ĐẤT NƯỚC

Nguyễn Khoa Điềm

I- Giới thiệu:

1. Taùc giaû:
- Nguyeãn Khoa Ñieàm sinh ngaøy 15-4-1943 taïi thoân Öu Ñieàm,
xaõ Phong Hoaø,huyeän Phong Ñieàn, Thöøa Thieân Hueá, trong 1 gia
ñình trí thöùc Caùch Maïng .

- Naêm 1964, oâng veà mieàn Nam tham gia chieán ñaáu choáng
ñeá quoác Mó, töøng bò ñòch baét giam.

- Naêm 1968 ñöôïc giaûi thoaùt vaø leân laïi chieán khu, baét ñaàu
laøm thô töø thôøi kì naøy.

- Thô Nguyeãn Khoa Ñieàm giaøu chaát suy tö, xuùc caûm doàn
neùn, bình dò, theå hieän taâm tö cuûa ngöôøi trí thöùc tham gia
caùch maïng.

- Taùc phaåm chính: Ñaát ngoaïi oâ (1972), Maët ñöôøng khaùt voïng
(1974).

2. Boá cuïc:

- Phaàn 1: “Khi ta lôùn leân … coù töø ngaøy ñoù” : ñaát nöôùc coù töø
bao giôø ?
- Phaàn 2: “Ñaát laø nôi anh … ñaát nöôùc muoân ñôøi” : ñaát nöôùc
laø gì ?
- Phaàn 3: ñoaïn coøn laïi : Ai ñaõ laøm neân ñaát nöôùc ?

II- Phaân tích:

1. Ñaát nöôùc coù töø bao giôø ?

- Ñaát nöôùc baét ñaàu coù töø nhöõng truyeän coå tích xa xöa nhaát
cuûa daân toäc: Laïc Long Quaân vaø Aâu Cô, söï tích traàu cau,
Thaùnh Gioùng, …

- Ñaát nöôùc coù töø nhöõng taäp quaùn laâu ñôøi cuûa daân toäc: aên
traàu, bôùi toùc, tuïc ñaët teân con baèng nhöõng söï vaät gaàn guõi
quen thuoäc haøng ngaøy

- Ñaát nöôùc ñöôïc hình thaønh töø nhöõng tình caûm aân nghóa thuyû
chung cuûa con ngöôøi, töø söï lao ñoäng caàn lao vaát vaû cuûa con
ngöôøi. Moät haït gaïo beù nhoû laøm ra phaûi ñoå bao nhieâu moà
hoâi nöôùc maét, bao nhieâu coâng ñoaïn: xay, giaàn, giaõ, saøng.
Caùi hay cuûa caâu thô laø vöøa dieãn taû söï khoù nhoïc cuûa coâng
vieäc vöøa taû ñuùng quaù trình laøm ra haït gaïo --> Nguyeãn Khoa
Ñieàm am hieåu raát töôøng taän ngheà noâng, caûm thoâng vôùi noãi
khoù nhoïc cuûa ngöôøi noâng daân.
- Ñaát nöôùc coù töø truyeàn thoáng chieán ñaáu anh duõng, quaät
cöôøng cuûa daân toäc vaø ñaát nöôùc, coù töø moái quan heä ruoät
thòt thaân thuoäc: cha meï, oâng baø, daân mình.

- Ñeå traû lôøi cho caâu hoûi coù töø bao giôø, öùng vôùi noù coù raát
nhieàu traïng ngöõ chæ thôøi gian: baét ñaàu, lôùn leân, ngaøy ñoù,
ngaøy xöa, …

 Ñaát nöôùc ñöôïc hình thaønh töø nhöõng ñieàu bình dò, gaàn guõi,
thaân thieát trong ñôøi soáng thöôøng ngaøy cuûa con ngöôøi.

2. Ñaát nöôùc laø gì ?

• Ñònh nghóa veà ñaát nöôùc:

Baèng caùch taùch rôøi 2 thaønh toá ñaát & nöôùc, ñeå truy tìm nghóa
goác theo loái trieát töï sau ñoù toång hôïp laïi, caùch laøm ñoù raát
deã daãn ñeán söï khoâ khan, hieåu sai leäch veà yù nghóa; nhöng
nhôø coù söï lieân töôûng phong phuù saâu saéc neân ñònh nghóa veà
ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc thaâu naïp theâm nhieàu yù töôûng raát baát
ngôø, ñoäc ñaùo : Ñaát + Nöôùc = Ñaát Nöôùc.

- “Ñaát laø nôi anh ñeán tröôøng / Nöôùc laø nôi em taém”  Ñaát
gaén vôùi anh, nöôùc gaén vôùi em, anh vöõng chaéc cöùng caùp, em
meàm maïi dòu daøng. Vì con trai phaûi coù chí lôùn, coù söï nghieäp;
coøn vôùi “em” gôïi nhaéc ñeán söï tích loï nöôùc thaàn.

- Khi ñaát nöôùc hôïp laïi vôùi nhau thì anh vaø em hôïp laïi thaønh ta,
thaønh ñoâi löùa cuøng hoø heïn  Ñaát nöôùc laø nôi caát giöõ kæ
nieäm, laø ngoïn nguoàn cuûa tình yeâu ñoâi löùa.

- “Ñaát laø nôi con chim phöôïng hoaøng…/ Nöôùc laø nôi con caù ngö
oâng…”  ñaát nöôùc laø nôi hoäi tuï cuûa nhöõng tinh hoa cao quyù,
nhöõng caùi huøng vó to lôùn.

- “Thôøi gian ñaèng ñaüng, khoâng gian meânh moâng”: laø tieàn ñeà
cho caû ñoaïn thô, noù khaùi quaùt noäi dung, vöøa noùi ñaát nöôùc
laø gì, vöøa noùi ñaát nöôùc coù töø bao giôø. Chuùng ta töï haøo vì
coù 1 thôøi gian lòch söû daøi ñaèng ñaüng vaø 1 khoâng gian ñòa lyù
meânh moâng.

- Ñaát nöôùc coøn laø coäi nguoàn toå tieân cuûa daân toäc, chuùng ta
töï haøo laø con roàng chaùu tieân, coù goác gaùc lôùn lao. Nhaéc
nhôû chuùng ta phaûi bieát yeâu thöông ñuøm boïc.

- Ñaát nöôùc laø truyeàn thoáng tieáp noái cuûa daân toäc. Ñaát nöôùc
coøn ôû trong taám loøng thaønh kính thieát tha cuûa ngöôøi xa queâ,
nhaéc nhôû veà ñaïo lyù laøm ngöôøi “uoáng nöôùc nhôù nguoàn”.
 Nöôùc Vieät Nam laø 1 trong nhöõng nöôùc hieám hoi treân theá giôùi
coù ngaøy gioã toå.

- “Trong anh vaø em hoâm nay/ Ñeàu coù 1 phaàn ñaát nöôùc”  ñaát
nöôùc khoâng chæ laø khaùch theå beân ngoaøi maø coøn laø chuû
theå baûn thaân cuûa moãi ngöôøi. Ñaát nöôùc laø söï haøi hoaø giöõa
caùi chung vaø caùi rieâng, caù nhaân vaø coäng ñoàng, giöõa gaàn
vaø xa, laø söï keát noái hoâm qua vaø hieän taïi, giöõa vaät chaát cuï
theå vaø tinh thaàn tröøu töôïng.

- “Em ôi em ñaát nöôùc laø maùu xöông cuûa mình”  ñaát nöôùc laø
söï soáng, söï sinh toàn cuûa moãi con ngöôøi, söï sinh thaønh con
ngöôøi.

- Moãi con ngöôøi phaûi coù traùch nhieäm vaø nghóa vuï vôùi ñaát
nöôùc “Phaûi bieát gaén boù vaø chia seû” , nhaán maïnh töø “phaûi”
 ñoù laø söï baét buoäc moãi caù nhaân phaûi thöïc hieän, khoâng ai
ñöôïc pheùp choái töø ñieàu ñoù. Khoâng chæ höôûng thuï maø phaûi
bieát xaây döïng, phaùt huy nhöõng gì cha oâng ñeå laïi ñeå noù sinh
toàn maõi maõi.

- “Phaûi bieát hoùa thaân…” taùc giaû duøng töø “hoaù” mang tö
theá chuû ñoäng hôn, töï nguyeän hôn töø “hy sinh”, noù coøn theå
hieän söï hoaø nhaäp ñeå baát dieät vónh haèng cuøng vôùi ñaát
nöôùc, tröôøng toàn vôùi nuùi soâng ñeán muoân ñôøi.

3. Ñaát nöôùc laø gì ?

Ñeå traû lôøi caâu hoûi, taùc giaû laøm noåi baät tö töôûng nhaân
daân ñaõ laøm neân ñaát nöôùc treân 2 phöông dieän: khoâng gian
ñòa lyù vaø thôøi gian lòch söû.

a/ Khoâng gian ñòa lyù:

Taùc giaû nhaéc ñeán caùc danh lam thaéng caûnh heát söùc kì thuù
treân khaép moïi mieàn ñaát nöôùc. Noù gaén lieàn vôùi ñôøi soáng
cuûa daân toäc, soá phaän cuûa nhaân daân, laø nhöõng öôùc voïng,
nhöõng tình caûm, caûm xuùc cuûa nhöõng con ngöôøi bình dò  laø
hoàn cuûa soâng nuùi, cao hôn nöõa laø hoàn cuûa daân toäc.

- “Nhöõng ngöôøi vôï nhôù choàng …”: söï thuyû chung cuûa ngöôøi
phuï nöõ, hoï ñaõ hoùa vaøo soâng nuùi nhöõng hoøn voïng phu ñeán
muoân ñôøi. Vôùi con ngöôøi Vieät Nam, loøng chung thuyû ñoù nhö
khí trôøi, nöôùc uoáng, nhö 1 ñieàu gì ñoù taát yeáu vaø hieån nhieân,
nhöõng caùi vó ñaïi ôû trong caùi giaûn dò.

- “Caëp vôï choàng yeâu nhau …”: nguyeän öôùc ñöôïc gaén keát
muoân ñôøi cuûa nhöõng keû yeâu nhau ñaõ goùp cho ñaát nöôùc
nhöõng hoøn Troáng Maùi kì vó
- “Goùt ngöïa Thaùnh Gioùng…”: ngöôøi anh huøng khoâng chæ mang
laïi cho ñaát nöôùc vinh quang vaø chieán coâng maø coøn ñem laïi
cho ñaát nöôùc nhöõng thaéng caûnh.

- “Chín möôi chín con voi…/ Nhöõng con roàng naèm im…” : thieân
nhieân cuõng hoaø hôïp vôùi con ngöôøi ñeå laøm neân veû ñeïp cuûa
ñaát nöôùc, ngôïi ca söï chinh phuïc thieân nhieân cuûa con ngöôøi.
“Xanh thaúm” gôïi leân quaù trình khaån hoang daøi daèng daëc ñeå
laøm neân ñaát nöôùc.

- “Ngöôøi hoïc troø ngheøo…”: ngôïi ca truyeàn thoáng hieáu hoïc, söï
caàn cuø chaêm chæ chòu thöông chòu khoù.

- “ Con coùc, con gaø …”: ngay caû nhöõng con vaät taàm thöôøng
nhoû beù nhaát cuõng goùp söùc mình ñeå laøm neân veû ñeïp cuûa
ñaát nöôùc ngay ôû giöõa Haï Long huøng vó.

- “Oâng Ñoác, baø Ñen…” laø nhöõng ngöôøi daân bình thöôøng dung
dò , nhöõng caùi teân thaân quen maø ôû ñaâu ta cuõng co ùtheå
gaëp hoï, nhöõng con ngöôøi voâ danh.

- Baát cöù danh lam thaéng caûnh naøo cuõng laø do nhöõng cuoäc
ñôøi bình thöôøng goùp tay döïng neân ñoù chính laø söï hoaù thaân
cuûa nhöõng daùng hình, ao öôùc, loái soáng cuûa oâng cha ñeå laïi.
Baát cöù caûnh vaät söï vaät naøo cuõng mang boùng hình ñôøi soáng
con ngöôøi.

b/ Thôøi gian lòch söû:

- “Em ôi em / Haõy nhìn raát xa/ Vaøo boán nghìn naêm ñaát nöôùc” :
gioïng thô trôû neân boài hoài tha thieát khi hoaøi nieäm veà lòch söû.
Chuùng ta töï haøo veà 4 nghìn naêm vaên hieán.

- Nhaéc ñeán lòch söû thöôøng nhaéc ñeán caùc trieàu ñaïi hay caùc vò
anh huøng nhöng ôû ñaây taùc giaû laáy nhaân daân laøm ñaïi dieän
cho 4 nghìn naêm lòch söû

- Nhöõng ngöôøi “con gaùi, con trai” ñaõ caàn cuø laøm luïng, lao ñoäng
vaø caû chieán ñaáu  ngôïi ca tinh thaàn quaät cöôøng cuûa daân
toäc, hoï ñaõ laøm ra ñaát nöôùc, raát vó ñaïi, to lôùn nhöng hoï ñaõ
soáng vaø cheát thaät giaûn dò vaø bình taâm, nheï nhaøng, thanh
thaûn, coi ñoù laø hieån nhieân cuûa cuoäc ñôøi naøy.

- Nhöng ñoái vôùi lòch söû “khoâng ai nhôù maët ñaët teân” söï voâ
danh thaàm laëng cuûa nhaân daân ñaõ laøm neân ñaát nöôùc. Chính
nhaân daân laø ngöôøi vó ñaïi nhaát trong lích söû.
 - Chính nhaân daân , hoï coøn taïo ra giaù trò vaät chaát vaø nhöõng
giaù trò tinh thaàn, truyeàn laïi nhöõng giaù trò ñoù töø ñôøi naøy qua
ñôøi khaùc. Khoâng chæ laøm ra, taïo döïng neân maø coøn giöõ gìn
vaø truyeàn laïi mai sau ñeå ñaát nöôùc ñöôïc tröôøng toàn muoân
ñôøi.

- Taùc giaû ñi ñeán ñuùc keát chaân lí: “Ñaát nöôùc naøy cuûa nhaân
daân/ Ñaát nöôùc cuûa ca dao thaàn thoaïi”  ñaây laø 2 veá song
song, ñoàng ñaúng veà phöông dieän cuù phaùp nhöng veà phöông
dieän yù nghóa chuùng boå sung cho nhau, töø ñaát nöôùc laø nhaân
daân, taùc giaû ñaõ daãn daét 1 caùch töï nhieân veà coäi nguoàn
vaên hoùa daân toäc, maø ca dao thaàn thoaïi laø neàn taûng cuûa
vaên hoaù daân gian, laø baûn saéc cuûa vaên hoaù daân toäc, ñaõ
laøm neân saéc maøu rieâng cuûa ñaát nöôùc. Nhö vaây nhaân daân
laø ngöôøi ñaõ taïo neân ñaát nöôùc, taïo neân baûn saéc rieâng cuûa
daân toäc.

- Taùc giaû daãn 3 caâu ca dao:

+ “Daïy anh bieát yeâu em töø thuôû trong noâi”  söï say ñaém,
noâng naøn cuûa con ngöôøi Vieät Nam.

+ “Bieát quyù coâng caàm vaøng nhöõng ngaøy laën loäi”  quyù
troïng tình nghóa cuûa con ngöôøi Vieät Nam.

+ “Ñi traû thuø maø khoâng sôï laâu daøi”  con ngöoøi Vieät Nam
kieân trì, nung naáu quyeát lieät trong caêm thuø.

- 4 caâu cuoái : laø tieáng haùt ngaân vang treân doøng soâng, maø
ngöôøi cheøo ñoø, keùo thuyeàn haùt. Nhöõng ngöôøi lao ñoäng caát
tieáng haùt  tieáng haùt cuûa loøng laïc quan, tieáng haùt tin töôûng
vaøo 1 ngaøy mai töôi saùng.

4. Ngheä thuaät:

- Theå thô töï do khoâng haïn cheá veà caâu chöõ, noù phuø hôïp vôùi
maët caûm xuùc tuoân traøo.

- Taùc giaû söû duïng raát nhieàu thi lieäu cuûa vaên hoïc daân gian
nhöng khoâng ñöa nguyeân vaên maø chæ laëp laïi coù tính chaát gôïi
nhaéc vaø lieàn maïch vôùi yù thô  ñöa ñeán cho baøi thô nhöõng yù
töôûng moùi laï nhöng vaãn tieáp noái ñöôïc quaù khöù.

- Gioïng vaên vöøa tröõ tình, vöøa coù tính chính luaän.

+ Tröõ tình: hình thöùc theo loái taâm tình ngoït ngaøo, gioïng
thô vöøa tha thieát vöøa trang nghieâm.
+ Chính luaän: ñöôïc theå hieän ôû nhöõng caûm xuùc veà
chieàu saâu vaø söï phaùt hieän nhöõng ñieàu môùi meû cuûa
ñaát nöôùc. Moãi phaàn chæ traû lôøi cho 1 caâu hoûi, ñuùc
keát nhöõng caâu thô mang tính chaâm ngoân, trieát lyù.