2. Cc nguyn tc phng php lun c bn ca php bin chng duy vt a.

Nguyn tc ton din trong nhn thc v thc tin. - Nguyn tc ton din i hi ch th nhn thc cn phi nhn bao qut v nghin cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin tip ca s vt , ngha l nghin cu mi tng ho nhng quan h mun v ca s vt y vi cc s vt khc (V.I.Lnin: Ton tp, Nxb.Tin b,Mtxcva,1977, t.42, tr.364 v t.29 tr.239). l yu cu nghim khc ca nguyn tc ny. Ngoi yu cu ra, nguyn tc ny cn i hi ch th nhn thc khi nghin cu mi tng ho nhng quan h mun v ca s vt y vi cc s vt khc phi rt ra c nhng mt, nhng mi lin h tt yu ca s vt, hin tng , nhn thc chng trong s thng nht hu c ni ti ca chng bi v ch c nh vy, nhn thc ca chng ta mi c th phn nh c y nht s tn ti khch quan vi nhiu thuc tnh, nhiu mi lin h, quan h v tc ng qua li ca cc khch th nhn thc. - Phn i ci thng nht v nhn thc cho c nhng b phn mu thun ca n trong cc mi lin h qua li. Xut pht t quan nim cho rng, khch th ca nhn thc tn ti, vn ng v pht trin c l do s thng nht v u tranh gia cc mt i lp bn trong khch th nhn thc (xem qui lut mu thun), nguyn tc phn i ci thng nht (phn i khch th nhn thc) yu cu mun nhn thc ng n v khch th nhn thc trong s vn ng mu thun ca n chng ta khng ch dng li s tha nhn, m cn phi pht hin, ch ra nhng mt i lp vn c ca khch th nhn thc v phi nhn thc c chng trong s tc ng qua li. Yu cu ny c lgc bin chng xem nh l mt trong nhng nguyn tc c bn, quan trng nht ca s nhn thc bin chng. Khi tun theo nguyn tc ny phi tri qua qu trnh sau: Sau khi phn i khch th nhn thc thnh nhng mt mu thun bn trong, vn c ca n, ch th nhn thc phi ch ra c tng mt i lp ring bit, sau xem xt mi lin h, s tc ng qua li gia chng, nghin cu s pht trin tip theo ca mu thun nhn thc c cho ti khi mu thun c gii quyt v xc nh c mu thun mi do cc mt i lp mi ca khch th nhn thc to ra. b. Nguyn tc pht trin trong nhn thc v thc tin. c. Nguyn tc lch s c th trong nhn thc v thc tin. - Nguyn tc "xem xt s vt trong s pht trin, trong s t vn ng... trong s t bin i ca n (V.I.L-nin: Ton tp, Nxb.Tin b, Mtxcva, 1977, t.42, tr.364), ngha l phi nghin cu nhng mi lin h lch s c bn ca khch th nhn thc: xem xt trong lch s xem khch th xut hin nh th no, tri qua

nhng giai on pht trin ch yu no v hin nay ch th l g? C s ca nguyn tc ny l nguyn l v s pht trin. Ni nh vy khng c ngha nguyn tc lch s ch dng li ch lit k nhng giai on pht trin lch s m khch th nhn thc tri qua. Nguyn tc lch s cn i hi ch th nhn thc phi vch ra cho c tnh tt yu v cc qui lut chi phi s thay th ln nhau ca cc khch th nhn thc (ngha l khch th nhn thc chuyn ho t dng ny sang dng khc), c bit l phi tch ra c ci c bn nht trong chiu hng pht trin, hay trong ci dy xch pht trin ca khch th nhn thc. V.I.Lnin vit: Lm mt nh cch mng, mt ngi tn thnh ch ngha x hi hay mt ngi cng sn ni chung l cha . Trong mi thi k c bit, cn phi tm cho ra ci mt xch c bit m ngi ta phi em ton lc ra nm ly gi vng c ton b ci xch v chun b chuyn vng chc sang mt xch k bn; hn na, trnh t ni tip, hnh thc, mi lin h ca cc mt xch v nhng c im khc nhau ca cc mt xch ny vi cc mt xch khc trong ci xch nhng bin c lch s u khng n gin v cng khng s si nh trong ci xch do ngi th rn lm ra (t.36,tr.252). Qua on trch ny, V.I.Lnin nhc nh rng, nhn thc ca chng ta v mt khch th no - nht l trong lnh vc x hi- d cho nhn thc l chn l, khng phi l mt ci g cng nhc, lun lun ng trong mi bin c ca lch s. Lch s chnh l bn thn khch th nhn thc trong qu trnh pht sinh, pht trin v dit vong ca mnh. C hai loi lch s: l lch s c nhn thc v lch s hin thc (lch s cc s vt, hin tng trong t nhin, trong x hi v lch s nhn thc, t tng). Lch s hin thc bao gi cng din ra trong tnh lin tc v thi gian vi ton b tnh c th, tnh phong ph, bao gm c nhng bc quanh co v nhng bc nhy, c nhng ci tt nhin v nhng ci ngu nhin, tuy vy, d l lch s ca s vt, hin tng hay l lch s ca s nhn thc khch th nhn thc th n bao gi cng c tnh tt yu, bao gi cng tun th nhng qui lut bn trong ca n. Th d, Lch s x hi loi ngi khng phi l tng s nhng bin c ngu nhin, m l mt qu trnh vn ng i ln tt yu khch quan, hp qui lut. Ngi ta cng gi tnh tt yu khch quan, tnh hp qui lut ny l lgc khch quan ca s vt, hin tng. - Nguyn tc i t ci tru tng n ci c th. Qu trnh nhn thc bn cht ca khch th nhn thc (s vt, hin tng) ca ch th nhn thc (con ngi) l qu trnh ci c th (nhn thc cm tnh v s vt, hin tng) di chuyn vo no ngi, c ci bin i trong v chuyn thnh ci c th trong t duy. Ci c th cm tnh l nhng ci tn ti trong hin thc khch quan v chnh n l im xut pht ca nhn thc, ca trc quan, ca biu tng v ca l thuyt khoa hc. Ci c th cm tnh l khch th nhn thc, l kt qu ca nhn thc v cng l sn phm ca s tng hp li cc ti liu do trc quan sinh ng a li bng t duy l lun. l ci c th c t duy, ci c th trong t duy.

T ci c th xut pht (t nhn thc cm tnh), ch th nhn thc- thng qua s phn tch v tru tng ho- i ti nhng tnh qui nh, nhng s tru tng gin n, phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi quan h chung ca ci c th cm tnh: l giai on m nhn thc i t ci c th n ci tru tng. Ci tru tng c gi l tru tng bi v n l yu t ca ci c th, v mi b phn c tch ring ra t ci ton b mi ch phn nh c mt mt, mt kha cnh, mt c im no ca khch th nhn thc m thi. Tuy nhin, ci c th ca t duy khng phi l mt tng s gin n, mt s kt hp my mc nhng ci tru tng. Do vy phi tng hp nhng ci tru tng th no t nhng tnh qui nh tru tng s ti to c ci c th biu hin trong t duy nh mt tng th phong ph vi rt nhiu tnh qui nh v quan h, nh l s thng nht ca ci a dng. S tng hp c bit c thc hin theo nguyn tc i t ci tru tng n ci c th, tc l phng php m nh n t duy qun trit c ci c th v ti to ra n vi t cch l ci c th trong t duy. Theo nguyn tc ny, s nghin cu khng phi bt u t ci c th m t ci tru tng phn nh mi quan h thng thng nht, gin n nht nhng li l mi quan h c bn cha mu thun c bn ca khch th nhn thc. T mi quan h c bn ny, t duy theo di nhng khu ch yu, nhng trng thi qu trong s pht trin ca khch th nhn thc phn nh chng trong nhng khi nim ngy cng c th. Theo cch ny, t duy tng bc ti hin qu trnh hnh thnh v pht trin ca khch th nhn thc, nhn thc n trong tng th nhng mi lin h bn trong vn c ca n v trong tnh nguyn vn ca n./. 2. Cc nguyn tc phng php lun c bn ca php bin chng duy vt a. Nguyn tc ton din trong nhn thc v thc tin Trong nhn thc v thc tin cn qun trit quan im ton din. Vi t cch l mt nguyn tc phng php lun trong nhn thc cc s vt, hin tng, quan im ton din i hi phi xem xt s vt nh mt chnh th ca tt c cc mt, cc b phn, cc yu t, cc thuc tnh, cng cc mi lin h ca chng trong bn thn s vt; mi lin h gia s vt vi cc s vt khc v vi mi trng xung quanh, k c cc mt cc mi lin h trung gian, gin tip. Trong nhn thc, tnh ton din l yu cu tt yu ca cch tip cn khoa hc, cho php tnh n mi kh nng ca vn ng c th c ca i tng nghin cu trong tnh ton vn ca n. V.I.Lnin vit: mun thc s hiu c s vt, cn phi nhn bao qut v nghim cu tt c cc mt, tt c cc mi lin h v quan h gin tip ca s vt 1; phi tnh n tng ho nhng quan h mun v ca s vt y vi nhng s vt khc2. Ngha l phi xem xt khch th trong tt c nhng mi lin h v quan h ca n vi khch th khc.
1 2

V. I. Lnin ton tp, tp 42, Nxb Tin b, M. 1978, tr. 364. V. I. Lnin ton tp, tp 29, Nxb Tin b, M. 1981, tr. 239.

Tuy nhin, theo V.I.Lnin, chng ta khng th lm c iu mt cch hon ton y , nhng s cn thit phi xem xt tt c mi vt s phng cho chng ta khng phm sai lm v s cng nhc3. S d chng ta khng lm c iu mt cch y l vi hai l do: mt l, s vt trong qu trnh tn ti phi tri qua rt nhiu giai on khc nhau, trong mi giai on tn ti v pht trin khng phi bao gi s vt cng bc l tt c cc mi quan h v lin h ca n cng nh cc quan h ca s vt vi cc s vt khc, hn na tt c nhng mi quan h v lin h y ch c biu hin ra trong nhng iu kin nht nh. Hai l, bn thn chng ta, - nhng ch th nhn thc, - nhng phm cht v nng lc ca chng ta lun b ch c bi nhng iu kin x hi lch s, do khng bao gi c th bao qut c ht nhng mi lin h v quan h ca s vt vi cc s vt khc. V d, nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha m chng ta ang thc hin cn s khai, cc yu t ca th trng mi c to lp cha ng b, cc quan h th trng ang trong giai on hnh thnh v pht trin, cn ang bin ng, do , nhn thc v kinh t th trng ca chng ta cn cha y . Do quan im ton din gn cht vi quan im lch s -c th. Tuy nhin v mt nguyn tc, trong nhng iu kin cho php, cn phi nm c thng tin y nht v s vt c nhn thc ton din nht v ng n nht v s vt. Quan im ton din cn i hi nhn thc c s vt chng ta cn xem xt n trong mi lin h vi nhu cu thc tin ca con ngi. Cng mt s vt, xut pht t nhu cu khc nhau ch th s phn nh nhng mt khc nhau ca s vt v do vy, n biu hin ra l nhng ci khc nhau. Mi lin h gia s vt vi nhu cu ca ch th rt a dng, trong mt hon cnh nht nh, con ngi ch phn nh mt s mi lin h xc nh ca s vt vi nhu cu nht nh ca mnh, nn nhn thc v s vt cng mang tnh tng i, khng y , khng trn vn. Nm c iu chng ta s trnh c vic tuyt i ho nhng tri thc c v s vt v trnh xem l nhng chn l bt bin, tuyt i cui cng v s vt, khng th b sung, khng th pht trin. Xem xt ton din tt c cc mt ca nhng mi quan h ca s vt i hi phi ch n s pht trin c th ca cc quan h . Ch c nh vy chng ta mi thy c vai tr ca cc mt trong tng giai on cng nh ca ton b qu trnh vn ng, pht trin ca tng mi quan h c th ca s vt. V.I.Lnin vit: Php bin chng i hi ngi ta phi ch n tt c cc mt ca nhng mi quan h trong s pht trin c th ca nhng mi quan h , ch khng phi ly mt mu ch ny, mt mu ch kia5. Nh vy xem xt ton din nhng khng bnh qun dn u m c trng tm, trng im; phi tm ra v tr tng mt, tng yu t, tng mi lin h y trong tng th ca
3 5

V. I. Lnin ton tp, tp 42, Nxb Tin b, M. 1978, tr. 364. V. I. Lnin ton tp, tp 42, Nxb Tin b, M. 1978, tr. 364.

chng; phi t tri thc v nhiu mt, nhiu mi lin h ca s vt n ch khi qut rt ra ci ch yu nht, bn cht nht, quan trng nht chi phi s tn ti v pht trin ca s vt. Quan im ton din i lp vi quan im phin din. Quan im phin din ch thy mt mt m khng thy mt khc, hoc gi ch n nhiu mt nhng li xem xt trn lan, dn u, khng thy c bn cht ca s vt. Quan im ny cui cng ri vo thut ngu bin v ch ngha chit trung. Ch ngha chit trung cng t ra ch n nhiu mt, nhiu mi lin h ca s vt nhng li khng bit cch rt ra mt bn cht, mi lin h cn bn ca s vt, xem xt mt cch bnh qun, kt hp mt cch v nguyn tc cc mi lin h khc nhau, to thnh mt m hn tp cc s kin, cui cng s lng tng, mt phng hng v bt lc trc chng. Trong tc phm Li bn v cng on..., V.I.Lnin ch r: Sai lm ca Bukharin v mt l lun- trong trng hp ny v mt nhn thc lun- l thay th php bin chng bng ch ngha chit trung4. iu lm cho Bukharin lung tng mt phng hng v ri vo ch ngha cng on. Cn Sai lm ca Trtxki l tnh phin din, s thin lch, thi phng, ngoan c5. V.I.Lnin cho rng: Nu c gi mi sai lm , th kt qu khng phi l ci g khc hn l mt thin hng cng on ch ngha chng li ch ngha cng sn6. Thut ngu bin cng n nhiu mt nhiu mi lin h khc nhau ca s vt nhng li a ci khng c bn thnh ci c bn, ci khng bn cht thnh ci bn cht. C ch ngha chit trung ln thut ngu bin u l nhng biu hin ca phng php lun sai lm trong xem xt cc s vt, hin tng. Vch r c im ca ch ngha chit trung v php ngu bin khc vi php bin chng, V.I.Lnin vit: Tnh linh hot ton din, ph bin ca cc khi nim, p dng mt cch ch quan = ch ngha chit trung v ngu bin. Tnh linh hot p dng mt cch khch quan ngha l phn nh tnh ton din ca qu trnh vt cht v s thng nht ca qu trnh , th l php bin chng, l s phn nh chnh xc s pht trin vnh vin ca th gii 1. Trong bi cnh quc t cui nhng nm 1980 u nhng nm 1990 ca th k XX, khi ch ngha x hi hin thc ng u v Lin X sp v tan v, ch ngha x hi th gii lm vo khng hong v thoi tro, mt s nc t bn li c bc pht trin mi v lc lng sn xut. Trong bi cnh , li xem xt phin din, mt chiu s lm ngi ta d hoang mang dao ng, ph nhn tnh tt yu dit vong ca ch ngha t bn, ph nhn ni dung v tnh cht ca thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn phm vi ton th gii.
4 5

Sd, tr. 372 . Sd, tr. 372 6 . Sd, tr. 375. 1 V. I.Lnin ton tp, tp 29, Nxb Tin b Mt xcva 1981, tr. 117 118.

R rng nguyn tc ton din khng ng nht vi cch xem xt dn u, lit k nhng tnh quy nh khc nhau ca s vt hay hin tng ; n i hi phi lm ni bt ci c bn, ci quan trng nht ca s vt hay hin tng . T nhng phn tch trn cho thy, lgc ca qu trnh hnh thnh quan im ton din trong nhn thc, xem xt s vt s phi tri qua nhiu giai on c bn l i t nim ban u v ci ton th n nhn thc mt mt, mt mi lin h c th ca s vt ri n nhn thc nhiu mt, nhiu mi lin h ca s vt , v cui cng i ti khi qut nhng tri thc phong ph rt ra tri thc v bn cht ca s vt. T nguyn tc ton din trong nhn thc, chng ta i n nguyn tc ng b trong hot ng thc tin. Nguyn tc ny i hi mun ci to s vt, hin tng phi p dng ng b mt h thng cc bin php, cc phng tin khc nhau tc ng lm thay i cc mt, cc mi lin h tng ng ca s vt. Song trong tng bc, tng giai on phi nm ng khu trng tm, then cht. Ngha l phi kt hp cht ch gia chnh sch dn u v chnh sch c trng im trong ci to s vt. Trc y, trong giai on cch mng dn tc, dn ch nhn dn ng ta trn c s phn tch ton din bn cht x hi Vit Nam l x hi thuc a, na phong kin. T , ng ch r hai mu thun c bn ca x hi Vit Nam m cch mng phi gii quyt: mu thun gia nhn dn ta vi thc dn Php, mu thun gia nhn dn m trc ht l nng dn vi giai cp a ch, phong kin. Trong , mu thun gia nhn dn vi ch ngha quc v bn tay sai phn bi dn tc l mu thun ch yu, cn tp trung lc lng gii quyt, lm c s gii quyt cc mu thun khc. Nh cuc cch mng dn tc, dn ch nhn dn di s lnh o ca ng ginh thng li trn vn. Ngy nay, trong qu trnh lnh o nhn dn ta thc hin cng cuc i mi ton din t nc theo nh hng x hi ch ngha, trn c s nhn mnh tnh tt yu phi i mi c lnh vc kinh t v lnh vc chnh tr, ng ta lun xc nh pht trin kinh t l trung tm, xy dng ng l then cht. Thc tin gn hai mi nm i mi va qua xc nhn tnh ng n ca nhng quan im trn. Khi cp n vn ny, i hi ln th VIII ca ng khng nh: Xt trn tng th, ng ta bt u cng cuc i mi t v t duy chnh tr trong vic hoch nh ng li v cc chnh sch i ni, i ngoi. Khng c s i mi th khng c mi s i mi khc. Song, ng ta ng khi khi tp trung trc ht vo thc hin thng li nhim v i mi kinh t, khc phc khng hong kinh t-x hi, to tin cn thit v vt cht v tinh thn gi vng n nh chnh tr, xy dng v cng c nim tin ca nhn dn, to thun li i mi cc mt khc ca i sng xa hi1. Tuy nhin tip tc pht trin kinh t-x hi, n nh chnh tr a t nc tip tc tin ln, i hi IX ca ng xc nh: Coi pht trin kinh t l nhim v trung tm, xy dng ng b nn tng cho mt nc cng nghip l yu cu bc
1

ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th VIII. Nxb CTQG, H. 1996, tr. 71.

thit1. Trong Tp trung t ph nhng lnh vc then cht lm chuyn ng ton b tnh hnh kinh t - x hi: - Xy dng ng b th ch kinh t th trng nh hng x hi ch ngha m trng tm l i mi c ch, chnh sch nhm gii phng trit lc lng sn xut, m rng th trng trong v ngoi nc. - To bc chuyn mnh v pht trin ngun nhn lc, trng tm l gio dc v o to, khoa hc v cng ngh. - i mi t chc b my v phng thc hot ng ca h thng chnh tr, trng tm l ci cch hnh chnh, xy dng b my nh nc trong sch, vng mnh2. i vi nhim v ca khoa hc x hi v nhn vn, Chin lc pht trin kinh t-x hi 2001-2010 cng ch r: Khoa hc x hi v nhn vn t trng tm vo tng kt thc tin, i su nghin cu nhng vn ln ca t nc, khu vc v ton cu, gii quyt nhng vn l lun v thc tin xy dng ch ngha x hi v bo v T quc, cung cp lun c cho vic hoch nh ng li, chin lc, chnh sch pht trin kinh t - x hi, pht huy nhn t con ngi v vn ho Vit Nam 3. Nh vy quan im ton din c ng ta qun trit v vn dng xuyn sut thi k i mi, nh m lm cho th v lc ca ta ln mnh ln rt nhiu. Ngy nay, x hi cng pht trin cng cn phi bao qut ton din mi mt ca i sng x hi. b. Nguyn tc pht trin trong nhn thc v thc tin. Theo V.I.Lnin, mun thc s hiu c s vt i hi phi xem xt s vt trong s pht trin, trong s vn ng ..., trong s bin i ca n7; phi pht hin cc xu hng bin i v chuyn ho ca n. i vi s vt c th, mt thi im c th, theo V.I.Lnin th ta khng th lp tc thy r ngay iu y. Bi v khng phi lc no cc khuynh hng pht trin ca s vt cng bc l y . Trong nhng iu kin khc nhau s vt biu hin cc khuynh hng bin i v pht trin khc nhau. Khi c b sung bng nhng iu kin mi, s vt c th xut hin nhng khuynh hng pht trin mi. Hn na, trong qu trnh pht trin ca s vt thng ng thi bao hm c hai khuynh hng bin i tin ln v bin i tht li. Hai khuynh hng bin i ny va thng nht li va u tranh vi nhau trong sut qu trnh vn ng, pht trin ca s vt. Do con ngi khng th nhn thc c cc khuynh hng pht trin ca s vt ngay mt lc. Song, vi phng php t duy khoa hc, con ngi c th khi qut lm r khuynh hng ch o ca tt c nhng bin i khc nhau . Quan im pht trin s cho php
1 2

ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX. Nxb CTQG, H. 2001, tr.164. ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX. Nxb CTQG, H. 2001, tr. .219 220. 3 ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th IX. Nxb CTQG, H. 2001, tr..205.
7

. Sd, tr. 364.

ta nm c cc mi lin h, ngun gc, khuynh hng vn ng, bin i v pht trin ca s vt, hin tng ang nghin cu. Quan im pht trin hon ton i lp vi quan im bo th, tr tr, nh kin: tuyt i ho mt nhn thc no v s vt c c trong mt hon cnh lch s pht trin nht nh, ng vi giai on pht trin nht nh ca n v xem l nhn thc duy nht ng v ton b s vt trong qu trnh pht trin tip theo ca n s a chng ta n nhng sai lm nghim trng. V.I.Lnin ph phn quan im tnh ti: xem xt s vt, hin tng ch thy nhng mt tnh, n nh m khng thy mt vn ng, pht trin ca chng. Cch xem xt ny ch c th a ra c nhng nh ngha hnh thc, cn c vo ci ph thng nht, hoc nhng ci thng p vo mt nht, v ngng li 1. Quan im ny cui cng cng ri vo ngu bin, chit trung. Trong tc phm Li bn v cng on..., V.I.Lnin ph phn lp lun ca Bukharin v ci cc: ch thy thuc tnh ny (mt hnh tr bng thu tinh) hoc thuc tnh kia (mt dng c dng ung) hoc ch c hai thuc tnh hoc c hai tnh cht, hai mt m khng thy c v s nhng thuc tnh khc, nhng tnh cht khc, nhng mt khc, cng nhng mi quan h v cng phong ph ca n; khng thy c thuc tnh no l c bn ni ln cht ca s vt, hin tng trong mt mi quan h c th, trong s pht trin c th ca n 2. V vai tr, nhim v ca cng on, Bukharin cng phm sai lm phng php lun tng t. Trong thc t s pht trin ca cc s vt, hin tng l mt qu trnh bin chng ca mu thun. Do , vn dng quan im pht trin vo qu trnh nhn thc cng i hi chng ta phi thy c tnh cht quanh co, phc tp ca qu trnh pht trin nh l mt hin tng ph bin. C nh vy, chng ta mi trnh c bi quan, dao ng khi tin trnh cch mng ni chung v s tin trin ca tng lnh vc x hi cng nh ca mi c nhn ni ring tm thi gp kh khn, trc tr. Thc t nhng nm gn y cho thy, trc nhng kh khn ca t nc, mt s ngi mun nhn dn ta t b con ng x hi ch ngha, hoc li li giai on cch mng dn tc, dn ch nhn dn. Quan im trn y hon ton khng ng c v mt l lun v thc tin. Kin tr con ng x hi ch ngha l s la chn duy nht ng n, y l s la chn ca lch s. S la chn ny c dt khot t nm 1930 trong Cng lnh u tin ca ng, l kt qu ca s phn tch khoa hc bi cnh lch s v iu kin khch quan, ch quan ca phong tro cch mng nc ta. Vn dng quan im pht trin vi t cch l nguyn tc phng php lun ca hot ng thc tin nhm thc y cc s vt pht trin theo ng cc quy lut vn c ca n i hi chng ta phi tm ra mu thun ca s vt, v bng hot ng thc tin m gii quyt mu thun. Ch bng cch chng ta mi gp phn tch cc vo s pht trin.
1 2

. Sd, tr. 363. Sd, tr. 364.

Hn na, s pht trin bin chng ca cc qu trnh hin thc v ca t duy c thc hin bng con ng thng qua nhng s tch lu v lng m to ra s thay i v cht, thng qua ph nh ca ph nh. Do vy vic vn dng quan im pht trin vo hot ng thc tin nhm ci to s vt i hi chng ta phi pht huy n lc ca mnh trong vic hin thc ho hai qu trnh nu trn. Khi qut phng php bin chng trong nhn thcc v hot ng thc tin, Ph.ngghen vit: Php bin chng l phng php m iu cn bn l n xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca chng trong t tng, trong mi lin h qua li ln nhau ca chng, trong s rng buc, s vn ng, s pht sinh v s tiu vong ca chng1. V.I.Lnin cng cho rng, c tri thc ng n v s vt, bn thn s vt phi c xem xt trong nhng quan h ca n v trong s pht trin ca n2. c. Nguyn tc lch s c th trong nhn thc v thc tin. - Mt s quan im khng ng v tnh lch s c th ca tn ti cc s vt hin tng, qu trnh. Nhng nh trit hc duy tm v tn gio khng tha nhn s tn ti khch quan ca cc s vt hin tng, qu trnh. Chnh v vy, h c quan im sai lm phn ng duy tm, thn b v s tn ti, vn ng, pht trin. H khng thy tnh lch s c th ca cc giai on pht trin cng nh ca ton b qu trnh tn ti, vn ng pht trin ca cc s vt hin tng. Ch ngha duy vt bin chng mcxt l th gii quan, phng php lun ng n khoa hc v cch mng nht trong thi i ngy nay c quan im ng n v tnh lch s c th trong nhn thc v thc tin. Tnh ng n ca n c xc nhn bi thnh tu cc khoa hc hin i v thc tin lch s. Mi s vt, hin tng u cha ng nhng mt, nhng khuynh hng i lp to thnh nhng mu thun trong bn thn n; s thng nht v u tranh ca cc mt i lp l ngun gc ca mi s vn ng v pht trin, lm cho ci c mt i, ci mi ra i. S thng nht v u tranh ca cc mt i lp, hai khuynh hng khc nhau trong s vt, hin tng to thnh mu thun trong s vt, hin tng . Nhng mt i lp nhng c im, nhng thuc tnh, nhng tnh quy nh c khuynh hng bin i tri ngc nhau tn ti mt cch khch quan trong t nhin, x hi v t duy. Trong mi giai on ca qu trnh vn ng bin i, cc s vt, hin tng, nhng thuc tnh, nhng tnh quy nh li vn ng bin i rt phong ph a dng. Chnh v vy, trong nhn thc v hot ng thc tin phi lun qun trit quan im lch s c th, d bo c s bin i ca mi thuc tnh ti nhng thi im khc nhau chng ta mi c th ci to hiu qu nht. S thng nht ca mu thun l s nng ta ln nhau, tn ti khng tch ri nhau, s tn ti ca mt i lp ny phi ly mt i lp kia lm tin tn ti cho
1 2

C. Mc v Ph. ngghen ton tp, tp 20, Nxb CTQG, H. 1994, tr. 38. V. I. Lninton tp, tp 42, Nxb Tin b. Mtxcva 1979, tr. 238.

mnh. S nng ta, lin h, ph thuc, tc ng qua li, quy nh ln nhau ca cc mt i lp trong mi thi im v trong khng gian khc nhau l khng ging nhau. Mun ci to s vt c hiu qu phi tm hiu s vt tht t m, c th, trnh chung chung tru tng, khng c th. Cc mt i lp ca s s vt hin tng tc ng qua li theo xu hng xm nhp ,bi tr, ph nh, chuyn ho ln nhau. Gia cc mt i lp ca mt s vt hin tng qu trnh va thng nht, va c s u tranh; s thng nht v u tranh ca cc mt i lp lm thnh mu thun bin chng, ngun gc ng lc ca s vn ng pht trin. Mu thun ca s vt hin tng mang tnh khch quan, s tn ti lun vn ng bin i, chuyn ho, bi tr, ph inh nhau ca cc mt i lp lai din ra c th trong khng gian v thi gian c th. Trong xem xt, ci to cc s vt, hin tng phi tun th nguyn tc lch s c th cng l bo m nguyn tc khch quan ca chnh s tn ti s vt. S thng nht ca cc mt i lp ca mu thun cn biu hin ra s tc ng ngang nhau. l trng thi vn ng ca mu thun mt giai on pht trin din ra s cn bng ca cc mt i lp, to ra s ng im tng i ca cc s vt, hin tng, tin iu kin cho s u tranh ca cc mt i lp ca mu thun trong s vt, hin tng . Nhn thc s vt, hin tng phi thy c s vn ng v s ng im tng i, s thng nht, s tc ng ngang nhau ca cc mt i lp trong nhng khng gian, thi gian c th S u tranh gia cc mt i lp l s tc ng qua li theo xu hng bi tr, ph nh ln nhau gia cc mt i lp. Qu trnh pht trin ca mu thun din ra t s thng nht, s ng nht s tc ngngang nhau. Do s xm nhp theo hai chiu hng tri ngc nhau dn ti s khc bit, khc nhau ngy cng pht trin tt yu dn ti s i lp khi mu thun pht trin ti nh cao gi l xung t gay gt, hai mt i lp khi c s chuyn ho gia. Nhn thc ng s vt hin tng phi nhn thc qu trnh pht trin ca mu thun ca s vt trong khng gian thi gian, cc giai on ng nht, khc bit, i lp, chuyn ho. S thng nht v u tranh ca cc mt i lp l hai xu hng tc ng khc nhau ca cc mt i lp to thnh mu thun. S thng nht v u tranh ca cc mt i lp khng tch ri nhau trong qu trnh vn ng v pht trin ca s vt. S thng nht gn lin vi ng im, s n nh tm thi; s u tranh gn lin vi s vn ng v pht trin ln tc, vn ng tuyt i ca s vt, hin tng Cn c vo quan h gia cc mt i lp trong s vt, ngi ta phn loi cc mu thun thnh nhng mu thun bn trong v bn ngoi. Mu thun bn trong l s tc ng qua li ga cc mt, cc khuynh hng i lp ca cng mt s vt. Mu thun bn trong c vai tr to ln, quyt nh i vi s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng.

Mu thun bn ngoi ca mt s vt hin tng l mu thun din ra trong mi quan h gia s vt vi cc s vt khc. Mu thun bn ngoi c vai tr to ln, quyt nh gin tip i vi s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng. Vai tr ca mu thun bn trong v bn ngoi i vi s vn ng v pht trin ca s vt, hin tng l khng ngang bng nhau. Trong mi khng gian thi gian c th th mu thun bn trong v mu thn bn ngoi c th thay th v tr cho nhau trong quy nh s vn ng pht trin ca s vt hin tng qu trnh. Nh vy, nhn thc ng s vt phi qun trit quan im lch s c th th ci to s vt mi t hiu qu cao. Cn c vo ngha i vi s tn ti v pht trin ca ton b s vt, ngi ta chia mu thun thnh mu thun c bn v mu thun khng c bn. Mu thun c bn l mu thun quy nh bn cht ca s vt quy nh s pht trin tt c cc giai on ca s vt, n tn ti trong sut qu trnh tn ti ca s vt. Mu thun c bn c gii quyt th s vt chuyn thnh s vt khc. Mu thun khng c bn l mu thun ch c trng cho mt phng din no ca s vt. N khng quy nh bn cht ca s vt. Gia mu thun c bn v mu thun khng c bn c th chuyn ho thay i v tr cho nhau. Do vy, trong nhn thc v hot ng thc tin phi nhn thc s vt rt c th trong khng gian, thi gian, mu thun no l mu thun c bn mu thun no l ch yu v s chuyn ho gia chng trong iu kin nht nh. Cn c vai tr ca mu thun i vi s tn ti v pht trin ca s vt, cc mu thun c chia thnh mu thun ch yu v mu thun khng ch yu (mu thun th yu). Mu thun ch yu l mu thun ni ln hng u trong mt giai on pht trin ca s vt. Mu thun th yu l mu thun khng gi vai tr quyt nh mt giai on pht trin nht nh ca s vt, n chi phi cc mu thun khc trong giai on . Mi giai on pht trin ca s vt, hin tng c mt vi mu thun ch yu cn tp trung gii quyt, gii quyt mu thun ch yu ny chnh l tng bc gii quyt mu thun c bn thi im c th. Mu thn ch yu c th thay i tu thuc vo hon cnh c th v qu trnh pht trin ca s vt hin tng. Hot ng thc tin v nhn thc s mc phi sai lm nghim trng nu c quan im my mc v gio iu trong nhn thc v phn loi mu thun ca s vt hin tng. Cn c vo tnh cht ca cc quan h li ch, ngi ta chia mu thun trong x hi thnh mu thun i khng v mu thun khng i khng. Mu thun i khng l mu thun gia nhng giai cp, nhng tp on ngi c li ch c bn i lp nhau. Mu thun khng i khng l mu thun gia nhng lc lng x hi c li ch c bn thng nht vi nhau, ch i lp v nhng li ch khng c bn, cc b, tm thi. Do bn cht ca mu thun i khng v mu thun khng i khng l khc nhau do vy vic gii quyt mu thun i khng v mu thun khng i khng cng rt khc nhau. Trong nhn thc v hot ng thc tin c ch trng gii php gii quyt mu thun ng n, trc tin phi nhn thc cho

c u l mu thun i khng v khng i khng trong nhg hon cnh lch s c th. Mun nhn thc ng bn cht ca s vt, hin tng, tm ra phng hng v gii php ng cho hot ng thc tin phi nhn thc ng mu thun ca s vt, tm ra nhng mt nhng mi lin h, tc ng qua li ln nhau gia chng trong khng gian thi gian c th. Thy r qu trnh pht trin ca tng mu thun, xem xt vai tr v mi quan h ca tng mu thun, iu kin chuyn ho gia chng, to ra nhng iu kin thc y mu thun chn mui tm phng thc ph hp gii quyt, khng iu ho mu thun. Phi tm cc hnh thc gii quyt mu thun linh hot ph hp vi tng loi mu thun v iu kin c th. Bt c s vt hin tng no cng khng nm ngoi mi lin h vi cc s vt hin tng khc, s lin h biu hin di nhiu hnh thc, l biu hin c th ca mi lin h ph bin. Trong nhn thc v hot ng thc tin lun phi qun trit quan im lch s c th, phi nhn thc s vt vi y cc mi lin h trong s tn ti khch quan vn c ca n, v tr vai tr ca tng mi lin h trong s quy nh s vn ng pht trin ca s vt. Trong hon cnh lch s ny, s vt chu s tc ng ca cc mi lin h ny, th sang thi im lch s khc s vt li chu s tc ng chi phi ca cc mi lin h khc. Cc s vt hin tng c mi lin h bn trong v mi lin h bn ngoi. S phn bit bn trong v bn ngoi cng c tnh tng i. Trong qu trnh vn ng v pht trin ca s vt hin tng, mi lin h bn trong v bn ngoi c th thay th cho nhau. Mt khc, vai tr ca mi lin h bn trong v bn ngoi khng ngang bng nhau trong chi phi s vn ng v pht trin ca s vt. Trong nhn thc v hot ng thc tin phi qun trit mguyn tc lch s c th. Trong hon cnh lch s ny, mi lin h ny l bn trong v c vai tr quyt nh s pht trin ca s vt hin tng th vo thi im khc khng gian khc, chnh mi lin h ny li c th tr thnh mi lin h bn ngoi v ch gia vai tr tc ng nh hng i vi s vn ng pht trin ca chnh s vt hin tng . Chi phi s vn ng pht trin ca s vt, hin tng v qu trnh cc mi lin h c vai tr khng ngang bng nhau, c mi lin h ch yu v mi lin h th yu. ci to s vt, hin tng v qu trnh c hiu qu, trong nhn thc v hot ng thc tin phi xem xt c th tng mi lin h, v tr vai tr ca n trong s vn ng pht trin nhng khng gian, thi gian nht nh. Phi khc phc bnh gio iu, sch v, chung chung, tru tng khng lch s c th, t m trong nhn thc cng nh trong hot ng thc tin Cc giai on pht trin ca s vt hin tng lun c mi quan h chi phi l thuc ln nhau. Trong mi hon cnh lch s c th trong cc giai on pht trin nhng khng gian v thi gian xc nh mi lin h gia cc mt, thuc tnh ca s vt chu s tc ng chi phi ca cc mt cc mi lin h, cc thuc tnh giai on

trc cng nh giai on sau. Trong nhn thc v hot ng thc tin phi xc nh mi lin h c th gia cc mt, thuc tnh ca s vt hin tng v qu trnh. Mi lin h c th trong s vt hn tng c vai tr khng ngang bng nhau trong vic quy nh cht cng nh s vn ng pht trin ca s vt. Trong thi im ny mi lin h ny c vai tr quan trng trong chi phi vn ng pht trin ca s vt hin tng th trong khng gian thi gian khc mi lin h khc li c vai tr quan trng chi phi. Chnh v th, trong nhn thc v hnh ng phi qun trit yu cu lch s c th trong xem xt vai tr ca ca tng mi lin h trong s vt trong khng gian thi gian c th. Trong nhn thc v hot ng thc tin phi tm hiu nguyn nhn, iu kin c th sinh ra s vt; mun xo b mt hin tng tiu cc, khng c li cn xo b nguyn nhn c th sinh ra n. Nhn thc cc s vt hin tng cn phn tch cc nguyn nhn, phn loi nguyn nhn ch ra mi quan h gia cc nguyn nhn, chiu hng tc ng ca cc nguyn nhn c bin php thch hp thc y cc nguyn nhn dn n kt qu c li, hn ch, hoc trit tiu cc nguyn nhn bt li. Trong qu trnh nhn thc v hot ng thc tin ci to s vt phi xem xt ni dung c th v hnh thc c th, ci to s vt phi i t ni dung, tc ng vo c ni dung v hnh thc ca s vt, hin tng. Cn to ra hnh thc c th ph hp vi ni dung ang bin i thc y s vt theo nhu cu nhim v thc tin Mun hiu bit ng n v s vt, nhn thc khng dng hin tng m phi i t hin tng tm ra bn cht. Phi xc nh cc hin tng in hnh trong hon cnh c th c kt lun chnh xc bn cht s vt thi im xc inh v khng gian v thi gian c th. Chng ch ngha hnh thc coi nh, khng thy ht vai tr quan trng ca ni dung. Trong nhn thc v trong hot ng thc tin, cn da vo hin thc, khng da vo kh nng, cn tnh n cc kh nng c th ra ch trng, k hoch hnh ng c th st ng. Sau khi xc nh c cc kh nng pht trin ca s vt, cn kin quyt thc hin kh nng la chn, to ra cc iu kin c th hin thc ho n. Tm li, lm cho trit hc Mc-Lnin thc s l ht nhn th gii quan, phng php lun cho nhn thc v hnh ng trc ht phi tn trng s tn ti khch quan ca cc s vt hin tng. Nhn thc s vt hin tng phi qun trit nguyn tc lch s c th ca ch ngha duy vt bin chng, nhn thc phi thy cc mi quan h, s bin i cc mi lin h theo thi gian, cng nh trong nhng khng gian tn ti khc nhau ca mi mt, mi thuc tnh, c trng ca s vt hin tng v qu trnh. Nguyn tc lch s-c th cng i hi phi trnh khuynh hng gio iu, chung chung, tru tng khng c th. Mt khc, cng cn phng khuynh hng tuyt i ho tnh c th khng thy s vt trong qu trnh vn ng bin i. Trong nhn thc v

hot ng thc tin phi va thy tnh lch s c th va thy c qu trnh pht trin ca s vt./.