Professional Documents
Culture Documents
= (1. 8)
Hnh 1. 4. S ca s thm -t mao dn
26
p sut mao dn v s thm -t nh h-ng n s to thnh ct chy trn b
mt vt c. Thp lng thm -t cc b mt ht thch anh km, nh-ng cc xt
st li thm -t b mt thch anh tt. Nh c p sut mao dn nhng xt ny
trng thi lng trn b mt vt c s thm su vo nhng l rng gia cc ht
ct; cng vi chng gy ra phn ng ho hc to ra lin kt vng chc trn b mt
vt c, iu l gim sch b mt vt c.
Hp ph l s thay i nng ca cht ho tan lp b mt. Khi c nhng
phn t ca thnh phn th 3 (nhng cht hot tnh b mt ) -c hp ph lp
b mt th s xy ra qu trnh gim t pht sc cng b mt. S lin quan gia
hp ph D vi s gim sc cng b mt do -c biu din bng ph-ng trnh
Gibbs:
D
C
RT
d
dC
= .
o
(1. 9)
Trong : C - nng cht hot tnh b mt trong mi tr-ng phn tn;
R - hng s kh;
T - nhit tuyt i.
i l-ng
d
dC
G
o
= l th-c o hot tnh b mt ca mt cht. Nu
d
dC
o
> 0 th cht l cht hot tnh b mt v s -c hp ph b mt phn
gii. Nu
d
dC
o
< 0 th l cht kh hot tnh b mt v n s gy ra s tng sc
cng b mt; v vy nhng cht ny s khng b hp ph b mt phn gii pha.
Nhng hp cht ho hc thuc cc cht hot tnh b mt bao gm nhm phn
cc v phn v cc. Cc nhm phn cc OH, COOH v.v.... l nhng cht mang
m men l-ng cc. Nhng phn t v cc ca cc cht hot tnh b mt c tr-ng
lc phn t yu v l nhng mch hyr cacbon bao gm cc nhm CH
2
. Nhm
phn cc c i lc ln vi cc pha phn cc. C bit nhm ny c th b ht vo
trong n-c, cn mch hyr v cc s b y ra khi n-c (hnh 1.5).
Ng-i ta hay dng cc axt bo lm cc cht hot tnh b mt. S gim
sc cng b mt ph thuc c vo nng ln trng l-ng phn t ca axt bo..
Trng l-ng phn t tng th c-ng gim, sc cng b mt tng.
27
Hnh 1. 5: S phn b cc cht hot tnh b mt trn mt n-c.
Trong mt s tr-ng hp lp bo ho hp ph l lp n phn t, ngha l ch
c mt lp cc phn t -c lin kt bng lc lin kt phn t vi b mt phn
gii, cn thng th-ng tn ti mt lp chuyn tip b mt gia cc pha c chiu
dy nh hn 0,1 m. Ng-i ta ng dng rng ri s hp ph v tc dng ca cc
cht hot tnh b mt trong qa trnh ch to hn hp lm khun, rut vi nhng
tnh cht cng ngh cho tr-c. Th d cho thm cc cht hot tnh b mt trong
mt s tr-ng hp s lm tng bn ca hn hp trng thi m, hoc trong
mt s tr-ng hp khc li lm hn hp chy nh- cht lng.
Trn c s nhng cht hot tnh b mt m ng-i ta ch to -c nhng
hn hp chy lng t ng cng, cho php c kh ho -c qu trnh nng nhc
ch to cc rut ln trong sn xut n chic hay hng lot.
1.1.3 T chc v nhng tnh cht ca cc lp b mt gia cc pha
Nhng lp hp ph b mt phn gii gia hai pha c th -c to thnh do
s hp ph cc phn t hay cc ion. Nhng lp hp ph phn t hay ion c bn
cht khc nhau, do chng cng c t chc v tnh cht khc nhau.
Cc lp hp ph phn t do cc cht hot tnh b mt to thnh, c th c
chiu dy t 1 phn t n 0,1 m. Nhng cht hot tnh b mt to thnh lp hp
ph th gel cho chiu dy ln hn. Nhng cht hot tnh b mt ny l nhng cht
keo -a dung mi, trong pha phn tn b mi tr-ng phn tn thm qua, ngha
l h thng ging nh- ch c 1 pha. Cc loi keo -a dung mi l cc cht prtin,
x phng kim trong n-c, cc cht nha v x phng kim loi trong du. Khi
nng thp nhng cht keo -a dung mi khng to -c cc cu trc khng
gian m ch lm thay i mt cht nht trong th tch ca mi tr-ng phn
tn. Khi tp trung b mt phn gii gia cc pha, chng to nn cc lp hp ph
28
c nht kt cu cao, cn khi bo ho ln c n hi v bn tr-t. Lp
hp ph ny dng keo t bt khi tch khi b mt cc ht.
Nhng keo -a dung mi to nn cc lp hp ph c cc tnh cht kt cu c
hc ring vi tnh n nh mnh, ngn tr s lin kt cc ht li vi nhau, ngha l
ngn tr s kt t ca h thng. S n nh ca h thng keo t -c, th nht l
do s gim sc cng b mt cc ht n tr s sc cng b mt ca mi tr-ng
phn tn, th hai l do cc lp hp ph c nht cao v c kh nng lm tt
ng nng chuyn ng Braw ca cc ht. Nng l-ng nhit ng ca cc ht
khng chc thng cc lp hp ph c nht cao.
Tnh cht lm n nh cc ht ca keo -a dung mi th-ng -c ng dng
ch to cc cht sn, cc loi va trt. Trong thnh phn ca cc cht sn, va trt
phi c keo dextrin (mt bin th ca tinh bt) hoc mt cht hu c khc r hn
(nh- mt, keo pectin).
Cc cht keo -a dung mi khi hp ph trn mt t st s n nh chng,
ngn khng cho lp sn b phn lp thnh pha rn v pha lng mt cch qu
nhanh.
Do s lin kt phn t ca mi tr-ng lng vi b mt cc ht v do s bn
vng nhit ng hc ca cc lp mng cht lng gia cc ht ca pha phn tn
(m ta gi l nhng lp mng dung hp ) lm cho bn thn mi tr-ng phn tn
cng c tnh cht lm n nh cc ht n mt chng mc nht nh. Tnh cht
trn ca mi tr-ng phn tn do B.V. Deriagin tm ra v -c gi l p sut dn.
p sut dn P
x
s bng 0 khong cch gia cc ht x= 0,1- 0,01m (hnh1.6, a).
p sut ny s tng khi cc ht st li gn nhau v khi lp m ca mi tr-ng
gia chng gim i. Khi cc ht tip xc st li na th lp m ca mi tr-ng
s t mng i nhiu v ch cn nh- mt lp mng n phn t lin kt.
-a dung mi ca h thng tng th chiu dy ca lp mng dung hp
cng tng; bng p sut dn nhng mng ny s lm cn bng lc c xu h-ng
-a cc ht st li gn nhau. S -a dung mi ca b mt cc ht ca pha phn tn
t -c bng cch to thnh mt lp hp ph cc cht hot tnh b mt lm
thay i bn cht b mt cc ht phn tn, hoc bng cch hp ph ion to nn
lp mng in kp. Lp mng ion, do lc tnh in s lm xut hin p sut dn.
29
Hnh 1. 6. S cu to ca cc lp ion hp ph I v khuch tn II trn mt
cc ht rn 1 trong mi tr-ng lng 2 v s xut hin p sut dn P
x
.
Lp hp ph ion xut hin khi trong mi tr-ng phn tn c cha nhng ion
nm trong thnh phn cc ht ca pha rn. Nhng ion ny thit lp nn mng tinh
th v to nn in th trn mt cc ht. Con -ng th hai lm xut hin in th
c lin quan vi s phn ly cc phn t trn b mt ca cc ht pha rn thnh ion
trong mi tr-ng lng v s dch chuyn mt phn cc ion vo trong dung dch.
in th trong keo axit silic cng sinh ra bng cch nh- vy. Nhng phn t
H
2
SiO
3
trn b mt phn ly thnh cc ion H
+
chuyn vo mi tr-ng lng (vo
n-c), cn cc ion Si O
3
2
do lin kt vi b mt cc ht vng hn nm li trong
pha rn.
in tch ca b mt cc ht -c iu ho bi cc ion khc du nm trong
mi tr-ng lng to thnh mt lp mang in kp (hnh 1. 6, o). Lp ion mang
in tch m s sinh ra trn b mt mt in th
12
. Mt phn cc ion khc du
mang in tch d-ng s st nhp vi lp ion hp ph to in th . Lp ion hp
ph ny c chiu dy o lin kt vng chc vi b mt ca pha phn tn. Phn cn
li ca cc ion d-ng nm trong mi tr-ng phn tn v phn b theo -ng cong
khuch tn.
C th hnh dung cu to cc phn t keo nh- sau, th d axit silic: lp b
mt ca tp hp m phn t H
2
SiO
3
khng ho tan trong n-c, c n phn t
H
2
SiO
3
phn ly ra (2n-x) ion H
+
to thnh lp hp ph, cn x ion H
+
s to nn
lp khuch tn.
[mH
2
SiO
3
. nSiO
3
2
(2n - x) H
+
] xH
+
30
C hai lp hp ph v khuch tn s to lp mng dung hp ca cc phn t
keo. H thng nm trong du [ ] l n v ng hc mang in tch m trong
tr-ng hp ny mang in tch m =
12
- . H thng bao gm cc phn t
H
2
SiO
3
, lp hp ph v lp khuch tn gi l h mixen (hnh 1. 7)
Hnh 1. 7. S cu to mixen
ca axt silic:
I - Lp hp ph;
II - Lp khuch tn ca cc ion.
Nhng ion nm trong thnh phn ca cc lp hp ph v khuch tn c th
b cc ion cng du ca mt nguyn t khc thay th. Th d, ion H
+
c th b cc
ion Na
+
, K
+
, Ca
2+
v.v. thay th. Khi th in ng ca cc ht b thay i.
Hin t-ng ny gi l s trao i ion.
S trao i ion b mt phn gii cc pha tun theo quy lut tc dng ca
cc cht:
2
1
2
1
C
C
K
D
D
= (1.10)
Trong : D
1
v D
2
- nng cc ion trn b mt cc ht pha rn,
C
1
v C
2
- nng cng ca cc ion trong dung dch,
K - h s t l.
T s s l-ng cc ion b hp ph t l thun vi t s nng cn bng
cng ca cc ion trong dung dch. Nhng ion ca lp hp ph khng hon ton
b thay th m ch thay th mt phn bi cc ion khc.
Trn thc t c s sai lch so vi nh lut tc dng khi l-ng. l do s
l-ng ion b hp ph trong qu trnh trao i ph thuc vo ho tr v th tch
thu ng lc ca n, tc l th tch ca ion cng vi mng hyrt bao bc xung
quanh n. S hp ph ion s tng khi ho tr ca cc ion tng, nh-ng i vi cc
31
ion cng ho tr th s hp ph s tng khi trng l-ng nguyn t tng. Nhng
tnh cht ni trn ca cc lp ion hp ph -c th hin rt r khi nhng khong
cht t st bentnit - loi t st dng lm cht dnh trong hn hp lm khun
tc dng vi n-c. Bentnit c nhng ion c kh nng thay th. X l bentnit
bng cc cht kim th c th thay mt s ion trong mng tinh th ca n bng
cc ion khc. Th d, nu bentnit - Ca c th lin kt -c vi gn 200% n-c
theo trng l-ng bentnit, th khi thay cc ion Ca
2+
bng ion Na
+
l-ng n-c
lin kt tng ln n 500%.
Tnh cht ca cc bentnt - Na to thnh cc lp khuch tn lm cn tr s
lin kt ca cc ht -c ng dng rng ri trong nghnh c. Bentnit -Na lm
cht n nh trong thnh phn ca cc cht sn khun. N ngn khng cho sn b
phn lp thnh cht ph chu la v cht ho tan (n-c).
Trong nhng dung dch huyn ph t st c (va) s thay th hon ton
bng cc ion Li
+
v Na
+
khng ngn -c s to thnh cc t chc bn vng, v
n-c ca nhng lp ion khuch tn kp tr thnh lin kt km v thc t l n-c
t do. S thay phc cht trao i ion bentnt khng lm nh h-ng ti bn
ca hn hp trng thi m khng nh vn trn. Song bn ca hn hp
lm khun trng thi m c th tng ln khi c tc dng ca cc cht hot tnh
(natri ccbonat, cc cht kim) lm gim kch th-c ca cc ht t st, ngha l
lm tng phn tn ca h thng.
Nhng cht hot tnh b mt hp ph trn b mt cc ht c th lm thay i
r rt bn cht ca b mt phn gii cc pha. Th d, nhng b mt rn -a n-c
d b n-c thm -t c th tr thnh k n-c (khng b n-c thm -t). Nhng
phn t ca cc cht hot tnh b mt bin b mt thnh k n-c bng cch h-ng
cc nhm phn cc v pha mt phn cc -a n-c v cc mch hyrccbon v
h-ng ng-c li. Nu em nh n-c vo b mt ny s khng b thm -t na,
iu ny th hin bng s thay i gc bin thm -t.
Hin t-ng k n-c ho th-ng -c ng dng trong thc t. Th d, em
phun dung dch mazut trong du ho ln b mt mu lm gim s dnh bm
ca hn hp lm khun. Mng hyr cc bon trn b mt s ngn cn s tip xc
trc tip v s lin kt cc phn t ca n-c vi kim loi. Cng vi mc ch
t-ng t nh- vy ng-i ta cho vo hn hp lm khun n 0,5% mazut. Trong
hn hp lm khun mazut nm b mt cc mng n-c ca v t st bao quanh
cc ht ct. Mazut d dng b y vo nhng ch tip xc gia cc ht, iu
32
lm gim cht t bn ca hn hp trng thi m, nh-ng li gim -c
dnh bm, bi v gia mng n-c v kim loi cng c mt lp m hyr cacbon.
Cc b mt ban u k n-c c th tr thnh -a n-c bng cch hp ph cc
cht hot tnh b mt t cc dung dch n-c. Tc dng -a dung mi ho (-a n-c
ho) -c ng dng khi sn xut nhng cht dnh phc tp C H v C m trong
thnh phn ca chng c cha cc cht dnh c n-c (n-c b giy) v cht dnh
khan (I T u, m du ho xy ho). Cc cht dnh C H v C l cht nh
t-ng trong cc git du v n-c -c nhng phn t n-c b giy lm n
nh. Do s thay i v bn cht b mt phn gii nn s lin kt ca nhng git
nh du vi n-c b chm li rt nhiu
1.1.4. S hnh thnh t chc trong cc h phn tn
Theo c tnh th h phn tn trong gm c t st benttnt lm khun,
hn hp khun, cht sn khun v va chim v tr trung gian gia cht rn v
cht lng. Chng gn vi cht ny hay cht kia l tu theo mc pht trin v
bn lin kt ca cc ht ca pha phn tn nhng ch tip xc to thnh mng
t chc khng gian.
Mng t chc lm cho c h thng phn tn c n hi, bn, do v
dai. Nhng c tnh ny thay i -c xc nh bi bn cht ca cc cht to
thnh h phn tn y, bi s tc dng ln nhau gia pha phn tn v mi tr-ng
phn tn, cng nh- lin kt phn t ca cc ht nhng ch tip xc.
Theo c hc ho l h phn tn -c chia thnh 2 nhm ln:
1) Nhng h khng c t chc, trong cc phn t ca pha phn tn
khng lin kt vi nhau;
2) Nhng h c t chc c mng khng gian dy c.
V ph-ng din c hc th nhng h khng c t chc l nhng cht lng c
nht cao. S tng t-ng i ca nht t l thun vi t s gia th tch ca
cc ht ca pha phn tn bao gm c nhng v dung hp bao quanh chng vi th
tch chung ca c h v -c biu din bng ph-ng trnh Enstin.
q q
q
=
0 1
0
K
V
V
. (1.11)
Trong : q - nht ca h phn tn,
33
q
0
- nht ca mi tr-ng phn tn,
V
1
- th tch ca pha phn tn,
V
0
- th tch ca mi tr-ng phn tn,
K - h s ph thuc vo hnh dng ca cc ht.
Cho thm cc cht hot tnh b mt lm cht n nh th c th lm tng
nng ti hn ca cc ht ln rt nhiu m khung mng cu trc vn khng to
thnh. Khi n nh hon ton, nng ti hn ny t-ng ng vi s lp y ti
hn th tch ca mi tr-ng phn tn. C th ly cc hn hp lm khun lng t
ng cng lm v d.
Cc h c t chc -c phn bit theo cc tnh cht c hc cht rn pht trin
mnh hay yu. Cc ht lin kt vi nhau to thnh mt th thng nht, trong
cha ton b th tch ca mi tr-ng phn tn. H khng b phn lp thnh 2 pha
v bn vng c vi thi gian, c vi tc dng bn ngoi.
S to thnh nhng khung mng cu trc l c s ca c cu lin kt cc ht
nhng ch tip xc, song cc tm ng t khng -c phn b u theo b mt
cc ht. Ng-i ta cho rng, lc phn t tp trung cc gc cnh, nhng ch li
lm, h- hng ca cc tinh th, v nhng ch c cong b mt ln nht v
c s tp trung nng l-ng t do ln nht. Ti mng dung hp hp ph ca
mi tr-ng phn tn cng d b ph v nht.
dai hiu qu ca t chc ny khng ngng gim xung theo s tng ca
tc tr-t, iu c lin quan n s ph hu ca t chc. Trong tr-ng hp
n gin nht, s thay i dai hiu qu q tun theo nh lut Bingam:
q q
c
= +
0
0
P
(1.12)
Trong : q
0
- dai ph hy ti hn ca t chc,
P
0
- ng sut tr-t ti hn,
c - tc bin dng.
Tnh cht chung ca cc t chc phn tn l tnh xc bin, tc l kh nng
ca t chc t phc hi dn dn cc tnh cht c hc sau s ph hu c hc. T
chc -c phc hi l do cc phn t trong chuyn ng Brao gp nhau mt cch
thun li. L-ng xc bin c th -c c tr-ng bng cc -ng cong ca s tng
34
m un n hi khi tr-t, ca ng sut tr-t ti hn v ca s thay i chu k tch
thot theo thi gian. Nhng -ng cong ny c tr-ng cho s pht trin ca mng
cu trc. Gi tr cc i ca bn v ca mun n hi khi tr-t t-ng ng vi
gii hn ca s pht trin mng cu trc.
C tnh ca cc h phn tn -c quyt nh bi hai nguyn nhn sau:
1) Do s lin kt phn t ca cc ht ca pha phn tn nhng ch tip xc,
iu t-ng ng vi s y ton b cc lp m ca mi tr-ng phn tn ra
khi nhng ch y v t-ng ng vi s kt t vng nht.
2) Nhng mng dung hp ca mi tr-ng phn tn khi c dy nh th
khng nhng c d- nng l-ng t do m cn t ti nhng tnh cht th rn. M
un n hi khi tr-t, ngha l cng vng ca cc mng , s tng mt cch
t bin khi gim chiu dy t 0,6 m n 0,2 m. Nh- vy, nu cc ht ca pha
phn tn -c ngn cch bng cc mng mng ca mi tr-ng phn tn lng th
ton h c th c -c mt cng vng v bn c hc no do nhng tnh
cht th rn ca lp m gia cc ht.
iu khin nhng tnh cht c hc cu trc ca cc h phn tn bng cc
cht hot tnh b mt th c th c -c hn hp lm khun, rut vi cc tnh
cht cho tr-c. Da trn nguyn tc y m ng-i ta ch to ra nhng hn hp
lm khun c m thp vi thot hi, d do v bn cao. thay
i t chc cc mng dung hp ca nhng phn t t st ng-i ta cho vo
hn hp lm khun cc cht prtin (dextrin, mt -ng) c kh nng to
thnh nhng dung dch keo c nht cao.
Lin kt vi n-c t do ca cc mng dung hp, cc cht prtin nng
cao bn, do ca hn hp v do lm gim m chung. em hot
tnh ho n-c bng cc cht hot tnh b mt c th lm gim tip m ca
hn hp. Cc phn t ca cc cht hot tnh b mt lm yu sc cng b mt
ca cc ht v mc lin kt ca n-c trong mng dung hp do c th
gim l-ng n-c nhiu hn na m khng lm gim tnh do ca hn hp i
nhiu.
Trong cc hn hp lm khun lng t ng cng, nhng phn t ca
cc cht hot tnh b mt lm gim lc tc dng t-ng h gia cc phn t
n mc cc ht b mt kh nng to thnh khung mng khng gian cng
35
vng, v vy cc ht trong hn hp c th dch chuyn mt cch t do v
hn hp t n tnh cht ca cht lng - tnh chy long. iu lm thay
i c bn cng ngh ch to rut, hn hp rut khng phi m m rt vo
hp rut. Nh nhng cht thm c bit m hn hp c th t cng li to thnh
rut trong hp. Hn hp lng t kh gim -c sc lao ng nng nhc khi ch
to rut, nng cao nng sut lao ng.
1.2. Ct lm khun
Loi vt liu ch yu p ng -c cc yu cu v iu kin lm vic ca
khun c l ct thch anh nguyn cht, n bao gm cc ht SiO
2
c kch th-c
v hnh dng nht nh. t khi thy ct thch anh nguyn cht trong thin nhin,
thng th-ng trong ct thch anh c cha cc tp cht khc nhau m ch yu l
cc oxit kim loi (Al
2
O
3
, CaO, MgO, Na
2
O, K
2
O, Fe
2
O
3
....)
Ct v t st lm khun l nhng trm tch ca m nham thch. Chng -c
to thnh l do s lng ng lin tip cc sn phm khong cht, s phong ho
nhng trm tch trong cc mi tr-ng dung dch khc nhau. Ct v t st lm
khun -c khai thc nhng m ring bng ph-ng php l thin. Nu ct c
ln tp cht hay thnh phn ht khng u phi tin hnh lm giu ct.
1.2.1 Thnh phn khong cht ca ct lm khun
Ngoi thch anh l thnh phn ch yu ca ct cn c mt s cc khong
cht khc nhau nh- fenspat, mica, cc xit v hyrxit st, canxit...
Thch anh l hp cht ha hc SiO
2
c khi l-ng ring l 2,5 2,8 g/cm
3
.
Nhit nng chy ca thch anh l 1713
0
C. Mu ca thch anh ph thuc
vo tp cht cha trong n, c th l khng mu hay mu xm, vng, en
v cc mu sc khc. Khi nung nng thch anh chuyn sang dng th hnh
khc c km theo s thay i th tch. 573
0
C thch anh o chuyn thnh
thch anh | v th tch thay i 2,4%, 870
0
C thch anh | chuyn thnh
| - triimit vi s thay i th tch l 15,1%. 1470
0
C | - triimit chuyn
thnh | - cristbalit v th tch thay i l 4,7%. 1743
0
C | - cristbalit
nng chy v th tch thay i 0,1%.
Fenspat (MeO.Al
2
O
3
.6SiO
2
) th-ng c cc loi fenspat natri v fenspat
natri-canxit.
36
So vi thch anh fenspat c cng thp hn, nhit nng chy l 1170 -
1550
0
C, n nhit 1000
0
C n 2,75%. Ct thch anh fenspat th-ng c hm
l-ng SiO
2
> 90%.
Mica.
Trong thin nhin ph bin nht l loi mica kali trng K
2
O.3Al
2
O
3
.
6SiO
2
.H
2
O muscvit v mica st - manhzit en K
2
O.6(Mg,Fe)O.Al
2
O
3
.
6SiO
2
.2H
2
O - bitit. Mica c khi l-ng ring khong 2,7 3,2 g/cm
3
, nhit
nng chy khng cao lm 1150 1400
0
C, n nhit 1000
0
C l 1,55%, mica
lm gim chu la ca ct.
Cc xit st
Th-ng gp Fe
2
O
3
(hmatt) c khi l-ng ring 5 5,3 g/cm
3
, c nhit
nng chy 1560
0
C v bn vng trong iu kin oxi ho. FeO.Fe
2
O
3
(manhtt) c
khi l-ng ring 4,9 5,2 g/cm
3
, nhit nng chy 1540
0
C. FeO.TiO
2
(
inmenit) v cc tp cht khc c khi l-ng ring 4,72g/cm
3
.
Cc hyrxit st (nFe
2
O
3
xH
2
O)
Tu theo hm l-ng n-c ng-i ta phn cc hyrxit st ra mt s dng
khc nhau. Cc hyrxit ny khng bn vng, khi b nung nng s mt n-c lm
gim cc tnh cht ca ct v c kh nng to thnh cc hp cht silicat d chy
gy s chy dnh ct trn vt c.
Cc cacbonnat lm gim chu la ca ct lm khun, s phn hu ca
cacbonnat khi nung nng n 500 900
0
C c kh nng to thnh cc khuyt tt
khc nhau trong vt c. Trong thnh phn ca ct th-ng cha canxit (CaCO
3
),
manhzit (MgCO
3
), lmit (CaCO
3
. MgCO
3
), xierit (FeCO
3
)
Cc khong cht t st trong ct lm khun th-ng gp mt s loi t st
nh-: kaolinit hay cn gi l cao lanh, illit hay thu mica (sn phm trung gian ca
s phn ho t mica thnh kaolinit) v mnmrilnit cn gi l bentnit.
1.2.2 Thnh phn ht
Thnh phn ht c nh h-ng n tnh cht cng ngh ca hn hp lm
khun. Ton b cc ht c kch th-c nm trong cng mt khong gi l
nhm ht ca ct hay hn hp. Nhm ht m trong cc ht c kch
th-c tit din nh hn 22 m -c gi l nhm ht gc t st (thnh
phn t st). Tng hp cc ht ca cc nhm ht ln hn 22 m -c gi
37
l nhm ht gc ct. ht v hnh dng b mt ca ct c ngha quan
trng hn c. Ngoi ra l-ng cc ht ln v nh trong ton b khi l-ng
ct cng nh h-ng n tnh cht ca hn hp lm khun.
Kch th-c cc ht -c xc nh bng ph-ng php sng qua b ry
th nghim. Ph-ng php ny gi l ph-ng php phn tch bng ry v dng
tch cc ht ct thnh cc nhm theo kch th-c ht. Cc ht ct nh
-c tch ra bng ph-ng php lng da trn tc lng khc nhau ca cc
ht trong cht lng. Tr-c khi xc nh thnh phn ht cn phi tch s b
t st trong thnh phn ca ct ra khi cc ht thch anh bng ph-ng php
lng.
Theo hnh dng ht, ct -c tm thi chia ra mt s nhm: ct ht
trn, na trn, ct sc cnh, ct mnh. trn cc ht ph thuc vo thnh
phn khong cht, c im ngun gc. Cc ht khong cht c cng cao nh-
ct thch anh th-ng c dng trn. Cc khong cht dng tm (mica, fenspat) b
v ra s mt hnh dng ban u v tr thnh cc ht sc cnh, mnh. B mt cc
ht ct c th x x, ng thi b bao bc ton b hay mt phn bng mt lp
mng cc cht khc (th-ng l t st). Lp mng b mt c th c cu to
khc nhau. Trng thi b mt nh h-ng n tnh cht ca ct v hn hp lm
khun.
1.2.3 Thnh phn t st ca ct lm khun
Tu theo l-ng t st, ct lm khun -c chia ra ct thch anh v ct t
st. Ct thch anh ch cha l-ng t st < 2% cn 90 97% l SiO
2
v d-i 10%
cc tp cht khc. Ct cha > 50% t st th thuc loi ct t st. L-ng t st
trong ct -c xc nh bng ph-ng php lng chun nh- sau. Mu ct hay hn
hp c khi l-ng 50 g -c em sy kh 105 110
o
C, ri cho vo bnh thu
tinh dung tch 1 lt v 475 cm
3
n-c ct v 25 cm
3
dung dch 1% NaOH vo
. Kp cht bnh trn mt thit b quay c bit v cho quay trong mt gi vi
tc 60 vg/ph. Sau cho thm n-c vo bnh sao cho mc n-c trong bnh
cch y150 mm. ct ang l lng trong n-c lng xung 10 ph. Cc ht
thch anh lng xung y bnh, cn t st cng vi n-c -c ht ra ngoi bng
ng xiphng. u d-i ng xiphng phi cch y bnh 25 mm v cch mt n-c
125 mm (hnh 1.8). Nhng ng tc trn c lp i lp li cho n khi n-c trong
bnh trong sut, chng t t st -c tch ht khi ct.
38
Nhng cht cha trong bnh em lc trn giy lc. Ct cn li trn giy lc
em sy 105 110
o
C ri em cn li. Khi l-ng phn trm mt i so vi khi
l-ng ban u ( 50 g ) biu th hm l-ng t st trong ct.
Hnh 1. 8.
Ht n-c bng xiphng
Nhm ht gc ct ca ct lm khun -c xc nh theo ph-ng php phn tch
bng ry. Tr-c khi xc nh nhm ht, ct phi -c lm sch t st bng ph-ng
php lng. Phn mu phn tch cn li sau khi lng (gc ct) -c ry qua nhng chic
ry chun c kch th-c mt ry chnh xc, (bng 1. 1). -ng knh ca ry l 200 mm.
B ry chun gm 11 ry t-ng ng vi bng 1. 1, d-i chic ry cui cng c lp y
(chu).
Bng 1. 1. Ry tiu chun phn ht
S ry Kch th-c cc cnh
mt ry, mm
S ry Kch th-c cc cnh
mt ry, mm
2,5 2,50 0315 0,315
1,6 1,60 02 0,200
1 1,00 016 0,160
0,63 0,630 01 0,100
0,4 0,400 0063 0,063
005 0,050
39
B ry -c kp cht ln bn ca my lc (hnh1. 9) theo th t ry th-a
trn, ry mau d-i. Ry mau nht N
0
005 d-i cng. Mu ct phn tch
-c vo ry N
0
2,5 trn cng c np y.
Hnh 1. 9.
Dng c xc nh gc ht ca ct
B ry -c lc theo mt mt phng ngang vi tn s 300 dao ng/ph.
ng thi u ba dn ng cng g ln np ca ry trn cng 180 ln/ph.
Sau 15 pht ry -c ly ra khi my v cn tng phn ct cn li trn mi
ry v np y. Kt qu phn tch bng ry -c biu th bng phn trm
ca khi l-ng ban u ca mu th (50 g) c k c l-ng t st tch ra
khi hn hp bng cch lng. Tng s nhng phn cn li trn cc ry v np
y, k c cc thnh phn t st phi bng 100%. d thy kt qu phn
tch bng ry, nhm ht gc ct -c biu din bng th (hnh 1. 10).
1.2.4 Nhng tnh cht cng ngh v cc ph-ng php xc nh
Nhng tnh cht cng ngh ca ct lm khun l t trng cht ng, m,
bn, chu la, thng hi v nhng tnh cht khc quyt nh tnh thch
hp lm khun c.
a) Trng l-ng cht ng
Trng l-ng cht ng ca ct lm khun ph thuc vo thnh phn khong
cht. Trng l-ng ring ca cc cht c trong ct cng cao th trng l-ng cht
ng cng cng cao. Thnh phn khong cht ca ct thch anh khng nh h-ng
ln lm n khi l-ng ring ca chng. Cn ct ziricon bao gm cc ht ZrSiO
4
c trng l-ng ring 4,68 4,7 g/cm
3
nn trng l-ng cht ng ca n so vi ct
thch anh ln hn nhiu.
40
Trng l-ng cht ng cng ln nu ct cng -c nn cht v cng nh nu
ct cha l-ng m cng ln.
Hnh 1.10. Kt qu phn tch ct bng ry
Trng l-ng cht ng ca ct ch-a m cht -c xc nh bng cch so
snh khi l-ng ca hai th tch ct v n-c nh- nhau: em y ct vo mt
bnh ri em cn, sau cng bnh em y n-c ri em cn li. Trng
l-ng cht ng o -c tnh theo cng thc:
o =
Q Q
Q Q
2 1
3 1
g/cm
3
(1.13)
Trong : Q
1
- khi l-ng ca bnh khng;
Q
2
- khi l-ng ca bnh cha ct;
Q
3
- khi l-ng bnh cha n-c;
- khi l-ng ring ca n-c.
b) m
m ca ct v hn hp lm khun l hm l-ng n-c t do v n-c m
tnh bng % khi l-ng ca vt liu y.
41
W
G G
G
=
1
100% . (1.14)
Trong : G - Khi l-ng ca ct hay hn hp tr-c khi sy, g;
G
1
- Khi l-ng ca ct sau khi sy, g.
L-ng m trong ct hay hn hp lm khun -c xc nh theo 2 ph-ng
php:
Ph-ng php th-ng; mu ct 50 g -c cn chnh xc n 0,01g. Trong mt
chn s -c cn v sy kh tr-c, em chn ct y sy nhit 105
110
0
C cho n khi trng l-ng khng i. Mu sy kh ngui n nhit
phng ri em cn li. L-ng m W% -c tnh theo cng thc (1.14).
Ph-ng php nhanh; mu ct -c sy bng khng kh nng 110 200
0
C,
hay bng nng l-ng bc x ca cc n (hnh1. 11). Vic xc nh m ca
ct cng theo cng thc (1. 14).
Hnh 1. 11. Dng c sy mu ct hay hn hp
a - Sy bng kh nng; b - Sy bng n in
c. bn
Ct thch anh kh khng c bn c hc, v chng l nhng vt th ri. bn
ca ct m ph thuc vo khi l-ng v tnh cht ca cht lng, vo thnh phn ca
42
t st, kch th-c v hnh dng cc ht thch anh. Tng m ca ct th bn s
tng n cc i do sc cng b mt, v sau s gim xung (-ng cong 2
hnh 1.12).
o KN/m
2
Hnh 1. 12. bn ph thuc vo m
1 - Ct giu t st; 2- Ct thch anh.
Khi tip tc tng m na th bn li tng. bn cc i th 1 t-ng
ng vi t s gia b mt cc ht ct v m, khi m l-ng mng n-c bm trn
b mt cc ht y l cc i. bn cc i th 2 t-ng ng vi m mao dn
ln nht. bn trng thi m ca ct giu t st ln hn ct khng cha t
st. bn ny cng tng khi tng l-ng t st v n-c. i vi hn hp lm
khun quy lut cng t-ng t nh- vy. Khi tng m n 5 6% bn ca ct
giu t st s tng, song nu tip tc tng m ln na th bn li gim
(-ng cong 1 hnh 1. 12). bn ca ct v hn hp lm khun c th xc nh
trng thi m, sy kh v nung nng vi cc dng ti trng khc nhau: nn, ct,
ko, un. C cc ph-ng php chun th ct v hn hp lm khun chu nn
trng thi m v chu ko trng thi kh. bn ca ct lm khun ph thuc
vo m cht, v th khi th ng-i ta dng nhng mu c cng m cht
nh- nhau.
S m cht ca mu th -c tin hnh bng my ba c bit. Hn
hp -c b vo ng mu bng kim loi c -ng knh trong 50 0,2 mm
(khi l-ng hn hp l 170 - 180g), v m 3 ln bng my ba c qa ba nng
43
6,35 kg ri t cao 50 mm xung. Chiu cao ca mu th sau khi m cht phi
bng 50 0,8 mm.
bn nn -c xc nh trn 3 mu chun ch to bng ct hay hn hp
lm khun ca cng mt m th nghim. Ch s bn nn l tr s trung bnh
cng ca cc kt qu thu -c. th nghim ng-i ta dng my th kiu n
by hay my th vn nng c kh nng tng lin tc ti trng vi tc khng
qu 196 KN/m
2
(2KG/cm
2
) trong mt pht. Gii hn bn nn o
n
ca ct hay hn
hp -c xc nh theo cng thc:
o
n
P
F
= (1.15)
Trong : P - ti trng ph v mu tnh bng KN,
F - tit din ngang ca mu th tnh bng m
2
.
bn ko ca ct hay hn hp khun -c xc nh trn 3 mu chun hnh
s 8 (hnh 1. 13).
Hnh 1.13.
Hp rut v mu chun
hnh s 8 xc nh
bn ko ca hn hp
44
Cc mu th -c ch to trong cc hp rut trn my ba th nghim. Ct
hay hn hp -c m cht bng 3 ln ri ca qu ba.
Sau khi m cht, cc mu th -c em sy kh v em th trn nhng
my th nghim. Gi tr trung bnh cng cc kt qu th nghim ca 3 mu th
-c coi l ch s bn. Gii hn bn ko cng -c xc nh theo cng thc
(1. 15).
bn b mt ( ri) ca ct v hn hp lm khun -c xc nh bng cch
dng cc mu th chun hnh tr c -ng knh v chiu cao 50 mm. Cc mu th
-c em th nghim trng thi m v trng thi kh. Dng c th l ci tang nh
-ng knh 110 mm. Thnh tang lm bng loi l-i kim loi c mt 4 x 4 mm. -ng
knh cc si l-i l 0,9 mm. Dng c t v tr cn bng nm ngang. Mu th t vo
trong tang sao cho khi ng ng c ca my, tang quay vi tc 60 vng/ pht th
khng b va chm vo cc mt u ca tang. Khi mt bn ca mu s b ch st vi
thnh tang. bn b mt ( ri) -c biu th bng s mt mt trng l-ng ca
mu trong mt n v thi gian v tnh bng phn trm (%) so vi trng l-ng ban u
ca mu.
d) cng b mt ca khun v rut
bn ca mu chun khng th hin -c ton b bn ca khun v rut
lm bng hn hp . Ng-i ta xc nh -c gia bn ca hn hp v cng
b mt ca khun lm bng hn hp y th-ng c mi t-ng quan nh- sau: bn
cng cao th cng cng ln. V th nhng tnh cht bn ca hn hp trong khun c
th biu th bng ngay cng b mt ca khun . cng ca khun v rut
trng thi m -c o bng ng h o cng, gm mt u bi trn c -ng knh
10mm, cc l xo v ng h ch th c chia (hnh 1. 14, a).
Hnh 1. 14.
Cc ng h o
cng b mt
ca khun c
45
cng -c xc nh bng sc bn ca hn hp chng li s ln su ca
vin bi vo su 0 5 mm, d-i ti trng 1,96 - 9,8 N ( 0,2 - 1KG). Tr s ca
cng biu th bng n v tuyt i.
Ng-i ta cn dng ph-ng php ct su b mt bng u dao ca ng h o
xc nh cng ca khun v rut kh (hnh 1. 14, o). cng -c xc
nh bng sc bn ca hn hp chng li s n su ca u dao vo su t 0
2,5 mm d-i ti trng 9,8 - 18,6 N (1- 2 KG).
e) thng hi
thng hi ca ct ph thuc vo kch th-c, hnh dng v trng thi
b mt ca cc ht, ng u ca thnh phn ht, m v t phn t
st, ng thi ph thuc c vo m cht. Cc ht ct cng to th khong
cch gia chng cng ln, -ng i ca kh cng thng thong v s mt
mt do ma st vi b mt cc ht cng nh. thng hi ca cc ht to ln
hn cc ht nh. Ct c dng ht sc cnh kh b m cht do khong
cch gia cc ht cn li ln hn, v th thng hi ca chng cao hn.
Nu ct c thnh phn ht khng u th cc ht nh s lp y cc k h
gia cc ht ln lm cho thng hi gim i. thng hi xc nh bng cch
cho khng kh c nhit bnh th-ng (nhit phng) i qua mu th chun
hnh tr lm bng hn hp lm khun m ta cn xc nh thng hi. Gi tr
thng hi -c xc nh theo cng thc:
|
|
.
|
\
|
t
=
Ph . G
cm
s . N
m
.
FP
h . V
K
4 4
(1. 16)
Trong : V - th tch khng kh i qua mu th, m
3
(cm
3
);
h - chiu cao mu th, m (cm);
F - din tch tit din ngang ca mu th, m
2
(cm
2
);
P - p sut khng kh tr-c khi qua mu th, N/m
2
(G/cm
2
);
t - thi gian khng kh i qua mu th, s (ph).
Th-ng th thng hi -c biu th bng mt tr s khng c n v o.
thng hi -c o bng my o c bit (hnh 1. 15).
46
Hnh 1. 15. My o thng hi ca hn hp lm khun
1 - my; 2 - Thng; 3 - ng dn h-ng v thot hi; 4 - Chp;
5 - ng; 6 - Ti trng; 7 - Van 3 chiu; 8 - Cc t mu th;
9 - u nt thot hi; 10 - p k.
g) chu la ca ct ( hay hn hp) lm khun
Cc mu ct (hay hn hp) em th nghim -c ch to thnh cc mu
hnh thp nhn 3 cnh ( thp nhit k ). Nhng thp ny cho vo l cng vi
nhng thp nhit k t-ng t lm bng cc loi ct ( hay hn hp) bit
tr-c chu la. Nhit m ti nh cc thp mu th cong xung
chm y -c coi l chu la ca ct (hay hn hp). chu la -c
k hiu bng s hiu ca thp nhit k chun cng cong xung mt lc vi
mu th (hnh 1. 16). Nu mu th cong xung khong gia hai thi im
cong ca hai thp nhit k chun th n -c k hiu bng s hiu ca c
hai thp nhit k y.
chu la ca ct lm khun ph thuc vo nhiu yu t nh-: thnh
phn khong cht, ht, thi gian nung.
Ct thch anh c cha cc khong cht khc s lm gim nhit nng
chy ca ct. Nhng tp cht ny l Al
2
O
3
, Fe
2
O
3
, CaO, MgO cng vi SiO
2
47
s to thnh cng tinh c nhit nng chy thp hn nhit nng chy
ca SiO
2
(1713
0
C). Th d, hn hp gm 5,5% Al
2
O
3
v 94,5% SiO
2
s to
thnh cng tinh c nhit nng chy l 1545
o
C. Hn hp c nng
khong 72% FeO v 28% SiO
2
chy nhit khong 1220
o
C. Nu cho vo
hn hp mt xit th ba th nhit nng chy gim xung r rt, nh- hn
hp 2FeO.Al
2
O
3
..2SiO
2
s to thnh cng tinh 1140
o
C. Cc hp cht ca
canxi trong ct cng lm gim nhit nng chy ca ct. Ht ct cng nh
th cng b nung nng nhanh hn v cng b nng chy nhit thp hn.
Hnh 1. 16. Cc thp nhit k xc nh chu la ca ct lm khun
h) Cc tnh cht nhit - l ca ct (hn hp) lm khun
Nhit dung, dn nhit, dn nhit , h s tch nhit nh h-ng
nhiu n qu trnh tc dng qua li ca kim loi lng vi thnh khun. Ct
(hn hp) lm khun l nhng h phn tn phc tp bao gm cc ht thch
anh rn, n-c, khng kh, v th cc tnh cht nhit-l ca chng khng c
nh. Nhng tnh cht ny ph thuc vo: thnh phn khong cht v thnh
phn ht ca ct, t trng, m, l-ng t st v nhit . S hnh
thnh t chc tinh th ca vt c v nhng tnh cht ca chng c lin
quan cht ch vi c-ng dn nhit ra khi vt c trong qu trnh ng
v ngui. C-ng dn nhit -c xc nh bng h s tch nhit ca hn
hp lm khun:
48
b C = (1. 17)
Trong : - dn nhit ca hn hp;
C - nhit dung ca hn hp;
- trng l-ng ring ca hn hp.
Chiu su -c nung nng ca khun trong qu trnh khun tip xc vi vt
c ph thuc vo dn nhit ca hn hp lm khun:
a
C
=
(1. 18)
Khun cng b nung nng nhiu th trong hn hp xut hin cng nhiu thnh
phm dng bi lm gim thng hi, chu la, lm xu cht l-ng ca hn hp.
Gi tr ca nhng tnh cht nhit-l c bn ca ct v hn hp lm khun -c nu
trong bng 1. 2.
Bng 1. 2. Cc tnh cht nhit - l ca ct v hn hp lm khun
Vt liu
Nhit
0
C
Trng
l-ng
ring
kg/m
3
Nhit
dung
J/(kg.)
dn
nhit
w/(m.)
dn
nhit
m
2
/s
H s tch
nhit
w.s
2
m
2
.
Ct kh 20 1500 0,795.10
3
0,326 0,274.10
-6
620
Ct m 20 1650 2,1. 10
3
1,13 0,049.10
-6
1970
Hn hp
ct - t st
( m
6%)
- 1700 2,01.10
3
0,656 0,192.10
-6
1500
49
1.2.5. Phn loi ct lm khun
n-c ta ct -c dng lm vt liu lm khun nhiu nht c th k n
ct Vn Hi (thuc huyn Cm Ph,Qung Ninh), ct Cu Cm (ng Triu,
Qung Ninh), ct Qu V (Qu V, Bc Ninh), ct Sng Cng (Ph Yn, Thi
Nguyn), ct Ph Li (Ch Linh, Hi D-ng)Thnh phn ch yu xem bng 1. 3.
Ngun ct thch anh pha nam n-c ta kh phong ph, cht l-ng tt v d
khai thc. Theo kt qu nghin cu kho st t nm 1973 ti nay ca Vin trao
i khoa hc k thut Nht Bn v Vit Nam th thnh phn ch yu ca ct
thch anh dng lm vt liu lm khun c -c ghi trong bng 1. 4.
Tu theo l-ng t st m ct thch anh -c chia ra cc loi sau: Ct thch
anh, ct gy, ct na m, ct m v ct rt m. L-ng oxit silic (SiO
2
) v cc tp
cht c hi ch quy nh cho nhm ct thch anh (bng 1. 5).
Bng 1. 3.
Th
t
Tn ct
Hm l-ng
t st +
bi (%)
Hm
l-ng
SiO
2
(%)
Tr
l-ng
(tn)
c im
1 Vn Hi 0,1 98,7 5 triu Lm khun c thp,
gang
2 Cu Cm 2-3 96,2 2 triu Lm khun c gang
3 Qu V 0,5 98 5 vn Lm khun c gang,
thp
4 Sng Cng 3,82 95,48 10 vn Lm khun c gang
5 Ph Li 1,5 97,15 20 vn Nhiu mn cn x l
6 Sng Hng Kh nhiu 90,82 t
7 Sng
ung
Kh nhiu 86,25 t
8 Sng Nhu Kh nhiu 7,14 t
Khng nn dng lm
khun c v cht l-ng
thp
50
Bng 1. 4.
Th
t
Tn ct Hm l-ng
SiO
2
(%)
Tr l-ng (tn) c im
1 Bn o
Hn Gm
96 1000 triu Ht nh, mn
2 Nam 95,5 25 triu Ht nh, mn
3 Tam K 99,6 23 triu Ht nh, mn
4 Cam Ranh 99,8 25 triu Ht nh, mn
Hin nay nh n-c ta ch-a c tiu chun quc gia v vt liu lm khun m
mi ch xy dng -c mt s tiu chun ngnh bao gm:
- Tiu chun nghnh v ct c;
- Tiu chun nghnh v t st;
- Tiu chun nghnh v phn ch bc;
- Tiu chun nghnh v phn ch en.
Ct lm khun bao gm cc ht thch anh v t st. L-ng t st cha
trong ct khng v-t qu 50%. Trong sn xut c ct lm khun -c dng
trng thi t nhin hay -c lm giu.
Trong c n-c ch-a c c s no sn xut ct c. Cc vt liu lm khun
ni chung khng phi s dng ring cho c m chung cho nhiu nghnh khc, v
d nh- ct thch anh ch yu dng cho xy dng. Kim tra mt s c s c ca
b c kh v luyn kim thy hm l-ng t st trong hn hp lm khun qu ln,
bn ca hn hp trng thi m khng bo m, m ca khun t-i cao gy ra t
l sai hng ca vt c cao, c ni chim ti 55%.
i vi cc n-c cng nghip pht trin, vt liu lm khun -c tiu chun
ho. Cn c vo cc nh sn xut chn vt liu p ng -c tiu chun, cht
l-ng sn phm vt c. Trong gio trnh ny c trch dn cc tiu chun ca
Lin X c bn c tham kho, ly lm c s cho vic chn vt liu lm
khun nng cao cht l-ng vt c theo h-ng mong mun.
51
Bng 1. 5. Phn loi ct lm khun theo IOCT 2138 74.
Cc tp cht c hi, %
Tn ct
Loi
Hm l-ng
t st, %
SiO
2
, %
xt kim loi
kim v kim th
xt st
O 1k d-i 0,2 98,5
s 0,40 s 0,20
O 2k 0,5 98,0
s 0,75 s 0,40
Ct giu
thch anh
O3k 1,0 97,5
s 1,00 s 0,60
1k 2,0 97,0
s 1,20 s 0,75
2k 2,0 96,0
s 1,50 s 1,00
3k 2,0 94,0
s 2,0 s 1,50
Ct
thch anh
4k 2,0 90,0 - -
Ct gy T
t 2 10
- - -
Ct na m
H t 10 20
- - -
Ct m t 20 30
- - -
Ct rt m O t 30 50
- - -
Ghi ch: Trong ct thch anh l-ng l-u hunh trong cc sunfua khng v-t
qu 0,05%.
Theo IOCT 2138 - 74 Ct lm khun -c chia thnh cc nhm theo i
l-ng ht ca cc nhm ht (bng 1. 6).
Bng 1. 6: Phn loi ct lm khun theo ht.
Tn ct
Nhm
S ca cc
ry k tip
nhau m trn
cc ht ca
phn c bn
nm li
Tn ct
Nhm
S ca cc ry
k tip nhau
m trn cc
ht ca phn c
bn nm li
Ct th 063 1; 063; 04 Ct nh 016 02; 016; 01
Ct rt to 04 063; 04; 0315 Ct rt nh 01 016; 01; 0063
Ct to 0315 04; 0315; 02 Ct mnh 0063 01; 0063; 005
Ct trung
bnh
02 0315; 02; 016 Ct bt dng
bi
005 0063; 005; np
y
52
Theo ht, cht l-ng ca ct -c coi l t yu cu nu khi th nghim phn
tch ht bng ry phn ln cc ht ct nm tp trung trn 3 ry k tip nhau.
Tu theo l-ng cn li ca cc nhm ht trn cc ry tn cng (ry trn
cng v d-i cng) trong 3 ry k tip y ng-i ta chia ct thnh hng A v
. Ct c nhm ht c bn nm li ry trn cng nhiu hn ry d-i cng
l ct hng A; ng-c li nu ct ry d-i cng nhiu hn ry trn cng
thuc ct hng . Ngoi cc loi ct c ht tp trung cn c nhiu loi
ct c ht phn tn. Nhm cc ht c bn ca nhng loi ct ny nm
li trn 4 -5 ry lin tip. Hn hp ca nhng loi ct ny bn vng, c
ri khng ln lm, t to cc khuyt tt trn b mt vt c. Ct c t chc
ht phn tn phi nm li trn 3 ry lin tip khng t hn 60% s ht.
Khi k hiu ct t ch s u tin l loi, ch s th hai l nhm cn
ch s th ba l hng. Th d, ct thch anh c ht trung bnh k hiu l
1K02A, 2K02A hoc 2K02; Ct giu t st (ct na m v rt m) k
hiu l H025, O 01, v.v...
Cng dng ca ct lm khun. ch to cc hn hp lm khun rut
c cng dng khc nhau cn dng mt cch hp l nhng loi ct nht nh
(bng 1. 7). a im ca nh my so vi ni khai thc cng nh h-ng n
s la chn loi ct.
1.2.6. Cc vt liu lm khun chu la cao
Khi ch to nhng vt c ln bng thp v gang, khun b nung nng n
nhit cao. Trong iu kin nh- vy, cc silicct trong thnh phn hn hp lm
khun tc dng vi xit st trn b mt vt c to thnh s chy dnh ct. Phn
ng xy ra nh- sau:
FeO ( kim loi lng) + SiO
2
(khun) FeOSiO
2
(phaialit)
C th khc phc s chy dnh ct bng cch dng vt liu chu la cao thay
ct thch anh. Nhng vt liu ny nhit cao khng tc dng vi cc xit st.
livinit - l cc loi magi silict. Cng thc ho hc chung ca chng l
R
2
SiO
4
, trong R l Mg, Fe, Mn, Ni, Co, Zn, Ca. livin (Mg, Fe)
2
SiO
4
c nhit
nng chy 1830 - 1850
0
C dng ch to khun c. livin dng ch
to hn hp ct o cho cc vt c ln bng thp, gang. chu la ca livinit
1750 -1850
0
C.
53
Bng 1. 7. Th d v cng dng ca ct lm khun
Dng
c
Cng dng ca ct K hiu ct
Lm khun t-i cho cc vt c c khi
l-ng:
D-i 20 kg
H016A, H01A,
K016A
D-i 200 kg
H02A, H016A, K02A
c
gang
D-i 2000 kg
H02A, T01A, K02A
Lm khun t-i cho cc vt c c khi
l-ng :
D-i 500 kg K02A, K016
D-i 5000 kg K02A, K016A
c
thp
Dng cho hn hp lm rut K02A, K016A
Lm khun t-i v khun kh cho cc vt
c bng:
- ng thanh, ng thau, cc hp kim
nhm.
H016A, H01A
- Dng cho hn hp lm rut K02A
c kim
loi mu
- Dng lm khun nhng vt c nh yu
cu c b mt tht nhn bng.
H0063A
Crmit (qung st- crm). Thnh phn ho hc bao gm crmit FeCr
2
O
4
;
(Mg,Fe) Cr
2
O
4
; (Fe,Mg)(Cr,Al)
2
O
4
. Nhng qung ny c cha l-ng Cr
2
O
3
cng
cao th chu la cng tng. Qung st crm dng dng tn nh (kch th-c
ht 1,7 0,8 mm) lm ct o cho vt c ln bng thp. chu la 1600 -
1800
0
C. Qung Crmit (C nh Thanh Ho) n-c ta c cht l-ng tt,
ngun phong ph, tr l-ng trn 17 t tn dng lm hn hp lm khun phc v
cho ngnh c, luyn kim, xy t-ng l, ch bin Fr Crm. Trong ngnh ho
crmit ch to cht mu, trong ngnh c kh dng lm bt mi.
Manhzit MgCO
3
cha 47,82% MgO, 52,18% CO
2
v cc tp cht canxi
cacbont, st cacbont, mangan cacbont, thch anh v talk. Trng l-ng ring
ca manhzit 2,9 3,1 g/cm
3
. Manhzit qua nung kt 1500 - 1650
0
C l loi vt
liu chu la. Nhit nng chy ca MgO l 2800
0
C. L-ng MgO trong
54
manhzit cng cao th chu la ca n cng cao. Manhzit khng tham gia vo
phn ng vi cc mangan xit v vy n l vt liu lm khun c thp
mangan. chu la 1900 -2000
0
C.
Zircn ZrSiO
4
c trng l-ng ring cao (4,68 - 4,7g/cm
3
), nhit nng chy
2430 - 2450
0
C, dn nhit tt v n nhit khng ln. Nh dn nhit cao nn ct
Zircn c th dng thay st ngui to ra s ng c h-ng ca vt c.. ch
to hn hp lm khun, rut dng loi Zircn tn vn v kh st cha hn
60% ZrO
2
v d-i 0,1%FeO, hoc loi Zircn ht cha trn 60% ZrO
2
, 1 6%
TiO
2
. Ngoi vic dng lm hn hp ct o v hn hp lm rut, Zircn tn nh c
ht 0063 cn -c dng lm cht sn khun v va chu la cho khun, rut.
Chng cng dng ch to cc khun gm v rut gm. chu la 2400
0
C.
Samt (40% Al
2
O
3
cn li l SiO
2
) l t st chu la sau khi em thiu kt
c chu la cao (1670 - 1750
0
C). Samt dng ch to hn hp lm khun
kh c nhng vt c thp trung bnh v ln.
1.3. Cht dnh
lin kt cc ht li v to khun c trong thnh phn hn hp lm khun
phi c cht dnh kt. Ngoi t st l cht dnh kt truyn thng lu i, ngy
nay ng-i ta cn dng n-c thu tinh, cc cht dnh t ngun nha tng hp, cc
loi du thc vt, n-c b giy, n-c g -ng lm tng bn dnh kt ca
hn hp lm khun. Cc cht dnh -c phn theo cc th h sau:
- Cht dnh th h 1 Ch yu l t st.
- Cht dnh th h 2 Cht dnh ch yu l ngun vt liu v c ( n-c
thu tinh, xi mng ... )
- Cht dnh th h 3 Cht dnh c ngun gc l vt liu hu c ( nha
Phnolformalhit ... ).
- Cht dnh th h 4 Tc dng lin kt cc ht vt liu nn bng bin php
vt l ( v d, vt liu nn l cc ht kim loi -c lin kt bng t tr-ng;
lm khun ng lnh nh vic cho n-c ng bng lin kt cc ht ct
li).
- Cht dnh th h 5 Cht dnh -c dng ch yu t ngun sinh vt ( v
d nh- cc axit amin... ).
Ph bin nht hin nay l cht dnh thuc ba th h u.
55
1.3.1. t st lm khun
t st lm khun c l nhng nham thch bao gm nhng ht rt mn ca
nhm silict ngm n-c v c kh nng kt dnh, c bn nhit ho, do c
th dng t st lm cht kt dnh ch to hn hp lm khun bn vng, khng
b chy dnh vo vt c.
Thnh phn cc loi t st to thnh do s phn hu cc nham thch, ph
thuc vo cc nham thch, vo axit hay kim m c tr-ng l nng ion
Hyr ca n-c ( pH) tc dng ln nham thch y. Trong mi tr-ng axit to
thnh cc loi t st kaolinit, cn trong mi tr-ng kim th to thnh cc loi
t st mnmrilnit (t st bentnit v xupbentnit).
n-c ta t st Ch Linh (Hi D-ng ) thuc loi t st kaolinit v t st
C nh (Thanh Ho ) thuc loi mnmrilnit.
1.3.1.1. Thnh phn khong cht v ht ca t st
a) Thnh phn khong cht
t st lm khun bao gm cc khong cht nh- nhm kaolinit, nhm
mnmrilnit, thu mica.
Nhm kaolinit ( Al
2
O
3
. 2SiO
2
. 2H
2
O ) l loi nhm-silict ngm n-c, c
trng l-ng ring 2,58-2,60 g/cm
3
, c nhit nng chy 1750-1787
0
C. Kaolinit
l phn c bn ca cao lanh v ca a s cc loi t st khc. Khi nung nng
kaolinit s qua nhng chuyn ho sau: 100-140
0
C mt n-c m, 350-580
0
C
mt n-c trong thnh phn cu to phn t. Trong gii hn ca nhng nhit y
c hiu ng thu nhit, kaolinit chuyn thnh mtakaolinit ( Al
2
O
3
. SiO
2
) v t
st mt tnh dnh kt. nhit 900-1050
0
C mtakaolinit b phn hu tch ra
thnh hn hp Al
2
O
3
v SiO
2
v nh hnh km theo hiu ng to nhit. nhit
1200-1280
0
C th Al
2
O
3
v SiO
2
t do to thnh khong cht ( 3Al
2
O
3
. 2SiO
2
)
km theo hiu ng thu nhit.
Nhm mnmrilnit (Al
2
O
3
.4SiO
2
.nH
2
O). Trong mng tinh th ca
mnmrilnit mt phn Al
3+
c th b thay th bng Mg
2+
, cn Si
4+
thay bng Al
3+
kt qu l cc ht t st mang in tch. Thnh phn ho hc ca mnmrilnit
lun thay i. Nhit nng chy l 1250-1300
0
C. L-ng n-c trong
mnmrilnit ph thuc vo p sut hi n-c mi tr-ng xung quanh. Khi thi
tit kh ro n nh-ng mt phn n-c, khi thi tit m -t n ht m t khng
56
kh vo nh kh nng ca mng tinh th c th dn n theo h-ng ca mt trong
cc trc kt tinh. Khi nung nng n 100 -150
0
C n-c t do s thot ra, t 500-
700
0
C mt n-c kt tinh v mt kh nng tr-ng n 600
o
C. nhit 735 -
900
0
C c s ph v cc mng tinh th mnmrilnit v chuyn bin thnh cht v
nh hnh.
t st thu mica; l sn phm trung gian ca s phn ho t mica thnh cao
lanh. Theo thnh phn ho hc v tnh cht l hc th khong cht ny khng c
nh. Trong s nhng khong cht c trong cc loi t st thu mica dng trong
hn hp lm khun ni bt nht l mnternit, mt loi trm tch giu mui hu
c v cc cht hu c.
Ngoi cc khong cht chnh c trong thnh phn t st cn c Hyrxit
st, FeS
2
hoc pirit st (loi tp cht c hi trong t st lm khun v n gy ra
chy dnh ct trn vt c) cacbont d-i dng canxit, manhzit, lmit, siderit
FeCO
3
, thch cao (nhng tp cht c hi).
b) Thnh phn ht
Thnh phn ht ca t st nh h-ng n tnh cht l hc ca chng (
do, kh nng dnh kt ). t st bao gm cc ht c kch th-c khc nhau. i
a s t st lm khun cha 70% phn t ht nh hn 0,02 mm v 30% nhng
ht thch anh ln hn. Nhng ht c kch th-c nh hn 0,022 mm thuc loi
thnh phn t st m l-ng ca chng khng -c t hn 50%. th hin y
hn ng-i ta xc nh phn tn ca gc t st, l-ng ht c kch th-c
0,022 - 0,005; 0,005 - 0,001 v nh hn 0,001 mm.
1.3.1.2. Cc tnh cht ho l
t st lm khun bao gm cc ht nh phn tn to thnh mt h c b mt
pht trin rng. t st lm khun c tnh cht ca h thng keo.
Cu trc t st -c xc nh bng cu to ca mng tinh th. Thnh phn hnh
hc ch yu ca mng nhm-silict l cc ion oxi O
2-
c bn knh ln. Nm gia
cc ion ln l cc ion Si
4+
, Al
3+
, Mg
2+
to nn cc t din ca lp u tin l c s
ca mng nhm-silict ( hnh 1. 17 ).
57
Hnh 1. 17.
T chc tinh th ca kaolinit.
Lp th hai -c to thnh bi cc ion OH
-
, cc ion ny cng vi cc ion O
2-
ca
lp th nht to thnh cc khi 8 mt m trong c cha cc ion Al
3+
hoc Mg
2+
. t
st kaolinit hai lp ny to thnh mt "b kn. Nhng lp cn li nm cch nhau theo
chiu cao mt khong cch nht nh vi s dch chuyn ( lch) v mt pha khng
ln lm. Khong cch gia cc lp (b) l c tr-ng ca loi t st ny.
t st mnmrilnit trn lp cc khi 8 mt cn c lp t din th 3 cc
ion Si
4+
v O
2-
, tip mi n khong trng gia cc b ( hnh 1. 18 ).
Hnh 1. 18. S t chc tinh th ca mnmrilnit
1- Khong cch gia cc lp; 3- Khi 8 mt; 2 v 4- cc t din.
58
S trao i ion
c im ca cc nhm-silict l cc thnh phn c bn ca chng c th b
thay th mt phn bng cc ion khc. Nu cc ion c bn knh gn bng nhau, th
d: Al
3+
( 0,57 A
0
), Fe
3+
( 0,67 A
0
), Ti
4+
( 0,64 A
0
) th s thay th l ng hnh.
Nu bn knh cc ion khc nhau th mng tinh th s b bin dng.
Cc ion thay th v b thay th c in tch khng ging nhau, th d: Si
4+
b
thay th bng Al
3+
. cn bng cn phi thu thm nhng ion khc vo mng
hoc phn b cc ion ny ra cc b mt. Khi trao i mt s ion ny vi mt s
ion khc, tnh cht ca t st thay i theo loi ion s i vo thnh phn ca
mng tinh th. Kt qu l tnh cht ca t st c th thay i bng cch x l
ho hc. Th d cc ion Ca
2+
c th b thay th bng cc ion Na
+
khi dng xt x
l t st. Cc ht cng phn tn th s l-ng cc ion trao i cng nhiu.
tr-ng n ca t st
Trong nhng lp ring bit ca cc b
) + K tg(45
0
+
2
) (2. 1)
Trong :
o
1
v o
3
l ng sut chnh ln nht v nh nht,
K - lc bm,
- gc ma st trong hn hp.
Theo iu kin chy (2. 1) th ng sut tr-t ti hn o
1
ph thuc vo lc bm K
ca cc phn t hn hp v vo p sut thng gc o
3
theo din tch tr-t do tg(45
0
+
2
)
87
xc nh. Lun lun c th to -c trng thi ng sut nh- th iu kin chy c th
thc hin -c v vt th c th b bin dng do.
Tnh dnh bm ca hn hp trn b mt mu tng ln cng vi s tng m, tng
cht ca khun, s h- hng dn ca b mt mu, s gim ht ca ct v cng vi s
tng chnh lch nhit ca mu v hn hp. Tnh dnh bm ca hn hp sinh ra do
l-ng n-c t do v lin kt yu tha d- trong hn hp. V th ng-i ta lm gim tnh
dnh bm bng cch gim m, -a vo hn hp nhng cht hu c lin kt vi n-c t
do v bng nhng bin php cng ngh nhm lm gim lc lin kt gia hn hp v b
mu. Nhng bin php cng ngh l:
1. Rc hoc phun theo chu k ln b mt mu nhng cht ngn cch khng
thm -t n-c. Th d, phun xng trn vi phn ch, mazt v du khong cht.
2. Nung nng b mu n 40
0
C cn tr s ng-ng t ca n-c trn b mt mu.
3. Sa cn thn v nh bng b mt mu.
Cng cn phi thy rng, khi rt kim loi lng vo khun nhit cao,
bn, cng v cc tnh cht khc ca lp b mt khun thay i. N lin quan
n s gin n lp b mt, s chy cc cht hu c sinh kh, dnh kt hn hp.
l nhng nguyn nhn gy ra cc khuyt tt vt c.
2.3 Hn hp ct - t st
Hn hp ct - t st dng lm khun ch to nhng vt c bng thp cc bon
c khi l-ng nh v trung bnh. Nhng vt c thnh mng khi l-ng d-i 500
kg th-ng c trong khun t-i (khun m). Cn nhng vt c quan trng v
nng hn th c trong khun kh. Hn hp ct - t st cng cn -c dng
lm rut cho vt c, so vi hn hp ct - t st lm khun th thnh phn khc
nhau khng nhiu. nng cao tnh ln ca rut v kh nng ph rut ng-i ta
cho thm mt s cht nh- mn c-a vo v cc cht dnh kt ngm n-c nng
cao bn trng thi kh.
2.3.1. Hn hp lm khun t-i khng ho cng
Hn hp lm khun t-i th-ng -c dng sn xut khun trn dy
truyn t ng bng my dn, my nm ct v c bng tay. m cht
ca hn hp ph thuc vo ph-ng php m cht. Hn hp mt loi vi
bn cao nht trng thi m -c dng lm khun c bng ph-ng
88
php p trn dy truyn t ng lm khun khng hm. bn ca khun
khng hm cn gi -c kch th-c khun d-i tc dng ca p sut
tnh kim loi trong thi gian rt kim loi lng v c trong qa trnh vn
chuyn.
m bo bn, thng kh v cc tnh cht cng ngh khc ca hn
hp cn phi chn vt liu ph hp. Thnh phn chnh ca hn hp l ct thch
anh -c lm giu hay ct thch anh loi 1K; 2K v 3K, hoc nhm ct cha
l-ng t st khng qu 2%.
i vi hn hp lm khun m m cht bng ph-ng php p ng-i ta
th-ng dng bt t st bentlit. Tt nht dng t st bentlit natri s m bo
-c tnh kt dnh cao trng thi m v lu hn. chng chy dnh ct cho vt
c bng gang th-ng dng cht thm l bt than hoc polistirol. gim tnh
d v ca khun p ng-i ta cho thm tinh bt vo hn hp, cn tng tnh do
cho thm -ng mt hay dextrin.
Sau mi ln rt khun thnh phn ti -u ca hn hp b thay i. m
bo tnh cng ngh ca hn hp ng-i ta phi b sung vt liu mi vo cng vi
hn hp c sau khi s ch.
L-ng t st cho vo hn hp ph thuc vo yu cu bn. i vi vt
c nh l-ng t st cho vo khong 5 - 7%, vt c trung bnh 7 - 9%. Thnh
phn t st trong hn hp mt loi dng cho dy truyn t ng ho vo khong
10 -13% tnh theo trng l-ng.
Hn hp mt loi lm khun bng my c m cao ( 4,5 6,0 ) v
m cht ln. Ngoi ra hn hp c th cha mt l-ng ln thnh phn t st
khng hot tnh, nh- vy thng kh c gim so vi dm khun bng tay.
Hn hp dng lm khun trn my hay bng tay th-ng dng loi ct khng giu
thch anh v t st loi r tin hn so vi hn hp lm khun trn dy truyn t ng.
t st cho vo hn hp tt nht dng huyn ph. Thnh phn ca hn hp ct - t
st lm khun cho vt c thp -c trnh by trn bng 2. 1. Cn thnh phn hn hp
lm khun ct - t st dng cho vt c hp kim mu -c trnh by trn bng 2. 2.
i vi vt c bng hp kim magi cn phi chng s xi ho hp kim lng
nm trong khun, ng-i ta cho thm vo hn hp nhng cht bo v (axit boric,
bt l-u hunh, v cc cht cha flo).
89
2.3.2. Hn hp lm khun kh
Nhng vt c ln v phc tp yu cu cht l-ng cao hn ng-i ta phi dng hn
hp ct - t st lm khun sy kh. Sau khi sy bn ca khun -c nng cao.
i vi vt c c khi l-ng nh hn 1 tn dng ct thch anh nhm 02; cn vt
c c khi l-ng trn 1 tn dng ct nhm 04 v 0315. Hn hp lm khun kh
th-ng dng t st kaolinit s t -c bn cao sau khi sy v bn nhit ho
hc. gi -c bn ca khun cao sau khi sy ng-i ta cho vo cc cht
dnh kt ngm n-c nh- CC , , KBC. nng cao tnh ln v thng kh
ca hn hp ng-i ta cho vo thm cc cht nh- mn c-a, than bn. loi tr
kh nng chy dnh ct ng-i ta phi sn lp sn chng chy dnh ct. Hn hp
ct mt trn c s ct - t st dng lm khun kh -c trnh by trn bng 2. 3.
c thp, trong thnh phn hn hp ct mt ng-i ta dng vt liu chu
la thay ct thch anh. Vt liu ny c tnh chng chy dnh ct cao. Tuy nhin
vic thay ct thch anh bng vt liu chu la cao phi tht hp l, khi m dng
lp sn chng chy dnh khng khc phc -c. c nhng chi tit ln v
phc tp bng thp hp kim cao phi dng hn hp Zircni lm khun (bng
2. 4).
2.3.3. Hn hp ct - t st m
Hn hp ct - t st m c cht l-ng km hn so vi hn hp ct mt
-c ch bin t hn hp ct dng ri c cho thm 5 10% hn hp mi. Hn
hp ct m khng tip xc trc tip vi kim loi lng c nhit cao, nn khng
chu tc ng ca nhit ln lm. thng kh ca hn hp ct m khng
-c nh hn hn hp ct mt trnh tt r kh trong vt c. Khi c chi tit
thnh mng hn hp ct m phi c tnh ln tt trnh nt. Gii hn bn nn
trng thi m ca hn hp ct m dng cho khun lm bng my v tay cn t:
- Khun t-i c gang l 25 - 30 KN/m
2
;
- Khun kh c gang l 35 - 45 KN/m
2
;
- Khun t-i c thp l 30 - 40 KN/m
2
;
- Khun kh c thp l 30 - 40 KN/m
2
;
Hn hp ct c ca li v ct o c cha cc cht dnh kt c tnh axt v cc
cht xc tc. Khi dng hn hp ct c ny lm hn hp ct m bn s gim
v t st b tr ho. V vy cn phi kim tra pH v khi phc cc tnh cht
ca hn hp.
90
Bng 2. 1. Hn hp ct - t st lm khun ti c thp.
Thnh phn, % khi lng c tnh k thut ca hn hp
K
h
i
l
n
g
v
c
,
K
g
,
k
h
n
g
d
i
C
h
i
u
d
y
t
h
n
h
v
c
,
m
m
,
k
h
n
g
q
u
Hn hp
ct c
Ct thch
anh
t st
*
Cn
Sunfit
Loi ct
m
%
thng
kh, v.
Gii hn
bn nn
trng
thi m,
MPa
Hn hp ct mt
100
500
500
25
25
50
8040
7540
6040
16,553
20,551,4
33,551,0
36,5
(810)
48
(812)
6 8,5
(1113)
s0,5
s0,5
s0,5
K016A
K02A
K02
K02
K02A
K02A
K0135
3,54,5
4,05,0
4,55,5
80100
100120
100130
0,030,0
5
0,040,0
6
0,050,0
7
Hn hp mt loi
100 - 9290 6,58,0 (810) 1,52,0
K016
K02
3,04,5 80100
0,030,0
5
* Trong ngoc l hm lng t st chung.
91
Bng 2. 2. Hn hp ct - t st lm khun c hp kim mu
Thnh phn, % theo khi lng c tnh k thut ca hn hp
Vt liu
c
Hn hp
Hn hp
ct c
Vt liu
mi
Mazut
Hp
cht
flo
m
%
thng
kh,v.
t st,
%
Gii hn
bn nn
trng thi
m, MPa
Mt loi 9288,5 710 11,5 Hp kim
ng
Ct mt 8040 19,559 0,51,0
30 812
Mt loi 9290 810
4,55,5
810
Hp kim
nhm
Ct mt 8060 2040
-
45
20
812
0,030,05
N
0
1 9585 515 59 0,060,12
5,06,5 2040
N
0
2 9085 1015 48 0,060,08
Hp kim
magi
N
0
3 8982 1015
-
-
4,56,0 3070
-
0,040,08
Ghi ch : - Vt c bng hp kim ng dng ct 016, 01A; bng hp kim nhm
dng ct 01A; bng hp kim magi dng ct 01A, 0063 (hn hp N
0
1 v N
0
2) v 025;
016A; 01A (hn hp N
0
3).
- Hn hp lm khun N
0
3 cho thm t 13% .
92
Bng 2. 3 : Hn hp ct mt lm khun kh trn c s ct - t st.
Thnh phn hn hp, % theo khi lng c tnh ca hn hp
Khi l-
ng vt
c,
Tn
Chi
u
dy
thn
h vt
c,
mm
Hn
hp
ct c
Ct thch
anh
t
st
Vt liu
mi
hoc
Mn
ca
Thnh phn
ht
Lng
cha
t st
thng
kh, v.
Gii hn bn
trng thi
m, MPa
m, %
Vt c gang
<0,1 <25 70440 27457 02A;0315A 12414 60480 0,05040,080 6,047,0
0,1 25 60435 37462
3
02A;0315 12416 804100 0,05040,080 6,048,0
<2 <30 60450 28440 02A;0315 12414 0,05040,065
2415 <50
- -
38450
10412
04A;0315 14416
70
10430 <60
50440
47 20 04A;0315
0,06540,080
7,048,0
10450 60 20 43442 445
-
-
13
04A;0315
- -
0,1540,25 12416
Vt c thp
<5 50 15,5450 449 <0,5 02A 12414 704100 5,047,0
<10 50
80440
100 - 80
0,0840,12
80 80
-
-
0315
12415
50 0,05540,065
6,047,0
10430
80
80440
12,5445,5 449
-
1,542,4 244 02A;0315 12414 704100 0,03540,06 5,047,0
Vt c ng
- - 80460 - - 20440 - - 016A 10415 /30 0,0440,06 5,046,0
Vt c nhm
- - 80460 - - 19,5439 0,541,0 - 01A 8412 /20 0,0440,06 5,046,0
93
Bng 2. 4: Hn hp lm khun Zircni.
Thnh phn % theo trng lng c tnh ca hn hp
Cht thm Hn
hp
Zircni
Ct thch
anh
1K02
t
st
CC C KBC
thng
kh, v.
m,
%
Gii hn bn
trng thi
m, MPa
1
2
3
100
72
100
-
28
-
2,6
2,6
2,5
2,3
2,9
-
-
-
2,3
2,5
3,7
-
40
50
404130
1,842,2
2,643,0
3,045,0
0,01240,015
0,01640,020
0,03040,045
Ghi ch: L-ng n-c cho vo n m theo yu cu.
94
2.3.4 Quy trnh chun b hn hp ct - t st
Quy trnh cng ngh chun b hn hp ct - t st gm cc thao tc ni tip
nhau sau khi chun b v ch bin vt liu u vo: ong liu, o trn liu,
hn hp v nh ti hn hp tr-c khi -a n ch lm khun.
Trong ngnh c th-ng dng t st 3 dng: bt, nho v lng ( huyn
ph ). Cch chun b ba dng ny c khc nhau.
Chun b t st dng bt: t st khai thc t m v phi kh v nghin
th ti c cc 4 25 mm, -a sy 150
o
C cho ti khi m cn li 5 8% nu
l t st th-ng, vi t st bentnt m cn li phi cao hn ( khong 12% ).
t st sy xong cho vo thit b nghin v ry qua ry s 0315.
Chun b t st nho: cho t st cc sy kh vo my trn, pha 40
70% n-c ( tnh theo trng l-ng t st ) trn u.
Chun b t st huyn ph: cho t st cc sy kh vo thng cha pha
n-c theo t l 1/2 1/4, khong 2 3 gi cho t st ht no n-c. Dng thit
b khuy khuy to nn mt khi cht lng ng nht dng huyn ph c khi
l-ng ring t 1,15 1,40 g/cm
3
.
Nguyn liu mi khai thc v th-ng khng ph hp vi yu cu v c ht,
m, sch v. v..., cn phi qua ch bin nh- nghin, sng phn loi, sy.
Nguyn liu thu hi t sn xut c chu tc dng ca nhit cao nn b
thay i: t st b samt ho, ct b v vn thnh bi, cht ph chy thnh tro,
hn hp ln inh, vn gang v. v... Mun dng li phi qua ch bin nh- sng, ra,
x l ho hc gi chung l ti sinh ct c. Ch bin li hn hp ct c sau mt ln
c l mt vic lm c ngha kinh t k thut ln cn -c thc hin th-ng
xuyn.
trn liu ng-i ta c th dng my trn theo tng m hay o trn lin
tc. Trn liu trn my theo tng m c cng sut khng ln lm. Thit b th-ng
dng trn hn hp ct - t st l my trn con ln. Thi gian v th t np vt
liu vo my l hai yu t c nh h-ng ln n tnh bn v tnh thng kh ca
hn hp. i vi hn hp ct t st, mun t st to thnh lp mng bao ph
quanh ht ct, hn hp phi -c nho trn v ch st k.
Th t cho vt liu vo my trn nh- sau: u tin cho hn hp ct c, ct
mi, bt t st v bt than vo. Cc thnh phn liu kh -c o trn t 1 -3
95
pht. Sau cho liu lng vo (n-c, nh t-ng t st). Nu c thm cc cht
dnh kt vo hn hp ct - t st th cho vo sau cng. Cch trn ny n gin
nh-ng bi nhiu, mun khc phc phi dng cch trn -t v bi chnh l bt t
st.
Th t trn -t nh- sau: lc u trn cht ph + n-c, sau cho t st trn
u v cho ct vo sau cng. Cch trn ny va hn ch -c bi va m bo
cho t st phn b u.
Thi gian o trn hn hp ct - t st lm khun t-i -c trnh by trn
bng 2. 5. Trong dy truyn sn xut t ng ho, qu trnh cht liu, thi gian
o trn -c t theo ch-ng trnh. Sau khi nh ti, hn hp -c -a n
thng cha trn my lm khun, thng ny c h thng t ng ong hn hp
cho vo khun m cht.
Bng 2. 5. Thi gian o trn hn hp lm khun t-i [ pht].
My o trn kiu con ln
Loi hn hp
Trc con ln thng ng Trc con ln nm ngang
Hn hp mt loi
8 5
5 3
5 , 2 2
2 5 , 1
Hn hp ct mt
13 10
8 5
3 2
5 , 2 2 , 1
Hn hp ct m 2,5 - 4 1 - 1,2
Ghi ch: Trong hn hp mt loi v hn hp ct mt t s ng vi hn hp
c gii hn bn nn trng thi m < 70 KN/m
2
; mu s < 200 KN/m
2
.
2.3.5 Hn hp lm khun bn vnh cu
Khun bn vnh cu l khun gi -c bn v kch th-c sau khi c
-c mt s l-ng nht nh vt c bng khun . Hn hp lm khun bn
vnh cu gm cc ht c bn c h s n nhit thp v cht dnh kt v c c
bn nhit cao. Hn hp lm khun xong phi -c em sy t t ln n nhit
300 - 350
0
C. bn v cng vng ca khun ph thuc vo khi l-ng v
96
hnh dng vt c, ph thuc vo cht l-ng sa khun sau mi ln c. Khun
c th dng c -c n 50 sn phm hoc ln hn th nu khng b hng do
s co ngt vt c. Thnh phn lm khun bn vnh cu -c trnh by trn bng
2. 6.
Bng 2. 6. Thnh phn hn hp lm khun bn vnh cu, % theo trng l-ng
Hn hp
Thnh phn
1 2 3 4
Bt sa mt 25 41 25 20
Ct thch anh 23 25 25 -
Bt than cc - - 25 -
t st Kaolinit 18,5 15 25 40
Hn hp samt s ch 33,5 19 - 40
N-c (ngoi 100%) 8-9 6-8 7 6-8
2.3.6 Hn hp pht nhit v hn hp cch nhit
Hn hp pht nhit -c dng hai dng: dng do m v dng bt kh.
Hn hp pht nhit dng do dng trt ln u ngt hay m gi nhit ca vt
c. Thnh phn ca hn hp pht nhit c th ly theo bng 2. 7.
Bng 2. 7. Thnh phn hn hp pht nhit, % theo trng l-ng
Thnh phn % theo trng l-ng
Bt nhm 10
Fr silic hm l-ng 75% 13
G st 62
Bt samt 8
t st chu la 7
97
m bo bn trng thi kh ng-i ta cho thm 3 -5% CC c mt
1250 - 1270 g/dm
3
v 1% n-c.
tng hiu sut pht nhit ng-i ta cho thm mui nitrat xem bng 2. 8.
Bng 2. 8.
Thnh phn % theo trng l-ng
Bt nhm 20
Qung st 20
Nitrat natri 10
Ct thch anh 50
N-c thu tinh (mt 1450-1500 g/dm
3
) 10
N-c 1-2
Ghi ch: N-c v thu tinh lng cho vo vi l-ng trn 100%.
Nhit bc chy ca hn hp trn 710 - 780
0
C, m 5 - 6%. Gii hn bn
nn trng thi m t 13 - 20 KN/m
2
.
Hn hp pht nhit dng bt c thnh phn trong bng 2. 9.
Bng 2. 9.
Thnh phn % theo trng l-ng
Silicocanxi 35
Fr silic hm l-ng 75% 25
Mui nitrat k thut 8
G st 32
Dng hn hp pht nhit s lm tng tc dng ca u ngt v nng cao cht
l-ng c ln 2 -4%.
98
Hn hp cch nhit c tc dng lm chm s ng rn mt s phn trn vt
c v u ngt. N khng sinh nhit khi nung nng nh-ng c dn nhit thp
v kh nng tch nhit km nn khng lm ngui hp kim lng. Dng hn hp
cch nhit trt ln u ngt c th nng cht l-ng vt c ln ti 70%. Thnh
phn v tnh cht ca hn hp cch nhit -c trnh by trn bng 2. 10.
2.4. Hn hp lm khun, rut ng rn khng qua nung nng
lm khun, rut ng rn khng cn dng n l sy ng-i ta c th p
dng cc ph-ng php sau: Hn hp dng kh CO
2
ng rn, hn hp ng
rn t trng thi bt nho, hn hp t ng rn dng do, hn hp ng rn
ngui.
2.4.1 Hn hp ng rn dng kh CO
2
Hn hp ng rn dng kh CO
2
trong thnh phn c n-c thu tinh l cht
dnh kt. S ng rn ca hn hp xy ra khi thi kh CO
2
vo. Phn ng ho hc
xy ra khng thun nghch to ra mi lin kt gel v hn hp tr nn bn vng.
Qu trnh phn hu natri silict v to thnh gel axit silic theo phn ng sau:
Na
2
O. nSiO
2
+ CO
2
+ mH
2
O Na
2
CO
3
+ nSiO
2
.mH
2
O.
Nu -c sy nng tip theo th axit silic to thnh natri silict bn vng v
kt qu hn hp tr nn bn vng hn.
Ct dng cho hn hp ny l loi 1K hoc 2K thuc nhm ht 0315, 02 hoc
ct c phn tn ln. Hm l-ng t st trong ct khng ng k trnh s
lin kt ca t st vi n-c thu tinh. Trong nhiu hn hp ct - n-c thu tinh
ng-i ta cho thm t st vo nng cao bn trng thi m v kh nng ph
rut sau khi rt khun. Th-ng ng-i ta cho thm vo hn hp xt n da iu
chnh m un ca n-c thu tinh. Gi tr m un xc nh tnh chy long ca
hn hp: mun cng cao th tnh chy long cng km. lm rut v khun
c ln v c bit l lm khun bng d-ng gt th-ng dng n-c thu tinh c
mun nh 2,0 - 2,3. Xt n da cho vo hn hp dng dung dch n-c vi nng
10 - 20 %. Hn hp ct mt v rut trn c s n-c thy tinh lm vt liu dnh
kt v dng kh CO
2
ho cng -c trnh by trn bng 2. 11 v bng 2. 12. S
khc nhau gia hai loi hn hp ny ch l hn hp lm rut cn cho thm
nhng cht c tc dng d ph rut sau khi rt c.
99
Bng 2. 10 : Hn hp cch nhit do
Hn
hp
Vermiculit
Mn
c-a
t
st
chu
la
Caolin
Bt
g
Bt
aming
N-c
thu
tinh
H s dn nhit
trng thi kh
W
m.K
H s tch
nhit
W.C
0,5
m
2
.K
1
2
3
4
5
55465
42
25
-
-
-
-
-
18
58
8
-
5
20
20
-
8
-
-
-
204
30
-
-
-
-
-
-
-
-
20
-
-
-
2
2
0,00340,116
0,11640,140
0,11640,140
0,174
0,209
1744209
2094279
2094258
279
-
100
Bng 2. 11: Hn hp lm rut ng rn nhanh dng kh CO
2
Thnh phn hn hp, % trng l-ng Tnh cht c l
Gii hn bn, MPa
N
0
hn
hp
Mc ch s
dng ca hn
hp
Ct
thch
anh
t
st
N-c
thu
tinh
Dung
dch
10%
NaOH
Ma-zt
thng
kh,
v.
Nn trng
thi m
Ko sau
khi sy
Ko sau khi
thi CO
2
.
m %.
1
Lm rut
ph-ng php
c kh ho cho
vt c thp v
gang.
100 - 45,5 0,51,5 0,5 120 0,0040,007 11,5 0,20,3 30
2
Lm rut c
tnh ln cao
cho vt c
thp, gang v
hp kim mu.
9497 36 4,56 0,51,5 - 80 0,0120,03 0,81,2 0,10,25 34,5
3
Lm rut c
tnh d ph
cho vt c
thp
100 - 45 1,0 - 80 0,0050,007 0,5 0,180,22 3,54,2
4
Lm rut c
tnh d ph
cho vt c
gang.
100 - 5 - - 120 0,0100,015 0,50,8 0,150,2 2,83,0
5
Lm rut c
tnh d ph
cho vt c
thp v gang.
5070 - 56 0,51,5 0,5 80 0,0120,025 0,81,0 0,20,3 3,54,5
Ghi ch : 1- Ngoi thnh phn cho trong bng, hn hp N
0
2: 1,5% mn
c-a, 3% bxit; hn hp N
0
4: 5% bt aming; hn hp N
0
5: 3050% hn hp ct c.
2- N-c thu tinh, dung dch NaOH, mn c-a, bt aming, bxit
v mazt cho vo ngoi 100%.
101
Bng 2. 12 : Hn hp ct mt ng rn nhanh dng kh CO
2
Thnh phn hn hp, % theo trng l-ng Tnh cht c - l
Gii hn bn, Mpa
Vt
c
Hn
hp
ct c
Ct
thch
anh
Bt
thch
anh
t
st
N-
c
thu
tinh
*
Dung
dch
NaOH
10%*
Tha
n
*
Ma
zt
*
th
ng
kh,
v.
Nn
Ko
sau
sy
Ko
sau
thi
CO
2
m,%
Nh
bng
gang
3050 4765 - 35 46 11,5 46 0,5 80 0,0220,030 0,5 0,2 34
Thp
yu
cu
cht
l-ng
b mt
cao
- 8189 1015 14 46 11,5 - 0,5 70 0,0200,040 0,6 0,2 34,5
Thp
v
gang
2130 6774 - 35 46 1,5 - 0,5 80 0,0200,035 0,6 0,2 34
Hp
kim
mu
3050 4765 - 35 46 11,5 - 0,5 50 0,0200,040 0,6 0,2 34
Ghi ch : * Cho vo ngoi 100%.
102
chng bm dnh ln mt mu ng-i ta dng mazut bi ln b mt mu.
Hn hp lm khun ct n-c thu tinh th-ng -c chun b trn my trn con
ln trc ng. u tin cho thnh phn liu kh vo v o trn 2 3 pht. Sau
cho dung dch NaOH vo tip tc o trn 2 - 3 pht na, ri cho n-c thu
tinh vo. Thi gian chun b hn hp ct n-c thu tinh tt c l 20 pht. Nu
trong thnh phn hn hp cn cho thm cht d ph rut th cht thm ny
phi cho vo sau ct v tr-c khi cho cc cht lng vo, c nh- vy cc ht mi
-c ph u cht dnh kt ln b mt.
Nh-c im ln nht ca hn hp ct - n-c thu tinh l kh ph rut, bi v
bn ca hn hp cao c lin quan n qu trnh nung nng khi rt hp kim
lng vo (hnh 2. 2). im cc i th nht ca bn hn hp ng vi khong
nhit t nhit phng n 200
0
C.
Hnh 2. 2.
Cng cn thit ph mu lm
bng hn hp ct n-c thu tinh.
1 - Hn hp sy 200
0
C.
2 - Hn hp dng kh CO
2
.
Tip tc nung nng, hn hp gim bn l do xut hin nhng vt nt trn lp
mng gel axit silic v lp ny mt m. im cc tiu th nht ng vi nhit t 400
- 800
0
C. nhit trn 800
0
C to thnh cng tinh d chy ( 21,6% Na
2
O v 73%SiO
2
)
do vy khi ngui cc ht ct s lin kt thnh khi cng cn tr s ph rut.
gim bn d- tha ny cn phi gim l-ng cng tinh d chy (cht ho
cng) trong hn hp, tc l gim l-ng n-c thu tinh n 4 -5% v dng cc cht thm
kh bn.
Cht thm kh bn -c chia thnh hai loi: hu c (A) v v c (). Trong
mi loi gm ba nhm. c tnh phn hu nhit cu cht thm hu c ph thuc
vo s nhm. S nhm cng tng th cng gim s to kh v tng l-ng
pirocacbon. Hn hp c thm cht kh bn -c trnh by trn bng 2. 13.
103
Bng 2. 13. Cht thm kh bn v thnh phn hn hp ct n-c thu tinh
d ph.
Thnh phn hn hp
Nhm
Cht thm kh bn
Thnh phn
Hm l-ng,
% theo
trngl-ng
Hn hp c thm cht kh bn loi A
B r-u sulfit vi =
1200g/dm
3
. Xt n da
s ch n pH 10 - 12
Ct thch anh
t st
Ngoi 100%: n-c thy tinh M 2,4
b r-u sulfit
98
2
6,0
0,1- 1,2
Hyrxyl (20%
hyrla v 80% n-c
thu tinh)
Ct thch anh
Hyrxyl
100
6
1
V ht h-ng d-ng
Ct thch anh
N-c thy tinh
Dung dch xt n da
V ht h-ng d-ng nghin nh
100
5
1
1-2
Nha than
Hn hp trn c s n-c thu tinh *
Nha than
100
2-3
Nha cy
Hn hp trn c s n-c thu tinh *
Nha cy
100
2-3
2
Dung dch bitum
trong xng
Hn hp trn c s n-c thu tinh *
Dung dch bitum trong xng
100
2-3
104
Nha punve baklit
Ct K010, K016
t st
N-c thu tinh
Dung dch xt n da
Nha punve baklit
100
0,6
5,0
1,5
1,0
Nha do nhit
Ct thch anh
N-c thu tinh
Nng 20-65% nha do nhit
trong dung mi
100
0,5-6
1-5
Plistirol
[-CH
2
CH(C
6
H
5
)-]
n
Hn hp trn c s n-c thu tinh *
Polistirol
100
1
3
Naptalin C
10
H
8
(long no)
Hn hp trn c s n-c thu tinh*
Naptalin
100
1
Ghi ch:
* Hn hp trn c s n-c thu tinh gm: ct thch anh 100%, cho thm ( tnh theo
% trng l-ng ) n-c thu tinh 5 - 6,5%; 0,5 - 2,0% dung dch xt n da c nng
10 - 20%
Hn hp c thm cht kh bn loi
t st nung
800-900
0
C
Ct thch anh
t st qua nung
Dung dch xt n da
N-c thu tinh
81,2 - 84,5
8 - 11
1,3 - 1,5
6,0 - 6,5
1
Hyroxt nhm
Ct thch anh
N-c thu tinh
Dung dch xt n da
t st
Hyroxit nhm
100
4,3
1,0
2,0
1,9
105
Bentlit Hn hp trn c s n-c thu tinh
Bentlit
100
2,4
X l cao Hn hp trn c s n-c thu tinh
X l cao
100
10 - 15
X fr crm Hn hp trn c s n-c thu tinh
X fr crm
100
0,5-7
2
Phosphorit
Ct
N-c thu tinh
Mazut
N-c
Phosphorit
100
6,5
0,5
1,0
3,0
Bt aming Hn hp trn c s n-c thu tinh
Bt aming
100
3-5
3
Vecmiculit
Ct 1K016A, K02
N-c thu tinh
Dung dch bitum trong xng (1:1)
Vecmiculit
100
6,5-7
2-2,5
7-10
Tc dng ca cht thm kh bn v c trong hn hp ct n-c thu tinh ch
nhit trn 800
0
C. Tnh d ph ca hn hp tr nn tt hn khi dng n-c
thu tinh c m un 4 - 4,5. Mun vy phi dng HCl chuyn ~ 18% kim v
mui clorua natri.
ri ca hn hp ct - n-c thu tinh dng kh CO
2
v c bit nung nng
ho cng rt thp, gn vi ri ca hn hp ct - du. nhit cao ri
ca hn hp ct - n-c thu tinh tng ln 2 - 3 ln, trong khi hn hp ct - du
khi nung nng mt bn.
2.4.2 Hn hp t ng rn dng do ()
Hn hp ct - n-c thu tinh dng kh CO
2
s ng rn xy ra do tc dng
ca CO
2
vi thu tinh lng. Cn s ng rn ca hn hp do ny l do tc dng
ca cht ng rn vi cht dnh kt.
Trong hn hp ng rn dng do (HCC) cht dnh kt l n-c thu tinh; cc
hyrt tinh th; v lignsunfonat.
106
Hn hp ng rn dng do (HCC) trn c s cht dnh kt l n-c thu tinh
c quy trnh cng ngh chun b hn hp t-ng t nh- hn hp ct - n-c thu
tinh dng kh CO
2
ng rn. Cht ng rn cho vo o trn v -a n ch
lm khun ngay sau . ng rn hn hp ct - n-c thu tinh ng-i ta dng
vt liu v c c phn tn cao v cc te hu c lng.
Qu trnh chun b hn hp c hai giai on. Giai on th nht chun b hn
hp trn c s ct - n-c thu tinh (khng c cht ng rn) dng my trn con
ln trc ng. Th t cho liu vo my trn ging nh- trn hn hp dng kh
CO
2
. Giai on hai thc hin trn my trn gung xon c, hn hp ct - n-c
thu tinh -c trn u vi cht ng rn ri chuyn n ch lm khun hay rut.
Hn hp ng rn dng do dng lm hn hp ct mt, phn cn li ca hm
khun c th dng hn hp ct m. Nu dng hn hp ny lm rut cn phi cho
thm cht gim bn, th-ng dng nht l x fer crm ( bng 2. 14 ) v bt fer silic. Th
d, Nht th-ng s dng hn hp c cht ng rn l fer silic c thnh phn sau:
6,5% n-c thu tinh c mt 1300 g/dm
3
, mun 2 v 2% bt fer silic cha 75% Si,
cn li l ct.
lm khun c nhng vt c ln bng thp cht ng rn dng cho hn
hp ny l ste axit cacbonic.
Hn hp ng rn dng do dng xi mng. Hn hp ny th-ng dng c
cc vt c ln v nng. Thnh phn n gin nht ca hn hp ny gm ct
thch anh, xi mng pooclng v n-c. i khi ng-i ta dng hn hp ct c thay
mt phn ct mi (bng 2. 15). Thi gian ng rn ca hn hp ngoi khng kh
t 24 - 72 gi, thi gian ng rn ph thuc vo kch th-c khun, nhit o
trn.
Qu trnh ng rn xi mng xy ra do s lng cc hyrt tinh th t dung
dch n-c qu bo ho v to nn khung tinh th bn vng. Nn dng Na
2
CO
3
ch bn hn hp, bi v Na
2
CO
3
vi n-c to ra hyrt tinh th c thnh phn
thay i Na
2
CO
3
x nH
2
O dng lm cht dnh kt. Thnh phn ti -u ca hn hp
tnh theo trng l-ng l: Ct thch anh 94 - 95%; Na
2
CO
3
5 - 6%, trn 100% cho
cc cht CC 3 - 4% v n-c 4 - 5%. Hn hp ny c th dng lm khun c
hp kim en v hp kim mu.
107
Bng 2. 14. Hn hp ng rn do (HCC) c cht x fer crm.
Thnh phn hn hp, % theo th tch
Vt
c
Hn
hp
Ct
thch
anh
Ct ti
sinh
t
st
Bt
than
N-c
thu
tinh
Dung
dch
NaOH,
mt
1300g/dm
3
X fer
crm
Ln
(lm
khun
trn
h)
1 46 - 47 46 - 47 4 - 5 2,5 5,7 0,4 - 0,8 1 - 1,2
Trung
bnh
(lm
khun
bng
my)
2 46 - 47 46 - 47 4 - 5 2,5 5,7 0,4 - 0,8 2,5 - 3
Trung
bnh v
ln
(lm
khun
bng
my
theo
dy
truyn)
3 93,5 - 3,4 -
4,5
2,5 5,7 0,4 - 0,8 2,6 -3,4
Nh-
trn
4 97,5 - - 2,5 5,7 0,4 - 0,8 3,8 -4,6
Ghi ch: N-c thu tinh, dung dch xt n da v x fer crm cho vo ngoi
100%.
108
Bng 2. 15. Hn hp xi mng cho vt c ln v nng
Thnh phn,% theo trng l-ng Tnh cht sau khi
ng cng ngoi
khng kh 15 -
20
0
C, sau 10 h
Vt c
Ct
1K 0315A
Ct
1K 02A
Hn
hp
ct
c
Xi mng
pooclng
thng
kh. .v.
Gii hn
bn nn
MPa
Thi
gian
ng
rn
(gi)
88 - 90 - - 10 - 12 350 0,5 - 0,6 50 - 70 - Bng
thp rt
nng v
phc
tp
- 61 - 62 30 8 - 9 300 0,3 - 0,4 48 - Thp
ch to
my
nng
41 - 42 - 50 8 - 9 300 0,3 - 0,4 36
- Gang
c khi
l-ng
ln,
nng
trn
1 tn
- 30 - 32 60 8 - 10 200 0,3 - 0,4 50 - 70 - Bng
Brng
c khi
l-ng
ln,
nng
trn
1 tn
109
2.4.3. Hn hp bt nho t ng rn ( HCC )
Dng hn hp ny lm khun hay rut khng cn phi m cht, ng-i ta rt
trc tip hn hp bt nho ny vo hm khun hay hp rut. lm tng tnh
chy long ca hn hp ng-i ta cho thm cc cht hot tnh b mt ( HAB ) c
kh nng sinh ra cc bt nh. Cc bt ny lm gim lc ma st gia cc ht v
chng c kh nng d dch chuyn do tc dng ca lc trng tr-ng.
Ct mi c th thay mt phn bng ct ti sinh, vi l-ng t st trong n
khng v-t qu 1%. L-ng t st cao v phn bi c trong ct s lm gim tnh
chy long ng k ca hn hp v km theo s ht m ln.
Hn hp bt nho c n-c thu tinh. Nhit ca ct phi khng -c v-t
qu 30
0
C. Nu nhit cao hn s lm cho tnh chy long ca hn hp v tnh
bn ca bt gim, ri cao ln.
Cht ng rn dng cho hn hp ny l x fer crm. Cn cht to bt th-ng
dng l: C - PAC, HPB v cc cht AB khc... iu chnh tnh bn vng ca
bt ng-i ta dng cc cht n nh hay cht kh bt. Nhit gia cc ma trong
nm thay i ln cng nh h-ng n tnh chy long, thi gian ng cng ca
hn hp v tnh bn vng ca bt. n nh tnh cht ca hn hp HCC trong
mi tr-ng c nhit thay i ng-i ta phi iu chnh thnh phn hn hp. Ma
h nng cn phi gim cht hot tnh b mt v cht ng rn v tng cht n nh
bt. Hn hp c l-ng bt qu cao cn phi sn khun v rut cn thn. Trng
l-ng ring ca hn hp ng rn bt nho ph thuc vo chiu cao ct p v nm
trong gii hn t 1250 - 1400 kg/m
3
. Hn hp ng rn bt nho c nhiu bt nn
d ph khun, rut hn so vi hn hp ct n-c thu tinh dng kh CO
2
ho
rn v hn hp ng rn dng do ( HCC ). nng cao tnh d ph khun, rut
ca hn hp bt nho ng rn ng-i ta cho thm cc cht hu c kh bn. Nhng
cht thm ny lm xu tnh chy long v bn ca hn hp.
Hn hp bt nho ng rn dng xi mng. Nh-c im ln nht ca hn hp
ny l qu trnh ng rn ca hn hp trong thit b ko di v qu trnh ho bn
chm. Nu l-ng xi mng dng trong hn hp ln n 8 - 10% th phi em
khun, rut vo l sy. tng c-ng qu trnh ng rn ca hn hp ng-i ta
dng cht lm tng tc ho rn ca xi mng nh-: alumint, cacbonnt v
hxamtalftfat natri. Cc cht ny phi em nghin nh cng vi xi mng.
Thnh phn ca hn hp -c trnh by trong bng 2. 16.
110
Hn hp bt nho ng rn c men sunfit ( ). Thnh phn c bn
ca hn hp ny l ct thch anh 1K0135. Tnh -u vit ca hn hp ny l
cht dnh kt r, khng c hi. Dch men sunfit trong hn hp va c tc
dng dnh kt va c tc dng to bt. Ph thuc vo thnh phn c bn ca
dch men m hiu sut to bt -c xp theo th t sau: Na > NH
4
> Ca-Na >
Ca.
Cc tp cht c trong cht kh bt nh h-ng n bn vng ca bt
trong hn hp dng dch men. Nu dng hn hp ct c th khng -c dng
hn hp ct - n-c thu tinh. Hn hp ct - n-c thu tinh chim 7-10% s lm
cho hn hp bt nho khng ho rn -c bng men sunfit. Thnh phn hn hp
bt nho dng dch men sunfit -c trnh by trong bng 2. 17.
2.5. Hn hp ct - nha ng rn ngui ( XTC )
Hn hp ct - nha ng rn ngui (XTC) -c ch bin trn c s ct thch
anh c hm l-ng t st khng ln hn 0,5% v m 0,3 - 0,5%. m cao s
lm chm qu trnh ng rn ca hn hp. trnh s trung ho cc b cht xc
tc axit, pH ca ct khng -c v-t qu 7. Nhit ca ct phi gi trong
khong t 18 - 30
0
C. nhit trn 30
0
C thi gian sng ca hn hp gim
xung rt nhanh, cn nhit thp hn 18
0
C s lm chm qu trnh ng rn
ca hn hp. Hn hp ct - nha ng rn ngui rt c li cho vic lm rut. Do
gi thnh cht dnh kt cao v kh ti sinh hn hp, nn vic dng hn hp ct -
nha ng rn ngui lm khun ch thc s kinh t khi t l khi l-ng ca
khun trn khi l-ng kim loi rt c khng v-t qu 3:1.
2.5.1. Hn hp ng rn ngui trn c s nha cacbamt
Thnh phn c bn ca hn hp l ct thch anh 1K02A/ vi nha cacbamit
loi Ku-. Hm l-ng cc cht nha cho thm vo -c trnh by trong bng
2.18.
2.5.2. Hn hp ng rn ngui trn c s nha cacbamit - furan
Hn hp trn c s cc loi nha ny (xem bng 2. 19, 2. 20) -c dng
c cc vt c bng gang. Nu tng hm l-ng r-u furil th bn nhit v tt
nhin l bn ca vt liu tng. ng thi cng lm tng thi gian ng cng
ca rut.
111
Bng 2. 16. Thnh phn hn hp bt nho ng rn dng xi mng vi cht hot
tnh ng rn.
Thnh phn c bn Cc cht hot ho ng rn
Hn
hp
Ct
thch
anh
Xi mng
Pooclng
Cht to
bt
N-c
Magi
clorua
Nhm
ax tat
Kali
ccbo-
nat
Aluminat
natri
Xt
n
da
N-c
mt
Canxi
xit
Cht
hot
ha
phc
hp
*
1
2
3
4
5
90
92,6
92,6
100
100
10,0
7,4
7,4
8,0
9,0
0,1
0,15
0,18
0,18
0,2
0,1
-
-
-
9
3 5
-
0,5
1,0
-
-
-
0,5
0,5
-
-
1,5 2
-
-
-
-
0,6 0,9
-
-
-
-
-
-
-
0,2
-
-
-
-
-
3
-
-
-
-
0,6
-
-
-
2
-
Ghi ch:
*
Cht hot ho phc hp l sn phm thiu kt gia ferit v aluminat
natri, canxi silict v nhm silict vi b mt 3500cm
2
/g
112
Bng 2. 17. Thnh phn hn hp bt nho ng rn dng dch men Sunfit.
Cht thm
*
ngoi 100%
% theo trng l-ng
thng kh, v.
Hn
hp
N-c
thu
tinh
-
X fer
crm
Dung
dch
10%
alhyrit
crm
Axit
sunfuric
Cht n
nh -
7
Sau 2 gi
Sau 24
gi
1
2
3
6
6
7,07,5
-
-
2,02,5
0,4
0,4
-
-
-
0,40,6
-
-
0,60,7
1,0
1,0
-
-
0,2
-
0,05
0,05
-
-
-
90120
200
200
-
Ghi ch : * Thnh phn c bn l ct thch anh 1K0315 (100%).
113
Bng 2. 18. Hn hp ng rn ngui trn c s cacbamt loi Ku-
Cc cht thm, ngoi 100% theo trng l-ng
N
0
Hn
hp
Nha Ku -
(M19 - 62,
- ,
)
Axit octoftfo
nng
45 -50%
Clorua st
Cht ng rn tc
dng tng hp
1 3,0 - 5,0 0,9 - 1,5 - -
2 3,0 - 5,0 - 0,3 - 0,8 -
3 2,5 - 3,5 - - 0,6 - 1,5
Bng 2. 19. XTC trn c s nha cacbamit-furan.
Cc cht thm ngoi 100%
theo trng l-ng
N
0
Hn
hp C - 40
Axit octoftfo
t trng
1560-1570
Vt c
1 - 0,6
2 1,9 - 2,0 1,1
Sn xut lot nh bng gang, khi l-ng
rut s 40kg
3 1,9 - 2,0 0,8 Sn xut lot trung bnh bng gang, khi
l-ng rut s 250kg
4 1,9 - 2,0 0,6
5 - 1,1
Sn xut n chic vt c to, khi l-ng
rut s 1500kg
6 - 1,2 - 1,5
7 - 1,3 - 1,5
Sn xut lot trung bnh bng gang
Ghi ch: 1). Ngoi thnh phn -c lit k trong bng hn hp N
0
- 1; 5; 6 v
7 cn cha cht thm t-ng ng l: 2,3 - 2,5% C-20; 1,5-1,7% C-70, 2,0%
Ku107 v 2,5% Ku-90.
2) m ca hn hp 0,3 - 0,5%.
114
Phn ln hn hp trn c s nha cacbamit-furan vi chu k ng cng
trung bnh -c s dng trong sn xut n chic hay sn xut lot nh, n cho
php l-u gi rut trn thit b trong khong thi gian t 30 - 40 pht.
Bng 2. 20. XTC trn c s nha cacbamit-furan
Cht thm ngoi 100% theo trng l-ng N
0
Hn
hp
Furitol -
8
Furitol -
107
Furitol -
125
KCu -1
Nng
70% dung
dch axit
Octoftfo
trong n-c
Nng
70% dung
dch axit
Benzel
sunfat trong
n-c
1 2,0 - 2,5 - - - - 0,6 - 0,8
2 - 2,0 - - 0,7 - 0,8 -
3 - 2,0 - - - 0,6 - 0,8
4 - - 2,0 - 1,0 -
5 - - - 2,4 - 2,5 0,6 - 0,7 -
Ghi ch: Dng ct thch anh 1K02 A/
2.5.3. XTC trn c s nha fnolformalhit.
Hn hp ng rn ngui trn c s nha fenolformalhit dng sn xut vt c
gang v thp. Tc ng rn ca hn hp trn c s nha Ou -1 rt nhanh nu dng
cht xc tc khan (khng c n-c). Nhng hn hp ng rn dng nha Ou-1 c cho
thm silan (mc 112-23) v cht xc tc khan HT s ng rn sau thi gian 30 - 40 giy.
Hn hp ny lm rut nh rt c li trong sn xut lot ln c gang v thp. Thnh
phn ca cht dnh kt v cht xc tc -c trnh by trong bng 2. 21.
2.5.4. XTC trn c s nha fnol - furan
XTC trn c s nha fnol-furan dng lm rut nhng vt c ln bng
gang v thp. Thnh phn c bn ca hn hp l ct thch anh K02 hoc K016.
Ngoi nha fnol-furan v cc cht xc tc cn c cc cht iu chnh thi
gian ng rn nh- Silan 112- 23, A M-9.
115
Bng 2. 21. XTC trn c s nha fnol-formalhit
Cht dnh kt v cht xc tc
N
0
Hn
hp
Ou -1
Cu -3042
CK hoc
HTCK
(65-85%
trong
n-c)
CK
( 75%
trong
n-c)
CKM
Thi
gian
sng ca
hn hp
( pht )
Thi
gian
ng rn
trong
hm
khun
(pht)
1 2,0-2,5 - 1,2 - 1,4 - - 8-9 35-40
2 - 2,0 - 2,5 - 0,9-1,6 - 5-8 40
3 2,0 - - - 1,5 6-10 s 30-40 s
Ghi ch: Ct thch anh 100%. Cht dnh kt v cht xc tc cho vo trn
100%
Hn hp trn c s nha fnol-furan c sinh kh thp (7-12cm
3
/g) v
thng kh cao (250-280 .v.). Cc hn hp tnh theo % trng l-ng:
Hn hp N
0
1: Nha uu-1uMM ( 2,0 - 2,5% ); dung dch CK hoc HTCK
nng 65 - 80% trong n-c (0,4 - 0,7%).
Hn hp N
0
2: Nha uu-1u (2,0 - 2,5%); dung dch CK hoc HTCK nng
65-80% trong n-c (0,6 - 0,9% ).
Hn hp N
0
3: Nha uu-1C (2,5% ); dung dch XCK nng 64% trong
n-c (1,6% ).
Hn hp N
0
4: Nha uu-1u (2,5%); cht xc tc CKM, HBT hoc HBT
(1,4-1,6%); AIM-9 (0,5-1,0%); Silan 112-23 (0,2-0,4% ).
Cc hn hp N
0
1; 2; 3 dng lm rut vi phc tp t cp II n cp V,
trong sn xut n chic hay sn xut lot nh cho vt c bng gang hay thp.
Hn hp N
0
4 dng lm rut cho vt c thp hay gang trong sn xut lot ln
hay hng khi. o trn thnh phn ca hn hp theo th t sau: u tin cho
cht xc tc vo ct o trn sau mt pht mi cho nha vo. Nu cho nha vo
ct o trn tr-c sau mi cho cht xc tc th thi gian sng ca hn hp gim
rt nhanh.
116
2.6. Hn hp lm rut ng rn qua sy
Ngoi nhng thnh phn hn hp cp trong mc 2.4 v 2.5 lm
khun, rut cho cc vt c, ng-i ta cn dng cc hn hp ng rn qua sy
lm rut. Ph thuc vo mc phc tp ca rut m ng-i ta chn thnh phn
hn hp cho ph hp. Hn hp lm rut ng rn qua sy -c chia ra thnh cc
nhm sau: Hn hp ct-du; hn hp dng cht dnh kt tng hp khng c n-c
(khan); hn hp dng cht dnh kt c n-c; hn hp ct - t st.
Thnh phn hn hp lm rut ct- t st so vi hn hp ct-t st lm
khun kh khc nhau cht t. Vi mc ch nng cao tnh ln v kh nng ph
khun ng-i ta cho thm cc cht gim bn v mt s cht dnh kt c n-c
nng cao bn kh. Hn hp ct-t st th-ng dng lm rut c phc
tp cp IV, cp V trong vt c thp, gang v hp kim mu.
2.6.1. Hn hp ct-du
ch bin hn hp ct-du lm rut ng-i ta dng ct thch anh vi cht
dnh kt l du thc vt, 4IY, OXM v CC . Hn hp -c trn u trn my
trn con ln hay my trn cnh qut. Trnh t cho liu vo o trn l: Ct, n-c,
cht dnh kt. Nhit sy 200 - 220
0
C. sinh kh ca hn hp ct-du t 10 -
12 cm
3
/g.
Cc cht dnh kt trong thnh phn hn hp ct-du (tr OXM )u t, cho
nn chng dn dn -c thay th bi cc cht dnh kt tng hp. Thnh phn hn
hp -c trnh by trong bng 2. 22.
2.6.2. Hn hp lm rut trn c s cht dnh kt tng hp khan
lm rut trn c s cht dnh kt tng hp khan ng-i ta dng ct thch
anh 1K02 ; 1K016. Cht dnh kt dng cho hn hp loi ny l KO, YCK-1.
Hn hp c tnh chy cao trng thi ch-a ng rn v d m cht bng ph-ng
php thi ct, cho nn -c ng dng tt trong sn xut lot ln. nng cao tc
sy rut lm bng cht dnh kt KO nn cho thm 0,5% Natri nitrt ( NaNO
3
)
hoc 0,1% clorua amn. Cht dnh kt YCK-1 lin kt tt vi C lm tng
bn ca hn hp trng thi m v nng cao nhit sy rut ln 240-250
0
C.
Trnh t cht liu cho vo my trn nh- sau: ct, t st, C sau l cht
dnh kt khng c du. sinh kh ca hn hp cha 3% KO l 6 cm
3
/g, cn hn
hp cha cht dnh kt YCK-1 l 8-9 cm
3
/g. Kh nng ht m ca hn hp khng
117
ln hn 0,3% trong thi gian 2 ngy ngoi khng kh. Thnh phn hn hp
lm rut trn c s cht dnh kt tng hp khan -c trnh by trong bng 2. 23.
Bng 2. 22. Hn hp lm rut ct du
Cc cht thm cho vo ct thch anh
(ngoi 100% ) theo trng l-ng %.
Cht dnh kt
N
0
Hn
hp
Du thc
vt hay
du trng
hp
4IY
OXM CC
Hm
l-ng
t st
%.
m
%.
thng
kh, .v.
Lm rut c phc tp cp I
1 1,5 - 2,5 - - -
s 1,0
1 - 3 130-150
2 - 1,5 - 2,5 - -
s 2,0
1 - 3 130-150
3 - 2,5 -3,0 - 1,5 -3,0
s 2,0
2 - 3
>120
4 - - 2,0 -3,0 2,5 - 2 - 3
>140
Lm rut c phc tp cp II
5
- 2,0 - 4,0 - 2,0- 3,0 2,0 -
5,0
2 - 4
>100
2.6.3. Hn hp lm rut trn c s cht dnh kt cha n-c
Trong thnh phn hn hp lm rut, cc cht dnh kt cha n-c dng kt
hp vi n-c hoc vi cht dnh kt khan cho vo nng cao tnh cng ngh. V
d, cht dnh kt KBC-2, KB dng kt hp vi t st, CC hoc C, cn
tng nhanh qu trnh sy rut ng-i ta cho thm vo hn hp mui Nitrt.
Thnh phn ca hn hp lm rut trn c s cht dnh kt kh nhanh -c
trnh by trong bng 2. 24.
118
Bng 2. 23. Hn hp lm rut trn c s cht dnh kt tng hp khan KO v CK 1
Cht thm cho vo ct thch anh ( ngoi 100%)
KO CK-1 CC ,C Tu
N
0
Hn
hp
% theo trng l-ng
m %
thng
kh .v.
1
**
3,1- 3,9 - 1,9 - 2,3 - 1,8 - 2,3
> 100
2 - 3 3 - 2,5 - 3.0 > 75
3 - 3 - 3 1,2 - 1,5 > 100
4 - 3 1,5 1,5 2,0 - 2,5 > 90
Ghi ch: ** Cha 0,2 0,4 % du ho.
Bng 2. 24
Thnh phn % theo trng l-ng
Cht thm ngoi 100%
N
0
Hn
hp
Ct
Hn
hp ti
sinh
Bt
thch
anh
KB;
KBC-2
Nitrt C
Dung dch
mazt trong du
ho
1 71 29 - 3,5 0,3 5 -
2 93 - 7 2,5 0,35 3 0,5
3 90 - - 2,3 - 2,7 0,5
4 80 17 - 3 - 2 -
5 - 33,1 - 3,5 - 2,5 -
6 - 50 - 2 - 1,5 -
Ghi ch: Hn hp N
0
1 v 5 c 0,5% mazut v 1,5% ht aming.
Hn hp N
0
3 c 10% ct -t st, 7% bt thch anh.
Hn hp N
0
4 c 3% t st.
Hn hp N
0
5 c 66,9% ct thch anh 1K02A.
Hn hp N
0
6 c 50% ct 2K0135.
119
Ch-ng 3
Cht sn khun, va trt, keo dn v cht
rc
m bo cht l-ng khun c cng nh- cht l-ng vt c t tiu
chun k thut v m bo quy trnh k thut khi rp khun, ghp ni rut ng-i
ta phi s dng cc cht sn khun, va trt, keo dn v cht rc.
3.1. Cng dng ca cht sn khun
Khun v rut ch to xong th-ng phi sn, trt mt lp vt liu trnh
khuyt tt chy dnh ct. Cht sn khun -c sn ln b mt khun hay rut vi
mc ch nhm tng bn b mt, gim tnh b ti ca khun v rut; m bo
b mt vt c nhn p hay hp kim ho lp b mt vt c theo mong mun.
Ni tm li cng dng ca cht sn khun l:
1) Tng bn b mt v trnh cho khun (rut) khi b st l;
2) m bo bng b mt ca vt c khng cn gia cng;
3) Trnh chy dnh ct;
4) m bo cho lp b mt vt c c nhng tnh cht theo yu cu (sn hp
kim ho b mt ).
Cc cht sn khun phi c nhng tnh cht sau:
a) C nhit nng chy cao khng b bin mm khi tip xc vi kim
loi lng.
b) Khng to ra hp cht d chy khi cht sn tip xc vi kim loi c.
c) Khng b bin i thnh phn trong qu trnh ch bin, ct gi, qut ln
b mt khun, rut tr-c khi rt c.
d) C kh nng rc ph tt v c nht nht nh khng to thnh nhng
vt chy (git) trn b mt sau khi sn.
e) Lp sn qut ln b mt khun, rut khng b nt, v khi sy.
g) Khng trc thnh lp khi b mt khun, rut.
h) Khng cha nhng tp cht c hi v nhng thnh phn t, him.
120
i)Kh nng sinh kh thp nhit cao trnh to ra r khi trong vt c.
k) D nghin thnh ht mn (bi ).
Mun ch to cht sn khun c th no phi bit -c tnh cht ca hp
kim c, khi l-ng phi v cch ch to khun.
Ngoi cc cht sn khun ng-i ta cn dng cc loi h, va m cng dng
cng t-ng t nh- sn, nh-ng cng ngh qut ln mt khun, rut li khc.
Khun rut -c sn ph bng bm phun, nhng hay dng chi lng qut, cn h
va v c hn nn phi qut bng chi lng hoc bng bay trt, c khi bng tay.
H va cn dng trt kn cc mp ni khi gn rut. Rut -c gn ni bng
cc loi keo c bit, cc loi keo ny khng nhng phi ni vng chc rut li
vi nhau m cn phi c kh nng sinh kh nh nht.
3.2. Thnh phn ca cht sn khun, va trt
Cc cht sn khun v h va cng ging nh- hn hp lm khun, rut gm
nhng thnh phn ht, cht dnh v nhng cht thm c bit.
3.2.1. Thnh phn ht
Thnh phn ht ca cc cht sn c th l vt liu nng chy, khng nng
chy v khuch tn.
Vt liu khng nng chy th-ng l cc hp cht v c bn ho hc nhit
cao v c hot tnh yu vi kim loi rt vo. lm cc vt liu nh- vy ng-i
ta th-ng dng bt thch anh, crmit, crmmanhzit, corun, ziricon. Vt liu
khng nng chy cng c th c ngun gc hu c: than ci, than , than cc,
antraxit, graphit.
Nhng vt liu nng chy l nhng loi tr dung, x hp kim fer c tc dng
ho hc mnh vi kim loi rt vo. Chng th-ng -c dng dng sn qut hay
va trt ln b mt khun hay rut hp kim ho b mt vt c bng ph-ng
php hn p. Lp h va trn b mt khun, rut s nng chy nh nhit ca
kim loi, v sau khi ng s hn gn vo b mt vt c. Nhng cht trong thnh
phn ca sn hay h va to thnh dung dch vi kim loi vt c. Th-ng vi
mc ch ng-i ta hay dng cc loi hp kim fer cha cc bon cao. Nhng
vt liu nng chy cng c th cho vo trong thnh phn ca cc cht sn, h va
chng chy dnh ct.
121
Vt liu khuch tn cho vo trong thnh phn ca cc cht sn v h va
cng nhm mc ch hp kim ho b mt vt c. Nhng vt liu ny phi cha
nguyn t hp kim c kh nng to thnh dung dch rn vi kim loi vt c v v
th cn phi c bn knh nguyn t nh. Nhng nguyn t thuc loi ny gm c:
cacbon, telua, bo, l-u hunh. Cc bon cho vo sn dng than ci, telua cho vo
sn dng bt qua sng s 005, l-u hunh cho vo dng l-u hunh hoa
(dng bt tinh khit ).
3.2.2. Cht thm dnh kt
Cc cht thm dnh kt trong cc cht sn th-ng dng t st hay cc loi
cht dnh ho tan trong n-c nh- n-c b giy, polivinilbutiran, n-c thu tinh,
extrin, mt -ng. t st cho vo sn ngn nga s tch lp ca sn. Song
nu l-ng t st cho vo qu nhiu th s lm cho sn b rn nt; tt nht l dng
loi t st mnmrilnit (bentlit) kt hp vi cc cht dnh ho tan trong n-c.
i vi cht sn kh nhanh th-ng dng cho khun ct n-c thu tinh
c thp, cc cht dnh c nha thng, dextrin ho tan trong cn hoc xng. Loi
sn ny pha trn xong phi bo qun cn thn xa la phng chy.
3.2.3. Cc cht thm c bit
Cc cht thm c bit th-ng dng ngn nga s tch lp ca sn.
Nhng cht thm l nhng cht gy nh t-ng nh- 0,1- 0,2% x phng
naptenic hoc 0,1% mui n. C nhng cht thm c bit ngn nga s phn
hu ca sn khi ct gi. Vi mc ch ng-i ta cho thm vo trong sn 0,01-
0,02 % formalin trnh hin t-ng ln men ca sn khi dng n-c mt lm cht
dnh kt.
3.2.4. Cc cht lng ho sn
Ng-i ta th-ng dng n-c ho sn, i vi loi sn kh nhanh th dng
cc cht lng d bay hi nh- te, xng, axton. nht ca sn, kh nng thm
vo cc l rng trn b mt khun ca n ph thuc vo l-ng n-c. L-ng n-c
so vi khi l-ng cc thnh phn kh th-ng chim t 50 n 200%. Khi thm
trn100% n-c so vi cc thnh phn kh s xy ra hin t-ng sn phn lp.
L-ng n-c cho vo sn -c kim tra theo t trng ca sn trng thi lng
nh t trng k.
122
3.3. Cc loi sn khun
3.3.1. Sn tng bn
i vi khun v rut b mt c b ti cao cn phi sn mt lp sn
lm tng bn b mt. Sn tng bn th-ng gm cc dung dch n-c ca cc
cht dnh hu c nh- extrin, n-c b giy, keo pectin, mt -ng v mt s cht
khc (bng 3. 1 ). Khi sn khun, rut nhng cht sn ny s thm vo mt
su no trong lp b mt v lin kt chc cc ht ct li vi nhau.
Bng 3. 1 .Thnh phn cc loi sn tng bn, % trng l-ng.
Cc loi
sn
N-c b
giy
Keo peclin Dextrin N-c Trng l-ng
ring ca sn
g/cm
3
1 25 - - 75 1,1
2 - 25 - 75 1,1
3 - - 10 90 1,08
3.3.2.Sn lm tng bng b mt vt c
Cc loi sn lm tng bng b mt vt c th-ng dng khi c cc hp
kim nhm v magi. Sn bao gm cc cht c kh nng lm gim nhm (
sn si) ca b mt khun, rut v ngn cn s thm ca kim loi lng v cc l
khun.
i vi cc loi sn dng cho rut c cc vt c bng hp kim magi,
ng-i ta cn cho thm cc cht chng oxy ho. Thnh phn ca mt s loi sn
ny -c trnh by trong bng 3. 2. Cc loi sn N
0
1 v N
0
2 dng cho cc vt c
bng hp kim nhm. Sn Kp-1dng cho cc rut khi c cc vt c bng hp
kim magi, nhng rut ny khng -c sy nhit cao qu 180
0
C. Sn Kp-2
v Kp-3 dng cho cc rut ca cc vt c bng hp kim magi, khi sy phi
nung n nhit 220 - 250
0
C.
Cch pha trn sn n-c nh- sau: em cc cht kh trn tr-c 2- 4 pht, sau
mi cho cht dnh trng thi lng v n-c vo trn cho n khi thnh bt
123
nho, thi gian trn t 8 - 48 h. Cho bt nho vo thng sch bo qun, khi
dng th pha thm n-c n t trng cn thit, th-ng l t 1,1 - 1,08.
Nu c dng mt th phi cho formalin vo vi t l 1% trnh ln men. Khi
sn phi qut 2 - 3 ln , ch hay b chy dnh ct phi sn dy hn. Sau khi qut
sn xong phi hong kh t nht l 4 gi tr ln.
Bng 3. 2. Thnh phn cc loi sn lm tng bng b mt vt c bng
hp kim Al v Mg,% trng l-ng.
Loi
sn
N-c
thu
tinh
Bt talk Bentnit
Cht
thm
Florua
Axit
boric
Cht
dnh M
N-c
N
0
1 10 20 - - - - 70
N
0
2 - 27 3 - - - 70
Kp-1 - 7-10 - 18 20 - - 70 - 75
Kp-2 - 7-10 - - 3 - 10 - 80 - 85
Kp-3 - - - - 3 - 5 20 75 - 77
3.3.3. Cc loi sn v va chng chy dnh ct
Cc loi sn v va ny dng sn v trt ln khun, rut khi c gang v
thp. u tin ng-i ta ch to thnh va, sau em va pha thnh sn. Dng
va I -1, I - 2, I - 3 pha thnh sn sn khun v rut cho cho vt c
gang, cn dng va CT-1, CT-2, CT-3 pha thnh sn sn khun, rut cc vt
c bng thp (bng 3. 3).
Khi lm khun v rut bng cc hn hp n-c thu tinh trn mt vt c s
c ct chy dnh. khc phc tnh trng nn dng thnh phn va v sn c
bit trong bng 3. 4.
Chu k ch to khun rut s rt ngn nu dng cc loi sn t kh (sn kh
nhanh) xem bng 3. 5.
124
Cch pha trn sn t kh nh- sau: nghin nha thng, cho cn hoc xng vo
ho tan, sau cho dextrin, bt thch anh hoc bt magzit vo khuy k. Sn
pha trn xong phi bo qun cn thn xa la phng chy.
Bng 3. 3. Thnh phn cc loi va, % trng l-ng.
Thnh phn ht Cht dnh
K
hiu
va
Bt
thch
anh
Phn
ch en
Bentnit Dextrin
N-c
b giy
N-c
Khi
l-ng
ring
g/cm
3
I -1 - 60 3,5 3,5 - 33 1,4 - 1,45
I - 2
I - 3 - 58,5 2,5 - 10 28 -
CT-1 70,5 - 3,0 1,5 - 25 1,6 - 1,65
CT-2
CT-3 70,0 - 3,0 - 10 17 1,6 - 1,65
Bng 3. 4. Thnh phn sn v va i vi khun v rut lm bng hn hp n-c
thu tinh
Thnh phn ht Cht thm dnh kt
Loi
va
Phn
ch
en
Phn
ch
trng
Bt
Ziricon
Bt
thch
anh
Bentnit
N-c
b
giy
Dung
dch n-c
cn -ng
N-c
1 43,5 15,0 - - 3,5 10,0 - 28,0
2 43,5 - - - 3,5 10,0 - 13,0
3 - - 90 - 2 8 - 30,0
4 - - - 60 1,0 - 39,0 -
5 27,0 13,0 - - 2,5 7,5 - 50,0
125
Bng 3. 5. Cht sn kh nhanh cho khun ct - n-c thu tinh.
Loai sn
Cn
hoc
xng
Nha
thng
extrin
Bt
thch
anh
Bt
magzit
Cng dng
Sn bt
thch anh
50 4 - 6 3 45 sn khun v
rut c thp
cacbon
Sn bt
magzit
50 4 - 6 - - 45 sn khun v
rut c thp
Mangan cao
Cc loi sn trn c s phn ch dng cho cc vt c gang v hp kim ng.
i vi vt c thp ng-i ta thay phn ch bng bt ziricon.
Trong tr-ng hp khi cc l rng ca vt c v cc phn ca n -c to
thnh bng cc rut cn phi c nhn b mt cao th ng-i ta dng va thay
sn. Dng tay xoa trt va ln mt rut. Nhng loi va trt khng cha
n-c ny th-ng gm c phn ch trng, c 4 phn phn ch trng trn vi mt
phn n-c kim sunfit hay du thc vt. Sau khi xoa trt, rut -c em sy
nhit 220-240
0
C.
Nn dng cc loi va khng cha du c thnh phn theo khi l-ng nh-
sau: 50% bt talk, 36% bt sa mt hoc 35% phn ch trng, 15% t st. Bt ny
em ho vi n-c c 1kg hn hp kh cho 0,5 lt n-c. Sau khi xoa trt loi va
ny, em rut i sy nhit 110-150
0
C trong 15 - 20 pht.
Khi trt nn mit mnh, chiu dy trt tu ch v tu yu cu song thng
th-ng t 5 -7 mm. Tu kch th-c ch trt, tr-c khi trt c th co bt lp ct
ch khun v rut cn trt. Sau khi trt xong li qut ln mt lp sn ri em
hong kh t nhin sau em sy theo quy trnh cng ngh.
Thnh phn cht trt chng chy dnh ct xem bng 3. 6. Cch pha trn nh-
sau: Ct ziricni, crmit, magzit cho vo tr-c, sau mi cho cht dnh kt
lng v n-c vo sau trn u trong 10 20 pht. trnh hin t-ng ln men c
th cho formalin vo vi t l 1% n-c mt.
126
3.4. Keo dn v matit
Cc loi keo dn th-ng dn rut vo khun hoc dn cc phn rut li
vi nhau, thnh phn bao gm cc cht dnh ho tan trong n-c, t st bentnit
hay bt thch anh. Ng-i ta th-ng dng cc loi keo c thnh phn sau:
1) Keo sunfit: 50 phn (theo khi l-ng) n-c b giy ( mt 1,28 - 1,30
g/cm
3
), 50 phn t st kaolinit v 20 phn n-c; bn ko t ca loi keo ny
khng -c d-i 686 KN/m
2
( 7 kg/cm
2
).
2) Keo dextrin: 40% dextrin v 60% t st em trn vi n-c (100 phn bt
theo khi l-ng trn vi 65 phn n-c).
3) 50% bt thch anh v 50% n-c b giy ( mt 1,3 g/cm
3
).
Bng 3. 6. Cc cht trt chng chy dnh ct
Cht chu la Cht dnh kt
Loi cht
trt
Vt liu % Vt liu %
Cng dng
Cht trt
ziricni
Ct
Ziricni
100 t st
N-c b giy
N-c
5
5
4-5
Cht trt
magzit
Ct
magzit
100 Mt
N-c
2-4
va phi
Cht trt
crmit
Ct
crmit
100 Bentnit
Mt
N-c
2
6
va phi
Lm cht trt
khun cho
nhng vt c
to, dy c ct
p kim loi
lng cao.
gn ni cc rut kh ng-i ta dng keo c thnh phn gm: 1kg dextrin
ho trong 1 lt n-c nng (60-70
0
C ). Sau rut em sy qua nhit 160-
180
0
C. b mt rut ch gn, dn -c nhn ng-i ta trt cc mi gn bng
cc loi ma tt. Khi lm rut c gang v hp kim ng ng-i ta dng loi ma
tt gm: 65% ct 2K063, 20% phn ch trng v 15% t st kaolinit qua sng N
0
016. Sau khi o trn c 1 kg bt loi ny li cho thm 0,3 lt n-c; tng
127
do i khi ng-i ta cho thm 0,5% (theo khi l-ng) bt x phng. Khi lm rut
c thp th-ng dng loi ma tt gm: 40% t st kaolinit, 30% bt thch anh v
30% ct thch anh . Bt ny em trn vi 2% n-c b giy ( mt 1,3 g/cm
3
) v
13% n-c.
Khi lm rut c hp kim nhm dng ma tt gm: 63-70% bt talk, 36-
38% ct H01, 1-2% dextrin, cho thm 1-2% n-c b giy ( mt 1,3g/cm
3
) trn
gii hn 100% v 30-40% n-c. i vi vt c bng hp kim magi ng-i ta
cho thm vo matt 3 - 6% axit boric lm cht bo v.
3.5. Cht rc khun
Cht rc khun dng lm gim s dnh bm ca hn hp lm khun hay rut
vo b mt mu hay hp rut khi lm khun. Yu cu ch yu i vi cc cht
rc ph l chng khng b n-c hay mt loi cht dnh no thm -t. Ngoi ra
cc cht rc ph cn phi to thnh mt lp bm vng chc khng b ph hu trn
mt mu, do lm cho hn hp khng dnh vo mt mu. Cht rc ph cn phi
to -c mt lp chim din tch rng nht nh-ng li tiu hao bt rc t nht.
Tnh cht ny gi l kh nng rc ph. Khi chn bt rc ph cho bt c hn hp
no cng cn phi bit n c b n-c hay cht dnh nm trong thnh phn hn
hp thm -t khng.
thm -t ca bt rc ph -c kim tra bng cch sau: Ly mt mu
chun t hn hp c m 7-8%. Trn mt mnh giy lc ph mt lp bt ph
ri t mu ln trn, trn mu t qu cn 200g, tt c em t vo bnh ht m
trong 30 pht. Trong thi gian nu giy lc khng b m -t th chng t bt
rc ph khng c tnh ht m.
Kim tra kh nng rc ph ng-i ta ly 0,1 - 0,3g bt em rc ln trn mt
n-c thnh mt mng c chiu dy ca mt phn t- ht bt rc ( hnh 3. 1 ).
Ng-i ta rt n-c lc vo chu sao cho mc n-c cao hn mp chu mt cht.
em phn b cht rc ph bng cch x dch hai thanh bng vt liu phi kim loi
-c xoa parafin theo thnh chu ( khng nhc khi thnh chu). X dch hai
thanh li gn, ra xa cho n khi t -c lp mng bt u n, kn, khng c
ch nt, gy hay np nhn v c b mt phn b trn mt n-c ln nht. o din
128
tch mt chu gia hai thanh ta -c kh nng rc ph ca cht rc ph, tnh bng
cm
2
/g.
lm cht rc ph khun ng-i ta dng bt licpi mt loi bt ca cc
mm thch tng kh, l loi nguyn liu him. V th ng-i ta hay dng bt rc
ph gm 100 phn (theo trng l-ng) bt hoa v 3 phn starin hoc dng bt
samt. Bt hoa em nung nng n 90-100
0
C ri cho thm starin nng chy
vo. Sau quy trn cho n khi no mi ht hoa u -c bao ph mt
mng mng starin. Lm khun c gang ng-i ta dng bt than ci hay phn ch
trng lm bt rc ph.
Hnh 3. 1. S kim tra kh nng rc ph ca cht bt
cht rc bm chc vo b mt mu hay hp rut, tr-c khi rc nn dng
n-c giy hoc mt pha vi n-c (theo t l 2:1 hoc 1:1 ) phun ln nhng ch
cn rc.
Trong thc t chng dnh bm hn hp vo mu, ng-i ta cn dng hn
hp du la vi grapht hoc du hn hp gm 50% madt v 50% du ho, nung
nng mu ( ging nh- sy g ) ri bi hn hp du chng thm n-c vo mu.
129
Ti liu tham kho
7. GS-TSKH Phm Vn Khi Gia cng c kh - Nh xut bn Gio dc
1998.
8. GS -TSKH Phm Vn Khi Bo co kho st th tr-ng c Vit Nam
Tr-ng HBK H Ni 1995.
9. Phm Quang Lc K thut c Nh xut bn thanh nin 2000.
10. I.U. XTPANOV, V.I. XMNOV - Nhng vt liu lm khun Nguyn Th
dch - Nh xut bn KH&KT 1975
11. Tuyn tp bo co Sm sn 89 Hi ngh chuyn than antraxit c gang.
Vt liu lm khun Vit nam.
12. .. ..
1982
13. ..
. 1983.