin mang m sc thi cm xc (ng tnh phn i) nhng cng c th rt phong ph v mt ni dung. Nh c chc nng nh gi, d lun x hi ng vai tr quan trng trong vic hnh thnh cc thang bc gi tr ca x hi. Chc nng iu tit cc mi quan h x hi Trang 62

D lun x hi gy sc p i vi cc nhm cc oan phn i, ln n ca h lm cho h phi chn tay, c v cc hnh vi v li ch chung ca cc lc lng tin b trong x hi. D lun x hi ng vai tr l ngi lnh canh gi, bo v cc quyn li cc gi tr ph bin ca x hi cng nh cc quyn li, cc gi tr c nhn, c th chnh ng ca con ngi. i vi i a s nhn dn, li ch quc gia dn tc lun c tm quan trng hng u. Mi khi quyn li cc gi tr ca quc gia dn tc hay ca nhm x hi b xm phm, d lun x hi lp tc ln n, gy sc p nhm ngn chn hnh vi . Nh c s can thip kp thi, d lun x hi gp phn duy tr trt t x hi, mi quan h hi ho gia c nhn v x hi cng nh gia cc nhm x hi. Chc nng gio dc ca d lun x hi Nh c uy tn ln, s khen ch, khuyn bo ca d lun x hi c tc ng rt mnh n thc v hnh vi ca con ngi, nht l i vi cc th h tr. Bng s khen ch khuyn can kp thi i vi cc hnh vi ph hp vi li ch, cc gi tr x hi, nht l cc gi tr o c, lun l, d lun x hi c vai tr gio dc cho cc th h thc v s phi tri, ng sai, thin - c, p xu. Chc nng gim st D lun x hi c vai tr gim st hot ng ca Nh nc v cc t chc x hi, gy sc p i vi t tham nhng quan liu, tc trch. Trong cc nc dn ch, cng lun thng c coi l c quan quyn lc th 4. Cc quan chc tham nhng, quan liu, mt dn ch rt ght bo ch, d lun x hi v bo ch, d lun x hi lun nhm ng vo cc cng vic m m ca h, sn sng ln n, t co h. Chc nng t vn, phn bin Trc nhng vn nan gii ca t nc, d lun x hi c th a ra nhng li khuyn sng sut, d lun x hi cng l ngi phn bin c uy tn i vi cc quyt nh ca cc c quan ng, chnh quyn, t chc chnh tr x hi Chc nng gii to tm l 6.2.Phn tch d lun x hi di gc khoa hc 6.2.1.Phn tch di gc x hi hc L cch tip cn tm cn nguyn ca d lun x hi trong tn ti x hi khch quan bn ngoi (c im giai cp x hi, hnh thi nh nc, chc nng ca cc nhm, cc thit ch x hi,) Trang 63

Trong x hi hc, li ch x hi c coi l cn c ca d lun x hi, y c hai cch tip cn i lp nhau: cch tip cn giai cp v cch tip cn phi giai cp. Tc l giai cp no nm a v thng tr th n s chi phi vic hnh thnh d lun x hi theo kiu . 6.2.2.Phn tch d lun x hi di gc tm l x hi Trong nhng iu kin nht nh, tinh thn, thc x hi l cn nguyn ca chnh mnh, t mnh quy nh chnh mnh. y, gii thch hnh vi, pht ngn ca con ngi, ca nhm x hi chng ta khng th xut pht t tn ti x hi khch quan bn ngoi (li ch giai cp, nhm, c im t chc x hi) m phi xut pht t th gii ch quan bn trong ca con ngi, ca nhm x hi (c im t duy, thc). Cch phn tch tm cn nguyn ca d lun x hi trong phm vi c lp ca th gii tinh thn ( thc x hi, t thc x hi) chnh l cch tip cn tm l hc x hi. Theo cc nh tm l hc x hi, cn c tm l x hi ca d lun x hi l cc khun mu t duy x hi v cc tm th x hi. *Khun mu t duy: L quan nim, suy l, phn xt khi qut, gin n, phin din nhng c tnh ph bin v tng i bn vng trong mt cng ng x hi. Khun mu t duy tn ti trong tt c cc lnh vc hot ng ca con ngi, ca x hi: trong tn gio, o c, chnh tr, Chng hn, trong thi k bao cp, cc khun mu t duy v ch ngha x hi l cc quan nim nh: ch ngha x hi i lp vi kinh t hng ho, th trng, ch ngha x hi l s hu nh nc v s hu tp th. Trong lnh vc o c, cc khun mu t duy v con ngi tt tng tn ti l cc quan nim: ngi tt l ngi khng bun bn, l ngi khng c s hu t nhn, Khun mu t duy l s gin n thc t, song s tn ti ca n khng phi hon ton phi l, c th ni, s tn ti ca khun mu t duy va hp l, va cn thit ng thi cng va bt hp l. *Tm th x hi L trng thi ng nht ca ba yu t: nhn thc, tnh cm v ch. Trn thc t, cc khun mu t duy x hi khng tn ti t n m tn ti gn lin vi tnh cm v ch x hi. Trang 64

Tm th x hi l trng thi tm l, tinh thn, th hin t th sn sng hnh ng ca nhm x hi nhm i ph vi mt i tc nht nh. Tm th x hi c nh hnh thng qua kinh nghim sng ca nhm x hi. N c nh hng tin nh i vi ni dung v tnh cht phn ng ca nhm x hi trc i tc. *Cc c im c bn ca tm th: - Trng thi sn sng phn ng: tm th khng phi l hnh ng m ch l t th sn sng hnh ng, hay ni cch khc ch l khuynh hng ng x ca nhm x hi, theo mt quy lut nht nh i vi i tc. i tc c th l con ngi, s vt, s kin, hin tng - Sc mnh khi ng v iu chnh hnh vi: tm th l trng thi tm l tch cc. N thc hin chc nng khi ng v hng dn hnh vi ca nhm x hi. - Tnh tng i bn vng: tm th x hi c th tn ti rt lu di, t th h ny sang th h khc. - Xt nh gi tr (nh gi): tm th th hin khuynh hng i ph ca ch th vi i tc di gc thin cm hay c cm, hi lng hay khng hi lng, nht tr hay phn i, Gc ny th hin ngha, gi tr ca i tc i vi ch th. *Tm th x hi l mt kt cu gm 3 thnh phn: - Thnh phn nhn thc: l quan nim, nhn nh ca ch th v i tc - Thnh phn tnh cm: tm trng, cm tng, cm xc ca ch th vi i tc. - Thnh phn ch: l xu hng hnh ng ca ch th nhm i ph vi i tc. Tm th l bin s khng th quan st c m ch c th c rt ra bng con ng suy lun. iu ny c th c biu th qua s sau:
Cc tm th hin c ca nhm x hi ( l cc kt cu tim n, khng quan st c) Cc phn ng hnh vi (quan st c) Cc tnh hung i tc (quan st c)

Kinh nghim sng ca nhm x hi

Trang 65

Tm th x hi gn vi khun mu t duy, thi quen, np ngh, cc nh hng gi tr trong x hi. Tm th x hi lin kt vi nhau theo h thng. Trong h thng ny c nhng tm th gi v tr trung tm, c sc mnh ch o. C nhng tm th c n nh ln nh nhng tm th c lin quan n tm l nn (gn vi phong tc, tp qun, truyn thng, thnh kin, nh kin, ca dao, tc ng, huyn thoi,..). V vy, vic phn tch d lun x hi khng ch dng li vic ch ra c s ca tm th x hi ca n, m cn phi lm r vai tr ca tm th ny trong h thng cc tm th ca ch th. *nh hng d lun x hi trong s nghip xy dng v bo v t quc x hi ch ngha. nh hng d lun x hi l lm cho d lun c tnh tch cc, tnh t tng, tnh chin u, phc v cho s nghip xy dng v bo v T quc. iu ph thuc vo vai tr, trch nhim ca ng, Nh nc, cc t chc x hi, cc c quan truyn thng i chng,... trong nhn thc quy lut hnh thnh d lun x hi tc ng ph hp vo n theo nhng mc ch v ni dung nht nh. Mc ch ca nh hng d lun x hi trc ht nhm xc nh phng hng ng cho d lun. Bi v, d lun x hi thng din bin phc tp, c th tch cc hoc tiu cc, ng n hoc gi to, tin b hoc lc hu, nn c th c tc dng gio dc hoc phn gio dc. Do vy, phi lm sao cho s phn xt, nh gi ca x hi i vi s kin da trn c s cc chun mc x hi x hi. hnh thnh d lun x hi tch cc cn phi c cc du hiu: - C tnh t tng - C tnh khch quan - C tnh tp trung v thng nht - C tc dng gio dc Ni dung ca nh hng d lun x hi: - Hnh thnh qun chng nhn dn nhn thc ng v s kin, hin tng xy ra trong i sng x hi l ni dung mang tnh tin quyt ca nh hng d lun x hi. Bi v, nhn thc l hin tng tm l gip cho con ngi hiu bit hin thc khch quan, to c s cho kh nng nh hng, t iu khin thi v hnh vi ng x trong nhng tnh hung nht nh. Mi s kin xut hin u lm ny sinh d lun, Trang 66

 l khch quan do s tc ng ca cc nhn t kinh t, chnh tr, x hi, song khng phi lc no ch th cng nhn thc ng v n. Trong d lun x hi, do s phn nh cc s kin thng mang tnh ring ca tng nhm x hi, nn nhn thc ca h c c chn l v s sai lm. V vy, hnh thnh nhn thc ng v s kin l vn mang tnh quy lut, ng thi ph thuc vo cc nhn t ch quan. - Hnh thnh qun chng nhn dn thi ph hp vi s kin, hin tng xy ra l ni dung nh hng d lun x hi mang tnh h qu ca qu trnh hnh thnh nhn thc ng. Bi v, tt c nhng hiu bit ng v s kin khng phi bao gi cng a n cc cm xc v thi tch cc, do vy trn c s nhng nhn thc ng, phi to ra cng dn thi ph hp i vi s kin xy ra. - Hnh thnh hnh vi pht ngn hp l ca qun chng nhn dn i vi s kin xy ra l ni dung nh hng d lun x hi lun c t trn c s nhn thc v thi ng ca qun chng nhn dn v s kin, hin tng xy ra trong i sng x hi. Hnh vi pht ngn l li ni, ngn ng, i thoi din ra trong qu trnh con ngi trao i vi nhau v s kin chnh tr, x hi hay qu trnh no ; l mt hin thc ca nhn thc, cm xc, tnh cm ca ch th i vi mt s kin y, v tnh hp l ca n biu hin trong vic ch th thc hin cc chc nng ngn ng. 6.2.Tin n (rumor) 6.2.1.Khi nim Theo Allport v Postman, hai nh tm l hc M, tin n l mt s khng nh v mt ch c quan tm m khng c bng chng ng tin cy c a ra. Tin n l phng thc giao tip bng ngn ng, ni ln tnh c th trong i sng hng ngy v trong cc t chc x hi. Trong giao tip hng ngy, cc thng tin c truyn t ch th giao tip sang i tng giao tip. Do c kh khn trong vic nh cc s kin, cc ngn t cn truyn t, do mc thu nhn thng tin khc nhau, do c tnh v cch nhn nhn vn khc nhau, nn cc i tng giao tip thu ni dung thng tin theo cch hiu ca mnh. V vy, tin truyn ming thng b mo m hoc sai lch l iu tt yu trong giao tip x hi.

Trang 67

6.2.2.Cc quy lut ca tin n. - Quy lut v s rt bt cc chi tit: tin n cng c lu truyn th cng c xu hng ngn li, sc tch, d hiu, v d k li. Theo cc nh nghin cu, sau nm hoc su ln lu truyn th c khong 70% cc chi tit ca tin n b loi b. S rt bt cc thng tin cho ngn li s c n nh dn dn vo cc ln sau ca s lan truyn tin n. V mt li k cng ngn v cng sc tch th kh nng k li mt cch trung thnh cng ln. - Quy lut v s nhn mnh, cng iu ho Th hin mt vi chi tit c v tr trung tm trong ngha ca tin n c nhn mnh, cng iu s nhn mnh chi tit ny hay chi tit khc c th do vic ghi nh khng ch nh cc t ng hoc s kin l lng, hoc c th do li k mang theo khi nim vn ngcng c th vic nhn mnh, cng iu s vic mang tnh ch quan c nhn v n ph hp vi tm l ca ngi k hoc tnh tit ca s kin theo h l hp l. S tp trung vo mt s chi tit v cng iu ho n l mt yu t quan trng trong qu trnh lm bin dng tin n. - Quy lut ng ho hay quy lut t chc li cc thng tin theo mt ng c trung tm. ng c xut pht t tnh cm, li ch, tp qun hoc cc nh kin x hi ca nhng ngi truyn v nhn thng tin. ng ho bng cch chp ghp mt vi chi tit vi nhau khi phi nh chng mt cch ring l. ng ho c th lm gim hoc lm ni bt mt vi chi tit cho c v ging nh tht. 6.2.3.Khc phc tin n trong qun l x hi - Thng xuyn cung cp cc thng tin y , kp thi, chnh xc, c nh hng cho qun chng nhn dn, yu cu nhim v kinh t x hi, bo m cung cp thng tin nhanh chng, kp thi, chnh xc nhm v hiu ho nhng tin n m k ch tung ra. Mc khc, thng tin cung cp cho cng dn phi bo m tnh t tng, tp trung thng nht, khch quan chn thc, c tc dng gio dc i vi ton x hi, qua y li cc lung thng tin t cc knh khng chnh thc. - Khi c du hiu xut hin tin n cn nhanh chng tm ra nguyn nhn, ngun pht tin, ngi a tin ban u ngn chn khng cho n lan truyn trong x hi. - Pht huy vai tr cn b ch tr, nhng c nhn in hnh tin tin trong cc tp th, to ra d lun x hi tch cc, ngn nga d lun tiu cc v nhng tin n tht thit, cng nh chun b t tng, tm l cho ton x hi trc mi s kin sp xy ra. Trang 68

- Xy dng mt i ng tuyn truyn vin hng dn d lun x hi tch cc, ngn nga tin n tiu cc, phc v cho nhim v pht trin kinh t x hi. 6.2.4.S khc bit gia d lun x hi v tin n Tiu ch D lun x hi Tin n Vn ca tin n c th l nhng vn ca c nhn v cng c th l vn cng cng. Kh kim chng v vn tin n cp n Mc tham gia thp

Tnh kim chng ca Vn ca DLXH thng lin quan vn c cp n n lnh vc cng cng (public sphere) Ngun kim chng v vn DLXH c th thng qua hai ngun: Cc c quan chc nng v cc phng tin truyn thng i chng. Mc tham gia ca Mc tham gia cao yu t tinh thn Knh ph bin Tnh n nh

Ch yu qua knh truyn thng i ch yu qua knh giao chng tip c nhn C s n nh cao hn, kh thay i D thay i hn

Trang 69

CHNG 3. TM L NHM NH
I.Khi nim chung v nhm Khi xc nh i tng ca Tm l hc x hi l nghin cu cc hin tng tm l nhm, iu ni ln v tr quan trng ca nhm i vi phn ngnh tm l hc ny. i vi nhm x hi, nhm nh gi mt v tr quan trng trong qu trnh pht trin x hi v c nhn. Vi vai tr khng th thiu c nh vy, cho nn nhm nh tr thnh mt trong nhng vn nghin cu trung tm, thu ht s quan tm ca nhiu nh khoa hc nhn vn khc nhau, trc ht l cc nh Tm l hc ca cc trng phi tm l hc. Khi tm hiu v nhm, cu hi u tin t ra: Nhm l g? Mt vn ht sc gn gi i vi mi chng ta, song tm mt li gii t gc l lun cho n li khng phi d dng. Theo cc nh Tm l hc X vit, nhm l cng ng ngi c phn ra trong tng th x hi trn c s nhng du hiu nht nh (thuc tnh giai cp, tnh cht ca hot ng chung, mc ca cc mi quan h gia cc c nhn, cc c im t chc,.) Mawvin Shaw nh ngha nhm nh sau: nhm l cng ng c t hai ngi tr ln, tc ng tng h v nh hng ln nhau, tn ti trong mt thi gian nht nh. 1.nh ngha nhm nh. Nhm nh trc ht l mt nhm x hi. Nhm nh tn ti v hot ng mt cch thc t, khch quan trong mi thi i. S xut hin ca nhm nh gn lin vi cc yu t khch quan do s phn cng lao ng x hi v thc hin hot ng x hi nht nh. Do , nhm nh c nh ngha nh sau: Nhm nh l mt tp hp ngi nht nh, c quan h trc tip qua li vi nhau thng xuyn, lin kt vi nhau trong mt hot ng chung, tn ti trong mt khong thi gian nht nh. Trang 70

2.c trng ca nhm T nh ngha trn ta thy, nhm nh c mt s c trng sau: iu quan trng nht ca nhm nh l mi quan h qua li trc tip, thng xuyn ca cc thnh vin trong nhm. V c quan h vi nhau, nn nhm nh c c trng bi tnh thn mt, chn tnh, c cng tm hn ng iu. Hot ng ca nhm c s phn cng r rng, cc thnh vin trong nhm lun c s kim tra nhau cht ch. V vy, trong hot ng chung ca nhm c s iu ho, phi hp n . Chnh cc mi quan h tng h trc tip gia cc thnh vin trong nhm, lin kt trong mt hot ng chung nh hng n s nhn thc, nh gi v nhau, to nn mt chun mc ng x chung. Nhm nh c tn ti vi tnh c lp tng i so vi cc nhm x hi, n c th c cng c, pht trin hoc tan r do nh hng ca cc nhm ln. c trng v s lng ngi trong nhm nh cng l mt vn cn bn ci. Tuy vy, i a s cc nh nghin cu cho rng nhm nh c th dao ng t hai n by ngi. L.Moreno cho rng: cc i ca nhm nh c th ti 30 40 ngi (i sn xut, lp hc) Tm li, nhm nh c mt s cc c trng sau: - C t ngi (ti a l 30 -40 ngi) - Quan h vi nhau trc tip, thng xuyn - C s hot ng tng h, thng nht gia cc thnh vin trong nhm - Cc quan h trong nhm mang tnh thn mt, ng iu. - T chc nhm tng i n nh - C kh nng ti sn xut ra cc gi tr, chun mc x hi. II.Qu trnh c nhn gia nhp nhm 1.Nguyn nhn c nhn gia nhp nhm - Ph thuc vo ng c c nhn khi ngi tham gia vo nhm - nh hng ca c nhn n tm l ca nhm (cc phm cht ca c nhn) Trang 71

- Hnh vi vai (cc vai m chng ta c khi tham gia vo nhm) Chng ta xem xt mi quan h tng h ca c nhn v vic thc hin vai tr tm l ca h. Hnh vi vai, l s thng nht hu c gia c im tm l c nhn v vai tr x hi tng ng ca h. c im tm l c nhn bao gm: +S nhn thc, hiu bit +H thng nhu cu, ng c c nhn +Thi i vi cng vic, mi ngi v vic thc hin cc quy tc chun mc. +Nng lc hnh ng Nhng c im ny tng i thng nht mi c nhn d chng ta thc hin vai tr x hi no. V tr ca c nhn trong nhm chnh thc thng gn vi mt vai tr nht nh. Vai tr x hi ny l mt khun mu n nh mi c nhn buc c nhn phi thc hin. l c trng ca x hi m x hi ch i chng ta. Nh vy, c th ni, trong thc hin cc vai tr x hi, c nhn khng ch bc l cc c im nhn cch ca mnh m cn phi hnh thnh cc c im cn thit, cc vai m h sm. Nh vy, chng ta thy, c nhn m nhn cc vai b ph thuc vo c im nhn cch gc ca c nhn. Cc c im tm l c nhn chi phi qu nhiu cc mi quan h x hi. Trong khi chng ta thc hin cc hnh vi vai th c im ngh nghip c nh hng ln. V vy chng ta thy nhng ngi c cng ngh nghip, v tr x hi, vai tr nh nhau thng c c im tnh cch, ng x ging nhau. Hnh thnh ngh nghip no th tm l . Nhng c im tm l c nh hng n ngh nghip +Nhn thc, tri thc. +Ton b hnh vi ng x, li ni +n mc, biu hin xc cm, tnh cm Chng hn, c im ca ngi thy gio: hay dy bo ngi khc, hay gii thch; ngi hc tm l chuyn gii thch cc s kin hin tng kha cnh tm l, c Trang 72

ngha l ton b tri thc b n chi phi. Nh vy ta thy, khi chng ta thc hin ngh nghip n nh th cc c im tm l nhn cch cng gn cht vi n. Hnh vi vai cng ph thuc vo nhng c im gii tnh, nhng khc bit sinh hc, s quy nh bi vn ho x hi. V d: ngi ph n d vai tr no trong x hi cng bc l nhng yu t v tnh cm, xc cm. n ng phi mnh m, quyt on, t ch,.. 2.X hi ho c nhn 2.1.Khi nim v x hi ho c nhn X hi ho l mt qu trnh c th ngi vi t cch l mt c cu sinh hc mang c trng ngi: hc hi, ho nhp, lnh hi cc chun mc cuc sng tr thnh mt nhn cch x hi duy nht khng th lp li. Cc c trng ngi: kh nng nhn thc, t duy c nhn c th tham gia qu trnh x hi ha. Theo Durkheim: qu trnh x hi ho c th l mt qu trnh giao lu ngn ng, giao lu tinh thn lnh hi cc biu tng x hi. + X hi l mt nguyn l gii thch c th + X hi to ra bn cht ngi Nh vy, quan im ca ng v x hi ho khng cp n c trng sinh hc ca c nhn (h thn kinh, gic quan, gen di truyn,..), khng tnh n tnh tch cc ca c nhn trong cuc sng. Theo hng Phn tm hc: N l mt qu trnh c nhn t gt b nhng bn nng t nhin, c nhn t hc cch ch ng nhng bn nng v thc t khun mnh, p mnh vo cc chun mc m x hi mong i. Theo nhng nh Tm l hc x hi: xem xt qu trnh x hi ho phng din c nhn ho nhp cc mi quan h ngi ngi thch nghi vi nhng nhm x hi c th. Xem xt tm l ca c nhn c hnh thnh, bin i nh th no. Xem qu trnh x hi ho c nhn l qu trnh hnh thnh cc c trng tm l ngi ph hp vi cc quy tc chun mc m x hi quy nh. *Mt s c im ca qu trnh x hi ho Trang 73

- X hi ho l qu trnh thch nghi lin tc vo cc mi trng, cc nhm x hi khc nhau. Thng qua lm cho tm l ca con ngi c pht trin. Trong tm l hc x hi, x hi ho c hiu l qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ca mi c nhn khi tham gia vo cc mi quan h x hi. - Mi giai on ca cuc i c cc nhm c bn khc nhau, hot ng khc nhau to nn nhng phm cht tm l khc nhau. - Mi giai on ca cuc i c nhng c trng tm l thay i v li du n di dng kinh nghim, chi phi mnh m n s thch nghi c th giai on sau. - X hi ho ca c nhn din ra khng ng u cc giai on khc nhau ca cuc i. *X hi ho xt t hai kha cnh + X hi ho nhn theo mt ct ngang: l qu trnh thch nghi ho nhp vi mt nhm x hi c th. + X hi ho nhn theo mt dc: l qu trnh c nhn thch nghi lin tc vo cc nhm x hi trong ton b cuc i, n b chi phi bi mt hot ng ch o trong tng giai on . 2.2.Qu trnh x hi ho xt theo la tui Qu trnh x hi ho xt theo s pht trin la tui (lt ct dc), cc phm cht tm l c nhn c ny sinh, hnh thnh theo mi mt la tui thng qua mt hot ng ch o. Cc giai on pht trin: T (0 12 thng tui): hot ng ch o l giao tip vi ngi m (ngi nui tr). V vy lm pht trin cc cm xc gia n v ngi m, cc c quan cm gic, xc gic pht trin. T cc cm gic tho mn sinh hc chuyn dn sang nhng cm xc mang tnh x hi. V vy ta thy nhng a tr ch cn nghe thy nhng ting ngi m l mt n sng ln (phn x c iu kin). Cc c quan gic quan pht trin nh: mt, tai. Tr bt u c tr nh nhn li. T (1 3 tui): Hot ng ch o l chi trn vt to nn cc hin tng tm l. Cc c im tm l ca tr lin quan n vic tr khm ph vt. Chi trn vt lm cho tr pht trin tr tu, tri thc, hiu bit, tri gic. Chnh chi trn vt a tr n vn ng, t t duy bng tay pht trin nh vt. Trang 74

 tui 3, l tui khng hong, ln u tin a tr t bit v bn thn mnh. T (3 6 tui): hot ng ch o l cc tr chi c ch , tr chi sm vai. Tr phi n trng giao tip vi bn b. Nh n hiu vai tr ca cc nhn vt trong x hi, hiu bit cc quan h x hi, xut hin nhiu hnh vi mang tnh cht bt chc. Cc phm cht tm l c ny sinh: t duy hnh ng v t duy trc quan hnh nh. T duy trc quan hnh nh xut pht t vic tr lp li, ti to thng qua s bt chc nhng hnh ng ca ngi ln trn chi. giai on ny t duy ngn ng bt u pht trin (thng qua h thng chi v bt chc. giai on 6 tui, vi s hon thin ca b no a tr chuyn t t duy bng tay sang t duy ngn ng. T (6 12 tui): Hot ng ch o l hot ng hc tp. Cc quan h x hi ca tr khng nhiu, qu trnh x hi ho l qu trnh lm tng cc tri thc ca a tr, pht trin tri thc, t duy, tr nh. N vn cn mt s biu hin tri gic khng ch nh do nh hng ca ngoi cnh bn ngoi tc ng vo t duy ca a tr. Ch khng ch nh pht trin, c bit trong giai on ny cc phm cht: cn thn, kin tr, trung thc phi c dy y. Nu khng dy cc phm cht ny, n giai on sau n rt kh hnh thnh. T (13 15 tui): Cng vi hot ng hc tp th hot ng giao tip cng mang tnh ch o. giai on ny tr c s khng hong la tui ln th hai hng v quan h Ngi ngi. Tr c phn bit v mt gii tnh. Mt s phm cht c bn c hnh thnh nh: lng t trng, xu h, nng lc t nh gi, t khng nh mnh. c bit l tr xut hin mt nhu cu v tnh bn. V vy, trong la tui ny c s khng hong gia gia nh v a tr. Tr t nh gi v mnh: mnh nh th no, phn bit c cc quan h x hi, c s thay i v c th mt cch r rt. giai on ny, cc quan h giao tip n hng n mu thun rt nhiu gia cha m v con ci. T (15 18 tui): Giai on cui ca v thnh nin. giai on ny c th pht trin cn i. Tr c mt vn kinh nghim c nhn tng i. C quan gic quan pht trin thin v khoa hc t nhin hay khoa hc x hi. la tui ny nh gi nng lc ca mnh cao hn thc t. i sng tnh cm v tr tu pht trin cao Trang 75

T (18 24, 25 tui): hot ng hc tp v giao tip. C s pht trin hi ho v cc chc nng tm l v sinh l. c bit l v tm l, vic tip thu hc tp c s la chn, lnh hi cc gi tr vt cht v tinh thn c chn lc theo ngh nghip. T (25 60): Hot ng ngh nghip lm c s pht trin tm l. Nhng ngi tui 55, 60 cc c quan gic quan gim nhy cm, vic tip nhn thng tin km v hng phn km c ch ln. Nhng ngi c h thn kinh c ch mnh hng phn km thng hay bo th, h l gii cuc sng bng kinh nghim. Cc s kin x hi n lun lun thay i, h li l gii bng kin thc c, do khng nh gi mt cch ng n, khoa hc. giai on (50 55 tui): l giai on khng hong tui gi. Khi chng ta ang kho mnh tr nn gi yu, cc c quan gic quan km i. H tr nn ht hng. Tm li, mi la tui c mt hot ng ch o, hot ng ny ph thuc vo nhm x hi c th. V vy hnh thnh nn mt s phm cht tm l c th cho mi la tui. chnh l qu trnh x hi ho mi c nhn. X hi ho l s thay i t ni tm con ngi, lm ny sinh nhn thc, nhu cu pht trin theo hng ho nhp vo x hi vi nng lc pht trin thng qua tc ng bn ngoi. Cc phm cht tm l gip cho con ngi thch nghi cao nht vi cc quan h trong t nhin, x hi v trong bn thn mnh. S phn chia la tui nh trn n ch c tnh tng i v s pht trin tm l ca con ngi thng an xen vo nhau v ph thuc vo cc c trng tm l ca mi ngi. 2.3.Qu trnh x hi ho xt theo cc nhm x hi 2.3.1. Nhm gia nh: Gia nh l mi trng u tin hnh thnh nn cc c im tm l mi con ngi. Cc nghin cu ch ra rng nhng kinh nghim m mi c nhn tip thu c thng qua gia nh chi phi nhiu cc ng x ca cc quan h x hi v cc cm xc ca c nhn. N c nh hng n giai on sau ca cuc i. Nhn chung, qu trnh x hi ho trong gia nh i vi a tr, nu c s thiu thn cc tnh cm th sau ny cc c nhn s ln trnh cc quan h gn gi n kt hp bn mt cch hnh thc. Trang 76

Ngc li, mt s a tr khc c th h hi mt cch tch cc cuc tip xc m do xut pht t cm gic s hi, mt s a tr li xut hin mt s c tnh nh n cp, thch nghi x hi km u do xut pht t mt tnh cm. - Quan h m con th hin trong qu trnh x hi ho: l quan h c trng nht, su sc trong qu trnh pht trin ca a tr. a tr mi sinh th quan h m con mang tnh bt phn (d a tr sinh ra). Th hin vic a tr khng phn bit c c th mnh vi th gii xung quanh. n mt lc no a tr n cm nhn c mnh. Dn dn, bng kh nng x hi v bm sinh a tr s hng s ch ca ngi m theo s i hi ca mnh d lc u ch xut pht t nhu cu sinh hc. Lc ny, quan h m con l quan h c i tng (ng c- ngi m xut hin lm tho mn nhu cu ca n ch khng phi ngi m l i tng). a tr n th hin ra l khi nhn thy m n ci. - Giao tip gia ngi m v a tr khi a tr bit chi cng vi m, bt u tm kim bng mt, hn di hoc thch th. X hi ho y l s tho mn khng ch xut pht t nhu cu sinh hc m t cc nhu cu giao tip mang tnh x hi, trong yu t cm xc n iu tit mi hnh vi ca a tr (xc cm, tnh cm l mt ng lc ht nhn ca nhn cch). S cch ly ca m v con gy ra hi chng v cch ly to nn bnh lnh cm x hi, lm cho a tr khng thit lp v duy tr cc quan h x hi sau ny. Nh vy, chng ta c th ni chc nng ca ngi m khng gii hn cho con b, hay dy con i ng (c nhng hot ng ca con ngi) m l ngun gc pht sinh i sng tinh thn mi ngi. - Quan h cha con: Bn nng lm cha ca ngi b rt chm. Qu trnh x hi ho ca ngi cha i vi con th hin vai tr: gip a tr hc c cch t kim ch iu chnh hnh vi ca mnh cho ph hp vi hnh vi chun mc ca x hi Cc nghin cu v s x hi ho ca ngi cha i vi ngi con th vai tr ca ngi cha rt ln tui v thnh nin. N kh nng khut phc a tr, bt n phi theo chun mc t mt cch khng thc sang c thc. Trang 77

Nu mt ngi cha khng sc mnh v uy tn th trong s pht trin siu ti ca tr gp nhiu tr ngi vo la tui trng thnh sau ny. a tr n khng t hnh ng c. - Quan h anh ch em trong gia nh. X hi ho n ph thuc vo : + S anh ch em trong gia nh + Trt t gia cc con trong gia nh + Gii tnh ca cc tr trong gia nh Ngoi ra n cn ph thuc vo mt s yu t khc nh: con mt, con sinh i, khong cch tui. S kt hp gia cc c trng trn vi nhau do phm cht nhn cch ca a tr l khc nhau. 2.3.2. Nhm bn b a s l cng la tui, s thch, a v. Vic gia nhp nhm bn b c ngha x hi ho l gim cc v tr trung tm, tnh v k ca mi c nhn. Tr hc c cch hot ng theo cc chun mc, ly chun mc chung iu khin hot ng. Khi tr mong mun hnh ng th n phi i chiu vi xung quanh. trong nhm bn b, a tr t iu tit c nhng mong mun, nhng nhu cu ca mnh da trn nhng khun mu. N pht trin c bn thn mnh t p ng c cc nhu cu ca mnh thc v bn thn rt ln. Qu trnh x hi ho, lc u l quan h bt bnh ng: tr chi mt mnh, hoc tr tham gia vo nhm nhng n vn coi mnh l trung tm, do lin kt gia bn b b ph v; quan h bnh ng: bt u t vic thc c vai tr ca mnh trong nhm. N tn trng nhng quy tc, chun mc trong nhm, t hn ch nhng nhu cu ca bn thn mnh trong nhm, quan tm n thch ca ngi khc. 3.Nhp vai ca c nhn trong x hi. Qu trnh ho nhp vo cc nhm x hi thng gn vi s pht trin nng lc nhp vai. N c nh du bng kh nng t thc ca c nhn trong nhm (tc l c nhn phi hiu c trch nhim v nhim v ca mnh) khi mi nhp vai vo c nhm x hi. Tc l hnh vi ca c nhn khng phi xut pht t nhng g c Trang 78

nhn mun m ph thuc vo chun mc nhm, kin ca nhng ngi trong nhm. C nhn hnh ng v ng x theo nhm . N ph thuc vo mt s c im: +Vic c nhn tn trng cc chun mc x hi +Bit v tr ca mnh trong x hi. Mt s c nhn tn trng nhng quy nh ca nhm, bit cch c x ca mnh nh mt khch th th s gia nhp ca c nhn vo nhm cng c d dng. +Nng lc nhp vai gn lin vi thc v ci ti (tu tng a tr, n ph thuc vo gia nh). trong x hi khc nhau, tu tng vic nh v ci ti to nn cho a tr nhn nhn mnh cao hay thp. S nhp vai l kt qu ca hai dng nng lc m a tr thu nhn c t chnh gia nh mnh. +Nng lc nhn bit ra i tng giao tip: nng lc hiu c gi tr chun mc ca nhm m chng ta tn ti. V c nhn, chng ta hiu c i tng, c im tnh cch tm l nh th no khi chng ta giao tip vi h. +Nng lc bit c mnh l ai trong nhm i tng giao tip . +Ngoi ra, n cn ph thuc vo bn thn, la tui, vo tnh hnh kinh t, chnh tr x hi. Nhng bin i v tm sinh l nh la tui 12 13 hoc 55 60 hoc khi mt t nc c nhng thay i v c ch, chnh tr lm cho qu trnh nhp vai ca chng ta b cn tr. Hnh nh ci ti cng nh tnh cch ca c nhn c nhng thay i theo bin ng ca x hi (v d: khi c chin tranh, bin ng v kinh t). Vi nhng thay i v chnh tr x hi n to nn nhng chun mc mi, nhng chun mc do kinh t, chnh tr lm cho con ngi kh ho nhp trong khi nhng gi tr mi ang xut hin, cc gi tr c, phng thc chng ta c khng ph hp vi chun mc mi. Cho nn con ngi tr tr, co vo bo v an ton cho c nhn. Khi gi tr c mt i, h gi tr mi cha c hnh thnh th i sng tm l ca c nhn b khng hong, a s ri vo tnh trng hng ht. Cc c nhn hoang mang nghi ng. Trong giai on ny c nhn c mt s biu hin xu hng sau: + Nhiu c nhn ri vo trng thi phc c (c nhn quy v tm ci c, c nhn ch sng bng qu kh khng chp nhn ci mi). Trang 79

+ C nhn ri vo trng thi: c nhn ch ngha (tc l c nhn y ch lo cho bn thn). + C nhn theo ch ngha h v (khng c gi tr no c ngha trong i sng tm linh ca h, tin vo nhng iu khng c ngha). C nhn cm thy khng c s tc ng no c ngha i vi h. Cng vi thi gian th i sng x hi v nhng nh hnh tm sinh l con ngi tr v vi i sng thng nht. Cc gi tr mi, nhng quan nim, cch sng li c n nh v nhng chun mc mi n nh h. Ngi gi tui cng cao cng kh thch nghi vi nhng bin ng, thay i trong x hi (cc c nhn khng c tnh tch cc ho vo nhm x hi mi. H tm n s n nh trong cuc sng. y l c trng cho tui gi). Tm li, x hi ho l mt qu trnh, mt kt qu ca s tip thu ti to tch cc nhng kinh nghim x hi thng qua nhng hot ng v giao tip ca c nhn. X hi ho din ra trong nhng hon cnh khc nhau, thm ch chu s tc ng ca nhng yu t khc nhau, i lp nhau. III.Cc hng nghin cu v nhm nh 1.Trng phi x hi hc Ngi ng u trng phi ny l E. Mayo (ngi M) theo quan im ca ch ngha hnh vi. Nghin cu mi quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut v nh hng ca chng n hiu qu hot ng chung; nhn mnh cc yu t tm l th hin thi , tnh cm, cch ng x ca ngi lnh o i vi cc thnh vin trong nhm; nghin cu cc iu kin v mi trng lm vic nhm mc ch tng hiu qu lao ng, gim s cng thng mt mi, tm l chng i cp di. 2.Trng phi trc lng hc x hi Do bc s tm thn, nh tm l hc, x hi hc ngi Italia nh c M L.Moreno ngi u tin a ra phng php nghin cu c cu khng chnh thc. Xut pht t quan im cho rng cc mi quan h khng chnh thc trong nhm i khi lm cn tr khng kh tm l chung ca nhm, gy ra nhng xung t, cng thng lm mi ngi bc bi, nh hng n hiu qu hot ng chung. Trang 80

Trc lng hc x hi l mt phng php o bng ton cc bn tnh ca con ngi. Thng qua phng php ny ngi ta pht hin c c tnh ca cc thnh vin trong nhm, t phn cng sp xp h ph hp vi hot ng ca t, nhm tng t 15 n 17 % 3.Trng phi ng thi nhm Do nh Tm l hc ni ting Kurt Lewin ngi c nh c M nghin cu (theo quan im tm l hc Gestal). Xut pht t nguyn tc tng th, xem xt s vt, hin tng trong tnh tng th, tnh cu trc, trn vn ca n. K. Lewin xem xt nhm nh nh mt tng th, trong cc thnh vin c mi quan h qua li vi nhau, tc ng trc tip ln nhau, nh hng n cch ng x ca tng thnh vin (nhng tc ng ny ch xy ra trong nhm nh) c ngha l: bng cch nghin cu nhng tc ng tm l qua li trong nhm nh, nh tm l c th ghi nhn c c im c tnh ca cc thnh vin trong nhm, mc ha hay xung t trong nhm, c im tnh cch ca th lnh v phong tro lnh o v v 4.Trng phi Tm l hc tp th Do cc nh Tm l hc X vit khi xng. l A. Maccarenco, A. I.Donxp, A.V. Petropxki v nhiu tc gi khc Lin x cng nh ng u, thuc cc nc X hi ch ngha trc nm 1990. Xut pht t quan im cho rng hot ng chung l iu kin quyt nh cho s hnh thnh cc c im tm l tp th, cc nh tm l hc X vit quan tm nghin cu cc c im ca mi quan h lin nhn cch. Theo cc tc gi, s hnh thnh tp th tri qua ba giai on: giai on tng hp s cp, giai on phn ho v giai on hp nht - l giai on pht trin cao ca tp th. IV.Phn loi nhm X hi c to nn t cc nhm. Cc nhm ny khng tn ti ring r m chng nm trong mi quan h tng tc, an xen vo nhau v ph thuc ln nhau. Mt c nhn trong cng mt thi im c th l thnh vin trong mt s nhm khc nhau. Thc trng trn lm cho vic phn loi nhm tr nn kh khn hn, phc tp hn v cng mang tnh tng i.

Trang 81

Vic phn loi c da trn cc tiu ch nht nh. S khc nhau v cc tiu ch ny dn ti nhng phng php phn loi khc nhau v nhm. Ph bin hn c l mt s cch phn loi nh sau: 1.Nhm th nht (nhm c s) v nhm th hai (nhm th cp) Do nh nghin cu M S. Kuli phn thnh: Loi nhm th nht gm gia nh, bn b, hng xm c im c bn ca nhm ny l quan h gia cc thnh vin mang tnh trc tip. Loi th hai gm nhng nhm m mi quan h gia cc thnh vin mang tnh gin tip nh cc on th, cng ng ngi vi s lng ln. Ti cc nhm loi ny cc thnh vin giao tip vi nhau qua cc khu trung gian. Hai nh tm l hc Php A. M. Robert v Ph. Tilman cng phn loi nhm nh thnh 2 loi nh vy, cc tc gi ny cn nhn mnh thm, nhm c s, kinh nghim ca con ngi c hnh thnh, cng nh con ngi nhn c nhng kinh nghim t ngi khc v s dng n. Gia nh l loi nhm c s in hnh ca con ngi. Nhm c s thng c s lng thnh vin khng ln, n hnh thnh nn nhng chun mc iu chnh mi quan h v hnh vi ca cc thnh vin. Nhm th cp thng l nhm ln, cha ng cc nhm c s. V d: Tng cng ty gm nhiu cng ty thnh vin. 2.Nhm chnh thc v nhm khng chnh thc E.Mayo (ngi M) l ngi u tin a ra cch phn loi ny. Cng vi Roethlishberger, Mayo tin hnh cc th nghim Hawthorne. Vi cc th nghim ni ting ny ti cng ty in min Ty, Mayo v ng nghip thy c vai tr ca cc quan h chnh thc v khng chnh thc, vai tr ca yu t cm xc, tnh cm trong hot ng ca nhm. c bit ng pht hin ra s nh hng ca nhm khng chnh thc n tinh thn v nng sut lao ng ca cc thnh vin trong nhm. Theo Mayo, hai nhm ny c c im nh sau: Cc nhm chnh thc c t chc k lut cht ch, vai tr, a v ca mi ngi c quy nh r rng ph thuc vo tnh cht hot ng ca nhm. Cn cc nhm khng chnh thc c hnh thnh da trn mi quan h thun tu v kha cnh tnh cm, hnh thnh mt cch t pht trong nhm khng c s phn vai v r rng. Trang 82

Cc nhm khng chnh thc thng c hnh thnh t cc nhm chnh thc do cc mi quan h gia cc thnh vin trong nhm khng c s tin tng ln nhau, do ngi lnh o chuyn quyn c on. i khi cc nhm khng chnh thc hnh thnh mt cch ngu nhin, c lp nh nhm cc c nh c trong cng vin, nhm bn b i du lch 3.Nhm bt buc v nhm t do Do Robert v Tilman phn loi vi c im: Cc nhm bt buc l cc nhm m s tham gia ca cc thnh vin khng ph thuc vo nguyn vng ca h. V d: gia nh, tc ngi. Nhm t do l nhm m cc thnh vin gia nhp vo theo nguyn vng. V d: cu lc b th thao, nhm bn b 4.Nhm m v nhm khp kn Nhm nh m thng c ng c hot ng trong sng, cc thnh vin c thc gip ln nhau trong cng vic, c quan h mt thit v mt tnh cm. l nhng ngi a pht minh ci tin cng vic, nhm nhng ngi tham gia cc cu lc b, nhng ngi hay lm vic thin Nhm khp kn l nhm tiu cc nu hot ng m m, mang tnh cht ph phch, gy cn tr hot ng chung ( l cc nhm ti phm, b ng, trm cp, bun lu). Nhm khp kn c th l nhm tch cc nu mc ch hot ng ca n hng n s pht trin x hi ca nhn loi (nhm cc nh cch mng, cc t chc v tin b x hi) 5.Nhm thnh vin v nhm hi vin c phn ra bi nh nghin cu ngi M G. Haimen vi cc c im: Nhm thnh vin l nhm m c nhn l thnh vin chnh thc v phi tun th nhng chun mc, quy ch mt cch bt buc. Thng l cc nhm m c nhn c bin ch chnh thc, c mi quyn li v trch nhim i vi nhm. V d: Anh Nguyn vn A l cng dn ca x nghip B. X nghip B ny l nhm thnh vin ca anh ta. Nhm hi vin l loi nhm m c nhn khng ng trong nhm (khng l thnh vin chnh thc ca n), nhng li hng ti n v t nguyn tun th cc yu cu Trang 83

chun mc ca nhm. V d: ng gio s H l gio vin ti mt trng i hc nhng li l hi vin cu chin binh hay ch N l cng nhn m than l hi vin hi nh vn Nhm hi vin thu ht s quan tm ca mt s nh nghin cu khc: M.Serit, cho rng khi nim nhm hi vin gn vi h thng chun mc m c nhn dng so snh v th ca mnh vi v th ca ngi khc. G. Kelli a ra hai chc nng ca nhm hi vin nh chun mc c nhn so snh v nh gi hnh vi ca mnh. V.c im ca nhm 1.ng thi nhm 1.1.nh ngha: ng thi nhm l qu trnh tng tc gia cc thnh vin trong nhm nhm thc y nhm pht trin. 1.2.Cc yu t hnh thnh 1.2.1.Tng tc: Cc nhm vin c th giao tip vi nhau thng bng li ni v cng c th khng bng li ni hay ngn ng ca c th. Nhng ngn ng ny c khi c ngha hn li ni. Cch ngi ta n mc, dng ng, nt mt v c ch pht ra nhng thng ip. C s thng t khi ngi p ng nhng thng ip c gi i. V vy tng tc phi l hai chiu. 1.2.2.Chia s mc tiu: Mt tp hp ngi khng th c coi nh mt nhm, nu h khng cng chia s mt mc tiu. S tng tc gia cc thnh vin trong nhm khng din ra mt cch h ho, m n lun lun c mc ch, c khi l nhiu mc ch, rt khc nhau hay rt tm thng. C khi mc tiu chung l th gin bng cch ni chuyn nh nhng gia bn b. y c th l mc tiu mang c im ca con ngi cao nht. Mc tiu nhm l ng lc l kim ch nam cho hot ng ca nhm. Mc tiu phi kh thi, nhn din c v gp phn thc hin mc ch lu di ca nhm.

Trang 84

S tham gia xy dng mc tiu chung s em li hng th cho thnh vin, nhm trng gii l ngi bit to s hi ho gia cc mc tiu ring v mc ch chung. 1.2.3.H thng cc quy tc Quy tc l cc lut l hng dn hnh vi m nhm t ra. Nhng quy tc ny c th c thng bo, xc nh mt cch chnh thc, c khi c nhm vin mc nhin chp nhn khng cn hnh thc. Chng c th c p t t bn ngoi nhm (v d k lut ca trng hc) hay pht trin t ni b nhm (mt kiu tc c bit). Nhm thng c th gy sc p mnh m trn nhm vin v xc lp cc hnh thc kim sot x hi khin cho nhm vin phi tun th cc lut l chung. Phi phn bit gia lut l cng khai v quy tc bt thnh vn, kt qu ca s tng tc gia nhm vin (v d mng sinh nht cc thnh vin, tun th lut giang h, qu cp cho cp trn, cao tit kim,). i vi cc quy tc ny th khng th p t m qua qu trnh gn b vi nhm vin s pht hin v tun th. Cc thnh vin tun th quy tc nhm cc mc khc nhau. S tun th quy tc chung s gip nhm hot ng tt 1.2.4.Vai tr Vai tr l khun mu cc hnh vi quen thuc m c nhn pht trin phc v nhm. Cc vai tr ny t t c th thnh np tu c tnh v nhn cch v nhu cu ca nhm vin v ng thi xut pht t nhu cu. V th vai tr khng lun th tnh m th ng tu cc tnh hung khc nhau. Mt ngi c th ng nhiu vai tr. Quan st s pht trin ca nhm ngi ta thy c 3 loi vai tr trong nhm: Th nht, vai tr lin quan n cng tc phi hon thnh th hin qua cc ng tc: Khi xng (cng vic) Lm sng t (mc tiu, kin) Thi hnh mau l (mt kin, d n ra) Thng tin cho v nhn kin ng gp (bng li ni hay hnh ng) Th hai, vai tr lin quan n s cng c, duy tr nhm th hin qua cc ng tc: Trang 85

Khuyn khch ( ngi khc tham gia) Quan st (tin trnh nhm nhc nh) Gi ca (nhy cm i vi tm l chung to iu kin cho mi ngi pht biu, ng gp) xut cc quy tc chung ( gip nhm lm vic c quy c) Theo ui (cng l mt hnh vi cng c nhm) a ( to th gin) Th ba, vai tr lin quan n nhu cu c nhn v ca nhm vin, c nhng vai tr khng gip nhm hon mc tiu hay t cng c, m ngc li. Cc vai tr th hin qua s: Tn cng, gy hn Ph thuc (thiu tinh thn c lp) Thng tr K cn mi (ni ra lm cn tr bc tin ca nhm) L ph (khng quan tm n vic chung) Thu ht tnh cm v s ch ca ngi khc. a s chng ta nhng thi im khc nhau thng ng vai tr khc nhau. Tp quan st cc vai tr trong nhm, chng ta s bit iu ho nhm tt hn ng thi bit r chng ta nh mt thnh vin ca nhm. Khng ch trng thnh nhm m tt c cc thnh vin ca nhm phi ng cc vai tr xy dng nhm. 1.2.5.Hnh vi trong nhm Khi mt nhm thc hin nhim v th c 3 loi hnh vi m nhm vin thng c: + Hnh vi hng v cng tc + Hnh vi cng c nhm + Hnh vi c nhn 2.Chun mc ca nhm 2.1.Khi nim Trong khi tm hiu v nhm cc nh nghin cu rt quan tm n vn chun mc nhm. Bi l, chun mc c mt v tr v cng quan trng i vi nhm. Trang 86

C th a ra mt s nh ngha ngn gn v chun mc nhm nh sau: chun mc nhm l h thng nhng quy nh, nhng mong mi ca nhm yu cu cc thnh vin ca n phi thc hin v quyt tm thc hin. S tc ng qua li gia cc thnh vin trong nhm nh trc ht b quy nh bi cc chun mc nhm. mi c nhn, vic t nhn thc, t nh gi bn thn cng nh s nh gi ca h v cc s kin din ra, v cc thnh vin khc trong nhm thng ph thuc vo thi v s nhn thc ca nhng ngi xung quanh v h ng x theo mt mu chung t nhiu ph hp vi cc thnh vin khc trong nhm. Vic ng x ca cc c nhn khun theo mt mu vn khng phi ca mnh, khng n gin tm s gii thch theo cc nguyn nhn sinh hc hoc theo cc quy tc x hi mt cch thun tu. Da vo cc th nghim v nguyn tc hi t, Festinger cho rng: Con ngi khng phi lc no cng tin chc vo thi v hnh vi ca mnh. V vy, h c xu hng i chiu, so snh cc suy ngh, tnh cm hnh ng ca mnh vi nhng ngi xung quanh, nhm t c s n khp vi h, tm s ng , thng cm h. Nh vy, bng cch v tnh hay hu c nhn hng cc ng x ca mnh theo chun mc xung quanh. Theo Fischer: mt chun mc c th c nh ngha nh mt quy tc r rng hay ngm ngm p t mt phng thc hnh vi x hi c t chc mt cch t hay nhiu hm sc. N c trnh by nh mt tp hp nhng gi tr chi phi rng ri v c tun theo trong x hi nht nh, n ch trng ti mt s tn thnh v cng bao hm nhng trng pht trong mt trng hp tng tc phc tp. nh ngha ny ch ra mt s c im ca chun mc: + Chun mc l mt s phn xt cn c vo nhng gi tr m n quy chiu. + Chun mc l s i hi, l yu cu vi cc thnh vin ca nhm, vic khng tun theo n s dn n s trng pht. Cc nh Tm l hc X vit (c) cho rng: chun mc ca nhm l h thng cc quy tc v i hi ca cng ng i vi mi thnh vin v ng vai tr phng tin quan trng nht iu chnh hnh vi ca cc thnh vin trong quan h v tc ng tng h, trong giao tip ca nhm. Trang 87

Tm li, c th a ra mt nh ngha v chun mc nhm nh sau: Chun mc ca nhm l h thng nhng quy nh, biu hin thnh nhng ni quy, quy tc, va l th hin nhng nguyn vng, va l bt buc cc thnh vin phi thc hin nhm m bo cho nhm tn ti v pht trin. 2.2.c trng ca chun mc nhm - Cc quy tc, quy ch ca chun mc c th l cng khai quy nh thnh vn bn, c php lut tha nhn, nh cng lnh, iu l, cng c th l cc quy tc ngm n, khng quy nh thnh vn bn nhng buc cc thnh vin trong nhm phi chp hnh, thc hin ng. - Vic hnh thnh cc chun mc trong nhm thng gn theo cc hnh thc khen thng v x pht i vi mi thnh vin, c bit i vi nhng ngi thc hin tt hoc vi phm chun mc. - Cc chun mc ca nhm phn nh bu khng kh tm l nhm v cc mi quan h trong nhm. Nu nhm c quy nh bi mt h thng chun mc cht ch, c th gn vi cc hnh thc khen thng x pht cng minh i vi mi thnh vin th bu khng kh trong nhm th hin tnh cht ho thun, hiu bit v gip ln nhau. Ngc li, tnh c kt gim, nhm d b ln xn, phn tn, b cnh. - Phong cch lnh o ca ngi lnh o hoc th lnh nhm cng phn nh tnh cht chun mc cng nh phng thc thc hin chun mc nhm. Vi phong cch lnh o chuyn quyn, chun mc nhm mang tnh p t c on, mi hot ng ca nhm mang tnh hiu lnh gy cng thng. Ngc li, phong cch lnh o dn ch quy nh cc chun mc do cc thnh vin gy dng ln, h c trch nhim t nguyn thc hin v kim tra vic thc hin trong nhm. Do , phong cch lnh o dn ch pht huy c tnh hiu qu ca chun mc, to nn s tin tng duy tr, cng c v lm hon thin chun mc. c trng cui cng ca chun mc th hin tnh cht tng i, khng bt bin, tn ti trong mt giai on nht nh ca n. Cng vi thi gian, cc chun mc u c s tin ho, o thi. Mt s chun mc khng cn ph hp vi hot ng ca nhm, mt s khc tr thnh c on, km hm s pht trin ca nhm.

Trang 88

Nh vy, cng vi xu hng pht trin ca nhm, cc quy ch, iu l, cn c b sung, sa i sao cho ph hp vi tnh cht hot ng ca nhm v s pht trin ca x hi. 2.3.Vai tr ca chun mc nhm Chun mc c ngha ht sc c bit i vi s tn ti v pht trin ca nhm. iu ny c th hin nhng kha cnh sau: - Chun mc to iu kin thng nht hnh vi ca cc c nhn trong nhm v thc hin cc mc tiu ca nhm. - Chun mc quyt nh phng hng ng x trong quan h gia cc thnh vin v l si dy rng buc cc c nhn vi nhm lm cho h thuc v nhm, gip h thc v ci ta, ca chng ta, khc vi h, bn y. Ngha l cc thnh vin trong nhm cm thy c trch nhim v ngha v thc hin nhng ci ca nhm mnh thng qua chun mc nhm. Nh vy, hiu qu ca chun mc l ra mt s ng nht no ca nhm, to ra mt trt t vng chc trong cc thnh vin ng x ng nht. 2.4.Chc nng ca chun mc - Chc nng gim bt tnh hn tp: to ra ci chung ca nhm (trong nhn thc, tnh cm, nh hng gi tr, ng x, hot ng,) - Chc nng trnh xung t: Trc cc s kin, hin tng xy ra trong nhm hoc ngoi x hi, cc c nhn thng c nhng nhn xt nh gi khc nhau, i khi to ra s cng thng c chiu hng dn n va chm, xung t. Theo Fischer, vic to ra mt chun mc ca nhm l kt qu ca s gt b cc kin c nhn khc chp nhn mt gii php tng i hp l hn c, nhm tho g khc mc, xung t trong nhm. Chc nng ca chun mc l nhm gip cc c nhn t iu chnh mnh i n thng nht. - Chun mc ho: trc ht cc thnh vin t nh gi mnh, nhn nhng ln nhau, ho ng vo nhau nhng khng phi bng s tranh chp. 3.Cc hin tng p lc nhm Cc hin tng trong nhm gy nh hng n c nhn buc c nhn phi thay i ng x ca mnh phc tng kin ca mt s ng hoc phc tng mnh lnh

Trang 89

ca mt quyn lc no gi l hin tng p lc nhm. Hin tng p lc nhm bao gm tnh khun php v tnh vng theo. 3.1.Tnh khun php L s thay i ng x c nhn trc sc p ca nhm. Theo Fischer, tnh khun php c th c xem nh s thay i cch x s ca c nhn trc p lc ca nhm, bng cch c nhn ng thc hin cc yu cu do nhm ra. Ni n tnh khun php l ni n mc chp nhn phc tng ca c nhn. Mc ny ph thuc vo tnh cch, trnh hiu bit, hon cnh, tui tc, gii tnh v.v... cng nh cc c im ca cc mi quan h gia cc thnh vin trong nhm. Nhng ngi c tnh khun php l nhng ngi qu d dng ho mnh vo nhm, tnh cch v tc phong hot ng ca h thng do hon cnh ch o bn ngoi quy nh. Ngi d khun php khi b y vo hon cnh phi c x khc vi mun hoc thi quen c, thng ri vo trng thi tm l cng thng, dao ng, u tranh ni tm d di. Biu hin cc trng thi tm l khc nhau nh s cng thng v ngh hoc hnh ng ca c nhn mu thun vi nhm, c nhn chp nhn sc p ca nhm vi s min cng, c nhn chi b thi quen ng x c chp nhn mt hnh thc ng x mi ph hp vi yu cu ca nhm. *Cc yu t quy nh tnh khun php - Yu t c nhn: tnh khun php thng biu hin nhng ngi, trong hot ng km tnh sng to, tnh tnh bo th, t chu trch nhim v bn thn. Mt ngi cng t t tin th cng d c xu hng chu sc p ca nhm do s b c lp, t b. Cc nghin cu ca Woprchel v Cooper xc nh rng, c nhn cng thy mnh c kh nng thc hin nhim v th anh ta cng t mun theo khun php nhm. - Yu t nhm: nhn chung, kin ca s ng ngi thng chnh xc, c l hn so vi tng ngi. V vy, cc thnh vin trong nhm thng s dng kin nhm biu th thi v ng x ca mnh. Xt v kha cnh tm l, c nhn s cm thy yn tm hn, vng tin hn v t chu trch nhim c nhn hn khi h ho mnh vo s ng, lm theo s ng v trong mi trng hp cng d ho c lng. Mt khc, mi nhm u c mc ch hot ng ca mnh. t c mc ch , nhm yu cu cc thnh vin phi tun th theo cc quy nh chun mc m nhm ra. Ngoi ra, Trang 90

cc mi quan h x hi, a v x hi ca c nhn, cc trng thi tm l x hi cng nh cc quyn li v trch nhim ca c nhn u c quy nh t nhm, nn c mt quyn lc buc c nhn phi lm theo nhm. kha cnh tm l x hi, tnh khun php khng nh bn cht x hi ca con ngi, con ngi khng th sng v pht trin bn ngoi cc hon cnh v cc mi quan h x hi. Chnh mi trng x hi t nhiu p t ln c nhn nhng nh hng ng x, cc quy tc, chun mc,... Tnh khun php l kt qu ca s tm kim, tho hip v thng lng nhm t c mt s thch nghi ph hp v chp nhn gia cc c nhn v cc thnh vin khc trong nhm, gia cc c nhn v nhm. - Yu t hon cnh: Hon cnh l mt yu t c nh hng n tnh khun php ca c nhn. Trong cc hon cnh khc nhau, mc th hin tnh khun php c nhn c khc nhau. Nhng nghin cu ch ra rng khi c nhn thc hin cng vic kh khn, khi cng vic i hi cp bch v mt thi gian hoc khi cng vic quy nh phng thc thc hin mt cch c th, r rng v.v,.. th tnh khun php th hin cao. Cn khi cng vic d thc hin v khng g p v mt thi gian c nhn t tun theo khun php. Thm ch nhm cng li dng hon cnh kh khn, cng vic cp bch p c nhn phi phc tng khun php, theo chun mc ca nhm. Khi nghin cu tnh khun php ta cn thy v tr i lp khc ca c nhn trong nhm - l nhng ngi khng thay i v lp trng ca mnh trc p lc nhm, nu kin ca nhm c anh ta kim tra l khng ng. Ngoi ra, trong nhm i khi cn c mt thiu s nhng ngi lun c thc chng i li nhm, khng chu phc tng theo chun mc ca nhm, gy nhiu kh khn phin h cho nhm. Nh vy, trc p lc nhm, thng c hai loi hnh vi c nhn: - Loi th nht: nhng ngi theo khun php th hin s chp nhn p lc nhm bng cch lm theo t tng v hnh ng ca nhm, hoc chu p lc nhm bng cch lm theo yu cu ca nhm nhng vn gi t tng ring. - Loi th hai: nhng ngi khng tun theo khun php, khng chp thun kin nhm v khng ng x theo khun mu ca nhm.

Trang 91

3.2.Tnh vng theo Vng theo l s chp thun, phc tng mt uy quyn no . Cc nh nghin cu vn vng theo u xut pht t mt lun im chung cho rng, mi ngi i vi nhau v c bn u l tt khng ai mun trng pht hoc lm au kh cho ngi m h khng quen bit. Nhng thc t, trong mt iu kin hon cnh no con ngi c th vng theo, phc tng yu cu ca mt quyn uy m khng c s t chi hay chng i ngay c khi thc iu l khng ng. Vng theo n c ngun gc khch quan. Phn bit a dua v tun theo: A dua chu s p lc ca nhm Tun theo chu s p lc ca c nhn A dua n khng phi l ni ln tt hay xu m n ph hp vi tnh cht ca chun mc hon cnh n tt hay khng tt. A dua l tt khi mt ngi bit chp hnh mt chun mc l tt. 4.Thay i, Va chm, Xung t nhm. 4.1.Thay i cu trc nhm Cu trc nhm l mt s cn bng tng i. Do nh hng ca nhng nguyn nhn khch quan v ch quan dn n ph v trng thi cn bng ca nhm v lm thay i cu trc nhm. Yu t ny nh ng lc lm xut hin s cng thng hoc mt chui cng thng dn ti vic tm kim s cn bng mi, tc l s thay i t chc ca nhm. Cuc sng ca nhm biu hin qua qu trnh ln lt thay i cc trng thi cn bng v ph hu s cn bng . c bit l cc nhm khng chnh thc t c tnh bn vng, khng c tnh cn bng tng i v n nh trong hot ng. Trong nhm thng tn ti hai lc lng i lp nhau: cc lc lng ca s nht tr, chng c xu hng mun gi li cu trc ca nhm v lc lng ca s phn ho li c chiu hng mun thay i cu trc . S cn bng ca nhm tn ti trong trng hp nu cc lc lng nht tr ca nhm chin thng cc lc lng ca s phn ho. 4.2.Va chm, xung t Va chm l s mu thun, bt ng kin gia cc c nhn v mt vn no c lin quan n mt nhn thc, tnh cm hoc quyn lc vt cht.

Trang 92

Va chm l hin tng ca i thng, thng xuyn. hin nhin trong cc quan h (gia nh, lp hc, t i,...). C th ni, u c quan h, t nhiu c s va chm. Va chm khng phi bao gi cng gn vi ngha tiu cc, b cnh, chia r,.. Ngc li, va chm cn c ngha tch cc gip gii to thn kinh, dn n s hiu bit thng cm vi nhau, i khi cn gip cho nhm pht trin, lm hon ho hn cc chun mc, cc quy ch ban hnh. Xung t nhm l s mu thun, bt ng v cc quan im, nim tin,.. gia cc thnh vin trong nhm c lin quan n cc vn ca cuc sng x hi hoc ng chm n quyn li vt cht hay tinh thn ca cc c nhn. Xung t nhm dn n s ph v th cn bng, gy ri lon v c cu, v t chc nhm, l nguyn nhn lm thay i nhm. 4.3.Nguyn nhn ca va chm, xung t nhm. - Khch quan: l nguyn nhn tc ng t bn ngoi, y con ngi vo tnh hung mu thun phc tp. l nhng nguyn nhn ngoi x hi nh kinh t chnh tr, tn gio,... dn n cng thng v xung t trong nhm. Hoc nhng nguyn nhn khch quan do cc quy ch iu lnh ban hnh cha r rng v y lm thit thi n quyn li ca cc thnh vin. Do va chm, xung t n ra. - Ch quan: l nguyn nhn nm ngay trong mi c nhn v nhm, nhng mu thun kiu t n, vn c thng dn n nhng va chm, xung t kh trnh. V pha lnh o, xung t c th xy ra do thiu hiu bit, thiu kinh nghim, kh nng iu hnh cng vic chung cn km, phong cch lnh o khng ph hp vi nhm, hoc cc phm cht c nhn khng ph hp vi cng v lnh o. V pha cc thnh vin trong nhm cng c nhng nguyn nhn dn n va cham, xung t nh c tnh ca ngi tha hnh, s li bing, nnh ht t li mt s ngi. Va chm, xung t nhm c th xut pht t cc c trng nhm nh: c cu t chc nhm lng lo, cc quy ch chun mc khng r rng, li thi, iu kin hot ng thiu thn, lng thp v.v... 4.4.S tin trin ca va chm, xung t Va chm, xung t bt u bng mt s tranh lun phm vi ca vn lm sng t. Cc thnh vin tranh lun mt cch cng quyt nhng khng ai ng chm n cc c im c nhn ca ngi tham d. Trang 93

Nu tranh lun khng c gii quyt n tho, s bt ng kin s c khot su, phm vi tranh ci rng m to thnh mt h ngn cch hai bn. Tnh hung xung t xut hin khi cc bn tham chin t bt ng v cch nhn nhn, nh gi vn chuyn sang ph phn c tnh, thi quen ca nhau, li khc mc trong qu kh ca nhau ra xem xt chng minh cho kin ca mnh. Xung t cng khai, hai bn quyt gi kin m khng mun nghe kin ca nhau. Mi ngi ch mun thanh minh v li ko nhng ngi khc vo cuc. y l giai on i khng tm l. Xung t cng thng c th dn n tan r nhm nu c e do n s sng cn, n ch lm vic, n a v x hi ca h. 4.5.Hu qu ca xung t Nu xung t c gii quyt bng s can thip ho gii bn ngoi: l cp trn, th tnh hung xung t ngm ngm tn ti, n hnh thnh nn nhng tp, nhm nh hn, gy ra trong nhm nn b cnh. Xung t nhm cng c th c gii quyt bng cch loi tr mt vi thnh vin ct cn bng cch cho phi i lp yu i, cng thng trong nhm gim xung. 5.Lnh o nhm 5.1.Khi nim Do mi quan h hu c gia cc thnh vin trong vic thc hin cc hot ng chung ca nhm m xut hin s cn thit phi phi hp v iu tit cc mi quan h trong nhm. Vai tr ny thng do mt ngi hoc mt vi ngi trong nhm (chnh thc hay khng) nu thiu ngi lnh o th hot ng ca nhm khng th em li nng sut cao, thm ch nhm kh c th tn ti c. Vai tr ca ngi lnh o l hng s n lc ca tt c mi ngi nhm mc ch thc hin tt cc hot ng ra. Nh vy, khi nim lnh o bao gm mt s yu t cu thnh: - Th nht, ngi lnh o l ngi hiu bit c cc ng c thc y hot ng khc nhau, cc hon cnh v thi im khc nhau cc thnh vin trong nhm mnh. - Th hai, ngi lnh o c kh nng khch l, ng vin cun ht mi ngi, to ra h lng trung thnh, tn tm i vi cng vic v i vi ngi lnh o. - Th ba, ngi lnh o c mt phng php hnh ng ph hp nhm to ra mt bu khng kh tm l nhm vi tinh thn hiu bit tin tng v gip ln nhau, em li nng sut lao ng cao nht. Trang 94

Khi xem xt khi nim ngi lnh o, cn phn bit vi khi nim th lnh. Th lnh l ngi ng u mt nhm bt k: c cc thnh vin trong nhm a chung c ra, ngi c kh nng ng vai tr trung tm trong vic phi hp hot ng chung v iu ho cc mi quan h trong nhm. Th lnh thng l ngi c uy tn nht trong nhm. Th lnh c th l ngi lnh o, c th l khng. Nh tm l hc X vit B. . Pargin ch ra rng: Gia th lnh v lnh o c mt s c im khc nhau. +Th lnh l mt hin tng t pht do cc thnh vin trong nhm tn sng, c. Phm vi hot ng ca th lnh b hn ch trong nhm. Cn lnh o c b nhim, hay nhm la chn. Hot ng ca lnh o c mc ch, di s kim tra ca cc nhn t khc nhau ca c cu x hi. +Th lnh thc hin s iu ho c nhn trong nhm, cn ngi lnh o thc hin s iu chnh cc quan h chnh thc ca nhm vi t cch l mt t chc x hi nht nh. +Hin tng th lnh khng n nh, vic hnh thnh th lnh phn nhiu ph thuc vo tm trng ca nhm, cn lnh o l hin tng c tnh n nh hn bn vng hn. +Lnh o c trong tay cc quy ch, h thng ph chun, khen thng, cn i vi th lnh th khng c quy ch. *Phn bit qun l v lnh o Lnh o l mt chc nng c bn ca qun l. Chc nng ca qun l bao gm cc khu: d on v lp k hoch, t chc, xc nh bin ch, lnh o v kim tra. 5.2.Cc phm cht c nhn ca ngi lnh o Trong iu kin pht trin mnh m ca khoa hc v k thut hin nay, v tr lnh o phi p ng cc yu cu v hc vn chuyn mn v cc k nng, k xo chuyn mn. Nhng yu cu ny th hin trnh o to ca ngi lnh o. Ngoi nhng phm cht v kin thc, tr tu v kinh nghim cn i hi ngi lnh o c thi ham thch i vi cng vic, th hin tm l sn sng lao ng. Nu ai khng c tnh yu, hng th i vi cng vic th khng nn v tr ny. Trang 95

Tm l sn sng lao ng th hin kh nng hp tc vi mi ngi trong nhm, c im ch ca ngi lnh o trong vic tin hnh cng vic n cng, tnh kin quyt t ch, v c lp trong suy ngh v hnh ng. V tr lnh o l v tr c nhiu tc ng qua li vi cc thnh vin trong nhm. Tnh cht ca hot ng ny phn ln ph thuc vo tnh cch ca ngi lnh o, kh nng thu xp n tho cc mi quan h trong cng vic v c li giao tip ng n vi mi ngi. ng thi mt chng mc no , tnh cch ca lnh o c tc dng nh mt chun mc cho cc ng x ca mi ngi trong nhm. Tnh cch ca ngi lnh o th hin s chn chn v mt tnh cm v.v tnh ng mc, tnh im m. Nhng phm cht bnh thng mt con ngi nh tnh n cn, nhit tnh, ci m, lch s, t nh,v.v cng cn thit phi c ngi lnh o. Thc cht tu thuc vo tnh cht ca cng vic, tu thuc vo mi quan h trong nhm v.v m yu cu cc phm cht c th ngi lnh o. Trong thc t, gia hiu qu lao ng v mt s cc c im ca ngi lnh o c mi tng quan nht nh. Theo Davis: hiu qu hot ng ca nhm s tng ln nhiu khi ngi lnh o c nhng phm cht nh s thng minh, quan tm x hi rng ri, c ng c thc y ln i vi s thnh t, tn trng v quan tm ti mi ngi. 5.3.Phong cch lnh o 5.3.1.nh ngha: Phong cch lnh o l cch thc tc ng, phng php c ngi lnh o s dng nhm tc ng n nhng ngi di quyn. Ngi u tin nghin cu phong cch lnh o l K.Lewin. Theo ng, c 3 phong cch lnh o c bn, l phong cch lnh o chuyn quyn, phong cch lnh o dn ch, v phong cch lnh o t do. 5.3.2.Cc kiu phong cch lnh o Phong cch lnh o chuyn quyn, c on l kiu lnh o bng mnh lnh, uy quyn. Cc cng vic trong nhm u do anh ta t quyt nh, iu chnh. Khng quan tm n tm t, nguyn vng ca cp di, thng t thi khng tin tng vo cp di v c tnh hn ch tip xc i vi h. Ngi lnh o c on l ngi ch bit dng phn thng hay hnh pht Trang 96

theo ring ca mnh ch huy cng vic. l ngi nhn b ngoi thng bn rn, lo lng, cau c th hin trn nt mt, ni nng cc lc, d gy kh chu cho mi ngi. c im ni bt ca phong cch lnh o chuyn quyn, c on l coi ch th, mnh lnh c ngha hng u, l ngi coi trng v say sa vi quyn lc. Tuy vy, phong cch lnh o chuyn quyn n gin, quyt nh a ra ngn gn, r rng, p ng c cc cng vic cn gii quyt nhanh. Ngi chuyn quyn thng l ngi quyt on, tch cc v c trch nhim. Phong cch lnh o chuyn quyn c th xut pht t s km ci v trnh hc vn, chuyn mn hoc do ngi lnh o khng c cc phm cht c nhn cn thit, hoc n gin l h khng c kh nng giao tip vi mi ngi v iu ho cc mi quan h trong nhm. V vy, ngi gh lnh o h phi dng quyn lc, mnh lnh iu hnh cng vic. Mt khc, c th do kh nng lnh hi hiu bit ca cp di cn b hn ch; trnh chuyn mn, tay ngh km, t chc ca nhm cn ln xn, cc thnh vin cha c thc t gic v gia h cha c mi quan h hiu bit v tng tr ln nhau trong cng vic nn ngi lnh o phi chn tc phong c on, mnh lnh iu khin cng vic ca nhm. Phong cch lnh o c on hay ngi lnh o chuyn quyn xt v kha cnh lch s pht trin ca nhm, tp th, x nghip v.vl mt hin tng tn ti khch quan, l phong cch lnh o cn thit trong giai on pht trin u tin ca cc mi quan h qua li gia ngi lnh o v ngi b lnh o. Phong cch dn ch l kiu lnh o da vo s tham kho kin ca cc thnh vin trong nhm, c v v khuyn khch mi ngi tham gia gii quyt cc vn ca nhm. l kiu lnh o m trc khi ra quyt nh u c s bn bc nht tr ca i a s cc thnh vin trong nhm, quyt nh thng c thng qua cuc hp chung. Khi phn cng cng vic cho cp di, lnh o c tnh n nng lc, kh nng, kha cnh tm l x hi v hon cnh thc thi ca tng ngi, tng t. Ngi lnh o dn ch tip thu kin ph bnh ca mi ngi vi thi thin ch khch quan. Thng to ra bu khng kh tm l trong nhm thun ho, tin tng ln nhau. Ngi lnh o dn ch Trang 97

thng khng ph by cc u th ca mnh trc mi ngi. H hnh ng khng theo kiu ng trn nhm m lun th hin nh mt thnh vin ca nhm. Nhn chung, l kiu lnh o em li hiu qu hot ng cao v mc tho thun ca mi ngi trong nhm ln. V n pht huy c tnh sng to v tinh thn sng to ca mi ngi. Mt bin dng qu thi ca phong cch lnh o dn ch l ngi lnh o sn sng gip cc thnh vin ca mnh trong mi lc, ngay c khi khng c s gip ca lnh o mi ngi trong nhm vn thc hin tt cng vic ca mnh. Phong cch lnh o dn ch thi qu th hin ch khng nhng h tham kho, lng nghe kin cp di trc khi ra quyt nh m h khng dm ra quyt nh c tnh cht c nhn no khi kin ca cc thnh vin cn cha nht tr. Phong cch lnh o t do l kiu lnh o khng s dng n quyn lc m v tr lnh o cho php h c. Trn thc t, ngi lnh o khng quan tm tht s n cng vic chung, hu nh h th lng cc thnh vin t do quyt nh khi hnh ng. Phong cch lnh o theo kiu t do l ngi lnh o t xem xt mnh l ngi gip cp di lm vic, bng cch cung cp thng tin hoc mi gii lin h cng vic cho cp di. Nhm c lnh o theo kiu ny thc cht c lnh o m nh khng, mi hot ng trong nhm b chia l, phn tn. l kiu lnh o km tinh thn sn sng lm vic, khng c kh nng iu hnh nhm. Trch nhim i vi cng vic chung vi mi ngi trong nhm km. Thc cht l kiu lnh o da vo cp di t mc ch ring ca mnh. Kt lun: Trong thc t, khng c ngi lnh o no mang c trng ca mt phong cch lnh o thun tu. H ch c th thin v kiu lnh o ny hay khc khi iu hnh tng hot ng c th. Thc ra, tt c cc ngi lnh o buc phi khi l ngi c on, khi l ngi dn ch. iu ny khng ch ph thuc vo phm cht c nhn ca ngi lnh o m cn ph thuc vo cc phm cht khc nhau ca cc thnh vin trong nhm cng nh c im lao ng ca nhm. Trang 98

Ngoi cch phn chia ba loi phong cch lnh o mang tnh truyn thng, thun tu ca K.Lewin, ngy nay c rt nhiu kiu phn loi lnh o khc nhau. 5.4.Uy tn lnh o 5.4.1.Khi nim uy tn L s tha nhn chung c ngha x hi, l nh hng ca mt c nhn, mt nhm hoc mt thit ch x hi no trong lnh vc x hi no , l s nh hng, tha nhn v quyn lc. Phn bit uy tn v uy quyn Uy quyn: do tc ng ca quyn lc ca ngi m a v x hi trao cho h. Uy tn cng l mt quyn lc c tha nhn, c tn nhim do cc phm cht v nng lc ca ch th thng qua cc hot ng v giao tip gy ln s nh hng nht nh i vi ngi khc. Cn quyn uy l do nhng u th v chc v em li. l quyn lc do th ch trao cho thc hin mt trch nhim no . Ngi c uy quyn cha chc c uy tn. Nhng ngi c uy tn th c uy quyn. 5.4.2.Uy tn lnh o l mt h thng nhng thuc tnh nhn cch gn b vi nhau, m bo c c nhng thnh cng trong vic t chc v lnh o cc hot ng ca nhm v trong cc quan h khc. Nhng thuc tnh ca nhn cch: Trnh o to ca mt ngi lnh o, nng lc t chc, cc phm cht o c, c tnh. Mt h thng nhng thuc tnh nhn cch kt hp vi v tr lnh o to thnh uy tn lnh o: uy tn c nhn + uy tn v mt quyn lc. Tuy nhin, quyn lc thc t ca ngi lnh o l do cp di tha nhn. Cc phong cch lnh o ca ngi lnh o l s kt hp gia chc v v uy tn c nhn. Mt ngi lnh o c on, chuyn quyn ch yu dng uy tn quyn lc p t. Ngi lnh o dn ch: ch yu da vo uy tn ca c nhn, nng lc c nhn tc ng xung di trong khi lnh o c on t dng n. 5.4.3.Nhng biu hin ca nhng ngi lnh o c uy tn tt + Quan h vi thng tin qun l (thng tin qun l tt hay xu th ngi phi nm c) Trang 99

+ Kt qu thc hin cc quyt nh qun l: tc l mt ngi c uy tn th ngi ni l phi thc hin. +Thc trng cng vic khi m ngi lnh o i vng: khi ngi lnh o i vng mi hot ng ca nhm vn din ra tt p, cc nhn vin vn thc hin nhim v mt cch nghim tc. +S nh gi ca cp di, bn hu phi thng nht vi tn nhim v s phc tng ca cp di. +Nhng ngi m c quan im i lp, hoc i th cng phi tha nhn. +Ngi c uy tn tt l ngi m vic ring trong gia nh ca ngi lnh o cng c t nhiu ngi ta quan tm n. Mt s nhng biu hin khc ca uy tn - Uy tn gi to: gy s p lc s hi ca cp di bng cc hnh thc k lut hoc v hiu ho cng vic ca ngi ta. - Uy tn gia trng: To mt mi quan h gia nh trong cng xng, tm nhng ngi cng phe cnh, hp vi mnh. - Uy tn to bi khong cch: Khong cch rt gn: to uy tn bng cch dn ch gi hiu (tc l ngi lnh o t cho mnh l gn gi bao che cho cp di) Tm mt khong cch xa: tm s h tr t bn ngoi, tm kim s ng h bn ngoi, to mt ci g b him, to nn ng cp. - Thng thi rm: lun t ra mnh thng thi, hiu bit nhiu, trong tp th rt tp trung vo khu hiu, trang tr phng ban. 6.Hot ng truyn thng trong nhm v Cc qu trnh ra quyt nh 6.1.Hot ng truyn thng trong nhm 6.1.1.Khi nim Trong nhm, truyn thng c xem nh l mt hot ng quan trng nht. Bi l, n ng vai tr ca mt c quan tun hon chuyn ti thng tin n mi thnh vin, gia cc thnh vin vi nhau v a cc thng tin t cc thnh vin v c quan qun l nhm.

Trang 100

Truyn thng c hiu l mt cch n gin l truyn bo cho ngi khc nhng tin tc, ti liu lin h n h trong t chc ca nhm. S l thiu st nu hiu truyn thng l hot ng mt chiu (t ngi truyn n ngi nhn) m phi hiu y l hot ng hai chiu (chiu phn hi t ngi nhn tr li ngi truyn). 6.1.2.Cc yu t trong truyn thng C 8 yu t , l: - Phn truyn Hot ng truyn thng trong nhm c bt u t b phn truyn tin. Ch th ca phn truyn tin c th l nhng ngi qun l hay cc thnh vin ca nhm. T y cc ch th, thng tin c truyn n i tng nhn tin Yu cu i vi ngi truyn tin: + Phi bit c mc ch ca vic truyn thng v kt qu s t c + Vic truyn thng phi ph hp vi trnh ca ngi nhn tin, phi lin quan n nhu cu li ch ca h. + Cc thng tin c truyn phi r rng, dt khot, d hiu Trong truyn thng, chng ta cn ch n mt c im tm l quan trng ca ngi Vit Nam l rt coi trng tnh cm. thi , c ch, ngn ng c vai tr quan trng i vi vic to ra trng thi cm xc trong qa trnh truyn thng. - Phn nhn i vi ngi nhn tin, iu quan trng l phi bit lng nghe, phi hiu c mc ch, ni dung ca thng tin truyn n, thng tin c truyn t cp no. Vic tip nhn thng tin chnh xc, y l iu kin quyt nh thc hin tt thng tin . Nhng ngi qun l khi tip nhn cc thng tin t cp di cn bit lng nghe, ghi nhn, trnh thi ch trch, ngt li. Hai yu t cu thnh hot ng truyn thng ca nhm trn y cn phi t trong mi tc ng tng h ln nhau. Ch khi no hai yu t ny c t trong mi quan h tng h th hot ng truyn thng ca nhm mi t kt qu.

Trang 101

- Cc gic quan cm nhn Ngi no pht ra tn hiu, nhng cng c th l mt quyn sch, ch v hnh trong . Tay bn cm cun sch. Nhng dy thn kinh v c bp mt v tay bn chuyn hnh nh v cm gic v no. l cc gic quan cm nhn, ngoi ra cn c: thnh gic, khu gic, xc gic. - Thng ip Thng ip l yu t quan trng nht trong qu trnh truyn thng. Khi ngi truyn thng mun ni ra mt ng m ngi nhn thng ip hiu mt no l iu thng xy ra khin cho truyn thng km hiu qu. Thng ip mun truyn t l nhng tng, cm xc m ngi pht mun cho ngi nhn bit v hiu chnh xc. Chng cn nm trong u ca anh ta. Khi pht ra th anh ta phi dng ngn t, c ch, iu bngha l ni dung y c m ho. Thng ip nhn c l iu m ngi nhn nghe, thy, s, ngi hay nm v gii m. Tip nhn, nhn thc l l gii, to ra mt ngha cho iu g nhn c t gic quan. Nghe mt ting ng, b no ca ngi ta phi gii m ngay l m nhc, chn v hay li ni du dng. - Yu t cha ng thng ip Ngoi li ni v ch vit c nhiu yu t din t iu m mt ngi tht s mun ni. l c ch, nh mt, n ci, vt, cch s dng khng gian v thi gian. Nu khng nhy bn chng ta khng thm nh c tng ca ngi i thoi. - p ng v phn hi Trong cu chuyn ca hai ngi, ngi nghe lun p ng li. S p ng ny c th c bc l hay thm kn. Phn hi: l cch ngi pht l gii s p ng . Cch l gii ny khng th lun chnh xc, trnh s ch quan nn c th gy hiu lm. - Hon cnh L bi cnh trong din ra qu trnh truyn thng. Bi cnh bao gm hai kha cnh vt cht v x hi. Kha cnh vt cht: bao gm cc kha cnh nm bn ngoi cc i tng ang giao tip. Nh a im, kch thc phng, s ngi cch b tr ch ngi hay kh hu, nh sng, ting n. Trang 102

Kha cnh x hi: Kha cnh tm l x hi xut pht t ni tm cc i tng, s nh hng nhiu hn trong cch h tip nhn vn v t l gii ngha. Cc kha cnh x hi bao gm mc ch truyn thng, vai tr v quan h gia i bn. 6.1.3.Cc dng truyn thng - Truyn thng gia c nhn vi c nhn: din ra gia hai hay nhiu hn. Yu t quan trng l c s tng tc mt gip mt v c hai u l ngun pht v ngun nhn. - Truyn thng trc cng chng. T pha pht ch mt hay vi ngi, t pha nhn th rt ng. V d: mt bi din thuyt. - Truyn thng i chng: l truyn thng cng chng c khuych i qua phng tin k thut in t v.v V d nh bo ch, truyn thanh, truyn hnh l cc phng tin truyn thng i chng. 6.2.Qu trnh ra quyt nh ca nhm Qu trnh ra quyt nh ca nhm lin h cht ch vi vai tr th lnh, vai tr lnh o. Cho nn ra quyt nh l mt chc nng quan trng ca ngi lnh o. Vic t chc nhm ra quyt nh l chc nng c bit phc tp. Hai nh Tm l hc Php A.M. Rober v Ph. Tilman ch r: ni n qu trnh ra quyt nh ca nhm l ni ti s tho lun ca nhm v mt vn no , nh kt qu tho lun y nhm ra mt hay mt s quyt nh. Hai ng chia qu trnh ra quyt nh ca nhm ra thnh 4 giai on: 6.2.1.Giai on xc nh d kin Giai on ny hon ton mang tnh thc t v khch quan. Trong giai on ny, nhng ngi tham gia cc cuc hp khng biu quyt v khng by t kin nh gi ca mnh v cc d kin thu thp c. 6.2.2.Giai on to tng Nhng ngi tham gia c th ni tt c nhng g h suy ngh v cc d kin h thu thp c. Ngi iu khin cuc hp trong thi gian ngn ny ch ghi li nhng kin pht biu. Nhiu ngi mun i n quyt nh trong giai on ny c l cn qu sm. 6.2.3.Giai on tm kim cc quyt nh Giai on ny i hi nhm phi c s n lc ti a. Cc thnh vin a ra quyt nh ngh ca mnh, ngi lnh o ghi chng ln bng. Trang 103

6.2.4.Giai on ra quyt nh T nhng quyt nh c cc thnh vin a ra, nhm chn mt hay mt s quyt nh trong s . Cc quyt nh cui cng ny phi tho mn yu cu ca a s hay tt c cc thnh vin tham gia hp. iu quan trng l trong qu trnh ra quyt nh ca nhm, ngi lnh o ngi iu khin cuc hp phi t chc nh th no cc thnh vin trong nhm tham gia hon ton mt cch t do, thoi mi. 7.S pht trin ca nhm Nhm c thnh lp gii quyt mt hay nhiu mc tiu no . Khi mc tiu hon thnh nhm khng cn l do tn ti. Cc tc gi a ra mt s cng thc d nh v cc giai on pht trin ca nhm nh sau: Cch chia nhm thnh 5 giai on (theo Nguyn Th Oanh Tm l truyn thng v giao tip): 7.1.Giai on hnh thnh: t c mt hay nhiu mc tiu, mt s ngi lin kt vi nhau. Giai on ny ngi ta bn th tc gia nhp, lm quen (thm d ln nhau). Mt s kh khn c th xy ra khi quy t qu ng (trn 20 ngi), hay lin kt nhng thnh phn khc nhau (v trnh , nhu cu, tui tc,) 7.2.Giai on bo tp: Qua giai on l php, lch s khi mi quen nhau, nhm vin tranh ci v mc tiu. Cc c tnh khc nhau s v chm, cc gi tr o c, x hi khc nhau lm cho ngi ta kh hiu v chp nhn nhau. C th c ngi b ra giai on ny. Thng nht mc tiu chung, h cn phi tranh ci v phng php tin ti mc tiu. y ng l giai on bo tp m hu ht nhm u tri qua. 7.3.Giai on n nh: Vi s xut hin ca lnh o thc, ngi ta bt u chu lng nghe v chp nhn ln nhau. Mun nhm vn hnh tt tri chy, ngi ta ra nhng quy tc chung, phn cng trch nhim: quyn li cc bn, c theo m lm, nhm vin d dng tin ti mc tiu chung. 7.4.Giai on thao tc: T chc n nh, nhm mi bt u thc hin cng tc hay chng trnh ra. Trang 104

7.5.Giai on kt thc: Hon thnh k hoch ra, nhm khng cn l do tn ti. V d nh mt nhm nghin cu.. Trc khi kt thc, vic lng gi ht sc quan trng. Nu cha hon thnh mc tiu nhm c th bt u mt giai on mi. 8.Cc mi quan h trong nhm Vn cc mi quan h con ngi trong nhm c nghin cu nhiu phng Ty t nhng nm 30. Ngi u tin nghin cu vn ny l nh x hi hc M A. Mayo. Theo ng, cc mi quan h qua li gia cc thnh vin trong nhm c nh hng trc tip ti hiu qu hot ng ca nhm. Tng ho cc quan h c t chc, theo quy ch nht nh v cc mi quan h t pht gia cc thnh vin trong nhm hp thnh mt mng li cc quan h chnh thc v khng chnh thc trong nhm. Cc quan h ny quyt nh thi ca mi ngi i vi nhau v i vi qu trnh hot ng trong nhm. 8.1.Quan h chnh thc Quan h chnh thc ny sinh t s phn cng lao ng trong nhm. N c quy nh bi cc quy ch, ch th mnh lnh mang tnh bt buc tng ng vi cc cp qun l. Cc quan h chnh thc xc nh r a v chc trch ca mi ngi trong nhm, lin kt v buc h tc ng ln nhau theo cch thc quy nh, theo kiu ngi ny l lnh o, cn ngi kia l tha hnh hay b lnh o. Quan h chnh thc bao gm cc mi quan h trc thuc trn - di, (quan h gia ngi lnh o v cc thnh vin trong nhm), v quan h gia cc thnh vin trong nhm vi nhau. N b quy nh bi s phn cng lao ng, a v x hi, trnh , tnh cht, c im cng vic v.v Tu theo phong cch lnh o v c im ca cng vic m hnh thnh nn cc hnh thc quan h v cch ng x trong nhm. Chng hn, phong cch lnh o chuyn quyn c on hnh thnh nn cc mi quan h c on, khng nhng c ngi lnh o vi cc thnh vin trong nhm m cn xut hin mi quan h gia cc thnh vin trong nhm vi nhau. Do cch lnh o chuyn quyn p t ln cc thnh vin khng nhng bt bnh vi th trng m gia h cn khng a ln nhau, khng tin nhau, nhm b chia nh hnh thnh nn cc tp, b cnh bo v nhau.

Trang 105

Ngc li, phong cch dn ch to ra c mi quan h dn ch, bnh ng trong nhm, cc thnh vin trong nhm c tnh t ch cao hn, nhm c tnh n nh cao. 8.2.Quan h khng chnh thc - Quan h khng chnh thc thng c hnh thnh mt cch t pht trn c s cc mi quan h c nhn, phn nh mc cm tnh hay khng cm tnh, yu hay ght, gia cc thnh vin trong nhm da trn s nh gi ch quan v nng lc, c tnh, thi quen, v.v - Cc quan h khng chnh thc thng c ny sinh t cc nhm chnh thc, xut hin trn c s phi sn xut thng l cc mi quan h bn b, nhng ngi cng s thch, nguyn vng, nhu cu, -Thng trong nhm khng chnh thc c mt th lnh. l ngi c uy tn nht i vi mi ngi trong nhm, l ngi c th lc v mt tinh thn. Tuy khng c quyn hn chnh thc nhng li c nh hng c nhn rt ln trong nhm. Th lnh ca nhm khng chnh thc thng l ngi c nng lc chuyn mn hoc l ngi c cc phm cht c nhn ng c knh trng v tin cy. Tuy nhin, khng t trng hp mt ngi khng trung thc, chy li bao che cho cc phn t xu trong nhm li c sng nh mt th lnh ca nhm khng chnh thc. S xut hin cc quan h chnh thc v khng chnh thc trong nhm l mt hin tng khch quan tn ti ngoi mun ca c nhn hay ngi lnh o. Cc quan h khng chnh thc thng phn nh bu khng kh nhm. Nhm tr nn l tng khi cc quan h chnh thc v khng chnh thc c s ph hp vi nhau. 9.Tp th mt dng nhm c bit Nu nhm nh c c bit quan tm trong tm l hc x hi phng Ty, th tp th l i tng nghin cu quan trng ca tm l hc x hi X vit vo giai on trc ci t Lin x (c). Tp th l mt loi hnh ca nhm, l hnh thc ch yu ca nhng ngi lao ng trong cc lnh vc ca i sng x hi. 9.1.Khi nim L lun v tp th chnh l s tm ti, nghin cu cc c im, c trng ca qu trnh bin i t nhm ln mt mc cao hn - l tp th. V mt l thuyt, tp th l mt nhm c bit, c hnh thnh v pht trin cao hn v c cu t chc, v mc Trang 106

tiu x hi, v tinh thn t gic, on kt nht tr trong vic thc hin cc hot ng chung ca c nhm. 9.1.1.nh ngha: Tp th l mt tp on ngi lin kt bn vng, c t chc, mc tiu v nhim v hot ng ph hp vi cc gi tr x hi v li ch x hi, c c quan qun l ring v l n v c lp v mt php l. Phn bit tp th v nhm Tp th: l nhm chnh thc, nhm vo hot ng chung, thc hin mt chun mc chung, v bo v li ch ca h. Nhm: Trong cc dng nhm th tp th l mt dng pht trin cao nht. 9.1.2.Nhng iu kin cho mt tp th tn ti iu kin bn ngoi: - c php lut cng nhn - Do nhu cu ca x hi - C c s vt cht nht nh - C ngi lnh o - C cc mi trng xung quanh tp th v cc mi lin h ca n vi cc tp th khc. Nhng iu kin bn trong - Nng lc, tnh cch ca cc thnh vin - L li lm vic ca ngi lnh o - Cc quan h chnh thc, khng chnh thc. 9.1.3.Nhng du hiu c trng - L nhm x hi c nh nc cng nhn v mt php l. - C mc ch hot ng ph hp vi nh hng chung ca x hi, em li li ch cho x hi v c nhn. - Cc quan h gia cc thnh vin trong tp th do nhim v, mc ch hot ng quy nh. - Cc quan h x hi trong tp th c quy nh bi tnh php l c th ch ho bng ni quy, quy ch,... tp th tn ti trong mt thi gian v khng gian nht nh. - Mi hot ng u xut pht t thc t gic cao, t tnh cm tr tu ca mi ngi. Trang 107

- C c quan qun l, c ngi lnh o iu hnh, phi hp hi ho gia li ch x hi v c nhn v mc tiu pht trin. - Tnh c kt, bn vng trong tp th cao - C cc mi quan h php l vi cc nhm x hi khc. - Hon thnh cc chc nng nht nh do x hi quy nh (sn xut, nghin cu khoa hc,...). Tp th lao ng l mt nhm x hi bao gm nhiu thnh phn tham gia vi cc mc nhn thc v s hiu bit khc nhau, gn b vi nhau bng mt hot ng chung ph hp vi yu cu ca s phn cng lao ng x hi. Cc hin tng tm l x hi ph bin u pht sinh, tn ti v pht trin chnh t trong cc tp th ny. Cc hin tng nh: thch nghi ln nhau, on kt, va chm, xung t, bt chc, ly lan tm l c bit l cc trng thi tm l th hin tinh thn ca tp th nh bu khng kh tm l tp th, d lun tp th, cm xc, tm trng,. 9.2.Cc giai on pht trin ca tp th A. Macrenko cho rng qu trnh hnh thnh v pht trin ca tp th thng din ra qua 3 giai on: - Giai on tng hp s cp Lc ny, tp th bt u hnh thnh, ngi ny tm hiu, lin kt vi ngi kia thng qua mt hot ng chung, hnh thnh nn cc mi quan h mang tnh bn ngoi. Dn dn trong tp th xut hin mt nhm nh nhng ngi c tinh thn lm vic gng mu, lun ng h v gip cho ngi lnh o thc hin cc cng vic qun l ca mnh. giai on ny, ngi lnh o thin v phong cch lnh o chuyn quyn, buc mi ngi phi lm theo lnh do tnh k lut cha c, tnh t gic cha cao. - Giai on phn ho Trong tp th c t nhiu s phn ho gia cc thnh vin to ra cc nhm nh khc nhau. Nhng ngi ct cn, c thc trch nhim i vi cng vic, khng nhng h lun ng h cc ng li ca ngi lnh o m i hi yu cu cc thnh vin khc ca tp th phi thc hin cc hot ng ca tp th. Trong tp th cng hnh thnh mt nhm cc thnh vin th ng lnh mnh, h l nhng ngi lao ng tt, chp hnh nhng yu cu ca lao ng v tp th.

Trang 108

Nhng bn thn h khng a ra c tng g gip cho tp th tho g nhng kh khn hoc gip ci tin pht trin tp th. ng thi trong tp th xut hin mt b phn th ng khc nhng ngi th vi mi hot ng ca tp th, khng quan tm cc mc tiu v ng hng pht trin ca tp th. Vi ngi lnh o, i hi phong cch ng x thch hp vi tng nhm ngi. C ngha l va lnh o chuyn quyn, mnh lnh i vi nhng ngi khng c thc, mm mng, tin tng cp di i vi nhng ngi c trch nhim vi tp th, c tinh thn xy dng tp th. - Giai on hp nht y l giai on pht trin cao nht ca tp th. Hu ht cc thnh vin c s hiu bit, tin tng ln nhau v tin ng li, mc tiu hot ng ca nhm. Cc yu cu ca tp th khng nhng c cc thnh vin thc hin tt m h cn t kin nhm pht trin tp th tt hn. giai on ny, phong cch lnh o dn ch to ra hiu qu hot ng cao, bu khng kh tm l tp th lnh mnh, mc tho mn ca cc thnh vin ln. Theo Petropxki, tp th c cu to t 3 lp: Lp bn ngoi: th hin cc mi quan h gia cc thnh vin trong tp th mang tnh trc tip, t pht da trn c s cc cm xc tnh cm c nhn. Lp th hai: th hin mc cao hn trong mi quan h gia cc thnh vin, da trn s thng nht v cc nh hng gi tr. Cc quan h gn b thng tin hot ng chung. Lp th 3: l lp ht nhn mang cc du hiu c trng ca tp th, c thng nht trn c s thc hin mc ch hot ng chung, cc ng hng pht trin ca mt tp th. Trong thi k xy dng ch ngha x hi Lin x, l lun tm l v tp th chim v tr c ngha i vi vic nghin cu nhm v c bit l nhng nhm c mc pht trin cao tp th (theo quan im ca cc nh Tm l hc X vit)

Trang 109

Kt lun Nhm nh l mt n v nh nht ca c cu x hi. Nhm nh l mi trng u tin dy con ngi hc bc vo i. Thng qua nhm nh, thng qua t bo ht nhn ny con ngi hnh thnh nn cc c im x hi (hc ni, hc lm, hc cc khi nim,.), cc kinh nghim x hi. Nhm nh - l nhm gia nh, nhm tr chi, nhm bn khng chnh thc, tp th lao ng Nghin cu nhm nh c ngha quan trng trong vic nng cao nng sut lao ng, gio dc cc phm cht ca con ngi, cng nh i vi qu trnh t chc x hi v phn cng lao ng x hi.

Trang 110

TI LIU THAM KHO

I. Sch gio trnh chnh: 1. V Dng (ch bin) (2000). Tm l hc x hi, Nh xut bn Khoa hc x hi. 2. Trn Th Minh c (ch bin) (2006). nh kin v phn bit i x theo gii: L thuyt v thc tin. Nh Xut Bn i hc Quc gia H Ni. 3.Trn Th Minh c, Hong Mc Lan, L Ngc Hng, Nguyn Qu Thanh (1995). Tm l hc x hi. Nh xut bn gio dc 4. Nguyn nh Gm (2003). Nhng vn tm l x hi trong s nghip Cng nghip ho Hin i ho t nc. Nh xut bn Chnh tr quc gia 5. Trn Hip (1997). Tm l hc x hi. Nhng vn l lun. Nh xut bn Khoa hc x hi. 6. Bi Vn Hu (ch bin), V Dng (2003). Tm l hc x hi. Nh xut bn i hc Quc gia H Ni. 7.Nguyn Qu Thanh (2006). X hi hc v D lun x hi. Nh xut bn i hc Quc gia H Ni. 8. Fischer. Nhng khi nim c bn ca Tm l hc x hi, Nh xut bn Th gii- Trung tm nghin cu tm l tr em N T. 9. Gustave LeBon (1895). Tm l hc m ng (ti liu dch). Nh xut bn tri thc. 10. Godefroid, (1987). Nhng con ng tm l hc (tp 2 v 3). Nh xut bn Pierre Mendage Liege Bruxelles Trung tm nghin cu tm l tr em N T. 11. A. G. Kovaliop (1976), Phm Hong Gia (dch). Tm l hc x hi. Nh xut bn gio dc. II. Sch, gio trnh tham kho: 12.V Dng (ch bin) (2000). T in tm l hc. Nh xut bn Khoa hc x hi. 13.Trn Th Minh c (2003). Tp bi ging tm l hc x hi. ai hc khoa hc x hi v nhn vn- H Ni.

14.V Mng o (2006). S thch ng vi hot ng hc tp ca sinh vin Khoa CTXH & PTC trng i hc Lt. Lun vn thc s tm l hc - Trng i hc KHXH & NV - i hc Quc gia H Ni. 15.Hong Mc Lan (2005). Gio trnh Nhng vn tm l trong hot ng qun l Khoa Tm l hc, Trng i hc Khoa hc x hi v nhn vn H Ni. 16.Nguyn Th Oanh, (1995). Tm l truyn thng v giao tip. i hc M Bn Cng Tp H Ch Minh. 17.Phng K Sn (2000). Tm l hc x hi. Mt s vn l lun v thc tin. NXB Chnh tr quc gia. 18.Nguyn Hi Vn (2006). Bu khng kh tm l tp th hc vin trng i hc Phng chy cha chy - Lun vn thc s tm l hc. Trng i hc KHXH & NV - i hc Quc gia H Ni.

Ting Anh 19.Arther S.Rebel and Emily Rebel, (2001), The penguin Dictionary of Psychology, Publisher of Ires, England
20.Mariane Schneider Corey (2005). Group: Process and Practice. Publisher of Thomson Brooks 21. David G. Myer (2005). Social Psychology. Publisher of Stephen Rutter.