Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac-Lenin

Chng m u
NHP MN NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN

I. KHI LC V CH NGHA MC-LNIN 1. Ch ngha Mc-Lnin v ba b phn cu thnh Ch ngha Mc-Lnin l h thng quan im v hc thuyt khoa hc ca Mc, ngghen, Lnin c hnh thnh v pht trin trn c s k tha nhng gi tr t tng nhn loi v tng kt thc tin thi i; l th gii quan, phng php lun ph bin ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng; l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng con ngi. Nh vy, ni dung ca ch ngha Mc-Lnin bao qut cc lnh vc tri thc ht sc rng ln vi nhiu gi tr khoa hc v thc tin khng ch vi lch s trn 150 nm qua m vi th gii ng i n vn cn nguyn nhng gi tr bt h. Th nhng, nu nghin cu ch ngha MacLnin vi t cch l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng con ngi th c th thy ni dung ca ch ngha Mac-Lnin c cu thnh t ba b phn l lun c bn c mi quan h thng nht bin chng vi nhau, l: trit hc Mac-Lnin, kinh t chnh tr Mac-Lnin, ch ngha x hi khoa hc. Trit hc Mac-Lnin l b phn l lun nghin cu nhng qui lut vn ng, pht trin chung nht ca t nhin, x hi v t duy; xy dng th gii quan v phng php lun chung nht ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng. Trn c s th gii quan v phng php lun trit hc, kinh t chnh tr Mac-Lnin nghin cu nhng qui lut kinh t ca x hi, c bit l nhng qui lut ca qu trnh ra i, pht trin, suy tn ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s ra i, pht trin ca phng thc sn xut mi phng thc sn xut cng sn ch ngha. Ch ngha x hi khoa hc l kt qu tt nhin ca s vn dng th gii quan, phng php lun trit hc v kinh t chnh tr Mac-Lnin vo vic nghin cu lm sng t nhng qui lut khch quan ca qu trnh cch mng x hi ch ngha - bc chuyn bin lch s t ch ngha t bn ln ch ngha x hi v tin ti ch ngha cng sn, t vng quc ca tnh tt yu m qung sang vng quc t do ca con ngi. Nh vy, mc d ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mac-Lnin c i tng nghin cu c th khc nhau nhng u nm trong mt h thng l lun khoa hc thng nht l khoa hc v s nghip gii phng giai cp v sn, gii phng nhn dn lao ng khi ch p bc, bc lt v tin ti gii phng loi ngi. Ngy nay, c th c nhiu hc thuyt vi l tng nhn o v gii phng giai cp, gii phng nhn dn lao ng v gii phng con ngi khi ch p bc nhng ch c ch ngha Mac-Lnin mi l hc thuyt khoa hc nht, chc chn nht v chn chnh nht thc hin l tng y. 2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mac-Lnin Qu trnh ra i v pht trin ca ch ngha Mac-Lnin bao gm hai giai on ln l giai on hnh thnh, pht trin ch ngha Mc v giai on bo v, pht trin ch ngha Mc thnh ch ngha Mac-Lnin. a. Nhng iu kin, tin ca s ra i ch ngha Mc - iu kin kinh t - x hi.
Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin
Ch ngha Mc ra i vo nhng nm 40 ca th k XIX. y l thi k phng thc sn xut t bn ch ngha cc nc Ty u pht trin mnh m trn nn tng ca cuc cch mng cng nghip c thc hin trc tin nc Anh vo cui th k XVIII. Cuc cch mng cng nghip khng nhng nh du bc chuyn ha t nn sn xut th cng t bn ch ngha sang nn sn xut i cng nghip t bn ch ngha m cn lm thay i su sc cc din x hi, trc ht l s hnh thnh v pht trin ca giai cp v sn. Mu thun su sc gia lc lng sn xut mang tnh x hi ha vi quan h sn xut mang tnh t nhn t bn ch ngha bc l qua cuc khng hong kinh t nm 1825 v hng lot cuc u tranh ca cng nhn chng li ch t bn. l nhng bng chng lch s th hin giai cp v sn tr thnh mt lc lng chnh tr c lp, tin phong trong cuc u tranh cho nn dn ch, cng bng v tin b x hi. Thc tin cch mng ca giai cp v sn ny sinh yu cu khch quan l n phi c soi sng bng l lun khoa hc. Ch ngha Mc ra i l s p ng yu cu khch quan ; ng thi chnh thc tin cch mng cng tr thnh tin thc tin cho s khi qut v pht trin l lun ca ch ngha Mc. - Tin l lun Ch ngha Mc ra i khng ch xut pht t nhu cu khch quan ca lch s m cn l kt qu ca s k tha tinh hoa di sn l lun ca nhn loi, trong trc tip nht l trit hc c in c, kinh t chnh tr c in Anh v ch ngha x hi khng tng Php. Trit hc c in c, c bit l trit hc ca Hgel v Feuerbach nh hng su sc n s hnh thnh th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mc. Cng lao ca Hgel l cng vi vic ph phn phng php siu hnh, ln u tin trong lch s t duy ca nhn loi, ng din t c ni dung ca php bin chng di dng l lun cht ch thng qua mt h thng cc qui lut, phm tr. Trn c s ph phn tnh cht duy tm thn b trong trit hc Hgel, Mc v ngghen k tha php bin chng ca ng xy dng nn php bin chng duy vt. Vi Feuerbach, Mc v ngghen ph phn nhiu hn ch c v phng php, c v quan im, c bit nhng quan im lin quan n cc vn x hi; song, c hai u nh gi cao vai tr t tng ca Feuerbach trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, tn gio, khng nh gii t nhin l tnh th nht, tn ti vnh vin, khng ph thuc vo thc ca con ngi. Ch ngha duy vt, v thn ca Feuerbach to tin quan trng cho bc chuyn bin ca Mc v ngghen t th gii quan duy tm sang th gii quan duy vt - mt tin l lun ca qu trnh chuyn t lp trng ch ngha dn ch-cch mng sang lp trng ch ngha cng sn. Kinh t chnh tr c in Anh vi nhng i biu ln ca n gp phn tch cc vo qu trnh hnh thnh quan nim duy vt v lch s ca ch ngha Mc. Adam Smith v David Ricardo l nhng ngi m u l lun v gi tr trong kinh t chnh tr hc bng vic xy dng hc thuyt v gi tr lao ng. Cc ng a ra nhng kt lun quan trng v gi tr v ngun gc ca li nhun, v tnh cht quan trng hng u ca qu trnh sn xut vt cht, v nhng qui lut kinh t khch quan. Song, do nhng hn ch v mt phng php nn cc nh kinh t hc chnh tr c in Anh khng thy c tnh lch s ca gi tr; khng thy c mu thun ca hng ha v sn xut hng ha; khng thy c tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ha cng nh khng phn bit c sn xut hng ha gin n vi sn xut hng ha t bn ch ngha; cha phn tch c chnh xc nhng biu hin ca gi tr trong phng thc sn xut t bn ch ngha. K tha nhng yu t khoa hc trong l lun v gi tr lao ng v nhng t tng tin b ca cc nh kinh t chnh tr c in Anh, Mc gii quyt nhng b tc m bn thn cc nh kinh t chnh tr c in Anh khng th vt qua c xy dng nn l lun v gi tr thng d, lun chng khoa hc v bn cht bc lt ca ch ngha t bn v ngun gc kinh t ca s dit vong tt yu ca ch ngha t bn cng nh s ra i tt nhin ca ch ngha x hi.
Ch ngha x hi khng tng c mt qu trnh pht trin lu di v t n nh cao vo cui th k XVIII, u th k XIX vi cc nh t tng tiu biu l St. Simon, S. Fourier, v R. Owen. Ch ngha x hi khng tng th hin m nt tinh thn nhn o, ph phn mnh m ch ngha t bn trn c s vch trn cnh khn cng c v vt cht ln tinh thn ca ngi lao ng trong nn sn xut t bn ch ngha v a ra nhiu quan im su sc v qu trnh pht trin ca lch s cng nh d on v nhng c trng c bn ca x hi tng lai. Song, ch ngha x hi khng tng khng lun chng c mt cch khoa hc v bn cht ca ch ngha t bn v cng khng nhn thc c vai tr, s mnh ca giai cp cng nhn vi t cch l lc lng x hi c kh nng xa b ch ngha t bn xy dng mt x hi bnh ng, khng c bc lt. Tinh thn nhn o v nhng quan im ng n ca cc nh ch ngha x hi khng tng v lch s, v c trng ca x hi tng lai tr thnh mt trong nhng tin l lun quan trng cho s ra i ca l lun khoa hc v ch ngha x hi trong ch ngha Mc. - Tin khoa hc t nhin Cng vi nhng tin kinh t-x hi v tin l lun, nhng thnh tu khoa hc t nhin cng va l tin , va l lun c v l nhng minh chng khng nh tnh ng n v th gii quan v phng php lun ca ch ngha Mc; trong , trc ht phi k n pht hin qui lut bo ton v bin ha nng lng, thuyt tin ha v thuyt t bo. Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng chng minh khoa hc v s khng tch ri nhau, s chuyn ha ln nhau v c bo ton ca cc hnh thc vn ng ca vt cht; thuyt tin ha em li c s khoa hc v s pht sinh, pht trin a dng bi tnh di truyn, bin d v mi lin h hu c gia cc loi thc vt, ng vt trong qu trnh chn lc t nhin; thuyt t bo xc nh c s thng nht v mt ngun gc, hnh thi v cu to vt cht ca c th thc vt, ng vt v gii thch qu trnh pht trin trong mi lin h ca chng. Qui lut bo ton v chuyn ha nng lng, thuyt tin ha v thuyt t bo l nhng thnh tu khoa hc bc b t duy siu hnh v quan im thn hc v vai tr ca ng Sng to; khng nh tnh ng n quan im v vt cht v cng, v tn, t vn ng, t tn ti, t chuyn ha ca th gii quan duy vt bin chng; khng nh tnh khoa hc ca t duy bin chng duy vt trong nhn thc thc tin. Nh vy, s ra i ca ch ngha Mc l hin tng hp qui lut; n va l sn phm ca tnh hnh kinh t-x hi ng thi, ca tri thc nhn loi th hin trong cc lnh vc khoa hc, va l sn phm nng lc t duy v tinh thn nhn vn ca nhng ngi sng lp ra n. b. Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc do Mc v ngghen thc hin din ra t nm 1842-1843 n nhng nm 1847-1848; sau , t nm 1849 n 1895 l qu trnh pht trin su sc hn, hon thin hn. Trong giai on ny, cng vi cc hot ng thc tin, Mc v ngghen nghin cu t tng ca nhn loi trn nhiu lnh vc t c i cho n x hi ng thi tng bc cng c, b sung v hon thin quan im ca mnh. Nhng tc phm nh Bn tho kinh t-trit hc nm 1844 (1844), Gia nh thn thnh (1845), Lun cng v Feuerbach (1845), H t tng c (1845-1846 ), th hin r nt vic Mc v ngghen k tha tinh hoa quan im duy vt v php bin chng ca cc bc tin bi xy dng th gii quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt. n tc phm S khn cng ca trit hc (1847) v Tuyn ngn ca ng cng sn (1848) ch ngha Mc c trnh by nh mt chnh th cc quan im nn tng vi ba b phnl lun cu thnh. Trong tc phm S khn cng ca trit hc, Mc xut nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng, ch ngha x hi khoa hc v bc u th hin t tng v gi tr thng d. Tuyn ngn ca ng cng sn l vn kin c tnh cng lnh u tin ca ch ngha Mc. Trong tc phm ny, c s trit hc c th hin sc so trong s thng nht hu c vi cc quan im kinh t v cc quan im chnh tr-x hi. Tuyn ngn ca ng cng sn l tc phm bc u ch ra nhng qui lut vn ng ca lch s, th hin t tng c bn v l lun hnh thi kinh t - x hi. Theo t tng , sn xut vt cht gi vai tr quyt nh s 3
tn ti v pht trin ca x hi; phng thc sn xut vt cht quyt nh qu trnh sinh hot, i sng chnh tr v i sng tinh thn ca x hi. Tuyn ngn ca ng Cng sn cng cho thy t khi c giai cp th lch s pht trin ca x hi l lch s du tranh giai cp; trong u tranh giai cp, giai cp v sn ch c th t gii phng mnh nu ng thi v vnh vin gii phng ton th nhn loi. Vi nhng quan im c bn ny, Mc v ngghen sng lp ra ch ngha duy vt lch s Vn dng ch ngha duy vt lch s vo vic nghin cu ton din phng thc sn xut t bn ch ngha, Mc pht hin ra rng: vic tch nhng ngi sn xut nh khi t liu sn xut bng bo lc l khi im ca s xc lp phng thc sn xut t bn ch ngha. Ngi lao ng khng cn t liu sn xut t mnh thc hin cc hot ng lao ng, cho nn, mun lao ng c thu nhp, ngi lao ng buc phi bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn. Sc lao ng tr thnh mt loi hng ha c bit, ngi bn n tr thnh cng nhn lm thu cho nh t bn. Gi tr do lao ng ca cng nhn lm thu to ra ln hn gi tr sc lao ng ca h, hnh thnh nn gi tr thng d nhng n li khng thuc v ngi cng nhn m thuc v ngi nm gi t liu sn xut - thuc v nh t bn. Nh vy, bng vic tm ra ngun gc ca vic hnh thnh gi tr thng d, Mc ch ra bn cht ca s bc lt t bn ch ngha, cho d bn cht ny b che y bi quan h hng ha - tin t. L lun v gi tr thng d c nghin cu v trnh by ton din trong b T bn. Tc phm ny khng ch m ng cho s hnh thnh h thng l lun kinh t chnh tr mi trn lp trng giai cp v sn m cn cng c, pht trin quan im duy vt lch s mt cch vng chc thng qua l lun v hnh thi kinh t - x hi. L lun ny trnh by h thng cc qui lut vn ng v pht trin ca x hi, cho thy s vn ng v pht trin y l mt qu trnh lch s - t nhin thng qua s tc ng bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut; gia c s h tng v kin trc thng tng. L lun hnh thi kinh t - x hi lm cho ch ngha duy vt v lch s khng cn l mt gi thuyt, m l mt nguyn l c chng minh mt cch khoa hc. B T bn ca Mc cng l tc phm ch yu v c bn trnh by v ch ngha x hi khoa hc thng qua vic lm sng t qui lut hnh thnh, pht trin v dit vong tt yu ca ch ngha t bn; s thay th ch ngha t bn bng ch ngha x hi v s mnh lch s ca giai cp cng nhn vi t cch l lc lng x hi thc hin s thay th . T tng duy vt v lch s, v cch mng v sn tip tc c pht trin trong tc phm Ph phn cng lnh Gta (1875). Trong tc phm ny, nhng vn v nh nc chuyn chnh v sn, v thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi, nhng giai on trong qu trnh xy dng ch ngha cng sn, c cp n vi t cch l c s khoa hc cho l lun cch mng ca giai cp v sn trong cc hot ng hng n tng lai. c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc - Bi cnh lch s v nhu cu bo v, pht trin ch ngha Mc Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn pht trin sang mt giai on mi l giai on ch ngha quc. Bn cht bc lt v thng tr ca ch ngha t bn ngy cng bc l r nt; mu thun trong lng x hi t bn ngy cng su sc m in hnh l mu thun giai cp gia t sn v v sn. Ti cc nc thuc a, cuc u tranh chng ch ngha quc to nn s thng nht gia cch mng gii phng dn tc vi cch mng v sn, gia nhn dn cc nc thuc a vi giai cp cng nhn chnh quc. Trung tm ca cc cuc u tranh cch mng ny l nc Nga. Giai cp v sn v nhn dn lao ng Nga di s lnh o ca ng Bnsvich tr thnh ngn c u ca cch mng th gii. Trong giai on ny, cng s pht trin ca nn i cng nghip t bn ch ngha l s pht trin mnh m ca khoa hc t nhin, c bit trong lnh vc vt l hc, do bp bnh v phng php lun trit hc duy vt nn ri vo tnh trng khng hong v th gii quan. S khng hong ny b ch ngha duy tm li dng, gy nh hng trc tip n nhn thc v hnh ng ca cc phong tro cch mng. 4
y cng l thi k ch ngha Mc c truyn b rng ri vo nc Nga. bo v a v v li ch ca giai cp t sn, nhng tro lu t tng nh ch ngha kinh nghim ph phn, ch ngha thc dng, ch ngha xt li mang danh i mi ch ngha Mc xuyn tc v ph nhn ch ngha Mc. Trong bi cnh nh vy, nhu cu phi khi qut nhng thnh tu khoa hc t nhin rt ra nhng kt lun v th gii quan v phng php lun, phi thc hin cuc u tranh l lun chng s xuyn tc v pht trin ch ngha Mc c thc tin nc Nga t ra. Hot ng ca Lnin p ng c yu cu lch s ny. - Vai tr ca Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Mc Qu trnh Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c th chia thnh ba thi k, tng ng vi ba yu cu c bn khc nhau ca thc tin, l: thi k t 1893 n 1907; thi k t 1907 n 1917; thi k t sau khi Cch mng Thng Mi thnh cng (1917) n khi Lnin t trn (1924). Nhng nm 1893 n 1907 l nhng nm Lnin tp trung chng phi dn ty. Tc phm Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch - x hi ra sao (1894) ca Lnin va ph phn tnh cht duy tm v nhng sai lm nghim trng ca phi ny khi nhn thc nhng vn v lch s - x hi, va vch ra ca h khi mun xuyn tc ch ngha Mc bng cch xa nha ranh gii gia php bin chng duy vt ca ch ngha Mc vi php bin chng duy tm ca Hgel. Trong tc phm ny, Lnin cng a ra nhiu t tng v tm quan trng ca l lun, ca thc tin v mi quan h gia l lun v thc tin. Cng trong nhng nm ny, trong tc phm Lm g? (1902) Lnin pht trin quan im ca ch ngha Mc v cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh chnh quyn. Lnin cp nhiu n u tranh kinh t, u tranh chnh tr, u tranh t tng; c bit, ng nhn mnh n qu trnh hnh thnh h t tng ca giai cp v sn. Cuc cch mng Nga 1905 1907 tht bi. Thc tin cuc cch mng ny c Lnin tng kt trong tc phm kinh in mu mc Hai sch lc ca ng dn ch - x hi trong cch mng dn ch (1905). y, ch ngha Mc c pht trin su sc nhng vn v phng php cch mng, nhn t ch quan v nhn t khch quan, vai tr ca qun chng nhn dn, vai tr ca cc ng chnh trtrong cch mng t sn giai on quc ch ngha. Nhng nm 1907 1917 l nhng nm vt l hc c cuc khng hong v th gii quan. iu ny tc ng khng nh n vic xut hin nhiu t tng duy tm theo quan im ca ch ngha Makh ph nhn ch ngha Mc. Lnin tng kt ton b thnh tu khoa hc t nhin cui th k XIX, u th k XX; tng kt nhng s kin lch s giai on ny vit tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1908). Bng vic a ra nh ngha kinh in v vt cht, mi quan h gia vt cht v thc, gia tn ti x hi v thc x hi, nhng nguyn tc ca nhn thcLnin khng nhng ch bo v rt thnh cng m cn pht trin ch ngha Mc ln mt tm cao mi. S bo v v pht trin ny cn th hin r nt t tng ca Lnin v ngun gc lch s, bn cht v kt cu ca ch ngha Mc trong tc phm Ba ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha Mc (1913 ), v Php bin chng trong Bt k trit hc (1914 1916), v nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng, vai tr ca ng cng sn v con ng xy dng ch ngha x hi trong Nh nc v cch mng (1917) Cch mng thng Mi Nga nm 1917 thnh cng m ra mt thi i mi - thi i qu t ch ngha t bn i ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. S kin ny lm ny sinh nhng nhu cu mi v l lun m thi Mc-ngghen cha t ra. Lnin tng kt thc tin cch mng ca qun chng nhn dn, tip tc bo v php bin chng duy vt, u tranh khng khoan nhng chng ch ngha chit trung v thuyt ngy bin ng thi pht trin ch ngha Mc v nhn t quyt nh thng li ca mt ch x hi, v giai cp, v hai nhim v c bn ca giai cp v sn, v chin lc v sch lc ca cc ng v sn trong iu kin lch s mi, v thi k qu , v k hoch xy dng ch ngha x hi theo chnh sch kinh t mi (NEP), qua mt lot cc tc phm ni ting nh: Bnh u tr t khuynh trong phong tro cng sn 5
(1920), Li bn v cng on, v tnh hnh trc mt v v nhng sai lm ca ng ch (1921), V chnh sch kinh t mi (1921), Bn v thu lng thc(1921) Vi nhng cng hin to ln c ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mc, tn tui ca Lnin gn lin vi ch ngha ny, nh du bc pht trin ton din ca ch ngha Mc thnh ch ngha Mac-Lnin. d. Ch ngha Mac-Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii Ch ngha Mc ra i nh hng ln lao n phong tro cng sn v cng nhn quc t. Cuc cch mng thng Ba nm 1871 Php c th coi l s kim nghim v i i vi t tng ca ch ngha Mc. Ln u tin trong lch s nhn loi, mt nh nc kiu mi nh nc chuyn chnh v sn (cng x Paris) c thnh lp. Thng Tm nm 1903, chnh ng v sn u tin ca giai cp v sn c xy dng theo t tng ca ch ngha Mc - ng Bnsvich Nga. ng lnh o cuc cch mng 1905 Nga nh thc hin mt cuc din tp i vi s nghip lu di ca giai cp v sn. Thng Mi nm 1917, cuc cch mng x hi ch ngha ca giai cp v sn thng li m ra mt k nguyn mi cho nhn loi, chng minh tnh hin thc ca ch ngha Mac-Lnin trong lch s. Nm 1919 Quc t cng sn c thnh lp; nm 1922, Lin bang Cng Ha X hi ch ngha Xvit ra i nh du s lin minh giai cp v sn trong nhiu quc gia. Vi sc mnh ca lin minh, cng cuc chng Pht xt trong chin tranh th gii ln th hai khng ch bo v c thnh qu ca giai cp v sn m cn a ch ngha x hi pht trin ra ngoi bin gii Lin X, hnh thnh nn cng ng cc nc x hi ch ngha do Lin X dn u, vi cc thnh vin nh Mng C, Ba Lan, Rumani, Anbani, Cng ha dn ch nhn dn Triu Tin.S kin ny lm cho ch ngha T bn khng cn l h thng duy nht m song song tn ti l h thng chnh tr x hi i lp vi n c v bn cht v mc ch hnh ng. Nhng s kin trn c v mnh m phong tro cch mng ca giai cp cng nhn ton th gii; thc tnh, c v mnh m phong tro u tranh gii phng ca nhn dn cc nc thuc a. Vai tr nh hng ca ch ngha Mac-Lnin em li nhng thnh qu ln lao cho s nghip v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi. Song, do nhiu nguyn nhn m mt trong nhng nguyn nhn y l c nhng ngi cng sn ch quan, vn dng l lun theo ch ngha chit trung nn t nhng nm 90 ca th k th XX, h thng x hi ch ngha b khng hong v ri vo giai on thoi tro. Nhng ngay c khi h thng x hi ch ngha b khng hong v ri vo thoi tro th t tng x hi ch ngha vn tn ti trn phm vi ton cu; quyt tm xy dng thnh cng ch ngha x hi vn c khng nh nhiu quc gia v chiu hng i theo con ng x hi ch ngha vn lan rng cc nc khu vc m Latinh. c im ca thi i ngy nay l s bin i nhanh chng v a dng cc mt ca i sng x hi do cch mng khoa hc cng ngh em li. Th nhng, cho d x hi bin i nhanh chng v a dng n u th bn cht ca phng thc sn xut t bn ch ngha vn khng thay i. Chnh v vy, bo v thnh qu ca ch ngha x hi m tr tu, m hi, xng mu ca nhiu th h mi to dng c; c nhng bc pht trin vt bc trong s nghip gii phng con ngi th vic bo v, k tha, pht trin ch ngha Mac-Lnin v i mi cng cuc xy dng ch ngha x hi tr thnh vn cp bch trn c phng din l lun v thc tin. ng Cng sn Vit Nam nhn nh: Ch ngha t bn hin i ang nm u th v vn, khoa hc v cng ngh, th trng; song khng th khc phc ni nhng mu thun vn c. Cc quc gia c lp ngy cng tng cng cuc u tranh t la chn v quyt nh con ng i ca mnh. Ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi cng nh t kht vng v s thc tnh ca cc dn tc, c iu kin v kh nng to ra nhng bc pht trin mi. Theo qui lut tin ha ca lch s, loi ngi nht nh s tin ti ch ngha x hi. ng cng sn Vit Nam cng cho rng: vic khng nh ly ch ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh lm nn tng t tng, kim ch nam cho hnh ng l bc pht trin quan trng 6
trong nhn thc v t duy l lun. Nhng thnh tu m dn tc Vit Nam t c trong chin tranh v quc, trong ha bnh, xy dng v trong s nghip i mi u bt ngun t ch ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh; v vy, phi kin nh mc tiu c lp dn tc v ch ngha x hi trn nn tng ch ngha Mac-Lnin v t tng H Ch Minh; phi vn dng v pht trin sng to ch ngha Mac-Lnin, t tng H Ch Minh trong hot ng ca ng. Thng xuyn tng kt thc tin, b sung, pht trin l lun, gii quyt ng n nhng vn do cuc sng t ra. II. I TNG, MC CH V YU CU V PHNG PHP HC TP, NGHIN CU MN HC NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MAC-LNIN 1. i tng v mc ch ca vic hc tp, nghin cu - i tng ca vic hc tp, nghin cu l nhng quan im c bn, nn tng ca ch ngha Mac-Lnin trong phm vi ba b phn l lun cu thnh n. Trong phm vi l lun trit hc, l nhng nguyn l c bn v th gii quan v phng php lun chung nht, bao gm nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; php bin chng duy vt vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v v s pht trin, v nhng qui lut chung nht ca s vn ng, pht trin ca t nhin, x hi, t duy; ch nghi duy vt lch s vi t cch l s vn dng nhng nguyn l ca ch ngha duy vt v php bin chng vo vic nghin cu i sng, x hi. Trong phm vi l lun kinh t chnh tr, l hc thuyt gi tr; hc thuyt gi tr thng d; hc thuyt v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc; khi qut nhng qui lut kinh t c bn ca phng thc sn xut t bn ch ngha t giai on hnh thnh n giai on pht trin cao ca n. Trong phm vi ch ngha x hi khoa hc, l s mnh lch s ca giai cp cng nhn v tin trnh cch mng x hi ch nghi; phn nh cc qui lut kinh t, chnh tr - x hi ca qu trnh hnh thnh, pht trin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha v nhng nh hng cho hot ng ca giai cp cng nhn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca mnh. - Mc ch ca vic hc tp, nghin cu l: nm vng nhng quan im khoa hc, cch mng, nhn vn ca ch ngha Mac-Lnin; hiu r l lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng, nn tng t tng ca ng: trn c s xy dng th gii quan, phng php lun khoa hc, nhn sinh quan cch mng, xy dng nim tin v l tng cch mng; vn dng sng to n trong hot ng nhn thc v thc tin, trong rn luyn v tu dng o c, p ng yu cu ca con ngi Vit Nam trong s nghip bo v t quc v xy dng thnh cng ch ngha x hi. 2. Mt s yu cu c bn v phng php hc tp, nghin cu c th t c mc ch trn, qu trnh hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cn thc hin c mt s yu cu c bn sau y: - Nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin c th hin trong nhng bi cnh khc nhau, nhm gii quyt nhng vn c th khc nhau nn hnh thc th hin t tng cng khc nhau; chnh v vy, hc tp,nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cn phi hiu ng tinh thn, thc cht ca n; chng xu hng kinh vin, gio iu. - S hnh thnh, pht trin nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin l mt qu trnh. Trong qu trnh y, nhng lun dim ca ch ngha Mac-Lnin c lin quan mt thit vi nhau, b sung, h tr cho nhau; v vy, hc tp, nghin cu mi lun im ca ch ngha Mac-Lnin phi t chng trong mi lin h vi cc lun im khc, cc b phn cu thnh khc thy s thng nht trong tnh a dng v nht qun ca mi t tng ni ring, ca ton b ch ngha Mac-Lnin ni chung. - Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin hiu r c s l lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng Cng sn Vit 7
Nam, nn tng t tng ca ng; v vy, phi gn nhng lun im ca ch ngha Mac-Lnin vi thc tin cch mng Vit Nam v thc tin thi i thy s vn dng sng to ch ngha Mac-Lnin m ch tch H Ch Minh v ng Cng sn Vit Nam thc hin trong tng giai on lch s. - Hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin p ng nhng yu cu ca con ngi Vit Nam trong giai on mi; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng thi cng l qu trnh gio dc, t gio dc, tu dng v rn luyn tng bc hon thin mnh trong i sng c nhn cng nh trong i sng cng ng x hi. - Ch ngha Mac-Lnin khng phi l h thng l lun khp kn nht thnh bt bin, m tri li l mt h thng l lun khng ngng pht trin trn c s pht trin ca thc tin thi i; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu ng thi cng phi l qu trnh tng kt, c kt kinh nghim gp phn pht trin tnh khoa hc v tnh nhn vn vn c ca n; mt khc vic hc tp, nghin cu cc nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin cng cn phi t n trong lch s pht trin t tng nhn loi bi n l s k tha v pht trin nhng tinh hoa ca lch s trong nhng iu kin lch s mi. Nhng yu cu trn thng nht hu c vi nhau, gip cho qu trnh hc tp, nghin cu khng ch k tha c tinh hoa ca ch ngha Mac-Lnin m quan trng hn, n gip ngi hc tp, nghin cu vn dng c tinh hoa y trong cc hot ng nhn thc v thc tin. ----@----
Phn th nht
TH GII QUAN V PHNG PHP LUNTRIT HC CA CH NGHA MAC-LNIN

Th gii quan v phng php lun trit hc l b phn l lun nn tng ca ch ngha Mac-Lnin; l s k tha v pht trin nhng thnh qu v i nht ca ch ngha duy vt v php bin chng trong lch s t tng nhn loi. Mc, ngghen v Lnin pht trin ch ngha duy vt v php bin chng n trnh su sc v hon b; l ch ngha duy vt bin chng vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan khoa hc; l php bin chng duy vt vi t cch l hc thuyt v s pht trin di hnh thc hon b nht, su sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi ci m ngy nay ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; cn l ch ngha duy vt lch s vi t cch l h thng cc quan im duy vt bin chng v ngun gc, ng lc v nhng qui lut chung ca s vn ng, pht trin x hi loi ngi. Nm vng nhng ni dung c bn v th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin va l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng l lun ca ch ngha Mac-Lnin, va l iu kin tin quyt vn dng n mt cch sng to trong hot ng nhn thc v thc tin gii quyt nhng vn m i sng x hi ca t nc, ca thi i ang t ra. ----@----
Chng 1
CH NGHA DUY VT BIN CHNG

Ch ngha duy vt bin chng l ht nhn l lun trit hc ca th gii quan khoa hc MacLnin; l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt; l h thng l lun v phng php lun c xc lp trn c s gii quyt theo quan im duy vt bin chng i vi vn c bn ca trit hc. Do , nm vng nhng ni dung c bn ca ch ngha duy vt bin chng l iu kin tin quyt nghin cu ton b h thng quan im khoa hc ca ch ngha MacLnin. I. CH NGHA DUY VT V CH NGHA DUY VT BIN CHNG 1.S i lp gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm trong vic gii quyt vn c bn ca trit hc Tng kt ton b lch s trit hc, c bit l lch s trit hc C in c, ngghen khi qut: Vn c bn ln ca mi trit hc, c bit l trit hc hin i, l mi quan h gia t duy v tn ti; gia thc v vt cht, gia tinh thn v gii t nhin. Vn c bn ca trit hc c phn tch trn hai mt. Th nht, gia thc v vt cht: ci no c trc, ci no c sau? Ci no quyt nh ci no? Th hai, con ngi c kh nng nhn thc chn thc th gii hay khng? Vic gii quyt hai mt vn c bn ca trit hc l xut pht im ca cc trng phi ln: ch ngha duy vt v ch ngha duy tm; kh tri lun v bt kh tri lun. Ngoi ra cn c ch ngha nh nguyn v hoi nghi lun. V thc cht, ch ngha nh nguyn c cng bn cht vi ch ngha duy tm, cn hoi nghi lun thuc v bt kh tri lun; mt khc, bt kh tri lun thng c mi lin h mt thit vi ch ngha duy tm, cn kh tri lun thng gn vi ch ngha duy vt. Ch ngha duy vt l trng phi trit hc xut pht t quan im: bn cht ca th gii l vt cht; vt cht l tnh th nht, thc l tnh th hai; vt cht c trc quyt nh thc. Ngc li, ch ngha duy tm l trng phi trit hc xut pht t quan im: bn cht th gii l thc; thc l tnh th nht, vt cht l tnh th hai; thc c trc v quyt nh vt cht. Ch ngha duy tm c ngun gc nhn thc v ngun gc x hi ca n, l: s xem xt phin din, tuyt i ha, thn thnh ha mt mt, mt c tnh no ca qu trnh nhn thc v ng thi thng gn vi li ch ca cc giai cp, tng lp p bc, bc lt nhn dn lao ng. Mt khc, ch ngha duy tm v tn gio cng thng c mi lin h mt thit vi nhau, nng ta vo nhau cng tn ti v pht trin. Trong lch s, ch ngha duy tm c hai hnh thc c bn l ch ngha duy tm ch quan v ch ngha duy tm khch quan. Ch ngha duy tm ch quan tha nhn tnh th nht ca thc con ngi. Trong khi ph nhn s tn ti khch quan ca hin thc, ch ngha duy tm ch quan khng nh mi s vt, hin tng ch l phc hp nhng cm gic ca c nhn. Ch ngha duy tm khch quan cng tha nhn tnh th nht ca tinh thn, thc nhng tinh thn thc y c quan nim l tinh thn khch quan, thc khch quan c trc v tn ti c lp vi gii t nhin v con ngi. Thc th tinh thn, thc khch quan ny thng c mang nhng tn gi khc nhau nh: nim tuyt i, tinh thn tuyt i, l tnh th gii i lp vi ch ngha duy tm, ch ngha duy vt v s tn ti, pht trin ca n c ngun gc t s pht trin ca khoa hc v thc tin, ng thi thng gn vi li ch ca giai cp v lc lng tin b trong lch s. N l kt qu ca qu trnh c kt, khi qut kinh nghim va phn nh nhng thnh tu m con ngi t c trong tng giai on lch s, va nh hng cho cc lc lng x hi tin b hot ng trn nn tng ca nhng thnh tu y. Trn 10
c s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt pht trin qua cc hnh thc ca n, trong , ch ngha duy vt bin chng l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt. 2. Ch ngha duy vt bin chng hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt Trong lch s, cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin, ch ngha duy vt c hnh thnh v pht trin vi ba hnh thc c bn l: ch ngha duy vt cht phc, ch ngha duy vt siu hnh v ch ngha duy vt bin chng. Ch ngha duy vt cht phc l kt qu nhn thc ca cc nh trit hc duy vt thi c i. Trong khi tha nhn tnh th nht ca vt cht, ch ngha duy vt giai on ny ng nht vt cht vi mt hay mt s cht c th, coi l thc th u tin, l bn nguyn ca v tr. Nhn thc ca cc nh trit hc duy vt c i mang nng tnh trc quan nn nhng kt lun ca h v th gii cn ngy th, cht phc. Tuy cn rt nhiu hn ch nhng ch ngha duy vt thi c i v c bn l ng v n ly bn thn gii t nhin gii thch gii t nhin, n khng vin n mt thn linh hay mt ng sng to no gii thch th gii. Ch ngha duy vt siu hnh l hnh thc c bn th hai ca ch ngha duy vt, th hin kh r t th k XV n th k XVIII v t nh cao vo th k XIX. y l thi k c hc c in t c nhng thnh tu rc r nn trong khi tip tc pht trin quan im ca ch ngha duy vt c i, ch ngha duy vt giai on ny chu s tc ng mnh m ca phng php t duy siu hnh, my mc ca c hc c in. y l phng php nhn thc th gii nh mt c my c gii khng l m mi b phn to nn n lun trong trng thi bit lp, tnh ti; nu c bin i th ch l s tng, gim n thun v s lng v do nhng nguyn nhn bn ngoi gy ra. Tuy cha phn nh ng hin thc trong mi lin h ph bin v s pht trin nhng ch ngha duy vt siu hnh gp phn khng nh vo vic chng li th gii quan duy tm v tn gio, nht l giai on lch s chuyn tip t thi k trung c sang thi Phc hng cc nc Ty u. Ch ngha duy vt bin chng l hnh thc c bn th ba ca ch ngha duy vt do Mc v ngghen bt u xy dng t nhng nm 40 ca th k XIX, sau c Lnin v nhng ngi k tc ng bo v v pht trin. Vi s k tha tinh hoa ca cc hc thuyt trit hc trc v s dng trit nhng thnh tu khoa hc t nhin ng thi, ch ngha duy vt bin chng ngay t mi ra i khc phc c hn ch ca ch ngha duy vt cht phc c i v ch ngha duy vt siu hnh thi cn i, t ti trnh l hnh thc pht trin cao nht ca ch ngha duy vt trong lch s. Trn c s phn nh ng n hin thc khch quan trong mi lin h ph bin v s pht trin, ch ngha duy vt bin chng cung cp cng c v i cho hot ng nhn thc khoa hc v thc tin cch mng. II. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V MI QUAN H GIA VT CHT V THC 1. Vt cht a. Phm tr vt cht Vt cht vi t cch l phm tr trit hc c lch s pht trin trn 2500 nm. Ngay t thi c i, chung quanh phm tr vt cht din ra cuc u tranh khng khoan nhng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng thi, cng ging nhng phm tr khc, phm tr vt cht c qu trnh pht trin gn lin vi thc tin v nhn thc ca con ngi. Trong khi ch ngha duy tm quan nim bn cht ca th gii, c s u tin ca mi tn ti l mt bn nguyn tinh thn, cn vt cht ch c quan nim l sn phm ca bn nguyn tinh thn y th ch ngha duy vt quan nim: bn cht ca th gii; thc th ca th gii l vt
11
cht ci tn ti vnh vin, to nn mi s vt, hin tng cng vi nhng thuc tnh ca chng. Trc khi ch ngha duy vt bin chng ra i, nhn chung, cc nh trit hc duy vt quan nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr. Thi c i, phi ng hnh Trung Quc quan nim vt cht l kim, mc, thy, ha, th. Hy Lp, phi Milet cho rng u tin y n thun l nc, khng kh, la, nguyn tCho n th k XVII, XVIII quan nim v vt cht nh trn ca cc nh duy vt c bn vn khng c g khc tuy hnh thc din t c th khc i t nhiu. Vi quan nim vt cht l mt hay mt s cht t c, u tin, sn sinh ra v tr chng t cc nh duy vt trc Mc ng nht vt cht vi vt th. Vic ng nht ny l mt trong nhng nguyn nhn dn n nhiu hn ch trong nhn thc: khng hiu c bn cht ca cc hin tng thc cng nh mi quan h gia vt cht vi thc; khng c c s xc nh nhng biu hin ca vt cht trong i sng x hi nn cng khng c c s ng trn quan im duy vt khi gii quyt cc vn x hi. Hn ch tt yu dn n quan im duy vt na vi, khng trit : khi gii quyt nhng vn t nhin, cc nh duy vt ng trn quan im duy vt, nhng khi gii quyt nhng vn x hi h li trt qua ch ngha duy tm. S pht trin ca khoa hc t nhin cui th k XIX u th k XX, c bit l nhng pht minh ca W. Roentgen, H. Becquerel, J.J. Thomson bc b quan im ca cc nh duy vt v nhng cht c coi l gii hn tt cng, t dn ti cuc khng hong v th gii quan trong lnh vc nghin cu vt l hc. Nhng ngi theo ch ngha duy tm li dng c hi ny khng nh bn cht phi vt cht ca th gii, khng nh vai tr ca cc lc lng siu nhin i vi qu trnh sng to ra th gii. Trong bi cnh lch s , Lnin tin hnh tng kt nhng thnh tu khoa hc t nhin cui th k XIX u th k XX v t nhu cu ca cuc u tranh chng ch ngha duy tm, ng vch r xuyn tc nhng thnh tu khoa hc t nhin ca nhng nh trit hc duy tm, khng nh bn cht vt cht ca th gii v a ra nh ngha kinh in v vt cht: Vt cht l phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic Theo nh ngha ca Lnin v vt cht: - Cn phn bit vt cht vi t cch l phm tr trit hc vi nhng dng biu hin c th ca vt cht. Vt cht vi t cch l phm tr trit hc l kt qu ca s khi qut ha, tru tng ha nhng thuc tnh, nhng mi lin h vn c ca cc s vt, hin tng nn n phn nh ci chung, v hn, v tn, khng sinh ra, khng mt i; cn tt c nhng s vt, nhng hin tng l nhng dng biu hin c th ca vt cht nn n c qu trnh pht sinh, pht trin, chuyn ha. V vy, khng th ng nht vt cht vi mt hay mt s dng biu hin c th ca vt cht. - c trng quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan tc l thuc tnh tn ti ngoi thc, c lp, khng ph thuc vo thc ca con ngi, cho d con ngi c nhn thc c hay khng nhn thc c n. - Vt cht (di hnh thc tn ti c th ca n) l ci c th gy nn cm gic con ngi khi n trc tip hay gin tip tc ng n gic quan ca con ngi; thc ca con ngi l s phn nh i vi vt cht, cn vt cht l ci c thc phn nh. nh ngha ca Lnin v vt cht c ngha quan trng i vi s pht trin ca ch ngha duy vt v nhn thc khoa hc: - Bng vic tm ra thuc tnh quan trng nht ca vt cht l thuc tnh khch quan, Lnin phn bit s khc nhau gia vt cht v vt th, khc phc c hn ch trong quan nim v vt cht ca ch ngha duy vt c; cung cp cn c nhn thc khoa hc xc nh nhng g thuc v vt cht; to lp c s l lun cho vic xy dng quan im duy vt v lch s, khc phc c nhng hn ch duy tm trong quan nim v lch s ca ch ngha duy vt trc Mc.
12
- Khi khng nh vt cht l thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic v c cm gic ca chng ta chp li, chp lai, phn nh, Lnin khng nhng khng nh tnh th nht ca vt cht, tnh th hai ca thc theo quan im duy vt m cn khng nh kh nng con ngi c th nhn thc c thc ti khch quan thng qua s chp li, chp li, phn nh ca con ngi i vi thc ti khch quan. b. Phng thc v hnh thc tn ti ca vt cht Theo quan im ca ch ngha duy vt bin chng, vn ng l phng thc tn ti ca vt cht; khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht. - Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht. ngghen nh ngha: Vn ng hiu theo ngha chung nht, - tc c hiu l mt phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c h ca vt cht th bao gm tt c mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy Theo quan nim ca ngghen: vn ng khng ch thun ty l s thay i v tr trong khng gian m l mi s thay i v mi qu trnh din ra trong v tr, vn ng l mt phng thc tn ti ca vt cht, l mt thuc tnh c hu ca vt cht nn thng qua vn ng m cc dng c th ca vt cht biu hin s tn ti c th ca mnh; vn ng ca vt cht l t thn vn ng; v, s tn ti ca vt cht lun gn lin vi vt cht. Da trn thnh tu khoa hc trong thi i mnh, ngghen phn chia vn ng thnh nm hnh thc c bn: vn ng c hc, vn ng vt l, vn ng ha hc, vn ng sinh hc v vn ng x hi. Cc hnh thc vn ng ni trn c sp xp theo th t t thp n cao tng ng vi trnh d kt cu ca vt cht. Cc hnh thc vn ng khc nhau v cht song chng khng tn ti bit lp m c mi quan h mt thit vi nhau, trong : hnh thc vn ng cao xut hin trn c s cc hnh thc vn ng thp v bao hm trong n nhng hnh thc vn ng thp hn. Trong s tn ti ca mnh, mi s vt c th c nhiu hnh thc vn ng khc nhau song bn thn n bao gi cng c c trng bi hnh thc vn ng cao nht m n c. Bng vic phn loi cc hnh thc vn ng c bn, ngghen t c s cho vic phn loi, phn ngnh, hp ngnh khoa hc. t tng v s thng nht nhng khc nhau v cht ca cc hnh thc vn ng c bn cn l c s chng li khuynh hng nh ng cc hnh thc vn ng hoc quy hnh thc vn ng ny vo hnh thc vn ng khc trong qu trnh nhn thc. Khi khng nh vn ng l phng thc tn ti ca vt cht, l thuc tnh c hu ca vt cht; ch ngha duy vt bin chng c khng nh vn ng l vnh vin. iu ny khng c ngha ch ngha duy vt bin chng ph nhn s ng im, cn bng; song ng im, cn bng ch l hin tng tng i, tm thi v thc cht ng im, cn bng ch l mt trng thi c bit ca vn ng. ng im l tng i v ng im, cn bng ch xy ra trong mt s quan h nht nh ch khng xy ra vi tt c mi quan h; ng im, cn bng ch xy ra trong mt hnh thc vn ng ch khng phi xy ra vi tt c cc hnh thc vn ng. ng im l tam thi v ng im khng phi l ci tn ti vnh vin m ch tn ti trong mt thi gian nht nh, ch xt trong mt hay mt s quan h nht nh, ngay trong s ng im vn din ra nhng qu trnh bin i nht nh. ng im l trng thi c bit ca vn ng, l vn ng trong th cn bng, n nh; vn ng cha lm thay i cn bn v cht, v v tr, hnh dng, kt cu ca s vt. - Khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht: Mi dng c th ca vt cht u tn ti mt v tr nht nh, c mt qung tnh nht nh v tn ti trong nhng mi tng quan nht nh vi nhng dng vt cht khc. Nhng hnh thc tn ti nh vy c gi l khng gian. mt khc, s tn ti ca s vt cn c th hin qu trnh bin i: nhanh hay chm, k tip v chuyn ha,Nhng hnh thc tn ti nh vy c gi l thi gian.
13
ngghen vit: Cc hnh thc c bn ca mi tn ti l khng gian v thi gian; tn ti ngoi thi gian th cng ht sc v l nh tn ti ngoi khng gian. Nh vy, vt cht, khng gian, thi gian khng tch ri nhau; khng c vt cht tn ti ngoi khng gian v thi gian; cng khng c khng gian, thi gian tn ti ngoi vt cht vn ng. L nhng hnh thc tn ti ca vt cht, khng tch khi vt cht nn khng gian, thi gian c nhng tnh cht chung nh nhng tnh cht ca vt cht, l tnh khch quan, tnh vnh cu, tnh v tn v v hn. Ngoi ra, khng gian c thuc tnh ba chiu cn thi gian ch c mt chiu. tnh ba chiu ca khng gian v mt chiu ca thi gian biu hin hnh thc tn ti v qung tnh v qu trnh din bin ca vt cht vn ng. c. Tnh thng nht vt cht ca th gii Th gii vt cht th hin ht sc phong ph a dng, song nhng dng biu hin ca th gii vt cht u phn nh bn cht ca th gii v thng nht vi nhau. Ch ngha duy vt bin chng khng nh bn cht ca th gii l vt cht, th gii thng nht tnh vt cht. Theo quan im : - Ch c mt th gii duy nht l th gii vt cht; th gii vt cht l ci c trc, tn ti khch quan, c lp vi thc con ngi. - Th gii vt cht tn ti vnh vin, v tn, v hn, khng sinh ra, khng mt i. - Mi tn ti ca th gii vt cht u c mi lin h thng nht vi nhau, biu hin ch chng u l nhng dng c th ca vt cht, l nhng kt cu vt cht, c ngun gc vt cht, do vt cht sinh ra v cng chu s chi phi ca nhng qui lut khch quan, ph bin ca th gii vt cht. Trong th gii vt cht khng c g khc ngoi nhng qu trnh vt cht ang bin i v chuyn ha ln nhau, l ngun gc, nguyn nhn v kt qu ca nhau. Bn cht vt cht v tnh thng nht vt cht ca th gii l kt lun c rt ra t vic khi qut nhng thnh tu ca khoa hc, c khoa hc v cuc sng hin thc ca con ngi kim nghim. N khng ch nh hng cho con ngi gii thch v tnh a dng ca th gii m cn nh hng cho con ngi tip tc nhn thc v tnh a dng y thc hin qu trnh ci to hp qui lut. 2. thc Gii quyt nhng vn v ngun gc, bn cht, vai tr ca thc l mt trong nhng bc i ban u gii quyt vn c bn ca trit hc. Trn c s khi qut thnh tu ca khoa hc, ca thc tin x hi, ch ngha duy vt bin chng khng nh ngun gc vt cht, bn cht phn nh vt cht ca thc rt ra vai tr ca thc trong mi quan h vi thc. a. Ngun gc ca thc thc c hai ngun gc l ngun gc t nhin v ngun gc x hi. - Ngun gc t nhin ca thc c th hin qua s hnh thnh ca b c con ngi v hot ng ca b c cng vi mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan; trong , th gii khch quan tc ng n b c con ngi to ra qu trnh phn nh sng to, nng ng. V b c ngi: thc l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi, l chc nng ca b c, l kt qu hot ng sinh l thn kinh ca b c. B c cng hon thin, hot ng sinh l thn kinh ca b c cng c hiu qu, thc ca con ngi cng phong ph v su sc. iu ny l gii ti sao qu trnh tin ha ca loi ngi cng l qu trnh pht trin nng lc ca nhn thc, ca t duy v ti sao i sng tinh thn ca con ngi b ri lon khi sinh l thn kinh ca con ngi khng bnh thng do b tn thng b c. V mi quan h gia con ngi vi th gii khch quan to ra qu trnh phn nh nng ng, sng to: Quan h gia con ngi vi th gii khch quan l quan h tt yu ngay t khi con ngi xut hin. Trong mi quan h ny, th gii khch quan, thng qua hot ng ca cc gic quan tc ng n b c ngi, hnh thnh nn qu trnh phn nh.
14
Phn nh l s ti to nhng c im ca dng vt cht ny dng vt cht khc trong qu trnh tc ng qua li ln nhau gia chng. Nhng c im c ti to dng vt cht chu s tc ng bao gi cng mang thng tin ca dng vt cht tc ng. Nhng c im mang thng tin y c gi l ci phn nh. Ci phn nh v ci c phn nh khng tch ri nhau nhng khng ng nht vi nhau. Ci c phn nh l nhng dng c th ca vt cht, cn ci phn nh ch l c im cha ng thng tin ca dng vt cht (ci c phn nh) mt dng vt cht khc (dng vt cht nhn s tc ng). Phn nh l thuc tnh ca tt c cc dng vt cht, song phn nh c th hin di nhiu hnh thc. Nhng hnh thc ny tng ng vi qu trnh tin ha ca vt cht. Phn nh vt l, ha hc l hnh thc thp nht, c trng cho vt cht v sinh. Phn nh vt l, ha hc th hin qua nhng bin i v c, l, ha khi c s tc ng qua li ln nhau gia cc dng vt cht v sinh. Hnh thc phn nh ny mang tnh th ng, cha c nh hng la chn ca vt nhn tc ng. Phn nh sinh hc l hnh thc phn nh cao hn, c trng cho gii t nhin hu sinh. Tng ng vi qu trnh pht trin ca gii t nhin hu sinh, phn nh sinh hc c th hin qua tnh kch thch, tnh cm ng, phn x. Tnh kch thch l phn ng ca thc vt v ng vt bc thp bng cch thay i chiu hng sinh trng, pht trin, thay i mu sc, thay i cu trckhi nhn s tc ng trong mi trng sng. Tnh cm ng l phn ng ca ng vt c h thn kinh to ra nng lc cm gic, c thc hin trn c s iu khin ca qu trnh thn kinh qua c ch phn x khng iu kin, khi c s tc ng t bn ngoi mi trng ln c th sng. Phn nh tm l l phn ng ca ng vt c h thn kinh trung ng c thc hin trn c s iu khin ca h thn kinh qua c ch phn x c iu kin. Phn nh nng ng sng to l hnh thc phn nh cao nht trong cc hnh thc phn nh, n ch c thc hin dng vt cht c t chc cao nht, c t chc cao nht l b c ngi. Phn nh nng ng, sng to c thc hin qua qu trnh hot ng sinh l thn kinh ca b no ngi khi th gii khch quan tc ng ln cc gic quan ca con ngi. y l s phn nh c tnh ch ng la chn thng tin, x l thng tin to ra nhng thng tin mi, pht hin ngha ca thng tin. S phn nh sng to nng ng ny c gi l thc. - Ngun gc x hi ca thc l lao ng v ngn ng. hai yu t ny va l ngun gc, va l tin ca s ra i thc. Lao ng l qu trnh con ngi s dng cng c tc ng vo gii t nhin nhm thay i gii t nhin cho ph hp vi nhu cu ca con ngi; l qu trnh trong bn thn con ngi ng vai tr mi gii, iu tit s trao i vt cht gia mnh vi gii t nhin. y cng l qa trnh lm thay i cu trc c th, em li dng i thng bng hai chn, gii phng hai tay, pht trin kh quan, pht trin b no, ca con ngi. Trong qu trnh lao ng, con ngi tc ng vo th gii khch quan lm cho th gii khch quan bc l nhng thuc tnh, nhng kt cu, nhng qui lut vn ng ca n, biu hin thnh nhng hin tng nht nh m con ngi c th quan st c. Nhng hin tng y, thng qua hot ng ca cc gic quan, tc ng vo b c ngi, thng qua hot ng ca b no con ngi, to ra kh nng hnh thnh nn nhng tri thc ni ring v thc ni chung. Nh vy, s ra i ca thc ch yu do hot ng ci to th gii khch quan thng qua qu trnh lao ng. Ngn ng l h thng tn hiu vt cht cha ng thng tin mang ni dung thc. Khng c ngn ng, thc khng th tn ti v th hin. S ra i ca ngn ng gn lin vi lao ng. Lao ng ngay t u mang tnh tp th. Mi quan h gia cc thnh vin trong lao ng ny sinh h nhu cu phi c phng tin biu t. Nhu cu ny lm ngn ng ny sinh v pht trin ngay trong qu trnh lao ng. Nh ngn ng con ngi khng ch giao tip, trao i m cn khi qut, tng kt c kt thc tin, truyn t kinh nghim, truyn t t tng t th h ny sang th h khc.
15
Nh vy, ngun gc trc tip quan trng nht quyt nh s ra i v pht trin ca thc l lao ng. Sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng; l hai cht kch thch ch yu lm cho b c vn dn dn chuyn ha thnh b c ngi, khin cho tm l ng vt dn dn chuyn ha thnh thc. b. Bn cht v kt cu ca thc - Bn cht ca thc. thc l s phn nh nng ng, sng to th gii khch quan vo b c con ngi; l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. Tnh cht nng ng, sng to ca s phn nh thc c th hin kh nng hot ng tm sinh l ca con ngi trong vic nh hng tip nhn thng tin, chn lc thng tin, x l thng tin, lu gi thng tin v trn c s nhng thng tin c n c th to ra nhng thng tin mi v pht hin ngha ca thng tin c tip nhn. Tnh cht nng ng, sng to ca s phn nh thc cn c th hin qu trnh con ngi to ra nhng gi tng, gi thuyt, huyn thoi,.. trong i sng tinh thn ca mnh hoc khi qut bn cht, qui lut khch quan, xy dng cc m hnh t tng, tri thc trong cc hot ng ca con ngi. thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan ngha l: thc l hnh nh v th gii khch quan, hnh nh y b th gii khch quan qui nh c v ni dung, c v hnh thc biu hin nhng n khng cn y nguyn nh th gii khch quan m n ci bin thng qua lng knh ch quan ca con ngi. Theo Mc: thc chng qua ch l vt cht c di chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong . thc l mt hin tng x hi v mang bn cht x hi. S ra i v tn ti ca thc gn lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi khng ch ca cc qui lut sinh hc m ch yu l ca cc qui lut x hi, do nhu cu giao tip x hi v cc iu kin sinh hot hin thc ca x hi qui nh. Vi tnh nng ng, thc sng to li hin thc theo nhu cu ca thc tin x hi. - Kt cu ca thc thc c kt cu cc k phc tp. C nhiu ngnh khoa hc, nhiu cch tip cn, nghin cu v kt cu ca thc. y ch tip cn kt cu ca thc theo cc yu t c bn nht hp thnh n. Theo cch tip cn ny, thc bao gm ba yu t c bn nht l: tri thc, tnh cm v ch, trong tri thc l nhn t quan trng nht. Ngoi ra thc cn c th bao gm cc yu t khc. Tri thc l ton b nhng hiu bit ca con ngi, l kt qu ca qu trnh nhn thc, l s ti to li hnh nh ca i tng c nhn thc di dng cc loi ngn ng. Mi hot ng ca con ngi u c tri thc, c tri thc nh hng. Mi biu hin ca thc u cha ng ni dung tri thc. Tri thc l phng thc tn ti ca thc v l iu kin thc pht trin. theo Mc: phng thc m theo thc tn ti v theo mt ci g tn ti i vi thc l tri thc. Cn c vo lnh vc nhn thc, tri thc c th chia thnh nhiu loi nh tri thc v t nhin, tri thc v x hi, tri thc nhn vn. Cn c vo trnh pht trin ca nhn thc, tri thc c th chia thnh tri thc i thng v tri thc khoa hc, tri thc kinh nghim v tri thc l lun, tri thc cm tnh v tri thc l tnh, Tnh cm l nhng rung ng biu hin thi con ngi trong cc quan h. Tnh cm l mt hnh thi c bit ca s phn nh hin thc, c hnh thnh t s khi qut nhng cm xc c th ca con ngi khi nhn s tc ng ca ngoi cnh. Tnh cm biu hin v pht trin trong mi lnh vc i sng ca con ngi; l mt yu t pht huy sc mnh, mt ng lc thc y hot ng nhn thc v thc tin. Lnin cho rng: khng c tnh cm th xa nay khng c v khng th c s tm ti chn l; khng c tnh cm th khng c mt yu t thi thc nhng ngi v sn v na v sn, nhng cng nhn v nng dn ngho i theo cch mng. Ty vo tng i tng nhn thc v s rung ng ca con ngi v i tng trong cc quan h m hnh thnh nn cc loi tnh cm khc nhau, nh tnh cm o c, tnh cm thm m, tnh cm tn gio, 16
ch l kh nng huy ng sc mnh bn thn vt qua nhng cn tr trong qu trnh thc hin mc ch ca con ngi. ch c coi l mt nng ng ca thc, mt biu hin ca thc trong thc tin m con ngi t gic c mc ch ca hot ng nn t u tranh vi mnh thc hin n cng mc ch la chn. c th coi ch l quyn lc ca con ngi i vi mnh; n iu khin, iu chnh hnh vi con ngi hng n mc ch mt cch t gic; n cho php con ngi t km ch, t lm ch bn thn v quyt on trong hnh ng theo quan im v nim tin ca mnh. Gi tr chn chnh ca ch khng ch th hin cng ca n mnh hay yu m ch yu th hin ni dung, ngha ca mc ch m ch hng n. Lnin cho rng: ch l mt trong nhng yu t to nn s nghip cch mng ca hng triu ngi trong cuc u tranh giai cp quyt lit nhm gii phng mnh, gii phng nhn loi. Tt c cc yu t to thnh thc c mi quan h bin chng vi nhau song tri thc l yu t quan trng nht; l phng thc tn ti ca thc, ng thi l nhn t nh hng i vi s pht trin v quyt nh mc biu hin ca cc yu t khc. 3. Mi quan h gia vt cht v thc Theo quan im duy vt bin chng: vt cht v thc tn ti trong mi quan h bin chng vi nhau, tc ng ln nhau thng qua hot ng thc tin; trong mi quan h , vt cht gi vai tr quyt nh i vi thc. a. Vai tr ca vt cht i vi thc Trong mi quan h vi thc, vt cht l ci c trc, thc l ci c sau; vt cht l ngun gc ca thc; vt cht quyt nh thc; thc l s phn nh i vi vt cht. thc l sn phm ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi nn ch khi c con ngi th mi c thc. Trong mi quan h gia con ngi vi th gii vt cht th con ngi l kt qu qu trnh pht trin lu di ca th gii vt cht. Kt lun ny c chng minh bi s pht trin ht sc lu di ca khoa hc v gii t nhin; n l mt bng chng khoa hc chng minh quan im: vt cht c trc, thc c sau. Cc yu t to thnh ngun gc t nhin, ngun gc x hi ca thc u hoc l chnh bn thn th gii vt cht, hoc l nhng dng tn ti ca vt cht nn vt cht l ngun gc ca thc. thc l ci phn nh th gii vt cht, l hnh nh v th gii vt cht nn ni dung ca thc c quyt nh bi vt cht. S vn ng v pht trin ca thc, hnh thc biu hin ca thc b cc qui lut sinh hc, cc qui lut x hi v s tc ng ca mi trng sng quyt nh. Nhng yu t ny thuc lnh vc vt cht nn vt cht khng ch quyt nh ni dung m cn quyt nh c hnh thc biu hin cng nh mi s bin i ca thc. b. Vai tr ca thc i vi vt cht Trong mi quan h vi vt cht, thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi. V thc l thc ca con ngi nn ni n vai tr ca thc l ni n vai tr ca con ngi. Bn thn thc t n khng trc tip thay i c g trong hin thc. Mun thay i hin thc con ngi phi tin hnh nhng hot ng vt cht. Song, mi hot ng vt cht ca con ngi u do thc ch o, nn vai tr ca thc khng phi trc tip to ra hay thay i th gii vt cht m n trang b cho con ngi tri thc v thc ti khch quan, trn c s y, con ngi xc nh mc tiu, ra phng hng, xy dng k hoch, la chn phng php, bin php, cng c, phng tin thc hin mc tiu ca mnh. y, thc th hin s tc ng ca mnh i vi vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi. S tc ng tr li ca thc i vi vt cht din ra theo hai hng: tch cc hoc tiu cc. Nu con ngi nhn thc ng, c tri thc khoa hc, c tnh cm cch mng, c ngh lc, c ch th hnh ng ca con ngi ph hp vi cc qui lut khch quan, con ngi c nng lc vt qua nhng thch thc trong qu trnh thc hin nhng mc ch ca mnh, th gii c ci to l s tc ng tch cc ca thc; cn nu thc ca con ngi phn nh khng ng hin thc khch quan, bn cht qui lut khch quan th ngay t u, hng hnh 17
ng ca con ngi i ngc li cc qui lut. Hnh ng y s c tc dng tiu cc i vi hot ng thc tin, i vi hin thc khch quan. Nh vy, bng vic nh hng cho hot ng ca con ngi, thc c th quyt nh hnh ng ca con ngi, hot ng thc tin ca con ngi ng hay sai, thnh cng hay tht bi, hiu qu hay khng hiu qu. Tm hiu v vt cht, v ngun gc, bn cht ca thc, v vai tr ca vt cht, ca thc c th thy: khng bao gi v khng u thc li quyt nh vt cht. Tri li, vt cht l ngun gc ca thc, quyt nh ni dung v kh nng sng to ca thc; l iu kin tin quyt thc hin thc; thc ch c kh nng tc ng tr li vt cht, s tc ng y khng phi t thn m phi thng qua hot ng thc tin ca con ngi. Sc mnh ca thc trong s tc ng ny ph thuc vo trnh phn nh ca thc, mc thm nhp ca thc vo nhng ngi hnh ng, trnh t chc ca con ngi v nhng iu kin vt cht, hon cnh vt cht trong con ngi hnh ng theo nh hng ca thc. 4. ngha phng php lun Trn c s quan im v bn cht vt cht ca th gii, bn cht nng ng, sng to ca thc v mi quan h bin chng gia vt cht v thc, ch ngha duy vt bin chng xy dng nn mt nguyn tc phng php lun c bn, chung nht i vi mi hot ng nhn thc v thc tin ca con ngi. Nguyn tc l: Trong mi hot ng nhn thc v thc tin i hi phi xut pht t thc t khch quan, tn trng khch quan ng thi pht huy tnh nng ng ch quan. Theo nguyn tc phng php lun ny, mi hot ng nhn thc v thc tin ca con ngi ch c th ng n, thnh cng v c hiu qu khi v ch khi thc hin ng thi gia vic xut pht t thc t khch quan, tn trng thc t khch quan vi pht huy tnh nng ng ch quan; pht huy tnh nng ng ch quan phi l trn c s v trong phm vi iu kin khch quan, chng ch quan duy ch trong nhn thc v thc tin. Xut pht t thc t khch quan, tn trng khch quan l xut pht t tnh khch quan ca vt cht, c thi tn trng i vi hin thc khch quan, m cn bn l tn trng qui lut, nhn thc v hnh ng theo qui lut; tn trng vai tr quyt nh ca i sng vt cht i vi i sng tinh thn ca con ngi, ca x hi. iu i hi trong nhn thc v hnh ng con ngi phi xut pht t thc t khch quan xc nh mc ch, ra ng li, ch trng, chnh sch, k hoch, bin php; phi ly thc t khch quan lm c s, phng tin; phi tm ra nhng nhn t vt cht, t chc nhng nhn t y thnh lc lng vt cht hnh ng. Pht huy tnh nng ng ch quan l pht huy vai tr tch cc, nng ng, sng to ca thc v pht huy vai tr nhn t con ngi trong vic vt cht ha tnh tch cc, nng ng, sng to y. iu ny i hi con ngi phi tn trng tri thc khoa hc; tch cc hc tp; nghin cu lm ch tri thc khoa hc v truyn b n vo qun chng n tr thnh tri thc, nim tin ca qun chng, hng dn qun chng hnh ng. Mt khc, phi t gic tu dng, rn luyn hnh thnh, cng c nhn sinh quan cch mng, tnh cm, ngh lc cch mng c s thng nht hu c gia tnh khoa hc v tnh nhn vn trong nh hng hnh ng. Thc hin nguyn tc tn trng khch quan, pht huy tnh nng ng ch quan trong nhn thc v thc tin i hi phi phng chng v khc phc bnh ch quan duy ch; l nhng hnh ng ly ch p t cho thc t, ly o tng thay cho hin thc, ly mun ch quan lm chnh sch, ly tnh cm lm im xut pht cho chin lc, sch lc, y cng phi l qu trnh chng ch ngha kinh nghim, xem thng tri thc khoa hc, xem thng l lun, bo th, tr tr, trong hot ng nhn thc v thc tin.
----@----
18
Chng 2
PHP BIN CHNG DUY VT

Php bin chng duy vt l mt b phn l lun c bn hp thnh th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin; l khoa hc v mi lin h ph bin v cng l khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy. Theo quan nim ca Mc, cng nh ca Hgel th php bin chng bao gm ci m ngy nay ngi ta gi l l lun nhn thc hay nhn thc lun; vi t cch , php bin chng duy vt cng chnh l l lun v phng php lun khoa hc nhn thc v ci to th gii. I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT 1. Php bin chng v cc hnh thc c bn ca php bin chng a. Khi nim bin chng, php bin chng. Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim bin chng dng ch nhng mi lin h, tng tc, chuyn ha v vn ng, pht trin theo qui lut ca cc s vt, hin tng, qu trnh trong gii t nhin, x hi v t duy. Bin chng bao gm bin chng khch quan v bin chng ch quan, trong bin chng khch quan l bin chng ca th gii vt cht; cn bin chng ch quan l s phn nh bin chng khch quan vo i sng thc ca con ngi. Theo ngghen: Bin chng gi l khch quan th chi phi trong ton b gii t nhin, cn bin chng gi l ch quan, tc t duy bin chng, th ch l s phn nh s chi phi, trong ton b gii t nhin Php bin chng l hc thuyt nghin cu, khi qut bin chng ca th gii thnh h thng cc nguyn l, qui lut khoa hc nhm xy dng h thng cc nguyn tc phng php lun ca nhn thc v thc tin. Vi ngha nh vy, php bin chng thuc v bin chng ch quan, ng thi n cng i lp vi php siu hnh phng php t duy v s vt, hin tng ca th gii trong trng thi c lp v bt bin. b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng Php bin chng pht trin qua ba hnh thc c bn: php bin chng cht phc thi c i, php bin chng duy tm c in c v php bin chng duy vt trong ch ngha MacLnin. Php bin chng cht phc thi c i l hnh thc u tin ca php bin chng trong lch s trit hc. N l mt ni dung c bn trong nhiu h thng trit hc ca Trung Quc, n v Hy Lp c i. Tiu biu cho nhng t tng bin chng ca trit hc Trung Quc l bin dch lun v ng hnh lun ca m dng gia. Trong trit hc n , biu hin r nt nht ca t tng bin chng l trit hc pht gio, vi cc phm tr v ng, v thng, nhn duyn c bit, trit hc Hy Lp c i th hin mt cch su sc tinh thn ca php bin chng t pht. ngghen vit: Nhng nh trit hc Hy Lp c i u l nhng nh bin chng t pht, bm sinh, v Aristote, b c bch khoa nht trong cc nh trit hc y, cng nghin cu nhng hnh thi cn bn nht ca t duy bin chngCi th gii quan ban u, ngy th, nhng xt v thc cht l ng l th gii quan ca cc nh trit hc Hy Lp c i v ln u tin c Heraclite trnh by mt cch r rng: mi vt u tn ti v ng thi li khng tn ti, v mi vt ang tri i, mi vt u khng ngng thay i, mi vt u khng ngng pht sinh v tiu vong. Tuy nhin, nhng t tng bin chng v cn bn vn cn mang tnh ngy th, cht phc, t pht v tru tng. ngghen nhn xt rng: Trong trit hc ny, t duy bin chng xut hin vi tnh cht thun ty t nhin, cha b khuy c bi nhng tr ngi ng yuchnh v ngi Hy Lp cha t ti trnh m x, phn tch gii t nhin, 19
cho nn h hy cn quan nim gii t nhin l mt chnh th v ng v mt ton b m xt chnh th y. Mi lin h ph bin gia cc hin tng t nhin cha c chng minh v chi tit; i vi h, mi lin h l kt qu ca s quan st trc tip. Php bin chng cht phc c i nhn thc ng v tnh bin chng nhng bng trc kin thin ti, bng trc quan cht phc, ngy th, khng phi da trn nhng thnh tu pht trin ca khoa hc t nhin. T cui th k XV, khoa hc t nhin bt u pht trin mnh, i su vo phn tch, nghin cu tng yu t ring bit ca th gii t nhin, dn ti s ra i ca phng php siu hnh. n th k XVIII, phng php siu hnh tr thnh phng php thng tr trong t duy trit hc v nghin cu khoa hc. Tuy nhin, khi khoa hc t nhin chuyn t vic nghin cu i tng ring bit sang nghin cu qu trnh thng nht ca cc i tng trong mi lin h th phng php t duy siu hnh khng cn ph hp m phi chuyn sang mt hnh thc t duy mi cao hn l t duy bin chng. Php bin chng duy tm c in c c khi u t Kant v hon thin Hgel. Theo ngghen: Hnh thc th hai ca php bin chng, hnh thc quen thuc nht vi cc nh khoa hc c, l trit hc c in c, t Kant n Hgel. Cc nh trit hc c in c trnh by nhng t tng c bn nht ca php bin chng duy tm mt cch c h thng. Tnh cht duy tm trong trit hc Hgel biu hin ch ng coi bin chng l qu trnh pht trin khi u ca nim tuyt , coi bin chng ch quan l c s ca bin chng khch quan. Theo Hgel, nim tuyt i l im khi u ca tn ti, t tha ha thnh gii t nhin v tr v vi bn thn n trong tn ti tinh thn. Tinh thn, t tng, nim l ci c trc, cn th gii hin thc ch l mt bn sao chp ca nim. Cc nh trit hc duy tm c, m nh cao nht l Hgel, xy dng php bin chng duy tm vi h thng phm tr, qui lut chung, c logic cht ch ca thc, tinh thn. Lnin cho rng: Hgel on c mt cch ti tnh bin chng ca s vt trong bin chng ca khi nim. ngghen cng nhn mnh t tng ca Mc: tnh cht thn b m php bin chng mc phi trong tay Hgel tuyt nhin khng ngn cn Hgel tr thnh ngi u tin trnh by mt cch bao qut v c thc nhng hnh thi vn ng chung ca php bin chng. Hgel, php bin chng b ln ngc u xung t. Ch cn dng n li l s pht hin c ci ht nhn hp l ca n ng sau ci v thn b ca n. Tnh cht duy tm trong php bin chng c in c, cng nh trong trit hc Hgel l hn ch cn phi vt qua. Mc v ngghen khc phc hn ch sng to nn php bin chng duy vt. l giai on pht trin cao nht ca php bin chng trong lch s trit hc, l s k tha trn tinh thn ph phn i vi php bin chng c in c. ngghen t nhn xt: "c th ni rng hu nh ch c Mc v ti l nhng ngi cu php bin chng t gic thot khi trit hc duy tm c v a n vo trong quan nim duy vt v t nhin v v lch s. 2. Php bin chng duy vt a. Khi nim php bin chng duy vt nh ngha khi qut v php bin chng duy vt, ngghen cho rng: Php bin chng l mn khoa hc v nhng qui lut ph bin ca s vn ng v s pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy Cc nh kinh in ca ch ngha Mac-Lnin cn c mt s nh ngha khc v php bin chng duy vt. Khi nhn mnh vai tr ca nguyn l v mi lin h ph bin, ngghen nh ngha: Php bin chng l khoa hc v s lin h ph bin; trong khi nhn mnh vai tr ca nguyn l v s pht trin Lnin khng nh: Trong s nhng thnh qu th thnh qu ch yu l php bin chng, tc l hc thuyt v s pht trin, di hnh thc hon b nht, su sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi, nhn thc ny phn nh vt cht lun lun pht trin khng ngng b. Nhng c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt Xt t gc kt cu ni dung, php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c hai c im c bn sau y: 20
- Php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin l php bin chng c xc lp trn nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. Vi c trng ny, php bin chng duy vt chng nhng c s khc bit cn bn vi php bin chng duy tm c in c, c bit l vi php bin chng ca Hgel m cn c s khc bit v trnh pht trin so vi nhiu t tng bin chng tng c trong lch s trit hc t thi c i - Trong php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin c s thng nht gia ni dung th gii quan v phng php lun, do , n khng dng li s gii thich th gii m cn l cng c nhn thc th gii v ci to th gii. Mi nguyn l, qui lut trong php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin khng ch l s gii thch ng n v tnh bin chng ca th gii m cn l phng php lun khoa hc ca vic nhn thc v ci to th gii. Trn c s khi qut cc mi lin h ph bin v s pht trin, nhng qui lut ph bin ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca tt thy mi s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy, php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin cung cp nhng nguyn tc phng php lun chung nht cho qu trnh nhn thc v ci to th gii, khng ch l nguyn tc phng php lun khch quan m cn l phng php lun ton din, pht trin, lch s - c th, phng php lun phn tch mu thun nhm tm ra ngun gc, ng lc c bn ca cc qu trnh vn ng pht trin,Vi t cch , php bin chng duy vt chnh l cng c v i giai cp cch mng nhn thc v ci to th gii. Vi nhng c trng c bn m php bin chng duy vt gi vai tr l mt ni dung c bit quan trng trong th gii quan v phng php lun trit hc ca ch ngha Mac-Lnin, to nn tnh khoa hc v cch mng ca ch ngha Mac-Lnin, ng thi n cng l th gii quan v phng php lun chung nht ca hot ng sng to trong cc lnh vc nghin cu khoa hc. II. CC NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. Nguyn l v mi lin h ph bin a. Khi nim v mi lin h, mi lin h ph bin Trong php bin chng, khi nim mi lin h dng ch s qui nh, s tc ng v chuyn ha ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt, cc yu t ca mi s vt, hin tng trong th gii; cn khi nim mi lin h ph bin dng ch cc mi lin h tn ti nhiu s vt, hin tng ca th gii, trong , nhng mi lin h ph bin nht l nhng mi lin h tn ti mi s vt, hin tng ca th gii, n thuc i tng nghin cu ca php bin chng, l cc mi lin h gia: cc mt i lp, lng v cht, khng nh v ph nh, ci chung v ci ringNh vy, gia cc s vt, hin tng ca th gii va tn ti nhng mi lin h c th va tn ti nhng mi lin h ph bin nhng phm vi nht nh, nhng ng thi cng tn ti nhng mi lin h ph bin nht, trong , nhng mi lin h c th l s th hin nhng mi lin h ph bin trong nhng iu kin nht nh. Ton b nhng mi lin h c th v ph bin to nn tnh thng nht trong tnh a dng v ngc li, tnh a dng trong tnh thng nht ca cc mi lin h trong gii t nhin, x hi v t duy. b. Tnh cht ca cc mi lin h Tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph l nhng tnh cht c bn ca cc mi lin h. - Tnh khch quan ca cc mi lin h. Theo quan im bin chng duy vt: cc mi lin h ca cc s vt, hin tng ca th gii l c tnh khch quan. Theo quan im , s qui nh ln nhau, tc ng ln nhau v lm chuyn ha ln nhau ca cc s vt, hin tng (hoc trong chnh bn thn chng) l ci vn c ca n, tn ti c lp khng ph thuc vo ch ca con ngi; con ngi ch c th nhn thc v vn dng cc mi lin h trong hot ng thc tin ca mnh. - Tnh ph bin ca cc mi lin h. Theo quan im bin chng th khng c bt c s vt, hin tng hay qu trnh no tn ti tuyt i bit lp vi cc s vt, hin tng hay qu trnh khc; ng thi cng khng c bt c 21
s vt, hin tng no khng phi l mt cu trc h thng, bao gm nhng yu t cu thnh vi nhng mi lin h bn trong ca n, tc l bt c mt tn ti no cng l mt h thng, hn na l h thng m, tn ti trong mi lin h vi h thng khc, tng tc v lm bin i ln nhau. - Tnh a dng, phong ph ca mi lin h. Quan im bin chng ca ch ngha Mac-Lnin khng ch khng nh tnh khch quan, tnh ph bin ca cc mi lin h m cn nhn mnh tnh phong ph, a dng ca cc mi lin h. Tnh a dng, phong ph ca cc mi lin h c th hin ch: cc s vt, hin tng hay qu trnh khc nhau u c nhng mi lin h c th khc nhau, gi vai tr, v tr khc nhau i vi s tn ti v pht trin ca n; mt khc, cng mt mi lin h nht nh ca s vt nhng trong nhng iu kin c th khc nhau, nhng giai on khc nhau trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt th cng c nhng tnh cht v vai tr khc nhau. Nh vy, khng th ng nht tnh cht v v tr, vai tr c th ca cc mi lin h khc nhau i vi nhng s vt nht nh, trong nhng iu kin xc nh. l mi lin h bn trong v bn ngoi, mi lin h bn cht v hin tng, lin h ch yu v th yu Quan im v tnh phong ph a dng ca cc mi lin h cn bao hm quan nim v s th hin phong ph, a dng ca cc mi lin h ph bin cc mi lin h c th trong mi s vt, mi hin tng, mi qu trnh c th, trong nhng iu kin khng gian v thi gian c th. c. ngha phng php lun - T tnh khch quan v ph bin ca cc mi lin h cho thy trong hot ng nhn thc v thc tin cn phi c quan im ton din. Quan im ton din i hi trong nhn thc v x l cc tnh hung thc tin cn xem xt s vt trong mi lin h bin chng qua li gia cc b phn, gia cc yu t, gia cc mt ca chnh s vt v trong s tc ng qua li gia s vt vi cc s vt khc. Ch trn c s mi c th nhn thc ng v s vt v x l c hiu qu cc vn ca i sng thc tin. nh vy, quan im ton din i lp vi quan im phin din, siu hnh trong nhn thc v thc tin. Lnin cho rng: Mun thc s hiu c s vt, cn phi nhn bao qut v nghin cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h giao tip ca s vt - T tnh cht a dng, phong ph ca cc mi lin h cho thy trong hot ng nhn thc v thc tin khi thc hin quan im ton din th ng thi cng cn phi kt hp vi quan im lch s - c th. Quan im lch s - c th yu cu trong vic nhn thc v x l cc tnh hung trong hot ng thc tin cn phi xt n nhng tnh cht c th ca i tng nhn thc v tnh hung phi gii quyt khc nhau trong thc tin; phi xc nh r v tr, vai tr khc nhau ca mi mi lin h c th trong nhng iu kin c th t c c nhng gii php ng n v c hiu qu trong vic x l cc vn thc tin. Nh vy, trong nhn thc v thc tin khng nhng cn phi trnh v lhc phc quan im phin din siu hnh m cn phi trnh v khc phc quan im chit trung, ngy bin. 2. Nguyn l v s pht trin a. Khi nim pht trin Trong lch s trit hc, quan im siu hnh xem s pht trin ch l s tng gim thun ty v lng, khng c s thay i v cht ca s vt; ng thi, n cng xem s pht trin l qu trnh tin ln lin tc, khng tri qua nhng bc quanh co phc tp. i lp vi quan im siu hnh, trong php bin chng khi nim pht trin dng ch qu trnh vn ng theo khuynh hng i t thp n cao, t km hon thin n hon thin hn. Nh vy, khi nim pht trin khng ng nht vi khi nim vn ng ni chung; khng phi l s bin i tng ln hay gim i n thun v lng hay s bin i tun hon lp i lp li cht c m l s bin i v cht theo hng hon thin ca s vt.
22
Pht trin cng l qu trnh pht sinh v gii quyt mu thun khch quan vn c ca s vt; l qu trnh thng nht gia ph nh nhng nhn t tiu cc v k tha, nng cao nhn t tch cc t s vt c trong hnh thi mi ca s vt. b.Tnh cht ca s pht trin Cc qu trnh pht trin u c tnh khch quan, tnh ph bin v tnh a dng, phong ph. - Tnh khch quan ca s pht trin biu hin trong ngun gc ca s vn ng v pht trin. l qu trnh bt ngun t bn thn s vt, hin tng; l qu trnh gii quyt mu thun trong s vt, hin tng . V vy, pht trin l thuc tnh tt yu, khch quan, khng ph thuc vo thc con ngi. - Tnh ph bin ca s pht trin c th hin cc qu trnh pht trin din ra trong mi lnh vc t nhin, x hi v t duy; trong tt c moi s vt, hin tng v trong mi qu trnh, mi giai on ca s vt, hin tng ; trong mi qu trnh bin i bao hm kh nng dn n s ra i ca ci mi, ph hp vi qui lut khch quan. - Tnh a dng, phong ph ca s pht trin c th hin ch: pht trin l khuynh hng chung ca mi s vt, hin tng, song mi s vt, mi hin tng, mi lnh vc hin thc li c qu trnh pht trin khng hon ton ging nhau. Tn ti nhng khng gian v thi gian khc nhau s vt s pht trin khc nhau. ng thi trong qu trnh pht trin ca mnh, s vt cn chu nhiu s tc ng ca cc s vt, hin tng hay qu trnh khc, ca rt nhiu yu t v iu kin lch s, c th. S tc ng c th lm thay i chiu hng pht trin ca s vt, thm ch c th lm cho s vt tht li tm thi, c th dn ti s pht trin v mt ny v thoi ha mt khc u l nhng biu hin ca tnh phong ph, a dng ca cc qu trnh pht trin. c. ngha phng php lun Nguyn l v s pht trin l c s l lun khoa hc nh hng vic nhn thc th gii v ci to th gii. Theo nguyn l ny, trong mi nhn thc v thc tin cn phi c quan im pht trin. Theo Lnin: Logic bin chng i hi phi xt s vt trong s pht trin, trong s t vn ngtrong s bin i ca n Quan im pht trin i hi phi khc phc t tng bo th, tr tr, nh kin, i lp vi s pht trin. Quan im pht trin lun t s vt, hin tng theo khuynh hng i ln. Pht trin l mt qu trnh bin chng, bao hm tnh thun nghch, y mu thun, v vy i hi chng ta phi nhn thc c tnh quanh co, phc tp ca s vt, hin tng trong qu trnh pht trin. Xem xt s vt, hin tng trong qu trnh pht trin cn phi t qu trnh trong nhiu giai on khc nhau, trong mi quan h bin chng gia qu kh, hin ti v tng lai trn c s khuynh hng pht trin i ln. ng thi, phi pht huy vai tr nhn t ch quan ca con ngui thc y qu trnh pht trin ca s vt, hin tng theo ng qui lut. Nh vy, vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng duy vt ca ch ngha Mac-Lnin gi mt vai tr c bit quan trng trong nhn thc v thc tin. Khng nh vai tr ca php bin chng duy vt, ngghen vit: Php bin chng l phng php m iu cn bn l n xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca chng trong t tng trong mi lin h qua li ln nhau ca chng, trong s rng buc, s vn ng, s pht sinh v s tiu vong ca chng. Lnin cng cho rng: Php bin chng i hi ngi ta phi ch n tt c cc mt ca nhng mi quan h trong s pht trin c th ca nhng mi quan h , ch khng phi ly mt mu ch ny, mt mu ch kia III. CC CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT Phm tr l nhng khi nim rng nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h chung, c bn nht ca cc s vt v hin tng thuc mt lnh vc nht nh. Mi b mn khoa hc u c h thng phm tr ring ca mnh phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin thuc phm vi khoa hc nghin cu. th d, trong ton c phm tr s, hnh, im, mt phng, trong vt l hc c cc phm tr 23
khi lng, vn tc, gia tc, trong kinh t hc c phm tr hng ha, gi tr, tin t Cc phm tr trn y, ch phn nh nhng mi lin h chung trn mt lnh vc hin thc nht nh thuc phm vi nghin cu ca cc mn khoa hc chuyn ngnh. Khc vi iu , cc phm tr ca php bin chng duy vt nh vt cht, thc, vn ngl nhng khi nim chung nht phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin nht khng phi ch ca mt lnh vc nht nh no y ca hin thc, m ca ton b th gii hin thc, bao gm c t nhin, x hi v t duy. Mi s vt, hin tng u c nguyn nhn xut hin, u c qu trnh vn ng, bin i, u c mu thun, c ni dung v hnh thc,..ngha l u c nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c phn nh trong cc phm tr ca php bin chng duy vt. Do vy, gia phm tr ca cc khoa hc c th v phm tr ca php bin chng c mi quan h bin chng vi nhau; l mi quan h gia ci ring v ci chung. Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng khi qut nhng mi lin h ph bin nht bao qut cc lnh vc t nhin, x hi, v t duy vo cc cp phm tr c bn, l cc cp phm tr ci chung v ci ring, nguyn nhn v kt qu, 1. Ci ring-ci chung a. Phm tr - Ci ring: Phm tr dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh nht nh. - Ci chung: Phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng yu t, nhng quan h,tn ti ph bin nhiu s vt, hin tng. - Ci n nht: Phm tr dng ch nhng c tnh, nhng tnh cht,ch tn ti mt s vt, mt hin tng no m khng lp li cc s vt, hin tng khc. b. Quan h bin chng gia ci ring v ci chung Ci ring v ci chung u tn ti khch quan, v n l biu hin tnh hin thc tt yu, c lp vi thc con ngi. Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring m biu hin s tn ti ca mnh; ci chung khng tn ti bit lp, tch ri ci ring m n phi tn ti trong tng ci ring c th, xc nh. Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung; khng c ci ring tn ti c lp tuyt i tch ri ci chung, m tt yu n phi tn ti trong mi lin h vi ci chung. Ci ring l ci ton b, phong ph, a dng hn ci chung; cn ci chung l ci b phn nhng su sc, bn cht hn ci ring. Bi v, ci ring l tng hp ca ci chung v ci n nht; cn ci chung biu hin tnh ph bin, tnh qui lut ca nhiu ci ring. Ci chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin xc nh. Mi quan h gia ci ring v ci chung c Lnn khi qut: Nh vy, cc mt i lp l ng nht. Ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring. Bt c ci ring (no cng) l ci chung.Bt c ci chung no cng l (mt b phn, mt kha cnh hay mt bn cht) ca ci ring. Bt c ci chung no cng ch bao qut mt cch i khi tt c mi vt ring l. Bt c ci ring no cng khng gia nhp y vo ci chung. bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ha m lin h vi nhng ci ring thuc loi khc (s vt, hin tng, qu trnh) c. ngha phng php lun Cn phi nhn thc ci chung vn dng vo ci ring c th trong cc hot ng ca con ngi; khng nhn thc ci chung th trong thc tin gii quyt mi ci ring, mi trng hp c th s vp phi nhng sai lm, mt phng hng. Mun nm c ci chung th cn phi xut pht t nhng ci ring bi ci chung khng tn ti tru tng ngoi nhng ci ring. Mt khc, cn phi c c bit ha ci chung trong mi hon cnh, iu kin c th; khc phc bnh gio iu, siu hnh, my mc, hoc cc b, a phng trong vn dng mi ci chung gii quyt mi trng hp c th.
24
Trong hot ng nhn thc v thc tin, cng cn phi bit tn dng cc iu kin cho s chuyn ha gia ci n nht v ci chung theo nhng mc ch nht nh, bi v gia ci chung v ci n nht c th chuyn ha cho nhau trong nhng iu kin c th. 2. Nguyn nhn - kt qu a. Khi nim - Nguyn nhn: Phm tr dng ch s tc ng ln nhau gia cc mt trong mt s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau th gy nn mt bin i nht nh. - Kt qu: Phm tr dng ch nhng bin i xut hin do s tc ng gia cc mt, cc yu t trong mt s vt, hin tng, hoc gia cc s vt, hin tng to nn. Nguyn nhn khc vi nguyn c v iu kin. Nguyn c l ci khng c mi lin h bn cht vi kt qu. iu kin l nhng yu t bn ngoi tc ng ti hnh thnh kt qu. b. Quan h bin chng gia nguyn nhn v kt qu Nguyn nhn sinh ra kt qu, cho nn nguyn nhn bao gi cng c trc kt qu, cn kt qu bao gi cng xut hin sau nguyn nhn. Tuy nhin, ch c mi quan h tt yu v mt thi gian mi l quan h nhn qu. Tnh phc tp ca mi quan h nhn qu. Mt nguyn nhn c th sinh ra mt hay nhiu kt qu, v mt kt qu c th do mt hoc nhiu nguyn nhn to nn. Nu cc nguyn nhn tc ng cng chiu th xu hng hnh thnh kt qu nhanh hn, cn nu tc ng ngc chiu th s hn ch hoc trit tiu s hnh thnh kt qu. Phn loi nguyn nhn: do tnh cht v vai tr ca nguyn nhn i vi s hnh thnh kt qu, nn c nhiu loi nguyn nhn. V tr mi quan h nhn qu c tnh tng i. Cho nn, trong mi quan h ny th n ng vai tr l nguyn nhn, trong mi quan h khc li l kt qu. Trong s vn ng ca th gii vt cht khng c nguyn nhn u tin v kt qu cui cng. ngghen vit: Chng ta cng thy rng nguyn nhn v kt qu l nhng khi nim ch c ngha nguyn nhn v kt qu khi c p dng vo mt trng hp ring bit nht nh; nhng mt khi chng ta nghin cu trng hp ring bit y trong mi lin h chung ca n vi ton b th gii th nhng khi nim y li gn vi nhau v xon xut vi nhau trong mt khi nim v s tc ng qua li ln nhau mt cch ph bin, trong nguyn nhn v kt qu lun lun thay i v tr cho nhau; ci y hoc trong lc ny l nguyn nhn th ch khc hoc lc khc li l kt qu v ngc li. c. ngha phng php lun V mi lin h nhn qu c tnh khch quan nn cn phi tm nguyn nhn ca cc s vt, hin tng dn n kt qu trong th gii hin thc khch quan ch khng phi ngoi th gii . V mi lin h nhn qu rt phc tp, a dng nn phi phn bit chnh xc cc loi nguyn nhn c phng php gii quyt ng n, ph hp vi mi trng hp c th trong nhn thc v thc tin. V mt nguyn nhn c th dn n nhiu kt qu v ngc li mt kt qu c th c nhiu nguyn nhn nn trong nhn thc v thc tin cn phi c cch nhn ton din v lch s c th trong phn tch, gii quyt v ng dng quan h nhn - qu. 3. Tt yu - ngu nhin a. Khi nim: - Tt yu: Phm tr dng ch ci do nhng nguyn nhn c bn, bn trong ca s vt, hin tng quyt nh v trong nhng iu kin nht nh, n phi xy ra nh th, ch khng th khc. - Ngu nhin: Phm tr dng ch ci do cc nguyn nhn bn ngoi quyt nh, cho nn, n c th xut hin hoc khng xut hin, c th xut hin nh th ny hoc nh th khc. Nh vy, c tt yu v ngu nhin u c nguyn nhn. Nguyn nhn c bn, bn trong gn vi tt yu, cn nguyn nhn bn ngoi gn vi ngu nhin.
25
b. Quan h bin chng gia tt yu v ngu nhin Tt yu v ngu nhin u tn ti khch quan v u c vai tr nht nh i vi s pht trin ca s vt v hin tng, trong , tt yu ng vai tr quyt nh. Tt yu v ngu nhin l hai mt va thng nht, va i lp. V vy, khng c ci tt yu thun ty v ngu nhin thun ty. Ci tt yu bao gi cng vch ng i cho mnh thng qua v s ci ngu nhin; cn ngu nhin l hnh thc biu hin ca tt yu, l ci b sung cho tt yu. ngghen cho rng: ci m ngi ta qu quyt cho l tt yu li hon ton do nhng ngu nhin thun ty cu thnh, v ci c coi l ngu nhin, li l hnh thc, di n np ci tt yu Ranh gii gia ci tt yu v ngu nhin c tnh cht tng i. Trong nhng iu kin nht nh, chng chuyn ha ln nhau, tt nhin tr thnh ngu nhin v ngu nhin tr thnh tt nhin c. ngha phng php lun Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn phi cn c vo ci tt nhin ch khng phi cn c vo ci ngu nhin. Tuy nhin khng c b qua ci ngu nhin, khng tch ri ci tt nhin khi ci ngu nhin. Cn xut pht t ci ngu nhin t n ci tt nhin, v khi da vo ci tt nhin phi ch n ci ngu nhin. Tt yu v ngu nhin c th chuyn ha cho nhau. V vy, cn to ra nhng iu kin nht nh cn tr hoc thc y s chuyn ha ca chng theo mc ch nht nh. 4. ni dung hnh thc a. Khi nim: - Ni dung: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh to nn s vt, hin tng. - Hnh thc: Phm tr dng ch phng thc tn ti v pht trin ca s vt, hin tng , l h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca n. b. Quan h bin chng gia ni dung v hnh thc Ni dung v hnh thc gn b cht ch, thng nht bin chng vi nhau, v vy khng c mt hnh thc no khng cha dng ni dung, ng thi khng c ni dung no li khng tn ti trong mt hnh thc nht nh. Cng mt ni dung c th biu hin trong nhiu hnh thc, v cng mt hnh thc c th cha ng nhiu ni dung. Mi quan h gia ni dung v hnh thc l mi quan h bin chng, trong ni dung quyt nh hnh thc v hnh thc tc ng tr li ni dung. Khuynh hng ch o ca ni dung l khuynh hng bin i cn hnh thc l mt tng i n nh trong mi s vt, hin tng. Ni dung thay i bt buc hnh thc phi thay i theo cho ph hp. Tuy nhin, khng phi bt c lc no cng c s ph hp tuyt i gia ni dung v hnh thc. Ni dung quyt nh hnh thc nhng hnh thc c tnh c lp tng i v tc ng tr li ni dung. Hnh thc ph hp vi ni dung th s thc y ni dung pht trin. Nu hnh thc khng ph hp th s km hm s pht trin ca ni dung. c. ngha phng php lun Ni dung v hnh thc lun lun thng nht hu c vi nhau. V vy, trong hot ng nhn thc v thc tin, khng c tch ri gia ni dung v hnh thc, hoc tuyt i ha mt trong hai mt . Ni dung quyt nh hnh thc nn khi xem xt s vt, hin tng th trc ht phi cn c vo ni dung. Mun thay i s vt, hin tng th trc ht phi thay i ni dung ca n. Trong thc tin cn pht huy tc ng tch cc ca hnh thc i vi ni dung; mt khc cng cn phi thc hin nhng thay i i vi nhng hnh thc khng cn ph hp vi ni dung, cn tr s pht trin ca ni dung. 5. Bn cht - hin tng a. Khi nim:
26
- Bn cht: Phm tr dng ch s tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin, tng i n nh bn trong, qui nh s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng . - Hin tng: Phm tr dng ch s biu hin ca nhng mt, nhng mi lin h trong nhng iu kin xc nh. b. Quan h bin chng gia bn cht v hin tng Bn cht v hin tng u tn ti khch quan, l hai mt va thng nht, va i lp vi nhau. S thng nht gia bn cht v hin tng: bn cht bao gi cng bc l ra qua hin tng, cn hin tng bao gi cng l s biu hin ca mt bn cht nht nh. Khng c bn cht tn ti thun ty tch ri hin tng, cng nh khng c hin tng li khng biu hin ca mt bn cht no . Khi bn cht thay i th hin tng cng thay i theo. Khi bn cht mt i th hin tng cng mt theo. V vy, Lnin vit: Bn cht hin ra, cn hin tng c tnh bn cht. S i lp gia bn cht v hin tng: S i lp ca mu thun bin chng th hin: bn cht l ci chung, ci tt yu, cn hin tng l ci ring bit phong ph v a dng. Bn cht l ci bn trong, hin tng l ci bn ngoi. Bn cht l ci tng i n nh, cn hin tng l ci thng xuyn bin i. c. ngha phng php lun Mun nhn thc ng s vt, hin tng th khng dng li hin tng bn ngoi m phi i vo bn cht. Phi thng qua nhiu hin tng khc nhau mi nhn thc ng bn cht. Lnin vit: t tng ca ngi ta i su mt cch v hn, t hin tng n bn cht, t bn cht cp mtn bn cht cp hai Mt khc, bn cht phn nh tnh tt yu, tnh qui lut nn trong nhn thc v thc tin cn phi cn c vo bn cht ch khng cn c vo hin tng th mi c th nh gi mt cch y , chnh xc v s vt, hin tng . 6. Kh nng - hin thc a. Khi nim: - Hin thc: Phm tr dng ch nhng g hin c, hin ang tn ti thc s. - Kh nng: Phm tr dng ch nhng g cha c, nhng s c, s ti khi c cc iu kin tng ng. b. quan h bin chng gia kh nng v hin thc Kh nng v hin thc tn ti trong mi lin h thng nht, khng tch ri, lun lun chuyn ha ln nhau. Qu trnh biu hin: kh nng chuyn ha thnh hin thc, v hin thc li cha ng nhng kh nng mi; kh nng mi, trong nhng iu kin nht nh, li chuyn ha thnh hin thc. Trong nhng iu kin nht nh, cng mt s vt, hin tng c th tn ti mt hoc nhiu kh nng: kh nng thc t, kh nng tt nhin, kh nng ngu nhin, kh nng gn, kh nng xa Trong i sng x hi, kh nng chuyn ha thnh hin thc phi c iu kin khch quan v nhn t ch quan. Nhn t ch quan l tnh tch cc x hi ca thc ch th con ngi chuyn ha kh nng thnh hin thc. iu kin khch quan l s tng hp cc mi quan h v hon cnh, khng gian, thi gian to nn s chuyn ha y. c. ngha phng php lun Trong hot ng nhn thc v thc tin, cn phi da vo hin thc xc lp nhn thc v hot ng. Lnin cho rng: Ch ngha Mc cn c vo nhng s tht ch khng phi da vo nhng kh nng ngi Macxit ch c th s dng, lm cn c cho chnh sch ca mnh, nhng s tht c chng minh r rt v khng th chi ci c. Tuy nhin, trong nhn thc v thc tin cng cn phi nhn thc ton din cc kh nng t trong hin thc c c phng php hot ng thc tin ph hp vi s pht trin trong 27
nhng hon cnh nht nh. Tch cc pht huy nhn t ch quan trong vic nhn thc v thc tin bin kh nng thnh hin thc theo mc ch nht nh. IV. CC QUI LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT Qui lut l nhng mi lin h khch quan, bn cht, tt nhin, ph bin v lp li gia cc mt, cc yu t, cc thuc tnh bn trong mi mt s vt, hay gia cc s vt, hin tng vi nhau. Trong th gii tn ti nhiu loi qui lut; chng khc nhau v mc ph bin, v phm vi bao qut, v tnh cht, v vai tr ca chng i vi qu trnh vn ng v pht trin ca s vt trong gii t nhin, x hi v t duy. Do vy, vic phn loi qui lut l cn thit nhn thc v vn dng c hiu qu cc qui lut vo hot ng thc tin ca con ngi. Nu cn c vo mc ca tnh ph bin phn loi th cc qui lut c chia thnh: nhng qui lut ring, nhng qui lut chung v nhng qui lut ph bin. Nhng qui lut ring l nhng qui lut ch tc ng trong mt phm vi nht nh ca cc s vt, hin tng cng loi. Th d: Nhng qui lut vn ng c gii, vn ng ha hc, vn ng sinh hc,Nhng qui lut chung l nhng qui lut tc ng trong phm vi rng hn qui lut ring, tc ng trong nhiu loi s vt, hin tng khc nhau. Chng hn: qui lut bo ton khi lng, bo ton nng lngNhng qui lut ph bin l nhng qui lut tc ng trong tt c cc lnh vc: t t nhin, x hi cho n t duy. Php bin chng duy vt nghin cu nhng qui lut . Nu cn c vo lnh vc tc ng phn loi th cc qui lut c chia thnh ba nhm ln: nhng qui lut t nhin, nhng qui lut x hi v nhng qui lut ca t duy. Nhng qui lut ca t nhin l qui lut ny sinh v tc ng trong gii t nhin, k c c th con ngi, khng phi thng qua hot ng c thc ca con ngi. Nhng qui lut x hi l qui lut hot ng ca chnh con ngi trong cc quan h x hi; nhng qui lut khng th ny sinh v tc ng ngoi hot ng c thc ca con ngi nhng nhng qui lut x hi vn mang tnh khch quan. Nhng qui lut t duy l nhng qui lut thuc mi lin h ni ti ca nhng khi nim, phm tr, phn on, suy lun v ca qu trnh pht trin nhn thc l tnh con ngi. Vi t cch l khoa hc v mi lin h ph bin v s pht trin, php bin chng duy vt nghin cu nhng qui lut chung nht, tc ng trong ton b cc lnh vc t nhin, x hi v t duy con ngi, l: qui lut lng - cht, qui lut mu thun, qui lut ph nh ca ph nh. 1. Qui lut chuyn ha t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li Qui lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht v ngc li l qui lut c bn, ph bin v phng thc chung ca cc qu trnh vn ng, pht trin trong t nhin, x hi v t duy. Theo qui lut ny, phng thc chung ca cc qu trnh vn ng, pht trin l: nhng s thay i v cht ca s vt c c s tt yu t nhng s thay i v lng ca s vt v ngc li, nhng s thay i v cht ca s vt li to ra nhng bin i mi v lng ca s vt trn cc phng din khc nhau, l mi lin h tt yu, khch quan, ph bin, lp li lp i trong mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, thuc mi lnh vc t nhin, x hi v t duy. a. Khi nim cht, lng Trong php bin chng, khi nim cht dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca s vt, hin tng; l s thng nht hu c cc thuc tnh cu thnh n, phn bit n vi ci khc. Nh vy, to thnh cht ca s vt chnh l cc thuc tnh khch quan vn c ca s vt, nhng khi nim cht khng ng nht vi khi nim thuc tnh. Mi s vt, hin tng u c nhng thuc tnh c bn v khng c bn. Ch nhng thuc tnh c bn mi hp thnh cht ca s vt, hin tng. Khi nhng thuc tnh c bn thay i th cht ca n thay i. Vic phn bit thuc tnh c bn v khng c bn ca s vt phi ty theo quan h c th ca s phn tch; cng mt thuc tnh, trong quan h ny l c bn th trong quan h khc c th l khng c bn.
28
Mt khc, cht ca s vt, hin tng khng nhng c xc nh bi cht ca cc yu t cu thnh m cn bi cu trc v phng thc lin kt gia chng, thng qua cc mi lin h c th. V vy, vic phn bit thuc tnh c bn v khng c bn, cht v thuc tnh cng ch c ngha tng i. Mi s vt, hin tng khng ch c mt cht, m c nhiu cht, ty thuc vo cc mi quan h c th ca n vi nhng ci khc. Cht khng tn ti thun ty tch ri s vt, biu hin tnh n nh tng i ca n. Khc vi khi nim cht, khi nim lng dng ch tnh qui nh khch quan vn c ca s vt v cc phng din: s lng cc yu t cu thnh, qui m ca s tn ti, tc , nhp iu ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt. Vi khi nim ny cho thy: mt s vt c th tn ti nhiu loi lng khc nhau, c xc nh bng cc phng thc khc nhau ph hp vi tng loi lng ca c th ca s vt. Nh vy, cht v lng l hai phng din khc nhau ca cng mt s vt, hin tng hay mt qu trnh no trong t nhin, x hi hay t duy. Hai phng din u tn ti khch quan. Tuy nhin, s phn bit gia cht v lng trong qu trnh nhn thc v s vt ch c ngha tng i; c ci trong mi quan h ny ng vai tr l cht nhng trong mi quan h khc li l lng. b. Quan h bin chng gia cht v lng Bt k s vt, hin tng no cng l mt th thng nht gia hai mt cht v lng. Hai mt khng tch ri nhau m tc ng ln nhau mt cch bin chng. S thay i v lng tt yu s dn ti s chuyn ha v cht ca s vt, hin tng. Tuy nhin, khng phi s thay i v lng bt k no cng dn n s thay i v cht. mt gii hn nht nh, s thay i v lng cha dn ti s thay i v cht. Gii hn m s thay i v lng cha lm cht thay i c gi l Khi nim ch tnh qui nh, mi lin h thng nht gia cht v lng, l khong gii hn m trong s thay i v lng cha lm thay i cn bn cht ca s vt, hin tng. V vy, trong gii hn ca , s vt, hin tng vn l n, ch cha chuyn ha thnh s vt v hin tng khc. S vn ng, bin i ca s vt, hin tng thng bt u t s thay i v lng. Khi lng thay i n mt gii hn nht nh th s dn n s thay i v cht. Gii hn chnh l im nt. S thay i v lng khi t ti im nt, vi nhng iu kin xc nh tt yu s dn n s ra i ca cht mi. y chnh l bc nhy trong qu trnh vn ng, pht trin ca s vt. Bc nhy l s chuyn ha tt yu trong qu trnh pht trin ca s vt, hin tng. S thay i v cht din ra di nhiu hnh thc bc nhy khc nhau, c quyt nh bi mu thun, tnh cht v iu kin ca mi s vt. l cc bc nhy: ln v nh, cc b v ton b, t pht v t gic Bc nhy l s kt thc mt giai on vn ng, pht trin ng thi cng l im khi u cho mt giai on mi, l s gin on trong qu trnh vn ng, pht trin lin tc ca s vt. Trong th gii, lun lun din ra qu trnh bin i tun t v lng dn n s nhy vt v cht, to ra mt ng nt lin tc, th hin cch thc vn ng v pht trin ca s vt t thp n cao. ngghen khi qut tnh tt yu ny: Nhng thay i n thun v lng, n mt mc nht nh, s chuyn ha thnh nhng s khc nhau v cht Khi cht mi ra i, s tc ng tr li lng mi. cht mi tc ng ti lng mi lm thay i kt cu, qui m. Trnh , nhp ca s vn ng v pht trin ca s vt. Tm li, bt k s vt, hin tng no cng c s thng nht bin chng gia hai mt cht v lng. S thay i dn dn v lng ti im nt s dn n s thay i v cht thng qua bc nhy. Cht mi ra i s tc ng tr li s thay i ca lng mi. Qu trnh lin tc din ra, to thnh phng thc ph bin ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy.
29
c. ngha phng php lun - V bt k s vt no cng c phng din cht v lng tn ti trong tnh qui nh ln nhau, tc ng v lm chuyn ha ln nhau, cho nn trong nhn thc v thc tin cn phi coi trng c hai loi ch tiu v phng din cht v lng ca s vt, to nn s nhn thc ton din v s vt. - V nhng thay i v lng ca s vt c kh nng trong nhng iu kin nht nh s chuyn ha thnh nhng thay i v cht v ngc li, cho nn trong hot ng nhn thc v thc tin, ty theo mc ch c th, cn tng bc tch ly v lng c th lm thay i v cht ca s vt; ng thi, c th pht huy tc ng ca cht mi theo hng lm thay i v lng ca s vt. - V s thay i v lng ch c th dn ti nhng bin i v cht ca s vt vi iu kin lng phi c tch ly ti gii hn im nt, cho nn trong cng tc thc tin cn phi khc phc t tng nn nng t khuynh; mt khc, theo tnh tt yu qui lut th khi lng c tch ly n gii hn im nt s tt yu c kh nng din ra bc nhy v cht ca s vt, do , cng cn phi khc phc t tng bo th hu khuynh trong cng tc thc tin. T khuynh chnh l hnh ng bt chp qui lut, ch quan, duy ch, khng tch ly v lng m ch ch trng thc hin nhng bc nhy lin tc v cht; hu khuynh l s biu hin t tng bo th, tr tr, khng dm thc hin bc nhy d lng tch ly ti im nt v quan nim pht trin ch n thun l s tin ha v lng. - Hnh thc bc nhy ca s vt l ht sc a dng, phong ph, do vy trong nhn thc v thc tin cn phi c s vn dng linh hot cc hnh thc ca bc nhy cho ph hp vi tng iu kin, tng lnh vc c th. c bit, trong i sng x hi, qu trnh pht trin khng ch ph thuc vo iu kin khch quan, m cn ph thuc vo nhn t ch quan ca con ngi. Do , cn phi nng cao tnh tch cc ch ng ca ch th thc y qu trnh chuyn ha t lng n cht mt cch c hiu qu nht. 2. Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp Qui lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp l qui lut v tr ht nhn ca php bin chng duy vt. Theo Lnin: c th nh ngha vn tt php bin chng l hc thuyt v s thng nht ca cc mt i lp. Nh th, l nm c ht nhn ca php bin chng, nhng iu i hi phi c nhng s gii thch v mt s pht trin thm. Qui lut thng nht v u tranh gia cc mt i lp l qui lut v ngun gc, ng lc c bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng v pht trin. Theo qui lut ny, ngun gc v ng lc c bn, ph bin ca mi qu trnh vn ng, pht trin ca s vt chnh l xut pht t mu thun khch quan, vn c ca n. a. Khi nim mu thun v cc tnh cht chung ca mu thun - Khi nim mu thun Trong php bin chng duy vt, mu thun l khi nim dng ch mi lin h thng nht v u tranh, chuyn ha gia cc mt i lp ca mi s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau. y l quan nim bin chng v mu thun, khc cn bn vi quan nim siu hnh v mu thun. Theo quan nim siu hnh: mu thun l ci i lp phn logic, khng c s thng nht, khng c s chuyn ha bin chng gia cc mt i lp. Nhn t to thnh mu thun bin chng l mt i lp. Khi nim mt i lp dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng khuynh hng vn ng tri ngc nhau nhng l iu kin, tin tn ti ca nhau. Th d, in tch m v in tch dng trong mt nguyn t, ng ha v d ha ca mt c th sng, sn xut v tiu dng trong hot ng kinh t ca x hi - Cc tnh cht chung ca mu thun Mu thun c tnh khch quan v tnh ph bin; Theo ngghen: Nu bn thn s di ng mt cch my mc n gin cha ng mu thun, th tt nhin nhng hnh thc vn ng cao hn ca vt cht v c bit l s sng hu c v s pht trin ca s sng h c li cng phi cha ng mu thunS sng trc ht chnh l ch mt sinh vt trong mi lc 30
va l n nhng va l mt ci khc. Nh vy, s sng cng l mt mu thun tn ti trong bn thn cc s vt v qu trnh, mt mu thun thng xuyn ny sinh v t gii quyt, v khi mu thun chm dt th s sng cng khng cn na v ci cht xy n. Cng nh chng ta thy rng trong lnh vc t duy, chng ta khng th thot khi mu thun; chng hn nh mu thun gia nng lc nhn thc v tn bn trong ca con ngi vi s tn ti thc t ca nng lc y trong nhng con ngi b hn ch bi hon cnh bn ngoi, v b hn ch, trong nhng nng lc nhn thc, mu thun ny c gii quyt trong s tip ni ca cc th h, s tip ni t ra i vi chng ta trn thc tin, cng l v tn, v c gii quyt trong s vn ng i ln v tn Mu thun khng nhng c tnh khch quan, tnh ph bin m cn c tnh a dng, phong ph. Tnh a dng mu thun biu hin ch: mi s vt, hin tng, qu trnh u c th bao hm nhiu loi mu thun khc nhau, biu hin khc nhau trong nhng iu kin lch s c th khc nhau; chng gi v tr, vai tr khc nhau i vi s tn ti, vn ng v pht trin ca s vt. l: mu thun bn trong v bn ngoi, mu thun c bn v khng c bnTrong cc lnh vc khc nhau cng tn ti nhng mu thun vi nhng tnh cht khc nhau to nn tnh a dng, phong ph trong s biu hin ca mu thun. b. Qu trnh vn ng ca mu thun Trong mi mu thun, cc mt i lp va thng nht vi nhau, va u tranh vi nhau. Khi nim thng nht ca cc mt i lp dng ch s lin h , rng buc, khng tch ri nhau, qui nh ln nhau ca cc mt i lp, mt ny ly mt kia lm tin tn ti. S thng nht ca cc mt i lp cng bao hm s ng nht ca n. Lnin vit: S ng nht ca cc mt i lp(s thng nht ca chng, ni nh vy c l ng hn, tuy y s phn bit gia cc t ng nht v thng nht khng quan trng lm. theo mt ngha no y, c hai u ng). Khi nim u tranh ca cc mt i lp dng ch khuynh hng tc ng qua li, bi tr, ph nh nhau ca cc mt i lp. Hnh thc u tranh ca cc mt i lp rt phong ph, a dng, ty thuc vo tnh cht, mi quan h v iu kin c th ca s vt, hin tng. Qu trnh thng nht v u tranh ca cc mt i lp tt yu dn n s chuyn ha gia chng. S chuyn ha gia cc mt i lp din ra ht sc phong ph, a dng, ty thuc vo tnh cht ca cc mt i lp cng nh ty thuc vo nhng iu kin lch s, c th. Trong s thng nht v u tranh ca cc mt i lp, s u tranh l tuyt i cn thng nht l tng i, c iu kin, tm thi; trong s thng nht c s u tranh, u tranh trong tnh thng nht ca chng. Theo Lnin: S thng nht (ph hp, ng nht, tc dng ngang nhau) ca cc mt i lp l c iu kin, tm thi, thong qua, tng i. S u tranh ca cc mt i lp, bi tr ln nhau l tuyt i, cng nh s pht trin, s vn ng l tuyt i. S tc ng qua li dn n chuyn ha gia cc mt i lp l mt qu trnh. Lc mi xut hin, mu thun th hin s khc bit v pht trin thnh hai mt i lp. Khi hai mt i lp ca mu thun xung t gay gt vi nhau v khi iu kin chn mui th chng s chuyn ha ln nhau, mu thun c gii quyt. Mu thun c mt i, mu thun mi c hnh thnh, v qu trnh tc ng, chuyn ha gia hai mt i lp li tip din, lm cho s vt, hin tng lun lun vn ng v pht trin. Bi vy, s lin h, tc ng v chuyn ha gia cc mt i lp l ngun gc, ng lc ca s vn ng v pht trin trong th gii. Lnin khng nh rng: S pht trin l mt cuc u tranh gia cc mt i lp d. ngha phng php lun - V mu thun c tnh khch quan, tnh ph bin v l ngun gc, ng lc ca s vn ng, pht trin, do vy trong nhn thc v thc tin cn phi tn trng mu thun, pht hin mu thun, phn tch y cc mt i lp, nm c bn cht, ngun gc, khuynh hng ca s vn ng v pht trin. Lnin cho rng: S phn i ca ci thng nht v s nhn thc cc b phn mu thun ca n l thc chtca php bin chng - V mu thun c tnh a dng, phong ph, do vy trong vic nhn thc v gii quyt mu thun cn phi c quan im lch s c th tc l bit phn tch c th tng loi mu thun v 31
phng php gii quyt ph hp. trong qu trnh hot ng nhn thc v thc tin, cn phn bit ng vai tr, v tr ca cc loi mu thun trong tng hon cnh, iu kin nht nh; nhng c im ca mu thun tm ra phng php gii quyt tng loi mu thun mt cch ng n nht. 3. Qui lut ph nh ca ph nh Qui lut ph nh ca ph nh l qui lut v khuynh hng c bn, ph bin ca mi vn ng, pht trin din ra trong cc lnh vc t nhin, x hi v t duy; l khuynh hng vn ng, pht trin ca s vt thng qua nhng ln ph nh bin chng, to thnh hnh thc mang tnh chu k ph nh ca ph nh a. Khi nim ph nh, ph nh bin chng Th gii vn ng v pht trin khng ngng, v cng, v tn. S vt, hin tng sinh ra, tn ti, pht trin ri mt i, c thay th bng s vt, hin tng khc; thay th hnh thi tn ti ny bng hnh thi tn ti khc ca cng mt s vt trong qu trnh vn ng pht trin ca n. S thay th gi l s ph nh. Mi qu trnh vn ng v pht trin trong cc lnh vc t nhin, x hi hay t duy u din ra thng qua nhng s ph nh, trong c nhng s ph nh chm dt s pht trin, nhng cng c nhng s ph nh to ra iu kin, tin cho qu trnh pht trin ca s vt. Nhng s ph nh to iu kin, tin cho qu trnh pht trin ca s vt c gi l s ph nh bin chng. Vi t cch khng ch l hc thuyt v s bin i ni chung m cn bn l hc thuyt v s pht trin, php bin chng duy vt ch trng phn tch khng phi s ph nh ni chung m cn bn l s ph nh bin chng. Ph nh bin chng c hai c trng c bn l tnh khch quan v tnh k tha. Ph nh bin chng c tnh khch quan v nguyn nhn ca s ph nh nm trong chnh bn thn s vt, hin tng; n l kt qu ca qu trnh u tranh gii quyt mu thun tt yu, bn trong ca bn thn s vt; to kh nng ra i ca ci mi, thay th ci c, nh to nn xu hng pht trin ca chnh bn thn s vt. V th, ph nh bin chng cng chnh l s t thn ph nh. Ph nh bin chng mang tnh k tha: k tha nhng nhn t hp qui lut v loi b nhn t phn qui lut. Ph nh bin chng khng phi l s loi b sch trn ci c, m tri li ci mi ra i trn c s nhng ht nhn hp l ca ci c pht trin thnh ci mi, to nn tnh lin tc ca s pht trin. l s ph nh m trong ci mi hnh thnh v pht trin t thn, thng qua qu trnh lc b nhng mt tiu cc, li thi, gi li nhng ni dung tch cc. Lnin cho rng: Khng phi l s ph nh sch trn, khng phi l s ph nh khng suy ngh, khng phi l s ph nh hoi nghi, khng phi s do d, cng khng phi s nghi ng l ci c trng v ci bn cht trong php bin chngm l s ph nh coi nh l vng khu ca lin h, vng khu ca s pht trin, vi s duy tr ci khng nh, tc l khng c mt s do d no, khng c mt s chit trung no Bi vy, ph nh bin chng l khuynh hng tt yu ca mi lin h bn trong gia ci c v ci mi, l s t khng nh ca cc qu trnh vn ng, pht trin ca s vt. b. Ph nh ca ph nh Trong s vn ng vnh vin ca th gii vt cht, ph nh bin chng l mt qu trnh v tn, to nn khuynh hng pht trin ca s vt t trnh thp n trnh cao hn, din ra c tnh cht chu k theo hnh thc xoy c Trong chui ph nh to nn qu trnh pht trin ca s vt, mi ln ph nh bin chng u to ra nhng iu kin, tin cho s pht trin tip theo ca n. Tri qua nhiu ln ph nh, tc ph nh ca ph nh s tt yu dn ti kt qu l s vn ng theo chiu hng i ln ca s vt. Tnh cht chu k ca cc qu trnh pht trin thng din ra theo hnh thc xoy c, cng l tnh cht ph nh ca ph nh. Theo tnh cht ny, mi chu k pht trin ca s vt thng tri qua hai ln ph nh c bn vi ba hnh thi tn ti c bn ca n, trong hnh thi 32
cui mi chu k lp li nhng c trng c bn ca hnh thi ban u chu k nhng trn c s cao hn v trnh pht trin nh k tha c nhng nhn t tch cc v loi b c nhng nhn t tiu cc qua hai ln ph nh. Theo Lnin: T khng nh n ph nh - t s ph nh n s thng nht vi ci b khng nh khng c ci , php bin chng tr thnh mt s ph nh sch trn, mt tr chi hay l ch ngha hoi nghi Qui lut ph nh ca ph nh khi qut tnh cht chung, ph bin ca s pht trin: khng phi l s pht trin theo hnh thc mt con ng thng, m pht trin theo hnh thc con ng xoy c. Lnin khi qut con ng nh sau: S pht trin hnh nh din li nhng giai on qua, nhng di mt hnh thc khc, mt trnh cao hn(ph nh ca ph nh); s pht trin c th ni l theo ng trn xoy c ch khng phi theo con ng thng Khuynh hng pht trin theo ng xoy c th hin tnh cht bin chng ca s pht trin, l tnh k tha, tnh lp li v tnh tin ln. Mi vng mi ca ng xoy c phn nh qu trnh pht trin v tn t thp n cao ca s vt, hin tng trong th gii. Trong qu trnh pht trin ca s vt, ph nh bin chng ng vai tr l nhng vng khu ca qu trnh . Tm li, ni dung c bn ca qui lut ph nh ca ph nh trong php bin chng duy vt phn nh mi quan h bin chng gia ci ph nh v ci khng nh trong qu trnh pht trin ca s vt. Ph nh bin chng l iu kin cho s pht trin, ci mi ra i l kt qu ca s k tha nhng ni dung tch cc t trong s vt c, pht huy n trong s vt mi v to nn tnh chu k ca s pht trin. Nhn xt v vai tr ca qui lut ny, ngghen vit: ph nh ci ph nh l g? L mt qui lut v cng ph bin v chnh v vy m c mt tm quan trng v c tc dng v cng to ln v s pht trin ca t nhin, ca lch s v ca t duy c. ngha phng php lun - Qui lut ph nh ca ph nh l c s chng ta nhn thc mt cch ng n v xu hng vn ng, pht trin ca s vt, hin tng. Qu trnh khng din ra theo ng thng m l con ng quanh co, phc tp, gm nhiu giai on, nhiu qu trnh khc nhau. Tuy nhin, tnh a dng v phc tp ca qu trnh pht trin ch l s biu hin ca khuynh hng chung, khuynh hng tin ln theo qui lut. Cn phi nm c c im, bn cht cc mi lin h ca s vt, hin tng tc ng ti s pht trin, ph hp vi yu cu hot ng nhn thc ca th gii quan khoa hc v nhn sinh quan cch mng trong mi hot ng ca chng ta v thc tin. Khng nh nim tin vo xu hng tt yu l pht trin tin ln, l biu hin ca th gii quan khoa hc v nhn sinh quan cch mng trong mi hot ng ca chng ta. - Theo qui lut ph nh ca ph nh, trong th gii khch quan, ci mi tt yu phi ra i thay th ci c. Trong t nhin, ci mi ra i v pht trin theo qui lut khch quan. Trong i sng x hi, ci mi ra i trn c s hot ng c mc ch, c thc t gic v sng to ca con ngi. V vy, chng ta cn phi nng cao tnh tch cc ca nhn t ch quan trong mi hot ng, c nim tin vo s tt thng ca ci mi, ng h ci mi v u tranh cho ci mi thng li. Do , cn khc phc t tng bo th, tr tr, gio iu, km hm s pht trin ca ci mi, lm tri vi qui lut ph nh ca ph nh. - Phi c quan im bin chng trong qu trnh k tha s pht trin. Quan im i hi phi khc phc t tng t khuynh v hu khuynh trong khi k tha ci c pht trin ci mi. Do , khng c ph nh hon ton ci c, cng nh khng c k tha ton b ci c, m phi k tha nhng yu t hp l, ht nhn hp l ca ci c cho s pht trin ca ci mi. l quan im k tha bin chng, trn tinh thn khoa hc, cho mi qu trnh pht trin, nht l trong thi i hi nhp ca dn tc vi nhn loi ngy nay.
33
IV. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG Trong ch ngha Mac-Lnin, l lun nhn thc (hay nhn thc lun) l mt ni dung c bn ca php bin chng; l l lun nhn thc duy vt bin chng, tc hc thuyt v kh nng nhn thc ca con ngi i vi th gii khch quan thng qua hot ng thc tin; l gii bn cht, con ng v qui lut chung ca qu trnh con ngi nhn thc chn l, nhn thc hin thc khch quan nhm phc v hot ng thc tin ca con ngi. 1. Thc tin, nhn thc v vai tr ca thc tin vi nhn thc a. Thc tin v cc hnh thc c bn ca nhn thc Thc tin l ton b hot ng vt cht c mc ch, mang tnh lch s-x hi ca con ngi nhm ci bin t nhin v x hi. Khc vi cc hot ng khc, hot ng thc tin l hot ng m con ngi s dng nhng cng c vt cht tc ng vo nhng i tng vt cht lm bin i chng theo nhng mc ch ca mnh. l nhng hot ng c trng v bn cht ca con ngi. N c thc hin mt cch tt yu khch quan v khng ngng pht trin bi con ngi qua cc thi k lch s. Chnh v vy m hot ng thc tin bao gi cng l hot ng mang tnh cht sng to v c tnh mc ch, tnh lch s-x hi. Thc tin biu hin rt a dng di nhiu hnh thc ngy cng phong ph, song c ba hnh thc c bn l hot ng sn xut vt cht, hot ng chnh tr x hi v hot ng thc nghim khoa hc. Hot ng sn xut vt cht l hnh thc hot ng c bn, u tin ca thc tin. y l hot ng m trong con ngi s dng nhng cng c lao ng tc ng vo gii t nhin to ra ca ci vt cht, cc iu kin cn thit nhm duy tr s tn ti v pht trin ca mnh. Hot ng chnh tr x hi l hot ng ca cc cng ng ngi, cc t chc khc nhau trong x hi nhm ci bin nhng quan h chnh tr x hi thc y x hi pht trin. Thc nghim khoa hc l mt hnh thc c bit ca hot ng thc tin. y l hot ng c tin hnh trong nhng iu kin do con ngi to ra, gn ging, ging hoc lp li nhng trng thi ca t nhin v x hi nhm xc nh nhng qui lut bin i, pht trin ca i tng nghin cu. Dng hot ng ny c vai tr trong s pht trin ca x hi, c bit l trong thi k cch mng khoa hc v cng ngh hin i. Mi hnh thc hot ng c bn ca thc tin c mt chc nng quan trng khc nhau, khng th thay th cho nhau song chng c mi quan h cht ch, tc ng qua li ln nhau. Trong mi quan h , hot ng sn xut vt cht l loi hot ng c vai tr quan trng nht, ng vai tr quyt nh i vi cc hot ng thc tin khc. Bi v, n l hot ng nguyn thy nht v tn ti mt cch khch quan, thng xuyn nht trong i sng ca con ngi v to ra nhng iu kin, ca ci thit yu nht, c tnh quyt nh i vi s sinh tn v pht trin ca con ngi. Khng c hot ng sn xut vt cht th khng th c cc hnh thc thc tin khc. Cc hnh thc thc tin khc, suy n cng cng xut pht t thc tin sn xut vt cht v nhm phc v thc tin sn xut vt cht. Ni nh vy khng c ngha l cc hnh thc hot ng chnh tr x hi v thc nghim khoa hc l hon ton th ng, l thuc mt chiu vo hot ng sn xut vt cht. Ngc li, chng c tc dng km hm hoc thc y hot ng sn xut vt cht pht trin. chng hn, nu hot ng thc tin chnh tr x hi mang tnh cht tin b, cch mng v nu hot ng khoa hc thc nghm khoa hc ng n s to cho hot ng sn xut pht trin; cn nu ngc li, th n s km hm s pht trin ca hot ng sn xut vt cht. Chnh s tc ng qua li ln nhau ca cc hnh thc hot ng c bn lm cho hot ng thc tin vn ng, pht trin v ngy cng c vai tr quan trng i vi hot ng nhn thc. b. Nhn thc v cc trnh nhn thc Nhn thc l mt qu trnh phn nh tch cc, t gic v sng to th gii khch quan vo b c con ngi trn c s thc tin, nhm sng to ra nhng tri thc v th gii khch quan . 34
Quan nim trn y v nhn thc cng chnh l quan nim duy vt bin chng v bn cht ca nhn thc. Quan nim ny xut pht t bn nguyn tc c bn sau y: - Tha nhn th gii vt cht tn ti khch quan, c lp vi thc ca con ngi. - Tha nhn con ngi c kh nng nhn thc c th gii khch quan vo b c ca con ngi, l hot ng tm hiu khch th ca ch th; tha nhn khng c ci g l khng th nhn thc c m ch c nhng ci m con ngi cha nhn thc c. - Khng nh s phn nh l mt qu trnh bin chng, tch cc, t gic v sng to. Qu trnh phn nh din ra theo trnh t t cha bit n bit, t bit t n nhiu, t cha su sc, cha ton din n su sc v ton din hn, - Coi thc tin l c s ch yu v trc tip nht ca nhn thc; l ng lc, mc ch ca nhn thc v l tiu chun kim tra chn l. Nh vy, theo quan im duy vt bin chng th nhn thc thuc phm vi hot ng phn nh ca con ngi (vi t cch ch th nhn thc) i vi th gii khch quan (vi t cch khch th nhn thc) c tin hnh thng qua hot ng thc tin v nhm sng to tri thc phc v hot ng thc tin, ng thi cng ly thc tin l tiu chun xc nh tnh chn l ca nhng tri thc . Vi quan im duy vt bin chng, nhn thc nht nh phi l mt qu trnh, cng l qu trnh i t trnh nhn thc kinh nghim n trnh nhn thc l lun; t trnh nhn thc thng thng n trnh nhn thc khoa hc Nhn thc kinh nghim l trnh nhn thc hnh thnh t s quan st trc tip cc s vt, hin tng trong gii t nhin, x hi hay trong cc th nghim khoa hc. Kt qu ca nhn thc kinh nghim l nhng tri thc kinh nghim. Tri thc ny c hai loi l loi tri thc kinh nghim thng thng v nhng tri thc kinh nghim khoa hc. Hai loi tri thc ny c th b sung cho nhau, lm phong ph ln nhau. Nhn thc l lun l trnh nhn thc gin tip, tru tng, c tnh h thng trong vic khi qut bn cht, qui lut ca cc s vt, hin tng. Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun l hai giai on nhn thc khc nhau nhng c mi quan h bin chng ln nhau. Trong mi quan h nhn thc kinh nghim l c s ca nhn thc l lun; n cung cp cho nhn thc l lun nhng t liu phong ph, c th; n trc tip gn cht vi hot ng thc tin to thnh c s hin thc kim tra, sa cha, b sung cho l lun c v tng kt, khi qut thnh l lun mi. Tuy nhin, nhn thc kinh nghim cn hn ch ch n ch dng li s m t, phn loi cc s kin, cc d kin thu c t quan st v thc nghim trc tip. Do n ch em li nhng hiu bit v cc mt ring r, b ngoi ri rc, cha phn nh c ci bn cht, nhng mi lin h mang tnh qui lut ca cc s vt, hin tng. Do , nhn thc kinh nghim t n khng bao gi c th chng minh c y tnh tt yu. Ngc li, mc d c hnh thnh t s tng kt nhng kinh nghim, nhng nhn thc l lun khng hnh thnh mt cch t pht, trc tip t kinh nghim. Do tnh c lp tng i ca n, l lun c th i trc nhng d kin kinh nghim, hng dn s hnh thnh nhng tri thc kinh nghim c gi tr, la chn nhng kinh nghim hp l phc v cho hot ng thc tin, gp phn lm bin i i sng con ngi thng qua m nng cao nhng tri thc kinh nghim t ch l ci c th, ring l, n nht thnh ci khi qut, c tnh ph bin Nhn thc thng thng l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t pht, trc tip t trong hot ng hng ngy ca con ngi. N phn nh s vt, hin tng xy ra vi tt c nhng c im chi tit, c th v nhng sc thi khc nhau ca s vt. V vy, nhn thc thng thng mang tnh phong ph, nhiu v v gn lin vi nhng quan nim sng thc t hng ngy. V th, n c vai tr thng xuyn v ph bin chi phi hot ng ca con ngi trong x hi. Nhn thc khoa hc l loi nhn thc c hnh thnh mt cch t gic v gin tip t s phn nh c im bn cht, nhng quan h tt yu ca i tng nghin cu. S phn nh ny din ra di dng tru tng logic. l cc khi nim, phm tr v cc qui lut khoa hc. 35
nhn thc khoa hc va c tnh khch quan, tru tng, khi qut li va c tnh h thng, c cn c v c tnh chn thc. N vn dng mt h thng cc phng php nghin cu v s dng c ngn ng thng thng v thut ng khoa hc din t su sc bn cht v qui lut ca i tng trong nghin cu. V th, nhn thc khoa hc c vai tr ngy cng to ln trong hot ng thc tin, c bit trong thi i khoa hc v cng ngh hin i. Nhn thc thng thng v nhn thc khoa hc l hai bc thang khc nhau v cht ca qu trnh nhn thc nhm t ti nhng tri thc chn thc. Gia chng c mi quan h cht ch vi nhau. Trong mi quan h , nhn thc thng thng c trc nhn thc khoa hc v l ngun cht liu xy dng ni dung ca cc khoa hc. Mc d cha ng nhng mm mng ca nhng tri thc khoa hc, song nhn thc thng thng ch yu vn ch dng li s phn nh ci b ngoi, ngu nhin, khng bn cht ca i tng v t n khng th chuyn thnh nhn thc khoa hc. Mun pht trin thnh nhn thc khoa hc cn phi thng qua qu trnh tng kt, tru tng, khi qut ng n ca cc nh khoa hc. Ngc li, khi t ti trnh nhn thc khoa hc n li c tc ng tr li nhn thc thng thng, xm nhp vo nhn thc thng thng v lm cho nhn thc thng thng pht trin, tng cng ni dung khoa hc cho qu trnh con ngi nhn thc th gii. c. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc i vi nhn thc, thc tin ng vai tr l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc v l tiu chun ca chn l, kim tra tnh chn l ca qu trnh nhn thc chn l. S d nh vy v thc tin l im xut pht trc tip ca nhn thc; n ra nhu cu, nhim v, cch thc v khuynh hng vn ng v pht trin ca nhn thc. Chnh con ngi c nhu cu tt yu khch quan l phi gii thch th gii v ci to th gii nn con ngi phi tc ng vo cc s vt, hin tng bng hot ng thc tin ca mnh. S tc ng lm cho cc s vt, hin tng bc l nhng thuc tnh, nhng mi lin h v quan h khc nhau gia chng, em li nhng ti liu cho nhn thc, gip cho nhn thc nm bt c bn cht, cc qui lut vn ng v pht trin ca th gii. Trn c s m hnh thnh nn cc l thuyt khoa hc. Chng hn, xut pht t nhu cu thc tin con ngi cn phi o c din tch v ong lng sc cha ca nhng ci bnh, t s tnh ton thi gian v s ch to c kh m ton hc ra i v pht trin. Hoc s xut hin hc thuyt Macxit vo nhng nm 40 ca th k XIX cng bt ngun t hot ng thc tin ca cc phong tro u tranh ca giai cp cng nhn chng li giai cp t sn lc by gi. Ngay c nhng thnh tu mi y nht l khm ph v gii m bn gien ngi cng ra i t chnh hot ng thc tin, t nhu cu i hi phi cha tr nhng cn bnh nan y v t nhu cu tm hiu, khai thc nhng tim nng b n ca con ngic th ni, suy cho cng, khng c mt lnh vc tri thc no m li khng xut pht t thc tin, khng nhm vo vic phc v, hng dn thc tin. Do , nu thot ly thc tin, khng da vo thc tin th nhn thc s xa ri c s hin thc nui dng s pht sinh, tn ti v pht trin ca mnh. Cng v th, ch th nhn thc khng th c c nhng tri thc ng n v su sc v th gii nn n xa ri thc tin. Thc tin l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc cn l v nh c hot ng thc tin m cc gic quan ca con ngi ngy cng c hon thin; nng lc t duy logic khng ngng c cng c v pht trin; cc phng tin nhn thc ngy cng hin i, c tc dng ni di cc gic quan ca con ngi trong vic nhn thc th gii. Thc tin chng nhng l c s, ng lc, mc ch ca nhn thc m n cn ng vai tr l tiu chun ca chn l, kim tra tnh chn l ca qa trnh nhn thc.. iu ny c ngha l thc tin l thc o gi tr ca nhng tri thc t c trong nhn thc. ng thi thc tin khng ngng b sung, iu chnh, sa cha, pht trin v hon thin nhn thc. Mc tng khng nh: Vn tm hiu xem t duy ca con ngi c th t ti chn l khch quan hay khng, hon ton khng phi l vn l lun m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin m con ngi phi chng minh chn l Nh vy, thc tin chng nhng l im xut pht ca nhn thc, l yu t ng vai t quyt nh i vi s hnh thnh v pht trin ca nhn thc m cn l ni nhn thc phi lun 36
lun hng ti th nghim tnh ng n ca mnh. Nhn mnh vai tr ca thc tin Lnin cho rng: Quan im v i sng, v thc tin, phi l quan im th nht v c bn ca l lun v nhn thc Vai tr ca thc tin i vi nhn thc, i hi chng ta phi lun lun qun trit quan im thc tin. Quan im ny yu cu vic nhn thc phi xut pht t thc tin, da trn c s thc tin, i su vo thc tin, phi coi trng cng tc tng kt thc tin. Vic nghin cu l lun phi lin h vi thc tin, hc i i vi hnh. Nu xa ri thc tin s dn n sai lm ca bnh ch quan, duy ch, gio iu, my mc, quan liu. Ngc li, nu tuyt i ha vai tr ca thc tin s ri vo ch ngha thc dng v kinh nghim ch ngha. Nh vy, nguyn tc thng nht gia thc tin v l lun phi l nguyn tc c bn trong hot ng thc tin v hot ng l lun; l lun m khng c thc tin lm c s v tiu chun xc nh tnh chn l ca n th ch l l lun sung, ngc li, thc tin m khng c l lun khoa hc, cch mng soi sng th nht nh s bin thnh thc tin m qung. 2. Con ng bin chng ca s nhn thc chn l a. Quan im ca Lnin v con ng bin chng ca s nhn thc chn l Trong tc phm Bt k trit hc Lnin khi qut con ng bin chng ca s nhn thc chn l nh sau: T trc quan sinh ng n t duy tru tng v t t duy tr tng n thc tin l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch quan. Theo s khi qut ny, con ng bin chng ca s nhn thc chn l l mt qu trnh, l qu trnh bt u t trc quan sinh ng tin n t duy tru tng. Nhng nhng s tru tng khng phi l im cui cng ca mt chu k nhn thc m nhn thc phi tip tc tin ti thc tin. Chnh trong thc tin m nhn thc c th kim tra v chng minh tnh ng n ca n v tip tc vng khu tip theo ca qu trnh nhn thc. y cng chnh l qui lut chung ca qu trnh con ngi nhn thc v hin thc khch quan. -Giai on t trc quan sinh ng n t duy tru tng Trc quan sinh ng l giai on m u ca qu trnh nhn thc. l giai on nhn thc m con ngi trong hot ng thc tin s dng cc gic quan tin hnh phn nh cc s vt khch quan, mang tnh cht c th, cm tnh vi nhng biu hin phong ph ca n trong mi quan h vi s quan st ca con ngi. Do vy, giai on ny, con ngi mi ch phn nh c ci hin tng, ci biu hin bn ngoi ca s vt c th, cm tnh trong hin thc khch quan m cha phn nh c ci bn cht, qui lut, nguyn nhn ca nhng hin tng quan st c, do , y chnh l giai on thp ca qu trnh nhn thc. Trong giai on ny nhn thc c thc hin qua ba hnh thc c bn l: cm gic, tri gic, biu tng. Cm gic ca con ngi v s vt khch quan l hnh nh s khai nht, n gin nht ca cc qu trnh nhn thc nhng nu khng c n th s khng c bt c nhn thc no v s vt khch quan. Mi cm gic ca con ngi v s vt khch quan u c mt ni dung khch quan mc d n thuc v s phn nh ch quan ca con ngi. Chnh v vy m c th ni: cm gic l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. Cm gic l c s hnh thnh nn tri gic. Tri gic l s phn nh tng i ton vn ca con ngi v nhng biu hin ca s vt khch quan, c th, cm tnh; n c hnh thnh trn c s lin kt, tng hp nhng cm gic v s vt . So vi cm gic, tri gic l hnh thc nhn thc cao hn, y hn, phong ph hn v s vt, nhng vn ch l s phn nh i vi nhng biu hin b ngoi ca s vt khch quan, cha phn nh c ci bn cht, qui lut khch quan. Biu tng l s ti hin hnh nh v s vt khch quan vn c phn nh bi cm gic v tri gic; n l hnh thc phn nh cao nht v phc tp nht ca giai on nhn thc cm tnh, ng thi n cng chnh l bc qu t giai on nhn thc cm tnh ln nhn thc l tnh. c im ca biu tng l c kh nng ti hin nhng hnh nh mang tnh cht biu trng v s vt khch quan, n c tnh cht lin tng v b ngoi ca s vt; bi th n bt u c tnh cht ca nhng s tru tng ha v s vt, l tin ca nhng s tru tng ha ca giai on nhn thc l tnh. 37
Tuy nhin, giai on cm tnh, nhn thc vn cha phn nh c ci bn cht, qui lut khch quan m nh nhn thc mi c th l gii c ng n cc hin tng c phn nh trong giai on nhn thc cm tnh, mi c kh nng p ng c nhu cu nhn thc phc v hot ng thc tin, nhu cu hot ng ci bin sng to th gii khch quan. T duy tru tng L s phn nh gin tip, tru tng v khi qut nhng thuc tnh, nhng c im bn cht ca s vt khch quan. y l giai on nhn thc thc hin chc nng quan trng nht l tch ra v nm ly ci bn cht, c tnh qui lut ca cc s vt, hin tng. Nhn thc l tnh c thc hin thng qua ba hnh thc c bn: khi nim, phn on, suy lun. Khi nim l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, phn nh nhng c tnh bn cht ca s vt. S hnh thnh khi nim l kt qu ca s khi qut, tng hp bin chng cc c im, thuc tnh ca s vt hay mt lp cc s vt. N l c s hnh thnh nn nhng phn on trong qu trnh con ngi t duy v s vt khch quan. Phn on l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh thng qua vic lin kt cc khi nim li vi nhau theo phng thc khng nh hay ph nh mt c im, mt thuc tnh no ca i tng nhn thc. Theo trnh pht trin ca nhn thc, phn on c chia lm ba loi: phn on n nht, phn on c th v phn on ph bin. Phn on ph bin l hnh thc phn nh th hin bao qut rng ln nht v hin thc khch quan. Suy lun l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, c hnh thnh trn c s lin kt cc phn on nhm rt ra tri thc mi v s vt. iu kin c bt c mt suy lun no cng phi l trn c s nhng tri thc c di hnh th l nhng phn on, ng thi tun theo nhng qui tc logic ca cc loi hnh suy lun, l suy lun qui np v din dch - Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh vi thc tin: Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l nhng nc thang hp thnh chu trnh nhn thc. Trn thc t chng thng din ra an xen vo nhau trong mt qu trnh nhn thc song chng c nhng chc nng v nhim v khc nhau. Nu nhn thc cm tnh gn lin vi thc tin, vi s tc ng ca khch th cm tnh, l c s cho nhn thc l tnh th nhn thc l tnh, nh c tnh khi qut cao, li c th hiu bit c bn cht, qui lut vn ng v pht trin sinh ng ca s vt, gip cho nhn thc cm tnh c c s nh hng ng v tr nn su sc hn. Tuy nhin, nu dng li nhn thc l tnh th con ngi ch mi c c nhng tri thc v i tng, cn bn thn nhng tri thc c tht s chnh xc hay khng th con ngi vn cha th bit c. Trong khi , nhn thc i hi phi xc nh xem nhng tri thc c chn thc hay khng. thc hin iu ny th nhn thc nht thit phi tr v vi thc tin, dng thc tin lm tiu chun, lm thc o tnh chn thc ca nhng tri thc t c trong qu trnh nhn thc. Mt khc, mi nhn thc, suy cho n cng u l xut pht t nhu cu thc tin v tr li phc v thc tin. Nh vy, c th thy qui lut chung ca qu trnh vn ng, pht trin ca nhn thc chnh l: t thc tin n nhn thc ti thc tin ti nhn thc - Qu trnh ny khng c im dng cui cng, nh m qu trnh nhn thc t dn ti nhng tri thc ngy cng ng n hn, y hn v su sc hn v thc ti khch quan. y cng chnh l quan im v tnh tng i ca nhn thc ca con ngi trong qu trnh phn nh thc ti khch quan. Qui lut chung ca s nhn thc cng l mt s biu hin c th, sinh ng ca nhng qui lut chung trong php bin chng duy vt. S vn ng ca qui lut chung trong qu trnh vn ng, pht trin nhn thc chnh l qu trnh con ngi, loi ngi ngy cng tin dn n chn l. a. Chn l v vai tr ca chn l i vi thc tin - Khi nim chn l Mi qu trnh nhn thc u sng to ra nhng tri thc, tc nhng hiu bit ca con ngi v thc ti khch quan, nhng khng phi mi tri thc u c ni dung ph hp vi thc ti khch quan, bi v nhn thc thuc v s phn nh ca con ngi i vi thc t khch quan . Thc t lch s nhn thc ca ton nhn loi cng nh ca mi con ngi chng minh 38
rng nhng tri thc m con ngi v ang t c khng phi bao gi cng ph hp vi thc t khch quan; tri li, c rt nhiu trng hp, thm ch hon ton i lp vi thc t khch quan. Trong phm vi l lun nhn thc ca ch ngha Mac-Lnin, Khi nim chn l c dng ch nhng tri thc c ni dung ph hp vi thc t khch quan m s ph hp c kim tra v chng minh bi thc tin. Theo ngha nh vy, khi nim chn l khng ng nht vi khi nim tri thc, cng khng ng nht vi khi nim gi thuyt; ng thi, chn l cng l mt qu trnh: t tng con ngi khng nn hnh dung chn l di dng mt s ng im, cht cng, mt bc tranh n gin, nht nht, khng khuynh hng, khng vn ng - Cc tnh cht ca chn l Mi chn l u c tnh khch quan, tnh tng i, tnh tuyt i v tnh c th Tnh khch quan ca chn l l ch tnh c lp v ni dung phn nh ca n i vi ch ch quan ca con ngi; ni dung ca tri thc phi ph hp vi thc t khch quan ch khng phi ngc li. iu c ngha l ni dung ca nhng tri thc ng n khng phi l sn phm thun ty ch quan, khng phi l s xc lp ty tin ca con ngi hoc c sn trong nhn thc; tri li, ni dung thuc v th gii khch quan, do th gii khch quan qui nh. Khng nh chn l c tnh khch quan l mt trong nhng im c bn phn bit quan nim v chn l ca ch ngha duy vt bin chng vi ch ngha duy tm v thuyt bt kh tri l nhng hc thuyt ph nhn s tn ti khch quan ca th gii vt cht v ph nhn kh nng con ngi nhn thc c th gii . Chn l khng ch c tnh khch quan m cn c tnh tuyt i v tnh tng i. Tnh tuyt i ca chn l. Tnh tuyt i ca chn l l ch tnh ph hp hon ton v y gia ni dung phn nh ca tri thc vi hin thc khch quan. V nguyn tc, chng ta c th t n chn l tuyt i. Bi v, trong th gii khch quan khng tn ti mt s vt, hin tng no m con ngi hon ton khng th nhn thc c. Kh nng trong qu trnh pht trin l v hn. Song, kh nng li b hn ch bi nhng iu kin c th ca tng th h khc nhau, ca tng thc tin c th v bi iu kin xc nh v khng gian v thi gian ca i tng c phn nh. Do chn l c tnh tng i. Tnh tng i ca chn l l tnh ph hp nhng chua hon ton y gia ni dung phn nh ca tri thc t c vi hin thc khch quan m n phn nh. iu c ngha l gia ni dung ca chn l vi khch th c phn nh ch t c s ph hp tng phn, tng b phn, mt s mt, mt s kha cnh no trong nhng iu kin nht nh. Chn l tng i v chn l tuyt i khng tn ti tch ri nhau m c s thng nht bin chng vi nhau. Mt mt, chn l tuyt i l tng s ca cc chn l tng i. Mt khc, trong mi chn l mang tnh tng i bao gi cng cha ng nhng yu t ca tnh tuyt i. Lnin vit: Chn l tuyt i c cu thnh t tng s nhng chn l tng i ang pht trin; chn l tng i l nhng phn nh tng i ng ca mt khch th tn ti c lp vi nhn loi; nhng phn nh y ngy cng tr nn chnh xc hn; mi chn l khoa hc, d c tnh tng i, vn ch ng mt yu t ca chn l tuyt i. Nhn thc mt cch ng n mi quan h bin chng gia tnh tng i v tnh tuyt i ca chn l c mt ngha quan trng trong vic ph phn v khc phc nhng sai lm cc oan trong nhn thc v hnh ng. Nu cng iu tnh tuyt i ca chn l h thp tnh tng i ca n s ri vo quan im siu hnh, ch ngha gio iu, bnh bo th, tr tr. Ngc li, nu tuyt i ha tnh tng i ca chn l, h thp vai tr ca tnh tuyt i s ri vo ch ngha tng i. T dn n ch ngha ch quan, ch ngha xt li, thut ngy bin, thuyt hoi nghi v thuyt bt kh tri. Ngoi tnh khch quan, tnh tuyt i v tnh tng i, chn l cn c tnh c th. Tnh c th ca chn l l c tnh gn lin v ph hp gia ni dung phn nh vi mt i tng nht nh cng cc iu kin, hon cnh lch s c th. iu c ngha l mi tri thc ng n bao gi cng c mt ni dung c th xc nh. Ni dung khng phi l s tru tng thun ty 39
thot ly hin thc m n lun lun gn lin vi mt i tng xc nh, din ra trong mt khng gian, thi gian hay mt hon cnh no , trong mt mi lin h, quan h c th. V vy, bt k chn l no cng gn lin vi nhng iu kin lch s c th. Nu thot ly nhng iu kin c th th nhng tri thc c hnh thnh trong qu trnh nhn thc s ri vo s tru tng thun ty. V th n khng phi l nhng tri thc ng n v khng c coi l chn l. Khi nhn mnh c tnh ny, Lnin khng nh: khng c chn l tru tng, chn l lun lun l c th. Vic nm vng nguyn tc v tnh c th ca chn l c mt ngha phng php lun quan trng trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin. N i hi khi xem xt, nh gi mi s kin, mi vic lm ca con ngi phi da trn quan im lch s - c th; phi xut pht t nhng iu kin lch s c th m vn dng nhng l lun chung cho ph hp. Theo Lnin: bn cht, linh hn sng ca ch ngha Mc l phn tch c th mi tnh hnh c th; rng phng php ca Mc trc ht l xem xt ni dung khch quan ca qu trnh lch s trong mt thi im c th nht nh. - Vai tr ca chn l i vi thc tin: sinh tn v pht trin, con ngi phi tin hnh nhng hot ng thc tin, l cc hot ng ci bin mi trng t nhin v x hi, ng thi cng qua con ngi thc hin mt cch t gic hay khng t gic qu trnh hon thin v pht trin chnh bn thn mnh. Chnh qu trnh ny lm pht sinh v pht trin hot ng nhn thc ca con ngi. Th nhng, hot ng thc tin ch c th thnh cng v c hiu qu khi con ngi vn dng c nhng tri thc ng n v thc t khch quan trong chnh hot ng thc tin ca mnh. V vy, chn l l mt trong nhng iu kin tin quyt m bo s thnh cng v tnh hiu qu trong hot ng thc tin. Mi quan h gia chn l v hot ng thc tin l mi quan h song trng trong qu trnh vn ng, pht trin ca c chn l v thc tin: chn l pht trin nh thc tin v thc tin pht trin nh vn dng ng n nhng chn l m con ngi t c trong hot ng thc tin. Quan im bin chng v mi quan h gia chn l v thc tin i hi trong hot ng nhn thc con ngi phi xut pht t thc tin t c chn l, phi coi chn l cng l mt qu trnh, ng thi phi thng xuyn t gic vn dng chn l vo trong hot ng thc tin pht trin thc tin, nng cao hiu qu hot ng ci bin gii t nhin v x hi . Coi trng tri thc khoa hc v tch cc vn dng sng to nhng tri thc vo trong cc hot ng kinh t - x hi, nng cao hiu qu ca nhng hot ng v thc cht cng chnh l pht huy vai tr ca chn l khoa hc trong thc tin hin nay. ----@----
40
Chng 3
CH NGHA DUY VT LCH S

Ch ngha duy vt lch s l h thng quan im duy vt bin chng v x hi; l kt qu ca s vn dng phng php lun ca ch ngha duy vt bin chng v php bin chng duy vt vo vic nghin cu i sng x hi v lch s nhn loi; l mt trong nhng pht hin v i nht ca ch ngha Mc, bi vic pht hin ra quan nim duy vt lch s, hay ni cho ng hn, vic p dng, vic vn dng trit ch ngha duy vt xem xt nhng hin tng x hi, loi b c hai khuyt im cn bn ca nhng l lun lch s trc kia, ng thi, ch ngha Mc m ng cho vic nghin cu rng ti v ton din qu trnh pht sinh, pht trin v suy tn ca cc hnh thi kinh t - x hi theo quan im duy vt. I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUI LUT QUAN H SN XUT PH HP VI TRNH PHT TRIN CA LC LNG SN XUT 1. Sn xut vt cht v vai tr ca n a. Sn xut vt cht v phng thc sn xut Sn xut l mt loi hnh hot ng c trng ca con ngi v x hi loi ngi, bao gm: sn xut vt cht, sn xut tinh thn v sn xut ra bn thn con ngi. Ba qu trnh gn b cht ch vi nhau, tc ng qua li ln nhau, trong sn xut vt cht l c s cho s tn ti v pht trin ca x hi. theo ngghen, im khc bit cn bn gia x hi loi ngi vi x hi loi vt l ch: loi vt may lm ch hi lm trong khi con ngi li sn xut. Nh vy, sn xut vt cht l mt trong nhng loi hot ng c trng ca con ngi cng chnh l mt loi hnh hot ng thc tin vi mc ch ci bin cc i tng ca gii t nhin theo nhu cu tn ti, pht trin ca con ngi v x hi. Vi ngha nh vy, sn xut vt cht l mt loi hot ng c tnh khch quan, tnh x hi, tnh lch s v tnh sng to. Bt c mt qu trnh sn xut no cng c to nn t ba yu t c bn l: sc lao ng ca ngi lao ng, t liu lao ng v i tng lao ng. Sc lao ng l ton b th lc v tr lc ca con ngi c kh nng c vn dng, s dng trong cc qu trnh sn xut vt cht. Sc lao ng v lao ng l hai khi nim c lin quan nhng khng ng nht. Lao ng l mt loi hot ng c trng ca con ngi, chnh l qu trnh con ngi vn dng sc lao ng to nn sc mnh ci bin thc t cc i tng trong qu trnh sn xut vt cht. Sc lao ng l yu t khng th thiu c qu trnh lao ng, nhng khng c qu trnh lao ng th sc lao ng ch tn ti dng tim nng v ng thi sc lao ng cng c pht trin chnh trong qu trnh lao ng thc t. i tng lao ng chnh l nhng tn ti ca gii t nhin m con ngi tc ng vo trong qu trnh lao ng. T liu lao ng l nhng phng tin vt cht m con ngi s dng trong qu trnh lao ng tc ng vo i tng lao ng. Bt c mt qu trnh sn xut vt cht no cng c tin hnh vi mc ch nht nh v c tin hnh theo nhng cch thc xc nh. Cch thc tin hnh chnh l phng thc sn xut. Vy khi nim phng thc sn xut dng d ch nhng cch thc m con ngi s dng tin hnh qu trnh sn xut ca x hi nhng giai on lch s nht nh. Mi x hi mi giai on lch s nht nh u c phng thc sn xut ca n vi nhng c im ring. Phng thc sn xut ca ngi nguyn thy c c trng l cch thc k thut nh bt t nhin cn trnh ht sc th s, cn phng thc sn xut trong x hi hin i li c c trng trnh k xo cng nghip v cng ngh cao.
41
Mi phng thc sn xut u c hai phng din c bn l k thut v kinh t ca n. Phng din k thut ca phng thc sn xut l ch qu trnh sn xut c tin hnh vi nhng cch thc t chc kinh t no. Trong cc x hi nng nghip truyn thng, phng thc k thut ch yu ca qu trnh sn xut l cc cng c k thut th cng vi qui m nh v khp kn v phng din kinh t. Ngc li, trong cc x hi hin i, qu trnh sn xut li c tin hnh vi phng thc k thut cng nghip v t chc kinh t th trng vi nhng qui m ngy cng m rng v khng ngng pht trin theo hng phn tch v ph thuc vo nhau gia cc khu k thut v t chc kinh t ca qu trnh sn xut x hi. b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti, pht trin ca x hi Theo quan im duy vt lch s, sn xut vt cht gi vai tr l nhn t quyt nh s sinh tn, pht trin ca con ngi v x hi; l hot ng nn tng lm pht sinh, pht trin nhng mi quan h x hi ca con ngi; n chnh l c s ca s hnh thnh, bin i v pht trin ca x hi loi ngi. Khc vi cc quan nim duy tm v lch s, Mc xut pht t con ngi hin thc v i n kt lun rng: tin u tin ca mi s tn ti ca con ngi, v do l tin u tin ca mi qu trnh lch s chnh l vic con ngi ta phi c kh nng sng ri mi c th lm ra lch s. nhng mun sng c th trc ht cn phi c thc n, thc ung, nh , qun o v mt vi th khc na. Nh vy, hnh vi lch s u tin l vic sn xut ra nhng t liu tha mn nhng nhu cu y, vic sn xut ra bn thn i sng vt cht. Cng v vy, c th ni con ngi vi t cch ngi, c bt u bng t phn bit vi sc vt ngay t khi con ngi bt u sn xut ra nhng t liu sinh hot ca mnh. tin hnh qu trnh sn xut vt cht - tc qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi tt yu phi thit lp nn nhng mi quan h nht nh vi nhau, chnh l nhng quan h sn xut v trn c s nhng quan h sn xut ny m pht sinh nhng mi quan h x hi khc: chnh tr, x hi, o c, php lut, theo Mc: vic sn xut ra nhng t liu sinh hot vt cht trc tip v do th, mi mt giai on pht trin nht nh ca mt dn tc hay mt thi i u to ra mt c s, t m ngi ta pht trin cc th ch nh nc, cc quan im php quyn, ngh thut v thm ch c nhng quan nim tn gio ca ngi ta. Trong qu trnh sn xut vt cht, con ngi khng ngng lm bin i t nhin, bin i x hi, ng thi lm bin i chnh bn thn mnh. Sn xut vt cht khng ngng pht trin. S pht trin ca sn xut vt cht quyt nh s bin i, pht trin ca cc mt ca i sng x hi, quyt nh pht trin x hi t thp n cao. Nh vy, s vn ng, pht trin ca ton b i sng x hi, suy cho n cng c nguyn nhn t tnh trng pht trin ca nn sn xut ca x hi. Do , gii thch v gii quyt ng n cc vn ca i sng x hi th cn phi tm nguyn nhn cui cng ca n t thc trng pht trin ca nn sn xut vt cht ca x hi m cn bn l t trnh pht trin phng thc sn xut ca n. Nn sn xut t bn ch ngha trnh cao hn nn sn xut phong kin chnh l v nn sn xut t bn ch ngha l nn sn xut da vo trnh pht trin ca phng thc sn xut cng nghip v hnh thc t chc kinh t th trng ngy cng hin i, cng nh m n c th to ra nng sut lao ng cao hn rt nhiu so vi phng thc sn xut phong kin vi trnh lao ng cn bn l th cng vi hnh thc t chc kinh t t cp, t tc, khp kn. Chnh v vy m c th ni: cc thi i kinh t khc nhau cn bn khng phi ch n sn xut ra ci g m l ch n c tin hnh bng cch no vi cng c g. Vi vic pht hin ra vai tr quyt nh ca phng thc sn xut i vi trnh pht trin ca nn sn xut x hi v do l vi trnh pht trin ca i sng x hi ni chung, ch ngha Mac-Lnin phn tch s pht trin ca lch s nhn loi theo lch s thay th v pht trin ca cc phng thc sn xut. S thay th v pht trin ca cc phng thc sn xut phn nh xu hng tt yu khch quan ca qu trnh pht trin x hi loi ngi t trnh thp n trnh ngy cng cao hn: Phng thc sn xut Chu, C i, Phong kin v T sn hin i,Tnh cht tun t trong qu trnh thay th v pht trin cc phng thc sn xut cng 42
chnh l qui lut chung trong tin trnh pht trin ca lch s nhn loi nhng vi mi cng ng x hi nht nh, ty theo iu kin khch quan v ch quan m c th c nhng biu hin a dng v con ng pht trin ca n: c tnh cht an xen gia cc phng thc sn xut trong mt thi k pht trin hoc c nhng bc b qua mt hoc mt vi phng thc sn xut no (vi t cch l phng thc sn xut c tnh cht ph bin, gi vai tr ch o) v tin thng ln phng thc sn xut cao hn. chnh l s biu hin tnh thng nht trong tnh a dng v con ng pht trin ca mi cng ng ngi nht nh, to nn tnh cht phong ph ca lch s nhn loi. tuy nhin, d lch s ca mi cng ng ngi c pht trin phong ph, a dng nh th no, thm ch c nhng giai on pht trin phi tri qua nhng con ng vng nhng rt cuc lch s vn tun theo hng chung l pht trin theo chiu hng i ln t phng thc sn xut trnh thp ln trnh cao hn 2. Qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut a. Khi nim lc lng sn xut, quan h sn xut Bt k mt qu trnh sn xut vt cht no cng cn phi c cc nhn t thuc v ngi lao ng (nh nng lc,k nng, tri thc,ca ngi lao ng) cng cc t liu sn xut nht nh (nh i tng , cng c, cc t liu ph tr ca qu trnh sn xut,). Ton b cc nhn t to thnh lc lng sn xut ca qu trnh sn xut. Nh vy, lc lng sn xut chnh l ton b cc nhn t vt cht, k thut ca qu trnh sn xut, chng tn ti trong mi quan h bin chng vi nhau to ra sc sn xut lm ci bin cc i tng trong qu trnh sn xut, tc to ra nng lc thc tin lm bin i cc i tng vt cht ca gii t nhin theo nhu cu nht nh ca con ngi v x hi. Nhu vy, lc lng sn xut l nhng nhn t c tnh sng to v c tnh lch s. Cng do , trnh pht trin ca lc lng sn xut phn nh trnh chinh phc gii t nhin ca con ngi: trnh th cng ca lc lng sn xut l lc lng sn xut phn nh trnh chinh phc gii t nhin thp hn rt nhiu so vi lc lng sn xut trnh k thut cng nghip v cng ngh cao. Trong cc nhn t to thnh lc lng sn xut, nhn t ngi lao ng l nhn t gi vai tr quyt nh bi v suy n cng th cc t liu sn xut ch l sn phm lao ng ca con ngi, ng thi gi tr v hiu qu thc t ca cc t liu sn xut ph thuc vo trnh thc t s dng v sng to ca ngi lao ng. Mt khc, trong t liu sn xut th nhn t cng c lao ng l nhn t phn nh r nht trnh pht trin ca lc lng sn xut v th hin trnh con ngi chinh phc gii t nhin. Ngy nay, vi s pht trin v ng dng nhanh chng, trc tip cc thnh tu ca khoa hc, k thut, cng ngh cao vo qu trnh sn xut khin cho cc tri thc khoa hc k thut ngy cng tr thnh lc lng sn xut trc tip; tri thc khoa hc, k thut, cng ngh c c nh nhng qu trnh nghin cu khoa hc ngy cng tr thnh nhng nhn t quan trng hng u trong qu trnh pht trin ca lc lng sn xut, thc y lc lng sn xut pht trin v t dn n s hnh thnh nhng nhn t c bn nht ca xu hng pht trin kinh t tri thc. Nh vy, lc lng sn xut chnh l nhn t c bn, tt yu to thnh ni dung vt cht ca qu trnh sn xut; khng mt qu trnh sn xut hin thc no c th din ra nu thiu mt trong hai nhn t l ngi lao ng v t liu sn xut. Th nhng, ch c lc lng sn xut vn cha th din ra qu trnh sn xut hin thc c m cn phi c nhng quan h sn xut ng vai tr l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut y. Quan h sn xut l mi quan h kinh t gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut (sn xut v ti sn xut x hi). Quan h sn xut bao gm: quan h s hu i vi t liu sn xut, quan h trong t chc - qun l qu trnh sn xut v quan h trong phn phi kt qu ca qu trnh sn xut . Nhng quan h ny tn ti trong mi quan h thng nht v chi phi, tc ng ln nhau trn c s quyt nh ca quan h s hu v t liu sn xut. b. Mi quan h bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut - Mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h thng nht bin chng, trong lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut v quan h sn xut tc ng tr li lc lng sn xut. 43
Lc lng sn xut v quan h sn xut l hai mt c bn, tt yu ca qu trnh sn xut, trong , lc lng sn xut l ni dung vt cht ca qu trnh sn xut, cn quan h sn xut l hnh thc kinh t ca qu trnh . Trong i sng hin thc, khng th c s kt hp cc nhn t ca qu trnh sn xut to ra nng lc thc tin ci bin cc i tng vt cht t nhin li c th din ra bn ngoi nhng hnh thc kinh t nht nh; ngc li cng khng c mt qu trnh sn xut no c th din ra trong i sng hin thc ch vi nhng quan h sn xut khng c ni dung vt cht ca n. Nh vy, lc lng sn xut v quan h sn xut tn ti trong tnh qui nh ln nhau, thng nht vi nhau. y l yu cu tt yu, ph bin din ra trong mi qu trnh sn xut hin thc ca x hi. Tng ng vi thc trng pht trin nht nh ca lc lng sn xut cng tt yu i hi phi c quan h sn xut ph hp vi thc trng trn c ba phng din: s hu t liu sn xut, t chc, qun l v phn phi. Ch c nh vy, lc lng sn xut mi c th c duy tr, thai thc - s dng v pht trin trong mt hnh thc kinh t nht nh, khng th tn ti lc lng sn xut bn ngoi cc hnh thc kinh t nht nh. Mi thng nht bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut tun theo nguyn tc khch quan quan h sn xut ph thuc vo thc trng pht trin thc t ca lc lng sn xut hin thc trong mi giai on lch s xc nh; bi v, quan h sn xut ch l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut cn lc lng sn xut l ni dung vt cht, k thut ca qu trnh . Tuy nhin, quan h sn xut, vi t cch l hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut, n lun lun c tc ng tr lai lc lng sn xut. S tc ng ny c th din ra theo chiu hng tch cc hoc tiu cc, iu ph thuc vo tnh ph hp hay khng ph hp ca quan h sn xut vi thc trng v nhu cu khch quan ca s pht trin lc lng sn xut. Nu ph hp n s c tc dng tch cc v ngc li, nu khng ph hp n s c tc dng tiu cc. - Mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h thng nht c bao hm kh nng chuyn ha thnh cc mt i lp v pht sinh mu thun. Trong phm vi tng i n nh ca mt hnh thc kinh t xc nh, lc lng sn xut ca x hi c bo tn, khng ngng c khai thc - s dng v pht trin trong qu trnh sn xut v ti sn xut ca x hi. Tnh n nh, ph hp ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut cng cao th lc lng sn xut cng c kh nng pht trin, nhng chnh s pht trin ca lc lng sn xut li lun lun to ra kh nng ph v s thng nht ca n vi nhng hnh thc kinh t hin thc. Nhng hnh thc kinh t hin thc ny, t ch l nhng hnh thc ph hp v cn thit cho s pht trin ca cc lc lng sn xut tr thnh nhng hnh thc km hm s pht trin , n to ra mt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut, t xut hin nhu cu khch quan phi thit lp mi quan h thng nht gia chng theo nguyn tc quan h sn xut phi ph hp vi nhu cu pht trin ca lc lng sn xut. Khi phn tch s vn ng ca mu thun bin chng gia lc lng sn xut v quan h sn xut, Mc tng ch ra rng: ti mt giai on pht trin no ca chng, cc lc lng sn xut vt cht ca x hi mu thun vi nhng quan h sn xut hin ctrong t trc n nay cc lc lng sn xut vn pht trin. T ch l nhng hnh thc pht trin ca lc lng sn xut, nhng quan h y tr thnh nhng xing xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u thi i mt cuc cch mng x hi. Chnh nh nhng cuc cch mng x hi m nhng quan h sn xut hin thc ca x hi c thay th bng mt quan h sn xut mi, ph hp vi nhu cu pht trin ca lc lng sn xut hin thc, tip tc pht huy tc ng tch cc thc y s pht trin ca lc lng sn xut trong mt hnh thc kinh t mi. Nh vy, mi quan h gia lc lng sn xut v quan h sn xut l mi quan h mu thun bin chng gia ni dung vt cht, k thut vi hnh thc kinh t ca qu trnh sn xut x hi. S vn ng ca mu thun ny l mt qu trnh i t s thng nht n nhng s khc bit v i lp, t lm xut hin nhu cu khch quan phi c gii quyt theo nguyn tc quan h sn xut phi ph hp vi thc trng pht trin ca lc lng sn xut. S vn ng ca mu thun ny cng tun theo qui lut :t nhng s thay i v lng thnh nhng s thay i v cht v ngc li, qui lut ph nh ca ph nh, khin cho qu trnh pht trin ca nn
44
sn xut x hi va din ra vi tnh cht tim tin, tun t li va c tnh nhy vt vi nhng bc t bin, k tha v vt qua ca n trnh ngy cng cao hn. Trong phm vi phn tch s pht trin x hi, mu thun v s vn ng ca mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut chnh l ni dung c bn ca qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. S tc ng ca qui lut ny to ra ngun gc v ng lc c bn nht i vi s vn ng, pht trin ca nn sn xut vt cht v do l ca lch s nhn loi t phng thc sn xut thp ln phng thc sn xut cao hn; n cng l c s gii thch mt cch khoa hc v ngun gc su xa ca ton b cc hin thng x hi v cc s bin i trong i sng chnh tr, vn ha ca cc cng ng ngi trong lch s. II. BIN CHNG CA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG 1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng a. Khi nim c s h tng Khi nim c s h tng dng ch ton b nhng quan h sn xut ca mt x hi trong s vn ng hin thc ca chng hp thnh c cu kinh t ca x hi . C s h tng ca mt x hi, trong ton b s vn ng ca n, c to nn bi cc quan h sn xut thng tr, quan h sn xut tn d v quan h sn xut mi tn ti di hnh thi mm mng, i biu cho s pht trin ca x hi tng lai, trong quan h sn xut thng tr chim a v ch o, chi phi cc quan h sn xut khc, nh hng s pht trin ca i sng kinh t - x hi v gi vai tr l c trng cho ch kinh t ca mt x hi nht nh. S tn ti ca ba loi hnh quan h sn xut cu thnh c s h tng ca mt x hi phn nh tnh cht vn ng, pht trin lin tc ca lc lng sn xut vi cc tnh cht: k tha, pht huy v pht trin. Nh vy, h thng quan h sn xut hin thc ca mt x hi ng vai tr kp: mt mt vi lc lng sn xut, n gi vai tr l hnh thc kinh t cho s duy tr, pht huy v pht trin lc lng sn xut hin thc; mt khc vi cc quan h chnh tr x hi, n ng vai tr l c s hnh thnh kt cu kinh t, lm c s cho s thit lp mt h thng kin trc thng tng ca x hi. b. Khi nim kin trc thng tng Khi phn tch nhng quan h sn xut vi t cch l c s kinh t ca vic xc lp trn nhng quan h chnh tr - x hi, Mc vit: ton b nhng quan h sn xut y hp thnh c cu kinh t ca x hi, tc l ci c s hin thc trn dng ln mt kin trc thng tng php l, chnh tr v nhng hnh thi thc x hi nht nh tng ng vi c s hin thc . Nh vy, theo quan im ca Mc, khi nim kin trc thng tng dng ch ton b h thng kt cu cc hnh thi thc x hi cng vi cc thit ch chnh tr x hi tng ng, c hnh thnh trn mt c s h tng nht nh. Kin trc thng tng ca m x hi nht nh l mt kt cu phc tp, c th c phn tch t nhng gic khc nhau, t cho thy mi quan h an xen v chi phi ln nhau ca chng. T gic chung nht, c th thy kin trc thng tng ca mt x hi bao gm: h thng cc hnh thi thc x hi v cc thit ch chnh tr-x hi tng ng ca chng. Trong x hi c giai cp, c bit l trong cc x hi hin i, hnh thi thc chnh tr v php quyn cng h thng thit ch, t chc chnh ng v nh nc l hai thit ch, t chc quan trng nht trong h thng kin trc thng tng ca x hi. Nh nc l mt b my t chc quyn lc v thc thi quyn lc c bit ca x hi trong iu kin x hi c i khng giai cp. V danh ngha, nh nc l h thng i biu cho quyn lc chung ca x hi qun l, iu khin mi hot ng ca x hi v cng dn, thc hin chc nng chnh tr v chc nng x hi cng vi chc nng i ni v i ngoi ca quc gia, nhng v thc cht, bt c nh nc no cng l cng c quyn lc thc hin chuyn chnh giai cp ca giai cp thng tr, tc giai cp nm gi c nhng t liu sn xut ch yu ca x hi, n chnh l ch th thc s ca quyn lc nh nc. 45
2. Quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng C s h tng v kin trc thng tng l hai phng din c bn ca i sng x hi l phng din kinh t v phng din chnh tr - x hi, chng tn ti trong mi quan h thng nht bin chng vi nhau, tc ng ln nhau, trong c s h tng ng vai tr quyt nh i vi kin trc thng tng v ng thi kin trc thng tng thng xuyn c s tc ng tr li c s h tng kinh t ca x hi. a. Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng c th hin trn nhiu phng din: tng ng vi mt c s h tng s sn sinh ra mt kin trc thng tng ph hp, c tc dng bo v c s h tng ; nhng bin i trong c s h tng to ra nhu cu khch quan phi c s bin i tng ng trong kin trc thng tng; tnh cht mu thun trong c s h tng c phn nh thnh mu thun trong h thng kin trc thng tng; s u tranh trong lnh vc thc x hi v nhng xung t li ch chnh tr - x hi c nguyn nhn su xa t mu thun v cuc u tranh dnh li ch trong c s kinh t ca x hi; giai cp nm gi quyn s hu t liu sn xut ca x hi cng ng thi l giai cp nm c quyn lc nh nc trong kin trc thng tng cn cc giai cp v tng lp x hi khc vo a v ph thuc i vi quyn lc nh nc; cc chnh sch v php lut ca nh nc, suy cho n cng ch l phn nh nhu cu thng tr v kinh t ca giai cp nm gi quyn s hu nhng t liu sn xut ch yu ca x hiNh vy, c s h tng quyt nh kin trc thng tng, cn kin trc thng tng l s phn nh i vi c s h tng, ph thuc vo c s h tng. Tnh cht ph thuc ca kin trc thng tng vo c s h tng c nguyn nhn t tnh tt yu kinh t i vi ton b cc lnh vc sinh hot ca x hi, d l lnh vc thc tin chnh tr, php lut,hay lnh vc sinh hot tinh thn ca x hi. Tnh tt yu kinh t li ph thuc vo tnh tt yu ca nhu cu duy tr v pht trin ca cc lc lng sn xut khch quan ca x hi. Thc cht, l mi quan h ph thuc ca cc hnh thi thc x hi vo tn ti vt cht ca x hi. b. Vai tr tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng Vi t cch l cc hnh thc phn nh v c xc lp do nhu cu pht trin ca kinh t, cc yu t thuc kin trc thng tng c v tr c lp tng i ca n v thng xuyn c vai tr tc ng tr li c s h tng ca x hi. S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng c th thng qua nhiu phng thc, hnh thc, iu ny ph thuc vo bn cht ca mi nhn t trong kin trc thng tng, ph thuc vo v tr, vai tr ca n v nhng iu kin c th. Tuy nhin, trong iu kin kin trc thng tng c yu t nh nc th phng thc v hnh thc tc ng ca cc yu t khc ti c s kinh t ca x hi thng phi thng qua nhn t nh nc v php lut mi c th pht huy thc s vai tr thc t ca n. Nh nc l nhn t c tc ng trc tip nht v mnh m nht ti c s h tng kinh t ca x hi. S tc ng ca cc yu t thuc kin trc thng tng c th din ra theo nhiu xu hng v mc tiu, thm ch cc xu hng khng ch khc nhau m cn c th i lp nhau, iu phn nh tnh cht mu thun li ch ca cc giai cp, cc tng lp x hi khc nhau v i lp nhau: c s tc ng nhm duy tr c s kinh t hin ti, tc xu th duy tr ch x hi hin thi, li c s tc ng theo xu hng xa b kinh t ny v c xu hng u tranh cho vic xc lp mt c s kinh t khc, xy dng mt ch x hi khc, S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng c th din ra theo xu hng tch cc hoc tiu cc, iu ph thuc vo s ph hp hay khng ph hp ca cc yu t thuc kin trc thng tng i vi nhu cu khch quan ca s pht trin kinh t; nu ph hp n s c tc dng tch cc, ngc li s c tc dng tiu cc, km hm v ph hoi s pht trin kinh t trong mt phm vi v mc nht nh. Tuy nhin, s tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng d din ra vi nhng xu hng khc nhau, mc khc nhau nhng rt cuc n khng th gi vai tr quyt nh i vi c s h tng kinh t ca x hi; c s h tng kinh t ca x hi vn t m ng i cho n theo tnh tt yu kinh t ca n. 46
III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI V TNH C LP TNG I CA THC X HI Trong h thng quan nim duy vt bin chng v lch s, nguyn l tn ti x hi quyt nh thc x hi l mt nguyn l c bn, nh du s i lp cn bn gia th gii quan duy vt v duy tm trong x hi. Lnin bt u t nguyn l ny khi trnh by h thng nhng quan im duy vt lch s ca Mc: nhn thy ch ngha duy vt c l khng trit , cha hon b v phin din, nn Mc cho l cn phi lm cho khoa hc x hi ph hp vi c s duy vt, v da vo c s ci to khoa hc y. Nu, ni chung, ch ngha duy vt ly tn ti gii thch thc ch khng phi ngc li, th khi p dng vo i sng x hi ca loi ngi, n buc phi ly tn ti x hi gii thch thc x hi. 1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi a. Khi nim tn ti x hi, thc x hi Khi nim tn ti x hi dng ch phng din sinh hot vt cht v cc iu kin sinh hot vt cht ca x hi. Cc yu t c bn to thnh tn ti x hi bao gm: phng thc sn xut vt cht, cc yu t thuc iu kin t nhin hon cnh a l v dn c. Cc yu t tn ti trong mi thng nht bin chng, tc ng ln nhau, to thnh iu kin sinh tn v pht trin ca x hi, trong , phng thc sn xut vt cht l yu t c bn nht. Khi nim thc x hi dng ch ton b phng din sinh hot tinh thn ca x hi, ny sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi trong nhng giai on pht trin nht nh. Gia thc x hi v thc c nhn c s thng nht bin chng nhng khng ng nht. Mi quan h gia thc x hi v thc c nhn thuc mi quan h gia ci ring v ci chung. Lnh vc tinh thn ca i sng x hi c cu trc ht sc phc tp. C th tip cn kt cu ca thc x hi t nhng phng din khc nhau. Theo ni dung v lnh vc phn nh i sng x hi, thc x hi bao gm cc hnh thi khc nhau, l thc chnh tr, thc php quyn, thc o c, thc tn gio, thc thm m, thc khoa hc, Theo trnh phn nh ca thc x hi i vi tn ti x hi c th phn bit thc x hi thng thng v thc l lun: thc x hi thng thng l ton b nhng tri thc, nhng quan nimca nhng con ngi trong mt cng ng ngi nht nh, c hnh thnh mt cch trc tip t hot ng thc tin hng ngy, cha c h thng ha, khi qut ha thnh l lun. thc l lun l nhng t tng, quan im c h thng ha, khi qut ha thnh cc hc thuyt x hi, c trnh by di dng nhng khi nim, phm tr, qui lut. thc l lun c kh nng phn nh hin thc khch quan mt cch khi qut, su sc v chnh xc, vch ra cc mi lin h bn cht ca cc s vt v hin tng. thc l lun t trnh cao v mang tnh h thng to thnh cc h t tng. Cng c th phn tch thc x hi theo hai trnh v hai phng thc phn nh i vi tn ti x hi, l tm l x hi v h t tng x hi. Tm l x hi l ton b i sng tnh cm, tm trng, kht vng, ch,ca nhng cng ng ngi nht nh; l s phn nh trc tip v t pht i vi hon cnh sng ca h. H t tng x hi l ton b cc h thng quan nim, quan im x hi nh: chnh tr, trit hc, o c, tn gio,; l s phn nh gin tip v t gic i vi tn ti x hi. Tm l x hi v h t tng x hi l hai trnh , hai phng thc phn nh khc nhau ca thc x hi i vi cng mt tn ti x hi, chng c mi quan h bin chng vi nhau, tuy nhin, khng phi tm l x hi t n sn sinh ra h t tng x hi. Trong x hi c giai cp th thc x hi cng c tnh giai cp, phn nh iu kin sinh hot vt cht v li ch khc nhau, i lp nhau gia cc giai cp. Mi giai cp u c i sng sinh hot tinh thn c th ca n nhng h t tng thng tr x hi bao gi cng l h t tng ca giai cp thng tr x hi, n c nh hng n thc ca cc giai cp trong i sng 47
x hi. Theo quan nim ca Mc v ngghen: giai cp no chi phi nhng t liu sn xut vt cht th cng chi phi lun c nhng t liu sn xut tinh thn, thnh th ni chung t tng ca nhng ngi khng c t liu sn xut tinh thn cng ng thi b giai cp thng tr chi phi. b. Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi Mt trong nhng cng lao to ln ca Mc v ngghen l pht trin ch ngha duy vt n nh cao, xy dng quan im duy vt v lch s, gii quyt mt cch khoa hc vn s hnh thnh v pht trin ca thc x hi. Cc ng chng minh rng, i sng tinh thn ca x hi hnh thnh v pht trin trn c s ca i sng vt cht; rng khng th tm ngun gc ca t tng, tm l x hi trong bn thn n, ngha l khng th tm trong u c con ngi m phi tm trong hin thc vt cht. S bin i ca mt thi i no cng s khng gii thch c nu ch cn c vo thc ca thi i y. Theo Mc: khng th nhn nh v mt thi i nh th cn c vo thc ca thi i . Tri li, phi gii thch thc y bng nhng mu thun ca i sng vt cht, bng s xung t hin c gia cc lc lng sn xut x hi v nhng quan h sn xut x hi. Quan im trn y i lp vi quan im duy tm v x hi tc i lp vi quan im mun i tm ngun gc ca thc, t tng trong bn thn thc t tng, coi l ngun gc ca mi hin tng x hi, quyt nh s pht trin x hi v trnh by lch s cc hnh thi thc x hi tch ri c s kinh t - x hi. Ngc li, theo quan im duy vt lch s th tn ti x hi quyt nh thc x hi; thc x hi l s phn nh i vi tn ti x hi v ph thuc vo tn ti x hi; mi khi tn ti x hi (nht l phng thc sn xut) bin i th nhng t tng v l lun x hi, nhng quan im v chnh tr, php quyn, trit hc, o c,vn ha, ngh thut, tt yu s bin i theo. Cho nn nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta thy c nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau th l do nhng iu kin khc nhau ca i sng vt cht quyt nh. Quan im duy vt lch s v ngun gc ca thc x hi khng phi dng li ch xc nh s ph thuc ca thc x hi vo tn ti x hi, m cn ch ra rng, tn ti x hi quyt nh thc x hi khng phi mt cch gin n trc tip m thng thng qua cc khu trung gian. Khng phi bt c t tng, quan nim, l lun hnh thi thc x hi no cng phn nh r rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m ch khi no xt n cng th chng ta mi thy r nhng mi quan h kinh t c phn nh bng cch ny hay cch khc trong cc t tng y. 2. Tnh c lp tng i ca thc x hi Quan im duy vt bin chng v x hi khng ch khng nh tnh quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi m cn lm sng t nhng ni dung ca tnh c lp tng i ca thc x hi. - thc x hi thng lc hu so vi tn ti x hi Theo nguyn l tn ti x hi quyt nh thc x hi th khi tn ti x hi bin i s tt yu dn ti nhng s bin i ca thc x hi. Tuy nhin khng phi trong mi trng hp, s bin i ca tn ti x hi u ngay lp tc dn ti s bin i ca thc x hi; tri li, nhiu yu t ca thc x hi (trong i sng tm l x hi v h t tng x hi) c th cn tn ti rt lu di ngay c khi c s tn ti x hi sinh ra n c thay i cn bn. S d nh vy l v: + Do bn cht ca thc x hi ch l s phn nh ca tn ti x hi cho nn ni chung thc x hi ch c th bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. Mt khc, s bin i ca tn ti x hi do s tc ng mnh m, thng xuyn v trc tip ca hot ng thc tin, din ra vi tc nhanh m thc khng th phn nh kp. + Do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun cng nh do tnh lc hu, bo th ca mt s hnh thi thc x hi.
48
+ thc x hi lun gn vi li ch ca nhng nhm; nhng tp on ngi, nhng giai cp nht nh trong lch s. V vy, nhng t tng c, lc hu thng c cc lc lng x hi phn tin b lu gi v truyn b nhm chng li cc lc lng x hi tin b. - thc x hi c th vt trc tn ti x hi Khi khng nh tnh thng lc hu hn ca thc x hi so vi tn ti x hi, ch ngha duy vt lch s ng thi tha nhn rng, trong nhng iu kin nht nh, t tng ca con ngi, c bit l nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin ca tn ti x hi, d bo c tng lai v c tc dng t chc, ch o hot ng thc tin ca con ngi, hng hot ng vo vic gii quyt nhng nhim v mi do s pht trin chn mui ca i sng vt cht ca x hi t ra. Tuy nhin suy n cng, kh nng vt trc thc x hi vn ph thuc vo tn ti x hi. - thc x hi c tnh k tha trong s pht trin ca n. Lch s pht trin i sng tinh thn ca x hi cho thy rng, nhng quan im l lun ca mi thi i khng xut hin trn mnh t trng khng m c to ra trn c s k tha nhng ti liu l lun ca cc thi i trc. Do thc c tnh k tha trong s pht trin, nn khng th gii thch c mt t tng no nu ch da vo nhng quan h kinh t hin c, khng ch n cc giai on pht trin t tng trc . Lch s pht trin ca t tng cho thy nhng giai on hng thnh hoc suy tn ca trit hc, vn hc, ngh thut,nhiu khi khng ph hp hon ton vi nhng giai on hng thnh hoc suy tn ca kinh t. Trong x hi c giai cp, tnh cht k tha ca thc x hi gn vi tnh cht giai cp ca n. Nhng giai cp khc nhau k tha nhng ni dung thc khc nhau ca cc thi i trc. Cc giai cp tin tin tip nhn nhng di sn, t tng tin b ca x hi c li. Lnin nhn mnh rng, vn ha x hi ch ngha cn phi pht huy nhng thnh tu v truyn thng tt p nht ca nn vn ha nhn loi t c ch kim trn c s th gii quan Macxit. Ngi vit: Vn ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi bn a ch v x hi ca bn quan liu. - S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi trong s pht trin ca chng. S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi l mt nguyn nhn lm cho trong mi hnh thi thc x hi c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip t tn ti x hi. Lch s pht trin ca thc x hi cho thy, thng thng mi thi i, ty theo nhng hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc no ni ln hng u v tc ng mnh n cc hnh thi thc khc. Hy Lp thi c, trit hc v ngh thut tng ng vai tr c bit quan trng; cn Ty u thi trung c th tn gio c mt nh hng mnh m n mi mt tinh thn ca x hi. Cc nc Ty u giai on lch s sau ny th thc chnh tr li ng vai tr to ln, tc ng mnh m n cc hnh thi thc x hi khc. Php t na sau th k XVIII v c cui th k XIX, trit hc v vn hc l cng c quan trng nht tuyn truyn nhng t tng chnh tr, l v i ca cuc u tranh chnh tr ca cc lc lng x hi tin tin. Ngy nay, trong s tc ng ln nhau gia cc hnh thi thc x hi, thc chnh tr thng c vai tr c bit quan trng. thc chnh tr ca giai cp cch mng nh hng cho s pht trin theo chiu hng tin b ca cc hnh thi thc khc. - thc x hi c kh nng tc ng tr li tn ti x hi. Ch ngha duy vt lch s khng nhng ph phn quan im duy tm, m cn bc b quan im duy vt tm thng hay ch ngha duy vt kinh t. Theo ngghen: S pht trin v mt chnh tr, php lut, trit hc, tn gio, u da vo s pht trin kinh t. Nhng tt c chng cng c nh hng ln nhau v nh hng n c s kinh t. Mc nh hng ca t tng i vi s pht trin x hi ph thuc vo nhng iu kin lch s c th; vo tnh cht ca cc mi quan h kinh t m trn tu tng ny sinh; vai tr lch s ca giai cp mang ngn c tu tng; vo mc phn nh ng n ca t tng i vi cc nhu cu pht trin x hi; vo
49
mc m rng ca tu tng trong qun chng;Cng do , y cn phn bit vai tr ca thc t tng tin b v t tng thc phn tin b i vi s pht trin ca x hi. Nh vy, nguyn l ca ch ngha duy vt lch s v tnh c lp tng i ca thc x hi ch ra bc tranh phc tp trong lch s pht trin ca thc x hi v i sng tinh thn x hi ni chung; n bc b mi quan nim siu hnh, my mc, tm thng v mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi. Quan im duy vt Macxit v tnh quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi v tnh c lp tng i ca thc x hi l mt trong nhng nguyn l c bn ca ch ngha duy vt lch s; l mt trong nhng c s phng php lun cn bn ca hot ng nhn thc v thc tin. theo nguyn l ny, mt mt, vic nhn thc cc hin tng ca i sng tinh thn x hi cn phi cn c vo tn ti x hi lm ny sinh ra n, nhng mt khc, cng cn phi gii thch cc hin tng t nhng phng din khc nhau thuc ni dung tnh c lp tng i ca chng. Do trong thc tin ci to x hi c, xy dng x hi mi cn phi c tin hnh ng thi trn c hai mt tn ti x hi v thc x hi, trong vic thay i tn ti x hi c l iu kin c bn nht thay i thc x hi c; ng thi cng thy rng khng ch nhng bin i trong tn ti x hi mi tt yu dn n nhng thay i to ln trong i sng tinh thn ca x hi m ngc li, nhng tc ng ca i sng tinh thn x hi, vi nhng iu kin xc nh cng c th to ra nhng bin i mnh m, su sc trong tn ti x hi. IV. HNH THI KINH T - X HI V QU TRNH LCH S T NHIN CA S PHT TRIN CC HNH THI KINH T - X HI 1. Khi nim, cu trc hnh thi kinh t - x hi X hi l tng th ca nhiu lnh vc vi nhng mi quan h ht sc phc tp. Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin vn dng phng php duy vt bin chng vo vic phn tch i sng x hi, tin hnh tru tng ha cc quan h x hi v phn tch ra nhng quan h sn xut, tc l nhng quan h kinh t tn ti mt cch khch quan, tt yu khng ph thuc vo ch con ngi, tin hnh gii phu nhng quan h v ng thi phn tch nhng quan h trong mi quan h ph thuc ca n vi thc trng pht trin ca lc lng sn xut hin thc, phn tch nhng quan h trong mi quan h ton b vi nhng quan h x hi khc, tc vi nhng quan h thuc kin trc thng tng chnh tr - x hi, t cho thy r x hi l mt h thng cu trc vi cc lnh vc c bn to thnh, l: lc lng sn xut, quan h sn xut v kin trc thng tng; trong quan h sn xut va tn ti vi t cch l hnh thc kinh t ca s pht trin lc lng sn xut va tn ti vi t cch l ci hp thnh c s kinh t ca x hi m trn dng ln mt h thng kin trc thng tng chnh tr, php lut, tn gio, Trong l lun trit hc ca ch ngha Mc-Lnin cu trc ca x hi c gi l hnh thi kinh t - x hi (hoc hnh thi x hi). Vy, hnh thi kinh t- x hi l mt phm tr c bn ca ch ngha duy vt lch s, dng ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi ph hp vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v vi mt kin trc thng tng tng ng c xy dng trn nhng quan h sn xut y. Vi khi nim khoa hc v x hi theo cu trc hnh thi nh vy em li mt phng php lun khoa hc trong vic nghin cu v cu trc c bn ca x hi, cho php phn tch i sng ht sc phc tp ca x hi ch ra nhng mi quan h bin chng gia cc lnh vc c bn ca n; ch ra qui lut vn ng v pht trin ca n nhu mt qu trnh lch s t nhin. y l mt trong nhng pht hin to ln v mt phng php lun phn tch khoa hc v i sng x hi v lch s ca ch ngha Mac-Lnin. 2. Qu trnh lch s - t nhin ca s pht trin cc hnh thi kinh t -x hi Khi phn tch s pht trin ca lch s nhn loi theo l lun cu trc hnh thi kinh t-x hi, Mc cho rng: S pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s-t nhin
50
Tnh cht lch s-t nhin ca qu trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c phn tch cc ni dung ch yu sau y: - S vn ng v pht trin ca x hi khng tun theo ch ch quan ca con ngi m tun theo cc qui lut khch quan, d l cc qui lut ca chnh bn thn cu trc hnh thi kinh t-x hi, l h thng cc qui lut x hi thuc cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha,m trc ht v c bn nht l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut v qui lut kin trc thng tng ph hp vi c s h tng. - Ngun gc ca mi s vn ng, pht trin ca x hi, ca lch s nhn loi, ca mi lnh vc kinh t-x hi, suy cho n cng u c nguyn nhn trc tip hay gin tip t s pht trin ca lc lng sn xut ca x hi. Lnin tng nhn mnh: Ch c em qui nhng quan h x hi vo nhng quan h sn xut, v em qui nhng quan h sn xut vo trnh ca nhng lc lng sn xut th ngi ta mi c c mt c s vng chc quan nim s pht trin ca nhng hnh thi kinh t-x hi l mt qu trnh lch s -t nhin. - Qu trnh pht trin ca cc hnh thi kinh t-x hi, tc l qu trnh thay th ln nhau ca cc hnh thi kinh t-x hi trong lch s nhn loi, v do l s pht trin ca lch s x hi loi ngi, c th do s tc ng ca nhiu nhn t ch quan nhng nhn t gi vai tr quyt nh chnh l: s tc ng ca cc qui lut khch quan. Di s tc ng ca qui lut khch quan m lch s nhn loi, xt trong tnh cht ton b ca n l qu trnh thay th tun t cc hnh thi kinh t-x hi: nguyn thy, n l, phong kin, t bn ch ngha v tng lai nht nh thuc v hnh thi kinh t-x hi cng sn ch ngha. Trong khi khng nh tnh cht lch s t - nhin, tc tnh qui lut khch quan ca s vn ng, pht trin x hi, ch ngha Mac-Lnin cng ng thi khng nh vai tr ca cc nhn t khc i vi tin trnh pht trin ca lch s nhn loi ni chung v lch s mi cng ng ngi c th ni ring, l s tc ng ca cc nhn t thuc v iu kin a l, tng quan lc lng chnh tr c cc giai cp, tng lp x hi, truyn thng vn ha ca mi cng ng ngi, iu kin tc ng ca tnh hnh quc t i vi tin trnh pht trin ca mi cng ng ngi trong lch s,chnh do s tc ng ca cc nhn t ny m tin trnh pht trin ca mi cng ng ngi c th din ra vi nhng con ng, hnh thc v bc i khc nhau, to nn tnh phong ph, a dng ca trong s pht trin ca lch s nhn loi. tnh cht phong ph a dng ca tin trnh pht trin cc hnh thi kinh t-x hi c th bao hm nhng bc pht trin b qua mt hay vi hnh thi kinh t-x hi nht nh. Tuy nhin, nhng s b qua nh vy u phi c nhng iu kin khch quan v ch quan nht nh. Nh vy, lch s nhn loi ni chung, lch s pht trin ca mi cng ng ngi ni ring va tun theo tnh tt yu qui lut x hi va chu s tc ng a dng ca cc nhn t khc nhau, trong c c nhn t hot ng ch quan ca con ngi, t lch s pht trin ca x hi c biu hin ra l lch s thng nht trong tnh a dng v a dng trong tnh thng nht ca n. 3. Gi tr khoa hc ca l lun hnh thi kinh t-x hi Trc Mc, ch ngha duy tm gi vai tr thng tr trong khoa hc x hi. Vi s ra i ca ch ngha duy vt lch s, trong ht nhn ca n l l lun hnh thi kinh t-x hi cung cp mt phng php lun thc s khoa hc trong nghin cu v lnh vc x hi. - Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, sn xut vt cht chnh l c s ca i sng x hi, phng thc sn xut vt cht quyt nh trnh pht trin ca i sng x hi v lch s ni chung, v vy khng th xut pht t thc, t tng hoc t ch ch quan ca con ngi gii thch cc hin tng trong i sng x hi m phi xut pht t bn thn thc trng pht trin ca nn sn xut x hi, c bit l t trnh pht trin ca phng thc sn xut ca x hi vi ct li ca n l trnh pht trin ca lc lng sn xut hin thc. - Theo l lun hnh thi thc-x hi, x hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin, my mc gia cc c nhn m l mt c th sng ng, trong cc phng din ca i sng x hi tn ti trong mt h thng cu trc thng nht cht ch, tc ng qua li ln nhau, trong quan h sn xut ng vai tr l quan h c bn nht, quyt nh cc quan h x hi khc; l 51
tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi khc nhau. V vy, l gii chnh xc i sng x hi cn phi s dng phng php lun tru tng ha khoa hc l cn xut pht t quan h sn xut hin thc ca x hi tin hnh phn tch cc phng din khc nhau (chnh tr, php lut, vn ha, khoa hoc,) ca i sng x hi v mi quan h ln nhau gia chng. - Theo l lun hnh thi kinh t-x hi, s vn ng, pht trin ca x hi l mt qu trnh lch s-t nhin, tc l qu trnh din ra theo cc qui lut khch quan ch khng phi theo mun ch quan, do vy mun nhn thc v gii quyt ng n, c hiu qu nhng vn ca i sng x hi th phi i su nghin cu cc qui lut vn ng, pht trin ca x hi. Lnin tng nhn mnh rng: x hi l mt c th sng ang pht trin khng ngng, mt c th m mun nghin cu n th cn phi phn tch mt cch khch quan nhng quan h sn xut cu thnh mt hnh thi x hi nht nh v cn phi nghin cu nhng qui lut vn hnh v pht trin ca hnh thi x hi . Nhng gi tr khoa hc trn y ca l lun hnh thi kinh t -x hi l nhng gi tr v mt phng php lun chung nht ca vic nghin cu v x hi v lch s nhn loi, lch s cc cng ng ngi, n khng th thay th cho nhng phng php c th trong qu trnh nghin cu v tng lnh vc c th ca x hi. Lnin tng dy rng: l lun khng bao gi c tham vng gii thch tt c, m ch c mun vch ra mt phng phpduy nht khoa hc gii thch lch s. V. VAI TR CA U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI I VI S VN NG, PHT TRIN CA X HI C I KHNG GIAI CP 1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a. Khi nim giai cp Trong ch ngha Mac-Lnin, khi nim giai cp dng ch nhng tp on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng th nhng quan h ny c php lut qui nh v tha nhn) i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci t hoc nhiu m h c hng. Theo khi nim trn y, thc cht ca s phn ha nhng con ngi trong mt cng ng x hi thnh cc giai cp khc nhau, i lp nhau chnh l do c s khc nhau v i lp nhau v a v ca h trong mt ch kinh t-x hi nht nh v do c kh nng khch quan dn n mt thc t l tp on ny c th chim ot c lao ng ca tp on khc. Do vy, theo Lnin: gai cp l nhng tp on ngi m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh. Cng do , thc cht ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l s phn ha nhng con ngi trong mt cng ng x hi thnh nhng k bc lt v nhng ngi b bc lt. Thc t lch s nhn loi my nghn nm qua chng minh iu ny, l s phn ha nhng con ngi trong cng ng x hi thnh cc giai cp i khng nhau: ch n v n l, cha t v nng n, t sn v v sn. Thc tin lch s cng chng minh: giai cp no nm c t liu sn xut ch yu ca x hi th ng thi c kh nng chim c a v lm ch quyn lc chnh tr v quyn lc nh nc, do c kh nng khch quan tr thnh giai cp thng tr x hi, thc hin c vic chim ot lao ng ca giai cp khc v duy tr c tnh trng tng i n nh ca x hi trong iu kin c i khng giai cp. Khi nim giai cp khng n thun l mt khi nim ca khoa hc chnh tr m cn l mt khi nim phn nh mi quan h khch quan gia lnh vc kinh t v lnh vc chnh tr ca x hi; phn nh mi quan h kinh t - chnh tr gia cc tp on ngi trong mt iu kin lch s nht nh. l mi quan h khng ch c s khc bit m cn c tnh cht i lp ca h trn phng din kinh t v chnh tr. T cho thy: vic phn tch nhng vn v kt cu 52
chnh tr cn phi gn lin vi vic phn tch kt cu kinh t ca x hi theo quan im lch s, c th. phn tch v x l chnh xc nhng vn v kt cu chnh tr x hi khng nhng cn nm vng khi nim giai cp theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin m cn phi nm vng khi nim tng lp x hi. Khi nim tng lp x hi thng c s dng ch s phn tng, phn lp, phn nhm gia nhng con ngi trong cng mt giai cp theo a v v s khc bit c th ca h trong giai cp nh: tng lp cng nhn lm thu lao ng gin n, lao ng phc tp, lao ng chuyn gia,; mt khc, khi nim ny cng cn c dng ch nhng nhm ngi ngoi kt cu cc giai cp trong mt x hi nht nh nh: tng lp cng chc, tr thc, tiu nng, b. Ngun gc giai cp Vic pht hin ra s tn ti ca giai cp, i khng giai cp v u tranh giai cp khng phi l pht hin mi trong l lun ca ch ngha Mc-Lnin. Mt trong nhng pht hin mi v c bn ca ch ngha Mac-Lnin l ch ch ra rng s tn ti ca giai cp, i khng giai cp v u tranh giai cp khng phi l bn tnh ca nhn loi, cng khng phi l mt s tin nh m ch l hin tng c tnh lch s, tc l ch gn lin vi nhng giai on pht trin nht nh ca lch s. Mc khng nh: s tn ti ca cc giai cp ch gn lin vi nhng giai on lch s nht nh ca sn xut. Ngun gc trc tip ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do s ra i v tn ti ca ch chim hu t nhn v t liu sn xut, c bit l i vi nhng t liu sn xut ch yu ca x hi, bi v ch c trong iu kin mi c kh nng khch quan lm pht sinh v tn ti s khc bit a v ca cc tp on ngi trong qu trnh sn xut x hi, do m dn ti kh nng tp on ny c th chim ot lao ng thng d ca tp on khc. Tuy nhin ch c ch chim hu t nhn v t liu sn xut vn cha lm pht sinh giai cp trong x hi nu cha c s pht trin ca lc lng sn xut n mt mc lm cho nng sut lao ng tng ln, do vy m thi gian lao ng c th chia thnh hai phn l lao ng tt yu v lao ng thng d vi biu hin trc tip ca n l s d tha ca ci tng i trong cng ng x hi. Hn na, s tn ti ca ch chim hu t nhn hay cng ng x hi v t liu sn xut li khng phi l theo mun ch quan m l tun theo qui lut khch quan qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. V vy, ngun gc su xa ca s phn ha giai cp trong x hi chnh l do tnh trng pht trin cha y ca lc lng sn xut. Khi lc lng sn xut t n mc y ca n th chnh n li l nguyn nhn khch quan ca vic xa b ch d chim hu t nhn v t liu sn xut v do dn ti s xa b giai cp, i khng v u tranh giai cp trong x hi. l vn thc tin ca ch ngha x hi v c bit l ca x hi x hi cng sn ch ngha trong tng lai. Con ng hnh thnh, pht trin giai cp c th din ra vi nhng hnh thc khc nhau, mc khc nhau cc cng ng x hi khc nhau trong lch s. iu ph thuc s tc ng c th ca cc nhn t khch quan v ch quan n tin trnh vn ng, pht trin ca mi cng ng ngi. Tuy nhin c th khi qut qu trnh hnh thnh, pht trin giai cp cc cng ng ngi trong lch s hai hnh thc c bn, l: hnh thc hnh thnh, pht trin giai cp din ra ch yu vi s tc ng ca nhn t bo lc v hnh thnh pht trin giai cp din ra ch yu vi s tc ng ca qui lut kinh t phn ha nhng ngi sn xut hng ha trong ni b cng ng x hi. Ngoi ra, trong thc t lch s cn din ra qu trnh tc ng ng thi ca c hai nhn t c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp Theo Lnin, Khi nim u tranh giai cp dng ch cuc u tranh ca qun chng b tt ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn c c quyn, c li, bn p bc v bn n bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng li nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. theo khi nim ny, thc cht ca u tranh giai cp l cuc u tranh ca nhng ngi lao ng lm thu, nhng ngi n l b p bc v chnh tr53
x hi v b bc lt v kinh t chng li s p bc v bc lt n; tc l nhm gii quyt vn mu thun li ch kinh t v chnh tr x hi gia giai cp thng tr v b thng tr nhng phm vi v mc khc nhau. Ty theo nhng iu kin lch s khc nhau, cc cuc u tranh giai cp trong x hi c th c biu hin di nhiu hnh thc khc nhau, vi nhng phm vi v trnh khc nhau nh: u tranh kinh t, u tranh t tng, u tranh chnh tr,.Trong thc t lch s, cuc u tranh giai cp c th cn mang nhng hnh thc u tranh dn tc, tn gio, vn ha v c th c nhiu hnh thc a dng khc. khng ch v n p nhng cuc u tranh giai cp ca nhng ngi lao ng lm thu, nhng ngi n l, nhm duy tr v thc hin c s bc lt ca n, cc giai cp thng tr trong lch s tt yu phi s dng n sc mnh bo lc c t chc l nh nc vi nhng i v trang c bit v h thng php lut nhm duy tr trt t ca s thng tr giai cp. v vy, vn chnh quyn nh nc, quyn lc nh nc l vn trung tm v c bn ca cuc u tranh giai cp trong x hi. Bt c cuc u trang giai cp no nu cha gii quyt c vn chim gi quyn lc nh nc th cha th gii quyt c nhng vn cn bn nht ca cuc u tranh giai cp. Tuy nhin khong phi mi cuc u tranh giai cp u xc nh vn chnh quyn nh nc, quyn lc nh nc l vn trung tm ca n m ch c s pht trin ca u tranh giai cp t ti trnh u tranh chnh tr th vn mi tr thnh vn trung tm v c bn ca n cng l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi vi t cch l nh cao ca s pht trin u tranh giai cp. Nh vy, s ra i v tn ti ca nh nc l kt qu ca cuc u tranh giai cp trong x hi c i khng giai cp. Khi m cc mu thun x hi b y n ch khng th gii quyt c th tt yu giai cp thng tr cn n sc mnh bo lc c bit duy tr x hi trong vng mt trt t theo ch ca n, thc hin li ch ca n. S ra i v tn ti ca nh nc khng phi gii quyt mu thun m l duy tr trt t x hi trong iu kin mu thun khng th gii quyt c. Trong lch s hn 2000 nm qua tng tn ti cc kiu nh nc: nh nc ch n, nh nc phong kin,v nh nc t bn. y l nhng kiu nh nc ng vi ngha en ca n, tc cng c bo lc c t chc nhm khng ch cuc u tranh giai cp ca giai cp nhng ngi lao ng. Cho d cc hnh thc ca mi kiu nh nc c khc nhau, tn gi khc nhau nhng bn cht giai cp ca chng ch l mt l cng c chuyn chnh ca cc giai cp bc lt trong lch s i vi n l hay lao ng lm thu. Khc vi cc kiu nh nc ni trn, nh nc chuyn chnh v sn l kiu nh nc mi, l na nh nc, nh nc khng cn nguyn ngha en ca n, tn ti trong thi k qu ln ch ngha x hi; l cng c bo lc c t chc v cng c qun l kinh t-x hi ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. u tranh giai cp gi vai tr l phng thc, ng lc c bn ca s tin b, pht trin x hi trong iu kin x hi c s phn ha thnh i khng giai cp. Lch s nhn loi t khi c s phn ha giai cp n nay, v thc cht ca nhng cuc u tranh giai cp c biu hin di nhiu hnh thc a dng vi nhng mc khc nhau v mang sc thi khc nhau. l cuc u tranh ca nhng ngi n l chng li ch p bc ca giai cp ch n; cuc u tranh ca nhng ngi nng n, nhng ngi nng dn lm thu chng li s p bc, bc lt ca bn cha t, a ch; cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu chng li ch p bc v bc lt ca giai cp t sn. Kt qu cui cng ca nhng cuc u tranh dn ti s ra i ca mt phng thc sn xut mi thng qua nh cao ca n l nhng cuc cch mng x hi. Nh vy, trong iu kin x hi c i khng giai cp th s pht trin ca x hi ch c th thc hin c thng qua nhng cuc u tranh giai cp nhm gii quyt nhng mu thun i khng trong i sng kinh t v chnh tr - x hi. Trong trng hp ny, u tranh giai cp khng ch l ng lc c bn ca s pht trin lch s m cn l phng thc c bn ca s tin b v pht trin x hi trn mi lnh vc ca i sng x hi.
54
Theo l lun hnh thi kinh t - x hi, phng thc v ng lc c bn nht ca s tin b, pht trin x hi l s vn ng ca mu thun trong phng thc sn xut, trong bn thn nn sn xut vt cht ca x hi, nhng trong iu kin x hi c s phn ha giai cp th mu thun li c bc l v bin thnh mu thun i khng gia cc giai cp trong i sng chnh tr - x hi. Trong trng hp ny, mu thun i khng trong i sng kinh t ch c th gii quyt c thng qua vic gii quyt mu thun i khng giai cp trn lnh vc chnh tr x hi. Nh vy, mu thun giai cp v u tranh giai cp tr thnh c ch chnh tr x hi gii quyt mu thun trong phng thc sn xut, thc hin nhu cu khch quan ca s pht trin ca lc lng sn xut, thc y s pht trin ca x hi. 2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca n Khi nim cch mng x hi dng ch bc chuyn bin ln ca lch s pht trin x hi loi ngi l bc chuyn t hnh thi kinh t - x hi trnh thp ln mt hnh thi kinh t - x hi trnh cao hn, c tin hnh trn mi lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x hica x hi. Trong x hi c giai cp i khng, cch mng x hi c c trng bng vic giai cp cch mng khi ngha v trang ginh chnh quyn nh nc, ng thi tin hnh t chc, xy dng v s dng nh nc mi ca n ci to cn bn, ton din mi lnh vc ca i sng x hi, tc l xy dng mt hnh thi kinh t - x hi mi. Do , c th thy: vn chnh quyn nh nc nht nh l vn c bn ca mi cuc cch mng. ng thi, cuc cch mng no cng phi tri qua hai giai on l: giai on ginh chnh quyn v giai on t chc xy dng chnh quyn mi, xy dng x hi mi. thc s l mt qu trnh chng nhng y nhng kh khn, nguy him, gian kh m cn thng l ht sc lu di din ra hng chc, thm ch hng trm nm. Nh vy, khi nim cch mng x hi khc vi khi nim ci cch. Khi nim ci cch dng ch nhng cuc ci bin din ra trn mt hay mt s lnh vc ca i sng x hi trong phm vi mt hnh thi kinh t - x hi nhm hon thin hnh thi kinh t - x hi , nh: ci cch th ch kinh t, ci cch nn hnh chnh quc gia, ci cch nn gio dc,Khi nim cch mng x hi cng khc khi nim o chnh. Khi nim o chnh dng ch nhng s bin tranh ginh a v quyn lc nh nc gia cc lc lng chnh tr v vi ch trng khng thay i bn cht ca ch hin thi, n c th c tin hnh di hnh thc bo lc hoc phi bo lc v trang. Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l t mu thun gay gt trong bn thn nn sn xut vt cht ca x hi, tc mu thun gay gt gia nhu cu khch quan ca s pht trin lc lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut tr nn li thi m khng mt cuc ci cch kinh t hay chnh tr no c th gii quyt c. Mu thun biu hin thnh cuc u tranh giai cp v chnh s pht trin ca cuc u tranh giai cp ny tt yu dn ti s bng n cch mng. y cng chnh l nguyn nhn khch quan ca cc cuc cch mng. Ngoi ra, mi cuc cch mng x hi cn c nguyn nhn ch quan ca n, l s pht trin nhn thc v t chc ca giai cp cch mng, tc giai cp i biu cho phng thc sn xut mi tin b hn, t to ra s pht trin ca phong tro u tranh giai cp t t pht n t gic v khi c s kt hp chn mui ca cc nhn t ch quan v khch quan, tc to c thi c cch mng th khi tt yu cch mng s bng n v c kh nng thnh cng. b. Vai tr ca cch mng x hi i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp Cch mng x hi gi vai tr l phng thc, ng lc ca s pht trin x hi. Khng c nhng cuc cch mng x hi trong lch s th khng th din ra qu trnh thay th hnh thi kinh t - x hi ny bng mt hnh thi kinh t - x hi khc cao hn. Vi ngha , Mc nhn nh rng: cc cuc cch mng x hi l nhng u tu ca lch s, tc vai tr l phng thc thc hin s pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi. Mt khc, chnh nh nhng cuc cch mng x hi m cc mu thun c bn ca i sng x hi trn cc lnh vc kinh t, chnh 55
tr, vn ha, c gii quyt trit , t to ra ng lc cho s tin b v pht trin ca x hi. Trong nhng thi k cch mng, nng lc sng to ca qun chng nhn dn c pht huy cao , c th sng to ra lch s vi mt sc mnh phi thng: mt ngy bng hai mi nm. Lch s nhn loi chng minh y v r nt vai tr ca cc cuc cch mng x hi tng din ra trong lch s mt nghn nm qua, l: cuc cch mng x hi thc hin bc chuyn t hnh thi kinh t - x hi nguyn thy ln hnh thi kinh t - x hi chim hu n l; cuc cch mng xa b ch n l v thay th n bng ch phong kin; cuc cch mng t sn lt ch phong kin, xc lp ch t bn ch ngha; cuc cch mng v sn thc hin vic xa b ch chuyn chnh t sn, xc lp ch x hi ch ngha y l cuc cch mng v i nht, su sc nht trong lch s nhn loi, lm thay i hon ton bn cht ch chnh tr x hi c, xa b trit ngun gc ch t hu sn sinh i khng giai cp tng tn ti hng ngn nm trong lch s nhn loi. VI. QUAN IM CA CH NGHA DUY VT LCH S V CON NGI V VAI TR SNG TO LCH S CA QUN CHNG NHN DN 1. Con ngi v bn cht ca con ngi a. Khi nim con ngi Con ngi l mt thc th t nhin mang c tnh x hi; c s thng nht bin chng gia hai phng din t nhin v x hi. Tin vt cht u tin qui nh s hnh thnh, tn ti v pht trin ca con ngi chnh l gii t nhin, v vy bn tnh t nhin phi l mt trong nhng phng din c bn ca con ngi, loi ngi. Cng do vy, vic nghin cu, khm ph khoa hc v cu to t nhin v ngun gc t nhin ca con ngi l c s khoa hc quan trng con ngi hiu bit v chnh bn thn mnh, tin n lm ch bn thn mnh trong mi hnh vi v hot ng sng to ra lch s ca n, tc lch s nhn loi. - Bn tnh t nhin ca con ngi c phn tch t hai gic sau y: + Con ngi l kt qu tin ha v pht trin lu di ca gii t nhin. C s khoa hc ca kt lun ny c chng minh bng ton b s pht trin ca ch ngha duy vt v khoa hc t nhin, c bit l hc thuyt Darwin v s tin ha ca cc loi. + Con ngi l mt b phn ca gii t nhin v ng thi gii t nhin cng l thn th v c ca con ngi. Do , nhng bin i ca gii t nhin v tc ng ca qui lut t nhin trc tip hoc gin tip thng xuyn qui nh s tn ti ca con ngi v x hi ngi, n l mi trng trao i vt cht gia con ngi v gii t nhin; ngc li, s bin i v hot ng ca con ngi, loi ngi lun tc ng tr li mi trng t nhin, lm bin i mi trng . y chnh l mi quan h song trng, qui nh ln nhau, tc ng ln nhau gia s tn ti ca con ngi, loi ngi v cc tn ti khc ca gii t nhin. Tuy nhin, con ngi khng ng nht vi cc tn ti khc ca gii t nhin, n c c tnh x hi bi v mi con ngi vi t cch l ngi chnh l xt trong mi quan h ca cc cng ng x hi, l cc cng ng: gia nh, giai cp, quc gia, dn tcV vy, bn tnh x hi nht nh phi l mt phng din khc ca bn tnh con ngi, hn na y l bn tnh c th ca n trong mi quan h vi cc tn ti khc ca gii t nhin. - Bn tnh x hi ca con ngi c phn tch t cc gic sau y: + Xt t gic ngun gc hnh thnh th con ngi khng phi ch c ngun gc t s tin ha, pht trin ca vt cht t nhin m cn c ngun gc x hi ca n, m trc ht v c bn nht l nhn t lao ng. chnh nh lao ng m con ngi c kh nng vt qua loi ng vt tin ha v pht trin thnh ngi. l mt trong nhng pht hin mi ca ch ngha Mc-Lnin, nh m c th hon chnh hc thuyt v ngun gc loi ngi m tt c cc hc thuyt trong lch s u cha c li gii ng n v y . + Xt t gic tn ti v pht trin ca con ngi, loi ngi th s tn ti ca n lun b chi phi bi cc nhn t x hi v cc qui lut x hi. X hi bin i th mi con ngi cng do m cng c s thay i tng ng v ngc li, s pht trin ca mi c nhn li l tin 56
cho s pht trin ca x hi. Ngoi mi quan h x hi th mi con ngi ch tn ti vi t cch l mt thc th sinh vt thun ty m khng th l con ngi vi y ngha ca n. Hai phng din t nhin v x hi ca con ngi tn ti trong tnh thng nht ca n, qui nh ln nhau, tc ng ln nhau, lm bin i ln nhau, nh to nn kh nng hot ng sng to ca con ngi trong qu trnh lm ra lch s ca chnh mnh. V th, nu l gii bn tnh sng to ca con ngi n thun ch t gic bn tnh t nhin hoc ch t bn tnh x hi ca n th u l phin din, khng trit v nht nh cui cng s dn n nhng kt lun sai lm trong nhn thc v thc tin. b. Bn cht ca con ngi Trong lch s t tng nhn loi c nhiu quan nim khc nhau v bn cht, bn tnh ngi ca con ngi, nhng thng th nhng quan nim ny mang tnh phin din, tru tng, duy tm, thn b. Mc ph phn nhng quan nim y v xc lp quan im ca mnh: Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ha nhng quan h x hi. Hn ch cn bn ca quan nim duy vt siu hnh, trc quan l tru tng ha, tuyt i ha phng din t nhin ca con ngi, thng xem nh vic l gii con ngi t phng din lch s x hi ca n, do v cn bn ch thy bn tnh t nhin ca con ngi. Khc vi quan nim , quan nim duy vt bin chng v con ngi khi tha nhn bn tnh t nhin cn l gii con ngi t gic cc quan h lch s x hi, t pht hin bn tnh x hi ca n, hn na, chnh bn tnh x hi ca con ngi l phng din bn cht nht ca con ngi vi t cch ngi, phn bit con ngi vi cc tn ti khc ca gii t nhin. Nh vy, c th nh ngha con ngi l mt thc th t nhin nhng l thc th t nhin mang c tnh x hi. Vy, bn cht ca con ngi chnh l tng ha cc quan h x hi, bi x hi chnh l x hi ca con ngi, c to nn t ton b cc quan h gia ngi vi ngi trn cc mt kinh t, chnh tr, vn ha, Theo quan im duy vt bin chng v bn cht x hi ca con ngi th s hnh thnh v pht trin ca con ngi cng nhng kh nng sng to lch s ca n cn phi c tip cn t gic phn tch v l gii s hnh thnh v pht trin ca nhng quan h x hi ca n trong lch s. Xt t gic nhn chng hc, tc t gic bn tnh t nhin, ngi da en vn ch l ngi en, nhng ch trong quan h kinh t - chnh tr ca x hi chim hu n l anh ta mi l ngi n l, cn trong quan h kinh t - chnh tr x hi x hi ch ngha, anh ta l con ngi t do, lm ch v sng to lch s. Nh th, khng c mt bn cht n l c hu v bt bin ca ngi da en hay da trng, n l sn phm tt yu ca nhng quan h kinh t - chnh tr x hi trong nhng iu kin lch s xc nh, khi nhng quan h ny thay i th do cng c s thay i bn cht ca con ngi. Cng do vy, s gii phng bn cht con ngi cn phi hng vo s gii phng nhng quan h kinh t, chnh tr, vn ha, x hi ca n, thng qua m c th pht huy kh nng sng to lch s ca con ngi. Nh vy, khng c con ngi phi lch s m tri li lun gn vi nhng iu kin lch s nht nh. Cn phi t quan nim nh th mi c th l gii ng n v kh nng sng to lch s ca con ngi. S hn ch v kh nng sng to lch s ca ngi tiu nng khng th l gii t bn tnh t nhin ca h m tri li cn c l gii t gic tnh hn ch v trnh pht trin ca cc quan h kinh t, chnh tr, vn ha ca x hi tiu nng. Nh th, con ngi, xt t gic bn cht x hi ca n, l sn phm ca lch s; lch s sng to ra con ngi trong chng mc no th con ngi cng sng to ra lch s trong chng mc . y l bin chng ca mi quan h ca con ngi - ch th ca lch s vi chnh lch s do n to ra v ng thi li b qui nh bi chnh lch s . T c th thy hn ch c bn ca quan nim duy vt siu hnh v bn cht ca con ngi chnh l ch ch thy tnh quyt nh ca hon cnh lch s i vi con ngi m khng thy mi quan h sng to ca con ngi trong qu trnh ci to hon cnh v do cng chnh l ci to bn thn n. Mc khng nh: ci hc thuyt duy vt ch ngha cho rng con ngi l sn phm ca nhng hon cnh v ca gio dcci hc thuyt y qun rng chnh nhng con ngi lm thay i hon cnh v bn thn nh gio dc 57
cng cn phi c gio dc. Trong tc phm Bin chng ca t nhin, nghen cng cho rng: th vt cng c mt lch s pht trin dn dn ca chng cho ti trng thi hin nay ca chng. Nhng lch s y khng phi do chng lm ra v trong chng mc m chng tham d vo vic lm ra lch s y th iu d din ra m chng khng th bit v khng phi do mun ca chng. Ngc li, con ngi cng cch xa con vt, hiu theo ngha hp ca t ny bao nhiu th con ngi li cng t mnh lm ra lch s ca mnh mt cch c thc by nhiu. Nh vy, vi t cch l thc th x hi, con ngi trong hot ng thc tin, thng qua hot ng thc tin, tc ng vo gii t nhin, lm ci bin gii t nhin theo nhu cu sinh tn v pht trin ca n th ng thi con ngi cng sng to ra lch s ca chnh n, thc hin s pht trin ca lch s . T quan nim khoa hc ca ch ngha Mac-Lnin v con ngi c th rt ra ngha phng php lun quan trng sau y: + l gii mt cch khoa hc nhng vn v con ngi th khng th ch n thun t phng din bn tnh t nhin ca n m iu cn bn hn, c tnh quyt nh phi l t phng din bn tnh x hi ca n, t nhng quan h kinh t - x hi ca n. + ng lc c bn ca s tin b v pht trin ca x hi chnh l nng lc sng to lch s ca con ngi, v vy pht huy nng lc sng to ca mi con ngi, v con ngi chnh l pht huy ngun ng lc quan trng thc y s tin b v pht trin ca x hi. + S nghip gii phng con ngi, nhm pht huy kh nng sng to lch s ca n phi l hng vo s nghip gii phng nhng quan h kinh t - x hi. Trn ngha phng php lun y c th thy: mt trong nhng gi tr cn bn nht ca cuc cch mng x hi ch ngha chnh l mc tiu xa b trit cc quan h kinh t - x hi p bc v bc lt, rng buc kh nng sng to lch s ca qun chng nhn dn - nhng ch th con ngi sng to ch thc ra lch s tin b ca nhn loi; thng qua cuc cch mng n cng thc hin s nghip gii phng ton nhn loi bng phng thc xy dng mi quan h kinh t - x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha nhm xc lp v pht trin mt x hi m t do, sng to ca ngi ny tr thnh iu kin cho t do v sng to ca ngi khc. cng chnh l thc hin trit l o c nhn sinh cao p nht ca ch ngha cng sn: mnh v mi ngi, mi ngi v mnh. 2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn a. Khi nim qun chng nhn dn Con ngi l ch th sng to ra lch s nhng khng phi l theo phng thc hnh ng ring l, ri rc, c cca mi con ngi m l theo phng thc lin kt nhng con ngi thnh sc mnh cng ng x hi c t chc, c lnh o ca nhng c nhn hay cc t chc chnh tr, x hi nht nh nhm gii quyt cc nhim v lch s trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha ca x hi - cng ng chnh l qun chng nhn dn. Nhng lc lng c bn to thnh cng ng qun chng nhn dn bao gm: - Nhng ngi lao ng sn xut ra ca ci vt cht v cc gi tr tinh thn. - B phn dn c chng li giai cp thng tr p bc, bc lt, i khng vi cng ng dn c. - Nhng giai cp, tng lp x hi thc y s tin b x hi thng qua hot ng ca mnh, trc tip hoc gin tip trn cc lnh vc ca i sng x hi. Qun chng nhn dn khng phi l mt cng ng bt bin m tri li, n thay i cng vi s bin i ca nhng nhim v lch s mi thi i, mi giai on pht trin nht nh. Tuy nhin, lc lng c bn nht ca mi cng ng nhn dn chnh l nhng con ngi lao ng sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn cho s sinh tn v pht trin ca x hi. Ngoi ra, ty theo mi iu kin lch s xc nh m bao gm trong cng ng qun chng nhn dn cn c th bao gm nhng lc lng giai cp v tng lp x hi khc nhau. b. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s V cn bn, tt c cc nh t tng trong lch s trc Mc u khng nhn thc ng vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn. V ngun gc l lun, iu c nguyn 58
nhn t quan im duy tm, tn gio v phng php siu hnh trong phn tch vi cc vn x hi. Theo quan im duy vt lch s, qun chng nhn dn l ch th sng to chn chnh ra lch s, lc lng quyt nh s pht trin ca lch s; do , lch s trc ht v cn bn l lch s hot ng ca qun chng nhn dn trn tt c cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi. Vai tr ch th sng to ra lch s, quyt nh tin trnh pht trin lch s ca qun chng nhn dn c phn tch t ba gic sau y: + Qun chng nhn dn l lc lng sn xut c bn ca mi x hi, trc tip sn xut ra ca ci vt cht p ng nhu cu tn ti v pht trin ca con ngi, ca x hi y l nhu cu quan trng nht ca mi x hi mi thi i, mi giai on lch s. + Cng vi qu trnh sng to ra ca ci vt cht, qun chng nhn dn ng thi cng l lc lng trc tip hoc gin tip sng to ra cc gi tr tinh thn ca x hi; l lc lng trc tip hay gin tip kim chng cc gi tr tinh thn c cc th h v cc c nhn sng to ra trong lch s, hot ng ca qun chng nhn dn l c s hin thc c ngha quyt nh v l ci ngun pht sinh nhng sng to vn ha tinh thn ca x hi; mi gi tr vn ha tinh thn d qua phng thc no th cui cng cng l phc v hot ng ca qun chng nhn dn v n ch c ngha hin thc mt khi c vt cht ha bi hot ng thc tin ca nhn dn. + Qun chng nhn dn lao ng l lc lng v ng lc c bn ca mi cuc cch mng v cc cuc ci cch trong lch s. Lch s nhn loi chng minh rng khng c mt cuc cch mng hay mt cuc ci cch x hi no c th thnh cng nu n khng xut pht t li ch v nguyn vng ca ng o qun chng nhn dn. Vi ngha nh vy, c th ni: cch mng l ngy hi ca qun chng v trong nhng ngy qun chng nhn dn c th sng to ra lch s mt ngy bng hai mi nm. Nh vy, nhng cuc cch mng v ci cch x hi cn n lc lng qun chng nhn dn v sc sng to ca qun chng nhn dn cng cn c nhng cuc cch mng v ci cch x hi. chnh l bin chng ca qu trnh pht trin x hi. Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn khng bao gi c th tch ri vai tr c th ca mi c nhn m c bit l vai tr ca cc c nhn v tr th lnh, lnh t hay tm v nhn ca cng ng nhn dn. Theo Lnin: trong lch s, cha h c mt giai cp no ginh c quyn thng tr, nu n khng o to c trong hng ng ca mnh nhng lnh t chnh tr, nhng i biu tin phong c kh nng t chc v lnh o phong tro. Khi nim c nhn dng ch mi con ngi c th sng trong mt cng ng x hi nht nh v c phn bit vi nhng con ngi khc thng qua tnh n nht v tnh ph bin ca n. Theo quan nin , mi c nhn l mt chnh th thng nht, va mang tnh c bit va mang tnh ph bin, l ch th ca lao ng, ca mi quan h x hi v ca nhn thc nhm thc hin chc nng c nhn v chc nng x hi trong mt giai on pht trin nht nh ca lch s. Trong qu trnh qun chng nhn dn sng to lch s th mi c nhn ty theo v tr, chc nng, vai tr v nng lc sng to c th m h c th tham gia vo qu trnh sng to lch s ca cng ng nhn dn. Theo ngha y, mi c nhn ca cng ng nhn dn u in du n ca n vo qu trnh sng to lch s, mc d mc v phm vi c th khc nhau. th nhng, li nhng du n su sc nht trong tin trnh lch s thng l nhng th lnh m c bit l nhng th lnh tm v nhn. V nhn l nhng c nhn kit xut trong cc lnh vc chnh tr, kinh t, khoa hc, ngh thut, Trong ch ngha Mc Lnin khi nim lnh t thng dng ch nhng c nhn kit xut do phong tro cch mng ca qun chng nhn dn to nn, gn b mt thit vi qun chng nhn dn. tr thnh lnh t ca qun chng nhn dn, c qun chng nhn dn tn nhim, lnh t phi l nhng ngi c nhng phm cht c bn sau y:
59
+ C tri thc khoa hc uyn bc, nm bt c xu hng vn ng, pht trin ca lch s. + C nng lc tp hp qun chng nhn dn, thng nht ch v hnh ng ca qun chng nhn dn vo vic gii quyt nhng nhim v lch s, thc y s tin b v pht trin ca lch s. + Gn b mt thit vi qun chng nhn dn, hy sinh v li ch ca qun chng nhn dn. Bt c mt thi k no, mt cng ng x hi no, nu lch s t ra nhng nhim v cn gii quyt th t trong phong tro qun chng tt yu s xut hin nhng lnh t p ng nhim v . Nh vy, tuyt i ha vai tr ca nhn dn m qun i vai tr ca c nhn, hoc tuyt i ha vai tr ca c nhn, th lnh, lnh t, v nhn m xem thng vai tr ca qun chng nhn dn th u l khng bin chng trong vic nghin cu v lch s, v do khng th l gii chnh xc tin trnh vn ng, pht trin ca lch s nhn loi ni chung cng nh mi cng ng x hi ni ring. Vai tr sng to lch s ca qun chng ph thuc vo cc iu kin khch quan v ch quan, l: trnh pht trin ca lc lng sn xut, trnh nhn thc ca mi c nhn, mi giai cp, mi tng lp hay lc lng x hi, trnh t chc x hi, bn cht ca ch x hi, Do vy, vic phn tch vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cn phi ng trn quan im ton din, pht trin v lch s, c th. L lun ca ch ngha Mac-Lnin v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca cc c nhn i vi tin trnh lch s cung cp mt phng php lun khoa hc quan trng cho hot ng nhn thc v thc tin: - Vic l gii mt cch khoa hc v vai tr quyt nh lch s ca qun chng nhn dn xa b c sai lm ca ch ngha duy tm tng thng tr lu di trong lch s nhn thc v ng lc v lc lng sng to ra lch s x hi loi ngi, ng thi em li mt phng php lun khoa hc trong vic nghin cu v nhn nh lch s cng nh vic nghin cu v nh gi vai tr ca mi c nhn, th lnh, lnh t trong cng ng x hi. - L lun v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn cung cp mt phng php lun khoa hc cc ng cng sn phn tch cc lc lng x hi, t chc xy dng lc lng qun chng nhn dn trong cng cuc cch mng x hi ch ngha l s lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc, t di s lnh o ca ng cng sn, trn c s tp hp mi lc lng c th tp hp nhm to ra ng lc to ln trong s nghip cch mng x hi ch ngha i ti thng li cui cng. ---@---
60
Phn th hai
HC THUYT KINH T CA CH NGHA MC-LNIN V PHNG THC SN XUT T BN CH NGHA

Sau khi nhn thy rng ch kinh t l c s trn kin trc thng tng c xy dng ln th Mc ch nhiu nht n vic nghin cu ch kinh t y. Tc phm chnh ca Mc l b T bn c dnh ring nghin cu ch kinh t ca x hi hin i, ngha l x hi t bn ch ngha. Hc thuyt kinh t ca Mc l ni dung ch yu ca ch ngha Mc; l kt qu vn dng th gii quan duy vt v phng php lun bin chng vo qu trnh nghin cu phng thc sn xut t bn ch ngha. B T bn chnh l cng trnh khoa hc v i nht ca Mc. Mc ch cui cng ca b sch ny l pht hin ra quy lut kinh t ca s vn ng ca x hi hin i, ngha l ca x hi t bn ch ngha, ca x hi t sn. Nghin cu s pht sinh, pht trin v suy tn ca nhng quan h sn xut ca mt x hi nht nh trong lch s, l ni dung ca hc thuyt kinh t ca Mc m trng tm ca n l hc thuyt gi tr v hc thuyt gi tr thng d. Hc thuyt kinh t ca ch ngha Mc-Lnin v phng thc sn xut t bn ch ngha khng ch bao gm hc thuyt ca Mc v gi tr v gi tr thng d m cn bao gm hc thuyt kinh t ca Lnin v ch ngha t bn c quyn v ch ngha t bn c quyn nh nc. Ni dung cc hc thuyt ny bao qut nhng nguyn l c bn nht ca ch ngha McLnin v phng thc sn xut t bn ch ngha. --------*--------
61
Chng 4
HC THUYT GI TR
Hc thuyt gi tr (gi tr lao ng) l xut pht im trong ton b l lun kinh t ca Mc. Trong hc thuyt ny Mc nghin cu mi quan h gia ngi vi ngi, c lin quan ti vt v biu hin di hnh thi quan h gia vt vi vt. C s v kinh t xc lp quan h gia ngi vi ngi thng qua quan h gia vt vi vt y chnh l lao ng, ci thc th, yu t cu thnh gi tr ca hng ha. chnh l trng tm ca hc thuyt ny. S thc th sn xut hng ha v gn lin vi n l cc phm tr: gi tr, hng ha, tin t tng c trc ch ngha t bn. N l nhng iu kin tin cho phng thc sn xut t bn ch ngha ra i v pht trin. Da trn nn tng hc thuyt gi tr, Mc xy dng nn hc thuyt gi tr thng d. V vy, nghin cu hc thuyt gi tr ca Mc cng cn phi hiu rng: l ta bt u nghin cu v phng thc sn xut t bn ch ngha, nhng mi ch dng n gin nht v chung nht. I. IU KIN RA I, C TRNG V U TH CA SN XUT HNG HO 1. iu kin ra i, tn ti ca sn xut hng ho a. Khi nim - Kinh t t nhin: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut ra sn phm l tiu dng (cho chnh h, gia nh, b tc). - Kinh t hng ha: L mt hnh thc t chc kinh t m mc ch ca nhng ngi sn xut ra sn phm l trao i, bn. Kinh t hng ha i lp vi kinh t t nhin v l bc tin b so vi kinh t t nhin. Khi lc lng sn xut v phn cng lao ng x hi pht trin n mt trnh nht nh kinh t hng ha ra i thay th kinh t t nhin. b. iu kin ra i ca sn xut hng ha Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, s ra i ca sn xut hng ha do hai iu kin sau quyt nh * C s phn cng lao ng x hi - Phn cng lao ng XH: l s chuyn mn ha v SX, lm cho nn SX XH phn thnh nhiu ngnh, nhiu ngh khc nhau. - Phn cng lao ng x hi l c s ca sn xut v trao i hng ha v do phn cng lao ng nn mi ngi ch sn xut mt hoc mt vi sn phm nhng nhu cu cn nhiu th dn n mu thun: va tha va thiu ny sinh quan h trao i sn phm cho nhau. - Cc loi phn cng lao ng: + Phn cng c th: ngnh ln li chia thnh ngnh nh. + Phn cng chung: hnh thnh ngnh kinh t ln. + Phn cng lao ng c bit l phn cng trong ni b cng xng (khng c coi l c s ca sn xut hng ha). * C s tch bit tng i v mt kinh t gia nhng ngi sn xut. C. Mc vit: Ch c sn phm ca nhng lao ng t nhn c lp v khng ph thuc nhau mi i din nhau nh l nhng hng ha. - S tch bit v kinh t lm cho nhng ngi sn xut tr thnh nhng ch th sn xut c lp, do sn phm lm ra thuc quyn s hu hoc do h chi phi. - Nguyn nhn dn n c lp v kinh t: + Ch chim hu t nhn v TLSX. + C nhiu hnh thc s hu v TLSX. + S tch ri gia quyn s hu v quyn s dng.
62
- S tch bit v kinh t lm cho trao i mang hnh thc l trao i hng ha. - y l hai iu kin cn v cho SX hng ho ra i v tn ti, nu thiu mt trong hai iu kin s khng c SX v trao i hng ho. 2. c trng v u th ca sn xut hng ho So vi sn xut t cung t cp, sn xut hng ho c nhng u th hn hn: Th nht: Khai thc c nhng li th v t nhin, x hi, k thut ca tng ngi, tng c s cng nh tng vng, tng a phng. Th hai: To iu kin thun li cho vic ng dng nhng thnh tu khoa hc - k thut vo sn xut..., thc y sn xut pht trin. Th ba: Buc nhng ngi sn xut hng ho phi lun lun nng ng, nhy bn. Th t: Lm cho giao lu kinh t vn ha gia cc a phng, cc ngnh ngy cng pht trin. Th nm, xa b tnh bo th tr tr ca kinh t t nhin. II. HNG HO 1. Hng ho - hai thuc tnh ca hng ha a. Khi nim: hng ha l sn phm ca lao ng, tha mn mt nhu cu no ca con ngi, thng qua trao i, mua bn. - Hng ha c phn thnh hai loi: + Hng ha hu hnh: lng thc, qun o, t liu sn xut... + Hng ha v hnh (hng ha dch v): dch v vn ti, dch v cha bnh... b. Hai thuc tnh ca hng ha * Gi tr s dng: l cng dng ca hng ha nhm tha mn mt nhu cu no ca con ngi - Nhu cu tiu dng sn xut. - Nhu cu tiu dng c nhn. * Vt cht * Tinh thn vn ha + Pht hin ra gi tr s dng l do tin b KHKT, v s pht trin ca LLSX ni chung. + GTSD l phm tr vnh vin. + GTSD l ni dng vt cht ca ca ci. + GTSD l thuc tnh t nhin ca hng ha. * Gi tr (gi tr trao i) ca hng ho: - Gi tr trao i: L mt quan h v s lng, th hin t l trao i gia hng ha ny vi hng ha khc + VD: 2 m vi = 10 kg thc Hai hng ha so snh c vi nhau th bn thn 2 hng ha phi c mt ci chung ging nhau. Nu ta gt b GTSD ca hng ha i, mi hng ha u l SP ca L. Chnh lao ng l c s ca trao i v to thnh gi tr hng ha. Vy thc cht ca trao i sn phm l trao i lao ng. - Gi tr: ca hng ha l lao ng x hi ca ngi SX hng ho kt tinh trong hng ha (y l cht, thc th ca gi tr). * Gi tr l phm tr lch s ch tn ti trong sn xut hng ha. * Gi tr phn nh quan h gia ngi sn xut hng ha. * Gi tr l thuc tnh x hi ca hng ha. c. Mi quan h gia hai thuc tnh Hai thuc tnh ca hng ha c mi quan h vi nhau va thng nht va mu thun nhau: - Thng nht: l hng ha phi c hai thuc tnh, nu thiu mt trong hai thuc tnh khng phi l hng ha. - Mu thun gia hai thuc tnh th hin: * Vi t cch l GTSD cc hng ha khng ng nht v cht. 63
* Vi t cch l GT cc hng ha ng nht v cht u l lao ng c vt ha. * Qu trnh thc hin gi tr v gi tr s dng l hai qu trnh khc nhau v thi gian v khng gian, do nu gi tr hng ha khng c thc hin s dn n khng hong sn xut tha. Vy trc khi thc hin gi tr s dng phi tr gi tr ca n. Nu khng thc hin c gi tr s khng thc hin c gi tr s dng. 2. Tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ho a. Lao ng c th: l lao ng c ch di mt hnh thc c th ca mt ngh nghip chuyn mn nht nh: Mi lao ng c th c mc ch ring, phng php, cng c lao ng, i tng lao ng v kt qu lao ng ring. V d: lao ng ca ngi th mc v ca ngi th may c mc ch khc nhau, i tng, phng php, cng c v kt qu sn xut khc nhau. + Lao ng c th l c s ca phn cng lao ng x hi. KHKT cng pht trin cc hnh thc lao ng c th cng a dng, phong ph. + Mi lao ng c th to ra mt gi tr s dng nht nh. + Lao ng c th l phm tr vnh vin (x hi cng pht trin cc hnh thc ca lao ng c th c th thay i). b. Lao ng tru tng: l lao ng ca ngi sn xut hng ha gt b hnh thc biu hin c th ca n quy v ci chung ng nht, l s tiu ph sc lao ng, tiu hao sc c bp, thn kinh ca con ngi. - Lao ng tru tng to ra gi tr hng ha. - Lao ng tru tng l phm tr lch s, ch c sn xut sn phm bn th lao ng sn xut hng ha mi c tnh cht l lao ng tru tng. - Lao ng tru tng l lao ng ng nht v ging nhau v cht. c. Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha Trong nn sn xut hng ha: - Lao ng c th biu hin thnh lao ng t nhn. - Lao ng tru tng biu hin thnh lao ng x hi. - Mu thun c bn ca nn sn xut hng ha l: mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi. - Biu hin: Sn phm do ngi sn xut nh to ra c th khng ph hp vi nhu cu x hi Hao ph lao ng c bit ca ngi sn xut c th cao hn hay thp hn hao ph lao ng m x hi chp nhn. Mu thun gia lao ng t nhn v lao ng x hi cha ng kh nng sn xut tha. 3. Lng gi tr ca hng ha a. S lng gi tr hng ha - Lng gi tr hng ha khng o bng thi gian lao ng c bit m do bng thi gian lao ng x hi cn thit. - Thi gian lao ng x hi cn thit: l thi gian cn thit sn xut hng ho, vi trnh thnh tho trung bnh, cng trung bnh, trong nhng iu kin bnh thng so vi hon cnh XH nht nh. - Thng thng thi gian lao ng x hi cn thit l thi gian lao ng c bit ca nhng ngi cung cp i b phn lng hng ha y trn th trng. b. Nhng yu t nh hng n gi tr ca mt n v hng ho * Nng sut lao ng: l nng lc SX ca lao ng c tnh bng: * S lng sn phm SX ra trong 1 n v thi gian. * S lng lao ng hao ph SX ra 1 n v sn phm. + Tng NSL: Tng hiu qu, hay hiu sut ca lao ng. Khi NSL tng: 64
* S lng sn phm SX ra trong 1n v thi gian tng. * S lng lao ng hao ph SX ra 1 n v sn phm gim. - Cc nhn t nh hng n NSL: + Trnh kho lo (thnh tho) trung bnh ca ngi lao ng. + Mc pht trin ca khoa hc - k thut, cng ngh v mc ng dng nhng thnh tu vo sn xut. + Trnh t chc qun l. + Quy m v hiu sut ca t liu sn xut. + Cc iu kin t nhin. - NSL tng ln, gi tr mt n v sn phm gim. * Cng lao ng: Ni ln mc khn trng nng nhc ca ngi lao ng trong mt n v thi gian. Cng lao ng c o bng s tiu hao lao ng trong 1 n v thi gian v thng c tnh bng s calo hao ph trong 1 n v thi gian. - Tng cng lao ng: l tng s hao ph lao ng trong 1 thi gian lao ng nht nh. - Cng lao ng tng gi tr mt n v sn phm khng i. - Cng lao ng ph thuc vo: + Trnh t chc qun l. + Quy m v hiu sut ca t liu sn xut. + Th cht, tinh thn ca ngi lao ng. * Lao ng gin n v lao ng phc tp + Lao ng gin n: l lao ng khng qua hun luyn, o to, lao ng khng thnh tho. + Lao ng phc tp: l lao ng phi qua hun luyn o to, lao ng thnh tho. Khi em trao i trn th trng ngi ta ly lao ng gin n lm n v v quy mi lao ng thnh lao ng gin n, vi ngha lao ng phc tp l bi s ca lao ng gin n. Trong cng mt thi gian, lao ng phc tp to ra nhiu gi tr hn lao ng gin n. * C cu lng gi tr hng ha sn xut ra hng ha cn phi chi ph lao ng bao gm lao ng qu kh tn ti trong cc yu t nh t liu sn xut v lao ng sng hao ph trong qu trnh ch bin t liu sn xut thnh sn phm hng ha mi. v vy, c cu lng gi tr hng ha bao gm hai b phn: b phn gi tr c v b phn gi tr mi. III. TIN T 1. Ngun gc v bn cht ca tin t a. Hnh thi gin n hay ngu nhin ca gi tr 20 vung vi = 1 ci o hoc hng ha A = 5 hng ha B - Gi tr ca hng ha A c biu hin gi tr s dng ca hng ha B, cn hng ha B dng lm hnh thi biu hin gi tr ca hng ha A. Hng ha A vo hnh thi gi tr tng i. - Hng ha B: m gi tr s dng ca n biu hin gi tr ca hng ha khc (A) th vo hnh thi ngang gi. - Hnh thi gin n hay ngu nhin l mm mng phi thai ca hnh thi tin; - Hng ha ng vai tr vt ngang gi l hnh thi phi thai ca tin t. - Hnh thi gin n xut hin vo cui x hi cng sn nguyn thy. Trao i mang tnh ngu nhin v trc tip.
65
b. Hnh thi y hay m rng ca gi tr = = = = 1 ci o 10 u ch 40 u c ph 0,2 gam vng
Th d: 20 vung vi
y gi tr ca 1 hng ha c biu hin gi tr s dng ca nhiu hng ha ng vai tr vt ngang gi chung. T l trao i c nh hn, tuy vy vn l trao i trc tip hng ly hng. c. Hnh thi chung ca gi tr 1 ci o = 10 u ch = 20 vung vi 40 u c ph = 0,2 gam vng = y gi tr ca mi hng ha u c biu hin GTSD ca mt hng ha ng vai tr lm vt ngang gi chung. d. Hnh thi tin Khi sn xut v trao i hng ha pht trin cao hn, c bit l khi n c m rng gia cc vng i hi phi c mt vt ngang gi chung thng nht th vt ngang gi chung c c nh mt hng ha c bit, khi xut hin hnh thi tin. 1 ci o 10 u ch 40 u c ph 20 vung vi = = = =
0,2 gam vng
y, gi tr ca tt c mi hng ho u c biu hin gi tr s dng ca mt hng ho ng vai tr tin t. - Khi bc v vng cng lm chc nng tin t th ch tin t gi l ch song bn v. - Khi ch cn vng c chim v tr tin t th ch tin t c gi l ch bn v vng. Ti sao vng v bc, c bit l vng c c vai tr tin t nh vy? + Th nht, n cng l mt hng ho, c th mang trao i vi cc hng ho khc. + Th hai, n c nhng u th (t thuc tnh t nhin) nh: thun nht, d chia nh, khng mn g... Kt lun: - Ngun gc ca tin:Tin ra i trong qu trnh pht trin lu di ca sn xut v trao i hng ha. - Bn cht ca tin: l mt hng ha c bit, ng vai tr vt ngang gi chung, l s th hin chung ca gi tr v th hin mi quan h gia nhng ngi sn xut hng ha. Tin: loi hng ha c bit m hnh thi t nhin ca n dn gn lin vi hnh thi ngang gi trong x hi, s tr thnh hng ha - tin, hay lm chc nng l tin, chc nng x hi ring bit ca n v do , c quyn x hi ca n l ng vai tr vt ngang gi ph bin trong gii hng ha. 2. Cc chc nng ca tin a. Thc o gi tr - Tin dng o lng v biu hin gi tr ca cc hng ho khc.
66
- thc hin c chc nng ny c th ch cn mt lng tin tng tng, khng cn thit phi c tin mt. - Gi tr hng ha biu hin bng tin gi l gi c hng ha. - n v o lng tin t v cc phn chia nh ca n gi l tiu chun gi c. b. Phng tin lu thng - Tin lm mi gii trong trao i hng ho + Khi tin cha xut hin: trao i trc tip HH + Khi tin xut hin: qu trnh trao i c tin lm trung gian HTH - Khi tin lm phng tin lu thng i hi phi c tin mt trn thc t (vng thoi, bc nn, tin c, tin giy, tin tn dng...) . - Cc loi tin: + Vi chc nng l phng tin lu thng, lc u tin xut hin trc tip di hnh thc vng thoi, bc nn. + Tin c: l khi kim loi c c hnh thc, trng lng v gi tr nht nh v c dng lm phng tin lu thng. + Tin giy: l du hiu ca tin t buc phi tha nhn v do nh nc pht hnh ra. Tin l hnh thc biu hin gi tr hng ha, phc v cho s vn ng ca hng ha. Lu thng hng ha v lu thng tin t l hai mt ca qu trnh thng nht vi nhau. Lu thng tin t xut hin v da trn c s ca lu thng hng ha. mi thi k nht nh, lu thng hng ha bao gi cng i hi mt lng tin cn thit cho s lu thng. S lng tin ny c xc nh bi quy lut chung ca lu thng tin t. S lng tin t cho lu thng do ba nhn t quy nh: s hng ha lu thng trn th trng, gi c trung bnh ca hng ha, v tc lu thng ca nhng n v tin t cng loi. S tc ng ca ba nhn t ny i vi khi lng tin t cn cho lu thng din ra theo quy lut ph bin l: tng s gi c ca hng ha chia cho s vng lu thng ca cc ng tin cng loi trong mt thi gian nht nh Nu k hiu: T: s lng tin t cn cho lu thng H: s lng hng ha lu thng trn th trng Gh: gi c trung bnh ca mt hng ha G: tng s gi c ca hng ha N: s vng lu thng ca cc ng tin cng loi Th: T= = iu kin: tt c cc nhn t ni trn phi c xem xt trong cng mt thi gian v trn cng mt khng gian. Khi khi lng tin giy do nh nc pht hnh vo lu thng vt qu khi lng tin cn cho lu thng, th gi tr ca tin t s b gim xung, tnh tng lm pht s xut hin. c. Phng tin ct gi - Tin c rt khi lu thng v ct gi li khi cn th em ra mua hng. - Cc hnh thc ct tr: + Ct giu. + Gi ngn hng. - Ch c tin vng, tin bc, cc ca ci bng vng bc c gi tr mi thc hin c chc nng ny. d. Phng tin thanh ton - Kinh t hng ho pht trin n mt trnh no tt yu s ny sinh vic mua bn chu: - Tin lm chc nng phng tin thanh ton tc n c dng chi tr sau khi cng vic hon thnh nh: + tr tin mua hng chu; 67
+ tr n; + np thu... - Khi tin lm chc nng phng tin thanh ton xut hin mt loi tin mi: tin tn dng, hnh thc ch yu ca tin tn dng l giy bc ngn hng. Tin tn dng pht hnh t chc nng phng tin thanh ton ca tin. Mt khc tin tn dng pht trin th chc nng phng tin thanh ton ca tin cng m rng v cc hnh thc ca tin cng pht trin. V d hin nay trn th gii xut hin tin in t... Trong iu kin tin thc hin chc nng thanh ton th cng thc s lng tin t cn thit cho lu thng s c trin khai nh sau: Nu k hiu: Gc: tng s gi hng bn chu Tk: tng s tin khu tr cho nhau Ttt: tng s tin thanh ton n k tr hn Ta c: T=
. Tin t th gii Khi trao i hng ha m rng ra bn ngoi bin gii quc gia v hnh thnh quan h bun bn gia cc nc th chc nng tin t th gii ra i. - Thc hin chc nng ny tin lm nhim v: + phng tin lu thng, mua bn hng ha; + phng tin thanh ton quc t v cc hot ng ngoi thng, tn dng, ti chnh; + di chuyn ca ci t nc ny sang nc khc. - Lm chc nng tin t th gii th phi l tin vng hoc tin tn dng c cng nhn l phng tin thanh ton quc t. IV. QUY LUT GI TR 1. Ni dung ca quy lut gi tr - Sn xut v trao i hng ho phi da trn c s gi tr ca n, tc trn c s hao ph lao ng x hi cn thit. C th: + Trong sn xut: * Khi lng sn phm m nhng ngi SX to ra phi ph hp nhu cu c kh nng thanh ton ca XH. * Hao ph lao ng c bit ph hp vi hao ph lao ng x hi cn thit. + Cn trong trao i: phi thc hin theo nguyn tc ngang gi: hai hng ha trao i vi nhau khi cng kt tinh mt lng lao ng nh nhau, hoc trao i, mua bn hng ha phi thc hin theo nguyn tc gi c ph hp vi gi tr. 2. Tc ng ca quy lut gi tr - iu tit sn xut v lu thng hng ho. + iu tit SX: phn phi TLSX v SL vo cc ngnh, vng khc nhau. Quy lut gi tr iu tit mt cch t pht thng qua s ln xung ca gi c. + iu tit lu thng: phn phi ngun hng ho t ni c gi c thp n ni c gi c cao. - Kch thch ci tin k thut, hp l ho sn xut, tng nng sut lao ng, h gi thnh sn phm. Ngi SX no c: hao ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x hi cn thit s tr nn GIU mun vy phi ci tin k thut, ci tin t chc, qun l SX, thc y LLSX ca XH pht trin. - Phn ho nhng ngi sn xut hng ho thnh ngi giu, ngi ngho. + Ngi no c gi tr c bit nh hn gi tr x hi thu c nhiu li tr ln giu c.
68
+ Ngi no c gi tr c bit ln hn gi tr x hi s ri vo tnh trng thua l tr ln ngho kh.
--------*--------
Chng 5 69
HC THUYT GI TR THNG D
Chng trc nghin cu nhng vn chung v sn xut hng ha, v s chuyn ha ca gi tr hng ha thnh tin t. Ch ngha t bn l s pht trin hn na ca sn xut hng ha. Nhng ch ngha t bn khc vi sn xut hng ha gin n khng ch v lng m cn khc c v cht na. Trn v i kinh t xut hin mt loi hng ha mi l hng ha sc lao ng. Khi sc lao ng tr thnh hng ha th tin t mang hnh thi l t bn v gn lin vi n l mt quan h sn xut mi xut hin: quan h gia nh t bn v cng nhn lm thu. Thc cht ca mi quan h ny l nh t bn chim ot gi tr thng d ca cng nhn lm thu. Gi tr thng d l ngun gc hnh thnh nn thu nhp ca cc nh t bn v cc tp on bc lt trong ch ngha t bn. Trng tm hc thuyt gi tr thng d ca Mac s xoay quanh vn ny. Nghin cu hc thuyt gi tr thng d ca Mac cng c ngha l nghin cu hc thuyt gi v tr hn tng trong ton b l lun kinh t ca Mac. I. S CHUYN HA CA TIN THNH T BN 1. Cng thc chung ca t bn Tin l sn vt cui cng ca lu thng hng ha, ng thi cng l hnh thc u tin ca t bn. Mi t bn lc u u biu hin di hnh thi mt s tin nht nh. Nhng bn thn tin khng phi l t bn. Tin ch bin thnh t bn trong nhng u kin nht nh, khi chng c s dng bc lt lao ng ca ngi khc. S vn ng ca ng tin thng thng v ng tin l t bn c s khc nhau ht sc c bn. - Vi t cch l tin trong lu thng hng ho gin n, tin vn ng theo cng thc: HTH (1) - Cn vi t cch l t bn, tin vn ng theo cng thc: THT (2) So snh s vn ng ca hai cng thc trn: - Ging nhau: + u c 2 nhn t l tin v hng. + u l s kt hp ca hai hnh ng i lp, ni tip nhau. - Khc nhau: + Trnh t cc hnh vi khc nhau: lu thng hng ha gin n bt u bng bn v kt thc bng mua, cn cng thc chung ca t bn bt u bng mua v kt thc bng bn. + im xut pht v kt thc: lu thng hng ha gin n bt u bng hng v kt thc bng hng, cn cng thc chung ca t bn bt u bng tin v kt thc cng bng tin. + ng c mc ch ca vn ng: lu thng hng ha gin n mc ch l gi tr s dng cn cng thc chung ca t bn mc ch l gi tr v gi tr ln hn. T bn vn ng theo cng thc: THT', trong T ' = T + t; t l s tin tri hn gi l gi tr thng d v k hiu l m. + Gii hn ca vn ng: cng thc lu thng hng ha gin n c gii hn cn cng thc chung ca t bn khng c gii hn. Cng thc c vit l: THT'HT'... 2. Mu thun ca cng thc chung - Gi tr thng d c to ra u? - Cng thc THT lm cho ngi ta lm tng rng: c sn xut v lu thng u to ra gi tr v gi tr thng d. - Trong lu thng c th xy ra hai trng hp: + Trao i ngang gi: hai bn trao i khng c li v gi tr, ch c li v gi tr s dng. 70
+ Trao i khng ngang gi: c th xy ra ba trng hp: * Bn cao hn gi tr: c li khi bn th khi mua b thit v ngi bn cng ng thi l ngi mua. * Mua thp hn gi tr: khi l ngi mua c li th khi l ngi bn b thit. * Mua r, bn t: tng gi tr ton x hi khng tng ln bi v s gi tr m ngi ny thu c l s gi tr m ngi khc b mt. Vy lu thng v bn thn tin t trong lu thng khng to ra gi tr v gi tr thng d. Kt lun: - Phi ly quy lut ni ti ca lu thng t bn gii thch s chuyn ha ca tin thnh t bn, tc l ly vic trao i ngang gi lm im xut pht. - S chuyn ha ca ngi c tin thnh nh t bn phi tin hnh trong phm vi lu thng v ng thi li khng phi trong lu thng. Vy l t bn khng th xut hin t lu thng v cng khng th xut hin bn ngoi lu thng. N phi xut hin trong lu thng v ng thi khng phi trong lu thng. l mu thun ca cng thc chung ca t bn. 3. Hng ho sc lao ng v tin cng trong ch ngha t bn a. Sc lao ng v iu kin bin sc lao ng thnh hng ha * Sc lao ng l ton b nhng nng lc (th lc v tr lc) tn ti trong mt con ngi v c ngi s dng vo sn xut. - Sc lao ng tr thnh hng ha khi c hai iu kin: + Ngi lao ng l ngi t do, c kh nng chi phi sc lao ng. + Ngi lao ng khng c TLSX cn thit kt hp vi SL ca mnh. b. Hai thuc tnh ca hng ho sc lao ng * Gi tr ca hng ho sc lao ng: c quyet nh bi gia tr cua TLSH e nuoi song ngi cong nhan va gia nh ho, ke ca khoan chi ph ao tao ngi cong nhan . - Lng gi tr cc t liu sinh hot cn thit bao gm: + Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh thn cn thit nui sng cng nhn. + Chi ph o to cng nhn. + Gi tr cc t liu sinh hot vt cht v tinh thn cn thit cho gia nh cng nhn. - Gi tr hng ha sc lao ng bao hm c yu t lch s, tinh thn. - Gi tr sc lao ng biu hin bng tin gi l gi c sc lao ng hay cn gi l tin lng. - Gi tr ca hng ha SL chu s tc ng ca hai xu hng lp nhau: * Gi tr hng ha SL c xu hng tng: + SX cng pht trin nhu cu v lao ng phc tp tng. + Nhu cu TLSH tng theo tin b ca LLSX. * Xu hng gim gi tr hng ha SL: do NSL tng nn gi c cc t liu sinh hot, dch v gim. * Gi tr s dng ca hng ho sc lao ng: - Ging hng ho thng thng, gi tr s dng hng ho sc lao ng tho mn nhu cu ca ngi mua. - Cng dng ca n biu hin qua tiu dng hng ho sc lao ng, chnh l tin hnh qu trnh lao ng. - Qu trnh lao ng ng thi l qu trnh sn xut ra hng ho, sc lao ng to ra mt gi tr mi ln hn gi tr bn thn n. - Hng ho sc lao ng c c im ring bit, l ngun gc trc tip to ra gi tr thng d, l cha kho gii quyt mu thun cng thc chung ca t bn. - Hng ha SL l iu kin ca s bc lt ch khng phi l ci quyt nh c hay khng c bc lt. c. Tin cng trong ch ngha t bn 71
Bn cht, ngun gc v nhng th on chim ot gi tr thng d c phn tch. Nhng gi tr thng d li c mi lin h cht ch vi tin cng, v vy, s nghin cu v tin cng ca Mac mt mt c tc dng hon chnh l lun gi tr thng d, nhng mt khc li gp phn to ra mt l lun c lp v tin cng. * Bn cht kinh t ca tin cng trong ch ngha t bn Lao ng khng phi l hng ha v nu hng ha th n phi c trc, phi c vt ha trong mt hnh thc c th no . Tin cho lao ng vt ha c l phi c t liu sn xut, nhng nu c t liu sn xut th ngi lao ng s bn hng ha do mnh sn xut ra ch khng bn lao ng Tha nhn lao ng l hng ha s dn n mu thun: - Nu trao i ngang gi, nh t bn khng thu c li nhun (gi tr thng d): ph nhn s tn ti thc t ca quy lut gi tr thng d trong ch ngha t bn. - Nu trao i khng ngang gi c gi tr thng d cho nh t bn: ph nhn quy lut gi tr Nu lao ng l hng ha, th n c gi tr, nhng lao ng l thc th v l thc o ni ti ca gi tr, nhng bn thn lao ng th khng c gi tr. V th, lao ng khng phi l hng ha, ci m cng nhn bn cho nh t bn chnh l sc lao ng. Tin cng l s biu hin bng tin ca gi tr hng ho SL, l gi c ca hng ho SL. Tin cng l gi c hng ho sc lao ng, ch khng phi l gi c ca lao ng. S d thng c s nhm ln l v: - Hng ha sc lao ng khng bao gi tch khi ngi lao ng, n ch nhn c gi c khi cung cp gi tr s dng cho ngi mua, tc l lao ng cho nh t bn, do , b ngoi ch thy nh t bn tr gi tr cho lao ng. - i vi cng nhn, ton b lao ng trong c ngy l phng thc c tin sinh sng, do bn thn cng nhn cng tng rng mnh bn lao ng, nn cng ngh rng ci m h mua l lao ng. - Lng ca tin cng ph thuc vo thi gian lao ng hoc s lng sn phm sn xut ra, iu lm ngi ta lm tng tin cng l gi c lao ng. 2. Hnh thc tin cng c bn + Tin cng tnh theo thi gian: l hnh thc tr cng theo thi gian lao ng ca cng nhn (gi, ngy, thng). Tin cng tnh theo thi gian = + Tin cng tnh theo sn phm: l hnh thc tin cng tnh theo s lng sn phm sn xut ra (hoc s lng cng vic hon thnh) trong mt thi gian nht nh. Tin cng tnh theo sn phm: Mi mt n v sn phm c tr cng theo mt n gi nht nh gi l n gi tin cng n gi tin cng = 3. Tin cng danh ngha v tin cng thc t - Tin cng danh ngha: l s tin m ngi cng nhn nhn c do bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn. - Tin cng thc t: l tin cng c biu hin bng s lng hng ha tiu dng v dch v m cng nhn mua c bng tin cng danh ngha ca mnh. Tin cng danh ngha l gi c sc lao ng nn bin ng theo th trng. Trong mt thi gian no , nu tin cng danh ngha khng thay i, nhng gi c t liu tiu dng v dch v tng ln hoc gim xung, th tin cng thc t s gim xung hoc tng ln. Tin cng l gi c ca sc lao ng, nn s vn ng ca n gn lin vi s bin i ca gi tr sc lao ng. Lng gi tr sc lao ng chu nh hng ca cc nhn t tc ng ngc chiu nhau. Nhn t tc ng lm tng gi tr sc lao ng nh: s nng cao trnh chuyn mn ca ngi lao ng, s tng cng lao ng v s tng ln ca nhu cu cng vi s pht trin
72
ca x hi. Nhn t tc ng lm gim gi tr sc lao ng, l s tng nng sut lao ng lm cho gi c t liu tiu dng r i. S tc ng qua li ca cc nhn t dn ti qu trnh phc tp ca s bin i gi tr sc lao ng, do , dn ti s bin i phc tp ca tin cng thc t. Tuy nhin, Mac vch ra rng xu hng chung ca sn xut t bn ch ngha khng phi l nng cao mc tin cng trung bnh m l h thp mc tin cng y. Bi l trong qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, tin cng danh ngha c xu hng tng ln, nhng mc tng ca n nhiu khi khng theo kp mc tng gi c t liu tiu dng v dch v; ng thi tht nghip l hin tng thng xuyn, khin cho cung v lao ng vt qu cu v lao ng, iu cho php nh t bn mua sc lao ng di gi tr ca n, v vy, tin cng thc t ca giai co cng nhn c xu hng h thp. Nhng, s h thp ca tin cng thc t ch din ra nh mt xu hng, v c nhng xu hng chng li s h thp tin cng. Mt mt, l cuc u tranh ca giai cp cng nhn i tng tin cng. Mt khc, trong iu kin ca ch ngha t bn hin nay, do s tc ng ca cuc cch mng khoa hc cng ngh nn nhu cu v sc lao ng c cht lng cao ngy cng tng buc giai cp t sn phi ci tin t chc lao ng cng nh kch thch ngi lao ng bng li ch vt cht. cng l mt nhn t cn tr xu hng h thp tin cng. II. QU TRNH SN XUT RA GI TR THNG D TRONG X HI T BN Sau khi nghin cu s chuyn ha ca tin t thnh t bn, by gi chng ta s phn tch qu trnh t bn ra gi tr thng d nh th no? 1. S thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qa trnh sn xut ra gi tr thng d Mc ch ca sn xut t bn ch ngha khng phi l gi tr s dng m l gi tr; hn na, cng khng phi l gi tr n thun m l gi tr thng d. Nhng sn xut gi tr thng d trc ht nh t bn phi sn xut ra mt gi tr s dng no , v gi tr s dng l vt mang gi tr trao i v gi tr thng d. Vy, qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng v qu trnh sn xut ra gi tr thng d.Vi t cch l s thng nht gia qu trnh lao ng v qu trnh to ra gi tr th qu trnh sn xut l qu trnh sn xut hng ha; vi t cch l s thng nht gia qu trnh lao ng vi qu trnh lm tng gi tr th qu trnh sn xut l mt qu trnh sn xut t bn ch ngha, l hnh thi t bn ch ngha ca nn sn xut hng ha. Qu trnh sn xut trong x nghip t bn ng thi l qu trnh nh t bn tiu dng sc lao ng v t liu sn xut m nh t bn mua nn n c cc c im: - Ngi cng nhn lm vic di s kim sot ca nh t bn. - Sn phm m cng nhn lm ra thuc s hu ca nh t bn. - Qu trnh sn xut t bn ch ngha l s thng nht gia qu trnh sn xut ra gi tr s dng vi vic to ra gi tr v gi tr thng d. V d v qu trnh sn xut trong ngnh ko si sn xut si, nh t bn mua (gi nh theo ng gi tr) 1 kg bng tr gi 5 USD, khu hao my mc ko 1 kg bng thnh si l 2 USD, mua sc lao ng trong mt ngy 10 gi l 3 USD. Trong mi gi lao ng ngi cng nhn to ra mt lng gi tr mi tng ng 0,6 USD. V, c 5 gi th ko c 1 kg bng thnh si. Nh vy, gi tr ca 1 kg si bng: + Gi tr ca bng chuyn sang: + Khu hao my mc: 5 USD 2 USD
73
+ Gi tr mi c cng thm vo: Tng cng:
3 USD 10 USD
Trong khi , gi tr nh t bn phi tra cho hng ha sc lao ng trong ngy l 3 USD ( c quyn s dng sc lao ng trong 1 ngy: 10 gi) Nu ngi cng nhn ngng lao ng im ny th gi tr sn phm bng gi tr ca t bn ng trc, khng c gi tr thng d. Nhng nh t bn mua sc lao ng c ngy 10 gi, ch khng phi 5 gi. Bi vy, trong 5 gi tip theo nh t bn vn chi tin mua bng 5 USD, khu hao my mc 2 USD v vn c 1 kg si. Xt c ngy, nh t bn c 2 kg si thu c: 2 kg x 10 USD = 20 USD. Xt v mt chi, tng s tin nh t bn chi ra sn xut 2 kg si l:
+ Tin mua bng: + Khu hao my mc: + Tin cng: Tng cng:
10 USD 4 USD 3 USD 17 USD
Ly thu tr i chi, nh t bn c: 20 USD - 17 USD = 3 USD. Nh t bn bn 2 kg si vi gi 20 USD, v thu c lng gi tr thng d bng 3 USD. Vy gi tr thng d l mt b phn gi tr mi do lao ng ca cng nhn to ra, di ra ngoi gi tr sc lao ng v b nh t bn chim khng. Nh vy, nu qu trnh lao ng dng li im m gi tr mi c to ra ch b p gi tr sc lao ng th ch c sn xut gi tr gin n, khi qu trnh lao ng vt qu im mi c sn xut gi tr thng d. * Gi tr thng d l phn gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng do cng nhn to ra v b nh t bn chim khng. 2. Bn cht ca t bn - t bn bt bin v t bn kh bin a. Bn cht ca t bn: Cc nh kinh t hc t sn thng cho rng mi cng c lao ng, mi t liu sn xut u l t bn. Thc ra, bn thn t liu sn xut khng phi l t bn, n ch l yu t c bn ca sn xut trong bt k x hi no. T liu sn xut ch tr thnh t bn khi n tr thnh ti sn ca cc nh t bn v c dng bc lt lao ng lm thu. Do : t bn l gi tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt lao ng khng cng ca cng nhn lm thu. Bn cht ca t bn l th hin quan h sn xut x hi m trong giai cp t sn chim ot gi tr thng d do giai cp cng nhn sng to ra. b. T bn bt bin: B phn t bn tn ti di hnh thi t liu sn xut m gi tr c bo tn v chuyn vo sn phm, tc l gi tr khng thay i v lng trong qu trnh sn xut + Gm: * my mc, nh xng 74
* nguyn, nhin, vt liu + c im: * gi tr ca chng c bo tn v chuyn dch nguyn vn vo gi tr sn phm * gi tr t liu sn xut c bo tn di di hnh thc gi tr s dng mi. + T bn bt bin k hiu l C. c.T bn kh bin: + B phn t bn ng trc dng mua hng ho sc lao ng khng ti hin ra, nhng thng qua lao ng tru tng, ngi cng nhn lm thu sng to ra mt gi tr mi, ln hn gi tr ca sc lao ng, tc l c s bin i v s lng. + T bn kh bin, k hiu l V. T bn kh bin tn ti di hnh thc tin lng. d. C s ca vic phn chia: l nh tnh cht hai mt ca lao ng sn xut ra hng ho + Lao ng c th: bo tn v chuyn dch gi tr ca t liu sn xut. + Lao ng tru tng: to ra gi tr mi. e. ngha ca vic phn chia: vic pht hin ra tnh cht hai mt ca lao ng SX hng ha gip Mc tm ra cha kha xc nh s khc nhau gia TBBB v TBKB. + S phn chia vch r ngun gc ca m: ch c b phn t bn kh bin mi to ra gi tr thng d, cn t bn bt ch l iu kin cn thit tin hnh sn xut. + S phn chia cho thy vai tr ca mi b phn t bn trong vic to ra gi tr hng ho. Gi tr ca hng ha gm: ( C + V + M.) 3. T sut gi tr thng d v khi lng gi tr thng d a. T sut gi tr thng d: l t s tnh theo (%) gia s lng gi tr thng d vi t bn kh bin cn thit sn xut ra gi tr thng d , k hiu l m. m = 100% hoc: m = 100% T sut gi tr thng d ni ln trnh bc lt TBCN. b. Khi lng gi tr thng d: tch s gia t xut gi tr thng d vi tng t bn kh bin c s dng. Cng thc: M = m V trong : M - khi lng gi tr thng d; V - tng khi lng t bn kh bin c s dng. 4. Hai phng php nng cao trnh bc lt a. Gi tr thng d tuyt i: l gi tr thng d c to ra do ko di ngy lao ng trong khi thi gian lao ng tt yu khng thay i. Gi s ngy lao ng 10 h trong 5 h thi gian lao ng tt yu, 5 h thi gian lao ng thng d. Biu din bng s sau:
Thi gian cn thit 5 h Thi gian thng d 5 h
T sut gi tr thng d: m =
5 100% = 100% 5
75
Gi s ngy lao ng ko di thm 3 h na, thi gian lao ng tt yu khng i (5 h), thi gian lao ng thng d tng ln 8 h:
m =
7 100% = 140% 5
- Nhng con ng ch yu SX ra gi tr thng d tuyt i: + tng thi gian lm vic trong 1 ngy, thng, nm + tng cng lao ng. - Gii hn ngy lao ng: v th cht v tinh thn ca ngi cng nhn: co dn trong khong: Thi gian lao ng cn thit < ngy lao ng < 24 h. - Gii hn ngy lao ng ph thuc: + Trnh LLSX; + Tnh cht QHSX; + So snh lc lng gia cng nhn v t bn. b. Gi tr thng d tng i l: gi tr thng d thu c do rt ngn thi gian lao ng tt yu, nh tng thi gian lao ng thng d, trong iu kin di ngy lao ng khng thay i. S v d:
m =
5 100% = 100% 5
Nu thi gian lao ng tt yu rt ngn cn 3 h, thi gian lao ng thng d tng ln 3 h:

Thi gian lao ng cn thit 3 h Thi gian lao ng thng d 7 h
m =
7 100% = 350% 3
Mun rt ngn thi gian lao ng tt yu bng cch: h thp gi tr sc lao ng, bng cch gim gi tr t liu sinh hot ca cng nhn. Do phi tng nng sut lao ng x hi trong cc ngnh sn xut t liu sinh hot, cc ngnh SX TLSX SX cc TLSH. Ngha l tng nng sut lao ng x hi. c. Gi tr thng d siu ngch L phn gi tr thng d thu thm xut hin khi gi tr c bit ca hng ha nh hn gi tr x hi ca hng ho. - Cnh tranh gia cc nh t bn buc h phi tng nng sut lao ng trong cc x nghip ca mnh gim gi tr c bit ca hng ha so vi gi tr x hi. Nh t bn s thu s chnh lch gia gi tr c bit v gi tr x hi, chng no NSLx hi cn cha tng ln s chnh lch khng cn na. - Gi tr thng d siu ngch l hin tng tm thi i vi mi nh t bn, nhng i vi x hi n l ph bin, gi tr thng d siu ngch l hnh thc bin tng ca gi tr thng d tng i. - So snh gi tr thng d siu ngch v gi tr thng d tng i: GTTD tng i GTTD siu ngch
76
* Do tng NSL XH; * Ton b cc nh TB thu; * Biu hin quan h gia cng nhn v t bn.
* Do tng NSL c bit; * Tng nh TB thu; * Biu hin quan h gia cng nhn vi t bn, t bn vi t bn.
5. Sn xut ra gi tr thng d - quy lut kinh t c bn ca ch ngha t bn Mi phng thc sn xut c mt quy lut kinh t tuyt i, quy lut phn nh mi quan h kinh t bn cht nht ca phng thc sn xut y. To ra gi tr thng d l quy lut tuyt i ca phng thc sn xut t bn ch ngha. a. Ni dung quy lut Sn xut ra ngy cng nhiu gi tr thng d cho nh t bn bng cch tng cng bc lt lao ng lm thu trn c s tng nng sut lao ng v cng lao ng. V sao gi l quy lut kinh t c bn: - Phn nh mc ch ca nn sn xut v phng tin t mc ch. - Sn xut gi tr thng d phn nh quan h gia t bn v lao ng, y l quan h c bn trong XH t bn. - Phn nh quan h bn cht trong CNTB. - Chi phi s hot ng ca cc quy lut kinh t khc. - Quyt nh s pht sinh, pht trin ca CNTB, v l quy lut vn ng ca phng thc SX . Ch ngha t bn ngy nay tuy c nhng iu chnh nht nh v hnh thc s hu, qun l v phn phi thch nghi mc no vi iu kin mi, nhng s thng tr ca ch ngha t bn t nhn vn tn ti nguyn vn, bn cht bc lt ca ch ngha t bn vn khng thay i. Nh nc t sn hin nay tuy c tng cung can thip vo i sng kinh t v x hi, nhng v c bn n vn l b my thng tr ca giai cp t sn. Tuy nhin, do trnh t c ca vn minh nhn loi v do cuc u tranh ca giai cp cng nhn, m mt b phn khng nh cng nhn cc nc t bn pht trin c mc sng tng i sung tc, nhng v c bn, h vn phi bn sc lao ng v vn b nh t bn bc lt gi tr t bn thng d. Nhng trong iu kin hin nay, sn xut gi tr thng d c nhng c im mi: - Do k thut v cng ngh hin i c p dng rng ri nn khi lng gi tr thng d c to ra ch yu nh tng nng sut lao ng. Vic tng nng sut lao ng do p dng k thut v cng ngh hin i c c im l chi ph lao ng sng trong mt n v sn phm gim nhanh, v my mc hin i thay th c nhiu lao ng sng hn. - C cu lao ng x hi cc nc t bn pht trin hin nay c s bin i ln. Do p dng rng ri k thut v cng nghip hin i nn lao ng phc tp, lao ng tr tu tng ln v thay th lao ng gin n, lao ng c bp. Do , lao ng tr tu, lao ng c trnh k thut cao ngy cng c vai tr quyt nh trong vic sn xut ra gi tr thng d. Chnh nh s dng lc lng lao ng ngy nay m t sut v khi lng gi tr thng d tng ln rt nhiu. - S bc lt ca cc nc t bn pht trin trn phm vi quc t ngy cng c m rng di nhiu hnh thc; xut khu t bn v hng ha, trao i khng ngang gi li nhun siu ngch m cc nc t bn pht trin bn rt t cc nc km pht trin trong my chc nm qua tng ln gp nhiu ln. S cch bit gia cc nc giu v nhng nc ngho ngy cng tng v ang tr thnh mu thun ni bt trong thi i ngy nay. Cc nc t bn pht trin bn rt cht xm, hy hoi mi sinh, cng nh ci r i sng vn ha ca cc nc lc hu, chm pht trin.
III. S CHUYN HA CA GI TR THNG D THNH T BN - TCH LY T BN 1. Thc cht v ng c ca tch lu t bn 77
Ti sn xut ni chung c hiu l qu trnh sn xut c lp i lp li v tip din mt cch lin tc khng ngng. Sn xut hiu theo ngha rng cng c ngha l ti sn xut, c th chia ti sn xut thnh 2 loi: ti sn xut gin n v ti sn xut m rng. Nt in hnh ca ch ngha t bn l ti sn xut m rng. Ti sn xut m rng t bn ch ngha l s lp li qu trnh sn xut vi qui m ln hn truc. Mun vy, phi bin mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph thm. a. Gi tri thng d - ngun gc ca tch ly t bn - Ti SX m rng: l qu trnh SX lp li vi quy m ln hn trc, mun vy phi bin mt b phn gi tr thng d thnh t bn ph thm gi l tch ly t bn. V d: tin hnh SX nh t bn phi ng trc mt s tin chng hn: 5000 n v t bn; vi = v m = 100% Nm th nht: 4000c + 1000v + 1000m Nh t bn khng tiu dng ht 1000m m trch 500m tch ly m rng SX vi cu to hu c khng thay i: Nm th hai: 4400c + 1100v + 1100m - Thc cht ca tch lu t bn: S chuyn ho mt phn gi tr thng d thnh t bn ph thm gi l tch lu t bn. - Tch ly l ti SX theo quy m ngy cng m rng. - Ngun gc ca tch lu l gi tr thng d. - ng lc ca tch ly: + thu c nhiu gi tr thng d. + Do cnh tranh. + Do yu cu ng dng tin b k thut. - T sut tch lu: T l tnh theo (%) gia s lng gi tr thng d bin thnh t bn ph thm vi tng gi tr thng d thu c. b. Cc nhn t nh hng n quy m tch ly: - Khi lng gi tr thng d. - T l phn chia gi tr thng d thnh t bn v thu nhp. - Nu t l phn chia khng khng i, quy m tch ly ph thuc vo gi tr thng d: C bn nhn t nh hng n khi lng gi tr thng d: + Mc bc lt sc lao ng. + Trnh nng sut lao ng. + Quy m t bn ng trc. + S chnh lch ngy cng ln gia t bn s dng v t bn tiu dng. - T bn s dng: l khi lng gi tr cc t liu lao ng m ton b quy m hin vt ca chng u hot ng trong qu trinh sn xut sn phm. - T bn tiu dng: l phn ca nhng t liu lao ng y c chuyn vo sn phm theo tng chu k SX di dng khu hao. S chnh lch ny l thc o s tin b ca LLSX. K thut cng hin i, s chnh lch gia t bn s dng v t bn tiu dng cng ln, th s phc v khng cng ca TLL cng ln. 2. Tch t t bn v tp trung t bn a. Tch t t bn: l s tng thm quy m t bn da vo tch ly gi tr thng d. - V d: T bn A c t bn l 5000 V. Nm th nht TL: 500 quy m tng 5500. Nm th hai TL: 550 6050. b. Tp trung t bn: l lin kt nhiu t bn nh thnh t bn ln. - V d: T bn A c : 5.000 n v t bn T bn B : 6.000 n v t bn D = 21.000 V 78
T bn C : 10.000 n v t bn Tch t v tp trung t bn c im ging nhau l chng u lm tng quy m ca t bn c bit. Nhng gia chng li c nhng im khc nhau: - Ngun gc tch t t bn l gi tr thng d, do , tch t t bn lm tng quy m ca t bn c bit, ng thi lm tng quy m ca t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi, do tp trung t bn ch lm tng quy m ca t bn c bit m khng tng quy m ca t bn x hi. - Ngun tch t t bn l gi tr thng d, xt v mt , n phn nh trc tip mi quan h gia t bn v lao ng: nh t bn tng cng bc lt lao ng lm thu tng quy m ca tch t t bn. Cn ngun tp trung t bn l nhng t bn c bit c sn trong x hi do cnh tranh m dn n s lin kt hay sp nhp, xt v mt , n phn nh trc tip quan h cnh tranh trong ni b giai cp cc nh t sn; ng thi n cng tc ng n mi quan h gia t bn v lao ng. Tch t v tp trung t bn quan h mt thit vi nhau. Tch t t bn lm tng thm quy m v sc mnh ca t bn c bit, do , cnh tranh s gay gt hn, dn n tp trung nhanh hn. Nguc li, tp trung t bn to iu kin thun li tng cng bc lt gi tr thng d, nn y nhanh tch t t bn. nh hng qua li ni trn ca tch t v tp trung lm cho tch ly t bn ngy cng mnh. Tp trung t bn c vai tr rt ln i vi s pht trin ca sn xut t bn ch ngha. Nh tp trung t bn m xy dng c nhng x nghip ln, s dng c k thut v cng ngh hin i. Nh vy, qu trnh tich ly t bn gn lin vi qu trnh tch t v tp trung t bn ngy cng tng, do , nn sn xut t bn ch ngha tr thnh nn sn xut x hi ha cao , lm cho mu thun kinh t c bn ca ch ngha t bn cng su sc hn. 3. Cu to hu c ca t bn Trong qu trnh tch ly t bn, t bn chng nhng tng ln v mt quy m, m cn khng ngng bin i trong cu to ca n. Mac phn bit cu to k thut, cu to gi tr v cu to hu c ca t bn - Cu to k thut ca t bn: l quan h t l gia s lng t liu sn xut v s lng sc lao ng s dng t liu sn xut ni trn. biu th cu to k thut ca t bn, ngi ta thng dng cc ch tiu nh s nng lng hoc s lng my mc do mt cng nhn s dng trong sn xut, v d 100kw in/1cng nhn, 10my dt/1 cng nhn. Cu to k thut ca t bn ngy cng tng ln cng vi s pht trin ca ch ngha t bn. iu biu th s lng t liu sn xut m mt cng nhn s dng ngy cng tng ln. - Cu to gi tr ca t bn: l quan h t l gia s lng gi tr cc t liu sn xut v gi tr sc lao ng tin hnh sn xut (C/V). Cu to k thut v cu to gi tr ca t bn quan h cht ch vi nhau. Ni chung, nhng s thay i trong cu to k thut ca t bn s dn n nhng s thay i trong cu to gi tr ca t bn. biu th mi quan h ny Mac dng phm tr cu to hu c ca t bn. - Cu to hu c ca t bn: l cu to gi tr ca t bn do cu to k thut ca t bn quyt nh v phn nh s bin i ca cu to k thut Trong qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, cu to k thut ca t bn ngy cng tng, ko theo s tng ln ca cu to gi tr, nn cu to hu c ca t bn cng ngy cng tng ln. S tng ln ca cu to hu c biu hin ch t bn bt bin tng tuyt i v tng i, cn t bn kh bin c th tng tuyt i, nhng li gim xung mt cch tng i. S gim xung mt cch tng i ca t bn kh bin cng s lm cho cu v sc lao ng gim mt cch tng i. V vy, mt s cng nhn lm vo tnh trng b tht nghip. Thc t th trong qu trnh tch ly t bn, cng c khi quy m sn xut c m rng, thu ht thm cng nhn, nhng cng c khi th gin thi bt cng nhn. Tuy nhin, s thu ht v gin thi khng khp vi nhau v khng gian v thi gian v v quy m, do , trn phm vi ton x hi lun lun tn ti mt b phn cng nhn b tht nghip. 79
Nh vy, cu to hu c ca t bn tng ln trong qu trnh tch ly chnh l nguyn nhn trc tip gy ra nn tht nghip trong ch ngha t bn, cn nguyn nhn su xa ca nn tht nghip li chnh l quan h sn xut t bn ch ngha. - Qu trnh tch ly t bn l qu trnh: + Lm tng cu to hu c ca t bn. + Tch t, tp trung t bn ngy cng tng. Tch ly v cnh tranh dn n t bn sn xut c tp trung ngy cng ln, do sn xut c x hi ha cao hn, lc lng sn xut c pht trin mnh hn. iu lm cho mu thun gia tnh x hi ca sn xut vi ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut pht trin. S pht trin ca mu thun ny tt yu dn n thay th x hi t bn bng x hi khc cao hn.
IV. QU TRNH LU THNG CA T BN V KHNG HONG KINH T 1. Tun hon v chu chuyn ca t bn Sn xut t bn ch ngha l s thng nht bin chng gia qu trnh sn xut v qu trnh lu thng. Lu thng ca t bn, theo ngha rng, l s vn ng ca t bn, nh m t bn ln ln v thu c gi tr thng d, cng tc l s tun hon v chu chuyn ca t bn. a. Tun hon ca t bn * Giai on th nht :(giai on lu thng) SL T-H TLSX - T bn thc hin chc nng bin t bn tin thnh t bn sn xut. * Giai on th hai: (giai on sn xut) TLSX .SXH SL - T liu sn xut v sc lao ng kt hp vi nhau to thnh qu trnh sn xut. - Kt thc giai on ny t bn sn xut bin thnh t bn hng ho * Giai on th ba: (giai on lu thng) H - T - Kt thc giai on ny t bn hng ho bin thnh t bn tin. n y, mc ch ca nh t bn c thc hin, t bn quay tr li hnh thi ban u trong tay ch ca n, nhng vi s lng ln hn truc. Tng hp c 3 giai on: TLSX T - H SL Tun hon ca t bn l s vn ng ca t bn tri qua 3 giai on, ln lt mang 3 hnh thi, thc hin 3 chc nng ri tr v hnh thi ban u vi gi tr khng ch c bo tn m cn tng thm. 80 SX.H - T
* iu kin t bn tun hon hot ng lin tc : Mun m bo t bn tun hon mt cch bnh thng th phi c hai iu kin: - Ton b t bn, trong cng mt lc, phi tn ti c ba hnh thi : t bn tin t, t bn sn xut, t bn hng ha. - T bn mi hnh thi u phi vn ng khng ngng qua ba giai on. * Ba hnh thi ca t bn khng phi l ba loi t bn khc nhau, m l ba hnh thi ca mt t bn cng nghip biu hin trong qu trnh vn ng ca n. Song cng trong qu trnh vn ng y cha ng kh nng tch ri ca ba hnh thi t bn. Trong qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, kh nng tch ri lm xut hin t bn thng nghip v t bn cho vay, hnh thnh nn cc tp on khc trong giai cp t sn: ch cng nghip, nh bun, ch ngn hngchia nhau gi tr thng d. b. Chu chuyn ca t bn - Khi nim S tun hon ca t bn, nu xt n l mt qu trnh nh k i mi v lp i lp li, ch khng phi l mt qu trnh c lp, ring l th gi l chu chuyn ca TB. Nhng t bn khc nhau chu chuyn vi vn tc khc nhau ty theo thi gian sn xut v lu thng ca hng ha. - Thi gian chu chuyn ca t bn * Thi gian chu chuyn ca t bn l khong thi gian k t khi t bn ng ra di mt hnh thc nht nh (tin t, sn xut, hng ha) cho n khi n tr v tay nh t bn cng di hnh thc nh th, nhng c thm gi tr thng d. TGcc = TGsx + TGlt Trong : TGsx = TGl + TGg + TGdt Thi gian lao ng: l thi gian m ngi lao ng tc ng vo i tng lao ng to ra sn phm. Thi gian gin on: l thi gian m i tng lao ng chu s tc ng ca t nhin. Thi gian d tr: l thi gian m cc yu t sn xut sn sng tham gia vo sn xut, nhng cha phi l yu t hnh thnh SP. Thi gian lu thng : TGlt= TGm + TGb Thi gian lu thng ph thuc nhiu yu t: + Tnh hnh th trng. + Quan h cung cu, gi c. + Khong cch th trng. + Trnh pht trin ca giao thng vn ti Vai tr ca lu thng: S tn ti ca n l tt yu v c vai tr quan trng: + Thc hin sn phm do SX to ra. + Cung cp cc iu kin cho SX. + m bo u vo, u ra ca SX. - Tc chu chuyn ca t bn - Cn tnh tc chu chuyn ca t bn bng s vng chu chuyn c thc hin trong mt nm. n= trong : n - tc chu chuyn ca t bn; CH - thi gian 1 nm (12 thng); ch - thi hn chu chuyn ca 1 loi t bn. - Chu chuyn chung ca t bn ng trc:
CH ch
81
+ Chu chuyn chung ca t bn ng trc l con s chu chuyn trung bnh ca nhng thnh phn khc nhau ca t bn. Cng thc: nCCTB = Chu chuyn thc t: L thi gian cc b phn ca t bn ng trc c khi phc ton b v mt gi tr cng nh v mt hin vt. c. T bn c nh v t bn lu ng Cn c vo phng thc chu chuyn v mt gi tr ca cc b phn t bn, t bn sn xut c phn chia thnh t bn c nh v t bn lu ng. * T bn c nh - L b phn ca t bn sn xut c s dng ton b vo qu trnh sn xut, nhng gi tr ca n ch chuyn tng phn vo trong gi tr sn phm. - T bn c nh tn ti di hnh thi hin vt l my mc, thit b, nh xng - TBC c c im: s dng ton b, gi tr chuyn dn vo gi tr SP trong nhiu chu k SX. - Trong qu trnh hot ng, t bn c nh b hao mn dn. C hai loi hao mn: + Hao mn hu hnh: l do s dng, do tc ng ca t nhin lm cho t bn c nh dn dn hao mn i n ch hng, khng dng c na. Hao mn hu hnh l hao mn c v mt gi tr v GTSD. + Hao mn v hnh Hao mn v hnh l hao mn thun tu v gi tr do nh hng ca tin b khoa hc k thut. My mc tuy cn tt, nhng b mt gi v c nhng my mc tt hn, nng sut cao hn c khi cn r hn lm cho my c gim gi thm ch b o thi. KHCN pht trin, cc my mc thit b c SX ra vi: + Chi ph thp hn,. + C hiu sut cao hn. + Mu m p hn. V vy cc my mc th h trc n tuy cn nguyn gi tr s dng nhng gi tr gim. khi phc li t bn c nh hao mn cn phi lp qu khu hao : + Sa cha c bn. + Mua my mc mi. * T bn lu ng - L b phn ca t bn sn xut, m gi tr ca n sau mt thi k sn xut, c th hon li hon ton cho nh t bn di hnh thc tin t, sau khi hng ha bn song. - T bn lu ng tn ti di hnh thi hin vt l nguyn nhin vt liu, vt r tin mau hng v tin lng. - TBL c c im: s dng ton b, gi tr chuyn ton b vo gi tr sn phm trong 1chu k sn xut. * ngha ca vic phn chia TBC v TBL Thy c c im chu chuyn ca tng b phn TB tm cch nng cao tc chu chuyn ca TB. *. ngha ca vic tng tc chu chuyn ca t bn, phng php tng tc chu chuyn ca t bn - ngha: + Tng tc chu chuyn t bn c nh s tit kim c chi ph bo dng, sa cha. + Tng tc chu chuyn t bn lu ng s tit kim c t bn ng trc. + Tng tc chu chuyn t bn l nng cao t xut gi tr thng d hng nm. - Phng php tng tc chu chuyn ca TB: 82
Bng cch rt ngn thi gian SX v thi gian lu thng: + Pht trin LLSX, ng dng tin b KHKT; + Ko di ngy lao ng; + Tng cng lao ng; + Ci tin mng li v phng php thng nghip 2. Ti sn xut v lu thng ca t bn x hi a. Mt s khi nim c bn - T bn x hi: l tng s t bn c bit hot ng an xen ln nhau, tc ng nhau, to tin cho nhau - Ti sn xut t bn x hi: l ti sn xut t bn c bit an xen ln nhau, ph thuc vo nhau. - Ti sn xut t bn x hi c hai loi: + Ti sn xut gin n. + Ti sn xut m rng. - Nghin cu ti SX v lu thng t bn x hi chnh l nghin cu s vn ng xen k ca nhng t bn c bit. - Tng sn phm x hi: l ton b sn phm m x hi sn xut ra trong nm Tng sn phm x hi c xt c v hai mt: gi tr v hin vt + V gi tr: tng sn phm x hi c cu thnh bi: _ Phn th nht: gi tr b p cho t bn bt bin ( c ) hay nhng gi tr t liu sn xut tiu hao trong sn xut, b phn ny c dng b p cc t liu sn xut hao ph trong chu k sn xut. _ Phn th hai: gi tr b p cho t bn kh bin (v) hay l gi tr ca ton b sc lao ng x hi tiu hao. Khon gi tr ny ngang bng vi tng s tin cng tr cho sc lao ng than gia vo qu trnh sn xut. _ Phn th ba: gi tr ca sn phn thng d (m). Khon ny do lao ng thng d ca x hi to nn. Gi tr ca t liu sn xut tiu hao c gi l gi tr c chuyn dch. Gi tr sc lao ng v gi tr sn phm thng d c gi l gi tr mi. Nh vy, gi tr ca tng sn phm x hi cng nh gi tr ca mt hng ha c phn gii thnh: c+v+m + V hin vt: tng sn phm x hi gm c t liu sn xut v t liu sn phm do hnh thc t nhin ca n quyt nh. C nhng vt phm va c th tiu dng cho sn xut v c th tiu dng cho c nhn, nhng nht nh mi vt ch c th dng vo mt trong hai mc ch - Hai khu vc ca nn sn xut x hi Xut pht t tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ha, Mac coi hai mt gi tr v hin vt ca tng sn phm x hi l hai tin l lun quan trng nghin cu ti sn xut t bn x hi. Nu trong ti sn xut cc doanh nghip c bit, mt gi tr c vai tr quan trng th trong ti sn xut t bn x hi, vi t cch l tng ha hnh vi ti sn xut ca cc doanh nghip c bit, mt hin vt ca tng sn phm x hi li c ngha cc k quan trng. L hin vt, tng sn phm x hi c chia thnh hai loi: t liu sn xut v t liu tiu dng, v do nn sn xut x hi c chia thnh hai khu vc: Khu vc 1: Sn xut t liu sn xut Khu vc 2: Sn xut t liu tiu dng Trn thc t, ranh gii gia khu vc I v II khng phi lc no cng r rng - T bn x hi T bn x hi l tng hp cc t bn c bit ca x hi vn ng an xen nhau, lin h v ph thuc ln nhau. Tham gia vn ng ca t bn x hi c c t bn cng nghip, t bn thng nghip, t bn ngn hngNhng y nghin cu tru tng v ti sn xut v lu
83
thng ca t bn x hi, nn mac khng nh t bn cng nghip vn l mt th thng nht, cha xt tng loi t bn c th. - Nhng gi nh ca Mc khi nghin cu ti sn xut t bn x hi + Ton b C c chuyn ht vo gi tr sn phm trong 1 nm. + Ch c 2 giai cp: t sn v v sn trong phng thc SX TBCN thun ty. + Hng ha c mua bn theo ng gi tr (gi c bng gi tr). + m = 100%. + Cu to C / V khng thay i. + Khng xt n ngoi thng. Nhng gi nh ch nhm mc ch n gin ha vic tnh ton ch khng h xuyn tc bn cht ca vn nghin cu, v vy, l nhng gi nh khoa hc b. iu kin thc hin trong ti sn xut gin n v ti sn xut m rng t bn x hi iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut gin n. + S v d: Khu vc I: 4000C + 1000V + 1000m = 3000 = 9000 Khu vc II: 2000C + 500V + 500M = 6000 qu trnh ti SX din ra bnh thng, ton b SP ca 2 khu vc, cn c trao i, p ng c v mt gi tr v hin vt. Trong khu vc I: - B phn 4000C thc hin trong ni b khu vc I. - B phn (1000V + 1000m) trao i vi khu vc II ly t liu sinh hot. Trong khu vc II: - B phn (500V + 500m) thc hin trong ni b khu vc 2. - B phn 2000C trao i vi khu vc 1 ly t liu SX. S biu din mi quan h trao i gia 2 khu vc nh sau: Khu vc I: 4000 + 1000V + 1000m = 6000
Khu vc II:
2000C + 500V + 500m = 3000
iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut n gin l: (1) I (V + m) = IIC (2) I (C + V + m) = IIC + IC (3) I (V + m) + II (V + m) = II (C + V + m) iu kin thc hin tng sn phm x hi trong ti sn xut m rng Mun c ti sn xut m rng phi bin mt phn gi tr thng d thnh t bn bt bin ph thm ( c ) v t bn kh bin ph thm ( v ), nhng cc b phn gi tr ph thm phi tm c nhng ngun cung v t liu sn xut v t liu tiu dng ph thm di hnh thi vt cht tng ng Mc a ra s ti sn xut m rng t bn x hi:vi nhu cu ca n. Mun c thm t liu sn xut th khu vc I phi cung ng lng t liu sn xut nhiu hn trong ti sn xut gin n, khng nhng ph thm t liu sn xut cho khu vc I m c cho khu vc II. Ngc li, khu vc II cng phi sn xut ra lng t liu tiu dng nhiu hn p ng nhu cu tiu dng tng thm ca c hai khu vc. iu , lm cho c cu sn xut x hi c nhng thay i. Do vic cung cp tng thm s lng t liu sn xut c vai tr quyt nh nht i vi ti sn xut m rng, nn Mac a ra m hnh ca ti sn xut m rng t bn x hi nh sau: Khu vc I: 4000c + 1000v + 1000m = 6000 ( t liu sn xut) Khu vc II: 1500C + 750V + 750m = 3000 (t liu tiu dng) 84
iu kin c bn thc hin trong ti sn xut m rng t bn x hi l: I ( v + m ) II c L lun ti sn xut m rng trong iu kin tn b k thut v nn kinh t m - Khi tnh ti nh hng ca k thut lm cho cu to hu c ca t bn khng ngng tng ln. Lnin chia nn SX x hi thnh: + khu vc I: Ia. Sn xut TLSX sn xut TLSX. IIb. Sn xut TLSX sn xut TLSH. + khu vc II: SX TLSH. Lnin pht trin hc thuyt Mc, v pht hin ra tnh quy lut: + Sn xut t liu sn xut ch to t liu sn xut tng nhanh nht. + Sau sn xut t liu sn xut ch to t liu tiu dng. + V chm nht l s pht trin ca sn xut t liu tiu dng. l ni dung ca quy lut u tin pht trin sn xut t liu sn xut. Theo nhng iu kin ni trn, nu c cu tng sn phm x hi ca mt nc m cha ph hp vi nhng iu kin trao i sn phm c v hin vt ln gi tr th thng qua xut nhp khu thay i c cu tng sn phm. Thu nhp quc dn v phn phi thu nhp quc dn trong x hi t bn Qu trnh phn phi thu nhp quc dn chia thnh qu trnh phn phi ln u v qu trnh phn phi li: - Phn phi ln u: + Din ra gia cc giai cp c bn trong x hi t bn mt bn l a ch, t sn, mt bn l cng nhn. + Kt qu phn phi ln u: cng nhn nhn c tin lng. t bn cng nghip nhn c li nhun cng nghip. t bn thng nghip nhn c li nhun thng nghip. t bn cho vay nhn c li tc. a ch nhn c a t. - Qu trnh phn phi li TNQD: Qu trnh phn phi li c thc hin thng qua: ngn sch nh nc. thu. cng tri. tr tin cng ch. cc chi ph phc v. Tri qua phn phi ln u v phn phi li cui cng thu nhp quc dn c chia thnh hai phn: + phn tiu dng. + phn tch ly. 3. Khng hong kinh t trong ch ngha t bn *. Khng hong kinh t + Khng hong kinh t TBCN l khng hong SX tha. + Nguyn nhn ca khng hong kinh t do mu thun c bn ca CNTB: Mu thun gia tnh cht v trnh x hi ha cao ca lc lng SX vi ch s hu t nhn v TLSX. Mu thun ny biu hin: - Mu thun gia tnh t chc, tnh k hoch trong tng x nghip rt cht ch v khoa hc vi khuynh hng t pht v chnh ph trong ton x hi. - Mu thun gia khuynh hng tch ly, m rng khng c gii hn ca t bnvi sc mua ngy cng eo hp ca qun chng. 85
- Mu thun gia t sn v v sn. *. Chu k kinh t - Chu k kinh t ca ch ngha t bn l khong thi gian ca nn kinh t t bn ch ngha vn ng gia hai cuc khng hong, t cuc khng hong kinh t ny ti cuc khng hong kinh t khc. - Thng mt chu k kinh t bao gm bn giai on: khng hong; tiu iu; phc hi v hng thnh. + Khng hong: Sn xut ra hng ho m khng th bn c, gi c gim mnh, t bn ng ca sn xut, cng nhn tht nghip. + Tiu iu: l giai on tip theo ca khng hong. Sn xut nh tr, c s sn xut thit lp li trng thi thp. Tin nhn ri nhiu v khng c ni u t, t sut li nhun thp. + Phc hi: giai on ni tip ca tiu iu. Nh i mi t bn c nh, sn xut tr li trng thi nh trc, cng nhn c thu ht vo lm vic, gi c tng, li nhun tng. + Hng thnh: l giai on pht trin cao nht ca chu k kinh t. Sn xut m rng v pht trin vt mc cao nht ca chu k trc. Khng hong kinh t khng ch din ra trong cng nghip m c trong nng nghip. Nhng khng hong trong nng nghip thng ko di hn trong cng nghip. S d nh vy l do ch c quyn t hu v rung t cn tr vic i mi t bn c nh thot khi khng hong. Mt khc, trong nng nghip vn cn mt b phn khng nh nhng ngi tiu nng, iu kin sng duy nht ca h l to ra nng phm hng ha trn t canh tc ca mnh, v vy, h phi duy tr sn xut ngay c trong thi k khng hong. Trong ch ngha t bn hin nay, khng hong kinh t vn khng trnh khi, nhng c s can thip tch cc ca nh nc t sn vo qu trnh kinh t. S can thip ny d khng trit tiu c khng hong v chu k trong nn kinh t nhng lm cho tc ng ph hoi ca khng hong b hn ch bt. Khng hong kinh t ni ln gii hn lch s ca ch ngha t bn. V. CC HNH THI T BN V CC HNH THC BIU HIN CA GI TR THNG D Gi tr thng d l phm tr ni ln mc ch ca sn xut t bn ch ngha. Trong i sng thc t ca x hi t sn, gi tr thng d chuyn ha v biu hin thnh li nhun cng nghip, li nhun thng nghip, li nhun ngn hng, li tc cho vay, a t t bn ch ngha. 1. Chi ph sn xut t bn ch ngha, li nhun v t sut li nhun a. Chi ph sn xut t bn ch ngha Mun to ra gi tr hng ha, tt yu phi chi ph mt s lao ng nht nh, go l chi ph lao ng, bao gm lao ng qu kh v lao ng hin ti. Lao ng qu kh (lao ng vt ha) l gi tr ca t liu sn xut ( = c ); lao ng hin ti (lao ng sng) l lao ng to ra gi tr mi ( = v+m ). ng trn quan iim x hi m xt, chi ph lao ng l chi ph thc t ca x hi, chi ph ny to ra gi tr hng ha. K hiu gi tr hng ha l W W=c+v+m V mt lng: Chi ph thc t = gi tr hng ha Song i vi nh t bn, h khng phi chi ph lao ng sn xut hng ha, cho nn h khng quan tm n iu . Trn thc t, h ch quan tm n vic ng t bn mua ( c ) v ( v ). Do , nh t bn ch xem hao ph ht bao nhiu t bn ch khng tnh n hao ph ht bao nhiu lao ng x hi. Mac gi chi ph l chi ph sn xut t bn ch ngha, k hiu: k k=c+v Chi ph sn xut t bn ch ngha l phn gi tr b li gi c ca nhng t liu sn xut v gi c sc lao ng tiu dng sn xut ra hng ha cho nh t bn. 86
Khi xut hin chi ph sn xut t bn ch ngha th cng thc gi tr hng ha s chuyn thnh: W= k + m Nh vy, gia chi ph thc t v chi ph sn xut c s khc nhau c v lng ln cht V lng: ( c+v ) ( c+v+m ) V t bn sn xut c chia thnh t bn c nh v t bn lu ng nn chi ph sn xut t bn ch ngha lun lun nh hn t bn ng trc ( K ) V d: Mt nh t bn sn xut u t t bn vi s t bn c nh ( c 1 ) l 1200 n v tin t; s t bn lu ng ( c2 v v ) l 480 n v tin t ( trong gi tr ca nguyn, nhin, vt liu ( c2 ) l 300, tin cng ( v ) l 180 ). Nu t bn c nh hao mn ht trong 10 nm, tc l mi nm hao mn 120 n v tin t th: Chi ph sn xut ( k ) l: 120 + 480 = 600 n v tin t T bn ng trc ( K ) l: 1200 + 480 = 1680 n v tin t Tc l: K k Nhng khi nghin cu, Mac thng gi nh t bn c nh hao mn ht trong 1 nm, nn tng t bn ng trc ( K ) v chi ph sn xut lun bng nhau ( K = k ) V cht: Chi ph thc t l chi ph lao ng, phn nh ng, y hao ph lao ng x hi cn thit sn xut v to ra gi tr hng ha, cn chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) ch phn nh hao ph t bn ca nh t bn m thi, n khng to ra gi tr hng ha. Phm tr chi ph sn xut khng c quan h g vi s hnh thnh gi tr hng ha, cng nh khng c quan h g vi qu trnh lm cho t bn tng thm gi tr. S hnh thnh chi ph sn xut t bn ch ngha ( k ) che y thc cht bc lt ca ch ngha t bn. Gi tr hng ha: W = k + m, trong k = c+v. Nhn vo cng thc trn th s phn bit gia c v v bin mt, v gi y hnh nh ton b chi ph sn xut t bn ch ngha sinh ra gi tr thng d. 2. Li nhun v t sut li nhun a. Li nhun: Do c s chnh lch v lng gia gi tr hng ho v chi ph sn xut t bn ch ngha, nn khi bn hng ha ng gi tr tr i phn t bn ng ra, nh t bn cn thu v tin li (ngang bng vi m) v c gi l li nhun, k hiu P: Vy: Li nhun l hnh thi chuyn ha ca gi tr thng d, c quan nim nh con ca ton b t bn ng trc. Gi tr thng d, c quan nim l con ca ton b t bn ng trc mang hnh thi chuyn ha l li nhun W=C+V+m = K+m = K+P Nguyn nhn ca s chuyn ho m thnh P: + S hnh thnh K = (C + V) xo nho vai tr khc bit gia C v V. + Do chi ph SX TBCN lun nh hn chi ph SX thc t nn khi bn hng ho ch cn gi c ln hn K mt cht l thu li. - Gia P v m c g khc nhau: + m v P ging nhau ch: u c chung mt ngun gc l kt qu ca lao ng ca cng nhn. + Khc nhau: * v mt cht: * m phn nh ngun gc sinh ra t V cn p th c xem nh ton b t bn ng trc ra. * P che giu quan h bc lt TBCN, che giu ngun gc thc s ca n. * Gia m v P c s khng nht tr v lng: cung = cu gi c = gi tr P = m 87
cung > cu gi c < gi tr P < m cung < cu gi c > gi tr P > m trong mt thi gian nht nh, xt trn bnh din ton b nn kinh t: tng gi c = tng gi tr, do tng P = tng m. b. T sut li nhun: T sut li nhun l l phn trm gia gi tr thng d v tng t bn ng ra sn xut kinh doanh. ( P ) P = 100% = 100% Trong thc t, ngi ta thng tnh t sut li nhun hng nm bng t l phn trm gia tng s li nhun thu c trong nm v t bn ng trc T sut li nhun l hnh thi chuyn ho ca t sut gi tr thng d. S khc nhau gia t sut li nhun v t sut gi tr thng d: - V cht: m biu hin mc bc lt ca nh t bn i vi L; cn P ni ln mc doanh li ca u t t bn. - V lng: P < m. T sut li nhun ch cho nh t bn bit t bn ca h u t vo u th c li hn. Do , vic thu li nhun v theo ui t sut li nhun l ng lc thc y cc nh t bn, l mc tiu cnh tranh ca cc nh t bn. - Nhng nhn t nh hng n t sut li nhun: + T sut gi tr thng d: t sut ga tr thng d cng cao th t sut li nhun cng ln v ngc li + Cu to hu c ca t bn:Trong iu kin t sut gi tr thng d khng i, nu cu to hu c t bn cng cao th t sut li nhun cng gim v ngc li. + Tc chu chuyn ca t bn: Nu tc chu chuyn ca t bn cng ln, th tn sut sn sinh ra gi tr thng d trong nm ca t bn ng truc cng nhiu ln, gi tr thng d theo m tng ln, lm cho t sut li nhun cng cng tng. + Tit kim t bn bt bin: Trong iu kin t sut gi tr thng d v t bn kh bin khng i, nu t bn bt bin cng nh th t sut li nhun cng ln. Bn nhn t trn y u c cc nh t bn s dng, khai thc mt cch trit t c t sut li nhun cao nht. Song, vi nhng c im, iu kin khc nhau, nn cng mt lng t bn nh nhau u t vo cc ngnh khc nhau th t sut li nhun li t c khc nhau. V vy, cc nh t bn ra sc cnh tranh kch lit vi nhau v dn ti vic hnh thnh li nhun bnh qun. 3. Li nhun bnh qun v gi c sn xut - Cnh tranh l s ganh ua gia nhng ngi sn xut v lu thng hng ho bng nhng bin php v th on khc nhau nhm ginh git cho mnh nhng iu kin sn xut kinh doanh c li nht. - ng lc ca cnh tranh l li nhun ti a. - Trong iu kin ca sn xut t bn t do cnh tranh, Mc phn chia thnh hai loi cnh tranh: + Cnh tranh ni b ngnh; + Cnh tranh gia cc ngnh. a. Cnh tranh ni b ngnh - l s cnh tranh gia cc nh t bn trong cng mt ngnh, sn xut cng mt loi hng ho nhm ginh iu kin sn xut v tiu th hng ho c li nht thu nhiu li nhun siu ngch. - Mc tiu cnh tranh: chim t phn th trng ln, mun vy phi: + Nng cao cht lng; 88
+ Gim chi ph; + Cht lng phc v tt; + Mu m, bao gi p - Bin php cnh tranh: Bng cch ci tin k thut, tng nng sut lao ng, tng cu to hu c C/V. h thp hao ph lao ng c bit nh hn hao ph lao ng x hi. - Kt qu cnh tranh: l hnh thnh gi tr th trng. Gi tr th trng mt mt, l gi tr trung bnh ca nhng hng ho c sn xut ra trong mt khu vc sn xut no , mt khc phi coi gi tr th trng l gi tr c bit ca nhng hng ho c sn xut ra trong nhng iu kin trung bnh ca khu vc v chim khi lng ln trong s nhng sn phm ca khu vc ny. b. Cnh tranh gia cc ngnh - l s cnh tranh ca cc nh t bn cc ngnh sn xut khc nhau nhm ginh git ni u t c li nht. - Nguyn nhn cnh tranh: Trong cc ngnh sn xut khc nhau, do c im ca tng ngnh, C/V ca cc ngnh khc nhau nn P ca tng ngnh l khc nhau. VD: c 3 ngnh SX: c kh, dt, da, c lng t bn u t bng nhau l 100, m = 100%, nhng cu to hu c khc nhau, do P khc nhau v vy cc nh t bn khng cam chu tnh trng trn nn h cnh tranh nhau: V d: Ngnh sn Chi ph sn m Khi lng gi tr thng T sut li xut xut (%) d nhun C kh 80C + 20V 100 20 20 Dt 70C + 30V 100 30 30 Da 60C + 40V 100 40 40 - Bin php cnh tranh: l t do di chuyn t bn vo cc ngnh khc nhau ca x hi. T bn ca ngnh c kh chuyn sang ngnh da lm cho: + SP ca ngnh c kh gim - dn n cung < cu gi c > gi tr P tng. + SP ca ngnh da tng cung > cu gi c < gi tr P gim. - Kt qu ca cnh tranh: Hnh thnh t sut li nhun bnh qun k hiu ( P ) v gi c sn xut. Ngnh sn xut C kh Dt may Da giy T bn (C + V) = 100 80C + 20V 70C + 30V 60C + 40V M 20m 30m 40m P 20% 30% 40%
P
Chnh lch +10% 10%
Gi c sn xut 80C + 20V + 30m = 130 70C + 30V + 30m = 130 60C + 40V + 30m = 130
30% 30% 30%
Vy: - T sut li nhun bnh qun: l con s trung bnh ca tt c t sut li nhun cc ngnh khc nhau: P '1 +... + P ' n P = n 89
trong : P1 - t sut li nhun ca tng ngnh; n - s ngnh. Li nhun bnh qun: l lng li nhun m mt t bn thu c theo t sut li nhun bnh qun - khng k cu thnh hu c ca n nh th no. P = P.K - Gi c SX: Khi hnh thnh li nhun bnh qun, gi tr hng ha chuyn ha thnh gi c SX: GCSX = chi ph SX + li nhun bnh qun. GCSX = K + P (bnh qun). Gi c SX l c s ca gi c th trng, gi c th trng vn ng ln xung xung quanh gi c SX. 4. S phn chia gi tr thng d gia cc tp on t bn a.T bn thng nghip v li nhun thng nghip Ngun gc v bn cht ca t bn thng nghipTrong qu trnh tun hon v chu chuyn ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b phn t bn tn ti di hnh thi t bn hng ha ( H), ch c chuyn ha thnh t bn tin t ( T ). Do s pht trin ca phn cng lao ng x hi, n mt trnh nht nh, giai on ny c tch ring ra th thnh chc nng chuyn mn ca mt loi hnh t bn kinh doanh ring bit, chnh l t bn thng nghip ( t bn kinh doanh hng ha ). - T bn thng nghip l mt b phn ca t bn cng nghip, tch ra khi vng tun hon ca t bn cng nghip v tr thnh t bn kinh doanh hng ho. Cng thc vn ng chung ca t bn thng nghip l: T H - T Vi cng thc ny, hng ha c chuyn ch hai ln: . Ln 1: T tay nh t bn cng nghip sang tay nh t bn thng nghip . Ln 2: T tay nh t bn thng nghip sang tay ngi tiu dng. iu ny cho thy t bn thng nghip ch hot ng trong lnh vc lu thng v khng bao gi mang hnh thi l t bn sn xut c. - T bn thng nghip va ph thuc, va c lp vi t bn cng nghip: + S ph thuc: T bn thng nghip ch l mt b phn ca t bn cng nghip. + Tnh c lp tng i ca t bn thng nghip th hin: T bn thng nghip m nhn chc nng ring bit tch khi cng nghip. Thc t cho thy s ra i v pht trin ca t bn thng nghip lm cho lu thng hng ha pht trin, th trng c m rng, hng ha c lu thng nhanh, do vy, y nhanh tc chu chuyn ca t bn. T , n cng c tc ng ngc li: thc y s pht trin ca nn sn xut t bn ch ngha. Li nhun thng nghip T bn thng nghip, xt v chc nng ch l mua v bn, th ch hot ng trong lnh vc lu thng, tch ri khi lnh vc sn xut ca t bn cng nghip. M theo l lun gi tr ca Mac th lu thng khng to ra gi tr, cng khng to ra gi tr thng d v li nhun. Nhng thc t, cc nh t bn thng nghip than gia hot ng trong lnh vc lu thng hng ha th tt c u nhm vo li nhun thng nghip v kt qu l h u thu c li nhun thng nghip. S thc th, vic th vic to ra gi tr thng d v phn chia gi tr thng d l hai vn khc nhau. Lnh vc lu thng cng nh hot ng ca cc nh t bn thng nghip ng l khng to ra c gi tr thng d, nhng do v tr, tm quan trng ca lu thng i vi s pht trin ca sn xut v ti sn xut nn cc nh t bn thng nghip vn c tham gia vo vic phn chia gi tr thng d cng vi cc nh t bn cng nghip v phn gi tr thng d m cc nh t bn thng nghip c chia chnh l li nhun thng nghip. + Li nhun thng nghip l mt phn gi tr thng d c sng to ra trong sn xut do nh t bn cng nghip nhng cho nh t bn thng nghip. 90
+ S hnh thnh li nhun thng nghip do chnh lch gia gi bn vi gi mua hng ho ca t bn thng nghip. S tham gia ca t bn thng nghip vo vic bnh qun ha t sut li nhun: - Gi s t bn CN ng ra 1 lng t bn = 720C + 180V = 900. Khi m = 100%. Khi lng gi tr thng d l 180. Gi tr hng ha = 1080. Gi nh nh t bn cng nghip t m nhim vic mua bn hng ha ca mnh th t sut li nhun bnh qun s bng:
180 100% = 20% 900
Khi c t bn thng nghip tham gia vo qu trnh kinh doanh, v ng trc = 100 n v. Vy ton b t bn ng trc s l: 900 + 100 = 1000. - T sut li nhun bnh qun: P = (180 / 100) 100% = 18%. - Li nhun ca t bn cng nghip: PCN = (900 / 100%) 18% = 162. - Li nhun ca t bn thng nghip: PTN = (100 / 100%) 18% = 18. - Gi mua v bn ca t bn thng nghip: Gi bn ca TB thng nghip = 720C + 180V + 180m = 1080 Gi mua ca TB thng nghip = 720C + 180V + (180 18)m = 1062 Vy c t bn cng nghip v t bn thng nghip u thu li nhun bnh qun. Chi ph lu thng thng nghip Bao gm ph lu thng thun tu v ph lu thng b sung. Ph lu thng thun tu: - L chi ph lin quan n vic mua bn hng ha tc l cc chi ph thc hin gi tr hng ho nh: + Tin mua quy bn hng ho. + Tin lng nhn vin bn hng. + Mua s sch k ton, lp chng t + Thng tin, qung co. - Chi ph lu thng thun ty khng lm cho gi tr hng ha tng ln. - Ngun b p cho chi ph ny l mt phn ca tng gi tr thng d do lao ng ca cng nhn trong lnh vc SX to ra. Ph lu thng b sung: l cc chi ph mang tnh cht SX, lin quan n vic bo tn v di chuyn hng ha. + Gm: gi bc; chuyn ch; bo qun. + Chi ph ny c tnh thm vo gi tr hng ha. b. T bn cho vay v li tc cho vay . Ngun gc ca t bn cho vay Trong qu trnh tun hon v chu chuyn ca t bn cng nghip, thng xuyn c mt b phn t bn tin t trng thi nhn ri. V d: tin trong qu khu hao nhng cha n k i mi hoc sa cha ln t bn c nh, tin mua nguyen nhin vt liu nhng cha n k hn mua, qu tin lng tr cng nhn nhng cha n k phi tr, phn gi tr thng d dng tch ly m rng sn xut nhng cha c c hiTnh trng tin t ri nh vy li mu thun vi bn cht ca t bn l lun lun vn ng. Ch trong qu trnh vn ng t bn mi c kh nng sinh li. Mt khc, cng do c s khc bit v c hi kinh doanh gia cc nh t bn c bit. V vy, nu xt ti mt thi im s c nhng nh t bn c bit c tin ri, nhng li c nhng nh t bn khc tm c c hi u t v li rt cn tin. T ny sinh quan h cung - cu v t bn tin t v xut hin quan h vay mn ln nhau, trong bn cung v t bn tin t chnh l bn cho vay, cn bn cu v t bn tin t chnh l bn i vay. - T bn cho vay xut hin sm trc ch ngha t bn - l cho vay nng li.
91
- T bn cho vay trong ch ngha t bn l mt b phn ca t bn cng nghip tch ra. Vy: T bn cho vay l t bn tin t m ngi ch ca n nhng cho mt ngi khc s dng trong mt thi gian nhn c mt s li no . S li gi l li tc. K hiu ( z ) T bn cho vay c nhng c im khc cn bn so vi t bn cng nghip v t bn thng nghip. iu ny c th hin ch: i vi t bn cho vay th quyn s dng t bn tch ri quyn s hu t bn; t bn cho vay l hng ha c bit. T bn cho vay vn ng theo cng thc T - T , trong : T = T + z. Nhn vo cng thc Ny, s vn ng ca t bn cho vay ch biu hin mi quan h gia cc nh t bn cho vay v nh t bn i vay, tin ra tin. Do , quan h bc lt t bn ch ngha c che du mt cch kn o nht; t bn cho vay tr nn thn b v c sng bi nht. . Li tc v t sut li tc Xt dng lu chuyn ca ng tin t tay nh t bn cho vay n nh t bn i vay v ngc li. Do c t bn tin t ri nn nh t bn cho vay chuyn tin ca mnh cho nh t bn i vay s dng. Tin nhn ri khi vo tay nh t bn i vay s tr thnh t bn hot ng. Trong qu trnh vn ng, t bn hot s thu li nhun bnh qun. Nhng v c t bn hot ng, trc anh ta phi i vay, nn nh t bn i vay khng c hng ton b li nhun bnh qun, m trong s li nhun bnh qun c mt phn c trch ra tr cho nh t bn cho vay di hnh thc li tc. Phn cn li ca li nhun bnh qun chnh l thu nhp ca nh t bn i vay cn c gi l li nhun doanh nghip. - Li tc ( z ) l mt phn li nhun bnh qun m nh t bn i vay hot ng phi tr cho ngi cho vay v quyn c tm s dng t bn tin t. Ngun gc ca li tc cng chnh l t gi tr thng d do cng nhn lm thu to ra trong lnh vc sn xut. V vy, c th khng nh t bn cho vay cng gin tip bc lt cng nhn lm thu thng qua nh t bn i vay. V l mt phn ca li nhun bnh qun, nn thng thng, gii hn ca li tc phi trong khong: 0 z P - T xut li tc: L t l phn trm gia s li tc thu c v s t bn cho vay trong mt thi gian nht nh. z = 100% T sut li tc vn ng trong gii hn: 0 < z' < P Thng thng, t sut li tc phi nh hn t sut li nhun bnh qun ( tr trng hp khng hong ) v phi ln hn s 0. Trong gii hn t sut li tc ln xung theo quan h cung cu v t bn cho vay v bin ng theo chu k vn ng ca t bn cng nghip. C th, t sut li tc ph thuc vo cc nhn t sau: - Cc nhn t nh hng n t sut li tc: + t sut li nhun bnh qun. + quan h cung cu v t bn cho vay. Gii hn ti a ca t sut li tc: z < (=) P - T sut li tc c xu hng gim: + t sut li nhun c xu hng gim; + cung v t bn cho vay tng nhanh hn cu v t bn cho vay; + h thng tn dng TBCN ngy cng pht trin. Trong CNTB c quyn nh nc, nh nc t sn thc thi vic iu tit t sut li tc iu ha cung cu v tin coi l cng c iu tit v qun l nn kinh t th trng. c. Quan h tn dng t bn ch ngha. Ngn hng v li nhun ngn hng - Quan h tn dng t bn ch ngha:
92
Ch ngha t bn khng th pht trin mnh m nu nhue khng c quan h tn dng ngy cng m rng. Tn dng t bn ch ngha l hnh thc vn ng ca t bn cho vay. Di ch ngha t bn c hai hnh thc tn dng c bn l tn dng thng nghip v tn dng ngn hng - Tn dng thng nghip: l quan h trc tip gia cc nh t bn kinh doanh, mua bn chu hng ho vi nhau. Vic mua bn chu hng ha gia cc nh t bn c ngha l nh t bn ny cho nh t bn kia vay mt gi tr t bn tng ng vi gi tr cha ng trong hng ha . Bi vy, ngi cho vay i hi phi c tr li tc. Gi hng ha bn chu bao gi cng cao hn gi hng ha tr tin ngay bi v cn bao gm c phn li tc trong . Tuy nhin, mc ch chr yu ca tn dng thng nghip khng phi l thu li tc, m l thc hin gi tr hng ha v thc y lu thng hng ha. S vn ng ca tn dng thng nghip gn lin vi s vn dng ca t bn hng ha, v i tng ca tn dng thng nghip l hng ha Tin lm chc nng phng tin thanh ton, hng ha c bn khng phi ly tin ngay m ly mt t kh c hn thi hn tr tin gi l k phiu. - Tn dng ngn hng: l quan h vay mn gia ngi c tin vi nhng ngi sn xut, kinh doanh qua ngn hng lm mi gii trung gian. y l hnh thc tn dng gia ngn hng vi cc nh t bn trc tip kinh doanh v cc tng lp dn c khc trong x hi. S vn ng ca tn dng ngn hng gn lin vi s vn ng ca tn dng tin t, v i tng ca tn dng ngn hng l tin t. - Ngn hng v li nhun ngn hng: Ngn hng t bn ch ngha l t chc kinh doanh tin t, lm mi gii gia ngi i vay v ngi cho vay. Ngn hng c hai nghip v: nhn gi v cho vay. Trong dch v nhn gi, ngn hng tr li tc cho ngi gi tin; cn trong nghip v cho vay, ngn hng thu li tc ca ngi i vay. V nguyn tc li tc cho vay phi cao hn li tc nhn gi. Chnh lch gia li tc cho vay v li tc nhn gi sau khi tr i nhng chi ph v nghip v kinh doanh ngn hng cng vi cc thu nhp khc v kinh doanh t bn tin t hnh thnh nn li nhun ngn hng. Trong cnh tranh, rt cuc li nhun ngn hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun, nu khng s li din ra s t do di chuyn t bn vo cc ngnh khc nhau. Nh c ngn hng m cc nh t bn c iu kin m rng sn xut nhanh chng hn, c iu kin t do di chuyn t bn t ngnh ny sang ngnh khc d dng hn, gim c chi ph lu thng, gim lng tin mt trong lu thng, y nhanh tc quay vng ca ng tin. - Phn bit t bn ngn hng v t bn cho vay T bn ngn hng c im khc bit v cn bn so vi t bn cho vay, th hin im sau y: + T bn cho vay l t bn tim th, t bn ti sn, l t bn khng hot ng. V vy, t bn cho vay khng tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li nhun. Li tc thu nhp ca t bn cho vay ch l mt phn ca li nhun bnh qun. + T bn ngn hng l t bn chc nng, t bn hot ng nen t bn ngn hng cng c tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li nhun. Trong t do cnh tranh, li nhun ngn hng cng ngang bng vi li nhun bnh qun. d. Cng ty c phn. T bn gi v th trng chng khon S pht trin ca nn kinh t t bn ch ngha v quan h tn dng dn ti s hnh thnh cc cng ty c phn v s ra i ca th trung chng khon. Cng ty c phn: Cng ty c phn l mt loi hnh x nghip ln m vn ca n c hnh thnh t s ng gp ca nhiu ngui thng qua vic pht hnh c phiu. C phiu l mt th chng khon c g do cng ty c phn pht hnh ghi nhn quyn s hu c phn ca ngi mua c phiu (c gi l c ng), ng thi cn bo m cho c ng 93
c quyn c lnh mt phn thu nhp ca cng ty (c tc) cn c vo ga tr c phn v tnh hnh sn xut kinh doanh ca cng ty. C phiu c mua bn trn th trung chng khon theo th gi c phiu. Th gi c phiu c xc nh tng ng vi mt s tin m nu em gi vo ngn hng th cn c theo t sut li tc hin hnh cng s em li mt khon li tc tung ng vi mc c tc. V vy, th gi c phiu ph thuc vo 2 nhn t: . Mc c tc m c phiu mang li. Mc c tc cng cao th th gi c phiu cng ln v ngc li. . T sut li tc tin gi ngn hng. T sut li tc tin gi ngn hng cng cao th th gi c phiu cng thp v ngc li. T bn gi:: T bn gi l t bn tn ti di hnh thc cc chng khon c gi v mang li thu nhp cho ngi s hu cc chng khon . Trn thc t, c hai loi chng khon ph bin l: c phiu do cng ty c phn pht hnh v tri phiu. Tri phiu cng c hai loi: Loi do cc doanh nghip pht hnh c gi l tri phiu cng ty hay tri phiu doanh nghip vi t cch l nhng chng khon c gi chng nhn khon tin vay n ca doanh nghip i vi ngi mua tri phiu. Ngi mua tri phiu khng phi l c ng ca doanh nghip m ch n thun l ngi cho doanh nghip vay vn vi gi tr tng ng vi mnh gi tri phiu. ht hn, ngi s hu tri phiu c quyn c hon tr s tin mua tri phiu theo mnh gi km theo khon li tc gi l li tc tri phiu. Loi do nh nc hay chnh ph pht hnh c gi l tri phiu chnh ph. Cng tri v bn cht cng l mt loi tri phiu chnh ph. V c bn, tri phiu chnh ph cng ging nh tri phiu doanh nghip. S khc nhau tp trung ch: ch n ca tri phiu doanh nghip l donanh nghip cn ch n ca tri phiu chnh ph chnh l nh nc. T bn gi c nhng c im sau: - C th mang li thu nhp cho ngi s hu n. - C th mua bn c. - V l t bn gi nn s tng hay gim gi mua bn ca n trn th trung khng cn c s thay i tng ng ca t bn tht. Th trng chng khon: Trn thc t, tt c cc chng khon c gi u c th giao dch, mua i bn li trn th trng chng khon. Khi nim: Th trng chng khon l ni mua bn chng khon c gi. Phn loi: - Nu xt v lu thng cc chng khon. Th trng chng khon c hai loi: + Th trng s cp: l mua bn chng khon pht hnh ln u. + Th trng th cp: l mua bn li cc chng khon pht hnh ln u. - Nu xt v phng thc giao dch c ba loi hnh TTCK: + S giao dch chng khon: Th trng tp trung. + Th trng OTC: th trng bn tp trung: cc cng ty mi gii chng khon thc hin cc giao dch qua h thng in thoi v my vi tnh ni mng gia cc thnh vin khp c nc. + Th trng khng chnh thc: mua bn chuyn nhng CK bt c u, lc no. - Th trng chng khon c hai chc nng c bn: + Huy ng tin tit kim, tin nhn ri ca dn; + Lun chuyn vn. Nguyn tc c bn ca TTCK: - Nguyn tc trung gian; - Nguyn tc u gi; - Nguyn tc cng khai. 94
Th trng chng khon l th trng phn ng rt nhy bn i vi cc thay i ca nn kinh t. V vy, ngi ta thng v th trng chng khon l phong v biu ca nn kinh t. e. Quan h sn xut t bn ch ngha nng nghip v a t t bn ch ngha T bn kinh doanh nng nghip - Lch s pht trin ca CNTB trong nng nghip chu u hnh thnh theo hai con ng in hnh: + Bng ci cch dn dn chuyn sang kinh doanh theo phng thc TBCN. l con ng ca cc nc c, Italia, Nga, Nht... + Thng qua cch mng xa b ch kinh t a ch, pht trin kinh t TBCN trong nng nghip. l con ng Php. Khi CNTB hnh thnh trong nng nghip, trong nng nghip c ba giai cp c bn: + a ch: c quyn s hu rung t. + Giai cp t bn kinh doanh trong nng nghip: c quyn kinh doanh. + Cng nhn nng nghip lm thu. Bn cht ca a t t bn ch ngha - a t TBCN l b phn gi tr thng d siu ngch do cng nhn lm thu trong nng nghip to ra v do nh t bn thu t np cho a ch. - Ngun gc ca a t: l gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra. - C s ca a t: l quyn s hu rung t. a t t bn ch ngha v a t phong kin: - Ging nhau: + u l kt qu ca bc lt i vi ngi lao ng. + Quyn s hu rung t c thc hin v mt kinh t. - Khc nhau: V mt cht: + a t phong kin phn nh mi quan h gia hai giai cp a ch v nng dn. + a t TBCN biu hin quan h ba giai cp trong x hi: a ch, t bn kinh doanh nng nghip, cng nhn nng nghip. V mt lng: + a t phong kin gm ton b sn phm thng d do nng dn to ra, i khi c mt phn sn phm tt yu. + a t t bn ch ngha l mt phn gi tr thng d do cng nhn nng nghip to ra (mt phn gi tr thng d chuyn thnh li nhun cho t bn cng nghip). Cc hnh thc a t t bn ch ngha a. a t chnh lch - L phn li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun, thu c trn nhng rung t tt v trung bnh. - L s chnh lch gia gi c SX chung ca nng phm (c quyt nh bi iu kin SX trn rung t xu nht) v gi c SX c bit trn rung t tt v trung bnh. C th nh lng: a t chnh lch = Gi c sn xut chung - Gi c sn xut c bit a t chnh lch c hai loi: - a t chnh lch 1: a t thu c trn c s t ai c iu kin t nhin thun li: + mu m cao; + gn ni tiu th; + gn ng giao thng. a t chnh lch 1 thuc v ch rung t. - a t chnh lch 2: l a t thu c do thm canh m c: Mun vy phi: + u t thm TLSX v lao ng; + ci tin k thut tng NSL, tng nng sut ca rung t.
95
a t tuyt i: a t tuyt i l loi a t m tt c cc nh t bn kinh doanh nng nghip u phi np cho a ch, cho d rung t l tt hay xu. y l loi a t thu trn mi th t. Chng ta u bit, di ch t bn ch ngha, do c s c quyn v t hu rung t, nn cn tr s pht trin ca quan h sn xut t bn ch ngha trong lnh vc nng nghip.iu th hin ch: nng nghip thng lc hu so vi cng nghip c v kinh t ln k thut, v th cu to hu c ca t bn trong nng nghip thng thp hn cu to hu c ca t bn trong cng nghip. V vy, nu trnh bc lt ngang nhau, v vi mt lng t bn ng ra bng nhau th lng gi tr thng d thu c trong nng nghip bao gi cng cao hn lng gi tr thng d thu c trong cng nghip. V d: C hai nh t bn cng nghip v nng nghip ng ra mt lng t bn l 100; cu to hu c ca t bn trong nng nghip l 3/2; cu to hu c ca t bn trong cng nghip l 4/1; t sut gi tr thng d trong c hai ngnh nng nghip v cng nghip u bng nhau, bng 100%; th gi tr v gi tr thng d c sn xut tng lnh vc l: Trong nng nghip: 60c +40v + 40m = 140 Trong cng nghip: 80c +20v + 20m = 120 Gi s t sut li nhun bnh qun ca x hi mc 20%, c ngha l tng ng vi lng t bn ng ra l 100 th li nhun bnh qun thu c s l 20 v gi c sn xut chung ca x hi s bng: 100 + 20 = 120. Nh vy, trong v d ny tn ti s chnh lch gia gi tr nng sn phm v gi c sn xut chung l: 140 - 120 = 20. S c quyn t hu rung t ngn cn qu trnh t do di chuyn t bn t cc ngnh khc vo nng nghip v do ngn cn qu trnh bnh qun ha t sut li nhun gia cng nghip v nng nghip. a t tuyt i l mt loi li nhun siu ngch ngoi li nhun bnh qun hnh thnh do cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp hn trong cng nghip, m bt c nh t bn thu rung t no u phi np cho a ch. N l s chnh lch gia gi tr nng sn vi gi c SX chung. a t tuyt i c im ging nhng cng c im khc bit so vi a t chnh lch. im ging nhau: u l li nhun siu ngch, u c ngun gc t gi tr thng d, u l kt qu ca s chim ot gi tr thng d ca cng nhn nng nghip lm thu im khc bit: c quyn kinh doanh rung t theo kiu t bn ch ngha l nguyn nhn snh ra a t chnh lch, cn c quyn t hu v rung t l nguyn nhn sinh ra a t tuyt i. V vy vic xa b ch c quyn t hu v rung t chnh l c s xa b a t tuyt i. Khi gi c nng sn phm s h xung v c li cho ngi tiu dng. Ngoi hai loi a t ch yu l a t chnh lch v a t tuyt i, trong thc t cn tn ti mt s loi a t khc na, nh, a t t xy dng, a t hm m, a t c quynv c bn cc lai a t ny u l li nhun siu ngch gn lin vi nhng li th t nhin ca t ai. Theo Mac, cc loi a t y u da trn c s ca a t nng nghip theo ng ngha ca danh t ny, c ngha l do a t nng nghip iu tit. Gi c rung t Gi c t ai khng phi l biu hin bng tin ca gi tr t ai. Gi c t ai c tnh theo s bin ng ca a t v t sut li tc ngn hng. Gi c rung t ph thuc: - Mc a t thu c hng nm. - T sut li tc tin gi ngn hng. V d: Mt mnh rung A cho thu, a t hng nm nhn c l 1.500 USD, t sut li tc ngn hng l 5% th mnh rung A c bn vi gi: = 30.000 USD L lun a t TBCN ca C. Mc khng ch vch r bn cht ca quan h sn xut TBCN trong nng nghip m cn l c s khoa hc xy dng cc chnh sch kinh t lin quan n 96
thu, n iu tit cc loai a t, n gii quyt cc quan h t ai. Nhm kt hp hi ha cc li ch, khuyn khch thm canh, s dng t ai tit kim, pht trin mt nn nng nghip hng ha sinh thi bn vng ----@----
Chng 6
CH NGHA T BN C QUYN V CH NGHA T BN C QUYN NH NC

Tip theo giai on cnh tranh t do, ch ngha t bn pht trin ln giai on cao hn l giai on ch ngha t bn c quyn v sau l ch ngha t bn c quyn nh nc. Thc cht y l nhng nc thang mi trong qu trnh pht trin v iu chnh ca ch ngha t bn c v lc lng sn xut v quan h sn xut thch ng vi nhng bin ng mi trong tnh hnh kinh t v chnh tr th gii t cui th k 19 v u th k 20 n nay. I. CH NGHA T BN C QUYN
97
1. S chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh tranh sang ch ngha t bn c quyn Theo Lnin: Cnh tranh t do nht nh dn n tch t, tp trung sn xut. Tch t tp trung sn xut n mt trnh nht nh s dn n c quyn. Qu trnh mang tnh quy lut ni trn din ra do nhng nguyn nhn ch yu sau: - S pht trin ca LLSX di tc ng ca tin b KH- KT xut hin nhiu ngnh SX mi. - Cnh tranh t do: cnh tranh dn n hai xu hng: + Buc cc nh TB phi ci tin k thut, tng quy m. + Cc nh t bn nh b ph sn, hoc phi lin kt nhau ng vng trong cnh tranh. Cc x nghip ln cnh tranh khc lit kh phn thng bi ny sinh xu hng tha hip. - Khng hong kinh t: 1873 v 1898: Lm ph sn hng lot cc t bn va v nh, cc x nghip khc mun tn ti phi i mi k thut, thc y qu trnh tp trung TB. Cc cng ty c phn tr thnh ph bin. 2. c im kinh t c bn ca CNTB c quyn a.Tp trung sn xut v cc t chc c quyn Tp trung SX n mt trnh nht nh s dn n c quyn v: + Quy m ln lm cho cnh tranh gay gt hn, phc tp hn dn n khuynh hng tha hip, lin minh vi nhau. + Quy m ln nn trong mt ngnh cn mt s t x nghip, do cc x nghip d dng tha hip vi nhau. Thc cht ca c quyn: T chc c quyn l nhng x nghip ln hoc lin minh gia cc x nghip ln TBCN nm trong tay phn ln vic sn xut v tiu th mt s loi hng ha, nh ra gi c c quyn v thu li nhun c quyn cao. Cc hnh thc ca c quyn . CARTEL : - L mt lin minh c quyn v: gi c, phn chia th trng, s lng hng ha sn xut... Cc nh t bn tham gia cartel vn c lp v sn xut v lu thng. - Cartel l mt lin minh c quyn khng vng chc. - Cartel pht trin nht c. . CYNDICATE: - L t chc c quyn v lu thng; mi vic mua bn do mt ban qun tr m nhim. H vn c lp v SX, ch mt c lp v lu thng. - Mc ch ca h l thng nht u mi mua, bn bn hng ha vi gi t v mua nguyn liu vi gi r. - Pht trin nht Php. . TRUST: - L mt hnh thc c quyn thng nht c vic SX v lu thng di s qun l ca hi ng qun tr. - Cc nh t bn tham gia trust tr thnh cc c ng thu li nhun theo c phn. - Trt nh du bc ngot v hnh thc vn ng mi ca QHSX TBCN. - Nc M l qu hng ca trust. . CONSORTIUM - L hnh thc c quyn a ngnh, tn ti di dng mt hip ngh k kt gia ngn hng v cng nghip cng nhau tin hnh cc nghip v ti chnh ln nh: Pht hnh chng khon c gi. Phn phi cng tri. u c chng khon c gi s giao dch. Hp tc thc hin cc d n ln. 98
- Thng thng ng u mt consortium l mt ngn hng c quyn ln. V d M cc ngn hng MOCGAN. b. T bn ti chnh v u s ti chnh Cng vi qu trnh tch t v tp trung sn xut trong cng nghip cng din ra qu trnh tch t, tp trung t bn trong ngn hng dn n hnh thnh cc t chc c quyn trong ngn hng. Qui lut tch t, tp trung t bn cng ging nh trong cng nghip, do qu trnh cnh tranh, cc ngn hng va v nh b thn tnh, dn n hnh thnh nhng ngn hng ln. Khi sn xut trong ngnh cng nghip tch t mc cao, th cc ngn hng nh khng tim lc v uy tn phc v cho cng vic kinh doanh ca cc x nghip cng nghip ln. Cc t chc c quyn ny tm kim cc ngn hng ln hn thch hp vi cc iu kin ti chnh v tn dng ca mnh. Trong iu kin , cc ngn hng nh phi t sp nhp vo cc ngn hng mnh hn hoc phi chm dt s tn ti ca mnh trc qui lut khc lit ca cnh tranh. Qu trnh ny thc y cc t chc c quyn ngn hng ra i. S xut hin, pht trin ca cc t chc c quyn trong ngn hng lm thay i quan h gia t bn ngn hng v t bn cng nghip, lm cho ngn hng bt u c vai tr mi. Ngn hng t ch ch l k trung gian trong vic thanh ton v tn dng, nay nm c hu ht t bn tin t ca x hi nn c quyn lc vn nng, khng ch mi hot ng ca nn kinh t t bn ch ngha. Da trn v tr ngi ch cho vay, c quyn ngn hng c i din ca mnh vo cc c quan qun l ca c quyn cng nghip theo di vic s dng tin vay, hoc cc t chc c quyn ngn hng cn trc tip u t vo cng nghip. Trc s khng ch v chi phi ngy cng sit cht ca ngn hng, mt qu trnh xm nhp tng ng tr li ca cc c quyn cng nghip vo ngn hng cng din ra. Cc t chc c quyn cng nghip cng tham gia vo cng vic ca ngn hng bng cch mua c phn ca ngn hng ln chi phi hot ng ca ngn hng, hoc lp ngn hng ring phc v cho mnh. Qu trnh c quyn ha trong cng nghip v trong ngn hng xon xut vi nhau v thc y ln nhau lm ny sinh mt th t bn mi, gi l t bn ti chnh. T bn ti chnh l s thm nhp v dung hp vo nhau gia t bn c quyn trong ngn hng v t bn Q cng nghip T bn ti chnh l kt qu ca s hp nht gia cc t chc c quyn ngn hng v cc t chc c quyn cng nghip. S pht trin ca t bn ti chnh dn n s hnh thnh mt nhm nh c quyn chi phi ton b i sng kinh t v chnh tr ca ton x hi t bn gi l u s ti chnh. u s ti chnh thit lp s thng tr ca mnh thng qua ch tham d. Thc cht ca ch tham d l mt nh ti chnh ln, hoc mt tp on ti chnh nh c s c phiu khng ch m nm c mt cng ty ln nht vi t cch l cng ty gc ( cng ty m ); cng ty ny li mua c c phiu khng ch, thng tr c cng ty khc, gi l cng ty con; cng ty con n lt n, li chi phi cc cng ty chu ; cng bng cch nh thNh c ch tham d v phng php t chc tp on theo kiu mc xch nh vy, bng mt lng t bn u t nh, cc nh t bn c quyn ti chnh c th khng ch v iu tit c mt lng t bn ln gp nhiu ln. Ngoi ch tham d, u s ti chnh cn s dng nhng th on nh lp cng ty mi, pht hnh tri khon, kinh doanh cng tri, u c chng khon s giao dch, u c rung t thu li nhun c quyn cao. Thng tr v kinh t l c s u s ti chnh thng tr v chnh tr v cc mt khc. V mt chnh tr, u ssr ti chnh chi phi mi hot ng ca cc s quan nh nc, bin nh nc t sn thnh cng c phc v li ch cho chng. S thng tr ca bn ti phit lm ny sinh ch ngha pht xt, ch ngha qun phit v nhiu th ch ngha phn ng khc, cng chy ua v trang, gy chin tranh xm lc p bc, bc lt cc nc ang pht trin v chm pht trin. c. Xut khu t bn Lnin vch ra rng, xut khu hng ha l c im ca giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, cn xut khu t bn l c im ca ch ngha t bn c quyn. - Xut khu t bn l xut khu gi tr ra nc ngoi (u t t bn ra nc ngoi) nhm mc ch chim ot gi tr thng d v cc ngun li nhun khc cc nc nhp khu t bn. 99
- Cui th k 19 u th k 20, xut khu t bn tr thnh ph bin do: + Trong mt s t nc pht trin tch ly c mt lng TB ln. + Cc nc lc hu thiu vn pht trin. + CNTB pht trin mu thun kinh t - XH gay gt. Xut khu t bn tr thnh bin php lm gim mc gay gt . Cc hnh thc xut khu t bn - Nu xt cch thc u t: + u t trc tip: xy dng x nghip mi, mua li cc x nghip ang hot ng. + u t gin tip: cho vay thu li. - Nu xt theo ch th s hu: + Xut khu t bn nh nc: nh nc t sn u t vo nc nhp khu t bn hoc vin tr hon li hay khng hon li nhm cc mc tiu: * Kinh t: hng vo cc ngnh kt cu h tng to mi trng thun li cho u t t nhn. * Chnh tr: cu vn ch chnh tr thn cn, hoc to ra mi quan h ph thuc lu di. * Qun s: li ko cc nc ph thuc vo cc khi qun s... + Xut khu t bn t nhn: l hnh thc xut khu t bn do t nhn m nhn - Nu xt v hnh thc hot ng: * Chi nhnh ca cc cng ty xuyn quc gia. * Hot ng ti chnh tn dng ca cc ngn hng. * Cc trung tm tn dng v chuyn giao cng ngh. Vic xut khu t bn l s m rng quan h sn xut t bn ch ngha ra nc ngoi, l cng c ch yu bnh trng s thng tr, bc lt, n dch ca t bn ti chnh trn phm vi ton th gii. d. S phn chia th gii v kinh t gia cc lin minh c quyn Qu trnh tch t v tp trung t bn pht trin, vic xut khu t bn tng ln c v qui m v phm vi tt yu dn ti s phn chia th gii v mt kinh t gia cc tp on t bn c quyn v hnh thnh cc t chc c quyn quc t. Lch s pht trin ca ch ngha t bn chng t th trung trong nc lun lun gn vi th trng ngoi nc. c bit trong giai on ch ngha t bn c quyn, th trng ngoi nc cn c ngha c bit quan trng i vi cc nc quc. Mt mt, do lc lng sn xut pht trin cao i hi ngy cng phi c nhiu ngun nguyn liu v c ni tiu th; mt khc, do thm kht li nhun siu ngch thc y t bn c quyn tng cng bnh trng ra nc ngoi, cn c th trng n nh thng xuyn. Lnin nhn xt: bn t bn chia nhau th gii, khng phi do tnh c c c bit ca chng, m l do s tp trung ti mc buc chng phi i vo con ng y kim li S ng trn trng quc t gia cc t chc c quyn quc gia c sc mnh kinh t hng hu li c s ng h ca nh nc ca mnh v cc cuc cnh tranh khc lit gia chng tt yu dn n xu hng tha hip, k kt cc hip nh, cng c a v c quyn ca chng trong nhng lnh vc v nhng th trng nht nh. T , hnh thnh nn cc lin minh c quyn quc t di dnh cartel, syndicate, trust quc t Thc cht s phn chia th gii v kinh t l phn chia th trng tiu th hng ha, ngun nguyn liu v u t. Biu hin mi ca s phn chia th trng trong giai on hin nay: - Mt l: ch th phn chia th trng th gii khng ch c cc t chc c quyn quc gia m bn cnh cn c cc nh nc t bn pht trin v ang pht trin. - Hai l: kt qu ca vic phn chia kinh t th gii hnh thnh cc lin minh v cc khi lin kt khu vc in hnh: + Cng ng Kinh t chu u EC (1957) tin ti hnh thnh EU (Lin minh chu u) t 1992, v t ngy 1-1-1999 ng tin chung chu u ra i. 100
+ Khi th trng chung chu M (d dnh hon tt vo nm 2010) bng cch tng bc m rng khi mu dch t do Bc M (NAFTA) gm: Canaa, Mhic, v M. + Vic tham gia lin minh ca mt lot nc ang pht trin nhm chng li sc p ca cc cng quc t bn nh: Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN). T chc cc nc xut khu du m (OPEC). Th trng chung vng chp nn Nam M (Mercosur) gm bn nc: Braxin, Achentina, Urugoay, Paragoay. . S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc S phn chia th gii v kinh t c cng c v tng cng bng vic phn chia th gii v lnh th. Lnin ch ra rng: ch ngha t bn pht trin cng cao, nguyn liu cng thiu thn, s cnh tranh cng gay gt v vic tm kim cc ngun nguyn liu trn ton th gii cng ro rit, th cuc u tranh chim thuc a cng quyt lit hn. Cc cng quc quc ra sc xm chim thuc a, bi v thuc a l ni bo m ngun nguyn liu v th trung thng xuyn, l ni tung i an ton trong cnh tranh, bo m thc hin ng thi nhng mc ch v kinh t, qun s v chnh tr. T sau nm 1880, nhng cuc xm chim thuc a bt u pht trin mnh. n cui th k 19 u th k 20, cc nc quc hon thnh vic phn chia lnh th th gii. quc Anh chim c nhiu thuc a nht, sau n Nga v Php. S dn thuc a ca Php li nhiu hn s dn thuc a ca ba nc c, M, Nht cng li. S phn chia lnh th v pht trin khng u ca ch ngha t bn tt yu dn n cuc u tranh i chia li th gii. l nguyn nhn chnh dn n cc cuc chin tranh th gii nh chng ta bit. Lnin vit: khi ni dn chnh sch thc dn trong thi i ch ngha quc t bn th cn ch rng t bn ti chnh v chnh sch quc t thch ng vi n to nn hng lot hnh thc l thuc c tnh cht qu ca cc nc. Tiu biu cho thi i , khng nhng ch c hai loi nc ch yu: nhng nc chim thuc a v nhng thuc a, m cn c nhiu nc ph thuc vi nhng hnh thc khc nhau, nhng nc ny trn hnh thc th c c lp v chnh tr, nhng thc t li mc vo ci li ph thuc v ti chnh v ngoi giao Nm c im kinh t c bn ca ch ngha quc c lin quan cht ch vi nhau, ni ln bn cht ca ch ngha quc v mt kinh t l s thng tr ca ch ngha t bn c quyn, v mt chnh tr l hiu chin, xm lc. Biu hin mi ca s phn chia lnh th trong giai on hin nay - Phong tro gii phng dn tc lm sp h thng thuc a kiu c.Cc cng quc quc chuyn sang thi hnh chnh sch thc dn mi, m ni dung ch yu ca n l dng vin tr kinh t, k thut, qun s duy tr s l thuc ca cc nc ang pht trin vo cc nc quc. - S phn chia th gii v chnh tr c mi quan h cht ch vi kinh t. 3. S hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn a. Quan h gia c quyn v cnh tranh trong giai on ch ngha t bn c quyn c quyn sinh ra t cnh tranh t do, c quyn i lp vi cnh tranh t do. Nhng s xut hin ca c quyn khng th tiu c cnh tranh, tri li vi n cn lm cnh tranh tr nn a dng, gay gt v c sc ph hoi to ln hn. Trong giai on ch ngha t bn c quyn, khng ch tn ti s cnh tranh gia nhng ngi sn xut nh, gia nhng nh t bn va v nh nh trong giai on ch ngha t bn cnh tranh t do, m cn c thm cc loi cnh tranh sau: - Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc x nghip ngoi c quyn. Cc t chc c quyn tm mi cch chn p, chi phi, thn tnh cc x nghip ngoi c quyn bng nhiu bin php nh: c chim ngun nguyn liu, ngun nhn cng, phng tin vn ti, tn dng, h gi c h thng nh bi i th. 101
- Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau. Loi cnh tranh ny c nhiu hnh thc: cnh tranh gia cc t chc c quyn trong mt ngnh, kt thc bng mt s tha hip hoc bng s ph sn ca mt bn; cnh tranh gia cc t chc c quyn khc ngnh c lin quan vi nhau v ngun nguyn liu, k thut - Cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn. Nhng nh t bn tham gia cartel, syndicate cnh tranh vi nhau ginh th trng tiu th c li hoc ginh t l sn xut cao hn. Cc thnh vin ca trust v cnh tranh vi nhau chim c phiu khng ch, t chim a v lnh o v phn chia li nhun c li hn. b. Biu hin hot ng ca qui lut gi tr v qui lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn Cc t chc c quyn hnh thnh do chnh s vn ng ni ti ca ch ngha t bn sinh ra. c quyn l biu hin mi, mang nhng quan h mi nhng n cng khng vt ra khi cc qui lut ca ch ngha t bn, m ch l s tip tc m rng, pht trin nhng xu th su sc nht ca ch ngha t bn v ca nn sn xut hng ha ni chung, lm cho cc qui lut kinh t ca nn sn xut hng ha v ca ch ngha t bn c nhng biu hin mi. Do chim c v tr c quyn nn cc t chc c quyn p t gi c c quyn; gi c c quyn thp khi mua, gi c c quyn cao khi bn. Tuy nhin, iu khng c ngha l trong giai on ch ngha t bn c quyn quy lut gi tr khng cn hot ng. V thc cht, gi c c quyn vn khng thot ly v khng ph nh c s ca n l gi tr. Cc t chc c quyn thi hnh chnh sch gi c c quyn chng qua l chim ot mt phn gi tr v gi tr thng d ca ngi khc. Nu xem xt trong ton b h thng kinh t t bn ch ngha th tng s gi c vn bng tng s gi tr. Nh vy, nu nh trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c sn xut, th trong giai on ch ngha t bn c quyn qui lut gi tr biu hin thnh qui lut gi c c quyn. Trong giai on ch ngha t bn cnh tranh t do, qui lut gi tr thng d biu hin thnh qui lut t sut li nhun bnh qun. Bc sang giai on ch ngha t bn c quyn, cc t chc c quyn thao tng nn kinh t bng gi c c quyn v thu li nhun c quyn cao. Do , qui lut li nhun c quyn cao l hnh thc biu hin ca qui lut gi tr thng d trong giai on ch ngha t bn c quyn. Ngun gc ca li nhun c quyn cao l lao ng khng cng cc x nghip c quyn; mt phn lao ng khng cng ca cng nhn cc x nghip khng c quyn; mt phn gi tr thng d ca cc nh t bn va v nh b mt i do thua thit trong cuc cnh tranh; lao ng thng d v i khi c mt phn lao ng tt yu ca nhng ngi sn xut nh, nhn dn lao ng cc nc t bn v cc nc thuc a, ph thuc. Nh vy, trong giai on ch ngha t bn c quyn qui lut gi tr thng d biu hin thnh qui lut li nhun c quyn cao. Qui lut ny phn nh quan h thng tr v bc lt ca t bn c quyn trong tt c cc ngnh kinh t ca x hi t bn v trn ton th gii. II. CH NGHA T BN C QUYN NH NC 1. Nguyn nhn hnh thnh v bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc a. Nguyn nhn hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc Ngay t u th k 20, Lnin ch r: ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha t bn c quyn nh nc l khuynh hng tt yu. S d ng d on nh vy l do ng cn c vo trnh pht trin ca lc lng sn xut t c vo thi k cui th k 19, u th k 20, xu hng tip tc pht trin ca lc lng sn xut thi gian ti, nhng hn ch ca quan h sn xut t nhn t bn ch ngha i vi s pht trin ca lc lng sn xut, tc ng ca qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut i vi s pht trin nn sn xut t bn ch nghada vo t tng ca Lnin, c th ch ra c nguyn nhn dn n s hnh thnh ca ch ngha t bn c quyn nh nc - Tch t tp trung t bn pht trin ra nhng c cu kinh t quy m ln i hi mt s iu tit x hi i vi sn xut v phn phi t mt trung tm.
102
- S pht trin cao ca lc lng sn xut, m trc ht l phn cng lao ng x hi lm xut hin mt s ngnh m cc t chc c quyn t nhn khng th hoc khng mun kinh doanh. - S thng tr ca c quyn lm su sc thm s i khng gia giai cp t sn vi giai cp v sn v nhn dn lao ng. Nh nc phi c nhng chnh sch xoa du nhng mu thun nh tr cp tht nghip, iu tit thu nhp quc dn, pht trin phc li x hi - S m rng cc quan h kinh t i ngoi i hi nh nc phi ng ra bo h, to mi trng quc t h tr t bn t nhn. Ngoi ra, chin tranh th gii cng vi n l tham vng ginh chin thng trong cuc chin tranh, vic i ph vi xu hng x hi ch ngha m cch mng thng 10 Nga l ting chung bo hiu bt u mt thi i milm cho nh nc t bn c quyn phi can thip vo kinh t. b. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc Ch ngha t bn c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t nhn vi sc mnh ca nh nc t sn thnh mt thit ch v th ch thng nht nhm phc v li ch ca cc t chc c quyn v cu nguy cho ch ngha t bn. Ch ngha t bn c quyn nh nc l nc thanh pht trin mi ca ch ngha t bn c quyn (ch ngha quc), n l s thng nht ca ba qu trnh gn b cht ch vi nhau: tng sc mnh ca cc t chc c quyn, tng vai tr can thip ca nh nc vo kinh t, kt hp sc mnh kinh t ca c quyn t nhn vi sc mnh chnh tr ca nh nc trong mt th thng nht v b my nh nc ph thuc vo cc t chc c quyn. Lnin ch ra rng: bn u s ti chnh dng mt mng li dy c nhng quan h l thuc bao trm ht thy cc thit ch kinh t v chnh tr l biu hin r rt nht ca s c quyn y. Trong c cu ca ch ngha c quyn nh nc, nh nc tr thnh mt tp th t bn khng l. N cng l ch s hu nhng x nghip, cng tin hnh kinh doanh, bc lt lao ng lm thu nh mt nh t bn thng thng. Nhung im khc bit l ch: ngoi chc nng mt nh t bn thng thng, nh nc cn c chc nng chnh tr v cc cng c trn p x hi nh qun i, cnh st, nh tngghen cng cho rng nh nc vn l nh nc ca cc nh t bn, l nh t bn tp th l tng v nh nc y cng chuyn nhiu lc lng sn xut thnh ti sn ca n bao nhiu th n li cng bin thnh nh t bn tp th thc s by nhiu. Nh vy, ch ngha t bn c quyn nh nc l mt quan h kinh t, chnh tr, x hi ch khng phi l mt chnh sch trong giai on c quyn ca ch ngha t bn. Bt c nh nc no cng c vai tr kinh t nht nh i vi x hi m n thng tr, song mi ch x hi, vai tr kinh t ca nh nc c s bin i thch hp i vi x hi . Cc nh nc t bn ch ngha ch yu can thip bng bo lc v theo li cng bc siu kinh t. Trong giai on ch ngha t bn t do cnh tranh, nh nc t sn bn trn, bn ngoi qu trnh kinh t, vai tr ca nh nc ch dng li vic iu tit bng thu v php lut. Cng vi s pht trin ca ch ngha t bn c quyn vai tr ca nh nc t sn dn dn c s bin i, khng ch can thip vo nn sn xut x hi bng thu, lut php m cn c vai tr t chc v qun l cc x nghip thuc khu vc kinh t nh nc, iu tit bng cc bin php n by kinh t vo tt c cc khu ca qu trnh ti sn xut: sn xut, phn phi, lu thng, tiu dng. Ch ngha t bn c quyn nh nc l hnh thc vn ng mi ca quan h sn xut t bn ch ngha nhm duy tr s tn ti ca ch ngha t bn, lm cho ch ngha t bn thch nghi vi iu kin lch s mi. 2. Nhng biu hin ch yu ca ch ngha t bn c quyn nh nc a. S kt hp v nhn s gia t chc c quyn nh nc Lnin tng nhn mnh rng s lin minh c nhn ca cc ngn hng vi cng nghip c b sung bng s lin minh c nhn ca ngn hng v cng nghip vi chnh ph: hm nay l b trng, ngy mai l ch ngn hng; hm nay l ch ngn hng, ngy mai l b trng S kt hp v nhn s c thc hin thng qua cc hi ch x nghip mang nhng tn khc nhau. Cc hi ch x nghip ny tr thnh lc lng chnh tr, kinh t to ln, l ch da cho ch ngha t bn c quyn nh nc. Cc hi ch ny hot ng nh l cc c quan tham mu cho nh nc, chi phi ng li kinh t, chnh tr ca nh nc t sn nhm li hot ng ca nh nc 103
tho hng c li cho tng lp t bn c quyn. Vai tr ca cc hi ln n mc m d lun th gii gi chng l nhng chnh ph ng sau chnh ph, mt quyn lc thc t ng sau quyn lc ca chnh quyn. Thng qua cc hi ch , mt mt cc i biu ca cc t chc c quyn tham gia vo b my nh nc vi nhng cng v khc nhau; mt khc, cc quan chc v nhn vin chnh ph c ci vo cc ban qun tr ca cc t chc c quyn, gi nhng chc v trng yu chnh thc hoc danh d, hoc tr thnh nhng ngi u cc t chc c quyn. S thm nhp ln nhau ny to ra nhng biu hin mi trong mi quan h gia cc t chc c quyn v c quan nh nc t trung ng n a phng. b. S hnh thnh v pht trin s hu nh nc S hu c quyn nh nc l s hu tp th ca giai cp t bn c quyn c nhim v ng h v phc v li ch ca t bn c quyn nhm duy tr s tn ti ca ch ngha t bn. N biu hin khng nhng ch s hu nh nc tng ln m cn s tng cng mi quan h gia s hu nh nc v s hu c quyn t nhn, hai loi s hu ny an kt vi nhau trong qu trnh tun hon ca tng t bn x hi. s hu nh nc khng ch bao gm nhng ng sn v bt ng sn cn cho hot ng ca b my nh nc, m gm c nhng x nghip nh nc trong cng nghip v trong cc lnh vc kt cu h tng kinh t - x hi nh giao thng vn ti, gio dc, bo him x hitrong ngn sch nh nc l b phn quan trng nht. S hu nh nc c hnh thnh di nhiu hnh thc khc nhau: xy dng x nghip nh nc bng vn ca ngn sch; quc hu ha cc x nghip t nhn bng cch mua li; nh nc mua c phn ca cc x nghip t nhn; m rng x nghip nh nc bng vn tch ly ca cc x nghip t nhn S hu nh nc thc hin cc chc nng quan trng sau y: - M rng sn xut t bn ch ngha, bo m a bn rng ln cho s pht trin ca ch ngha t bn. iu ny lin quan n nhng ngnh sn xut c khng ng vng c trong cnh tranh v c nguy c thua l, cng nh cc ngnh cng nghip mi nht i hi vn u t ln v trnh nghin cu khoa hc, thit k v th nghim cao c nh nc u t pht trin. - Gii phng t bn ca t chc c quyn t nhng ngnh t li a vo nhng ngnh kinh doanh c hiu qu hn. - Lm ch da v kinh t cho nh nc nh nc iu tit mt s qu trnh kinh t phc v li ch ca tng lp t bn c quyn. S hu nh nc phn nh xuyn tc bn cht ca ch s hu t nhn t bn ch ngha, v n biu hin ra nh c tnh x hi, song trong thc t, n khng vt c khun kh ca s hu t bn ch ngha, v trong cc x nghip nh nc, cng nhn vn l ngi lao ng lm thu. Cc x nghip nh nc c s dng nh nhng cng c ch yu phc v li ch ca tng lp t bn c quyn, v vy, cng nhn vn khng phi l ngi ch i vi t liu sn xut ca x nghip nh nc. c. S iu tit kinh t ca nh nc t sn Mt trong nhng hnh thc biu hin quan trng ca ch ngha t bn c quyn nh nc l s tham gia ca nh nc t sn vo vic iu tit qu trnh kinh t. theo Lnin: S tp trung v quc t ha ca t bn ngy cng c nhng qui m rt ln. Ch ngha t bn c quyn bin thnh ch ngha t bn c quyn nh nc; do tnh th thc bch nn trong nhiu nc phi thi hnh vic iu tit x hi i vi sn xut v phn phi H thng iu tit kinh t ca nh nc t sn l mt tng th nhng thit ch v th ch kinh t ca nh nc. N bao gm b my qun l gn vi h thng chnh sch, cng c c kh nng iu tit s vn ng ca ton b nn kinh t quc dn, ton b qu trnh ti sn xut x hi theo hng c li cho tng lp t bn c quyn. Cng vi qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, h thng iu tit kinh t ca ch ngha t bn c quyn nh nc cng dn dn c b sung v iu chnh cho ph hp vi yu cu pht trin kinh t v c nhiu im mi so vi thi k ca Lnin. Ngy nay h thng iu tit cn c thc hin di nhng hnh thc nh: hng dn, kim sot, un nn nhng lch lc bng cc cng 104
c kinh t v cc cng c hnh chnh - php l, bng c u i v trng pht; bng nhng gii php chin lc di hn nh lp chng trnh, k hoch tng th pht trin kinh t, khoa hc, cng ngh, bo v mi trng, bo him x hiv bng c cc gii php ngn hn. Cc chnh sch kinh t ca nh nc t sn l s th hin r nt nht s iu tit kinh t ca ch ngha t bn c quyn nh nc trong giai on hin nay. Chng bao gm nhiu lnh vc nh chnh sch chng khng hong chu k, chng lm pht, chnh sch tng trng kinh t, chnh sch x hi, chnh sch kinh t i ngoi. Cc cng c ch yu nh nc t sn dng iu tit kinh t v thc hin cc chnh sch kinh t l: ngn sch, thu, h thng tin t - tn dng, cc doanh nghip nh nc, k hoch ha hay chng trnh ha kinh t v cc cng c hnh chnh - php l. III. VAI TR, HN CH V XU HNG VN NG CA CH NGHA T BN S pht trin nhanh chng v s tr tr thi nt l hai xu th cng song song tn ti trong nn kinh t ca ch ngha t bn c quyn. cng chnh l mt biu hin quan trng thuc bn cht ca ch ngha t bn c quyn. 1. Vai tr ca ch ngha t bn i vi s pht trin ca nn sn xut x hi. Ch ngha t bn pht trin qua hai giai on: ch ngha t bn t do cnh tranh v ch ngha t bn c quyn m nc thang tt cng ca n l ch ngha t bn c quyn nh nc. Trong sut qu trnh pht trin, nu cha xt n hu qu nghim trng gy ra i vi loi ngi th ch ngha t bn cng c nhng ng gp tch cc i vi sn xut, l: - S ra i ca ch ngha t bn gii phng loi ngi khi m trng trung c ca x hi phong kin, on tuyt vi nn kinh t t nhin, t tc, t cp chuyn sang pht trin kinh t hng ha t bn ch ngha, chuyn sn xut nh thnh sn xut ln, hin i. Di tc ng ca qui lut gi tr thng d v cc kinh t ca sn xut hng ha, ch ngha t bn lm tng nng sut lao ng, to ra khi lng sn phm vt cht khng l. iu ny c khng nh trong Tuyn ngn ca ng cng sn nm 1848. - Pht trin lc lng sn xut: Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn lm cho lc lng sn xut pht trin mnh m vi trnh k thut v cng ngh ngy cng cao: t k thut th cng ln k thut c kh v ngy nay cc nc t bn ch ngha cng ang l nhng quc gia i u trong vic chuyn nn sn xut ca nhn loi t giai on c kh ha sang giai on t ng ha, tin hc ha v cng ngh hin i. Cng vi s pht trin ca k thut v cng ngh l qu trnh gii phng sc lao ng, nng cao hiu qu, khm ph v chinh phc thin nhin ca con ngi. - Thc hin x hi ha sn xut: Ch ngha t bn thc y nn sn xut hng ha pht trin mnh v t ti mc in hnh nht trong lch s, cng vi n l qu trnh x hi ha sn xut c chiu rng v chiu su. l s pht trin ca phn cng lao ng x hi, sn xut tp trung vi qui m hp l, chuyn mn ha sn xut v hp tc lao ng su sc, mi quan h kinh t gia cc n v , cc ngnh, cc lnh vc ngy cng cht chlm cho cc qu trnh sn xut phn tn c lin kt li v ph thuc ln nhau thnh mt h thng, thnh mt qu trnh sn xut x hi. - Ch ngha t bn thng qua cuc cch mng cng nghip ln u tin bit t chc lao ng theo kiu cng xng v do xy dng c tc phong cng nghip cho ngi lao ng, lm thay i n np, thi quen ca ngi lao ng sn xut nh trong x hi phong kin. - Ch ngha t bn ln u tin trong lch s thit lp nn nn dn ch t sn, nn dn ch ny tuy cha phi l hon ho song so vi th ch chnh tr trong cc x hi phong kin, n lvn tin b hn rt nhiu bi v n c xy dng trn c s tha nhn quyn t do thn th ca c nhn. Tm li, ch ngha t bn ngy nay - vi nhng thnh tu v ng gp ca n i vi s pht trin ca nn sn xut x hi, l s chun b tt nht nhng iu kin, tin cho s ra i ca ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. Nhng bc chuyn t ch ngha t bn ln ch ngha x hi vn phi thng qua cc cuc cch mng x hi. D nhin, cuc cch mng x hi s din ra bng phng php no - ha bnh hay bo lc, iu hon ton ty thuc vo nhng hon cnh lch s c th ca tng nc v bi cnh quc t chung tng thi im, vo s la chn ca cc lc lng cch mng. 2. Hn ch ca ch ngha t bn 105
Bn cnh ng gp tch cc ni trn, ch ngha t bn cng c nhng hn ch v mt lch s. Nhng hn ch ny c Mc v Lnin cp ngay t trong lch s ra i, tn ti v pht trin ca ch ngha t bn. - Trc ht, v lch s ra i ca ch ngha t bn: nh Mc phn tch ch ngha t bn ra i gn lin vi qu trnh tch ly nguyn thy ca ch ngha t bn. Thc cht, l qu trnh tch ly tin t nh vo nhng bin php n cp, tc ot i vi nhng ngi sn xut hng ha nh v nng dn t do; nh vo hot ng bun bn, trao i khng ngang gi qua m thc hin bc lt, n dch i vi nhng nc lc hu. V qu trnh tch ly nguyn thy ca ch ngha t bn, Mc cho rng, l lch s y mu v bn nh, khng ging nh mt bn tnh ca, n c s sch ghi chp li bng nhng trang m mu v la khng bao gi phai. - C s cho s tn ti v pht trin ca ch ngha t bn l quan h bc lt ca cc nh t bn i vi cng nhn lm thu, Mc d so vi cc hnh thc bc lt tng tn ti trong lch s, bc lt t bn ch ngha cng l mt s tin b, song theo s phn tch ca Mc v Lnin th chng no ch ngha t bn cn tn ti th chng quan h bc lt cn tn ti v s bt bnh ng, phn ha x hi vn l iu khng trnh khi. - Cc cuc chin tranh th gii vi mc ch tranh ginh th trng, thuc a v khu vc nh hng li cho loi ngi nhng hu qu nng n: hng triu ngi v ti b git hi, sc sn xut ca x hi b ph hy, tc pht trin kinh t ca th gii b ko li li hng chc nm. Ngy nay, li cng chnh ch ngha t bn l th phm chm ngi n cho nhng xung t v trang gia cc quc gia, mc d nhn b ngoi th tng chng nhng xung t ch n thun bt ngun t nhng l do sc tc, tn gio hay nhn quyn. V vy, chi ph cho qun s ca ch ngha t bn hin nay rt ln, tnh ra c 2 pht ng h li c hai triu la b vt i v chi ph cho qun s. -Ch ngha t bn s phi chu trch nhim chnh trong vic to ra h ngn cch gia cc nc giu v cc nc ngho trn th gii ( th k 18 chnh lch l 2,5 ln, hin nay l 250 ln ) Trong nhng nm 80 ca th k 20, th gii th ba tr tr, suy thoi. iu ny cng c ngn hng th gii khng nh: Chu Phi, M La tinh,hng trm triu ngi nhn thy, i cng vi tng trng l s suy tn v kinh t, pht trin nhng ch cho suy thoi: mt vi nc M La tinh, GDP theo u ngi hin nay thp hn so vi 10 nm trc y. nhiu nc Chu Phi, n cn thp hn cch y 20 nm. mt th gii m trong t 20 nm nay Chu Phi, t 9 nm nay M La tinh mc sng khng ngng gim. Trong khi mc sng trong cc vng khc tip tc tng ln, l iu hon ton khng th chp nhn c Cc cng quc t bn c quyn hng my th k nay tng cng v vt ti nguyn, bc lt cng nhn cc nc ngho v tm cch khng ch h trong vng ph thuc thng qua cc con ng xut khu t bn, vin tr, cho vaykt qu l cc nc ngho khng nhng b cn kit v ti nguyn m cn mc n khng tr c, in hnh l cc quc gia Chu Phi, Chu M La tinh. Braxin ngi ta tnh ra ring s li m Braxin phi tr trong nm 1988 bng 288 triu xut lng ti thiu hay bng xy nh cho 30 triu ngi, trong khi c tnh khong 2/3 dn Braxin thiu n. 3. Xu hng vn ng ca ch ngha t bn. Nhng thnh tu v hn ch trn y ca ch ngha t bn bt ngun t mu thun c bn ca ch ngha t bn: mu thun gia tnh cht v trnh x hi ha cao ca lc lng sn xut vi quan h s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Ch ngha t bn cng pht trin, tnh cht v trnh x hi ha ca lc lng sn xut ngy cng cao th quan h s hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut ngy cng tr nn cht hp so vi ni dung vt cht ngy cng ln ln ca n. Mc d ch ngha t bn ngy nay c iu chnh nht nh trong quan h s hu, qun l v phn phi, v mt chng mc nht nh, s iu chnh cng phn no lm gim bt tnh gay gt ca mu thun ny. Song tt c nhng iu chnh y vn khng vt qua khi khun kh ca s hu t nhn t bn ch ngha. V vy, mu thun vn khng b th tiu. Theo s phn tch ca Mc v Lnin, n mt chng mc nht nh, quan h s hu t nhn t bn ch ngha s b ph v v thay vo l mt quan h s hu mi 106
s hu x hi v t liu sn xut c xc lp p ng yu cu pht trin ca lc lng sn xut. iu cng c ngha l phng thc sn xut t bn ch ngha s b th tiu v mt phng thc sn xut mi - phng thc sn xut cng sn ch ngha s ra i v ph nh phng thc sn xut t bn ch ngha. Tuy nhin, phi nhn thc rng, phng thc sn xut t bn ch ngha khng t tiu vong v phng thc sn xut cng sn ch ngha cng khng t pht hnh thnh m phi c thc hin thng qua cuc cch mng x hi, trong , giai cp c s mnh lch s lnh o cuc cch mng x hi ny chnh l giai cp cng nhn.
----@----
107
Phn th ba
L LUN CA CH NGHA MC-LNIN V CH NGHA X HI

Trn c s hc thuyt kinh t v phng thc sn xut t bn ch ngha, c bit l hc thuyt gi tr thng d, Mc hon ton da vo v ch da vo nhng qui lut kinh t ca s vn ng ca x hi hin i m kt lun rng x hi t bn ch ngha nht nh s phi chuyn bin thnh x hi x hi ch ngha. Vic x hi ha lao ng,- ngy cng tin nhanh thm di mun vn hnh thc- biu hin c bit r rng s pht trin ca i cng nghip,,- y l c s vt cht ch yu cho s ra i khng th trnh khi ca ch ngha x hi. ng lc tr tu v tinh thn ca s chuyn bin , lc lng th cht thi hnh s chuyn bin l giai cp v sn, giai cp c bn thn ch ngha t bn rn luyn. Cuc u tranh ca giai cp v sn chng giai cp t sn,- biu hin di nhiu hnh thc khc nhau v ni dung ca nhng hnh thc ny ngy cng phong ph, - nht nh bin thnh mt cuc u tranh chnh tr ca giai cp v sn nhm ginh chnh quyn chuyn chnh v sn. Nh vy, trong ch ngha Mc-Lnin hc thuyt kinh t v phng thc sn xut t bn ch ngha cng vi b phn l lun trit hc l nhng c s tt yu v trc tip ca ch ngha x hi khoa hc, tc hc thuyt Mc-Lnin v ch ngha x hi. Bi vy, theo ngha rng ch ngha x hi khoa hc chnh l ch ngha Mc-Lnin, cn theo ngha hp th n l mt b phn l lun cu thnh ch ngha Mac-Lnin b phn l lun v ch ngha x hi, l b phn nghin cu lm sng t vai tr, s mnh lch s ca giai cp cng nhn; tnh tt yu v ni dung ca cch mng x hi ch ngha; qu trnh hnh thnh v pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha; qui lut v con ng xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn. ----@----
108
Chng 7
S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN V CCH MNG X HI CH NGHA

Trn c s phn tch qui lut kinh t ca s vn ng ca x hi t bn ch ngha, ch ngha Mc-Lnin lm sng t tnh tt yu dit vong ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s ra i tt yu ca phng thc sn xut cng sn ch ngha m lc lng duy nht c s mnh lnh o cuc cch mng thc hin bc chuyn bin lch s ny chnh l giai cp cng nhn. cuc cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng v i nht trong lch s pht trin ca x hi loi ngi, n xa b mi ch p bc v bc lt, xy dng thnh cng x hi cng sn ch ngha m giai on u ca x hi y chnh l ch ngha x hi, kt qu trc tip ca thi k ci bin cch mng lu di, kh khn v gian kh - thi k qu ln ch ngha x hi.
I. S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN

S mnh lch s ca giai cp cng nhn l phm tr c bn nht ca ch ngha x hi khoa hc. Vic pht hin ra s mnh lch s ca giai cp cng nhn l mt trong nhng cng hin v i ca Mc. Hc thuyt Mc tm ra lc lng x hi thc hin vic xa b ch ngha t bn, tin hnh xy dng x hi mi-x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha. 1. Giai cp cng nhn v s mnh lch s ca giai cp cng nhn a. Khi nim giai cp cng nhn Khi s dng khi nim giai cp cng nhn, Mc v ngghen dng mt s thut ng khc nhau biu hin khi nim nh: giai cp v sn, giai cp v sn hin i,giai cp cng nhn hin i, giai cp cng nhn i cng nghip,Mc d vy, v c bn, nhng thut ng ny u biu th mt khi nim thng nht, l ch giai cp cng nhn hin i, con ca nn sn xut i cng nghip t bn ch ngha, giai cp i biu cho lc lng sn xut tin tin, cho phng thc sn xut hin i. V c bn, c th khi qut hai c trng c bn ca giai cp ny: - Giai cp cng nhn l nhng tp on ngi lao ng trc tip hay gin tip vn hnh nhng cng c sn xut c tnh cht cng nghip ngy cng hin i, ngy cng c trnh x hi ha, quc t ha cao. y l mt c trng c bn phn bit ngi cng nhn hin i vi ngi th th cng thi trung c, vi nhng ngi th trong cng trng th cng. Giai cp cng nhn c mt qu trnh pht trin t nhng ngi th th cng thi k trung c n nhng ngi th trong cng trng th cng v cui cng n nhng ngi cng nhn trong cng nghip hin i. Trong cng trng th cng v trong ngh nghip th cng, ngi cng nhn s dng cng c ca mnh, cn trong cng xng th ngi cng nhn phi ph thuc my mc. Di ch ngha t bn, nn sn xut i cng nghip ngy cng pht trin, my mc ngy cng nhiu, sn xut ngy cng c nng sut cao, lm cho nhng ngi th th cng b ph sn, nhng ngi nng dn mt vic lm buc phi gia nhp vo hng ng cng nhn. V vy: tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i cng nghip, cn giai cp v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip , cng nhn cng l pht minh ca thi i mi, ging nh my mc vy. Cng nhn Anh l a con u lng ca nn cng nghip hin i . - Trong x hi t bn ch ngha ngi cng nhn khng c t liu sn xut buc phi bn sc lao ng cho nh t bn kim sng. Mc v ngghen c bit ch phn tch c trng ny, v n chnh l c trng khin cho giai cp cng nhn tr thnh giai cp i khng vi giai cp t sn. Trong tc phm Tuyn ngn ca ng cng sn Mc v ngghen ch r: Giai cp t sn, tc l t bn, m ln ln th giai cp v sn, giai cp cng nhn hin i - tc giai cp ch c 109
th sng vi iu kin kim c vic lm, v ch kim c vic lm, nu lao ng ca h lm tng thm t bn - cng pht trin theo. Nhng cng nhn y, buc phi t bn mnh t kim n tng ba mt, l mt hng ha, tc l mt mn hng em bn nh bt c mn hng no khc, v th, h phi chu ht mi s may ri ca cnh tranh, mi s ln xung ca th trng nh nhau Cn c vo hai c trng trn, trong tc phm Nhng nguyn l ca ch ngha cng sn, ngghen a ra nh ngha: Giai cp v sn l mt giai cp x hi hon ton ch kim sng bng vic bn lao ng ca mnh, ch khng phi sng bng li nhun ca bt c t bn no, l mt giai cp m hnh phc v au kh, sng v cht, ton b s sng cn ca h u ph thuc vo s cu v lao ng, tc l vo tnh hnh chuyn bin tt hay xu ca cng vic lm n, vo nhng s bin ng ca cnh tranh khng g ngn cn ni. Ni tm li, giai cp v sn hay giai cp nhng ngi v sn l giai cp lao ng trong th k 19 giai cp v sn l do cuc cch mng cng nghip sn sinh ra Pht trin hc thuyt ca Mc v ngghen trong thi i quc ch ngha, c bit l t thc tin xy dng ch ngha x hi Nga x vit, Lnin hon thin thm khi nim giai cp cng nhn. Theo ng, s phn chia giai cp trong x hi phi da vo a v khc nhau ca cc tp on ngi trong quan h i vi t liu sn xut, trong t chc, qun l sn xut v trong phn phi sn phm. Qua thc tin cch mng Nga Lnin lm r hn vai tr ca giai cp cng nhn trong qu trnh lnh o cch mng x hi ch ngha, trong xy dng ch ngha x hi. Ngy nay, vi s pht trin ca cuc cch mng khoa hc, cng ngh ca ch ngha t bn t na sau th k 20, giai cp cng nhn hin i c mt s s thay i nht nh so vi trc y. Xt v phng thc lao ng, cng nhn trong th k 19 ch yu l lao ng c kh, lao ng chn tay, th nay xut hin mt b phn cng nhn ca nhng ngnh ng dng cng ngh trnh pht trin cao, do vy, cng nhn c trnh tri thc ngy cng cao. V phng din i sng, cng nhn cc nc t bn pht trin c nhng thay i quan trng: mt b phn cng nhn c mt s t liu sn xut nh cng vi gia nh lm thm trong cc cng on ph cho cc doanh nghip chnh; mt b phn nh cng nhn c c phn trong cc x nghip t bn ch ngha. Tuy nhin, trong thc t, s c phn v t liu sn xut ca giai cp cng nhn ch chim mt t l rt nh, cn tuyt i b phn t liu sn xut trong cc nc t bn ch ngha vn nm trong tay cc nh t bn ln. Giai cp cng nhn v c bn vn khng c t liu sn xut, vn phi bn sc lao ng cho cc nh t bn, c sc lao ng tr c v lao ng chn tay. Trong cc nc i theo con ng x hi ch ngha, v c bn giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng tr thnh ngi lm ch nhng t liu sn xut ch yu ca x hi. Xut pht t quan nim ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin v giai cp cng nhn, nghin cu nhng bin i ca giai cp cng nhn trong giai on hin nay, c th nh ngha: giai cp cng nhn l mt tp on x hi n nh, hnh thnh v pht trin cng vi qu trnh pht trin ca nn cng nghip hin i, vi nhp iu pht trin ca lc lng sn xut c tnh x hi ha ngy cng cao, l lc lng sn xut c bn tin tin, trc tip hoc gin tip tham gia vo qu trnh sn xut, ti sn xut ra ca ci vt cht v ci to cc quan h x hi; l lc lng ch yu ca tin trnh lch s qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. cc nc t bn ch ngha, giai cp cng nhn l nhng ngi khng c hoc v c bn khng c t liu sn xut phi lm thu cho giai cp t sn v b giai cp t sn bc lt gi tr thng d; cc nc x hi ch ngha, h l ngi cng nhn dn lao ng lm ch nhng t liu sn xut ch yu v cng nhau hp tc lao ng v li ch chung ca ton x hi trong c li ch chnh ng ca bn thn h. b. Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn xut hin i, lc lng i biu cho s pht trin ca lc lng sn xut tin b, i biu cho xu hng pht trin ca phng thc sn xut tng lai; do vy, v mt khch quan n l giai cp c s mnh lch s lnh o nhn dn lao ng u tranh xa b ch t bn ch ngha, xa b mi ch p bc, bc lt v xy dng x hi mi - x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha.
110
Trong tc phm chng uyrinh khi ni v vai tr lch s ca giai cp cng nhn, ngghen ch r: phng thc sn xut t bn ch ngha to ra mt lc lng b buc phi hon thnh cuc cch mng y, nu khng s b dit vong v thc hin s nghip gii phng y, l s mnh lch s ca giai cp v sn hin i Mc v ngghen tp trung nghin cu lm r s mnh lch s ca giai cp cng nhn, ch ra con ng v nhng bin php cn thit giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh. Lnin ch r: im ch yu trong hc thuyt Mc l ch n lm sng t vai tr lch s th gii ca giai cp v sn l ngi xy dng x hi x hi ch ngha S mnh lch s ca giai cp cng nhn phi tri qua hai bc: bc th nht, Giai cp v sn chim ly chnh quyn nh nc v bin t liu sn xut trc ht thnh s hu nh nc, th hai giai cp v sn cng t th tiu vi t cch l giai cp v sn, chnh v th m n cng xa b mi s phn bit giai cp v mi i khng giai cp, v cng xa b nh nc vi t cch nh nc. Hai bc ny quan h cht ch vi nhau: giai cp cng nhn khng thc hin c bc th nht th cng khng thc hin c bc th hai nhng bc th hai l quan trng nht giai cp cng nhn hon thnh s mnh lch s ca mnh. hon thnh s mnh lch s ca mnh, giai cp cng nhn phi tp hp c cc tng lp nhn dn lao ng xung quanh n, tin hnh cuc u tranh cch mng xa b x hi c v xy dng x hi mi v mi mt t kinh t ti chnh tr v vn ha, t tng. Tin ln mt x hi khng cn giai cp v thc hin c nguyn tc bnh ng l tng lm theo nng lc, hng theo nhu cu nh Mc d bo l mt qu trnh kh khn phc tp, lu di. Trong qu trnh tin ln mt x hi nh vy giai cp cng nhn gp v cng kh khn, gp phi s chng i quyt lit ca k th giai cp, gp phi tnh t pht ca ngi sn xut nh, 2. Nhng iu kin khch quan qui nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn a. a v kinh t - x hi ca giai cp cng nhn trong x hi t bn ch ngha Theo quan im ca ch ngha Mc - Lnin: lc lng sn xut l yu t ng nht, lun lun vn ng v pht trin. Trong lc lng sn xut bt c x hi no ngi lao ng cng l yu t quan trng nht. Trong ch ngha t bn v ch ngha x hi vi nn i sn xut cng nghip ngy cng pht trin th : lc lng sn xut hng u ca ton nhn loi l cng nhn, l ngi lao ng Trong nn sn xut i cng nghip gia cp cng nhn va l ch th trc tip nht, va l sn phm cn bn nht ca nn sn xut . Khi sn xut i cng nghip ngy cng m rng, ngy cng pht trin th tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i cng nghip, cn giai cp v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip , giai cp v sn c tuyn m trong cc giai cp ca dn c Vi nn sn xut t bn ch ngha giai cp cng nhn hin ich c th sng vi iu kin l kim c vic lm, v ch kim c vic lm, nu lao ng ca h lm tng thm t bn . T iu kin lm vic nh vy buc giai cp cng nhn phi khng ngng hc tp vn ln sao cho p ng c yu cu ca nn sn xut ngy cng hin i. Ngy nay trong cc nc t bn pht trin t l sn xut t ng ha ngy cng gia tng vi vn minh tin hc, kinh t tri thc, do vy i ng cng nhn c tri thc ha cng ngy cng gia tng. Trong ch t bn ch ngha, giai cp cng nhn hon ton khng c hoc c rt t t liu sn xut, l ngi lao ng lm thu v th h phi chu ht s may ri ca cnh tranh, mi s ln xung ca th trung vi mc khc nhau. Nh vy, trong ch t bn ch ngha giai cp cng nhn c li ch i lp trc tip vi li ch ca giai cp t sn. Giai cp t sn min duy tr ch t hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut, duy tr ch p bc bc lt i vi giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Ngc li li ch c bn ca giai cp cng nhn l xa b ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, ginh ly chnh quyn t chc, xy dng x hi mi tin ti mt x hi khng cn tnh trng p bc bc lt. Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip, c qui m sn xut ngy cng ln, s ph thuc ln nhau trong qu trnh sn xut ngy cng nhiu. H li thng sng nhng thnh ph ln, nhng khu cng nghip tp trung. iu kin lm vic, iu kin sng ca giai 111
cp cng nhn to iu kin cho h c th on kt cht ch vi nhau trong cuc u tranh chng ch ngha t bn, Kh nng ny giai cp nng dn, th th cng khng th c c. Giai cp cng nhn c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca i a s qun chng nhn dn lao ng, do vy to ra kh nng cho giai cp ny c th on kt vi cc giai cp tng lp khc trong cuc u tranh chng li giai cp t sn gii phng mnh v gii phng ton x hi. b. Nhng c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn T a v kinh t - x hi nu trn to cho giai cp cng nhn c nhng c im chnh tr - x hi m nhng giai cp khc khng th c c, l nhng c im sau y: Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng. Giai cp cng nhn l giai cp tin phong cch mng v h i din cho phng thc sn xut tin tin, phng thc sn xut cng sn ch ngha, phng thc sn xut gn lin vi nn khoa hc cng nhip hin i; gia cp cng nhn c h t tng tin phong ca thi i ngy nay l t tng Mc-Lnin mang tnh cch mng v khoa hc. Ch ngha Mc-Lnin c xy dng trn c s tip thu nhng thnh tu mi nht ca khoa hc t nhin, nhng tri thc tin tin nht ca thi i. Giai cp cng nhn khng ch tin phong trong l lun m cn tin phong trong hnh ng, lun lun i u trong moik phong tro cch mng, bng hnh ng tin phong ca mnh m li ko cc giai cp, tng lp khc vo phong tro cch mng. Giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn cch mng trit nht. Trong cuc cch mng t sn, giai cp t sn ch c tinh thn cch mng trong thi k u tranh chng ch phong kin, cn khi giai cp ny ginh c chnh quyn th h quay tr li bc lt giai cp cng nhn, giai cp nng dn, nhng giai cp tng i vi giai cp t sn trong cuc cch mng dn ch t sn. khc vi giai cp t sn, giai cp cng nhn, con ca nn sn xut i cng nghip, li b giai cp t sn bc lt nng n, c li ch c bn i lp trc tip vi li ch ca giai cp t sn. iu kin sng, iu kin lao ng trong ch t bn ch ngha ch cho h thy, h ch c th c gii phng bng cch gii phng ton x hi khi ch t bn ch ngha. Trong Tuyn ngn ca ng cng sn, Mc v ngghen ch r: trong tt c cc giai cp hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c giai cp v sn l giai cp thc s cch mng Cc tng lp trung ng l nhng nh tiu cng nghip, tiu thng, th th cng v nng dn, tt c u u tranh chng giai cp t sn cu ly s sng cn ca h vi tnh cch l nhng tng lp trung ng. cho nn h khng cch mng m bo th . Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn khng gn vi t hu, do vy, h cng kin nh trong cng cuc ci to x hi ch ngha, kin quyt u tranh chng ch p bc, bc lt, xa b ch t hu, xy dng ch cng hu v t liu sn xut. Giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao. Giai cp cng nhn lao ng trong nn sn xut i cng nghip vi h thng sn xut mang tnh cht dy chuyn v nhp lm vic khn trng, buc giai cp ny phi tun th nghim ngt k lut lao ng, cng vi cuc sng th to nn tnh t chc, k lut cht ch ca giai cp cng nhn. Khi giai cp cng nhn tham gia vo cc t chc nghip on, cng on, tham gia vo cuc u tranh chng li giai cp t sn cng i hi giai cp ny phi c thc t chc k lut cht ch. Nht l khi giai cp cng nhn c s gic ng ch ngha Mc-Lnin, t chc ra ng cng sn th thc t chc k lut li cng c nng ln. Giai cp cng nhn khng c thc t chc k lut cao th khng th ginh c thng li trong cuc u tranh chng li giai cp t sn. Giai cp cng nhn c bn cht quc t. Ch ngha Mac-Lnin cho rng, giai cp t sn l mt lc lng quc t, giai cp t sn khng ch bc lt giai cp cng nhn chnh nc h m cn bc lt giai cp cng nhn cc nc thuc a. Ngy nay, voi s pht trin mnh m ca lc lng sn xut, sn xut mang tnh ton cu ha. T bn ca nc ny c th u t sang nc khc l mt xu hng khch quan. Nhiu sn phm khng phi do mt nc sn xut ra m l kt qu lao ng ca nhiu quc gia. V th, phong tro u tranh ca giai cp cng nhn khng ch din ra n l tng doanh nghip, mi quc gia 112
m ngy cng phi c s gn b gia phong tro cng nhn cc nc. C nh vy, phong tro cng nhn mi c th ginh c thng li. Mc v ngghen ch ra rng: cuc u tranh ca giai cp v sn chng li giai cp t sn, d v mt ni dung, khng phi l mt cuc u tranh dn tc, nhng lc u li mang hnh thc u tranh dn tc. Sau ny Lnin ch r: khng c s ng h ca cch mng quc t th thng li ca cch mng v sn khng th c c v t bn l mt lc lng quc t. Mun thng n cn c s lin minh quc t. 3. Vai tr ca ng cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp cng nhn S mnh lch s ca giai cp cng nhn do a v kinh t - x hi ca giai cp ny qui nh, nhng bin kh nng khch quan thnh hin thc th phi thng qua nhn t ch quan ca giai cp cng nhn. Trong nhng nhn t ch quan th vic thnh lp ng cng sn, mt ng trung thnh vi li ch ca giai cp cng nhn, ca dn tc, vng mnh v chnh tr, t tng v t chc l nhn t gi vai tr quyt nh nht m bo cho giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh. a. Tnh tt yu v qui lut hnh thnh, pht trin chnh ng ca giai cp cng nhn Trong thc t lch s, phong tro ca cng nhn chng li giai cp t sn n ra ngay t khi ch ngha t bn hnh thnh v pht trin, theo qui lut c p bc c u tranh. Mc d phong tro cng nhn c th pht trin v s lng, qui m cuc u tranh c th c m rng nhng cui cng u b tht bi v khng c mt h thng l lun soi ng. Ch khi no giai cp cng nhn t n trnh t gic bng cch tip thu l lun cch mng v khoa hc ca ch ngha McLnin th lc phong tro cch mng ca giai cp ny mi tht s l phong tro mang tnh cht chhnh tr Khi ng Cng sn ra i, thng qua s tuyn truyn, gic ng ca ng lm cho giai cp cng nhn nhn thc c v tr ca mnh trong x hi, hiu c con ng, bin php u tranh cch mng, t , ng ln tp hp nhn dn lao ng thc hin vic lt ch ngha t bn, gii phng giai cp mnh, gii phng ton x hi v t chc xy dng x hi mi v mi mt. S ra i ca ng Cng sn l iu kin giai cp cng nhn hon thnh c s mnh lch s ca mnh, nhng giai cp cng nhn c thc hin c vai tr ca mnh hay khng cn ty thuc vo s truyn b ch ngha Mc-Lnin ca ng Cng sn vo phong tro cng nhn, ch ngha McLnin c chin thng c cc tro lu x hi-dn ch v nhng tro lu c hi ch ngha hay khng. ng Cng sn mun hon thnh vai tr lnh o cch mng th trc ht ng phi lun lun chm lo xy dng v t tng v t chc, phi lun lun lm cho ng vng mnh v chnh tr, khng ngng nng cao v tr tu, gn b vi nhn dn, c nng lc lnh o v hot ng thc tin. Thc t cch mng trn th gii cng chng minh: nhng ng no khng m bo c nhng yu cu trn th cng khng th ginh c thng li trong cuc u tranh nhm lt ch t bn ch ngha, khng th lnh o nhn dn xy dng thnh cng ch ngha x hi. b. Mi quan h gia ng Cng sn vi giai cp cng nhn ng Cng sn l t chc chnh tr cao nht ca giai cp cng nhn, n i biu cho li ch v tr tu ca giai cp cng nhn v ton th nhn dn lao ng. Trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng sn Mc v ngghen ch r: nhng ngi cng sn khng phi l mt ng ring bit, i lp vi cc ng cng nhn khc. H tuyt nhin khng c mt li ch no tch khi li ch ca ton th giai cp v sn Giai cp cng nhn l c s gia cp ca ng cng sn, l ngun b sung lc lng phong ph cho ng cng sn. Nhng ng vin ca ng l nhng ngi cng nhn c gic ng l tng cch mng, c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin, t gic gia nhp ng v c cc t chc chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn gii thiu cho ng. Trong hng ng ng c nhng ng vin khng phi l cng nhn, nhng phi l ngi gic ng v s mnh lch s ca giai cp cng nhn v lun lun ng trn lp trng, trn li ch ca giai cp cng nhn. 113
Vi mt ng cng sn chn chnh th s lnh o ca ng cng chnh l s lnh o ca giai cp cng nhn. Giai cp cng nhn thc hin vai tr lnh o ca mnh thng qua ng cng sn. Tuy nhin, khng th ng nht ng Cng sn vi giai cp cng nhn. ng l mt t chc chnh tr ch tp trung nhng cng nhn tin tin, c gic ng l tng cch mng, c tranh b l lun ch ngha Mc-Lnin, do vy, ng tr thnh i tin phong chin u, lnh t chnh tr v b tham mu chin u ca giai cp cng nhn. L i tin phong chin u, ng c s tin phong trong l lun v hnh ng cch mng. ng vin l nhng ngi c trang b l lun ch ngha Mc-Lnin, nm c quan im, ng li ca ng, do vy h hn b phn cn li ca giai cp v sn ch l h hiu r nhng iu kin, tin trnh v kt qu chung ca phong tro v sn . Cng do , ng vin phi thc hin cng tc tuyn truyn, a ch ngha Mc-Lnin vo gic ng giai cp cng nhn. Cn b. ng vin phi bng hnh ng gng mu ca mnh tp hp, li cun qun chng nhn dn vo cc phong tro cch mng. ng cng sn c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. V th, ng c th thc hin gic ng qun chng nhn dn, a h tham gia cc phong tro cch mng. C tp hp c qun chng nhn dn, huy ng c qun chng tham gia cc phong tro cch mng th nhng ch trung, ng li ca ng mi c sc mnh, s mnh lch s ca giai cp cng nhn mi thc hin c. ng Cng sn l b tham mu chin u ca giai cp cng nhn v c dn tc. Khi ni ti vai tr tham mu chin u ca ng l mun ni ti vai tr a ra nhng quyt nh ca ng, nht l trong nhng thi im lch s quan trng. Nhng quyt nh ng n s to iu kin a phong tro cch mng tin ln, ngc li c th gy ra nhng tn tht cho cch mng. S d ng cng sn tr thnh b tham mu chin u ca giai cp cng nhn v dn tc, v ng bao gm nhng ngi tin tin trong giai cp cng nhn v dn tc, c trang b l lun ch ngha McLnin v l nhng ngi tng tri trong phong tro cch mng, c nhiu kinh nghim trong cng tc u tranh hay trong cng tc t chc, xy dng trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi.
II. CCH MNG X HI CH NGHA

1. Cch mng x hi ch ngha v nguyn nhn ca n a. Khi nim cch mng x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha l cuc cch mng nhm thay th ch t bn ch ngha li thi bng ch x hi ch ngha, trong cuc cch mng , giai cp cng nhn l giai cp lnh o v cng vi qun chng nhn dn lao ng xy dng mt x hi cng bng, dn ch, vn minh. Theo ngha hp, cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng chnh tr, c kt thc bng vic giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng ginh c chnh quyn, thit lp c nh nc chuyn chnh v sn - nh nc ca giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Theo ngha rng, cch mng x hi ch ngha bao gm c hai thi k: cch mng v chnh tr vi ni dung chnh nl thieets lp nh nc chuyn chnh v sn v tip theo l thi k giai cp cng nhn v nhn dn lao ng s dng nh nc ca mnh ci to x hi c v mi mt kinh t, chnh tr, vn ha, x hi xy dng x hi mi v mi mt nhm thc hin thng li ch ngha x hi v ch ngha cng sn. b. Nguyn nhn ca cch mng x hi ch ngha Ch ngha Mc-Lnin cho rng: nguyn nhn su xa ca mi cuc cch mng trong x hi l do mu thun gia nhu cu pht trin ca lc lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut tr nn li thi. Theo qui lut chung ca s pht trin trong x hi, lc lng sn xut khng ngng pht trin toi khi mu thun vi quan h sn xut li thi, km hm s pht trin ca lc lng sn xut, i hi tin hnh mt cuc cch mng x hi xa b quan h sn xut li thi, thay th bng quan h sn xut mi m ng cho lc lng sn xut pht trin. Mc v ngghen ch r: t ch l nhng hnh thc pht trin ca lc lng sn xut, nhng quan h y tr thnh nhng xing xch ca cc lc lng sn xut. Khi bt u thi i mt cuc cch mng x hi .
114
Di ch ngha t bn, nht l t khi my hi nc ra i, lc lng sn xut ngy cng pht trin, ngy cng c tnh x hi ha cao, mu thun gay gt vi quan h sn xut mang tnh cht t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut. Mc nhn nh: S tp trung t liu sn xut v x hi ha lao ng t n ci im m chng khng cn thch ng vi ci c t bn ch ngha ca chng nann sn xut t bn ch ngha li ra s ph nh bn thn n vi tnh tt yu ca mt qu trnh t nhin Biu hin mu thun trong lnh vc kinh t l tnh t chc, tnh k hoch cao trong tng doanh nghip ngy cng tng vi tnh v t chc ca sn xut ton x hi do tnh cnh tranh ca nn sn xut hng ha t bn ch ngha to ra. Qui lut cnh tranh, tnh cht v chnh ph trong sn xut di ch t bn ch ngha dn ti khng hong tha, buc mt s nh doanh nghip phi ngng sn xut. Trong x hi ny, giai cp cng nhn sng bng vic bn sc lao ng cho nh t bn, do vy, khi sn xut nh tr, cng nhn khng c vic lm, h ng ln u tranh chng li giai cp t sn. Nhn xt v iu ny Mc v ngghen ch r: T hng chc nm nay, lch s cng nghip v thng nghip khng phi l ci g khc hn l lch s cuc ni dy ca lc lng sn xut hin i chng li quan h sn xut hin i, chng li nhng quan h s hu ang quyt nh s tn ti v thng tr ca giai cp t sn . khc phc tnh trng trn, giai cp t sn t chc ra cc syndicate, trust, , nh nc t sn ngy cng can thip su vo kinh t bng vic quc hu ha mt s ngnh khi gp kh khn, t hu ha khi thun li. S ph hp thc s vi tnh cht ngy cng x hi ha cao ca lc ln sn xut ch c th l s thay th quan h sn xut t bn ch ngha bng quan h sn xut x hi ch ngha thng qua cuc cch mng x hi ch ngha. cuc cch mng x hi ch ngha khng t din ra m n ch din ra khi giai cp cng nhn nhn thc c s mnh lch s ca mnh, tp hp qun chng nhn dn lao ng ng ln xa b ch t bn ch ngha khi c thi c cch mng. Cuc cch mng x hi ch ngha do nguyn nhn su xa l mu thun gia lc lng sn xut c tnh x hi ha cao vi tnh cht t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut dui ch ngha t bn, cho nn chng no quan h sn xut t bn ch ngha vn c duy tr th nguyn nhn ca cuc cch mng x hi ch ngha vn cn tn ti. 2. Mc tiu, ng lc v ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha a. Mc tiu ca cch mng x hi ch ngha Gii phng x hi, gii phng con ngui l mc tiu ca giai cp cng nhn, ca cch mng x hi ch ngha. Cho nn c th ni ch ngha x hi mang tnh nhn vn su sc. Ch ngha x hi khng ch dng thc, khu hiu gii phng con ngi m tng bc hin thc ha s nghip gii phng con ngi khi ch p bc, bc lt gia ngi vi ngi v tin ti thc hin mc tiu cao c nht: bin con ngi t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do, to nn mt th lin hip trong s pht trin t do ca mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi . Mc tiu cao c nht phi c hin thc ha qua tng chng ng, tng bc i, thng qua qu trnh lao ng y nhit huyt v sng to ca qun chng nhn dn lao ng, bng cng tc t chc x hi mt cch khoa hc trn tt c cc lnh vc ca nh nc x hi ch ngha, di s lnh o ca ng cng sn. Mc tiu giai on th nht ca cuc cch mng x hi ch ngha, giai cp cng nhn phi on kt vi nhng ngi lao ng khc thc hin lt chnh quyn ca giai cp thng tr, giai cp bc lt phi ginh ly chnh quyn, phi t vt ln thnh giai cp dn tc; mc tiu giai on th hai ca cuc cch mng x hi ch ngha l giai cp cng nhn phi tp hp cc tng lp nhn dn lao ng vo cng cuc t chc mt x hi mi v mi mt, thc hin xa b tnh trng ngi bc lt ngi khng cn tnh trng dn tc ny p bc, bc lt dn tc khc. n giai on cao l ch ngha cng sn, khi khng cn giai cp, khng cn nh nc, giai cp v sn t xa b mnh vi t cch l giai cp thng tr. b. ng lc ca cuc cch mng x hi ch ngha 115
Tt c nhng phong tro lch s, t trc n nay u l do thiu s thc hin, hoc l mu li ch cho thiu s. Phong tro v sn l phong tro c lp ca khi i a s, mu li ch cho khi i a s Cch mng x hi ch ngha vi mc ch gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng ra khi tnh trng b p bc, bc lt, a li cuc sng m no, hnh phc cho nhn dn lao ng, do vy thu ht c s tham gia ca qun chng nhn dn lao ng trong sut qu trnh cch mng. Giai cp cng nhn va l giai cp lnh o, va l ng lc ch yu trong cch mng x hi ch ngha. Giai cp cng nhn l sn phm ca nn sn xut i cng nghip, do vy, ngy cng tng ln v s lng, nng cao v cht lng trong x hi hin i. Giai cp cng nhn l lc lng lao ng ch yu to nn s giu c trong x hi hin i, l lc lng x hi i u trong cng cuc ci to v xy dng ch ngha x hi. V vy, c th khng nh giai cp cng nhn l lc lng hng u bo m cho s thng li ca cuc cch mng x hi ch ngha. Thc t lch s trn th gii chng minh, khi no v u phong tro cng nhn vng mnh, s lnh o ca chnh ng ca giai cp cng nhn sng sut th cch mng x hi ch ngha ginh c thng li, nhng lc lng phn ng quc t b y li. u v khi no phong tro cng nhn b suy yu, s lnh o ca giai cp cng nhn gim st, thiu s thng nht, cch mng x hi ch ngha s gp kh khn. Giai cp nng dn c nhiu li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn, giai cp ny tr thnh ng lc to ln trong cch mng x hi ch ngha. Trong cuc u tranh ginh chnh quyn, giai cp cng nhn chh ginh c thng li khi li ko c giai cp nng dn i theo mnh. Khi ni v vai tr ca giai cp nng dn trong cuc u tranh ginh chnh quyn ca giai cp cng nhn, Mc ch ra, nu giai cp cng nhn khng thc hin c bi ng ca cch mng vi giai cp nng dn th bi n ca ca giai cp cng nhn s tr thnh bi ai iu. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi cng vy, giai cp cng nhn ch c th hon thnh c s mnh lch s ca mnh, khi i a s giai cp nng dn i theo giai cp cng nhn. ng v phng din kinh t giai cp nng dn l lc lng lao ng quan trng trong x hi. ng v phng din chnh tr - x hi, giai cp nng dn l mt lc lng c bn tham gia bo v chnh quyn nh nc ca giai cp cng nhn, do vy: Nguyn tc cao nht ca chuyn chnh v sn l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v giai cp nng dn S tham gia ng o ca giai cp nng dn vo cuc cch mng x hi ch ngha l iu kin m bo s lnh o ca ng cng sn, l c s xy dng chnh quyn, nh nc vng mnh, l yu t m bo m rng khi i on kt dn tc. Tr thc l ng lc quan trng trong cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh u tranh ginh chnh quyn nhng ngi tr thc c gic ng l lun ch ngha Mc-Lnin l lc lng quan trng trong cng tc truyn b ch ngha Mc-Lnin vo gic ng qun chng nhn dn lao ng. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, vai tr ca i ngh tr thc li cng tr nn quan trng. Tr thc l nhng ngi gp phn nng cao dn tr, o to ngun nhn lc cho t nc, l nhng ngi chm lo sc khe cho nhn dn; tham gia xy dng ng li ca ng, chnh sch php lut nh nc v ph bin, truyn b chng n vi nhn dn. Tr thc l nhng ngui sng to ra gi tr khoa hc k thut, tip thu nhng thnh tu khoa hc trn th gii p dng vo trong cuc sng, truyn b vo trong nhn dn. Tr thc c tm quan trng nh vy, do Lnin truc y cng khng nh: khng c tri thc khng c ch ngha x hi. Ngy nay, trong thi i khoa hc cng ngh, lng gi tr lao ng cht xm ngy cng chim t l cao trong sn phm hng ha, th vai tr ng lc ca tr thc ngy cng tng trong s nghip xy dng v bo v t quc x hi ch ngha. Ngoi nhng ng lc trn, cc tng lp nhn dn lao ng, khi i on kt dn tc, tinh thn yu nc, truyn thng vn ha dn tc. ng li cch mng ng n cng l nhng ng lc trong cuc cch mng x hi ch ngha. 116
c. Ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha Cuc cch mng x hi ch ngha c thc hin trn tt c cc lnh vc i sng x hi. - Trn lnh vc chnh tr: Ni dung trc tin ca cuc cch mng x hi ch ngha phi thc hin l p tan nh nc ca giai cp bc lt, ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn, nhn dn lao ng, a nhng ngi lao ng t a v n l lm thu ln a v lm ch x hi. Bc tip theo l cn phi to iu kin lm su rng thm nn dn ch x hi ch ngha, m thc cht ca qu trnh l ngy cng thu ht ng o qun chng nhn dn lao ng tham gia vo qun l x hi, qun l nh nc. Lenin lun lun quan tm ti vic thu ht qun chng nhn dn lao ng Nga tham gia vo nhng cng vic ca chnh quyn x vit ca Nga lc . Lnin cho rng: Cc x vit cng nhn v nng dn l mt kiu mi v nh nc, mt kiu mi v cao nht v dn chln u tin y ch dn ch phc v qun chng, phc v nhng ngi lao ng.. nng cao hiu qu trong vic tp hp, t chc nhn dn tham gia vo cc cng vic ca nh nc x hi ch ngha, ng cng sn v nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn chm lo nng cao kin thc v mi mt cho ngi dn, c bit l vn ha , chnh tr. Bn cnh vic nng cao trnh tri thc cho ngi dn, ng v nh nc x hi ch ngha phi quan tm n xy dng h thng lut php, hon thin c ch, c nhng bin php cho nhn dn lao ng tham gia hot ng qun l x hi, qun l nh nc. - Trn lnh vc kinh t: Nhng cuc cch mng trc y v thc cht ch l cuc cch mng chnh tr, bi v, v cn bn n c c kt bng vic lt ch thng tr ca giai cp ny, thay th bng s thng tr ca giai cp khc. Cch mng x hi ch ngha, v thc cht l c tnh cht kinh t. Vic ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn dn lao ng mi ch l bc u. Nhim v trng tm v c ngha quyt nh cho s thng li ca cch mng x hi ch ngha l phi pht trin kinh t, khng ngng nng cao nng sut lao ng, ci thin i sng nhn dn. Cch mng x hi ch ngha trong lnh vc kinh t, trc ht phi thay i v tr, vai tr ca nghi lao ng i vi t liu sn xut, thay th ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut bng ch s h x hi ch ngha vi nhng hnh thc thch hp; thc hin nhng bin php cn thit gn ngi lao ng vi t liu sn xut. Mc v ngghen vit: giai cp v sn s dng s thng tr ca mnh tng bc mt ot ly ton b t bn trong tay giai cp t sn, tp trung tt c nhng cng c sn xut vo trong tay nh nc. tng tht nhanh s lng lc lng sn xut Cng vi ci to quan h sn xut c, xy dng quan h sn xut mi x hi ch ngha, nh nc x hi ch ngha phi tm mi cch pht trin lc lng sn xut, khng ngng nng cao nng sut lao ng, trn c s tng bc ci thin i sng nhn dn. Ch ngha x hi thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng, do vy, nng sut lao ng, hiu qu cng tc l thc o, nh gi hiu qu ca mi ngi ng gp cho x hi. nng sut lao ng, hiu qu cng tc, thc trch nhim trc cng vic l biu hin c th ca tinh thn yu nc, thc giai cp, tinh thn t cng dn tc ca mi ngi trong x hi. - Trn lnh vc t tng - vn ha: Trong nhng x hi p bc bc lt trc y, giai cp bc lt thng tr nm quyn lc v kinh t, h cng nm lun cng c thng tr v mt tinh thn. Di ch ngha x hi giai cp cng nhn cng qun chng nhn dn lao ng tr thnh nhng ngi lm ch nhng t liu sn xut ch yu trong x hi, do vy, h cng l nhng ngi sng to ra nhng gi tr tinh thn. Khi ni v s thay i v i sng tinh thn sau cch mng x hi ch ngha Mc v ngghen vit: Cch mng cng sn ch nghaon tuyt mt cch trit nht vi nhng t tng k tha ca qu kh . Di ch ngha x hi, giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng l nhng ngi sng to ra nhng gi tr vn ha, tinh thn. Trn c s k tha mt cch c chn lc v nng cao cc gi tr vn ha truyn thng ca dn tc, tip thu cc gi tr vn ha tin tin ca thi i, cch mng x hi ch ngha trn lnh vc vn ha thc hin vic gii phng nhng ngi lao ng v mt tinh thn thng qua xy dng tng 117
bc th gii quan v nhn sinh quan mi cho ngi lao ng, hnh thnh nhng con ngi mi x hi ch ngha, giu lng yu nc thng dn, c bn lnh chnh tr, nhn vn, nhn o, c hiu bit, c kh nng gii quyt mt cch ng n mi quan h c nhn, gia nh v x hi. Nh vy, cch mng x hi ch ngha din ra trn tt c cc lnh vc, c quan h gn kt vi nhau, tc ng qua li, thc y nhau cng pht trin. Cch mng x hi ch ngha l mt qu trnh ci bin ton din x hi c thnh x hi mi, trong kt hp cht ch gia ci to v xy dng m xy dng l ch yu. 3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha mun ginh c thng li, giai cp cng nhn phi thc hin c s lin minh cht ch vi giai cp nng dn. a. Tnh tt yu v c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn - Tnh tt yu ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch ngha Khi tng kt kinh nghim lch s, trong tc phm u tranh giai cp Php Mc ch ra rng: cng nhn Php khng th tin ln c mt bc no v cng khng th ng n mt si tc ca ch t sn, trc khi ng o nhn dn nm gia giai cp v sn v giai cp t sn, tc l nng dn v giai cp tiu t sn ni dy chng ch t sn Mt trong nhng nguyn nhn tht bi ca cng x Paris l v giai cp cng nhn cha li ko c ngi bn ng minh l giai cp nng dn i theo. Trong giai on cao ca ch ngha t bn - ch ngha quc, Lnin vn dng v pht trin l lun ca Mc vo thc tin cch mng thng 10 Nga. Trong qu trnh lnh o cch mng Lnin thng xuyn ch trng v thc hin cng c khi lin minh cng nng, cng l mt trong nhng nguyn nhn a ti thng li ca cch mng thng 10. Sau cch mng thng Mi, Lnin c bit quan tm ti xy dng khi lin minh cng nng. Ngi ch r: chuyn chnh v sn l mt hnh thc c bit ca lin minh giai cp gia giai cp v sn, i tin phong ca nhng ngi lao ng, vi ng o nhng tng lp khng phi v sn. Lnin cho rng, nu khng thc hin lin minh cht ch vi giai cp nng dn th giai cp cng nhn khng th gi c chnh quyn nh nc. nguyn tc cao nht ca chuyn chnh l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v nng dn giai cp v sn c th gi c vai tr lnh o v chnh quyn nh nc Mc tiu ca cuc cch mng x hi ch ngha khng phi l duy tr giai cp, duy tr nh nc m tin ln xy dng mt x hi khng cn giai cp, khng cn nh nc. iu ch c th thc hin c trn c s xy dng khi lin minh cng - nng vng chc, v c nh vy mi li ko nng dn, a nng dn i theo con ng x hi ch ngha. - C s khch quan ca vic xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong cch mng x hi ch ngha Xy dng khi lin minh cng - nng trong cch mng x hi ch ngha c nhng c s khch quan ch yu sau y: . Di ch ngha t bn, giai cp cng nhn, giai cp nng dn u l nhng ngi lao ng, u b p bc, bc lt. Giai cp t sn bc lt giai cp cng nhn bng gi tr thng d, cn bc lt giai cp nng dn bng thu kha. Do vy, giai cp cng nhn v giai cp nng dn d dng thng cm, d dng lin minh vi nhau chng k th chung l giai cp t sn. . Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, cng nghip v nng nghip l hai ngnh sn xut chnh trong x hi. Nu khng c s lin minh cht ch gia cng nhn v nng dn th hai ngnh kinh t ny khong th pht trin c. Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho nng nghip v b con nng dn. Nng nghip to ra lng thc, thc phm phc v cho ton x hi, to ra nng sn phc v cho cng nghip. Lnin khng nh: Cng xng x hi ha s cung cp nhng sn phm ca mnh cho nng dn v nng dn s cung cp li la m. l hnh thc tn ti 118
duy nht c th c ca x hi x hi ch ngha, l hnh thc duy nht xy dng ch ngha x hi . . Xt v mt chnh tr - x hi giai cp cng nhn, giai cp nng dn v nhng ngi lao ng khc l lc lng chnh tr to ln trong xy dng, bo v chnh quyn nh nc, trong xy dng khi on kt dn tc. Do vy, c th ni giai cp nng dn l ngi bn t nhin , tt yu ca giai cp cng nhn. b. Ni dung v nguyn tc c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn - Ni dung lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn Lin minh v chnh tr: Gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong thi k u tranh ginh chnh quyn l nhm ginh ly chnh quyn v tay giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi lin minh v chnh tr gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn l cng nhau tham gia vo chnh quyn nh nc t c s n trung ng, cng nhau bo v ch x hi ch ngha v mi thnh qu cch mng, lm cho nh nc x hi ch ngha ngy cng vng mnh. Tuy nhin, lin minh v chnh tr gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn khng phi l s dung ha lp trng t tng gia cng nhn vi nng dn m phi trn lp trng chnh tr ca giai cp cng nhn. C nh vy giai cp nng dn mi i ln sn xut ln x hi ch ngha c. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn tr thnh c s vng chc cho nh nc x hi ch ngha, to thnh nng ct trong mt trn dn tc thng nht. Lin minh v kinh t: y l ni dung c bn nht, quyt nh nht, v c lin minh v kinh t cht ch mi thc hin c lin minh trong cc lnh vc khc. Lnin ch ra ni dung ch yu ca giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong qu trnh xy dng ch ngha x hi l phi kt hp ng n li ch gia hai giai cp. Hot ng kinh t phi va bo m li ch ca nh nc, ca x hi, ng thi phi thng xuyn quan tm ti li ch ca cc giai cp trong x hi. Nu kt hp ng n cc li ch kinh t ca cc giai cp trong x hi, n s tr thnh mt ng lc to ln thc y x hi pht trin, ngc li, n tr thnh lc cn i vi s pht trin ca x hi. Mun thc hin c s lin minh v kinh t gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn, ng ca giai cp cng nhn v nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn quan tm ti xy dng mt h thng chnh sch ph hp i vi nng dn, nng nghip v nng thn. Lnin cng cho rng thng qua s lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v kinh t tng bc a nng dn i theo con ng x hi ch ngha bng cch tng bc a h vo con ng hp tc x vi nhng bc i ph hp. Tin hnh xy dng ch ngha x hi nc Nga X vit, Lnin khng ch quan tm ti xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn, m ng cn quan tm ti xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi tng lp tr thc. Lnin cho rng: nu khng quan tm ti iu th khng th xy dng c mt nn sn xut cng nghip hin i v khng th ng vng c trong cuc u tranh chng ch ngha t bn. V trc s lin minh ca cc i biu khoa hc, giai cp v sn v gii k thut, khng mt th lc en ti no ng vng c Lin minh v vn ha - x hi: Ni dung vn ha x hi l mt ni dung quan trng trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn. iu c ct ngha bi cc l do sau: . Ch ngha x hi c xy dng trn mt nn sn xut cng nghip hin i. Nhng ngi m ch, nhng ngi c trnh vn ha thp khng th to ra c mt x hi nh vy. V vy, cng nhn, nng dn, nhng ngi lao ng khc phi thng xuyn hc tp nng cao trnh vn ha. . Ch ngha x hi vi mong mun xy dng mt x hi nhn vn, nhn o, quan h gia con ngi vi con ngi, gia dn tc ny vi dn tc khc l quan h hu ngh, tng tr gip ln nhau. iu ch c th c c trn c s mt nn vn ha pht trin ca nhn dn.
119
. Ch ngha x hi to iu kin cho qun chng nhn dn lao ng tham gia qun l kinh t, qun l x hi, qun l nh nc. Nhn dn mun thc hin c cng vic qun l ca mnh cn phi c trnh vn ha, phi hiu bit chnh sch, php lut. Mun nng cao trnh vn ha, trnh hiu bit cho nhn dn, chng ta cn phi thng xuyn gio dc ch ngha Mc-Lnin trong cng nhn, nng dn v cc tng lp nhn dn lao ng; phi khc phc tm l tiu nng v nhng t tng phn ng, lc hu. Theo Lnin, cuc u tranh khc phc nhng t tng lc hu, bo th, tr tr, thi quan liu ca quyn l mt cng vic kh khn, v k th ngay chng ta l ch ngha t bn v chnh ph v vic trao i hng ha v chnh ph . y l k th du mt, chng ta kh nhn ra v phi tri qua mt thi k lu di khng th thc hin nhanh c nh nhim v chnh tr v nhim v qun s - Nhng nguyn tc c bn trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn Mun xy dng c khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn vng chc, mun a nng dn i ln ch ngha x hi cng vi giai cp cng nhn, cn phi m bo nhng nguyn tc sau: . Phi m bo vai tr lnh o ca giai cp trong khi lin minh cng - nng: Lnin cho rng xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn khng c ngha l chia quyn lnh o ca hai giai cp ny m phi i theo ng li ca giai cp cng nhn. Giai cp nng dn l giai cp gn vi phng thc sn xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng c lp. Do , ch i theo h t tng ca giai cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut ln x hi ch ngha. Lnin khng nh: ch c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii phng qun chng tiu nng thot khi ch n l t bn v dn h ti ch ngha x hi . Phi m bo nguyn tc t nguyn: Lnin nhiu ln nhc nh nhng ngi cng sn Nga l phi bng nnhng vic lm c th cho giai cp nng dn thy rng i vi giai cp v sn c li hn i vi giai cp t sn, t , h t nguyn i vi giai cp cng nhn. C thc hin trn tinh thn th nguyn th khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn mi bn vng v lu di. . Phi kt hp ng n cc li ch ca giai cp cng nhn v giai cp nng dn: Giai cp cng nhn v giai cp nng dn c nhng li ch c bn l thng nht: h u l nhng ngi lao ng, u b bc lt di ch ngha t bn. S thng nht li ch ny to iu kin thc hin s lin minh gia h. Song gia giai cp cng nhn v giai cp nng dn l nhng ch th kinh t khc nhau. Giai cp cng nhn i din cho phng thc sn xut mi cng sn ch ngha. Giai cp nng dn gn vi ch t hu nh. M ch t hu nh th mu thun vi phng thc sn xut cng sn ch ngha l xa b ch t hu v t liu sn xut. Do vy cn phi quan tm gii quyt mu thun ny, phi thng xuyn pht hin nhng mu thun ny sinh v gii quyt kp thi, phi ch ti nhng li ch thit thc ca nng dn. Sau ni chin Nga, Lnin p dng chnh sch kinh t mi, thay chnh sch trng thu lng thc tha bng chnh sch thu lng thc. Nh nc qui nh ngha v ng thu lng thc cho nng dn, sau khi hon thnh ngha v thu - ngi nng dn c th t do trao i phn lng thc tha. iu pht huy c tnh tch cc ca ngi nng dn, nhanh chng a nc Nga thot khi nhng kh khn sau thi k ni chin. Lnin cho rng: chng ta phi cho nng dn, vi t cch l ngi sn xut nh, c c mt phm vi t do kh ln. Khng nng cao kinh t nng dn, chng ta khng th gii quyt c tnh hnh lng thc, cn phi c nhng nhng b nht nh i vi nng dn v trong mt chng mc nht nh .
III. HNH THI KINH T - X HI CNG SN CH NGHA

1. Xu hng tt yu ca s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha Mc v ngghen vn dng mt cch trit quan im duy vt v lch s nghin cu x hi loi ngi, t xy dng nn hc thuyt hnh thi kinh t - x hi, phn tch mt cch khoa hc s chuyn bin t hnh thi kinh t - x hi thp ln hnh thi kinh t - x hi cao hn v coi l mt qu trnh lch s - t nhin. Tuy nhin, qui lut x hi mun pht huy tc dng phi thng qua hot ng ca con ngui. Tp trung vo nghin cu k lng hnh thi kinh t - x hi t 120
bn ch ngha Mc v ngghen a ra nhng d bo v s ra i ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha. Trong nhiu tc phm ca mnh, c bit l trong hai tc phm tuyn ngn ca ng cng sn, chng uyrinh Mc v ngghen khng nh s ra i ca ch ngha t bn l mt giai on pht trin mi ca nhn loi: giai cp t sn, trong qu trnh thng tr giai cp cha y mt th k, to ra nhng lc lng sn xut nhiu hn v s hn lc lng sn xut ca tt c cc th h truc kia gp li . Mc v ngghen cng ch ra rng: trong x hi i khng giai cp , con ngi cng chinh phc thin nhin, ci to t nhin th tnh trng ngi p bc, bc lt ngui cng c m rng. S pht trin v kinh t - x hi di ch ngha t bn cng gia tng th s suy i v o c, v li sng ca mt s ngi c ca, s ngho kh ca giai cp cng nhn, nguy c mt vic lm ca giai cp cng nhn ngy cng gia tng. Lc lng sn xut ca ch ngha t bn ngy cng pht trin n trnh x hi ha cao th cng lm cho mu thun gia nhu cu pht trin ca lc lng sn xut vi s km hm ca quan h sn xut mang tnh t nhn t bn ch ngha cng thm su sc. Trong tc phm Tuyn ngn ca ng cng sn Mc v ngghen nhn nh: T hng chc nm nay, lch s cng nghip v thng nghip khng phi l ci g khc hn l lch s cuc ni dy ca lc lng sn xut hin i chng li quan h sn xut hin i . Tnh mu thun gay gt trong lnh vc kinh t ca ch ngha t bn biu hin trn lnh vc chnh tr - x hi l mu thun gia giai cp cng nhn, nhn dn lao ng vi giai cp t sn ngy cng tr nn quyt lit. Cuc u tranh gia giai cp cng nhn v giai cp t sn xut hin ngay t khi ch ngha t bn hnh thnh, ngy cng tr nn cng thng. Qua thc tin cuc u tranh dn ti cng nhn nhn thc c mun ginh thng li phi tip thu ch ngha x hi khoa hc, hnh thnh chnh ng ca giai cp mnh. Khi ng cng sn ra i, ton b hot ng ca ng u hng vo lt nh nc ca giai cp t sn, xc lp nh nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng. Vic thit lp nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng l s m u ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha. Nh vy, c th ni s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha phi c nhng iu kin nht nh, l s pht trin ca lc lng sn xut di ch ngha t bn t n mt mc nht nh, lc lng giai cp cng nhn tr nn ng o, mu thun gay gt vi giai cp t sn. Mt khc, t thc tin cch mng, giai cp cng nhn phi gic ng cch mng, phi xy dng c chnh ng cch mng, phi kin quyt u tranh ginh ly chnh quyn t tay giai cp t sn khi c thi c cch mng. Cch mng khng t din ra, ch ngha t bn khng t sp . Mc v ngghen d bo s ra i ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha t nhng nc t bn ch ngha pht trin. Sng trong thi i quc ch ngha, khi m giai cp t sn tr thnh lc lng phn ng, tin hnh nhng cuc chin tranh xm lc cc nc lc hu, bin cc nc thnh thuc a, khi m lc lng cng nhn pht trin mnh m, Lnin d bo s xut hin hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha e cc nc t bn c trnh pht trin trung bnh v nhng nc thuc a sau khi c gii phng do giai cp cng nhn lnh o. Tuy nhin, hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha xut hin cc nc tin t bn, phi c nhng iu kin nht nh, l: . Do chnh sch xm loc ca ch ngha t bn i vi cc nc thuc a, trn th gii xut hin nhng mu thun mi (1)Mu thun gia giai cp t sn v giai cp cng nhn; (2)Mu thun gia chue ngha quc xm lc vi cc quc gia dn tc b xm lc; (3)Mu thun gia cc nc t bn quc vi nhau; (4)Mu thun gia a ch v nng dn, t sn v nng dn cc nc thuc aNhng nc b xm lc ni ln mu thun ch yu gia mt bn l ch ngha quc xm lc, tay sai phong kin, t sn phn ng mt bn l c dn tc gm: cng nhn, nng dn, tr thc v nhng lc lng yu nc khc. . H t tng ca ch ngha Mc-Lnin phi c truyn b rng ri, thc tnh tinh thn yu nc ca nhn dn lao ng cc nc ph thuc, cc nc thuc a. giai cp cng nhn cc 121
nc kinh t t bn cn km pht trin; giai cp cng nhn cc nc thuc a gic ng cch mng, xy dng chnh ng cch mng, ng ln tp hp nhn dn thc hin p tan nh nc ca giai cp bc lt, giai cp thng tr, thit lp nh nc ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng, thc hin cuc cch mng dn ch t sn kiu mi hay cch mng dn tc dn ch nhn dn sau i ln ch ngha x hi. Ngy nay, vi s pht trin mnh m ca cuc cch mng khoa hc cng ngh, lc lng sn xut ca ch ngha t bn c tnh cht x hi ha cao mang tnh cht ton cu ngy cng mu thun vi quan h sn xut t nhn t bn ch ngha. Phn no thc c mu thun , giai cp t sn dng rt nhiu bin php nh tng cng s can thip ca nh nc vo kinh t, thnh lp cc tp on t bn,vi mong mun lm gim nhng mu thun gia t sn v v sn. Song s hu nh nc trong ch ngha t bn thc cht ch l giai cp t sn li dng nh nc, nhn danh nh nc nm t liu sn xut. Do vy, mu thun i khng trong kinh t v trong lnh vc x hi khng h suy gim. Mu thun ch c th gii quyt bng mt cuc cch mng x hi ch ngha, thit lp hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha vi quan h sn xut x hi ch ngha nhm m ng cho lc lng sn xut pht trin. Mc t vn ch ngha cng sn ging nh mt nh t nhin hc t, chng hn, vn tin ha ca mt ging sinh vt mi, mt khi bit ngun gc ca n, nhng cng khng nh hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ra i l kt qu hot ng t gic ca giai cp cng nhn, bng hnh ng u tranh cch mng ca giai cp ny bi v ch t bn ch ngha s khng t n sp . Ngy nay, ch ngha t bn li thi, nhng giai cp t sn vn kin quyt bo v ch t hu t nhn t bn ch ngha bng mi th on, mi phng tin chng c trong tay. Trong khi nhn mnh vai tr tch cc ca nhn t ch quan trong tin trnh cch mng xa b ch t bn ch ngha, xc lp ch mi x hi ch ngha, cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc cng cng quyt u tranh chng li khuynh hng cch mng phiu lu, khng tnh n trnh pht trin ca hin thc cch mng, khng xem xt ti trnh gic ng ca nhn dn, thiu s chun b chu o. 2. Cc giai on pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha Da trn quan im khoa hc, trn c s pht trin ca lc lng sn xut, Mc v ngghen khng ch phn chia lch s pht trin x hi loi ngi thnh cc hnh thi kinh t - x hi m cn chia hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha thnh cc giai on khc nhau. Mi giai on li chia thnh cc thi on khc nhau. Theo quan im ca Mc v ngghen, hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha pht trin t thp n cao, t giai on x hi x hi ch ngha ln x hi cng sn ch ngha. Trong ch ngha x hi, ch kinh t v s pht trin kinh t mi t ti gii hn m bo cho x hi thc hin nguyn tc phn phi lm theo nng lc, hng theo lao ng . Khi ni v giai on thp ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, Mc khng nh: ci x hi m chng ta ni y khng phi l mt x hi cng sn ch ngha pht trin trn nhng c s ca chnh n, m tri li l mt x hi cng sn ch ngha va thot thai t x hi t bn ch ngha, do l mt x hi v mi phng din - kinh t, o c, tinh thn - cn mang nhng du vt ca x hi c m n lt lng ra . Giai on cao ca ch ngha cng sn l giai on x hi cng sn ch ngha. giai on ny, con ngi khng cn l thuc mt cch phin din v cng nhc vo phn cng lao ng x hi; ng thi, lao ng trong giai on ny khong ch l phng tin kim sng m n cn tr thnh nhu cu s mt ca con ngi nh nhu cu cm n, nc ung. Khi , con ngi thc hin nguyn tc phn phi lm theo nng lc, hng theo nhu cu . Mc cn khng nh, gia x hi t bn ch ngha v x hi x hi ch ngha c mt thi k qu t x hi n sang x hi kia, l thi k ci bin cch mng mt cch ton din trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi. Sau ny, trong tc phm Ch ngha Mc v vn nh nc, trn c s din t t tng ca Mc, Lnin chia hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha thnh: (1) nhng cn au 122
ko di; (2) giai on u ca x hi cng sn ch ngha; (3) giai on cao ca x hi cng sn ch ngha. Nh vy, theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, th hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha c th chia thnh ba thi k: a. Thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi - Tnh tt yu ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. chuyn t x hi t bn ch ngha ln x hi x hi ch ngha, l x hi m ch ngha x hi pht trin trn chnh c s vt cht k thut ca n, cn phi tri qua mt thi k qu nht nh. Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha x hi c l gii t cc cn c sau y: . Ch ngha t bn v ch nghi x hi khc nhau v bn cht. Ch ngha t bn c xy dng trn c s ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, da trn ch p bc, bc lt v bt cng. Ch ngha x hi c xy dng trn c s ch cng hu v t liu sn xut di hai hnh thc l nh nc v tp th, khng cn cc giai cp i khng, khng cn tnh trng p bc, bc lt. Mun c x hi nh vy cn phi c mt thi k lch s nht nh. . Ch ngha x hi c xy dng trn nn sn xut i cng nghip c trnh cao. Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn to ra c s vt cht, k thut nht nh cho ch ngha x hi, nhng mun cho c s vt cht k thut phc v cho ch ngha x hi cn c thi gian t chc, sp xp li. i vi nhng nc cha tng tri qua qu trnh cng nghip ha tin ln ch ngha x hi th thi k qu cho vic xy dng c s vt cht k thut cho ch ngha x hi cng c th ko di vi nhim v trng tm ca n l tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha. . Cc quan h x hi ca ch ngha x hi khng t pht ny sinh trong lng ch ngha t bn, chng l kt qu ca qu trnh xy dng v ci to x hi ch ngha. S pht trin ca ch ngha t bn, d trnh cao cng ch c th to ra nhng iu kin, tin cho s hnh thnh cc quan h x hi mi x hi ch ngha. V vy cng cn phi c thi gian xy dng v pht trin nhn quan h . . Cng cuc xy dng ch ngha x hi l mt cng vic mi m, kh khn v phc tp, phi c thi gian giai cp cng nhn tng bc lm quen vi nhng cng vic . Thi k qu ln ch ngha x hi cc nc c trnh pht trin kinh t - x hi khc nhau c th din ra vi khong thi gian di ngn khc nhau. i vi nhng nc tri qua ch ngha t bn pht trin trnh cao khi tin ln ch ngha x hi thi k qu c th tngi ngn. Nhng nc tri qua giai on pht trin ch ngha t bn trnh trung bnh, c bit l nhng nc cn trnh pht trin tin t bn, c nn kinh t lc hu th thi k qu thng ko di vi rt nhiu kh khn, phc tp. - c im v thc cht ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. c im ni bt ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l s tn ti nhng yu t ca x hi c bn cnh nhng nhn t mi ca ch ngha x hi trong mi quan h va thng nht va u tranh vi nhau trn tt c cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi v pht trin theo nh hng x hi ch ngha. Trn lnh vc kinh t: Thi k qu l thi k tt yu cn tn ti mt nn kinh t nhiu thnh phn trong mt h thng kinh t quc dn thng nht, vn ng theo nh hng x hi ch ngha. y l bc qu trung gian tt yu trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, khng th dng ch xa b ngay kt cu nhiu thnh phn ca nn kinh t, nht l i vi nhng nc cn trnh chua tri qua s pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha. Vn dng t tng v tnh tt yu ca s tn ti nn kinh t nhiu thnh phn vo qu trnh ch o xy dng ch ngha x hi nc Nga x vit, Lnin phn tch kt cu nn kinh t nc Nga lc vi 5 thnh phn, c xp theo trnh pht trin ca chng t thp n cao trong lch s, l: kinh t nng dn kiu gia trng, khinh t hng ha nh, kinh t t bn, kinh t t bn nh nc v kinh t x hi ch ngha. Cc thnh phn kinh t ny tn ti trong mi quan h va thng
123
nht va mu thun v u tranh vi nhau. Mu thun gia cc thnh phn kinh t ch c th c gii quyt trong tin trnh xy dng ch ngha x hi. Nn kinh t nhiu thnh phn trong thi k qu ln ch ngha x hi c xc lp trn c s khch quan ca s tn ti nhiu loi hnh s hu v t liu sn xut vi nhng hnh thc t chc kinh t a dng, an xen hn hp v tng ng vi n l nhng hnh thc phn phi khc nhau, trong hnh thc phn phi theo lao ng tt yu ngy cng gi vai tr l hnh thc phn phi ch o. Trn lnh vc chnh tr: Do kt cu kinh t ca thi k qu ln ch ngha x hi a dng, phc tp, nn kt cu giai cp x hi trong thi k ny cng a dng, phc tp. Thi k ny bao gm: giai cp cng nhn, giai cp nng dn, tng lp tri thc, nhng ngi sn xut nh, tng lp t sn. Cc giai cp; tng lp ny va hp tc, va u tranh vi nhau. Trong mt giai cp, tng lp cng c nhiu b phn c trnh , c thc khc nhau. Giai cp cng nhn c mt b phn lm trong doanh nghip nh nc, mt b phn lm trong cc x nghip nh, cng ty t nhn; mt b phn lm trong cc doanh nghip c vn u t nc ngoi. Tr thc cng vy. Mt b phn lm trong cc c quan nh nc, mt b phn lm trong cc cng ty t nhn, cc cng ty c vn u t nc ngoi. Thu nhp, thc chnh tr ca cc b phn khc nhau c s khc nhau. Trn lnh vc t tng vn ha - x hi: Trong thi k qu ln ch ngha x hi cn tn ti nhiu t tng v vn ha khc nhau. Bn cnh t tng x hi ch ngha, l ch ngha McLnin gi vai tr thng tr cn tn ti t tng t sn, tiu t sn, tm l tiu nngLnin cho rng, tnh t pht tiu t sn l k th du mt ht sc nguy him, nguy him hn c bn phn cch mng cng khai. Trn lnh vc vn ha cng tn ti vn ha c, vn ha mi, chng thng xuyn u tranh vi nhau. Thc cht ca thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi l thi k din ra cuc u tranh giai cp gia gia cp t sn b nh bi khng cn l giai cp thng tr v nhng th lc chng ph ch ngha x hi vi giai cp cng nhn v qun chng nhn dn lao ng. Cuc u tranh giai cp din ra trong iu kin mi l giai cp cng nhn cm quyn, qun l tt c cc lnh vc i sng x hi. Cuc u tranh giai cp vi nhng ni dung, hnh thc mi, din ra trong lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha, t tng, bng tuyn truyn vn ng l ch yu, bng hnh chnh v lut php. - Ni dung kinh t, chnh tr v vn ha, x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi. Trong lnh vc kinh t: Ni dung c bn trong lnh vc kinh t ca thi k qu ln ch ngha x hi l thc hin vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn xut hin c ca x hi; ci to quan h sn xut c, xy dng quan h sn xut mi theo hng to ra s pht trin cn i ca nn kinh t, m bo phc v ngy cng tt i sng nhn dn lao ng. Vic sp xp, phi tr li cc lc lng sn xut ca x hi nht nh khng th theo mun ch quan, nng vi m phi tun theo tnh tt yu, khch quan ca cc qui lut kinh t, c bit l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. Vn dng t tng vo qu trnh xy dng ch ngha x hi nc Nga, Lnin chng nhng coi trng cc chnh sch pht trin mt nn kinh t nhiu thnh phn m cn coi trng cc quan h kinh t hng ha - tin t, ch trng coi trng thng nghip, coi d l mt xch cc k quan trng trong iu khin hot ng ca nn kinh t m chnh quyn nh nc v sn v ng cng sn ang nm quyn lnh o phi em ton lc ra nm ly , nu khng nh vy chng ta s khng t c nn mng ca nhng mi quan h kinh t v x hi trong x hi x hi ch ngh". Chnh sch kinh t mi (NEP) do Lnin a ra l mt trong nhng chnh sch in hnh ca vic tn trng v vn dng qui lut pht trin kinh t trong thi k qu nc Nga, ph hp vi bi cnh lch s lc . i vi nhng nc cha tri qua qu trnh cng nghip ha t bn ch ngha, tt yu phi tin hnh cng nghip ha x hi ch ngha nhm to ra c s vt cht, k thut ca ch ngha x hi. i vi nhng nc ny, nhim v trng tm ca thi k qu phi l tin hnh cng nghip ha, hin i ha nn kinh t theo nh hng x hi ch ngha. 124
Qu trnh cng nghip ha, hin i ha x hi ch ngha din ra cc nc khc nhau vi nhng iu kin lch s khc nhau c th c tin hnh vi nhng ni dung c th v hnh thc, bc i khc nhau. cng l qun trit quan im lch s, c th trong vic xc nh nhng ni dung, hnh thc v bc i trong tin trnh cng nghip ha x hi ch ngha thi k qu ln ch ngha x hi. Trong lnh chnh tr: Ni dung c bn trong lnh vc chnh tr ca thi k qu ln ch ngha x hi l tin hnh cuc u tranh chng li nhng th lc th ch, chng ph s nghip xy dng ch ngha x hi, cng c nh nc v nn dn ch x hi ch ngha ngy cng vng mnh, m bo quyn lm ch trong hot ng kinh t, chnh tr, vn ha x hi ca nhn dn lao ng; xy dng cc t chc chnh tr - x hi thc s l ni thc hin quyn lm ch ca nhn dn lao ng; xy dng ng cng sn ngy cng trong sch, vng mnh ngang tm vi cc nhim v ca mi thi k lch s. Trong lnh vc t thng, vn ha v x hi: Ni dung c bn trong lnh vc t tng vn ha ca thi k qu ln ch ngha x hi l: thc hin tuyn truyn, ph bin nhng t tng khoa hc v cch mng ca ch ngha Mc-Lnin trong ton x hi; khc phc nhng t tng v tm l c nh hng tiu cc i vi tin trnh xy dng ch ngha x hi; xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha m bn sc dn tc, tip thu nhng gi tr tinh thn ca cc nn vn ha th gii. Trong lnh vc x hi: Ni dung c bn trong lnh vc x hi ca thi k qu ln ch ngha x hi phi thc hin vic khc phc nhng t nn x hi do x hi c li; tng bc khc phc s chnh lch pht trin gia cc vng min, cc tng lp dn c trong x hi nhm thc hin mc tiu, l tng t do ca ngi ny l iu kin, tin cho s t do ca ngi khc. Tm li, thi k qu ln ch ngha x hi l mt thi k lch s tt yu trn con ng pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha. l thi k lch s c c im ring vi nhng ni dung kinh t, chnh tr, vn ha v x hi c th m giai on x hi x hi ch ngha trn con ng pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ch c th c c trn c s hon thnh cc ni dung . b. X hi x hi ch ngha - Nhng c trng c bnca x hi x hi ch ngha X hi x hi ch ngha l mt x hi c nhng c trng c bn sau: . C s vt cht k thut ca x hi x hi ch ngha l nn i cng nghip. Mi ch x hi u c mt c s vt cht k thut tng ng ca n, phn nh trnh pht trin kinh t - k thut ca ch . Cng c th cng l c trng cho c s vt cht k thut ca cc x hi tin t bn ch ngha. Nn i cng nghip c kh l c s vt cht k thut cho ch ngha t bn. Ch ngha x hi ny sinh vi tnh cch l mt ch x hi ph nh ch t bn ch ngha, do vy, c s vt cht k thut ca n phi l nn sn xut i cng nghip c trnh cao hn so vi trnh ca x hi t bn ch ngha. Xut pht t mt nc lc hu v kinh t i ln ch ngha x hi, sau cch mng thng Mi Lnin ra k hoch in kh ha ton nc Nga, ng nu ln quan nim: Ch ngha x hi = chnh quyn x vit + in kh ha ton quc. ngy nay, c s vt cht k thut ca ch ngha x hi phi c trnh cao hn nhiu, phi l t ng ha. . Ch ngha x hi xa b ch t hu t bn ch ngha, thit lp ch cng hu v t liu sn xut Trong tc phm Tuyn ngnca ng Cng sn Mc v ngghen ch r: Giai cp v sn s dng s thng tr chnh tr ca mnh tng bc ot ly ton b t bn trong tay giai cp t sn, tp trung tt c cng c sn xut vo trong tay nh nc Giai cp v sn phi tng bc ot ly t liu sn xut t trong tay giai cp t sn, tp trung nhng t liu y vo trong tay nh nc phc v cho ton x hi. Do vy, ch n x hi x hi ch ngha th quan h sn xut x hi ch ngha mi c xc lp y . Ti thi k ny t
125
liu sn xut cn hai hnh thc s hu l s hu tp th v s hu ton dn, ngi lao ng lm ch cc t liu sn xut ca x hi; khng cn tnh trng ngi bc lt ngi. . X hi x hi ch ngha l mt ch x hi to ra c cch t chc lao ng v k lut lao ng mi. Ti x hi x hi ch ngha t liu sn xut mang tnh x hi ha, khng cn ch t hu v t liu sn xut, do vy, to iu kin cho ngi lao ng kt hp hi ha gia li ch c nhn, li ch tp th, li ch ton x hi. Thi k ny ch ngha x hi ch ngha x hi cng to ra cch t chc lao ng mi da trn tinh thn t gic ca nhn dn, di s lnh o, hng dn ca ng cng sn v nh nc x hi ch ngha. Ch ngha x hi c xy dng trn c s vt cht k thut l nn i cng nghip trnh cao, do vy, i hi mt k lut lao ng cht ch trong tng khu, tng lnh vc, trong sn xut ca ton x hi theo nhng qui nh chung ca lut php. Mc, ngghen, Lnin cho rng: lao ng c t chc c k hoch, trn tinh thn t gic, t nguyn l c trng ca x hi x hi ch ngha. ng nhin, c mt kiu t chc lao ng k lut v t gic cao nh vy, mt mt i hi chng ta phi y mnh hot ng tuyn truyn, vn ng, mt khc phi y mnh cuc u tranh khc phc t tng, tc phong ca ngi sn xut nh. . X hi x hi ch ngha l mt ch x hi thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng, coi l nguyn tc c bn nht Trong x hi x hi ch ngha, tuy sn xut pht trin, nhng vn cn c nhng hn ch, v vy, thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng l c bn nht. Mi ngi lao ng s nhn c t x hi mt s lng sn phm tiu dng c gi tr tng ng vi s lng, cht lng, hiu qu lao ng m h to ra cho x hi, sau khi tr i mt s khon ng gp chung cho x hi. Ngoi phn phi theo lao ng l c bn nht, ngi lao ng cn c phn phi theo phc li x hi. Bng thu thu, nhng ng gp khc ca x hi, nh nc x hi ch ngha xy dng trng hc, bnh vin, cng vin, ng giao thng,nhng cng trnh phc li chung phc v mi ngi trong x hi. Nguyn tc ny va ph hp vi trnh pht trin kinh t - x hi trong x hi x hi ch ngha, va th hin tnh u vit ca ch ngha x hi. Thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng l c bn nht, l mt ni dung quan trng trong thc hin cng bng x hi trong giai on ny. . X hi x hi ch ngha l mt x hi m nh nc mang bn cht giai cp cng nhn, c tnh nhn dn rng ri, tnh dn tc su sc; thc hin quyn lc v li ch ca nhn dn. Nh nc x hi ch ngha mang bn cht giai cp cng nhn v nh nc l c quan quyn lc tp trung ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng, t di s lnh o ca ng cng sn nhm bo v li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; thc hin trn p nhng th lc phn ng, nhng lc lng chng i ch ngha x hi. Nh nc x hi ch ngha mang tnh nhn dn rng ri. Nh nc ny tp hp i biu cc tng lp nhn dn, nhm bo v nhng li ch chnh ng ca nhn dn, to iu kin nhn dn tham gia ngy cng nhiu vo cng vic ca nh nc vi tinh thn t gic, t qun. Nh nc ngy cng thc hin tt hn quyn t do, dn ch ca nhn dn. Nh nc x hi ch ngha khng cn nguyn ngha nh nh nc t bn ch ngha m l nh nc na nh nc , vi tnh t qun, t gic ngy cng cao ca nhn dn, quyn t do, dn ch ca nhn dn ngy cng c m rng; bin php bo lc trn p ngy cng gim i.Tt c nhng iu nhm chun b cho s t tiu vong ca nh nc trong giai on cao l ch ngha cng sn. Nh nc x hi ch ngha mang tnh dn tc su sc. Thi i ngy nay, giai cp cng nhn l ngi i din chn chnh cho dn tc, c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca dn tc. Nh nc x hi ch ngha phi on kt c cc dn tc, to nn s bnh ng v mi mt gia cc dn tc c trn c s php l v trong thc tin cuc sng, u tranh bo v nhng li ch chn chnh ca dan tc, khng ngng pht huy nhng gi tr ca dn tc, nng chng ln ngang tm vi yu cu ca thi i
126
. X hi x hi ch ngha l mt x hi thc hin c s gii phng con ngi khi ch p bc, bc lt; thuc hin quyn bnh ng x hi, to iu kin cho con ngi pht trin ton din Mc tiu cap nht ca ch ngha x hi l gii phng con ngi khi s bc lt v kinh t, no dch v tinh thn, to iu kin cho con ngi pht trin ton din. Ti x hi x hi ch ngha thc hin xa b ch chim hu t nhn i vi t liu sn xut, cng vi s pht trin ca lc lng sn xut thc hin vic xa b i khng giai cp, xa b bc lt, con ngi c iu kin pht trin ti nng c nhn, mang ti nng ng gp cho x hi; thc hin c cng bn, bnh ng x hi, trc ht l bnh ng v a v x hi ca con ngi. X hi x hi ch ngha thc hin c bnh ng nam n, bnh ng gia cc dn tcS bnh ng trong x hi x hi ch ngha l s bnh ng trong iu kin x hi vn cn giai cp, cn nh nc; trnh kinh t x hi c s pht trin song vn cn hn ch v nhiu mt, do vy mi l bnh ng gia cc ch th kinh doanh. Trn thc t cha th c bnh ng thc s . Nhng c trng trn tng bc c hnh thnh v hon thin trong qu trnh xy dng ch ngha x hi. c. Giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha Mc trn c s nghin cu qu trnh pht trin lc lng sn xut ca x hi loi ngi c nhng d bo v s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha ( giai on cao ca ch ngha cng sn ). V mt kinh t: Lc lng sn xut pht trin v cng mnh m, ca ci x hi tun ra do dt, thc con ngi c nng ln, khoa hc pht trin, lao ng ca con ngi c gim nh, lc nhn loi mi thc hin c nguyn tc lm theo nng lc hng theo nhu cu. Trong tc phm Ph phn cng lnh Gta Mc vit: Khi m lao ng tr thnh khng nhng l mt phng tin sinh sng m bn thn n cn l mt nhu cu bc nht ca i sng, khi m cng vi s pht trin ton din ca cc c nhn, sc sn xut ca h ngy cng tng ln v tt c cc ngun ca ci x hi u tun ra di do - ch khi ngi ta mi c th vt hn ra khi gii hn cht hp ca php quyn t sn v x hi mi c th ghi trn l c ca mnh: lm theo nng luc hng theo nhu cu. V mt x hi: Trnh x hi ngy cng pht trin, con ngi c iu kin pht trin nng lc ca mnh, tri thc ca con ngi c nng cao, khng cn s khc bit gia thnh th v nng thn, ti khi bn t sn tiu tan i ri v khng cn giai cp na. Ch lc nh nc mi khng cn na v mi c th ni n t do. ch lc , mt nn dn ch thc s hon b, thc s khng hn ch mi c th c c v c thc hin. Ch lc ch dn ch mi bt u tiu vong v l do n gin l mt khi thot khi ch n l t bn ch ngha, thot khi nhng s khng khip, nhng s d manth ngi ta s dn dn quen vi vic tn trng cc qui tc s thiu ca i sng chung x hi . Qua phn tch ca Lnin cho thy, khi x hi t c trnh pht trin cao nh vy, th dn ch mi thc hin y , dn ch cho mi ngi, khng cn i tng b hn ch dn ch, do vy, dn ch cng khng cn; nh nc lut php t tiu vong, v lc ny khng cn ti s trn p ca nh nc, php lut tr thnh phong tc, tp qun, thnh quan nim o c, mi ngi t gic thc hin. Ti giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, con ngi c gii phng hon ton, chuyn t vng quc ca tt yu sang vng quc ca t do, c iu kin pht trin ton din nng lc, v mang ht ti nng, tr tu cng hin cho x hi Lnin cng cho rng, khng phi nh nc tiu vong ngay mt lc, m l mt qu trnh. ng vit: Chng ta ch c quyn ni rng nh nc tt nhin s tiu vong ng thi nhn mnh vo tnh cht lu di ca qu trnh y, s ph thuc ca qu trnh y vo tc pht trin ca giai on cao ca ch ngha cng sn, rng khng mt ngi x hi ch ngha no li i ha rng, giai on cao ca ch ngha cng sn s n m ch d kin giai on cao ca ch ngha cng sn s n, th vic gi nh rng nng sut lao ng lc s khc nng sut lao ng ngy nay v s khng cn ngi tm thng nh hin nay na. Ti khi khng cn tnh trng con ngi 127
suy b kho khng li lm nhiu hn anh bn bn cnh ta na gi, kho khng li lnh lng t hn anh ta . c giai on cao ca ch ngha cng sn, i hi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng phi n lc phn u, phi khng ngng nng cao nng sut lao ng, pht trin lc lng sn xut, ci to quan h sn xut theo ch ngha x hi, khng ngng nng cao thc ca con ngui, phi kim sot tht nghim ngt mc lao ng v tiu dng. C thc hin nh vy mi tng bc xy dng c k lut t gic trong x hi, tng bc xy dng c thi quen t nguyn tun th nhng qui nh trong dn c. Qua phn tch, cho chng ta thy nhng nhn thc ng n v giai on hin nay: . Mc, ngghen, Lnin d bo v giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi khi c nhng iu kin kinh t - x hi m bo cho s xut hin ca giai on ny. . S xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha l mt qu trnh lu di, bng vic khng ngng pht trin mnh m lc lng sn xut, t chc x hi v mi mt, gio dc nng cao tinh thn t gic ca con ngui. Nu khng c qu trnh cng khng th xut hin c giai on . . Qu trnh xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha cc nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc nhau ty thuc vo s n lc phn u v mi phng din. Khi cha xut hin giai on cao th trong mt thi gian nht nh, di ch cng sn, khng nhng vn cn php quyn t sn m vn cn c nh nc kiu t sn nhng khng c giai cp t sn. Khi cha t n giai on cao ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha, trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch ngha quc trn th gii th nhng vn l lun ca ch ngha Mc v nh nc, v dn ch vn cn nguyn gi tr. Tnh cht giai cp ca nh nc, ca dn ch vn tn ti. **** * Cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin a ra cc d bo v lun gii v s ra i, pht trin ca hnh thi kinh t - x hi cng sn ch ngha trn c s phn tch qui lut pht trin khch quan ca x hi, c bit l qui lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, qui lut kinh t ca s vn ng ca ch ngha t bn. Th nhng, lch s pht trin ca x hi lun lun chu s tc ng ca nhiu nhn t khch quan v ch quan trong nhng iu kin xc nh, t to nn tnh phong ph, a dng ca tin trnh lch s pht trin ca mi cng ng ngi cng nh ton b lch s nhn loi. Do vy, tin trnh pht trin ca lch s khng bao gi l con ng thng, tri li n c th phi tri qua nhng bc thng trm vi nhng con ng vng, thm ch phi tri qua nhng bc khng hong v tht li tm thi trn con ng pht trin ca n. l bin chng ca lch s. ----@----
128
Chng 8
NHNG VN CHNH TR - X HI C TNH QUI LUT TRONG TIN TRNH CCH MNG X HI CH NGHA
Tin trnh cch mng x hi ch ngha l mt tin trnh lch s lu di, kh khn v gian kh vi mc ch cui cng l bo m thnh cng s nghip xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn. Trong tin trnh tt yu xut hin cc vn kinh t, chnh tr, vn ha x hi cn phi c gii quyt mt cch khoa hc trn lp trng th gii quan v phng php lun ca ch ngha Mc- Lnin, vn dng sng to nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong cc iu kin lch s c th ca mi quc gia, dn tc nhng thi k nht nh. l nhng vn chnh tr - x hi c tnh qui lut trong tin trnh cch mng x hi ch ngha.
I. XY DNG NH NC X HI CH NGHA V NN DN CH X HI CH NGHA

1. Xy dng nh nc x hi ch ngha a. Nh nc x hi ch ngha Nh nc x hi ch ngha l t chc m thng qua , ng ca giai cp cng nhn thc hin vai tr lnh o ca mnh i vi ton x hi; l mt t chc chnh tr thuc kin trc thng tng da trn c s kinh t ca ch ngha x hi; l mt kiu nh nc mi, thay th cho nh nc t sn nh kt qu ca cuc cch mng x hi ch ngha; l hnh thc chuyn chnh v sn c thc hin trong thi k qu ln ch ngha x hi. Theo quan im ca ch ngha Mc-lnin, v cn bn c s thng nht gia nh nc x hi ch ngha v nh nc chuyn chnh v sn. S thng nht ny c th hin c v bn cht, mc tiu v chc nng, nhim v cng nh phng thc hot ng ca n. Vi t cch l mt trong nhng t chc c bn nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, nh nc x hi ch ngha l t chc th hin v thc hin ch quyn lc ca nhn dn. l mt cng c qun l do chnh ng ca giai cp cng nhn lnh o nhn dn t chc ra nhm thc hin quyn lc v li ch ca nhn dn, v cng thng qua , giai cp cng nhn v chnh ng ca mnh thc hin s lnh o i vi ton x hi trong qu trnh bo v v xy dng ch ngha x hi. Chnh v vy, nh nc x hi ch ngha va l q quan quyn lc, va l b my hnh chnh, va l t chc qun l kinh t, vn ha x hi ca nhn dn, c th hin tp trung qua hai chc nng ch yu ca n, l chc nng thng tr giai cp v chc nng x hi. b. c trng, chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin th bt k nh nc no cng c ba chc nng c bn: qun l dn c trn mt vng lnh th nht nh; c mt h thng cc c quan quyn lc chuyn nghip mang tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca nh nc x hi ch ngha va mang bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc nn nh nc x hi ch ngha cn c nhng c trng ring ca n, l nhng c trng c bn sau y: . Nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no , nh nc thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi vai tr lnh o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng ca n i vi nh nc vn c duy tr. . Nh nc x hi ch ngha c c trng v nguyn tc khc hn vi nh nc t sn. Cng l cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li ch ca tt c nhng ngi lao ng tc l tuyt i a s nhn dn, nh nc chuyn chnh v sn thc hin s trn p nhng k chng i, ph hoi s nghip cch mng x hi ch ngha.
129
. Trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc v trn p, cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin vn xem mt t chc, xy dng l c trng c bn ca nh nc x hi ch ngha, ca chuyn chnh v sn. Lnin cho rng: chuyn chnh v sn khng phi ch l bo lc i vi bn bc lt, v cng khng phi ch yu l bo lc m mt c bn ca n l t chc xy dng ton din x hi mi x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha. . Nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha, v theo Lnin, con ng vn ng, pht trin ca n l: ngy cng hon thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng dn ch nhm li cun ng o qun chng nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x hi. . Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh nc c bit, nh nc khng cn nguyn ngha , l na nh nc . Sau khi nhng c s kinh t - x hi cho s tn ti ca nh nc mt i th nh nc cng khng cn, nh nc t tiu vong . y cng l mt dc trng ni bt ca nh nc v sn. Vi nhng c trng , chc nng, nhim v ca nh nc x hi ch ngha biu hin tp trung vic qun l x hi trn tt c cc lnh vc bng php lut. Chc nng giai cp ca nh nc x hi ch ngha c thc hin c bng t chc c hiu qu cng vic xy dng ton din x hi mi, v bng vic xy dng nhng cng c bo lc p tan s phn khng ca k th chng li s nghip xy dng ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn ca t nc, gi vng an ninh x hi. Bo lc, trn p l ci vn c ca mi nh nc, do , bo lc, trn p cng l ci vn c ca nh nc x hi ch ngha. Tuy nhin cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin u cho rng vi bn cht ca nh nc v sn, th vic t chc, xy dng mang tnh sng to nhm ci bin x hi c, xy dng x hi mi x hi ch ngha v cng sn ch ngha l chc nng cn bn, ch yu ca nh nc x hi ch ngha. Khi xc nh nhng nc thang, nhng giai on pht trin ca mt cuc cch mng x hi do giai cp cng nhn lnh o nhm i ti gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v pht trin ton din con ngi, Mc v ngghen u cho rng, vic cng nhn ginh ly quyn lc nh nc mi ch l giai on u tin. Giai on tip theo l, phi s dng quyn lc nh nc tng tht nhanh s lng nhng lc lng sn xut . Nh vy, r rng chc nng t chc v xy dng phi l chc nng ch yu ca nh nc ca giai cp cng nhn. Pht trin quan im ca Mc, Lnin khng nh, vic tch cc xy dng ch ngha cng sn, sng to ra mt x hi mi, l chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha, quan trng hn c vic p tan s phn khng ca giai cp t sn. T hai chc nng trn, nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v chnh l: qun l kinh t, xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng ngng i sng vt cht v tinh thn cho nhn dn; qun l vn ha x hi, xy dng nn vn ha x hi ch ngha, thc hin gio dc o to con ngi pht trin ton din, chm sc sc khe nhn dnNgoi ra, nh nc x hi ch ngha cn c chc nng, nhim v i ngoi nhm m rng quan h hp tc, hu ngh, bnh ng, tn trng ln nhau v s pht trin v tin b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii. T thc t xy dng xy dng x hi mi nc Nga X vit, Lnin lm r nhim v ca nh nc v sn trn hai lnh vc kinh t v x hi. i vi lnh vc kinh t: nh nc v sn phi nhanh chng pht trin mnh s lng sn phm, cng c k lut lao ng mi v nng cao nng sut lao ng c xem l nhim v quan trng. i vi lnh vc x hi: Phi xy dng c quan h x hi mi, hnh thnh nhng t chc lao ng mi, tp hp c ng o nhng ngi lao ng c kh nng vn dng nhng thnh tu ca khoa hc k thut vo sn xut, thc hin tng bc ci to nhng ngi tiu sn xut hng ha thng qua nhng t chc thch hp. c. Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x hi ch ngha Mc v ngghen cho rng, giai cp cng nhn khi thc hin s mnh lch s ca mnh, xa b tnh trng ngi bc lt ngi v mi s tha ha ca con ngi do ch t hu sn sinh ra, th trc ht h phi cng vi nhn dn lao ng ph hy nh nc t sn chim ly chnh quyn, thit lp chuyn chnh v sn. Bi v, gia x hi t bn ch ngha v x hi cng sn ch ngha l 130
mt thi k ci bin cch mng t x hi n sang x hi kia. Thch ng vi thi k y l mt thi k qu chnh tr v nh nc ca thi k y khng th l ci g khc hn l nn chun chnh cch mng ca giai cp v sn . Sau khi tr thnh giai cp cm quyn, giai cp cng nhn phi nm vng cng c chuyn chnh, phi xy dng nh nc x hi ch ngha vng mnh, tr thnh mt cng c trn p cc th lc i ngc li li ch ca nhn dn bo v thnh qu cch mng ca giai cp v sn. S cn thit tt yu phi xc lp chuyn chnh v sn, xy dng nh nc x hi ch ngha vng mnh cn xut pht t thc tin ca thi k qu ln ch ngha x hi l thi k cn tn ti cc giai cp bc lt, chng hot ng chng li s nghip xy dng ch ngha x hi. iu khin cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng thng qua nh nc phi trn p bng bo lc khi cn thit. Lnin xem du hiu tt yu, iu kin bt buc ca chuyn chnh l trn p bng bo lc nhng k bc lt, phn ng vi tnh cch l mt giai cp. ng thi, trong thi k qu cng cn c cc giai cp, tng lp trung gian khc, v do a v kinh t - x hi vn c, cc giai cp ny thng dao ng, h khng th t mnh i ln ch ngha x hi. Trc thc t , giai cp cng nhn phi tuyn truyn, thuyt phc, li cun h i theo mnh trong cng cuc xy dng x hi mi. Do , nh nc x hi ch ngha ng vai tr l thit ch cn thit m bo s lnh o ca giai cp cng nhn i vi ton x hi. m rng dn ch ti mc ti a vi mi tng lp nhn dn, kin quyt u tranh chng li mi hnh vi i ngc li nhng chun mc dn ch, vi phm nhng gi tr dn ch chn chnh ca nhn dn i hi phi c mt thit ch nh nc ph hp. Chnh v vy, trong nn dn ch x hi ch ngha, nh nc phi c cng c, xy dng tr thnh cng c bo v v pht trin thnh qu ca dn ch. Dn ch cn phi c chuyn chnh gi ly dn ch, nhng hnh vi gy tc hi ti quyn dn ch ca nhn dn c x l kp thi.cc quyn phi c th ch ha trong hin php, php lut v c thc hin bng nhng thit ch tng ng ca nh nc x hi ch ngha. Do , qu trnh xy dng nh nc x hi ch ngha l qu trnh tt yu gn lin vi qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha. Qu trnh ny cho thy, dn ch v php lut, dn ch v k cng khng bi tr v ph nh nhau, tri li, chnh l s thng nht bin chng, l iu kin, tin tn ti v pht trin ca nhau. Xy dng ch ngha x hi l qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, t tng. Vi ngha , nh nc x hi ch ngha l phng thc, phng tin; l mt cng c ch yu ca nhn dn trong s nghip xy dng v bo v t quc. Bi vy, m bo cho s nghip xy dng ch ngha x hi thnh cng th vic xy dng v khng ngng hon thin nh nc x hi ch ngha - mt trong nhng cng c ch yu ca qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi l mt yu cu tt yu khch quan trong tin trnh cch mng x hi ch ngha. 2. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha a. Quan nim v dn ch v nn dn ch Dn ch v thc hin dn ch l nhu cu khch quan ca con ngi. Ngay t x hi cng x nguyn thy, duy tr s tn ti ca mnh, con ngi bit t t chc ra nhng hot ng c tnh cng ng, cc thnh vin cng x u bnh ng tham gia vo mi cng vic ca x hi. Vic c ra nhng ngi ng u cc cng ng v ph b nhng ngi ng u nu khng thc thi ng nhng qui nh chung c giao cho mi thnh vin cng x quyt nh thng qua i hi nhn dn. y c coi l hnh thc dn ch s khai, cht phc ca nhng t chc cng ng t qun trong x hi cha c giai cp. Trong ngn ng Hy Lp c i, khi nin dn ch c hiu l: vic c ra v ph b ngi ng u , l quyn v sc lc ca nhn dn . Nh vy, ngay t bui s khai ca lch s nhn loi, dn ch c hiu vi t cch l quyn lc ca nhn dn. Khi ch chim hu t nhn v t liu sn xut ra i, giai cp v bt bnh ng xut hin, cc hnh thc t qun ca x hi trc y khng cn thch hp, x hi cn n nhng t chc chnh tr vi nhng cng c bo lc, cng bc iu chnh hot ng ca x hi, giai cp v cng dn. Trong iu kin nh vy mt t chc c bit ra i l nh nc. Trong x hi chim hu n 131
l, giai cp ch n lp ra c quan quyn lc nhm trc ht bo v li ch ca mnh v sau na nhm p ng nhu cu n nh trt t x hi. C quan quyn lc chnh l nh nc dn ch i vi ch n, thc hin s thng tr i vi a s nhng ngi lao ng, tc nhng ngi n l. Khi ngi ta ghp hai t trong ting Hy Lp c l demos v kratos din t ni dung ca dn ch. Nh nc ch n chnh thc s dng thut ng dn ch vi ngha l nh nc dn ch ch n c quyn lc ca dn . Nhng cng t y nh nc do giai cp ch n nm gi qui nh dn bao gm ch n, qu tc, tng l, thng gia, mt s tr thc v ngi t do, cn tuyt i a s n l th khng c coi l dn. Nh vy, v thc cht ngay t th k th VIII ( trc CN ) vi nh nc u tin trong lch s, giai cp t hu, p bc bc lt, giai cp ch n dng php lut v b my thng tr ca mnh chim mt quyn lc ca ng o qun chng nhn dn lao ng l ngi n l. Sau hng ngn nm lch s, cc giai cp cha t phong kin v giai cp t sn bng mi cch tip tc chim ot quyn lc ca nhn dn lao ng. Cch mng Thng Mi Nga thnh cng v m ra mt thi i mi: ln u tin trong lch s, nhn dn lao ng ginh li c quyn lc thc s ca mnh. Nh nc x hi ch ngha do giai cp cng nhn lnh o thng qua chnh ng ca n tr thnh nh nc u tin thc hin quyn lc ca nhn dn. T thc tin lch s xut hin, tn ti v pht trin ca dn ch, ch ngha Mc-Lnin nu ra nhng quan nim c bn v dn ch nh sau: . Dn ch l sn phm tiwns ha ca lch s, l nhu cu khch quan ca con ngi. Vi t cch l quyn lc ca nhn dn, dn ch l s phn nh nhng gi tr nhn vn, l kt qu ca cuc u tranh lu di ca nhn dn chng li p bc, bc lt, bt cng. . Dn ch vi t cch l mt phm tr chnh tr gn vi mt kiu nh nc v mt giai cp cm quyn th s khng c dn ch phi giai cp, dn ch chung chung. Trong x hi c giai cp, vic thc hin dn ch cho nhng tp on ngi ny loi tr hay hn ch dn ch ca tp on ngi khc. Mi ch dn ch gn lin vi nh nc u mang bn cht ca giai cp thng tr. iu ny l tt yu cho mi ch dn ch, k c ch dn ch x hi ch ngha. . Dn ch cn c hiu vi t cch l mt h gi tr phn nh trnh pht trin c nhn v cng ng x hi trong qu trnh gii phng x hi, chng p bc bc lt v n dch tin ti t do, bnh ng. Theo Lnin: dn ch l bnh ng. R rng l cuc u tranh ca giai cp v sn ginh quyn bnh ng c mt ngha rt ln, ngha l phi hiu bnh ng cho ng, hiu theo ngha xa b giai cp. Trong x hi c giai cp v nh nc, quyn lc ca nhn dn c th ch ha bng ch nh nc, php lut v cng t khi x hi c giai cp, dn ch c thc hin di hnh thc mi hnh thc nh nc vi tn gi l chnh th dn ch hay nn dn ch. Bc chuyn t x hi cng x nguyn thy sang x hi chim hu n l nh du bc ngot quan trng ca dn ch. Dn ch l quyn lc ca nhn dn c thc hin bi nhng t chc t qun mt cch t nguyn theo truyn thng chuyn sang mt hnh thc mi gn vi nh nc. T y, dn ch c th ch ha bng ch nh nc, bng php lut ca giai cp thng tr ch n v c thc hin ch yu bng cng ch. nn dn ch hay ch dn ch u tin trong lch s ca x hi c giai cp xut hin. Nn dn ch hay ch dn ch l hnh thi dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc, l trng thi c xc nh trong nhng iu kin lch s c th ca x hi c giai cp. Nn dn ch do giai cp thng tr t ra c th ch ha bng lut php. Lnin cho rng: ch dn ch l mt hnh thc nh nc, mt trong nhng hnh thi ca nh nc. Cho nn cng nh mi nh nc, ch dn ch l vic thi hnh c t chc, c h thng s cng bc i vi ngi ta . Do , nn dn ch lun gn vi nh nc nh l c ch thc thi dn ch v mang bn cht giai cp ca giai cp thng tr. Chnh v vy, k t khi nn dn ch ra i th dn ch tr thnh mt phm tr lch s, phm tr chnh tr, phm tr a ngha.
132
T trc cch mng Thng Mi Nga, x hi loi ngi tri qua cc nn dn ch: ch n, phong kin v t sn. Sau cch mng Thng Mi, mt nn dn ch mi ra i, l nn dn ch x hi ch ngha. b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi ch ngha Phn tch thc tin qu trnh xut hin, tn ti v pht trin ca cc nn dn ch trong lch s, c bit l nhng qui lut ca nn dn ch ch n, dn ch t sn, cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin khng nh rng: u tranh cho dn ch l mt qu trnh lu di v khng th dng li dn ch t sn. S tt yu din ra v thng li ca cch mng x hi ch ngha cng l s tt yu ra i ca mt nn dn ch mi dn ch x hi ch ngha. Qu trnh gn lin vi qu trnh ra i ca ch ngha x hi. S hnh thnh dn ch x hi ch ngha nh du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt i a s nhn dn c hnh thnh. Tuy nhin, s hnh thnh v pht trin ca nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh lu di. Cch mng x hi ch ngha to ra nhng iu kin cn thit gii phng qun chng nhn dn lao ng, m rng dn ch v trn c s cch mng x hi ch ngha cng li cun nhn dn lao ng vo cng cuc ci to x hi, xy dng nn dn ch mi. Chnh v vy, dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch ngha v dn ch x hi ch ngha s c hnh thnh, pht trin dn dn, tng bc ph hp vi qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn ha-x hi Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, dn ch x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau y: . Vi t cch l ch nh nc c sng to bi qun chng nhn dn lao ng di s lnh o ca ng cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi quyn lc u thuc v nhn dn. Nh nc x hi ch ngha l thit ch ch yu thc thi dn ch do giai cp cng nhn lnh o thng qua chnh ng ca n. Nh nc m bo tha mn ngy cng cao cc nhu cu v li ch ca nhn dn, trong c li ch ca giai cp cng nhn. y cng chnh l c trng bn cht chnh tr ca dn ch x hi ch ngha. iu cho thy dn ch x hi ch ngha va c bn cht giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. . Nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng t liu sn xut ch yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp vi qu trnh x hi ha ngy cng cao ca sn xut nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v vt cht v tinh thn ca tt c qun chng nhn dn lao ng. y l c trng kinh t ca nn dn ch x hi ch ngha. c trng ny c hnh thnh v bc l ngy cng y cng vi qu trnh hnh thnh v hon thin ca nn kinh t x hi ch ngha. l qu trnh ci to v xy dng lu di k t khi bc vo thi k qu ln ch ngha x hi cho n khi ch ngha x hi tht s trng thnh. . Trn c s ca s kt hp hi ha li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi ( do nh nc ca giai cp cng nhn i din ), nn dn ch x hi ch ngha c sc ng vin, thu ht mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi trong s nghip xy dng x hi mi. Trong nn dn ch x hi ch ngha, tt c cc t chc chnh tr-x hi, cc on th v mi cng dn u c tham gia vo cng vic ca nh nc ( bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch, hin php, php lut). Mi cng dn u c bu c, ng c v c vo cc c quan nh nc cc cp. . Nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi c nhng iu kin tn ti vi t cch l mt nn dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn l nn dn ch mang tnh giai cp. Thc hin dn ch rng ri vi ng o qun chng nhn dn, ng thi hn ch dn ch v thc hin trn p vi thiu s giai cp p bc, bc lt v phn ng. Trong nn dn ch , chuyn chnh v dn ch l hai mt, hai yu t qui nh ln nhau, tc ng, b sung cho nhau. y chnh l chuyn chnh kiu mi v dn ch theo li mi trong lch s. c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu ca s nghip xy dng ch ngha x hi, ch ngha cng sn.
133
Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin th ng lc ca qu trnh pht trin x hi, ca qu trnh xy dng ch ngha x hi l dn ch. Dn ch phi c m rng pht huy cao tnh tch cc, sng to ca nhn dn, nhn dn tham gia vo cng vic qun l nh nc, qun l v pht trin x hi. vi vic pht trin dn ch mt cch y , ngha l vic lm cho ton th qun chng nhn dn thang gia thc s bnh ng v thc s rng ri vo mi vic qun l nh nc Nh vy, thc hin dn ch y , rng ri tr thnh mt yu cu khch quan, mt ng lc ca s nghip xy dng ch ngha x hi. Ch ngha x hi ch c th c c bng phng php thc hnh dn ch mt cch rng ri trong mi lnh vc ca i sng x hi. Ch ngha x hi khng phi l kt qu ca nhng sc lnh t trn ban xung ch ngha x hi sinh ng, sng to l s nghip ca bn thn qun chng nhn dn. Thc hnh dn ch rng ri trn mi lnh vc ca i sng x hi cng chnh l qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha, mt nn dn ch mi m bo cho s thnh cng ca ch ngha x hi. Bi v, nn dn ch x hi ch ngha bt ngun t bn cht ca ch x hi ch ngha. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qui lut ca s hnh thnh v t hon thin ca h thng chuyn chnh v sn, h thng chnh tr x hi ch ngha. Dn ch va l mc tiu, va l ng lc, ca cng cuc xy dng ch ngha x hi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng l qu trnh vn ng v thc hnh dn ch, l qu trnh vn ng bin dn ch t kh nng thnh hin thc trong mi lnh vc ca i sng x hi, l qu trnh a cc gi tr, chun mc, nguyn tc ca dn ch vo thc tin xy dng cuc sng mi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha thc s tr thnh mt cuc cch mng ca ng o qun chng nhn dn lao ng di s lnh o ca ng cng sn. Cuc cch mng thc hin chuyn giao quyn lc thc s v cho nhn dn vi mc ch li cun nhn dn vo qu trnh sng to x hi mi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu din ra nhm xy dng, pht trin v hon thin dn ch, p ng nhu cu ca nhn dn. Trc ht, n tr thnh iu kin, tin thc hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn dn, l iu kin cn thit, tt yu mi cng dn c sng trong bu khng kh thc s dn ch. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng chnh l qu trnh thc hin dn ch ha i sng x hi di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn. y cng l nhn t quan trng chng li nhng biu hin ca dn ch cc oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi coi thng k cng, php lut. Tm li, xy dng nn dn ch x hi ch ngha l mt qu trnh tt yu ca cng cuc xy dng ch ngha x hi, ca qu trnh vn ng bin dn ch t kh nng tr thnh hin thc, nn dn ch ngy cng tin ti c s hin thc ca n, ti con ngi hin thc, nhn dn hin thc v c xc nh l s nghip ca bn thn nhn dn.
II. XY DNG NN VN HA X HI CH NGHA

1. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha a. Khi nim vn ha v nn vn ha Vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra bng lao ng v hot ng thc tin trong qu trnh lch s ca mnh. Vn ha l biu hin ca trnh pht trin x hi trong tng thi k lch s nht nh. Khi nghin cu qui lut vn ng v pht trin ca x hi loi ngi, Mc v ngghen khi qut cc loi hnh hot dng ca x hi thnh hai hot ng c bn l sn xut vt cht v sn xut tinh thn. Vi ngha , theo ngha rng, vn ha bao gm c vn ha vt cht v vn ha tinh thn. Vn ha vt cht l nng lc sng to ca con ngi c th hin v kt tinh trong sn phm vt cht. Theo ngha hp, vn ha c hiu ch yu l vn ha tinh thn. Vn ha tinh thn l tng th cc t tng, l lun v gi tr c sng to ra trong i sng tinh thn v hot ng tinh thn ca con ngi. l nhng gi tr cn thit cho hot ng tinh thn, 134
nhng tiu ch, nguyn tc chi phi hot ng ni chung v hot ng tinh thn ni ring, chi phi hot ng ng x, nhng tri thc, k nng, gi tr khoa hc, ngh thut c con ngi sng to v tch ly trong lch s ca mnh. L nhu cu tinh thn, th hiu ca con ngi v nhng phng thc tha mn nhu cu . Nh vy, ni vn ha l ni ti con ngi, l ni vic pht huy nhng nng lc thuc bn cht ca con ngi nhm hon thin con ngi, hon thin x hi. Do , vn ha c mt trong mi hot ng ca con ngi, d l hot ng trn cc lnh vc kinh t, chnh tr-x hi, hay trong t tng, tinh thn Tuy nhin, vi t cch l hot ng tinh thn, thuc v thc ca con ngi nn s pht trin ca vn ha bao gi cng chu s qui nh ca c s kinh t, chnh tr ca mi ch x hi nht nh. Tch ri khi c s kinh t v chnh tr y s khng th hiu c ni dung, bn cht ca vn ha. Do , vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng mang tnh giai cp. y cng l qui lut ca x hi c giai cp, v rng phng thc sn xut tinh thn, vn ha khng th khng phn nh v khng b chi phi bi phng thc sn xut vt cht. iu kin sinh hot vt cht ca mi x hi v ca mi giai cp khc nhau, c bit l ca giai cp thng tr l yu t quyt nh hnh thnh cc nn vn ha khc nhau. Ni n vn ha l ni n kha cnh thc h ca vn ha, tnh giai cp ca vn ha v trn c s hiu r s vn ng ca vn ha trong x hi c giai cp. Vi cch tip cn nh vy, c th quan nim: Nn vn ha l biu hin cho ton b ni dung, tnh cht ca vn ha c hnh thnh v pht trin trn c s kinh t-chnh tr ca mi thi k lch s, trong thc h ca giai cp thng tr chi phi phng hng pht trin v quyt nh h thng cc chnh sch, php lut qun l cc hot ng vn ha. Mi nn vn ha trong x hi c giai cp bao gi cng c tnh giai cp v gn vi bn cht ca giai cp cm quyn. Vn ha lun c tnh k tha, s k tha trong vn ha lun mang tnh giai cp v c biu hin nn vn ha ca mi thi k lch s trn c s kinh t-chnh tr ca n. Mt nn kinh t lnh mnh, c xy dng trn nhng nguyn tc cng bng, khng c s phn ha d di, mt nn kinh t tht s v i sng ca ngi lao ng s l iu kin xy dng mt nn vn ha tinh thn lnh mnh, v ngc li, mt nn kinh t c xy dng trn c s bt bnh ng ca ch t hu vi s phn ha su sc th s khng c c nn vn ha lnh mnh. Nu kinh t l c s vt cht ca nn vn ha th chnh tr l yu t qui nh khuynh hng pht trin ca mt nn vn ha, to nn ni dung thc h ca vn ha. Chnh v vy, mt nn chnh tr phn ng khng th to ra nn vn ha tin b, mc d trong cc ch chnh tr li thi, phn ng vn xut hin nhng tc phm tin b. Do , nn vn ha ca bt k thi k no ca lch s cng ng thi c s k tha, s dng nhng di sn ca qu kh v sng to ra nhng gi tr vn ha mi. Trong x hi c giai cp v quan h giai cp, cc giai cp thng tr ca mi thi k lch s u in du n ca mnh trong lch s pht trin ca vn ha v to ra nn vn ha ca x hi , to ra nhng giai on khc nhau trong lch s pht trin vn ha. b. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha Cng nh mi hin tng x hi khc, vn ha lun trong qu trnh pht trin v c s bin i khng ngng theo qui lut vn ng, pht trin t thp n cao. S thay i t mt nn vn ha ny bng mt nn vn ha khc lun din ra v l mt hin tng thng xuyn trong lch s x hi. S ra i ca nn vn ha x hi ch ngha l mt tt yu trong qu trnh pht trin ca lch s. Nn vn ha x hi ch ngha l s pht trin t nhin, hp qui lut khi phng thc sn xut t bn ch ngha li thi v phng thc sn xut mi x hi ch ngha hnh thnh. Theo Lnin, vn ha v sn khng phi bng nhin m c, n khng phi do nhng ngi t cho mnh l chuyn gia v vn ha v sn pht minh ra. Vn ha v sn phi l s pht trin hp qui lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c di ch thng tr ca x hi t bn, x hi ca bn a ch v x hi ca bn quan liu. Ch mi x hi ch ngha c xc lp vi hai tin quan trng l tin chnh tr ( sau khi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ginh c chnh quyn ) v tin kinh t ( ch s 135
hu x hi v t liu sn xut ch yu c thit lp ). T hai tin chnh tr v kinh t , tin trnh cch mng x hi ch ngha tip tc c pht trin trn mi lnh vc ca i sng x hi, trong c lnh vc i sng tinh thn v nn vn ha v sn hay cn gi l nn vn ha mi x hi ch ngha c xy dng. Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c xy dng v pht trin trn nn tng h t tng ca giai cp cng nhn, do ng cng sn lnh o nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v i sng vn ha tinh thn ca nhn dn, a nhn dn lao ng tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng ton din, trit trn tt c cc lnh vc t kinh t, chnh tr, vn ha chnh v vy, Lnin khng nh s thay th nn vn ha t sn bng nn vn ha v sn l mt s thay i ln v t tng, lch s t tng l lch s ca qu trnh thay th ca t tng, do l lch s ca u tranh t tng c. c trng ca nn vn ha x hi ch ngha Nn vn ha x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau y: . Ch ngha Mc-Lnin vi t cch l h t tng ca giai cp cng nhn, gi vai tr ch o v l nn tng t tng, quyt nh phng hng pht trin ni dung ca nn vn ha x hi ch ngha. T tng, thc h ct li ca mi nn vn ha. Trong mi thi i, t tng ca giai cp thng tr l t tng thng tr ca thi i . Chnh v vy, sau khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn th ch ngha Mc-Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi l mt tt yu. Vai tr ch o ca ch ngha mc-Lnin i vi nn vn ha x hi ch ngha l iu kin quyt nh a nhn dn lao ng thc s tr thnh ch th t gic sng to v hng th vn ha ca x hoi mi. c trng ni trn phn nh bn cht ca giai cp cng nhn, v tnh ng cng sn ca nn vn ha x hi ch ngha. Mi s coi nh, xa ri ch ngha mc-Lnin u nht nh dn n kt cc l khng th xy dng c nn vn ha v sn, vn ha x hi ch ngha theo h t tng ca giai cp cng nhn. . nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha coa tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. c trng ny th hin mc ch v ng lc ni ti ca qu trnh xy dng nn vn ha x hi ch ngha, qu trnh xy dng x hi mi. Trong cc x hi c, giai cp thng tr bc lt c quyn chim hu t liu sn xut v trn c s cng c quyn chi phi i sng tinh thn, nn vn ha x hi. Chng c quyn mi phng tin sng to v sn phm ca hot ng tinh thn nhm mt mt to ra ci gi l vn ha thng lu phc v giai cp thng tr, p bc bc lt; mt khc nhm n dch tinh thn, thc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng, giam hm h trong tnh trng tm ti v n l. Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, xy dng ch nghi x hi, hot ng sng to v hng th vn ha khng cn l c quyn c li ca thiu s giai cp bc lt. Giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ton th dn tc l ch th sng to v hng th vn ha. Cng cuc ci bin cch mng ton din trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha tng bc to ra tin vt cht, tinh thn ng o nhn dn lao ng tham gia xy dng nn vn ha mi. Chnh trong qu trnh , vn ha hng ti nhn dn, dn tc v mi thnh tu vn ha tr thnh ti sn ca nhn dn. Vn ha lun c s k tha, trong bt c thi i no ca lch s, vn ha u ng thi bao gm vic k tha, s dng di sn qu kh v sng to ra nhng gi tr mi. S k tha v sng to ca nn vn ha x hi ch ngha lun mang tnh giai cp cng nhn vi t tng chnh tr tin tin ca thi i v hng ti nhn dn, dn tc. ng o nhn dn v c dn tc l ch th ca vn ha. Do , nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha mang tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc . Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c hnh thnh, pht trin mt cch t gic, t di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua t chc ng cng sn, c s qun l ca nh nc x hi ch ngha.
136
Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh v pht trin mt cch t pht. Tri li n phi c hnh thnh v pht trin mt cch t gic, c s qun l ca nh nc v c s lnh o ca chnh ng ca giai cp cng nhn. Mo s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng cng sn v vai tr qun l ca nh nc i vi i sng tinh thn ca x hi, i vi nn vn ha x hi ch ngha u nht nh s lm cho i sng vn ha tinh thn vn ha ca x hi mt phng hng chnh tr. 2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha xut pht t nhng cn c sau y: . Tnh trit , ton din ca cch mng x hi ch ngha i hi phi thay i phng thc sn xut tinh thn, lm cho phng thc sn xut tinh thn ph hp vi phng thc sn xut mi ca x hi x hi ch ngha. Tn ti x hi quyt nh thc x hi, phng thc sn xut vt cht quyt nh phng thc sn xut tinh thn, do , khi phng thc sn xut c, phng thc sn xut t bn ch ngha b xa b, phng thc sn xut mi x hi ch ngha ra i th vic xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha cng ng thi din ra nhm thay i bn cht ca thc x hi, xy dng thc x hi mi ph hp vi s thay i v cht to ra vi vic xc lp quyn lc kinh t v quyn lc chnh tr ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. . Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i sng tinh thn ca ch c li nhm gii phng nhn dn lao ng thot khi nh hng t tng, thc ca x hi c lc hu, Mt khc, xy dng nn vn ha x hi ch ngha cn l mt yu cu cn thit trong vic a qun chng nhn dn thc s tr thnh ch th sn xut v tiu dng, sng to v hng th vn ha tinh thn. l mt nhim v c bn, phc tp, lu di ca qu trnh xy dng nn vn ha mi x hi ch ngha. V thc cht, y cng chnh l cuc u tranh giai cp trn lnh vc vn ha, u tranh gia hai h t tng t sn v h t tng v sn trong qu trnh pht trin x hi. . Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu trong qu trnh nng cao trnh vn ha cho qun chng nhn dn lao ng, khc phc tnh trng thiu ht vn ha. y l iu kin cn thit ng o nhn dn lao ng chin thng ngho nn, lc hu, nng cao trnh v nhu cu vn ha ca qun chng. Trong qu trnh ch o thc hin xy dng ch ngha x hi hin thc Nga, Lnin ch ra ba k th ca ch ngha x hi, l bnh kiu ngo cng sn, nn m ch, nn hi l v ng thi ngi cng khng nh rng: ch c lm cho tt c mi ngi u phi c vn ha, phi nng cao trnh vn ha ca qun chng nhn dn th mi c th chin thng c nhng k th mt cch cn bn. . Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha x hi. Xy dng v pht trin kinh t - x hi trong x hi x hi ch ngha phi nhm mc tiu vn ha, v mt x hi cng bng, dn ch, vn minh, v s pht trin t do, ton din ca con ngi. iu cho thy vn ha l kt qu ca nn kinh t x hi ch ngha, nhng ng thi cc nhn t vn ha khc cng lun lun gn b vi i sng kinh t - x hi v tr thnh ng lc ca s pht trin kinh t - x hi. Nn vn ha mi x hi ch ngha to nhng tin quan trng nng cao phm cht, nng lc, hc vn, gic ng chnh tr cho qun chng nhn dn lao ng, to c s nng cao nng sut lao ng.vn ha x hi ch ngha vi nn tng l h t tng ca giai cp cng nhn tr thnh iu kin tinh thn ca qu trnh xy dng ch ngha x hi, l ng lc v mc tiu ca ch ngha x hi. 3. Ni dung v phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha a. Nhng ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha Vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha bao gm nhng ni dung chnh sau y: . Cn phi nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi.
137
Lnin ni: ch ngha x hi sinh ng, sng to l s nghip ca qun chng nhn dn. Nh vy, xy dng ch ngha x hi l mt qu trnh hot ng t gic, sng to ca qun chng nhn dn. Qun chng nhn dn cng c chn b tt v tinh thn, tr lc, t tngcng c nh hng tch cc n tin trnh xy dng ch ngha x hi. Do , nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc mi tr thnh ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha. Bi v, tr tu l yu t quan trng i vi cng cuc xy dng ch ngha x hi. iu khng nh rng, nng cao dn tr va l nhu cu cp bch, va l nhu cu lu di ca s nghip xy dng ch ngha x hi, ch ngha cng sn. Nng cao dn tr tr thnh mt iu kin ch quan tip nhn, k tha tng s tri thc m nhn loi c th c c xy dng x hi mi x hi ch ngha. Nng cao dn tr gn lin vi s nghip o to, bi dng, hnh thnh i ng tr thc mi. Mun vy, cn hnh thnh trong cc th h thanh nin, c bit l trong cc th h sinh vin mt h thng tri thc hin i, mt tm hn thm m gi tr vn ha dn tc. . Xy dng con ngi mi pht trin ton din. Con ngi l sn phm ca lch s, nhng chnh hot ng ca con ngui sng to ra lch s. Ni mt cch c th hn, con ngi l sn phm ca x hi v cng chnh con ngi to nn x hi. Thc tin lch s cho thy trong mi thi i, s hnh thnh v pht trin con ngi gn lin vi s hnh thnh v pht trin ca x hi. Mi x hi vi nhng nc thang pht trin khc nhau ca s tin b u cn n nhng mu ngi nht nh, c nng lc p ng nhu cu ca s pht trin. Chnh v vy, mi giai cp cm quyn ca mi thi k lch s khc nhau khi thc c v x hi m mnh to dng, th iu trc tin giai cp cn phi quan tm n vic xy dng con ngi. Khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn, th vic xy dng con ngi mi p ng nhu cu ca s nghip xy dng ch ngha x hi tr thnh mt nhu cu tt yu. Do , xy dng con ngi mi pht trin ton din ca x hi mi l mt trong nhng ni dung c bn ca vn ha v sn, ca nn vn ha x hi ch ngha. Con ngi mi x hi ch ngha c xy dng l con ngi pht trin ton din. l con ngi c tinh thn v nng lc xy dng thnh cng ch ngha x hi; l con ngi lao ng mi; l con ngi c tinh thn yu nc chn chnh v tinh thn quc t trong sng; l con ngi c li sng tnh ngha, c tnh cng ng cao. . Xy dng li sng mi x hi ch ngha Li sng l du hiu biu th s khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau; l tng th cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh hot ng vt cht, tinh thn v x hi ca con ngui; l sn phm tt yu ca mt hnh thi kinh t-x hi v c tc ng n hnh thi kinh t - x hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c trng c tnh nguyn tc ca x hi x hi ch ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr thnh mt ni dung ca nn vn ha x hi ch ngha. Li sng mi x hi ch ngha c xy dng, hnh thnh trn nhng iu kin c bn ca n, l: ch cng hu v t liu sn xut, trong s hu ton dn gi vai tr ch o; nguyn tc phn phi theo lao ng; quyn lc nh nc thuc v nhn dn; ch ngha Mc-Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi; xa b tnh trng bt bnh ng dn tc, gii tnh, th hin cng bng, m rng dn ch . Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha. Gia nh l mt hnh thc cng ng c bit, con ngi chung sng vi nhau bi hai mi quan h c bn l quan h hn nhn v quan h huyt thng. Khi nghin cu v cc phng thc tn ti ca con ngi, Mc vit hng ngy ti to ra i sng ca bn thn mnh, con ngi bt u to ra nhng ngi khc, sinh si, ny n - l quan h gia chng v v, cha mv con ci, l gia nh. Nh vy, quanh tnh cm tm l (hn nhn) v quan h huyt thng (cha, m v con ci) l hai mi quan h bn cht ca gia nh. Tuy nhin, gia nh cn c nhng quan h khc khin n tn ti khng ch l t chc cng ng tnh cm - huyt thng m cn l cng ng kinh t, vn ha gio dc c mt c cu - thit ch v cch thc vn ng ring. 138
Nu vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra, nhm tha mn nhu cu ca mnh, th gia nh l mt gi tr vn ha ca x hi. Vn ha gia nh lun gn b, tng tc vi vn ha cng ng dn tc, giai cp v tng lp x hi trong mi thi k lch s nht nh ca mi quc gia dn tc nht nh. Do , c th quan nim gia nh l mt hnh thc t chc c bn trong i sng cng ng ca con ngi, mt thit ch vn ha-x hi c th c hnh thnh, tn ti v pht trin trn c s ca quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h nui dng v gio dc gia cc thnh vin. Thc t lch s cho thy: nhng iu kin kinh t-x hi khc nhau l nhn t qui nh nn cc hnh thc t chc gia nh khc nhau. X hi loi ngi tri qua cc hnh thc cng ng: gia nh huyt tc, gia nh i ngu, gia nh mt v mt chng. Cch mng x hi ch ngha la ftin quan trng xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha. mun xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha th iu trc tin l phi xy dng cho c c s kinh t-x hi ca n. Gia nh vn ha x hi ch ngha tng bc c xy dng cng vi tin trnh pht trin ca cng cuc cch mng x hi ch ngha. Trong qu trnh cch mng x hi ch ngha trn lnh vc t tng v vn ha c tc dng trc tip v nn vn ha x hi ch ngha c nhim v quyt nh nht n vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha. Trong qu trnh xy dng x hi ch ngha, c bit l trong thi k qu , cc yu t gia nh mi v c cn tn ti an xen vo nhau. X hi vi c cu kinh t nhiu thnh phn v c cu giai cp khng thun nht, nn gia nh chu s chi phi bi nhiu yu t khc nhau t tm l, tnh cm, t tng ca cc giai tng khc nhau trong x hi. Do , gia nh cng c vai tr khng ging nhau n s pht trin ca cng cuc xy dng ch ngha x hi. Thc cht ca vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha l nhm gp phn xy dng nn vn ha x hi ch ngha. Quan im ny xut pht t mi quan h gia gia nh v x hi. Gia nh l t bo ca x hi, mi gia nh ha thun, hnh phc, n nh s gp phn cho s pht trin n nh ln mnh ca x hi; v ngc li, x hi pht trin n nh, lnh mnh s li to iu kin cho gia nh m no, hnh phc. Hn th na, xt v mi quan h li ch th trong ch ngha x hi, li ch ca gia nh v li ch ca x hi l c bn c s ph hp. Gia n vn ha mi x hi ch ngha l gia nh c xy dng, tn ti v pht trin trn c s gi gn v pht huy gi tr vn ha tt p ca dn tc, xa b nhng yu t lc hu, nhng tn tch ca ch hn nhn v gia nh phong kin, t bn ch ngha, ng thi tip thu nhng gi tr tin b ca nhn loi v gia nh. Gia nh vn ha mi x hi ch ngha l gia nh tin b, nh du bc pht trin ca cc hnh thc gia nh trong lch s nhn loi. Xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha em li li ch cho c cac nhn v x hi. Con ngi mi ca x hi mi khi to dng cho hnh phc gia nh cng l gp phn cho s pht trin ca x hi. Vi ngha , vic xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha tr thnh mt ni dung quan trng ca nn vn ha x hi ch ngha. L s th hin tnh u vit ca nn vn ha y so vi cc nn vn ha trc n. C nhiu ni dung quan trng cn phi c thc hin trong qu trnh xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha. Tuy nhin vi tnh cht c bn ca gia nh trong ch nghi x hi, th vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi l ni dung quan trng nht. Mi quan h trong gia nh l mt b phn ca quan h x hi, ng thi l biu hin ca quan h x hi. Phi to dng mi quan h v chng bnh ng, thng yu gip nhau v mi mt. Bnh ng, thng yu, tn trng nhau l nhng yu t gn b mt thit vi nhau trong quan h v chng. Mi quan h gia cha m v con ci, gia anh ch em trong gia nh l mi quan h huyt thng, tnh cm ca tnh thng yu v trch nhim. X hi x hi ch ngha lun to iu kin vt cht v tinh thn tt nht trong iu kin c th mi gia nh m no hnh phc v cng i hi gia nh cung cp cho x hi nhng ngi cng dn c sc khe tt, c tr tu pht trin. To dng c mi quan h tt p gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh v x hi l yu t c bn xy dng gia nh no m, bnh ng,
139
tin b v hnh phc, lm cho gia nh thc s l t bo lnh mnh ca x hi, l t m ca mi con ngi, gp phn trc tip xay dng cuc sng mi, x hi mi. b. Phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha thc hin c nhng ni dung chnh yu ca nn vn ha x hi ch ngha cn phi thc hin cc phng thc c bn sau y: . Gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn ca x hi. Qu trnh t tng din ra khng ngng cng vi qu trnh sn xut vt cht. Trong i sng vn ha tinh thn hin thc, qu trnh din ra vi tt c tnh a dng, phc tp ca n. Chnh v th, trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn vi t cch l giai cp cm quyn, phi bng mi phng php thng qua i ng nhng nh t tng v cc thit ch t tng ca mnh tc ng, chi phi cc quan h t tng, qu trnh t tng nhm gi vng, tng cng vai tr ch o ca h t tng ca mnh trong i sng tinh thn x hi, bi nhng t tng thng tr ca mt thi i bao gi cng ch l nhng t tng ca giai cp thng tr. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l hot ng c mc ch ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn v nh nc x hi ch ngha, nhm xy dng v pht trin h t tng x hi ch ngha - h t tng ca gia cp cng nhn tr thnh h t tng ch o trong x hi. Do , gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn x hi l phng thc quan trng xy dng nn vn ha x hi ch ngha. y l phng thc c bn gi vng c trng, bn cht ca nn vn ha . Phng thc ny c tin hnh thng qua vic truyn b h t tng ca giai cp cng nhn trong cc tng lp nhn dn bng nhng phng php v hnh thc thch hp. . Khng ngng tng cng s lnh o ca ng Cng sn v vai tr qun l ca nh nc x hi ch ngha i vi hot ng vn ha. S lnh o ca ng Cng sn v qun l ca nh nc x hi ch ngha i vi mi hot ng vn ha l phng thc c tnh nguyn tc, l nhn t quyt nh thng li s nghip xy dng nn vn ha x hi ch ngha. Phng thc ny c coi l s m bo v chnh tr, t tng nn vn ha xy dng trn nn tng ca h t tng ca giai cp cng nhn i ng qu o v mc tiu xc nh. Theo cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin, thc cht y l s tng cng chuyn chnh v sn trong hot ng vn ha. Thit lp chuyn chnh v sn th mi c tin chnh tr cho vic xy dng nn vn ha v sn. Gi vng v khng ngng tng cng chuyn chnh v sn l s m bo cho thng li ca qu trnh xy dng nn vn ha v sn. ng lnh o xy dng nn vn ha bng cng lnh, ng li, chnh sch vn ha ca mnh v s lnh o ca ng phi c th ch ha trong hin php, php lut, chnh sch. Nh nc thc hin qun l vn ha theo ng cc nguyn tc, quan im, ch trng ca ng Cng sn. . Xy dng nn vn ha x hi ch ngha phi theo phng thc kt hp vic k tha nhng gi tr trong di sn vn ha dn tc vi tip thu c chn lc nhng tinh hoa ca vn ha nhn loi. Nn vn ha x hi ch ngha khng hnh thnh t h v, tri li, n c hnh thnh trn c s k tha nhng gi tr vn ha ca dn tc. Vn ha dn tc l nn mng v trn c s tip thu tinh hoa vn ha nhn loi, Lnin tng ni: Vn ha v sn l s pht trin hp qui lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c, l con ng ang v s tip tc a vn ha v sn, cng nh chnh tr kinh t hc do Mc hon chnh li S gn kt gia gi gn, k tha vn ha dn tc, tip thu gi tr vn ha nhn loi vi qu trnh sn sinh gi tr mi, to nn s thng nht bin chng ca hai mt gi gn v sng to vn ha. y c coi l phng thc nhm xy dng nn vn ha x hi ch ngha phong ph, a dng. cng vi qu trnh ny l nhng phng php thch hp nhm a nhng gi tr vn ha vo i sng x hi ng o nhn dn c hng th vn ha do mnh sng to ra. . T chc v li cun qun chng nhn dn vo cc hot ng v sng to vn ha Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, trong s nghip xy dng ch ngha x hi, nhn dn lao ng tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. Tuy nhin, pht huy ti a tnh
140
ch ng, sng to ca qun chng, ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha cn phi t chc nhiu phong tro nhm li cun ng o nhn dn tham gia vo cc hot ng v sng to vn ha.
III. GII QUYT VN DN TC V TN GIO

1. Vn dn tc v nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mac-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc a. Khi nim dn tc dn tc l mt hnh thc t chc cng ng ngi c tnh cht n nh c hnh thnh trong lch s; l sn phm ca qu trnh pht trin lu di ca lch s x hi. Lch s x hi cho thy, trc khi cng ng dn tc ra i, loi ngi tri qua nhng hnh thc cng ng: th tc, b lc v b tc. Nhng hnh thc cng ng ny c s pht trin t thp n cao theo s bin i ca phng thc sn xut. S hnh thnh cng ng dn tc trn th gii din ra khng u nhau. cc nc phng Ty, s hn thnh dn tc gn lin vi qu trnh hnh thnh v pht trin ca phng thc sn xut t bn ch ngha. Theo Lnin, cc nc phng Ty ch khi ch ngha t bn ra i cng ng b tc mi pht trin thnh cng ng dn tc. Bi v, do s pht trin ca lc lng sn xut v trn c s nn sn xut hng ha t bn ch ngha m rng ph v tnh trng ct c phong kin, th trng c tnh a phng khp kn b xa b v th trng dn tc xut hin. Cng vi qu trnh kinh t l s pht trin ngy cng chn mui cc nhn t thc tc ngi, vn ha, ngn ng tc ng hnh thnh dn tc trn c s mt b tc hoc do nhiu b tc hp nht li. y l loi hnh dn tc chu nh hng ca h t tng t sn, do giai cp t sn lnh o, nn c gi l dn tc t sn. Trong khi phn ln cc nc phng ng, s hnh thnh cng ng dn tc chu s tc ng ca hon cnh lch s c tinhd c th, trong , cc yu t c kt t nhin-x hi, qu trnh u tranh dng nc v gi nc hnh thnh nn dn tc. Do , cng ng dn tc ra i trc khi ch ngha t bn c xc lp. c th coi y l loi hnh dn tc tin t bn hnh thnh trn c s mt nn vn ha, mt thc, tm l dn tc pht trin chnh mui nhng li c mt c s kinh t cha pht trin. Khi nim dn tc thng c dng vi hai ngha: . Dng ch cng ng ngi c th no c nhng mi lin h cht ch, bn vng, c sinh hot kinh t chung, c ngn ng chung ca cng ng v trong sinh hot vn ha c nhng nt c th so vi nhng cng ng khc; xut hin sau cng ng b lc; c s k tha v pht trin hn nhng nhn t tc ngi cng ng b lc, b tc v th hin thnh thc t gic ca cc thnh vin trong cng ng . . Dng ch mt cng ng ngi n nh, bn vng hp thnh nhn dn ca mt quc gia, c lnh th chung, nn kinh t thng nht, quc ng chung, c truyn thng vn ha, truyn thng u tranh chung trong qu trnh dng nc v gi nc. Nh vy, v khi nim dn tc, nu theo ngha th nht, dn tc l b phn ca quc gia, l cng ng x hi theo ngha l cc tc ngi, cn theo ngha th hai th dn tc l ton b nhn dn mt nc, l quc gia-dn tc. Vi ngha nh vy cho thy: khi nim dn tc v khi nim quc gia c s gn b cht ch vi nhau, dn tc bao gi cng ra i trong mt quc gia nht nh v thc tin lch s chng minh, nhng nhn t hnh thnh dn tc chn mui thng khng tch ri vi s chn mui ca nhng nhn t hn thnh quc gia. y l nhng nhn t b sung v thc y ln nhau trong qu trnh pht trin. b. Hai xu hng pht trin ca dn tc v vn dn tc trong xy dng ch ngha x hi Khi nghin cu v dn tc v phong tro dn tc trong ch ngha t bn, Lnin phn tch v ch ra hai xu hng pht trin c tnh khch quan ca dn tc: Xu hng th nht: Do s chn mui ca thc dn tc, s thc tnh v quyn sng ca mnh, cc cng ng dn c mun tch ra thnh lp cc quc gia dn tc c lp. Thc t ny din ra nhng quc gia, khu vc ni c nhiu cng ng dn c vi ngun gc tc ngi khc nhau trong ch ngha t bn. Xu hng ny biu hin thnh phong tro u tranh chng p bc dn tc hng ti thnh lp cc quc gia dn tc c lp v c tc ng ni bt trong giai on u ca 141
ch ngha t bn. Trong xu hng , nhiu cng ng dn c thc c rng, ch trong cng ng dn tc c lp h mi c quyn quyt nh con ng pht trin ca dn tc mnh. Xu hng th hai: Cc dn tc tng quc gia, k c cc dn tc nhiu quc gia mun lin hip li vi nhau. S pht trin ca lc lng sn xut, ca giao lu kinh t, vn ha trong ch ngha t bn to nn mi lin h quc gia v quc t m rng gia cc dn tc, xa b s bit lp, khp kn, thc y cc dn tc xch li gn nhau. Trong iu kin ch ngha quc, s vn ng ca hai xu hng trn gp rt nhiu kh khn, tr ngi. Xu hng cc dn tc xch li gn nhau trn c s t nguyn v bnh ng b ch ngha quc ph nhn, thay vo l nhng khi lin hip vi s p t, thng tr ca ch ngha quc nhm p bc, bc lt cc dn tc cn ngho nn v lc hu. Sau thng li ca cch mng thng Mi Nga, mt thi i mi xut hin - thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. C th ni y cn l mt s qu ln mt x hi trong cc quyn t do, bnh ng v mi quan h on kt, hu ngh gia ngi c thc hin. Giai cp cng nhn hin i vi s mnh lch s ca mnh, cng vi nhn dn lao ng s sng to ra x hi . Khi nghin cu v dn tc, quan h dn tc v nhng xu hng pht trin ca n, ch ngha Mc-Lnin khng nh rng, ch trong iu kin ca ch ngha x hi, khi tnh trng p bc giai cp, tnh trng ngi bc lt ngi b th tiu th tnh trng p bc dn tc cng b xa b. Vi thng li ca cch mng v sn, giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn to tin cho tin trnh xy dng ch ngha x hi, ng thi cng m ra qu trnh hnh thnh v pht trin ca dn tc x hi ch ngha. Tuy nhin, dn tc x hi ch ngha ch xut hin khi s ci to, xy dng tng bc cng ng dn tc v cc mi quan h x hi, quan h dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi khoa hc. ng thi, dn tc x hi ch ngha cng ch c th ra i t kt qu ton din trn mi lnh vc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi t kinh t, chnh tr, x hi v vn ha t tng. Dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi c s vn ng mi theo xu hng ngy cng tin b vn minh. Trong , hai xu hng khch quan ca s pht trin dn tc s pht huy tc dng cng chiu, b sung, h tr cho nhau v din ra trong tng dn tc, trong c dn tc, quc gia. Quan h dn tc l biu hin sinh ng ca hai xu hng trong iu kin ca cng cuc xy dng x hi mi x hi x hi ch ngha. Tin trnh xy dng ch ngha x hi to ra nhng iu kin thun li xy dng quan h dn tc bnh ng, hp tc gip nhau cng tin b gia cc dn tc. S xch li gn nhau trn c s t nguyn v bnh ng s l nhn t quan trng cho tng dn tc nhanh chng i ti phn vinh, hnh phc. Mi dn tc khng nhng c iu kin khai thc ti a tim nng ca dn tc mnh pht trin m cn nhn c s gip , da vo tim nng ca dn tc anh em pht trin nhanh chng. S xch li gn nhau gia cc dn tc trong tin trnh xy dng ch ngha x hi trong mt quc gia s lm cho nhng gi tr, tinh hoa ca cc dn tc ha nhp vo nhau, b sung cho nhau lm phong ph thm gi tr chung ca quc gia dn tc. nhng gi tr chung s li l c s lin kt cc dn tc cht ch, bn vng hn. Tm li, dn tc v quan h dn tc trong tin trnh xy dng x hi x hi ch ngha l mt ni dung quan trng trong ton b ni dung ca s nghip xy dng x hi mi. X hi mi tng bc to ra nhng tin , iu kin xy dng quan h hp tc gia cc dn tc. S pht trin mi mt ca tng dn tc gn vi s pht trin ca c cng ng cc dn tc. S tng cng tnh thng nht cc dn tc tr thnh mt qu trnh hp qui lut. Tuy nhin, tnh cng ng chung, tnh thng nht vn trn c s gi gn v pht huy tinh hoa, bn sc ca tng dn tc. c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc Cng vi vn giai cp, vn dn tc lun lun l mt ni dung quan trng c ngha chin lc ca cch mng x hi ch ngha. Gii quyt vn dn tc l mt trong nhng vn c ngha quyt nh n s n nh, pht trin hay khng hong, tan r ca mt quc gia dn tc.
142
Theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin, vn dn tc l mt b phn ca nhng vn chung v cch mng v sn v chuyn chnh v sn. Do , gii quyt vn dn tc phi gn vi cch mng v sn v trn c s ca cch mng x hi ch ngha. ch ngha Mc-Lnin cng nhn mnh rng, khi xem xt v gii quyt vn dn tc phi ng vng trn lp trng giai cp cng nhn. iu c ngha l phi trn c s v v li ch c bn lu di ca dn tc. Gii quyt vn dn tc, thc cht l xc lp quan h cng bng, bnh ng gia cc dn tc trong mt quc gia, gia cc quc gia dn tc trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x hi v ngn ng. Trn c s t tng ca Mc, ngghen v vn dn tc v giai cp; cng vi s phn tch hai xu hng ca qu trnh dn tc, Lnin nu ra cng lnh dn tc vi ba ni dung c bn: cc dn tc hon ton bnh ng; cc dn tc c quyn t quyt; lin hip cng nhn tt c cc dn tc li. y c coi l cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin, ca ng Cng sn. Cng lnh dn tc ca ch ngha Mc-Lnin l mt b phn khng th tch ri trong cng lnh cch mng ca giai cp cng nhn, l tuyn ngn v vn dn tc ca ng Cng sn trong s nghip u tranh gii phng dn tc, gii phng giai cp v gii quyt ng n mi quan h dn tc. cng lnh tr thnh c s l lun cho ch trng, ng li v chnh sch dn tc ca cc ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha. - Cc dn tc hon ton bnh ng. y l quyn thing ling ca cc dn tc. Tt c cc dn tc, d ng hay t ngi, c trnh pht trin cao hay thp u c quyn li v ngha v nh nhau, khng c c quyn, c li v kinh t, chnh tr, vn ha, ngn ng cho bt c dn tc no. Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn bnh ng dn tc phi c php lut bo v v trong thc t phi c thc hin, trong vic khc phc s chnh lch v trnh pht trin kinh t, vn ha gia cc dn tc do lch s li c ngha c bn. Trong quan h gia cc quc gia dn tc, quyn bnh ng dn tc gn lin vi cuc u tranh chng ch ngha phn bit chng tc, ch ngha svanh nc ln, chng s p bc, bc lt ca cc nc t bn pht trin i vi cc nc lc hu, chm pht trin v kinh t. Mi quc gia u bnh ng trong quan h quc t. - Cc dn tc c quyn t quyt. V thc cht, quyn dn tc t quyt l quyn lm ch ca mi dn tc, quyn t quyt nh con ng pht trin kinh t, chnh tr - x hi ca dn tc mnh. Quyn dn tc t quyt bao gm quyn t do phn lp thnh cng ng quc gia dn tc c lp ( v li ch ca cc dn tc, ch khng phi v mu v li ch ca mt nhm ngi no ) v quyn t nguyn lin hip li vi cc dn tc khc trn c s bnh ng. Khi xem xt gii quyt quyn t quyt ca dn tc cn ng vng trn lp trng ca giai cp cng nhn: ng h cc phong tro tin b, kin quyt u tranh chng li nhng mu toan li dng quyn dn tc t quyt lm chiu bi can thip vo cng vic ni b cc nc, i ly khai chia r dn tc. - Lin hip cng nhn tt c cc dn tc. y l t tng, ni dung c bn trong cng lnh dn tc ca Lnin. T tng ny l s th hin bn cht quc t ca giai cp cng nhn, phong tro cng nhn v phn nh tnh thng nht gia s nghip gii phng dn tc vi gii phng giai cp. on kt giai cp cng nhn cc dn tc c ngha ln lao i vi s nghip gii phng dn tc. N c vai tr quyt nh n vic xem xt, thc hin quyn bnh ng dn tc v quyn dn tc t quyt. ng thi, y cng l yu t to nn sc mnh m bo cho thng li ca giai cp cng nhn v cc dn tc b p bc trong cuc u tranh chng ch ngha quc. 2. Tn gio v nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio a. Khi nim tn gio Tn gio l mt hin tng x hi ra i rt sm trong lch s nhn loi v tn ti ph bin hu ht cc cng ng ngi trong lch s hng ngn nm qua. Ni chung, bt c tn gio no, vi 143
hnh thi pht trin y ca n, cng u bao gm: thc tn gio ( th hin quan nim v cc ng thing ling cng nhn tn ngng tng ng ) v h thng t chc tn gio cng vi nhng hot ng mang tnh cht nghi thc tn ngng ca n. Khi phn tch bn cht tn gio vi t cch l mt hnh thi thc x hi, ngghen cho rng: tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h o vo trong u c ca con ngi - ca nhng lc lng bn ngoi chi phi cuc sng ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn th mang nhng hnh thc ca lc lng siu trn th. Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin t nhin v lch s c th, xc nh. V bn cht, tn gio l mt hin tng x hi phn nh s b tc, bt lc ca con ngi trc t nhin v x hi. Tuy nhin, tn gio cng cha ng mt s gi tr ph hp vi o c, o l con ngi. Trong h thng nhng li rn dy ca gio l tn gio cng c nhng li rn m trong chng mc no khi qun chng chp nhn vn c tc dng iu chnh, nh khuyn lm iu tt, rn b iu c i vi h. Bi vy khi tham gia sinh hot tn gio, ngi ta c cm nhn nh lm cng vic tch c, tu thn. Trong lch s x hi loi ngi, tn gio xut hin t rt sm. N hon thin v bin i ca nhng iu kin kinh t-x hi, vn ha, chnh tr. Tn gio ra i bi nhiu ngun gc khc nhau nhng c bn l t cc ngun gc kinh t-x hi, nhn thc v tm l. b. Vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha, tn gio vn cn tn ti. C nhiu nguyn nhn cho s tn ti ca tnh ngng tn gio, trong c nhng nguyn nhn ch yu sau: - Nguyn nhn nhn thc. Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha vn cn nhiu hin tng t nhin, x hi v ca con ngi m khoa hc cha l gii c, trong khi trnh dn tr li vn cha thc s c nng cao. Do , trc nhng sc mnh t pht ca gii t nhin v x hi m con ngi vn cha th nhn thc v ch ng c khin cho mt b phn nhn dn i tm s an i, che ch v l gii chng t sc mnh ca thn linh. - Nguyn nhn kinh t. Trong tin trnh xy dng ch ngha x hi nn kinh t vn cn tn ti nhiu thnh phn kinh t vi nhng li ch khc nhau ca cc giai cp, tng lp x hi. Trong i sng hin thc, s bt bnh ng v kinh t, chnh tr, vn ha, x hi vn cn din ra, s cch bit kh ln v i sng vt cht v tinh thn gia cc nhm dn c cn tn ti ph bin. Do , nhng yu t may ri, ngu nhin vn tc ng mnh m n con ngi, lm cho con ngi d tr nn th ng vi t tng nh cy, cu mong vo nhng lc lng siu nhin. - Nguyn nhn tm l. Tn ngng, tn gio tn ti lu i trong lch s nhn loi, tr thnh nim tin, li sng, phong tc, tp qun, tnh cm ca mt b phn ng o qun chng nhn dn qua nhiu th h. Bi vy, cho d trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha c nhng bin i mnh m v kinh t, chnh tr - x hi, th tn gio vn khng th bin i ngay cng vi tin ca nhng bin i kinh t - x hi m n phn nh. iu cho thy, trong mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi th thc x hi thng c tnh bo th hn so vi s bin i ca tn ti x hi, trong , thc tn gio thng li l yu t mang tnh cht bn vng nht trong i sng tinh thn ca mi con ngui, ca x hi. - Nguyn nhn chnh tr - x hi Xt v mt gi tr, c nhng nguyn tc ca tn gio l ph hp vi ch ngha x hi, vi ch trng ng li, chnh sch ca nh nc x hi ch ngha. oa l nhng gi tr o c, vn ha vi tinh thn nhn o, hng thin, p ng c nhu cu ca mt b phn qun chng nhn dn. Chnh v th, trong mt chng mc nht nh, tn gio c sc ht mnh m i vi mt b phn qun chng nhn dn. - Nguyn nhn vn ha.
144
Trong thc t sinh hot vn ha x hi, sinh hot tn ngng tn gio p ng c phn no nhu cu vn ha tinh thn ca cng ng x hi v trong mt mc nht nh, c ngha gio dc thc cng ng, phong cch, li sng ca mi c nhn trong cng ng. V phng din sinh hot vn ha, tn gio thng c thc hin di hnh thc l nhng nghi l tn ngng cng vi nhng li rn theo chun mc o c ph hp vi quan nim ca mi loi tn gio. Nhng sinh hot vn ha c tnh cht tn ngng, tn gio y li cun mt b phn qun chng nhn dn xut pht t nhu cu vn ha tinh thn, tnh cm ca h. Trn y l nhng nguyn nhn c bn khin tn gio vn cn tn ti trong tin trnh xy dng ch ngha x hi v trong x hi x hi ch ngha. Tuy nhin, cng vi tin trnh , tn gio cng c nhng bin i cng vi s thay i ca nhng iu kin kinh t-x hi, vi qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi. qun chng nhn dn c o thc s tr thnh ch th ca x hi, i sng vt cht, tinh thn ngy cng c nng cao. Trn c s h dn dn gii thot khi tnh trng m tn, d oan, ngy cng c c i sng tinh thn lnh mnh. Cc t chc tn gio khng cn l cng c ca bt c th lc no mun mu toan li dng p bc, bc lt qun chng nhn dn nh trong cc x hi trc y. Nh nc x hi ch ngha hng cc t chc gio hi vo qu o chuyn lo vic o cho tn , tham gia tch cc vo cc cng tc x hi t thin; tnh trng xung t tn gio khng cn na. ng o qun chng nhn dn c tn gio ngy cng c iu kin tham gia ng gp vo cng cuc xy dng t nc, tinh thn yu nc x hi ch ngha c khi dy, to nn sc mnh cng ton dn tc xy dng thnh cng ch ngha x hi. c. Cc nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn tn gio Tn ngng, tn gio l nhng vn nhy cm v phc tp. Do , nhng vn ny sinh t tn gio cn phi c xem xt, gii quyt ht sc thn trng, c th v chun xc c tnh nguyn tc vi nhng phng thc linh hot theo quan im ca ch ngha Mc-Lnin. Gii quyt vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi cn da trn nhng nguyn tc sau y: . Khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi phi gn lin vi qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi. l yu cu khch quan ca s nghip xy dng ch ngha x hi. . Khi tn ngng, tn gio cn l nhu cu tinh thn ca mt b phn nhn dn th nh nc x hi ch ngha phi tn trng v bao m quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca mi cng dn. Cng dn c tn gio hay khng c tn gio u bnh ng trc php lut, u c quyn li v ngha v nh nhau. Cn pht huy nhng gi tr tch cc ca tn gio, nghim cm mi hnh vi vi phm quyn t do tn ngng v khng tn ngng ca cng dn. . Thc hin on kt nhng ngi c tn gio vi nhng ngi khng c tn gio, on kt cc tn gio, on kt nhng ngi theo tn gio vi nhng ngi khng theo tn gio, on kt ton dn tc xy dn v bo v t nc. Nghim cm mi hnh vi chia r cng ng v l do tn ngng, tn gio. . Phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vn tn gio. Mt t tng th hin s tn ngng trong tn gio. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, khc phc mt ny l vic lm thng xuyn, lu di. mt chnh tr l s li dng tn gio ca nhng phn t phn ng nhm chng li s nghip cch mng, s nghip xy dng ch ngha x hi. u tranh loi b mt chnh tr phn ng trong lnh vc tn gio l nhim v thng xuyn, va phi khn trng, kin quyt, va phi thn trng v phi c sch lc ph hp vi thc t. . Phi c quan im lch s - c th khi gii quyt vn tn gio. Trong mi thi k lch s khc nhau, vai tr v s tc ng ca tng tn gio i vi i sng x hi cng khc nhau. Quan im, thi ca cc gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc, cc vn ca x hi c s khc bit. Do , cn phi c quan im lch s - c th khi xem xt, nh gi v gii quyt nhng vn ss lin quan n tn gio. ngi Macxit phi bit ch n ton b tnh hnh c th l iu m Lnin tng nhc nh khi gii quyt vn tn gio. Nh nc 145
x hi ch ngha cn phi c quan im v phng thc ng x ph hp vi tng trng hp c th khi gii quyt cc vn tn gio. ----@----
146
Chng 9
CH NGHA X HI HIN THC V TRIN VNG

Vi s ra i ca ch ngha Mc, ch ngha x hi t nhng l thuyt khng tng tr thnh mt l lun khoa hc. Qu trnh thm nhp l lun khoa hc vo i sng thc tin phong tro u tranh ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng dn n s ra i v pht trin ca ch ngha x hi hin thc: t mt nc n nhiu nc v tr thnh mt h thng cc nc x hi ch ngha hng mnh trn phm vi quc t th k XX vi nhiu thnh tu v i, in m du n khng th phai m trong lch s pht trin ca x hi loi ngi. Th nhng, vo nhng thp nin cui th k XX, do nhiu nguyn nhn khch quan v ch quan dn n s khng hong v sp m hnh ch nghi x hi Lin X v ng u. Ch ngha x hi hin thc tm thi lm vo tnh trng thoi tro. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca, i mi v tip tc pht trin. Thc t lch s t ra mt vn ln v tng lai ca ch ngha x hi. Li gii p khoa hc chn chnh cho cu hi ny ch c th c c trn c s nm vng nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc-Lnin v vn dng sng to nhng nguyn l vo vic phn tch bi cnh c th ca thi i ngy nay.
I. CH NGHA X HI HIN THC

1. Cch mng Thng Mi Nga v m hnh ch ngha x hi hin thc u tin trn th gii a. Cch mng Thng Mi Nga Ngy 7 thng 11 nm 1917, di s lnh o ca ng Bnsvich Nga, ng u l Lnin lnh o qun chng nhn dn khi ngha ph tan dinh ly cui cng ca chnh ph Lm thi t sn, bo hiu s ton thng ca cuc khi ngha v trang ginh ton b chnh quyn v tay X vit. Ln u tin trong lch s, Nh nc X vit do Lnin ng u ra i trong mi ngy rung chuyn th gii. Ch tch H Ch Minh nhn nh: ging nh mt tri chi li, Cch mng Thng Mi Nga chiu sng khp nm chu, thc tnh hng triu ngi b p bc, bc lt trn tri t. Trong lch s loi ngi cha tng c cuc cch mng no c ngha to ln v su xa nh th. Cch mng Thng Mi Nga l thng li v i nht ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao ng v cc dn tc b p bc do giai cp cng nhn v i tin phong ca h l ng Bnsvich lnh o. Cch mng thng Mi dng bo lc cch mng nh giai cp t sn v giai cp a ch phong kin, lp nn chnh quyn ca nhng ngi lao ng, xy dng mt x hi hon ton mi, mt x hi khng c tnh trng ngi bc lt ngi. Vi s thng li ca cch mng Thng Mi Nga, lch s m ra mt con ng mi cho s gii phng cc dn tc b p bc ca ch ngha thc dn. N m u mt thi i mi trong lch s - thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. b. M hnh ch ngha x hi u tin trn th gii M hnh u tin ca ch ngha x hi ra i trong bi cnh ht sc c bit. T sau cch mng Thng Mi n kt thc chin tranh th gii th hai, Lin X l nc x hi ch ngha duy nht. iu kin xy dng mt ch mi cc k kh khn v phc tp: nn kinh t vn lc hu li b tn ph nng n trong chin trang th gii th nht, sau l ni chin, tip l chin tranh can thip ca 14 nc quc v b bao vy, cm vn v kinh t. T nm 1918 n ma xun 1921 m bo cung cp lng thc cho qun i, cho tin tuyn, cho cng nhn v cho nhn dn thnh th trong iu kin lng thc cc k khan him, ng Cng sn Nga, ng u l Lnin ra Chnh sch cng sn thi chin, tin hnh quc hu ha ti sn, t liu sn xut quan trng nht ca b t sn c quyn, i a ch v cc th lc chng ph cch mng khc. n thng 3 nm 1921, sau khi ni chin kt thc, ti i hi X ng Cng sn Nga vi vic ra Chnh sch kinh t mi ( NEP ), Lnin ch r trong nhng iu kin mi, vic s dng nhng hnh thc qu ca ch
147
ngha t bn nh nc l mt b phn rt quan trng ca chnh sch ny. Thi k Chnh sch cng sn thi chin kt thc, gi y, vi vic thc thi NEP th ch ngha t bn nh nc l mt trong nhng hnh thc rt thch hp gip nc Nga Svit nhanh chng khc phc tnh trng suy sp kinh t sau chin tranh v ngn chn nhng ny sinh t pht ca nn sn xut hng ha nh mm mng ca s phc hi ch ngha t bn. S d t bn nh nc di iu kin chuyn chnh v sn c ngha quan trng v tc dng to ln nh vy v nh nh ngha ca Lnin l mt thc ch ngha t bn c lin quan vi nh nc. Nh nc l nh nc ca giai cp v sn, l i tin phong ca chng ta. Thng qua vic s dng ch ngha t bn nh nc, giai cp v sn c th hc tp, k tha v pht huy c chn lc tt c nhng ti sn vt cht - k thut v tinh hoa cht xm trong kinh nghim sn xut kinh doanh ca cc nh t bn cng nh tri thc khoa hc - k thut v trnh khoa hc qun l kinh t ca cc chuyn gia t sn. Nh nc v sn c th s dng ch ngha t bn nh nc nh l mt h thng cc chnh sch, cng c, bin php nhm iu tit mi hot ng ca cc x nghip t bn cn tn ti trong thi k qu , nhm hng ti mc ch va s dng va ci to bng phng php ha bnh i vi cc thnh phn kinh t ch ngha t bn v sn xut nh. vi ngha , ch ngha t bn nh nc cn c th coi l mt trong nhng phng thc, phng tin, con ng c hiu qu trong vic thc y x hi ha v lm tng nhanh lc lng sn xut ca ch ngha x hi m kt qu cn bn ca s x hi ha ny l th hin s pht trin ngy cng mnh m mt nn sn xut hng ha qu x hi ch ngha, giai on trung gian ca nn sn xut hng ha x hi ch ngha trong tng lai. Sau khi Lnin mt, ng li ng n ny khng c qun trit thc hin y . Hn na, ng li c thc hin cha c bao lu th t cui nhng nm 20 u nhng nm 30 ca th k XX, triu chng mt cuc chin tranh th gii ngy cng l r. Trong bi cnh y phi lm sao nhanh chng bin nc Nga lc hu thnh cng quc cng nghip, va xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi, xa b ngho nn lc hu, va chun b i ph vi nguy c chin tranh. Gii quyt nhim v ny trong mt thi gian ngn nht l vn sng cn t ra i vi vn mnh ca t quc v ch x hi ch ngha nc Nga. Trong iu kin nh vy, gii quyt nhim v lch s v cng kh khn ni trn, Nh nc X vit khng th khng p dng c ch k hoch ha tp trung cao, mt c ch c th thc hin c khi chnh quyn thuc v giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Thc t, Lin x thnh cng rc r trong s nghip cng nghip ha vi thi giai cha y 20 nm, m trong hai thp k y, mt qu na thp k ni chin, chng chin tranh can thip v khi phc kinh t sau chin tranh. Ch c ch ngha x hi mi c th cho php pht huy cao tinh thn anh dng, hy sinh ca hng trm triu qun chng nhn dn, mi c th thc hin c nhng k tch nh vy. Khng th ph nhn vai tr to ln c ngha lch s ca m hnh u tin ny ca ch ngha x hi. 2. S ra i ca h thng x hi ch ngha v nhng thnh tu ca n a. S ra i v pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha Sau chin tranh th gii ln th hai, h thng x hi ch ngha th gii ra i bao gm cc nc Lin x, cng ha dn ch c, Hunggari, Rumani, Tip Khc, Anbani, Mng c, Trung quc, Triu tin, Vit nam ( sau ny thm Cuba ) i theo m hnh ch ngha x hi xvit. Nm 1960, ti moscow, hi ngh 81 ng Cng sn v cng nhn ca cc nc trn th gii ra tuyn b v khng nh: c im ch yu ca thi i chng ta l h thng x hi ch ngha th gii ang tr thnh nhn t quyt nh s pht trin ca x hi loi ngi b. Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc Cho d lch s c bin ng th no, d ai c tnh xuyn tc lch s cng khng th ph nhn c s tht l Lin X v cc nc ng u c mt thi pht trin rc r v t c nhng thnh tu to ln sau y: - Ch x hi ch ngha tng bc a nhn dn lao ng ln lm ch x hi, thc y tro lu u tranh cho quyn t do dn ch trn ton th gii. S ra i ca ch x hi ch ngha cng c ngha l ch dn ch c thit lp. Bt ngun t bn cht giai cp ca n, ch dn ch x hi ch ngha, ch dn ch cho tuyt i a s
148
nhn dn lao ng, thc hin ngy cng y nhng quyn dn ch, ngn nga v trn p nhng hnh vi xm phm quyn t do dn ch ca nhn dn. Ch x hi ch ngha khng ch m bo quyn lm ch trn thc t cho nhn dn lao ng cc nc x hi ch ngha, m hn th na n cn thc y tro lu u tranh cho nn t do dn ch cc nc t bn ch ngha v trn ton th gii. - Trong hn 70 nm xy dng ch ngha x hi, Lin X v cc nc x hi ch ngha t c s pht trin mnh m v tim lc kinh t, xy dng c s vt cht ca ch ngha x hi trn qui m ln vi trnh hin i, bo m ngy cng tt hn i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn. Nc Nga trc cch mng Thng Mi so vi cc nc pht trin khc b lc hu t 50 nm n 100 nm. Khi bt tay vo xy dng ch ngha x hi, thu nhp quc dn tnh theo u ngi ch bng 1/22 ca M cng thi. Nhng ch sau mt thi gian ngn Lin X tr thnh mt trong hai siu cng ca th gii. nm 1985, thu nhp quc dn ca Lin X bng 66% ca M, sn lng cng nghip bng 85% ca M. Vi cng cuc pht trin kinh t, vn ha, Lin X tr thnh mt nc c trnh hc vn cao, thu c nhng thnh tu ng k trong vic chm sc sc khe, pht trin y t v bo m phc li x hi cho nhn dn lao ng. Trc cch mng Thng Mi, nhn dn Nga m ch, ch 20 nm sau, nn m ch xa xong. Vo cui nm 1980, Lin X l mt trong nhng nc c trnh hc vn cao nht th gii. Lin X v cc nc x hi ch ngha trc y t c nhng bc tin ln trong lnh vc nghin cu khoa hc, chinh phc v tr, c tim lc qun s v cng nghip quc phng hng mnh. Trong cc lnh vc vn ha, ngh thut, khoa hc v cng ngh cng c nhng thnh tu rt to ln. - Vi s ln mnh ton din, ch ngha x hi c nh hng su sc trong i sng chnh tr th gii, ng vai tr quyt nh i vi s sp h thng thuc a ca ch ngha quc, m ra k nguyn mi, k nguyn c lp dan tc v thi i qu ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii. Ch x hi ch ngha c thit lp khng ch m ra mt xu th pht trin tt yu cho cc dn tc l con ng x hi ch ngha, m bng s gip tch cc, c hiu qu v nhiu mt, cc nc x hi ch ngha gp phn lm pht trin mnh m phong tro gii phng dn tc. nm 1919, cc nc thuc a v na thuc a chim 72% din tch v 70% dn s th gii, ti nay ch cn 0,7% din tch v 5,3% dn s th gii. Tnh n nay, hng trm noc ginh c c lp. Trn mt trm nc tham gia vo Phong tro khng lin kt. - Sc mnh ca ch ngha x hi hin thc ng vai tr quyt nh y li nguy c chin tranh hy dit, bo v ha bnh th gii. - ngay ti cc nc phng Ty, nhn dn lao ng c sc hp dn thc t ca ch ngha x hi u tranh i cc quyn dn sinh, dn ch, cc phc li x hiVi sc p ca cc nc x hi ch ngha, cc nc phng Ty phi nhng b v chp nhn thc t rt nhiu yu sch . Tm li, t thng 11 nm 1917 cho n s kin thng 8 nm 1991, ch ngha x hi Lin X tn ti hn 70 nm, cc nc ng u hn 40 nm k t nm 1945. Ch ngha x hi hin thc tri qua mt thi k pht trin rc r, c nhng thnh tu to ln v pht huy tc dng mnh m n tin trnh pht trin lch s ca loi ngi. S pht trin nh v bo ca ba dng thc cch mng trong sut my thp k gn lin vi s tn ti v pht trin ca ch ngha x hi hin thc, vi h thng x hi ch ngha.
II. S KHNG HONG, SP CA M HNH CH NGHA X HI X VIT V NGUYN NHN CA N

1. S khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi X vit Lch s x hi loi ngi khng i theo con ng thng v phong tro cch mng cng khng trnh khi sai lm v tht bi hay nhng thi k thoi tro.Khi ch ngha x hi cn l l thuyt, vo nhng nm 70 ca th k XIX, sau tht bi ca cng x Paris, cuc khng hong u tin
149
xy ra. quc t I tan r (nm 1876 ). Nhng t trong khng hong, s pht trin ca l lun ca thi k ny ph v s b tc trong phong tro cng nhn a n s thnh lp quc t II (nm 1889). n cui th k XIX, u th k XX, khi ch ngha t bn chuyn sang ch ngha quc, c bit l t sau khi ngghen qua i, phong tro x hi ch ngha li lm vo khng hong ln th hai. Quc t II phn r thnh phi hu, phi t v phi gia. T sau cch mng Thng Mi Nga thnh cng, di s lnh o ca Lnin, Quc t III - quc t cng sn c thnh lp, chm dt s khng hong ln th hai. Bt u t cui nhng nm 60 ca th k XX, Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u i vo thi k khng hong. T thng t nm 1989 tr i, s v din ra lin tip cc nc ng u. Ch trong vng 2 nm, n thng 9 nm 1991, ch x hi ch ngha Lin X v su nc ng u d sp hon ton. S sp cng din ra Mng C, Anbani, Nam T. 2. Nguyn nhn dn n khng hong v sp a. Nguyn nhn su xa l nhng sai lm v m hnh pht trin ca ch ngha x hi X vit Sau khi Lnin qua i, Lin X, chnh sch kinh t mi khng c tip tc thc hin m chuyn sang k hch ha tp trung cao . Thi gian u, k hach ha tp trung pht huy tc dng mnh m, song bin dng thnh k hoch ha tp trung quan liu bao cp. Sau chin tranh th gii th hai, Lin X vn tip tc duy tr m hnh ny. Trong m hnh ny tuyt i ha c ch k hoch ha tp trung cao, t b hay gn nh t b mt cch ch quan duy ch nn kinh t hng ha, c ch th trng, thc hin ch bao cp trn lan, trit tiu tnh ch ng, sng to ca ngi lao ng. Do chm i mi c ch kinh t, h thng qun l, ni chung l chm i mi m hnh ca ch ngha x hi, nn hu qu l Lin X ang rt ngn dn khong cch v trnh pht trin kinh t so vi cc nc t bn pht trin th t gia nhng nm 70 ca th k XX tnh hnh din ra theo xu hng ngc li. S thua km r rt ca Lin X th hin trong lnh vc cng ngh v nng sut lao ng. M y li l yu t nh Lnin ni, xt n cng quyt nh thng li hon ton ca ch mi. Nhng sai lm ch quan nghim trng ko di ni trn cn tr s i mi ng n l nguyn nhn su xa lm ch x hi ch ngha suy yu, ri vo khng hong. khng phi l nhng khuyt tt do bn cht ca ch x hi ch ngha, m do quan nim gio iu v ch ngha x hi. Cng lnh nm 1991 ca ang ta ch r: do duy tr qu lu nhng khuyt tt ca m hnh c ca ch ngha x hi, chm tr trong cch mng khoa hc v cng ngh nn gy ra tnh trng tr tr ko di v kinh t-x hi ri i ti khng hong. b. Nguyn nhn ch yu v trc tip dn n s sp S sp ch ngha x hi Lin X v ng u c hai nguyn nhn ch yu v trc tip sau: . Trong ci t, ng Cng sn Lin X mc sai lm rt nghim trng v ng li chnh tr, t tng v t chc. l ng li hu khuynh, c hi v xt li, th hin trueec ht nhng ngi lnh o cao nht. Cuc ci t Lin X bt u t nm 1986 kt thc trong s v hon ton nm 1991. V ng li ci t thc cht l ng li trt di t c hi, hu khunh n xt li, n t b hon ton ch ngha Mc-Lnin. Nhng li tuyn b lc ban u: ci t c nhiu dn ch hn, nhiu ch ngha x hi hn, chng ta s i ti ch ngha x hi tt p hn ch khng i ra ngoi n, chng ra tm trong khun kh ca ch ngha x hi ch khng phi ngoi gi hn ca n nhng cu tr li cho cc vn do cuc sng t ra,.ch l nhng tuyn b sung ngy trang cho phn bi. Nhng ngi lnh o ci t li dn tng bc, tng bc; thm ch ngy cng cng khai tuyn b t b nhng mc tiu x hi ch ngha m h tng ha hn, t b ch ngha Mc-Lnin, t b vai tr lnh o ca ng Cng sn. Ch trng a ra lc u l tng tc v kinh t chm dt s tr tr. y mnh nhp pht trin khng c g sai m l tt yu, bc bch. Vn l tng tc bng cch no th khng c cu tr li ng n. i mi cng ngh bng cch no cng b tc. Ngi ta bn qui cho c ch qun l kinh t, nhng ri cng try trt; ngi ta chuyn nhanh sang ci t chnh tr, coi y l ci cha kha cho mi vn . Hi ngh ng ton quc ln th 19 (nm 1988) ch trng chuyn trng 150
tm sang ci t h thng chnh tr trn c s ci gi l t duy chnh tr mi. Thc cht l s tha hip v nguyn tc, l s u hng, l t b lp trng giai cp, l s phn bi ch ngha McLnin, phn bi s nghip x hi ch ngha. Cuc ci cch chnh tr nh thng vo h thng chnh tr ca ch ngha x hi trc ht l vo t chc ng. Nhm lnh o ci t tm cch loi b khi y ban Trung ng ng hng lot nhng ngi khng tn thnh ng li sai lm ca ci t, kin tr ng li ch ngha Mc-Lnin. Nhng ngi ngm ngm hoc cng khai th ch vi ch ngha Mc-Lnin chim cc v tr ch cht trong b my ng v nh nc. Bng pht sng lnh cng khai, dn ch, khng c vng cm, ci t nhanh chng to ra ln sng ph phn, cng kch, bi en tt c nhng g gn vi 70 nm xy dng ch ngha x hi. N gy hoang mang, xo ng n cc trong t tng x hi, ph v nim tin ca qun chng i vi nhng gi tr ca ch ngha x hi. Ngi ta s dng ton b phng tin thng tin i chng lm vic ny v chin dch tuyn truyn, o bi, ph nh qu kh c cc i bo phng Ty tip sc mnh m v li theo nhng , mc ch en ti ca chng. . Ch ngha quc can thip ton din, va tinh vi, va trng trn, thc hin c din bi ha bnh trong ni b Lin X v cc nc ng u. Ch ngha quc thng xuyn tin hnh mt cuc chin tranh khi bng sng n, khi bng din bi ha bnh chng ch ngha x hi, chng Lin X. Ch ngha quc gy ra cuc chin tranh lnh t sau th chin th hai. Cc chin lc gia phng Ty sm nhn ra ci gt chn Asin ca ci t: l ng li xt li, l h t tng t sn, l chnh sch tha hip, nhn nhng v nguyn tc vi M v phng Ty th hin tp trung t duy chnh tr mi. Cc th lc chng ch ngha x hi bn ngoi theo st qu trnh ci t, tm mi cch li n theo ca h; tc ng vo ci t c v t tng, chnh tr v t chc. Ha hn vin tr kinh t c dng lm mt th v kh rt li hi li cuc ci t theo qu o m phng Ty mong mun. Ch ngha quc y mnh thc hin din bin ha bnh trong ni b Lin X v cc nc ng u. Trong cun sch Chin thng khng cn chin tranh, Nixon cho rng mt trn t tng l mt trn quyt nh nht. Theo Nixon: Ton b v kh ca chng ta, cc hip nh mu dch, vin tr kinh t s khng i n u nu chng ta tht bi trn mt trn t tng. Chin lc ca M trc sau nh mt l a chin tranh vo bn trong bc mn st Tm li s ph hoi ca ch ngha quc cng vi s phn bi t bn trong v t trn chp bu ca c quan lnh o cao nht l nguyn nhn trc tip lm cho Lin X sp . Hai nguyn nhn ny quyn cht vo nhau, tc ng cng chiu, to nn mt lc cng hng rt mnh v nhanh nh mt cn lc chnh tr trc tip ph sp ngi nh x hi ch ngha. Tt nhin xt cho cng, chnh bn c hi, xt li v phn bi, s mt cnh gic cch mng trong hng ng nhng ngi cng sn to c hi bng vng cho ch ngha quc chin thng m khng cn chin tranh Trong tnh hnh ch ngha x hi tr tr v khng hong do nhng sai lm ca m hnh c th ci t, ci cch m ca, i mi l tt yu. V ch c mt cuc ci t, ci cch, i mi su sc, ton din mi a ch ngha x hi thot khi khng hong bc vo thi k pht trin mi. Ci t, ci cch, m ca, i mi l tt yu nhng sp th khng l tt yu. Vn ch: ci t, ci cch, m ca, i mi th no, nhm mc ch g, theo ng li no.
III. TRIN VNG CA CH NGHA X HI

1. Ch ngha t bn khng phi l tng lai ca x hi loi ngi a. Bn cht ca ch ngha t bn khng thay i Ch ngha t bn c vai tr to ln i vi lch s pht trin ca x hi loi ngi. Trong my thp k qua, do bit t iu chnh v thch ng ng thi s dng trit nhng thnh tu ca cch mng khoa hc v cng ngh, cc nc t bn ch ngha vt qua mt s cuc khng hong v vn cn kh nng pht trin. Nhng khng phi l ch tng lai ca nhn loi bi bn cht bc lt, phn dn ch, v nhn o ca ch ngha t bn khng thay i. Chnh phng thc sn xut da trn ch chim hu t nhn t bn ch ngha gy ra nhng ung nht khng th cha khi.
151
Trong cun sch Ngoi vng kim sot (xut bn nm 1993)Bresinsky cay ng tha nhn 20 khuyt tt ca x hi M vo thi im v d bo M s mt vai tr siu cng vo th k XXI. Trong 20 khuyt tt y c nhng khuyt tt tr thnh ph bin cc nc t bn, nh: chm sc y t khng y , gio dc trung hc cht lng km, vn phn bit chng tc, ngho i, ngy cng su sc, ti c bo lc trn lan, cm gic trng v tinh thnlm cho x hi lm vo khng hong v v phng cu cha. Trong khun kh ca ch ngha t bn, d l ch ngha t bn hin i, trn th gii hin nay vn c n 1,2 t con ngi phi tip tc chu ngho i, tt bnh, m ch, chin tranh, hng mc thu nhp di 1 USD/ngy; 2,5 t ngi ngho c tng thu nhp ch bng thu nhp ca 250 t ph, triu ph ln nht th gii gp li; 1/3 lc lng lao ng ton th gii, tc l khong 1 t ngi b tht nghip cc mc khc nhau; ti hn 100 nc ang hoc km pht trin, mc thu nhp bnh qun u ngi gim i so vi thp nin trc, hng ngy c n 30.000 tr em cht bnh m l ra c th c cu sng, v s ngi m ch ln n hn 800 triu ngi. S kin gii cm quyn M, Anh tn cng Iraq nm 2003 cng khng nh bn cht hiu chin ca chng. Ch ngha t bn vi nhng mu thun bn trong khng th khc phc. X hi t bn khng d bin mu bn cht ca mnh ch bng li xng danh mi phi h t tng ha nh x hi t bn, x hi hu cng nghip, x hi tin ha, x hi kinh t tri thc ha. Nhiu hc gi t sn cho rng, ch ngha t bn l khng th chp nhn c. b. Cc yu t x hi ch ngha xut hin trong lng x hi t bn Ch ngha t bn hin i s tip tc pht trin thng qua chnh nhng cuc khng hong, nhng cuc ci cch thch ng, v qu trnh pht trin cng chnh l qu trnh qu sang mt x hi mi. Trong khun kh ca ch ngha t bn xut hin nhng yu t ca x hi mi, nhng yu t ca nn vn minh hu cng nghip, kinh t tri thc ny sinh v pht trin; tnh cht x hi ca s hu ngy cng gia tng; s iu tit ca nh nc i vi th trng ngy cng hu hiu; tnh nhn dn v x hi ca nh nc tng ln; nhng vn phc li x hi v mi trngngy cng c gii quyt tt hn. Vi nhng c im trn y cng c th xem l nhng x hi qu , v n cha ng trong n c cc yu t ca ch ngha t bn v x hi tng lai. 2. Ch ngha x hi tng lai ca x hi loi ngi a. Lin X v cc nc x hi ch ngha ng u sp khng c ngha l s co chung ca ch ngha x hi K th v ang ra sc khai thc s kin Lin X v ng u sp ru rao v ci cht ca ch ngha x hi v ch ngha Mc-Lnin ni chung . S sp ca Lin X v ng u l s sp ca mt m hnh ca ch ngha x hi trong qu trnh i ti mc tiu x hi ch ngha. N khng ng ngha vi s co chung ca ch ngha x hi vi t cch l mt hnh thi kinh t-x hi m loi ngi ang vn ti. Tng lai ca x hi loi ngi vn l ch ngha x hi, l qui lut khch quan ca s pht trin lch s. Tnh cht ca thi i hon ton khng thay i; loi ngi vn trong thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii m u bng cch mng thng Mi Nga v i. Cc mu thun ca thi i vn tn ti, ch thay i hnh thc biu hin v t ra yu cu mi phi gii quyt. b. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca, i mi v ngy cng t c nhng thnh tu to ln Trong cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, m ca v khng ch ng vng m cn tip tc pht trin. Trong , Trung Quc v Vit Nam l hai nc tin hnh cng cuc ci cch, m ca v i mi tng i thnh cng nht. Trn c s vn dng sng to, pht trin ch ngha mc-Lnin vo iu kin c th ca mi nc tm ra con ng i ln ch ngha x hi. Tuy Trung Quc v Vit Nam khc bit nhau v qui m t nc, tm quan trng trn trng quc t, v vn ha dn tc, nhng cng cuc ci cch, m ca Trung Quc v Vit Nam c nhng nt tng ng sau y: . t b m hnh kinh t k hoch tp trung chuyn sang kinh t th trng x hi ch ngha (Trung Quc) hoc theo nh hng x hi ch ngha (Vit Nam). Vi nhng c trng: a dng 152
ha hnh thc s hu, trong quc hu gi vai tr ch th (Trung Quc), hoc cng hu l nn tng (Vit Nam), kinh t nh nc l ch o; s hu c phn c xem l hnh thc ch yu ca ch cng hu (Trung Quc), hoc doanh nghip c phn tr thnh hnh thc t chc kinh t ph bin (Vit Nam); a dng ha hnh thc phn phi, xem trng phn phi theo lao ng, m bo quyn kinh doanh bnh ng cho mi loi hnh doanh nghip khng phn bit i x; gi c, t gi, li sut do th trng xc nh c s iu tit ca nh nc; pht trin ng b cc loi th trng t hng ha n dch v, th trng chng khon; thc hin cc chng trnh phc li x hi rng ln, xa i gim ngho, gi gn mi trng . Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha theo hng xy dng h thng lut php ngy cng tng ng vi h thng lut php hin i, c bit l ph hp vi nhng cam kt quc t; gim dn s can thip vi m, s can thip vo hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip, gia tng qun l v m, gia tng s phn quyn cho cc a phng; thc hin ch dn ch ni chung, c bit l cc c s theo hng cng khai, minh bch, gia tng s gim st ca cc cp, ca cng lun, ca quc hi, ca hi ng nhn dn cc cp, ca cc t chc x hi, tinh gim b my v bin ch, . Xy dng cc t chc x hi phi chnh ph a dng gm cc hi ngh nghip, vn ha, tn gio, x hi,cc t chc ny ngy cng c vai tr to ln trong cc lnh vc m nh nc khng vi tay ti, nh t thin, cu tr ngi ngho, . Hi nhp quc t su rng, tham gia vo hu ht cc t chc quc t; Lin hp quc, cc t chc khu vc, c bit l gia nhp WTO, tr thnh nhng quc giai tch cc trong hi nhp khu vc ASEAN, ng . . m bo s cm quyn v lnh o ca ng Cng sn i vi cng cuc xy dng v pht trin t nc trn tt c cc mt. S lnh o v cm quyn ca ng v ang c i mi theo hng khoa hc, dn ch v hiu qu hn, ph hp vi iu kin c th ca tng nc. Cng cuc ci cch ca Trung Quc v Vit Nam t c nhng thnh tu to ln c quc t tha nhn. Nhng nh hng pht trin ca Trung Quc v Vit Nam cho thy l c Trung Quc v Vit Nam u tn trng nhng gi tr tin b ca nhn loi c phng Ty v phng ng, nghin cu, ng dng chng ph hp vi iu kin c th trn c s nhng gi tr nhn o c bn ca ch ngha Mc-Lnin. ng thi s tin trin thc t ca nhng cuc ci cch trn y s ngy cng lm sng t hn con ng i mi ch ngha x hi. c. xut hin xu hng i ln ch ngha x hi Trong tnh hnh ch ngha x hi tm thi lm vo thoi tro, nhiu ni trn th gii, c bit l M Latinh, t nhng nm 1990 xut hin xu th thin t v ngy cng pht trin mnh ln thnh mt tro lu vo u th k XXI. T 1998 n nay, thng qua bu c dn ch, cc chnh ph cnh t, tin b ln cm quyn 11 nc M Latinh. Trong s cc nc M latinh do cnh t cm quyn hin nay, nhiu nc tuyn b i ln ch ngha x hi. T nm 2005, tng thng Venezuela - Hugo Chavez - nhiu ln cng khai tuyn b mc tiu ca cuc cch mng nc mnh l a t nc i ln ch ngha x hi. Trong bi pht biu ngy 3 thng 12 nm 2006, ngay sau khi ti c c, Chavez mt ln na khng nh: Venezuela s tip tc con ng i ln ch ngha x hi th k XXI vi cc ni dung c bn sau y: . V t tng: Ly ch ngha Mc, t tng cch mng v tin b ca Simon Bolivia, t tng nhn o thin cha gio lm nn tng. . V chnh tr: Nhn mnh t tng dn ch cch mng v chnh quyn nhn dn, theo nhn dn c trch nhim cng tham gia quyt nh vn mnh ca t nc, tham gia vo cng vic xy dng mt nh nc php quyn, thc hin cng bng x hi; xy dng mt m hnh x hi mi, ni m mi ngi dn u c ch ng cho d l mt th dn. . V kinh t: Ch trng thc hin kinh t nhiu thnh phn, trong kinh t nh nc v hp tc x nm vai tr ch o; nhn mnh vic ginh li ch quyn quc gia dn tc i vi ti nguyn thin nhin, c bit l du m, nc sch v mi sinh
153
. V x hi: Ch trng thc hin phn phi cng bng ca x hi gii quyt vn bt bnh ng v phn ha x hi . V i ngoi: Thc y khi on kt M Latinh v quan h hu ngh vi tt c cc nc, ly hp tc thay th cnh tranh; ly hi nhp thay cho bc lt; u tranh cho mt th gii a cc, dn ch. . V cch lm, bc i: K tha nhng mt tt p ca ch ngha x hi Lin X, ng u trc y; khng rp khun, sao chp m phi thng xuyn i mi v sng to; bn cnh pht trin kinh t, coi trng cc gi tr o c, tinh thn; on kt dn tc; ch trng kinh nghim quc t ca cc nc x hi ch ngha nh Cuba, Vit Nam, Trung Quc, S xut hin ca ch ngha x hi M Latinh cn im ny, im khc phi tip tc nghin cu v theo di, nhng r rng nhng biu hin v ang th hin s tc ng su xa v sc sng mnh lit ca ch ngha x hi hin thc i vi cc dn tc M Latinh, th hin bc tin mi ca ch ngha x hi trn th gii. l mt thc t lch s chng minh cho sc sng v kh nng pht trin ca ch ngha x hi, cng c nim tin vo l tng cng sn ch ngha. Tm li, t din bin ca tnh hnh th gii t cch mng Thng Mi Nga n nay c th khng nh rng: ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi v s thc tnh ca cc dn tc, nht nh s c bc pht trin mi; theo qui lut khch quan ca lch s, loi ngi nht nh s tin ti x hi ch ngha. ----@----
154

Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac-Lenin

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Nhung Nguyen Ly Co Ban Cua Chu Nghia Mac-Lenin

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chng m u

NHP MN NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC-LNIN

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

TH GII QUAN V PHNG PHP LUNTRIT HC CA CH NGHA MAC-LNIN

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

CH NGHA DUY VT BIN CHNG

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

PHP BIN CHNG DUY VT

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

CH NGHA DUY VT LCH S

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin

Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mac-Lnin