You are on page 1of 100

Gio trnh thc tp ha l PGS. TS.

V Ngc Ban
NXB i hc quc gia H Ni 2007, 101 Tr.

Ti liu trong Th vin in t H Khoa hc T nhin c th c s dng cho mc ch hc tp v nghin cu c nhn. Nghim cm mi hnh thc sao chp, in n phc v cc mc ch khc nu khng c s chp thun ca nh xut bn v tc gi.

Mc lc
Bi s 1....................................................................................................................................... 4 NHIT HO TAN ..................................................................................................................... 4 Bi s 2..................................................................................................................................... 10 P SUT HI BO HO ...................................................................................................... 10 Bi s 3..................................................................................................................................... 14 HNG S CN BNG .......................................................................................................... 14 Bi s 4..................................................................................................................................... 17 CN BNG LNG HI CA H HAI CU T ................................................................. 17 Bi s 5..................................................................................................................................... 22 TNH TAN HN CH CA CHT LNG ........................................................................... 22 Bi s 6..................................................................................................................................... 30 PHNG PHP HN NGHIM ........................................................................................... 30 Bi s 7..................................................................................................................................... 35 PHNG PHP PHN TCH NHIT................................................................................... 35 Bi s 8..................................................................................................................................... 39 XC NH HNG S TC CA PHN NG BC MT PHN NG GHCH O NG ................................................................................................................................... 39 Bi s 9..................................................................................................................................... 43 PHN NG THU PHN ESTE........................................................................................... 43 Bi s 10................................................................................................................................... 46 NG HP PH NG NHIT........................................................................................ 46 Bi s 11................................................................................................................................... 52 DN IN CA DUNG DCH CHT IN LI............................................................ 52 Bi s 12................................................................................................................................... 59 SC IN NG CA PIN GANVANI .............................................................................. 59 Bi s 13................................................................................................................................... 68

S VN TI ........................................................................................................................... 68 Bi s 14................................................................................................................................... 74 IU CH CC H KEO V KHO ST MT S TNH CHT CA CHNG............ 74 Bi s 15................................................................................................................................... 81 PHN TCH SA LNG .......................................................................................................... 81 Bi s 16................................................................................................................................... 88 XC NH PHN T KHI CHT POLIME ..................................................................... 88 Ph lc...................................................................................................................................... 93 SAI S CA PHP O PHNG PHP LP BNG V DNG TH TRONG THC TP HO L .............................................................................................................. 93

Li m u
Ti liu ny bao gm nhng bi thc tp c bn nht thuc chng trnh Thc tp Ho l, Khoa Ho hc, Trng i hc Khoa hc T nhin, i hc Quc gia H Ni. Ni dung gm 4 phn chnh: Nhit ng hc: ng hc: in ho hc: Ho keo, Cao phn t: 7 bi (t bi 1 7). 3 bi (t bi 8 10). 3 bi (t bi 11 13). 3 bi (t bi 14 16).

mi bi u nu r mc ch, c s l thuyt, phng php tin hnh th nghim v cc yu cu ca bi th nghim. Trong phn ph lc trnh by l thuyt sai s, phng php lp bng v dng th trong thc tp Ha l. Ti liu c vit vi s ng gp ca tp th cn b B mn Ho l, tuy c nhiu c gng nhng khng trnh khi cc thiu st. Chng ti rt mong nhn c nhng kin ng gp qu bu ca cc bn c.

TC GI

Bi s 1 NHIT HO TAN
Mc ch
1. Xc nh nhit ho tan ca mui KCl trong nc. 2. Xc nh nhit ho tan ca CuSO4, CuSO4.5H2O trong nc v tnh nhit hirat ho ca CuSO4.5H2O.

L thuyt
1. Nhit ho tan v nhit hirat ho ca mui

Qu trnh ho tan lun lun km theo s gii phng hay hp th nhit tu theo bn cht ca cht tan v dung mi. Hiu ng nhit km theo qu trnh ho tan 1 mol cht tan trong mt lng dung mi no thu c dung dch c nng xc nh c gi l nhit ho tan tch phn. Hiu ng nhit km theo qu trnh ho tan 1 mol cht tan trong mt lng v cng ln dung dch c nng xc nh c gi l nhit ho tan vi phn. Bng thc nghim ch o c nhit ho tan tch phn cn nhit ho tan vi phn c xc nh theo s ph thuc ca nhit ho tan tch phn vo nng dung dch. Nhit ho tan c th xem l tng ca hai s hng: nhit chuyn cht tan vo dung dch Hch v nhit sonvat ho (hay nhit hirat ho nu dung mi l nc) Hs pht sinh do tng tc gia cc tiu phn cht ho tan vi nhng tiu phn ca dung mi. Hht = Hch + Hs (1) Nhit Hs lun lun m v qu trnh sonvat ho lun to nhit cn nhit Hch c th dng hoc m. i vi cht kh, Hch (nhit ngng t kh vo th tch dung dch) lun m nn Hht < 0. i vi cht rn, Hch (nhit hp th ph v mng li tinh th v y xa cc tiu phn trn khong cch ng vi th tch dung dch) lun dng nn du ca Hht s l du ca s hng no trong (1) chim u th: Ni chung nhng cht rn c cu to mng li tinh th km bn v c nhiu khuynh hng sonvat ho hay hnh thnh nhng mui ngm nc... th Hht < 0 (s ha tan to nhit) cn nhng cht c mng tinh th bn v t sonvat ho th Hht > 0 (s ho tan thu nhit). Nhit ho tan ca mui tng khi tng lng dung mi, nhng nu 1 mol mui ho tan vo 100 300 mol dung mi th khi pha long thm hiu ng nhit hu nh khng thay i, lng nhit l nhit ho tan ca mui. p dng nh lut Hess i vi qu trnh ho tan c th xc nh gin tip hiu ng nhit ca nhng qu trnh kh o trc tip, v d nh nhit hirat ho cc tinh th ngm nc.

Nhit hirat ho l lng nhit km theo qu trnh to thnh 1 mol mui ngm nc t mui khan v lng nc tng ng. V d, s to thnh dung dch CuSO4 trong n mol H2O c th thc hin bng hai kh nng: 1. CuSO4 (r) + 5H2O CuSO4.5H2O (r) + Hhyd CuSO4.5H2O + (n 5)H2O CuSO4 (dd) + H1. 2. CuSO4 (r) + nH2O CuSO4 (dd) + H2 Theo nh lut Hess ta c: Hhyd + H1 = H2. hay Hhyd = H2 H1 = H ht, CuSO 4 H ht,CuSO 4 .5H 2 O (2)

Xc nh bng thc nghim nhit ho tan ca mui khan v mui ngm nc s tnh c nhit hirat ho.

2.

Phng php nhit lng k

Hiu ng nhit ca phn ng ho hc, nhit ho tan, nhit chuyn pha, nhit dung... c xc nh bng mt dng c gi l nhit lng k. C nhiu loi nhit lng k, cu trc ca chng rt phong ph ph thuc vo c trng ca qu trnh nghin cu. S mt nhit lng k n gin nht ch ra trn hnh 1.

Hnh 1 Nhit lng k 1. Bnh nhit lng k; 2. Nhit k; 3. Que khuy;4. mpun;5. Nt lie;6. Cht lng.

Phn ch yu ca nhit lng k l bnh nhit lng k (1) v lp v ngn cn s trao i nhit ca nhit lng k vi mi trng xung quanh. Bnh nhit lng k thng l mt bnh oa c y kn bng nt lie (5). Nt c khoan l cm nhit k (2), que khuy (3) v mpun ng cht nghin cu (4). Nhit k thng dng l nhit k khong hay nhit k Beckman c chnh xc cao theo di bin thin nhit trong h. mpun l mt ng nghim thu tinh c y mng d b chc thng cc cht nghin cu ri vo cht lng (6) cha trong bnh nhit k.

Hiu ng nhit ca qu trnh tin hnh trong nhit lng k c xc nh theo phng trnh: q = Ck.t y:
o

(3)

t - bin thin nhit ca h nhit lng k;

Ck - nhit dung ca h nhit lng k (lng nhit cn thit nng nhit lng k ln 1 ) thng c gi l hng s nhit lng k. Ck c th xc nh c bng cch cng nhit dung ca tt c cc b phn ca nhit lng k tham gia vo s trao i nhit (bnh nhit lng k, nhit k, que khuy, mpun, cht lng trong nhit lng k v.v...): Ck = miCi (4)

y mi v Ci l khi lng v nhit dung ring ca cc b phn ca nhit lng k. Nhng do chnh xc ca vic xc nh Ci khng ln nn cng thc (4) thng khng c dng tnh Ck. Phng php chnh xc hn tnh Ck l cho tin hnh trong nhit lng k mt qu trnh m ta bit trc hiu ng nhit q/ ca n. o bin thin nhit t/ tng ng ca h nhit lng k, s tnh c Ck theo phng trnh: Ck =
q' t'

(5)

Bin thin nhit t gy ra do qu trnh tin hnh trong nhit lng k c th xc nh theo hiu nhit trc v sau khi qu trnh xy ra ch trong trng hp h hon ton khng trao i nhit vi mi trng bn ngoi. Trong thc t, vic trao i nhit khng th trnh khi nn xc nh bin thin nhit thc cn phi hiu chnh phn bin thin nhit do h trao i nhit vi mi trng ngoi. Vic hiu chnh nh vy thng c tin hnh bng phng php th (xem phn thc nghim). Khi bit t v Ck s tnh c hiu ng nhit ca qu trnh theo (3).

Tin hnh th nghim


1. Xc nh nhit ho tan ca KCl trong nc
a) Xc nh nhit dung ca h nhit lng k Ck

Ho tan trong nhit lng k mt lng nht nh mui KNO3 bit nhit ho tan H KNO3 = 8,52 kcal/mol). Xc nh t v tnh Ck theo cng thc (5). Ck =
8,52.g g H KNO 3 q' = . = (kcal/) t' M t' M . t'

(6)

y g, M l khi lng v khi lng mol ca mui KNO3. Cch tin hnh: Dng cn phn tch cn mpun sy kh, ghi khi lng (g1). Cho mui KNO3 nghin tht nh (khong 6 8 g) vo mpun (ch khng mui dnh vo thnh mpun) v cn li (g2). Lng mui s dng l g = g2 g1. Dng bnh nh mc ly chnh xc 500 ml nc ct vo bnh nhit lng k. y np bnh cm ng ng cht, nhit k khong v

que khuy. n y bt u tin hnh thc nghim xc nh t. Nh ni phn trn, do qu trnh ho tan khng th trnh khi s trao i nhit gia h nhit lng k vi mi trng xung quanh nn thu c gi tr t thc cn phi tnh n s trao i nhit ny. Vi mc ch th nghim c tin hnh qua ba giai on lin tc: Giai on u, cha chc thng mpun, khuy u v nh chng 3 pht, sau va khuy va ghi nhit , 30 giy mt ln. Khi no s thay i nhit theo thi gian u n (khong 10 15 im thc nghim) th chc thng mpun ng cht nghin cu v giai on chnh bt u. Do c hiu ng nhit ca qu trnh ho tan nn nhit thay i nhanh. Tip tc khuy v ghi nhit nh trn. Khi nhit hu nh khng thay i na (mui tan ht) th giai on chnh kt thc v cng l lc bt u giai on cui, tip tc khuy v ghi nhit trong vng 5 pht na. (Ch : 3 giai on trn phi lm lin tc, gia cc giai on khng dng th nghim li). Da vo cc d kin thu c, v th nhit thi gian (hnh 2). Nu th nghim tin hnh tt th giai on u (ab) v giai on cui (de) c biu din bng cc on thng. dc ca cc on thng ph thuc vo tng quan gia nhit h nghin cu v mi trng xung quanh. Giai on chnh c xc nh trn th tnh t cc im m ng cong tip xc vi cc on thng ca giai on u v giai on cui (on bd). Nu cho rng trong na u ca giai on chnh s trao i nhit ca h nghin cu vi mi trng xung quanh ging nh giai on u, cn trong na sau ging nh giai on cui th c th ko di on ab v ed, sau t C l im gia ca BD k ng song song vi trc tung, ng ny ct cc ng ko di c v c; di ca cc chnh l gi tr t thc cn tm. Thay t thc tm c vo cng thc (6) trn tnh c Ck.

Hnh 2 Xc nh t thc bng th

b)

Xc nh nhit ho tan ca KCl trong nc

Ly chnh xc 500 ml nc ct vo bnh nhit lng k. Cn mpun sy kh. Cho vo mpun khong 4 6 g KCl ri cn li, tnh c lng cn ca KCl trong mpun. Lp mpun vo bnh nhit lng k ri tin hnh xc nh t ca qu trnh ho tan KCl ging nh lm vi KNO3 phn trn. Bit t v Ck tnh c nhit ho tan ca KCl trong nc;

H KCl =

C k . t.M KCl g KCl

2.

Xc nh nhit ho tan ca CuSO4.5H2O v CuSO4

Xc nh nhit ho tan ca CuSO4.5H2O v CuSO4 khan nh lm vi KCl. Lng CuSO4.5H2O ly khong 8 g, lng CuSO4 khong 5 g. Trc khi cn cc mui phi c nghin nh trong ci s. Trong trng hp khng c mui CuSO4 khan th ly khong 10 g mui CuSO4.5H2O nghin trong ci s ri em rang trn bp in (150 180oC) cho n khi to thnh mui khan mu trng. ngui mui n nhit phng ri em cn. Qu trnh ho tan mui trong nhit lng k cn khuy mnh hn v cc mui sunfat ng kh tan. Sau khi xc nh c nhit ho tan ca hai mui, tnh nhit hirat ca CuSO4.5H2O theo biu thc (2):

H hyd = H ht, CuSO 4 H ht, CuSO 4 .5H 2 O


1. Tnh sai s ca cc kt qu th nghim (Ck, Hht). Ghi cc s liu v tnh ton theo bng
Bng 1 KNO3 Khi lng mpun rng g1 Khi lng mpun c mui g2 Khi lng mui g = g2 g1 t (xc nh t th) Nhit ho tan Hht (ghi c sai s) KCl CuSO4.5H2O CuSO4

Ghi ch: Cng thc tnh sai s cc kt qu thc nghim b) Sai s ca vic xc nh Ck Ck =

g H KNO 3 ( y t = t1 t2) M t

Ly loga hai v: lnCk = lng lnM + ln H KNO3 lnt Ly vi phn:


dC k dt1 dt 2 dg d(t) dg = = Ck g t g t1 t 2

Chuyn sang sai s:

C k 2 t g = + Ck g t1 t 2

g l sai s ca php cn (cn phn tch). t l sai s c nhit (nhit k khong). c) Sai s ca vic xc nh H

H = Qua bin i nh trn thu c:

C k tM ( y t = t1 t2) g

C k H g 2 t = + + H Ck g t1 t 2
C k va tnh c trn Ck

10

Bi s 2 P SUT HI BO HO
Mc ch
Nghin cu s ph thuc ca p sut hi bo ho vo nhit v xc nh nhit ho hi ca cht lng.

L thuyt
p sut hi bo ho l p sut ca hi nm cn bng vi cht lng (hoc vt rn). S lin quan gia p sut hi bo ho v nhit si ca cht lng c biu th bng phng trnh Clapeyron - Clausius:
H hh dP = dT T(Vh V1 )

(1)

y: Hhh l nhit ho hi mol; Vh, V1 l th tch mol ca hi v lng. p sut khng ln v nhit xa nhit ti hn c th b qua V1 so vi Vh, ng thi RT xem hi tun theo nh lut ca kh l tng (Vh = ), khi phng trnh (1) c dng: P
dlnP H hh = dT RT 2

(2)

Trong khong nhit tng i hp c th chp nhn Hhh l khng i, khi tch phn phng trnh (2) thu c: lgP =
H hh 1 1 + const = A + B T 2,303R T

(3)

Phng trnh (3) chng t s ph thuc bc nht ca lgP vo

1 . Nu o p sut hi bo T

ho ca cht lng ng vi cc nhit si khc nhau ri lp th lgP = f s thu c mt ng thng (hnh 1), da vo h s gc ca ng thng tnh c nhit ho hi ca cht lng: Hhh = 2,303.R.tg (4) y tg c xc nh t to ca hai im M v N nm chnh xc nht v xa nhau trn ng biu din. Nu ly hai im nm gn nhau ngha l khi khong nhit hp th nhit ho hi trung bnh xc nh c s cng gn nhit ho hi thc nhng sai s ca kt qu s cng ln (xem phn tnh sai s ca nhit ho hi).

1 T

11

Hnh 1 S ph thuc ca lgP vo 1/T

T hnh 1 ta c: tg =
lgP2 lgP1 1 1 T1 T2

Suy ra: Hhh =


4,575T1 T2 lg(P2 /P1 ) T2 T1

(5)

Tin hnh th nghim


Dng c lp sn (hnh 2) gm 2 phn: phn bay hi cht lng v h thng thay i p sut. Phn bay hi cht lng gm mt bnh hai c (1) cha cht lng nghin cu, mt c ni vi ng sinh hn thng (2), mt c cm nhit k (3) v bnh (4) cha hi ngng ca cht lng (trong trng hp un si mnh), ngn khng cho hi ngng sang p k (5). H thng thay i p sut gm my ht chn khng (khng c trong bnh v), bnh iu p (6) v p k ch U (5). Khi my ht chn khng chy, m kho (7) v ng kho (8), khng kh b ht dn khi h, p sut trong h gim i, mc thu ngn nhnh (a) ca p k dng ln v nhnh (b) h xung, chnh lch chiu cao ca hai ct thu ngn (h) chnh l chnh lch gia p sut kh quyn v p sut bn trong h, do tnh c p sut ca h: Ph = (Pkh quyn h) mmHg Vic tng p sut ca h (n p sut kh quyn) c thc hin bng cch m t t kho (8) h thng vi khng kh bn ngoi.

12

8 7 Ti my ht chn khng

4 2 3 5 a 1 h

Hnh 2 Dng c xc nh p sut hi bo ho

Th nghim tin hnh nh sau:


Ly benzen n na bnh (1). B vo bnh vi vin bt. Kim tra cc ch ni sao cho h c kn. Mun vy ng kho (8), m kho (7), cho my chn khng chy. n khi no p sut trong h h xung cn khong 450 500 mmHg th tt my, ng kho (7) li. Nu trong vng 10 pht m p sut ca h khng thay i th c th coi h nghin cu l kn v c th tin hnh th nghim: Cho nc chy vo ng sinh hn (2). un cch thu bnh (1). Khi cht lng si u, quan st nhit k thy nhit dng li th ghi ly nhit ny. Xc nh chiu cao h trn p k. c p sut kh quyn p k thu ngn t trong phng th nghim. Gi tr p sut tnh c theo biu thc P = Pkq h chnh l p sut hi bo ho ca cht lng nhit si tng ng (mt cht lng si khi p sut hi ca n bng p sut ngoi). M kho (8) cho p sut ca h tng ln khong 50 mmHg (chiu cao h gim 25 mmHg). ng kho (8) li. Xc nh nhit si ca cht lng p sut mi v ghi h tng ng. Tip tc xc nh nhit si ca cht lng cc p sut khc nhau, mi t tng 50 mmHg, cho n khi p sut trong h bng p sut kh quyn. Yu cu 1: Ghi cc kt qu th nghim v tnh ton theo bng 1. Bng 1
Hnh 2 Dng c xc nh p sut hi bo ho p sut c phong v biu Pkq (mmHg) Chiu cao ct thu ngn p k h (mmHg) p sut hi bo ho P = pkqh Nhit si lgP toC T

TT

1 T

Yu cu 2: V th lgP = f(1/T) T th tnh A, B v tnh nhit ho hi ca cht lng nghin cu.

13

Ghi ch: Cch tnh sai s ca nhit ho hi Ly loga hai v phng trnh (5) lnH = ln4,575 + lnT1 + lnT2 + ln(lgP2/P1) ln(T2 T1) Ly vi phn:

d (T2 T1 ) dln ( P2 / P1 ) dH dT1 dT2 = + + T1 T2 2,303 lg(P2 /P1 ) T2 T1 H


Chuyn sang sai s thu c:

T T + T2 P1 P2 H T1 = + 2 + 1 + + P2 P H T1 T2 T2 T1 2,303P1lg 2,303P2 lg 2 P1 P1 V d i vi CCl4: T1 = 313 K, T2 = 323 K, P1 = 215 mmHg P2 = 317 mmHg

Sai s ca nhit k (chia n 1o) l 0,5o. Sai s ca p k (chia n 1 mmHg) l 0,5 mmHg. Sai s tng i ca nhit ho hi s l:
H 0,5 0,5 0,5 + 0,5 0,5 0,5 = + + + + H 313 323 323 - 313 2,303.215.0,666 2,303.317.0,666

= 0,0016 + 0,0015 + 0,1 + 0,006 + 0,004 0,1 Kt qu tnh ton cho thy chnh xc ca php o nhit s quyt nh sai s ca kt qu. Nu khong nhit o cng hp th sai s s cng ln. Nu khong nhit o tng i rng, v d T2 T1 = 40o th sai s tng i s gim nhng khi vic chp nhn H khng i trong khong nhit s khng cn chnh xc.

14

Bi s 3 HNG S CN BNG
Mc ch
Xc nh hng s cn bng ca phn ng: KI + I2 KI3 trong dung dch nc (1)

L thuyt
Hng s cn bng ca phn ng (1) Kc =
[KI3 ] [KI] [I 2 ]

(2)

y k hiu [ ] l nng cc cht khi cn bng. [I2] c th xc nh nh phng php chun bng Na2S2O3 (vi ch th h tinh bt) theo phng trnh: I2 + 2Na2S2O3 Na2S4O6 + 2NaI (3) Tuy nhin, khi nng I2 b gim theo phn ng (3) th cn bng cu phn ng (1) b dch chuyn theo chiu phn li KI3 to thnh I2, do khi chun ta khng xc nh c [I2] m ch xc nh c nng tng cng [I2] + [KI3]. xc nh ring r [I2] cng nh [KI3] ngi ta s dng nh lut phn b, c th l nghin cu s phn b ca I2 gia dung dch KI trong nc v trong lp CCl4. Khi cho I2 v KI vo hn hp nc v CCl4 th sau mt thi gian trong h tn ti hai cn bng ng thi:
1. 2. Cn bng ca phn ng (1) trong lp dung dch KI trong nc (lp H2O) biu th bng phng trnh (2). Cn bng phn b ca I2 gia lp nc v lp CCl4 biu th bng phng trnh:
[I 2 ]CCl4 [I 2 ]H 2 O

= Kphn b

(4)

15

I2 I2

+ KI

KI3 Lp H2O Lp CCl4


4

Nu chun lp CCl4 bng Na2S2O3 s xc nh c [ I 2 ] CCl . Da vo (4) c th tnh c I 2

[ ]H O khi bit Kpb (Kpb xc nh nh nghin cu ring r s phn b ca I2 gia lp


2

H2O v lp CCl4):
[I 2 ] H 2 O = C1 =
[I 2 ] CCl 4 K pb

(5)

Nu chun lp H2O bng Na2S2O3 ta xc nh c nng tng cng [I2] + [KI3] = C t xc nh c [KI3]:
/ 1
/ [KI3] = C1 C1

(6)

Khi bit nng ban u ca KI (CKI) c th tnh c [KI]:

[KI] = CKI [KI3] = CKI C1 + C1


Thay (5), (6), (7) vo (2) ta thu c: KC =
/ C1 C1 / C1 (CKI C1 + C1 )

(7)

(8)

Tin hnh th nghim


1. Xc nh h s phn b ca I2 gia lp CCl4 v lp H2O
Ly vo hai bnh nn nt nhm 1 v 2: Bnh 1: 150 ml H2O bo ho I2 + 10 ml CCl4; Bnh 2: 150 ml nc ct + 10 ml CCl4 bo ho I2. Nt kn hai bnh, lc trong khong 1 gi. Ngng li. Chuyn hn hp sang phu chit 1 v 2, yn v chit ring lp CCl4 vo bnh 1a, 2a cn lp H2O vo bnh 1b, 2b. Dng pipet ly lp CCl4 (bnh 1a, 2a) 2ml v ly lp H2O (bnh 1b, 2b) 50 ml dung dch cho vo 2 bnh, cho thm khong 5 git h tinh bt v chun bng Na2S2O3 0,01 N. Tin hnh chun 2 ln ly kt qu trung bnh. Gi s ml Na2S2O3 0,01 N dng chun l V, s ml dung dch mu th l Vo, nng ng lng ca I2 trong mu th l N ta c: V.0,01 = Vo.N. Mt khc theo phng trnh phn ng (3): N I 2 = M/2 do nng phn t gam ca I2:
C= V.0, 01 (mol/l) Vo .2

(9)

16

Ghi cc s liu thu c v cc kt qu tnh theo bng 1.


Bng 1 S ml Na2S2O3 dng chun Bnh 1 Bnh 1a (lp CCl4) Bnh 1b (lp H2O) Bnh 2 Bnh 2a (lp CCl4) Bnh 2b (lp H2O)

Ln 1 Ln 2 Trung bnh Nng I2 (mol/l)

Tnh Kpb theo cng thc (4) i vi hai bnh v ly kt qu trung bnh.

2.

Xc nh nng cc cht tham gia phn ng v hng s cn bng


Ly vo 3 bnh nn c nt nhm 3, 4, 5: Bnh 3: 50 ml dung dch KI 0,1 N + 10 ml CCl4 bo ho I2.

Bnh 4: 50 ml dung dch KI 0,05 N + 10 ml CCl4 bo ho I2. Bnh 5: 50 ml dung dch KI 0,1 N + 5 ml CCl4 bo ho I2 + 5 ml CCl4. Nt kn cc bnh, lc trong khong 1 gi. Ngng li. Chuyn cc hn hp sang phu chit 3, 4, 5 yn, ri chit ring lp CCl4 vo cc bnh 3a, 4a, 5a v lp H2O vo cc bnh 3b, 4b, 5b. Dng pipet ly lp CCl4 (bnh 3a, 4a, 5a) 2 ml dung dch, cho thm khong 5 git h tinh bt v chun bng dung dch Na2S2O3 0,01N. Tin hnh chun 2 ln ly kt qu trung bnh. Ly lp H2O (bnh 3b, 4b, 5b), 25 ml dung dch v cng tin hnh chun nh vy. Ghi cc s liu thu c theo bng 2.
Bng 2 S ml Na2S2O3 dng chun Ln 1 Ln 2 Trung bnh Bnh 3 Bnh 3a (lp CCl4) Bnh 3b (lp H2O) Bnh 4 Bnh 4a (lp CCl4) Bnh 4b (lp H2O) Bnh 5 Bnh 5a (lp CCl4) Bnh 5b (lp H2O)

Da vo bng tnh c [I 2 ] CCl 4 v nng tng cng [I2] + [KI3] = C trong lp nc (i vi mi bnh 3, 4, 5). Da vo cng thc (5) (6) (7) tnh c nng ca cc cht khi cn bng v Kc ri ly kt qu trung bnh. K =
K1 + K2 + K3 3

Tnh sai s ca vic xc nh hng s cn bng:

K1 = K1 K ; K2 = K2 K ; K3 = K3 K K =
K1 + K 2 + K 3 3

; Kc = K K

17

Bi s 4 CN BNG LNG HI CA H HAI CU T


Mc ch
Xy dng gin cn bng lng - hi ca hai h cht lng ho tan hon ton vo nhau (benzen - axeton) p sut khng i.

L thuyt
Gin cn bng lng - hi biu th s ph thuc ca p sut hi (khi T= const) hoc ca nhit si (khi P = const) vo thnh phn dung dch v thnh phn hi cn bng vi dung dch.

i vi dung dch l tng s ph thuc ca p sut hi vo thnh phn dung dch tun theo nh lut Raun: p sut hi ring phn Pi ca cu t i bng tch p sut hi ca cu t i nguyn cht Pio vi nng phn s mol xi ca n trong dung dch. Vi h hai cu t A v B:
o PA = P A xA (1)
o PB = P B xB (2)
o o o P = PA + PB = PA + (PB - PA ) xB

(3)

Biu thc (1), (2), (3) chng t p sut hi ring phn ca cc cu t v p sut hi chung P ca dung dch l tng l nhng hm tuyn tnh ca thnh phn dung dch (cc ng o o o o PA B, PB A v P A P B trn hnh 1).

Hnh 1 S ph thuc ca p sut hi ring phn cc cu t v p sut hi chung ca dung dch l tng vo thnh phn

18

Ni chung thnh phn ca dung dch lng khc vi thnh phn ca pha hi nm cn bng vi n nn nu biu th s ph thuc ca p sut hi chung vo thnh phn hi s thu c o o mt ng cong (ng chm chm trn hnh 1). ng thng P A P B c gi l ng lng, trn n h tn ti trng thi lng. ng cong chm chm c gi l ng hi, vng di n h tn ti trng thi hi. Khu vc nm gia hai ng l vng d th gm hai pha lng v hi.

i vi dung dch thc p sut hi ring phn hoc p sut hi chung s ln hn (sai lch dng) hoc nh hn (sai lch m) so vi p sut hi ca dung dch l tng, theo nh lut Raun. Vi dung dch sai lch dng, ng cong p sut hi chung s cong ln pha trn, cn vi dung dch sai lch m - cong xung pha di v gin cn bng lng hi ca cc dung dch ny c dng nh hnh 2a, 2b. Trong trng hp s sai lch khi dung dch l tng qu ln th trn ng cong p sut hi chung thnh phn c th xut hin cc i hay cc tiu. Ti nhng im cc tr p sut hi, thnh phn ca pha lng v pha hi l ng nht (nh lut Knvalp) nn hn hp ng vi thnh phn ny s c nhit si khng i v c gi l hn hp ng ph. Gin cn bng lng hi ca cc dung dch c to thnh hn hp ng ph c ch ra trn hnh 3a, 3b.

Hnh 2 Gin cn bng lng hi ca dung dch sai lch dng (a) v sai lch m (b)

Hnh 3 Gin cn bng lng hi ca dung dch to thnh hn hp ng ph c cc i p sut hi (a) v c cc tiu p sut hi (b)

Cc gin trn y l cc gin ng nhit. Trong thc t thng s dng cc gin cn bng lng hi ng p, biu th s ph thuc ca nhit si vo thnh phn lng v thnh phn hi cn bng, p sut khng i. Trn hnh 4 biu th mt gin cn bng lng

19

hi ng p i vi h hai cu t khng to thnh hn hp ng ph. ng cong di biu th s ph thuc ca nhit si vo thnh phn dung dch, ng cong trn biu th s ph thuc ca nhit si vo thnh phn pha hi nm cn bng vi dung dch. Khu vc gia hai ng ng vi cc hn hp d th ca cht lng si v hi bo ho. Mt im bt k nm trong khu vc c trng cho h gm hai pha lng v hi, v d im K h gm pha lng thnh phn l v pha hi thnh phn m. Lng tng i ca pha hi v pha lng c xc nh theo quy tc n by:
Lng pha hi Kl = Lng pha lng Km

S nghin cu cc gin cn bng lng - hi c ngha ln i vi cc qu trnh chng ct phn chia cc cu t trong hn hp.

Hnh 4 Gin nhit si - thnh phn pha lng v pha hi ca h hai cu t

Gi s xt qu trnh chng ct hn hp c thnh phn x1 (hnh 4). Khi nng n nhit t1 hn hp s si, phn hi u tin to thnh c thnh phn ng vi im biu din m. Nu ta ngng phn hi ny s thu c hi ngng c thnh phn y1 giu cu t d bay hi hn (cu t A), cn hn hp lng ban u s giu cu t km bay hi hn (cu t B). Trong qu trnh un nng v ngng hi tip tc, dung dch lng ban u ngho A dn dn (theo chiu mi tn trn ng cong lng). Gi s phn on ct th nht bt u t l v kt thc p. Hn hp lng ng vi im biu din p c thnh phn x2, nhit si t2 v c thnh phn hi y2. Hn hp lng cn li trong bnh ct s c thnh phn trung bnh x3 v hi ngng c thnh phn trung bnh y3 giu A hn x1. Phn on ct th hai bt u vi hn hp lng y3 va ngng c. Hn hp y3, s si nhit t3 v phn hi u tin bay ra c thnh phn y4 cn giu A hn y3... C tip tc tin hnh nh vy nhiu ln th c th thu c trong phn hi ngng cu t A hu nh nguyn cht. Hn hp lng cn li trong bnh s giu B dn, qua nhiu ln ct s cn li cu t B hu nh nguyn cht. Trong thc t cc qu trnh chng ct - ngng t c thc hin lin tc trong cc ct chng ct. Da vo gin cn bng lng - hi c th tnh ton c s a cn thit trong ct c th chng ct c cc cu t A v B tinh khit.

20

i vi cc dung dch c to thnh hn hp ng ph, vic chng ct hn hp c thnh phn d mt cu t so vi hn hp ng ph s cho ta mt cu t tinh khit (cu t d) v hn hp ng ph. Vic tch cc cu t tinh khit khi hn hp ng ph khng th thc hin bng chng ct thng thng m phi dng nhng bin php ring.

Tin hnh th nghim


xy dng gin cn bng lng - hi ca h hai cu t (benzen v axeton) p sut kh quyn, cn xc nh nhit si ca cc cht tinh khit, ca cc dung dch c thnh phn khc nhau v thnh phn ca pha lng, pha hi ng vi nhit si. Thnh phn pha lng c chp nhn bng thnh phn dung dch pha ch ban u, cn thnh phn pha hi c xc nh bng phng php o chit sut ca hi ngng.

1.

Chun b dung dch v xy dng ng chun: Chit sut - Thnh phn

Dng pipet (hoc buret) ly vo 7 bnh c nt nhm sy kh cc hn hp c thnh phn nh bng 1.


Bng 1 S bnh Th tch benzen (ml) Th tch axeton (ml) Thnh phn (% th tch benzen) Chit sut 1 0 20 0 2 4 16 20 3 8 12 40 4 12 8 60 5 16 4 80 6 18 2 90 7 20 0 100

y nt bnh, lc u. o chit sut ca cc cu t tinh khit v cc hn hp bng khc x k pb theo s hng dn ca cn b phng th nghim (Lng dung dch cn o chit sut t nn cc dung dch cn li gi xc nh nhit si). Ghi cc d kin thu c theo bng mu 1 v dng giy k li xy dng ng chun chit sut - thnh phn.

2.

Xc nh nhit si v thnh phn pha hi cn bng

4 1

Hnh 5 Dng c cn bng lng hi

21

Tin hnh th nghim


Dng c th nghim (hnh 5) gm mt bnh ct (1) c hai c, mt c cm nhit k (2), c th hai hi nghing cm sinh hn (3). V sinh hn gn vi c bnh bng nt nhm (4) nn c th xoay sinh hn sang v tr khc (hnh chm chm) ly hi ngng. Hi ngng c thu vo cc cn nh c nt nhm (5). mt dung dch c thnh phn xc nh trn vo bnh (1). B vo bnh vi vin bt. un cch thu cho n khi dung dch si u, ch khng si mnh qu. C th dng cch m git cht lng ngng bu nhit k (2) iu khin tc si (khong 30 git mt pht). Khi no tc si u v nhit n nh th ghi ly gi tr nhit ny (nhit si trc khi ngng). Xoay nhanh ng sinh hn v v tr ly mu, ly 5 6 git hi ngng vo cc cn (5) sy kh. y ngay np cc v quay sinh hn v v tr ban u ng thi ghi nhit trn nhit k (nhit si sau khi ngng). Xc nh chit sut ca hi ngng thu c. hn hp lng trong bnh (1) vo l cha hn hp thu hi trong phng th nghim. Lp li qu trnh chng ct i vi cc hn hp pha trn. (i vi cc cht tinh khit ch cn xc nh nhit si m khng cn ly hi ngng). Da vo ng chun chit sut thnh phn ni suy ra thnh phn ca hi ngng v ghi cc kt qa theo bng mu 2.
Bng 2 Thnh phn hn hp lng (% th tch benzen) 0% 20 % 40 % 60 % 80 % 90 % 100 % Nhit si Trc khi ngng Sau khi ngng Trung bnh Chit sut hi ngng Thnh phn hi ngng (% th tch benzen)

Dng giy k li biu din s ph thuc ca nhit si (trung bnh) vo thnh phn hn hp lng v thnh phn hi ngng, thu c gin cn bng lng - hi ca h benzen - axeton p sut kh quyn khng i.

22

Bi s 5 TNH TAN HN CH CA CHT LNG


Mc ch

Xy dng gin tan ca hai cht lng ho tan hn ch v xc nh nhit ho tan ti hn. Xy dng gin tan ca h ba cu t ho tan hn ch.

L thuyt
Cc cht lng c th ho tan hon ton vo nhau (nc - etanol, benzen - cloroform cacbon tetraclorua...), thc t khng ho tan vo nhau (du ho - nc, nc - thu ngn benzen,...) hoc ho tan hn ch vo nhau (phenol - nc, nc - cloroform - axit axetic...). y chng ta xt trng hp ho tan hn ch.

H hai cu t
1. Gin tan ca h hai cht lng ho tan hn ch

Xt h phenol - nc lm v d. mi nhit , ho tan ca phenol trong nc hoc ca nc trong phenol c gi tr xc nh. Khi nhit tng, tan ca mi cht trong cht kia u tng. th biu din nh hng ca nhit n tan ln nhau ca chng P = const c dng nh hnh 1, trong HK v IK l ng biu din nh hng ca nhit ti tan ca phenol trong nc v ca nc trong phenol. Hai ng ct nhau ti im K ng vi nhit tk, trn nhit phenol v nc ho tan vo nhau theo bt k t l no. Nhit tk c gi l nhit ti hn ca s ho tan.

Hnh 1 Gin tnh tan h phenol - nc

23

hiu r hn gin , ta xt nhng s bin i xy ra trong h khi thay i thnh phn hn hp mt nhit nht nh. Gi s ly mt lng nc xc nh nhit t1 (im A trn gin ). Thm dn phenol vo nc, lc u s thu c mt dung dch ng nht phenol ho tan trong nc, nhng khi lng phenol thm vo ln (nng dung dch ng vi im B) nc s bo ho phenol v nu tip tc thm phenol h s tch thnh hai lp: lp c l dung dch nc bo ho phenol c thnh phn ng vi im B (lp B) v lp mi l dung dch phenol bo ho nc c thnh phn ng vi im C (lp C). V tan ca nc vo phenol hoc ca phenol vo nc mi nhit l xc nh, khng ph thuc vo lng cht tan thm vo, nn vic thm tip tc phenol ch lm thay i lng tng i gia hai lp m khng lm thay i thnh phn ca hai lp. iu ny c thy r trn gin : khi thm dn phenol im biu din ca h dch chuyn t B n C trong khi thnh phn ca hai lp cht lng c biu th bng cc im B v C vn khng thay i. T l khi lng gia hai lp c xc nh bng quy tc n by, v d ti im biu din M:
Khi lng lp B MC = Khi lng lp C MB

Khi thm phenol ti im C, lp B bin mt (MC = 0) v h ch cn mt lp C (dung dch phenol bo ho nc) v t tr i (t C n D) h l ng th (nc ho tan trong phenol). Nh vy, nhit t1 cc khu vc AB v CD h l ng th, cn khu vc BC h l d th. Khi nng nhit , tan ca phenol trong nc cng nh ca nc trong phenol u tng nn khu vc d th thu hp dn (EF nhit t2, PQ nhit t3...) v khi nng n nhit tk th khu vc d th bin mt, t nhit tr ln h lun lun l ng th vi bt k t l no ca phenol - nc. Nhit tk gi l nhit ho tan ti hn ca h. l nhit ti hn trn. C nhng h c nhit ti hn di ngha l nhit ti v nhng nhit thp hn n hai cht lng ho tan hon ton, v d h colodin - nc. Cng c h tn ti c nhit ti hn trn v di, v d h nicotin - nc. ng cong HKI phn chia h thnh hai khu vc ng th v d th c gi l ng cong phn lp. Mi im trn ng cong biu th thnh phn ca cc lp cn bng. V d nhit t1, thnh phn ca hai lp cn bng c xc nh bi cc im B v C, t2 - bng cc im E v F, t3 - bng cc im P v Q. Cc ng thng BC, EF, PQ... ni cc im biu din thnh phn ca cc lp cn bng lin hp c gi l cc ng lin hp. Theo quy tc gn ng ca Alecxep th trung bnh cng ca thnh phn cc lp lin hp cc nhit khc nhau c phn b trn mt ng thng v im ct ca ng thng (ng KK trn hnh 1) vi ng phn lp l im ti hn ca s ho tan. Da vo quy tc c th xc nh chnh xc hn nhit ti hn ca h t cc d kin thc nghim.
2. Phng php xy dng gin tan ca hai cht lng

Qua phn tch trn nhn thy c th xy dng gin tan ca hai cht lng ho tan hn ch theo hai cch sau y: a) Trn ln hai cht lng ri t vo bnh iu nhit nhit t1 (sau t2, t3...) cho n khi tch hon ton thnh hai lp cn bng. Phn tch nh lng thnh phn hai lp ny s thu c cc im thc nghim B, C (E, F v P, Q...) t xy dng c ng cong phn lp. Ly mt hn hp c thnh phn nm trong khu vc d th (v d hn hp N) un nng n nhit tR hn hp chuyn t d th sang ng th (c sang trong).

b)

24

Nu un hn hp n nhit cao hn tR ri cho ngui dn th n nhit tR hn hp chuyn t ng th sang d th (trong sang c). Cn c vo nhit bt u trong v bt u c s xc nh c im R. Lm th nghim tng t vi cc hn hp c thnh phn khc nhau s xy dng c ng cong phn lp. Cch th hai n gin v thun tin hn nn thng c s dng xy dng gin tan ca h.

H ba cu t
1. Phng php biu din thnh phn ca h ba cu t

Thnh phn ca h ba cu t c biu din bng gin tam gic u (hnh 2). Ba nh ca tam gic ng vi ba cu t tinh khit. Cc im nm trn cnh ca tam gic biu th thnh phn ca cc h hai cu t, cn cc im nm trong tam gic biu th thnh phn h ba cu t. C hai cch xc nh thnh phn ca cc im ny. Theo phng php Gipx, tng khong cch h t mt im M bt k nm trong tam gic xung cc cnh (Ma+Mb+Mc) bng ng cao ca tam gic v c coi l 100%. Thnh phn phn trm ca mt cu t, v d cu t A c xc nh bng khong cch Ma t im biu din thnh phn ca h M n cnh i din vi nh A ca tam gic. Theo phng php Rzebum th di ca cnh tam gic c coi l 100%. Tng di ca cc on thng song song vi cc cnh v xut pht t im biu din thnh phn ca h M (Ma + Mb+ Mc) bng cnh ca tam gic. Khi thnh phn phn trm ca cu t A bng on Ma. V Ma = Cb nn xc nh % A, t M k 1 ng song song vi cnh i din ca A, ng ny s ct cnh biu din %A b, im ct ny cho bit %A. C hai phng php trn u cho mt kt qu thng nht. D dng nhn thy rng theo cc cch biu th thnh phn trn tt c cc im biu din nm trn cc ng thng song song vi mt cnh u c nng % ca cu t i din vi cnh l khng i, cn cc ng thng xut pht t mt nh xung cc cnh i din, ng vi cc hn hp c thnh phn % ca cu t ng vi nh thay i cn t l thnh phn % ca hai cu t kia lun khng i.

Hnh 2 Gin tam gic biu din thnh phn h ba cu t

25

Hnh 3 Gin tan ca h ba cht lng, c mt cp cht lng ho tan hn ch

2.

Gin tan ca h ba cu t

Nu cc cu t B v C ho tan hn ch vo nhau cn cu t th ba A ho tan vo chng khng hn ch th khi thm cu t A vo h s lm tan ln nhau ca hai cu t B v C tng ln n khi h tr thnh ng th. Axit axetic cloroform - nc l mt h ba cu t thuc loi ny. Gin tan ca chng c dng nh hnh 3. Nhn vo gin d dng nhn thy cloroform v nc ho tan hn ch, cn axit axetic ho tan v hn vo cloroform cng nh vo nc. Khi thm nc vo cloroform theo ng BC n thnh phn x cloroform s bo ho nc. Thm tip nc vo h s hnh thnh thm mt lp mi l lp nc bo ho cloroform c thnh phn y. Nu thm axit axetic vo h th n c phn b gia hai lp to ra hai dung dch bc ba, nhng dung dch ny nm cn bng vi nhau, vi iu kin thnh phn chung ca hn hp nm trong min pha di ng cong xKy. V d, nu thnh phn chung ca hn hp biu din bng im M th hai pha nm trong cn bng c biu din bng im a v b trn ng lin hp aMb. Nhng thnh phn chung khc s c nhng ng lin hp khc. Thng thng cc ng lin hp khng song song vi nhau hoc vi cc cnh ca tam gic. Cng thm axit vo, thnh phn ca hai pha cn bng cng gn nhau hn v ng lin hp s ngn hn. Cui cng khi thnh phn ca hai dung dch ng nht, ng lin hp tr thnh mt im K. im K l im ti hn v thm nhiu axit hn na ch dn ti vic to thnh mt pha ng th. Tt c cc im pha di ng cong xKy biu din cc hn hp

26

bc ba, nhng hn hp ny c chia thnh hai pha lng. Cc im nm pha trn ng cong xKy biu din mt pha lng ng th duy nht. Khi thm nc vo dung dch cloroform v axit axetic c thnh phn N th thnh phn chung ca h bin i theo ng NC. Khi thm nc theo ng NP, th ch thu c mt pha lng ng th trong t s nng phn trm ca cloroform v axit axetic lun lun bng NA/NB. Khi t ti im P nu thm nc na th s c hai pha lng. Khi lng nc tng, thnh phn nhng pha ny thay i theo ng PQ. Gia P v Q lng ca pha giu nc tng cn lng ca pha cha t nc gim. Thnh phn ca mi pha cng thay i nh nhng giao im ca cc ng lin hp vi ng cong phn lp ch r. T Q n C h tr thnh ng th. Cn ch gin tan trn l gin ng p v ng nhit. tan tng h ca cloroform v nc tng theo nhit v min tn ti hai pha s thu hp hn. nhit cao th khng ph thuc vo lng tng i ca h ba cu t ch thu c mt pha lng. C th xc nh thnh phn ca cc lp lng cn bng da vo quy tc kinh nghim. Theo quy tc ny, cc ng lin hp ni lin thnh phn hai lp cn bng a1 b1, a2 b2, a3 b3 khi ko di s ng quy ti mt im (im K* trn gin hnh 3).
3. Phng php xy dng gin tan h ba cu t

Qua phn tch trn nhn thy c th xy dng gin tan ca h ba cu t bng hai cch sau y: a) b) Ly hn hp hai cht lng ho tan vi nhau, sau thm cht th ba vo cho n khi h tr thnh d th (vn c). Ly hn hp cht c thnh phn to thnh h d th, sau cho dn cu t th ba vo h n khi h tr thnh ng th (trong sut).

Xc nh thnh phn ca cc hn hp ng vi s chuyn t ng th thnh d th (trong sang c) v ngc li (c sang trong) s thu c cc im thc nghim. ng ni cc im thc nghim chnh l ng cong phn lp trn gin tan h ba cu t.

Tin hnh th nghim


1. Xy dng gin tnh tan ca h phenol - nc

Cho nc v phenol vo tng microburet. thc hin iu cn phi nhng l ng phenol vo cc nc nng c nhit khong 40 45oC cho phenol chy ra ri rt vo microburet (tuyt i khng un l cha phenol trc tip trn bp, bng phenol rt nguy him). Dng microburet ly vo 6 ng nghim c nh s t 1 n 6 cc hn hp c thnh phn sau y:
S th t ng nghim Phenol (ml) Nc (ml) Thnh phn (% th tch H2O) 1 0,6 5,4 90 2 0,9 5,1 85 3 1,5 4,5 75 4 3 3 40 5 3,6 2,4 40 6 4,2 1,8 30

Lp nhit k v que khuy vo cc ng nghim theo hnh 4.

27

Hnh 4 Dng c nghin cu tnh tan hn ch ca hai cht lng

Nhng ng nghim 1 vo cc nc c un nng dn trn bp in (hoc tt hn bng n cn), khuy hn hp nh v u tay ng thi quan st s thay i nhit v nhng bin i ca hn hp. Khi no hn hp tr nn trong sut (ng th) th ghi ly nhit ny (t1). Kim tra kt qu nhn c bng cch nhc ng nghim ra khi cc nc, vn khuy u tay v quan st khi h bt u c th ghi ly nhit ny (t2). Trn nguyn tc th t1 v t2 phi bng nhau v theo nhit ng hc th cn bng nhit ng khng ph thuc vo phng thc t cn bng, nhng trn thc t, do s hn ch ca mt nhn v chnh xc khng cao ca php o nn t1 t2. Nu hai nhit khc nhau khng qu 1o th c th coi kt qu thc nghim l tt. Gi tr trung bnh ca hai nhit l nhit ho tan hon ton ca h hai cu t c thnh phn tng ng. Vi mi ng cn lm ba ln ly kt qu trung bnh v tnh sai s. Ln lt tin hnh th nghim vi cc ng nghim t 2 n 6 theo cch lm nh trn. Nhng d kin thu c ghi theo bng mu sau:
STT ng nghim Thnh phn (% T.tch H2O) Nhit toC Ln TN 1 1 90 2 3 1 2 85 2 3 1 3 75 2 3 1 4 50 2 3 t1 t2

t +t t= 1 2 2

t tb =

t1 + t 2 + t 3 3

(vit c sai s)

28

1 5 40 2 3 1 6 30 2 3

V gin s ph thuc ca nhit ho tan hon ton ca phenol v nc vo thnh phn hn hp v tm nhit ho tan ti hn ca hn hp ny.
2. Xy dng gin ho tan tng h ca h nc - axit axetic - cloroform

Cho cloroform, axit axetic v nc ln lt vo 3 buret c 50 ml (hoc 25 ml), c vch chia 0,1. Ly vo 4 bnh nn c nt nhm c 100 ml nhng hn hp c thnh phn nh sau:
S 1 Nc (ml) Axit axetic (ml) 9 1 S 2 7,5 2,5 S 3 6 4 S 4 4 6

y np bnh li, lc cho hn hp trn u vi nhau. Ly cloroform vo microburet. Cho cloroform xung tng git mt. Mi ln c mt git ri xung li y np li, lc cho tan ht. Tip tc n khi bt u thong thy xut hin c (khng nn cho qu n ni cht lng tch thnh lp). Ghi ly lng cloroform thm vo. Nh vy ta xc nh c mt im thc nghim trn ng cong tnh tan. Tin hnh tng t vi ba bnh cn li, ta xc nh c thm 3 im trn gin .

Ly vo 4 bnh nn nhm c 100 ml cc hn hp c thnh phn sau:


S 5 Axit axetic (ml) Cloroform (ml) 1 9 S 6 2,5 7,5 S 7 4 6 S 8 6 4

y np, lc u cc bnh, dng microburet thm nc vo tng git mt, y nt, lc cho tan ht, tip tc n khi thong c. Ghi ly lng nc cho vo. Ln lt lm vi 4 bnh, ta xc nh c thm 4 im na trn gin tnh tan.
- Cch tnh:

xy dng gin tnh tan, cn i tt c s ml ra s gam. Cho bit khi lng ring (g/cm3) ca cc cht nh sau:
d H2 O = 1; d CH3COOH = 1,05; d CHCl3 = 1,48

T tnh thnh phn phn trm theo khi lng ca ba cht trong cc hn hp tng ng. Ghi kt qu theo bng mu sau:
STT bnh Bnh s 1 Bnh s 2 Bnh s 3 Bnh s 4 . . . . . . . Nc Axit axetic Cloroform

29

Bnh s 8

Da vo bng v gin tan tng h ca h ba cu t ( nhit v p sut khng i) trn giy milimet tam gic, xin phng th nghim. Hy rt ra kt lun v tnh tan tng h ca cc cp cht lng: Axit axetic - nc Nc - cloroform Cloroform - axit axetic Cho bit nh hng ca cc cht th ba khi thm vo cc hn hp hai cu t trn.

30

Bi s 6 PHNG PHP HN NGHIM


Mc ch
Xc nh khi lng phn t ca cht tan bng phng php hn nghim.

L thuyt
Khi ho tan vo dung mi mt cht tan khng bay hi th mt phn mt thong ca dung mi b chim bi cc phn t cht tan nn tc bay hi ca dung mi gim i, p sut hi bo ho ca dung mi trn dung dch s gim so vi dung mi tinh khit, khi xt cng mt nhit .
1 P P ngoi A B C 2

O D E F T T T
2 1 o

Ts

Ts

Ts

Hnh 1 S ph thuc p sut hi ca dung mi tinh khit v dung mi trn dung dch vo nhit

S gim p sut hi ca dung mi trn dung dch dn ti s tng nhit si v s gim nhit ng c ca dung dch. iu ny c thy r trn hnh 1, y cc ng OA, DB, EC l cc ng p sut hi bo ho ca dung mi tinh khit v ca dung mi trn cc dung dch 1, dung dch 2 (nng dung dch 1 thp hn dung dch 2). ng OF l ng p sut hi ca dung mi trn dung mi rn. V cht lng si khi p sut hi bo ho bng p sut ngoi, cn cht lng ng c khi p sut hi bo ho trn pha lng bng p sut hi bo ho trn pha rn nm cn bng vi pha lng, nn honh ca cc im A, B, C s l nhit si v honh ca cc im O, D, E s l nhit ng c ca dung mi tinh khit v ca dung mi trn cc dung dch 1, dung dch 2 tng ng. ( xc nh nhit ng c chun cn quy v P ngoi = 1atm) Chng ta thy r rng:

31

TSo < TS1 < TS2


1 T0 > T > T2

v tng nhit si cng nh h nhit ng c ca dung dch t l vi nng ca cht tan trong dung dch, ngha l:

TS = TS TSo = ES.n2 T = To T = E.n2


y: ES - hng s nghim si E - hng s nghim lnh

(1) (2)

n2- nng molan ca cht tan (s mol cht tan trong 1000 gam dung mi). Cc h thc trn ch ng vi cc dung dch v cng long. Da vo nhit ng hc c th rt ra c: ES = E = y:
M 1 R(TSo )2 1000.H bh

(3) (4)

M 1R(To )2 1000.H nc

M1- khi lng phn t ca dung mi

Hbh, Hnc - nhit bay hi ring v nhit nng chy ring ca dung mi.
T (3), (4) nhn thy ES, E ch ph thuc bn cht ca dung mi. Cc gi tr ES, E i vi cc dung mi c xc nh bng thc nghim v cho trong cc S tay Ho l. Nu gi g1 l s gam dung mi v g2 l s gam cht tan ho trong n, M2 l khi lng phn t cht tan, d dng xc nh c: n2 =
g 2 1000 . M 2 g1

(5)

Thay gi tr n2 vo (1) v (2) thu c: M2 = M2 =

E s .g 2 .1000 g 1 . t s
E .g 2 .1000 g 1 . t

(6) (7)

Cc cng thc (6) v (7) l c s xc nh khi lng phn t ca cht tan khng bay hi, da vo tng nhit si hoc gim nhit ng c ca dung dch. Do vic xc nh nhit ng c thu c kt qu chnh xc hn so vi xc nh nhit si nn cng thc (7) thng c dng xc nh khi lng phn t. Phng php xc nh khi lng phn t ca cht tan da vo h nhit ng c ca dung dch c gi l phng php hn nghim.

32

Tin hnh th nghim


Dng c xc nh nhit ng c ca benzen c dng nh hnh 2.
4 5 6

Hnh 2 Dng c xc nh h nhit ng c 1. Cc ng nc , 2. ng bao 3. ng nghim ng benzen hoc hn hp nghin cu 4. Nhit k, 5,6. Que khuy.

benzen vo ng nghim (3) cho va ngp bu nhit k (4), (khng nhiu qu khi tin hnh thc nghim s kh khn) nhit k nn cm gn st y ng. Cm ng ng benzen vo ng bao, t ng bao vo cc ng nc . Dng que khuy (6) iu ho nhit trong cc (1). Khuy u que khuy (5), theo di s ch trn nhit k (4) v ghi nhit , c 30 giy mt ln. C hai trng hp xy ra
- C hin tng chm ng ca benzen

Khi nhit gim n 5oC benzen vn cha kt tinh v hin tng chm ng xy ra (nhit gim xung di im ng c cht lng vn cha kt tinh). Khi nhit gim ti 1oC hay 2oC dng que khuy (5) khuy nh. S kt tinh benzen chm ng xy ra. Nhit benzen tng rt nhanh cho n khi t ti im ng c th dng li. Nhit khng i khi benzen ang kt tinh v tip tc gim i sau khi benzen kt tinh xong. im dng trn ng cong nhit - thi gian chnh l nhit ng c ca benzen (hnh 3, ng cong I).
- Khng c hin tng chm ng

Khi t ti 5oC benzen ng c v trong sut qu trnh nhit khng thay i cho n khi kt tinh hon ton. Sau nhit li gim xung (hnh 3, ng II).

33

Hnh 3 Dng ng cong kt tinh ca cht lng

I. C hin tng chm ng II. Khng c hin tng chm ng xc nh chnh xc nhit ng c, th nghim cn tin hnh sao cho c hin tng chm ng. Mun vy cht lng phi tinh khit, ng nghim ng cht phi m bo tht kh khng c vt ca nc v khng c bi bn. Cc cht bn ny nu khng c loi tr s lm mm kt tinh v do cn tr s xut hin hin tng chm ng. Sau khi xc nh im ng c ca benzen ta tip tc xc nh nhit ng c ca dung dch.

Hnh 4 ng cong kt tinh ca dung dch

Cn 25 gam benzen bng cn k thut trong cc c np, 0,150,30 gam naphtalen bng cn phn tch (ly d kin chnh xc n sai s ca cn) ri ho tan trong benzen ta thu c dung dch nghin cu. dung dch vo ng nghim (3) sy kh n khi ngp bu nhit k, y nt, cho vo ng bao. Dng que khuy (5) khuy u hn hp v tin hnh theo di nhit thay i sau 30 giy mt ln, khi nhit gim dn n gn 5oC th ngng khuy. Nu ho cht sch hin tng chm ng xy ra, khi nhit t ti khong 1o 2oC khuy nh benzen bng que khuy (5), lc nhit tng nhanh v benzen kt tinh.

34

V ch c benzen kt tinh nn trong qu trnh kt tinh thnh phn dung dch lng thay i, do nhit khng gi nguyn nh trng hp cht lng tinh khit m gim dn. Lc ng cong nhit thi gian c dng nh hnh 4. im cc i trn ng cong kt tinh chnh l nhit ng c ca dung dch c thnh phn bit. Bit T o v T ca benzen v dung dch, bit hng s nghim lnh ca benzen l 5,07 c th tnh c khi lng phn t ca naphtalen. So snh vi l thuyt ta s c kt lun v chnh xc ca th nghim.

35

Bi s 7 PHNG PHP PHN TCH NHIT


Mc ch
Xy dng gin nng chy ca h hai cu t bng phng php phn tch nhit.

L thuyt
Gin nng chy ca h hai cu t biu th mi quan h gia nhit nng chy (hay kt tinh) ca h ph thuc vo thnh phn ca h. y chng ta nghin cu gin nng chy ca h hai cu t ho tan hon ton trng thi lng v khng ho tan trng thi rn, trong iu kin p sut khng i. Gin c th xy dng nh phng php phn tch nhit da trn s nghin cu cc ng cong ngui lnh (hay un nng) ca cc cu t nguyn cht v cc hn hp.

ng cong ngui lnh ca cu t nguyn cht (hnh 1, ng 1)


Khi un cu t nguyn cht n nhit cao hn nhit nng chy ca n ri lm lnh th nhit gim dn theo thi gian (on ab). Khi cht lng kt tinh th lng nhit pht ra trong qu trnh kt tinh b cho lng nhit cht lng mt cho mi trng ngoi v nhit ca h dng li khng thay i (on bc). Khi qu trnh kt tinh xong th nhit li tip tc gim (on cd).

Hnh 1 ng cong ngui lnh 1. Cu t tinh khit. 2. Hn hp lng c thnh phn bt k. 3. Hn hp lng c thnh phn hn hp tecti.

C th gii thch ng cong ngui lnh nh quy tc pha ca Gipx: f=n-k+1 (P = const)

36

y: f s bc t do; n s cu t; k s pha.
- Trn on ab hoc cd, h gm mt pha lng hoc rn.

f=1-1+1=1 ngha l c mt bin s c th thay i tu m khng lm thay i s pha ca h. V thnh phn l xc nh (100%) nn nhit phi l bin s thay i.
- Trn on bc h gm 2 pha: lng v rn:

f=1-2+1=0 ngha l khng mt bin s no c th thay i, nhit kt tinh ca cu t tinh khit l hon ton xc nh (on bc nm ngang).

ng cong ngui lnh ca hn hp lng (hnh 1, ng 2)


Khi lm lnh hn hp lng, nhit gim dn (on ab). n mt nhit no , mt trong hai cu t bt u kt tinh. Nhit pht ra khi kt tinh lm cho nhit gim chm li (on bc) v trn ng cong ngui lnh c im gy (im b). Theo quy tc pha, trn on bc: f=2-2+1=1 ngha l khi thnh phn thay i th nhit phi thay i (on bc gim chm li nhng khng nm ngang nh trng hp kt tinh ca cht lng nguyn cht). Theo mc kt tinh ca mt cu t, nng ca cu t kia trong dung dch lng dn tng ln v n mt nhit no c hai cu t cng kt tinh, thnh phn ca dung dch lng khi s khng thay i v s kt tinh xy ra mt nhit hon ton xc nh (on cd). nhit ny h gm ba pha: hai cu t rn v hn hp lng. Theo quy tc pha, trn on cd: f=2-3+1=0 ngha l c nhit v thnh phn u khng c thay i. Hn hp lng nm cn bng vi hai pha rn gi l hn hp tecti v nhit ti c cn bng ba pha l nhit tecti ( t o ). E Khi hn hp tecti kt tinh xong th nhit ca h li gim (on de). Nu nghin cu s ngui lnh ca hn hp lng c thnh phn ng bng thnh phn hn hp tecti th d dng thy rng hn hp s kt tinh nh mt cu t nguyn cht (hnh 1, ng 3).
Xy dng gin nng chy t cc ng cong ngui lnh

Da vo cc ng cong ngui lnh chng ta bit c:


- Nhit kt tinh ca cc cu t nguyn cht. - Nhit bt u kt tinh ca cc hn hp lng c thnh phn xc nh. - Nhit kt tinh ca hn hp tecti.

V th, mt trc l nng cc hn hp nghin cu v mt trc l nhit kt tinh ca cc hn hp tng ng ta c gin kt tinh hay nng chy ca h hai cu t (hnh 2). Trn gin , cc ng cong t o E v t o E biu th nhit bt u kt tinh ca A v B trong A B cc hn hp ph thuc vo thnh phn. Thc ra vi cc d kin thc nghim ta ch v c

37

cc ng t o m v t o n cng vi ng t o . Ta phi ngoi suy sao cho hai ng ct nhau ti A B E mt im E no trn ng t o . im E chnh l im tecti v honh ng vi im E E l thnh phn hn hp tecti ca h nghin cu.

Hnh 2 Gin nng chy, xy dng t cc ng cong ngui lnh

Tin hnh th nghim


Dng c xc nh ng cong ngui lnh ca cht lng c dng nh hnh 3. Dng cn phn tch ly vo cc ng nghim c nh s, ln lt cc hn hp c thnh phn (% naphtalen) nh bng sau:
S ng nghim Naphtalen (gam) iphenylamin (gam) Thnh phn (%) 1 4 0 100 2 3,2 0,8 80 3 2,4 1,6 60 4 1,8 2,2 45 5 1 3 25 6 0,4 3,6 10 7 0 4 0

un mt cc nc si, nhng ln lt tng ng vo cho hn hp chy lng, sau ly ra, lau kh ng nghim v lp vo ng bao theo hnh 3. Khuy nh hn hp bng que khuy (4) ng thi theo di nhit 1 pht 1 ln (dng ng h bm giy hay ng h eo tay c kim ch giy cng c). Khi no hn hp ng cng li th thi khuy nhng vn tip tc theo di nhit cho n khi nhit xung ti 29 30oC th thi. Dng giy milimet v cc ng cong ngui lnh (nhit - thi gian) tm im dng v im gy trn cc ng cong ny. Ln lt lm vi c 7 ng. Vi ng s 1 v ng s 7 cha cc cu t tinh khit th ch cn theo di nhit n khi xut hin im dng ng vi im kt tinh ca cc cu t

38

Hnh 3 Dng c xc nh ng cong ngui lnh 1. ng bao thu tinh, 2. ng nghim ng cht nghin cu. 3. Nhit k, 4. Que khuy, 5,6. Nt lie.

Ch : - Th nghim xc nh ng cong ngui lnh nht thit phi lm trong ng bao. Khng c cm tay trc tip vo ng nghim ng hn hp, khng c nc vo ng bao. - Vic xc nh im bt u kt tinh i vi hn hp c thnh phn bt k rt kh khn, i hi phi cn thn, chnh xc v t m khi ghi nhit v theo di thi gian. Khng c b qua mt d kin no, khi v th mi c th tm thy im gy trn ng cong ngui lnh. - Sau khi lm mi th nghim nn xy dng ng cong ngui lnh kim tra kt qu, nu khng tm c cc im c trng phi lm li ngay.

Da vo ng cong ngui lnh i vi 7 ng trn, xy dng gin nng chy ca h naphtalen - iphenylamin.
Yu cu:

1) Ghi d kin thc nghim theo bng mu sau:


ng s % naphtalen Nhit bt u kt tinh Nhit kt tinh hn hp tecti

2) V cc th nhit - thi gian v gin nng chy (nhit - thnh phn) trn giy milimet. Xc nh thnh phn ca hn hp tecti.

39

Bi s 8 XC NH HNG S TC CA PHN NG BC MT PHN NG GHCH O NG


Mc ch
Xc nh hng s tc ca phn ng thy phn saccaroz (phn ng nghch o ng).

L thuyt
Phn ng thy phn saccaroz xy ra theo phng trnh: C12H22O11 + H2O saccaroz
+

H ] [ C6H12O6 + C6H12O6 (1)

glucoz

fructoz

Tc phn ng ph thuc vo nng saccaroz, nc v ion H+ dng lm cht xc tc. Nhng lng nc dng thc t rt ln nn coi nh khng i, cn nng ion H+ gi nguyn trong sut thi gian phn ng, v vy phn ng c th xem l bc mt v tc ca phn ng c xc nh theo phng trnh:
dC = kC dt

(2)

Ly tch phn (2) thu c hng s tc ca phn ng: k= y:


Co 1 ln t Co Cx

(3)

Co l nng ng ban u

Cx l nng ng tham gia phn ng trong thi gian t C = Co Cx l nng ng thi im t. Hng s tc k c th xc nh da vo tnh cht hot ng quang hc ca ng. ng saccaroz v cc sn phm thy phn ca n u cha cc nguyn t cacbon bt i xng, v vy chng l nhng cht quang hot. Nu chiu qua dung dch ng mt chm nh sng phn cc (l nh sng ch dao ng theo mt mt phng) th ng s lm cho mt phng ny lch i mt gc gi l gc quay mt phng phn cc . ln ca gc quay ph thuc vo bn cht ca cht quang hot, nng v b dy ca lp dung dch m nh sng phn cc i qua, ph thuc vo bc sng ca nh sng v vo nhit . nh gi mc quang hot ca cc cht khc nhau ngi ta a ra khi nim quay ring []: l gc quay khi c mt chm nh sng phn cc c bc sng xc nh (thng l bc sng vch quang ph vng ca hi natri 5896 ) i qua lp dung dch dy 10 cm, cha 1 gam cht trong 1 ml dung dch 20oC. Bit c gi tr [], nng C v chiu dy ca lp dung dch l c

40

th xc nh gc quay theo cng thc = [] C l. ngc li c th theo cng thc xc nh nng dung dch da vo gc quay. ng saccaroz, glucoz v fructoz c gc quay tng ng bng: + 66,55o, + 52,56o v 91,90o. Nh vy, saccaroz quay mt phng phn cc v pha phi cn hn hp sn phm phn ng quay mt phng phn cc v pha tri. Trong qu trnh phn ng gc quay c gim dn, chuyn qua gi tr 0 v t gi tr m, c ngha l s quay phi mt phng phn cc c chuyn thnh s quay tri. V l m phn ng (1) cn c gi l phn ng nghch o ng. Hng s tc ca phn ng nghch o ng thng c xc nh da vo s thay i gc quay trong qu trnh phn ng. Nu gi: o l gc quay lc bt u phn ng.

l gc quay lc ng saccaroz chuyn ho hon ton. t l gc quay thi im t.


th o l bin thin gc quay t lc bt u ti lc kt thc phn ng, t l vi nng ban u ca ng (Co).

t l bin thin gc quay t thi im t ti lc kt thc phn ng, t l vi nng cn li ca ng thi im t: (Co Cx).
Thay nhng tr s ny vo phng trnh (3) thu c: k =

o 2,303 lg t t

(4)

Cc gc quay c o nh mt dng c gi l phn cc k (hay ng k), s cu to ca n c ch ra trn hnh 1.

Hnh 1 S my phn cc k

Phn c bn ca phn cc k l ngun sng 1, knh lc nh sng 2 (ch cho nh sng vng i qua), lng knh phn cc 3, ng phn cc k 4 v lng knh phn tch 5. Khi nh sng i qua lng knh phn cc th nhng tia c mt phng dao ng trng vi mt ct chnh ca tinh th lng knh phn cc c th i qua, l nhng tia phn cc. Nu mt ct chnh ca lng knh phn cc v lng knh phn tch c t song song th cc tia phn cc cng s qua lng knh phn tch v th knh 6 s thy nh sng phn b u (hnh 2b). Khi quay lng knh phn tch (cn lng knh phn cc bt ng) th sng trn th knh s thay i. C th t v tr phn gia ca mt th knh ti cn hai bn sng (hnh 2a) hoc phn gia th sng cn hai bn ti (hnh 2c). V tr trung gian gia hai v tr trn c nh sng phn b u (hnh 2b) l im 0 ca my phn cc k. Nu sau khi t c im 0 m ta cho dung dch cht hot quang vo ng phn cc k 4 th th knh s thy nhng vng ti sng khc nhau. phc hi v tr 0 ta phi quay lng knh phn tch i mt gc c gi tr bng gc quay mt phng phn cc ca cht nghin

41

cu. Mt b phn o gc gn lin vi lng knh phn tch cho php ta c gc quay . Phn ca gc quay c c theo thang ln (chia t 0o 180o) cn phn l ca , c theo thang nh (chia t 0 10) v ly theo vch no trng vi vch ca thang chia ln (hnh 3).

Hnh 2 Cch chnh phn cc k

Hnh 3 o Cch ghi gi tr gc quay y = 22,10 .

Tin hnh th nghim

V phn ng tin hnh trong iu kin ng nhit nn trc ht cn iu chnh my iu nhit nhit nghin cu (30oC). Trong thc t, c th tin hnh iu kin nhit bng nhit phng. Khi nhit phng c xc nh bng cch o nhit dung dch phn ng bng nhit k thu ngn, sai s 0,2 0,5oC. Pha dung dch ng bng cch cn 10 gam ng saccaroz (cn k thut) ri cho vo bnh nh mc 50 ml v thm nc ct ti vch. Nu dung dch c th phi tin hnh lc. Chuyn dung dch vo mt bnh nn c 100 ml c nt y. Cho vo mt bnh nn khc ng 40 ml dung dch HCl 1N. Ngm c hai bnh vo my iu nhit 30oC (nu lm nhit phng th khng cn). Sau khong 10 pht tin hnh o gc quay.
Gc quay o c xc nh bng cch o gc quay ca dung dch ng khi cha cho axit vo (khi phn ng thu phn xem nh cha xy ra).

Trng ng phn cc k hai ln bng vi ml dung dch ng va pha. dn dung dch vo ng ti y, sao cho dung dch to thnh mt mt khum trong ng. Cn thn a ming knh t ra vo, vn cht np gi ming knh li, ch kim tra khng c trong ng cn bt kh. Dng giy lc lau kh bn ngoi ng, nht l hai mt knh. Cho ng vo my v o / o / v khi tin hnh phn ng ta s pha long dung dch ng hai ln gc o . Gc o = 2 bng dung dch axit. Sau khi o xong o, dung dch ng trong ng phn cc k tr li bnh nn.
Xc nh gc quay t:

Dng pipet ly 40 ml dung dch cho vo bnh nn cha 40 ml dung dch axit. Ghi thi im trn hai dung dch lm thi im ban u t = 0 (dng ng h bm giy). Lc u hn hp, ly vi ml hn hp trng ng phn cc k ri rt ngay hn hp vo ng. C sau cc thi im 5, 10, 15, 20, 30, 50, 70 v 100 pht (k t t = 0) th o gc t mt ln. Cc bc thao tc nh khi xc nh o. Vic o gc quay cc phi lm tht nhanh bng cch quay phi lng knh phn tch tm v tr 2b (hnh 2), c gc ng ng vi v tr tm c, lp li cc th tc trn khi quay tri lng knh phn tch. Gi tr ghi l trung bnh cng ca hai gi tr thu c.
Xc nh gc quay :

42

S thu phn saccaroz nhit phng thng kt thc sau vi ngy. xc nh ngi ta un cch thu hn hp phn ng 70o 80oC trong vng 30 pht, trong bnh tam gic c lp sinh hn hi lu. Sau lm ngui n nhit 30oC (hoc nhit phng), em o gc .
Yu cu:

1) Ghi cc s liu thc nghim v tnh ton c theo bng mu sau:


S TT Thi gian o gc quay, tnh t lc bt u phn ng (pht) t

lg

o t t

Hng s tc phn ng k

ktb =

2) V th lg (t ) = f(t); nhn xt.

43

Bi s 9 PHN NG THU PHN ESTE


Mc ch
Xc nh hng s tc phn ng v nng lng hot ng ho ca phn ng thu phn etyl axetat bng dung dch kim.

L thuyt
Phn ng thu phn etyl axetat xy ra theo phng trnh: CH3COOC2H5 + NaOH CH3COONa + C2H5OH
dC = kCeCk dt

(1)

y l phn ng bc hai, tc ca phn ng t l thun vi nng este v kim:

(2)

v hng s tc phn ng:

2,303 C o (C o C x ) e k k= lg o o o t (C k C e ) C k (C o C x ) e
y:

(3)

Co v Co l nng ban u ca este v kim. e k

Cx l nng ca este v kim tham gia phn ng sau thi gian t. Ce = Co Cx v Ck = Co Cx l nng este v kim thi im t. e k Bng cch chun lng NaOH cn li trong phn ng tng thi im khc nhau c th tnh c Cx, t xc nh c k.

Tin hnh th nghim


Ly hai bnh cu y bng dung tch 500 ml c nt y kn (tt nht l nt nhm). Dng 1 N cho vo mt bnh v 250 ml dung bnh nh mc ly 250 ml dung dch este etyl axetat 60 1 dch NaOH N vo bnh kia (lng NaOH dng d m bo phn ng thu phn xy ra 40 hon ton).
y kn hai bnh trnh este bay i v CO2 tan vo dung dch NaOH. Ngm c hai bnh vo my iu nhit 30oC. Sau 10 15 pht th bt u nhanh bnh ng dung dch NaOH vo bnh ng este, y nt, lc u hn hp, ghi thi gian xem nh l lc bt u phn ng. ng thi dng pipet ly nhanh 40 ml hn hp cho vo mt bnh

44

nn c 250 ml c sn 25 ml dung dch HCl

1 1 N. V lng HCl N d so vi NaOH c 40 40 trong 40 ml mu th nn s trung ho ht kim v km hm phn ng li. Bng cch chun 1 N vi cht ch th phenolphtalein) c th bit c axit d trong bnh nn (dng NaOH 40 lng HCl tiu tn trung ho NaOH v do tnh c lng NaOH c trong 40 ml mu th. D kin thu c ng vi thi im t = 0.

Sau 5, 10, 20, 30, 40, 50 pht k t lc bt u phn ng, li ly ra 40 ml hn hp phn 1 N v li chun lng HCl d bng ng cho vo bnh nn c sn 25 ml dung dch HCl 40 NaOH nh nu trn. Sau khi ly mu th cui cng ( pht th 50), lp vo bnh phn ng mt sinh hn hi lu, ri un trong ni cch thu ln ti 70oC v gi nhit ny trong khong na gi. ngui hn hp phn ng n 30oC v tin hnh ly mu v chun NaOH cn li nh lm trn. V 70oC phn ng xy ra rt nhanh, do sau 30 pht gi hn hp phn ng nhit ny ri ngui n 30oC, phn ng xem nh kt thc v d kin thu c ng vi t = . xc nh nng lng hot ho ca phn ng cn lp li mt th nghim tng t nh trn nhng bnh phn ng c t trong my iu nhit 40oC v mu th c ly ra nhng thi im 3, 5, 10, 15, 20, 30 pht sau lc bt u phn ng. D kin ng vi thi im t = 0 v t = c th s dng kt qu phn trn. Cn ch trong sut thi gian th nghim khng c nhc bnh ra khi my iu nhit.

Tnh ton kt qu
1 N dng chun axit d trong bnh nn l n mililit th lng 40 1 1 HCl N tiu tn trung ho NaOH hay lng NaOH N c trong 40 ml mu th nt s 40 40 bng:

Nu gi lng NaOH

nt = 25 n
1 N c trong 40 ml mu th cc thi im tng ng t = 40 0, t = t v t = th nng ban u ca kim Co s t l vi no; nng ban u ca este Co k e t l vi no n (v ta xem phn ng kt thc v lng NaOH ly d so vi este) v nng este b thu phn sau thi gian t l Cx t l vi no nt, ngha l:

Gi no, nt, n l lng NaOH

Co = const.no k Co = const.(no n) e
Cx = const.(no nt)

45

y const l h s t l biu th s lin h gia nng ng lng ca dung dch vi s mililit dung dch v c tnh nh sau: V no l s mililit NaOH trong 40 ml l: no .
1 N c trong 40 ml mu th t = 0 nn ng lng NaOH c 40

1 1 . 40 1000
1 1 40 1 CN = n o . . = no : 40 1000 1000 1600

v nng ng lng ca NaOH trong mu th s l:

Nh vy const =

1 1600

Thay cc gi tr Co , C o , Cx trn vo cc phng trnh (3) thu c: e k k=


n (n n ) 2,303 lg t o t.const.n no ( nt n )

(4)

Ghi cc kt qu thc nghim v tnh ton theo bng mu sau:


Nhit (oC) Thi gian ly mu th k t t = 0 Lng NaOH dng chun HCl d, n Lng NaOH c trong 40 ml mu th nt = 25 n Hng s tc phn ng k

i vi tng nhit phi xc nh gi tr hng s tc trung bnh: k=

k 1 + k 2 + ... + k n n

Nng lng hot ng ho ca phn ng E tnh theo phng trnh: lg y: T1 = 30 + 273 = 303 K T2 = 40 + 273 = 313 K.

k T2 1 E 1 = T T k T1 4,575 1 2

46

Bi s 10 NG HP PH NG NHIT
Mc ch
Nghin cu s hp ph ca axit axetic trong mi trng nc trn than hot tnh v v cc ng ng nhit hp ph.

L thuyt
Nhng vt c b mt tip xc ln vi pha kh hay pha lng thng c kh nng thu ht cc cht kh hay cht tan trong pha lng. Nu s thu ht ch xy ra trn b mt ca vt th gi l s hp ph. V d, khi cho than hot tnh vo dung dch axit axetic CH3COOH th mt s phn t axit axetic s tp trung (b hp ph) ln trn b mt ca than hot tnh. Than hot tnh c gi l cht hp ph, axit axetic l cht b hp ph, nc l mi trng trong s hp ph xy ra. Bng cch o nng axit axetic trc v sau khi hp ph, bit khi lng cht hp ph m gam ta c th bit c lng axit axetic b hp ph trn b mt 1 gam than hot tnh. C nhiu phng trnh thc nghim hoc l thuyt c a ra m t s hp ph ng nhit. y nu ra mt s phng trnh hay gp:

1. Phng trnh Frendlich (Freundlich)


l phng trnh thc nghim p dng cho s hp ph kh hoc cht tan ln cht hp ph rn: A = C (1) trong : A l lng cht b hp ph bi mt gam cht hp ph (mol/g). C l nng cht b hp ph khi t cn bng hp ph (mol/l).

v u l hng s, ring lun lun b hn 1.

2. Phng trnh Lngmua (Langmuir)


l phng trnh c chng minh l thuyt da vo vic nghin cu ng hc ca s hp ph. Phng trnh c dng:

= max.

bC 1 + bC

(2)

l lng cht b hp ph bi mt gam cht hp ph (mol/g).


C l nng cht b hp ph lc cn bng hp ph (mol/ ).

47

max v b l hng s.

3. Phng trnh Gipx (Gibbs)


Khi nghin cu v mt nng lng ca qu trnh hp ph, Gipx chng minh c phng trnh:
= C d . RT dC

(3)

Phng trnh nu ln quan h gia i lng hp ph (mol/cm2) v d/dC - l bin thin sc cng b mt ca dung dch gy nn bi s hp ph cc cht ln b mt ca dung dch theo s bin thin ca nng dung dch .

4. Phng trnh Siscpxki (Shiskovski)


L phng trnh thc nghim nu ln quan h gia sc cng b mt ca dung dch cht hot ng b mt vi nng dung dch:

= o aln(1 + bC)
trong o l sc cng b mt ca dung mi nguyn cht, a v b l cc hng s.

(4)

Trong bi thc nghim ny ta ch kho st hai phng trnh Frendlich v Lngmua, tnh cc hng s trong hai phng trnh v v ng biu din ca hai phng trnh (c tn chung l ng hp ph ng nhit), i chiu kt qu tnh ton vi ng thc nghim.

Phn tch phng trnh Lngmua:


Phng trnh (2) c th vit di dng:
C 1 + C b

= max

= max

C a + C

(5)

trong 1/b thay bng a, l mt hng s. Nu C << a tc nng C rt b th (5) c th vit: = max C a vo C. ng biu (6) din

Ngha l i lng t l bc nht C l mt ng thng i qua gc to (hnh 1). Nu C >> a th (5) chuyn thnh: = max

(7)

ngha l i lng hp ph l mt hng s: khi ng biu din ( vng nng ln) l mt ng thng song song vi trc honh. cc nng C trung gian, ng biu din l mt on ng cong. ng biu din (hnh 1) c tn l ng hp ph ng nhit Lngmua (v th nghim tin hnh mt nhit nht nh).

48

Hnh 1. ng hp ph ng nhit Lngmua

tm cc hng s trong phng trnh Lngmua, ngi ta dng phng php th. Mun vy ta biu din phng trnh (2) di dng khc:
C 1 C = + m ax b m ax

(8)

Theo phng trnh ny C/ ph thuc bc nht vo C. ng biu din trong h to C/ C ct trc tung ti M. Ta c:

OM =
tg =

1 max b
1 max

T hai phng trnh ny s tnh c b v max.

Hnh 2. th tm cc hng s trong phng trnh Lngmua

49

Phn tch phng trnh Frendlich V < 1 nn ng biu din ca phng trnh (1) l mt nhnh ca ng parabol v c gi l ng hp ph ng nhit Frendlich. ng ny khc ng Lngmua ch vng nng thp ng biu din khng phi l ng thng i qua gc ca to v vng nng cao, ng biu din khng t cc i m c xu hng i ln mi, l nhc im ca phng trnh Frendlich. vng nng trung bnh, hai ng biu din ging nhau. Hnh 3 biu din ng hp ph ng nhit Frendlich ca axit propionic trn than hot tnh. Ta thy t im M, ng biu din phn ra hai nhnh: on MB l on tnh trc tip t phng trnh (1) cn MC l on v theo thc nghim. cho ng hp ph m t ng phng trnh (1) cn gi thit khng phi l hng s m l hm s ca nng . nng thp = 1, khi ta s c: A = C Cn nng cao hn th = 0, khi ta s c: A= V nh vy ta thy (9) ging (6) v (10) ging (7). tnh cc hng s trong phng trnh Frendlich, ngi ta cng dng phng php th. Phng trnh Frendlich c th vit di dng: lg A = lg + lgC (10) (9)

Hnh 3. ng hp ph axit propionic trn than hot tnh

Hnh 4.

50

th tm cc hng s trong phng trnh Frendlich

Nh vy lgA t l bc nht vi lgC. ng biu din trong h ta lgA lgC s ct trc tung ti N. Ta c:

ON = lg
tg =

T hai phng trnh ny s xc nh c cc hng s v . Tin hnh th nghim Phng th nghim c sn dung dch CH3COOH vi nng gn ng 1N, hy pha c 100 ml cc dung dch c nng gn ng sau y: 0,025N; 0,05N; 0,1N,; 0,2N; 0,4N; 0,5N. Dng dung dch xt chun (nng 0,05N) chun li cc dung dch trn vi ch th phenolphtalein v ghi ly cc nng chnh xc. Ly mi dung dch 50 ml cho vo mt bnh nn c 250 ml ri cn 6 mu than hot tnh, mi mu 1 gam (cn chnh xc), cho vo bnh nn . Lc 5 pht, yn 25 pht. Lc ri chun li bng dung dch xt chun dng trn hai ln.
Ch : Khi chun (c hai ln) nn ly dung dch 1; 2: 20ml, dung dch 3: 10ml, dung dch 4: 5 ml, dung dch 5; 6: 2 ml; thm nc ct cho 20 ml (t dung dch 3 tr i) ri mi chun. Kt qu bng trung bnh cng hai ln chun (sai s phi < 3%).

Tnh ton:
1) Hy tnh s mili ng lng axit b than hot tnh hp ph. Cng thc tnh: x = 50 (Co C) .1000 (mN), trong Co v C l nng axit trc v sau khi hp ph (N). 1000 2) Tnh xem mi gam than hot tnh hp ph bao nhiu mili ng lng axit ? A (hay ) = y A (hay ) l hp ph (mN/g);

x m

m l lng cht hp ph. 3) Ly lgC, lgA, C/. 4) Lp bng s liu theo bng mu nh sau:
S TT Nng ban u Co (N) Nng sau C (N) x(mN) A hay =x/m lgC lgA

Hy v th nh hnh 2 v hnh 4 tm cc hng s trong phng trnh Frendlich v Lngmua.

51

Khi bit cc hng s hy lp cc phng trnh: A = C = max bC 1 + bC

V ly mt s nng C tun t tng dn (t 0,05 0,5N), tnh gi tr A v tng ng. Vit kt qu di dng bng s ri v cc ng hp ph ng nhit cho cc trng hp: 1 ng thc nghim; 2 - phng trnh Frendlich v 3 - Lngmua. C nhn xt g v dng ca cc ng ng nhit hp ph ?

52

Bi s 11 DN IN CA DUNG DCH CHT IN LI


Mc ch
Xc nh dn in ring, t xc nh dn in ng lng gii hn ca cht in li mnh, in li v hng s in li ca cht in li yu.

L thuyt
I. dn in ring v dn in ng lng
Kh nng dn in ca mi vt dn c c trng bi dn in L, l i lng nghch o ca in tr R. Vi mt vt dn c tit din khng i: R=
l S

(1)

trong l in tr sut; l v S l di v tit din ngang ca vt dn, nn: L= i lng =


1 S S = . l l

(2)

1 c gi l dn in ring, c th nguyn 1.cm1. Khi l = 1 cm, 2 , nh vy: S = 1 cm th L =

dn in ring ca dung dch in li l dn in ca mt th tch dung dch cht in li nm gia hai in cc song song c tit din l 1 cm2 v cch nhau 1 cm.

V kh nng dn in ca dung dch in li ph thuc vo bn cht cc ion v s ion c mt trong mt n v th tch dung dch, nn dn in ring phi ph thuc vo nng cht in li c trong dung dch (hnh 1). i vi cht in li mnh, dn in ring cng ln nu nng ca cc ion v tc tuyt i ca chng cng ln nhng khi tng nng ca cc ion th lc ht gia chng tng ln, nh hng c th tr nn mnh hn s tng nng ca cht in li v dn in ring ca dung dch s gim. i vi cht in li yu, dn in ring tng khng ln khi tng nng . Khi nng tng ln th dn in ring gim do s gim in li ca dung dch v cc i ca dn in ring ng vi gi tr cc i ca tch s in li v nng ca dung dch. thun tin cho vic so snh kh nng dn in ca dung dch cc cht in li khc nhau ngi ta s dng i lng dn in ng lng .

53

Hnh 1 S ph thuc ca dn in ring ca mt s dung dch cht in li vo nng dung dch

dn in ng lng l dn in ca mt th tch dung dch cha ng mt ng lng gam cht in li nm gia hai in cc song song cch nhau 1 cm. Da vo s (hnh 2) ta d thy quan h gia dn in ring v dn in ng lng:
1000 = .V.1000 = C

(3)

y: V l th tch ca dung dch tnh bng lt, cha ng mt ng lng gam cht in li, c gi l pha long. C l nng ca dung dch (lg/l). Cng thc (3) cho thy ph thuc vo nng dung dch. Khi pha long dung dch s tng; khi pha long tng n mt gi tr gii hn no th dn in ng lng t n gi tr gii hn (hnh 3)

Hnh 2 M hnh m t s lin h gia dn in ring v dn in ng lng

54

Hnh 3 S ph thuc ca dn in ng lng vo pha long

Theo nh lut Cnrao (Kohlrausch) v s chuyn ng c lp ca cc ion trong dung dch long:
+ = +

(4)

y + v l dn in (hay linh ) ca cation v anion.

i vi dung dch cht in li yu, in li v dn in ng lng lin h vi nhau bng phng trnh:

(5)

Theo (5) c th xc nh c hng s in li K ca mt cht in li yu da vo dn in. V d, trong trng hp n gin nht, vi cht in li AB phn li theo s : AB K = A+ + B
[A + ] [B ] (6) [AB]

V [AB] = C(1 ); [A+] = [B] = C nn: C 2 (7) K = 1 Thay theo phng trnh (5) vo (7) rt ra:
K = 2C ( )

(8)

Phng trnh (8) c th vit di dng:


1 2C = 2 K

(9)

hay, sau khi chia tt c cho , thu c:

55

1 1 1 = + 2 C K

(10)

1 1 v 2 l nhng hng s. K

Nu xy dng th s ph thuc ca 1/ vo C th s thu c mt ng thng v da vo th xc nh c 1/ v 1/ 2 K ngha l xc nh c dn in ng lng gii hn v hng s in li K ca cht in li yu.

i vi dung dch long ca cht in li mnh (C < 102 lg/l) dn in ng lng ph thuc vo nng theo phng trnh:

= A C

(11)

trong A l hng s ph thuc vo bn cht ca dung mi, nhit v ho tr ca cht in li. Nu xc nh dn in ca dung dch cc nng khc nhau, sau xy dng th s ph thuc ca vo C s thu c mt ng thng v da vo th s xc nh c dn in ng lng gii hn ca cht in li mnh.

II. Phng php o dn in


Vic o dn in ca dung dch in li thc t quy v vic o in tr ca chng bng dng in mt chiu hay xoay chiu. Khi dng dng mt chiu, trn b mt in cc tip xc vi dung dch c th xy ra phn ng in ho to nn mt in tr gi l in tr phn cc, lm thay i in tr ca dung dch cn xc nh. trnh in tr phn cc ngi ta dng cc in cc khng phn cc nh calomen, clorua bc nhng tt hn ht l dng dng xoay chiu c tn s cao (khong 600 1000 Hertz). o in tr ngi ta dng cu o Weston (Wheatstone), s ca n ch ra trn hnh 4, trong R1, R2, R3 l in tr bit, Rx l in tr cn xc nh. Theo nh lut Kicxp (Kirchhoff) v mch r, khi kim in k (2) ch s 0 ngha l khi khng c dng in i qua mch CD ta c: Rx = R3.
R1 R2

(12)

Hnh 4 S cu o Weston; 1. Ngun in xoay chiu thnh ph; 2. in k.

56

Hnh 5 S cu o in tr dung dch 1. Ngun in; 2. B phn tng tn s; 3. in tr mu; 4. Con chy; 5. ng nghe; 6. Bnh ng dung dch cn o in tr. AB - Dy in tr u.

Trong thc t in tr R1, R2 thng c thay bng mt cu dy AB trn c con chy C (hnh 5), cn in k ch khng (2) c thay th bng ng nghe (5). Dch chuyn con chy C trn dy AB tm v tr ti ng nghe (5) c m thanh cc tiu. Khi ta c cn bng cu o v xc nh c in tr ca dung dch Rx: Rx = R3. BC AC (13)

Cu trc bnh ng dung dch cn o dn in c mt ngha quan trng. in tr ca dung dch khng nhng ph thuc vo nng cht in li, din tch ca in cc v khong cch gia chng m cn ph thuc vo cch sp t cc in cc v th tch ca dung dch, v khng phi ch c phn th tch ca dung dch nm gia hai in cc l tham gia vo vic dn in (hnh 6). V vy hnh dng v cch sp xp in cc trong mi php o phi c gi nguyn, th tch ca dung dch o cng phi c nh. Php o dn in thng thc hin trong cc bnh o c cc in cc l nhng l platin en c gn c nh bng nhng thanh thu tinh vo np bnh o (hnh 7). Nu khong cch gia hai in cc l l, din tch b mt in cc l S v f l yu t ph thuc vo c trng hnh hc ca bnh o th in tr ca dung dch c tnh theo cng thc:
1 l R = f S

(14) (15)

Suy ra

1 l f R S

57

Hnh 6 Phn b ng sc trong in trng gia hai in cc song song

Hnh 7 in cc platin xc nh hng s bnh

V cc i lng f, l, S l c nh, c trng cho mi bnh o, nn phng trnh (15) c th vit:

K R

(16)

y K l hng s bnh, c th nguyn cm1. o dn in cn phi xc nh hng s bnh K. Ngi ta xc nh K bng cch o in tr ca mt dung dch chun bit dn in ring, v d dung dch KCl 0,02N c =0,0027651.cm1 25oC. o RKCl s xc nh c K theo phng trnh: K = 0,002765.RKCl (17) Bit K da vo phng trnh (16) c th xc nh dn in ca dung dch bt k khi o c in tr ca chng.

Tin hnh th nghim


1. Xc nh hng s bnh K
Hng s bnh K xc nh da vo vic o in tr ca dung dch chun KCl cc nng khc nhau (0,1; 0,02 v 0,01N). u tin ra bnh o v in cc 2 3 ln bng nc ct, sau trng 1 2 ln bng mt t dung dch KCl 0,1N. Dng pipet ly mt lng nht nh dung dch KCl 0,1N (khong 40 50 ml) vo bnh o, sao cho dung dch ngp ht cc in cc. o in tr ca dung dch bng cu o (hnh 5). Sau ly 10 ml dung dch KCl 0,1N pha long thnh 50 ml bng nc ct, ta c dung dch KCl 0,02N. dung dch nghin cu ra khi bnh, ra bnh o v in cc nh trn. Ly mt th tch dung dch KCl 0,02N nh th tch dung dch o ln trc vo bnh v o in tr ca dung dch.

58

Li pha long gp i dung dch KCl 0,02N thu c dung dch KCl 0,01N v lp li qu trnh nh trn. Tnh hng s bnh K theo cng thc (17) i vi tng dung dch ri ly kt qu trung bnh. Cho bit 25oC, vi dung dch KCl 0,1N v 0,01N gi tr ln lt bng 0,01228 v 0,001413 1.cm1. Khi tnh dn in ring ca cc dung dch in li long cn phi tnh n dn in ca nc. Vi nc ct ngoi khng kh do c s ho tan ca CO2 v s kim ho ca thu tinh nn dn in ca n vo khong 106 1.cm1. dn in thc t ca dung dch s l:

= o c nc

2. Xc nh dn in ng lng gii hn ca dung dch HCl


Pha dung dch HCl 0,1N trong bnh nh mc 50 ml. Tin hnh o in tr ca dung dch ny. o ba ln ly kt qu trung bnh. Sau pha long dung dch bng nc ct thu c 100 ml cc dung dch HCl 0,02; 0,01; 0,005; 0,001N. o in tr ca cc dung dch ny. Mi th nghim o ba ln v sau mi th nghim phi ra bnh o bng nc ct v trng bng dung dch ta mun o tip. Tnh dn in ring v dn in ng lng ca cc dung dch. Xy dng th C ri ngoi suy ng biu din v C 0 tm gi tr . Ghi cc kt qu o c v tnh ton theo bng mu sau:
S TT Nng dung dch HCl C (lg/l) Hng s bnh K in tr o c Rx dn in ring dn in ng lng

3. Xc nh hng s phn li ca axit CH3COOH


Pha 100 ml dung dch CH3COOH c cc nng 0,1; 0,05; 0,01; 0,005 v 0,001N (pha t dung dch ban u CH3COOH 0,1N bng nc ct). o in tr ca cc dung dch trn, mi dung dch o ba ln ly kt qu trung bnh. Tnh dn in ring v dn in ng lng ca cc dung dch. Tnh in li theo cng thc (5). Cho bit dn in ng lng gii hn ca CH3COOH:

, CH3COOH = , H+ + , CH3COO = 349,8 + 40,9 = 390,7


Da vo cng thc (8) xc nh hng s phn li ca CH3COOH. Ghi cc kt qu o c v tnh ton theo bng mu sau:
S TT Nng CH3COOH C (lg/l) Hng s bnh K in tr oc Rx dn in ring dn in ng lng in li Hng s phn li K

59

Bi s 12 SC IN NG CA PIN GANVANI
Mc ch
o sc in ng ca pin anienJacbi v pin Ganvani nng . Xc nh th in cc ca ng, km v th in cc oxi ho kh.

L thuyt
1. Pin Ganvani
Mt h in ho c kh nng sinh cng in v c dng lm ngun in nng, gi l pin Ganvani hay pin in. Trong trng hp n gin nht pin Ganvani bao gm hai in cc kim loi nhng trong cc dung dch in li, cc dung dch ny c tip xc vi nhau qua mng bn thm hoc qua cu dn in. V d pin anien Jacobi: ZnZnSO4 CuSO4Cu K hiu mt vch thng ng l ranh gii tip xc gia in cc v dung dch, hai vch thng ng l ranh gii tip xc gia hai dung dch. Mch ngoi ca pin c khp kn bng dy dn kim loi. ch tip xc ca cc pha, cc phn t tch in (ion, electron) s chuyn t pha ny sang pha khc v trn ranh gii phn chia ca chng hnh thnh lp in kp gm hai lp in tch bng nhau nhng tri du. S hnh thnh lp in kp lm xut hin cc bc nhy th gia cc pha tip xc, kt qu l gia cc in cc xut hin mt hiu in th v trn dy dn ni cc in cc s c dng in. Cng in ca pin Ganvani do nng lng ca cc phn ng ho hc tin hnh trong pin chuyn thnh. V d vi pin anien Jacobi, khi pin hot ng, trn in cc km xy ra qu trnh ho tan km vo dung dch: Zn Zn2+ + 2e Cc electron theo mch ngoi chuyn t in cc km n in cc ng v trn in cc ng xy ra qu trnh kt ta kim loi ng: Cu 2+ + 2e Cu Phn ng tng cng xy ra trong pin s l: Cu 2+ + Zn Cu + Zn2+

60

Nng lng ca phn ng ny (ho nng) s c chuyn thnh in nng. Khi cc phn ng in ho xy ra trong pin l thun nghch th cng in thu c l ln nht. Hiu th cc i o c gia cc in cc khi , c gi l sc in ng ca pin Ganvani, k hiu l E.

2. Sc in ng ca pin Ganvani
Sc in ng E bng tng i s cc bc nhy th xut hin trn ranh gii phn chia gia cc pha tip xc, bao gm cc bc nhy th trn ranh gii in cc v dung dch (th in cc ), trn ranh gii tip xc gia in cc v dy dn (th tip xc tx), trn ranh gii gia hai dung dch c nng khc nhau hoc gia hai dung dch ca cc cht tan khc nhau (th khuch tn kt).
a) Th in cc ca kim loi nhng trong dung dch mui ca n biu th bng phng trnh Nernst:

= o +

RT lna Z + Me ZF

(1)

trong : o- th in cc tiu chun, ngha l th in cc ca kim loi khi hot a Z+ =1; R - hng s kh; F s Faraday; Z - ho tr ca ion kim loi; T - nhit tuyt i.
Me

Trong cc dung dch rt long v trong nhng trng hp khng i hi tht chnh xc, c th thay hot bng nng , khi phng trnh Nernst c dng:

= o +

RT lnC Z + Me ZF

(2)

Nu thay R = 8,314 J/K.mol; F = 96487 C v chuyn logarit t nhin sang logarit thp phn, 25oC ta c:
= o +
0,059 lnC Z + Me Z

(3)

Gi tr tuyt i ca th in cc tiu chun o cho n nay cha xc nh c bng thc nghim hoc tnh ton bng l thuyt. Ngi ta xc nh n theo quan h vi in cc hiro c th in cc tiu chun c chp nhn bng khng (khi a H = 1 , p H = 1atm ). Cc gi tr o xc nh nh vy c tm trong cc sch tra cu.
+ 2

b)

Th tip xc tx xut hin do hnh thnh lp in kp trn ranh gii tip xc gia hai kim loi. Th tip xc c gi tr rt nh, d dng gim khi s dng ch tip xc nhng kim loi cng mt loi (in cc ng - dy dn ng v.v...). Th khuch tn kt xut hin do tc chuyn ng khc nhau ca cc ion qua ranh gii tip xc gia hai dung dch. Ngi ta thng lm gim th khuch tn bng cch cho hai dung dch tip xc vi nhau qua mt cu mui, l mt cu ni cha dung dch m c (thng l bo ho) ca cc cht in li c tc tuyt i ca cation v anion gn bng nhau (KCl, NH4NO3, KNO3 v.v...). gi dung dch mui trong cu ni ngi ta thng cho thm aga, v vy cu mui cn c gi l cu aga. Do dung dch trong cu mui l m c nn s khuch tn qua ranh gii tip xc ch yu l do cc ion trong cu mui. Tc khuch tn ca cc ion ny gn bng nhau nn th khuch tn s trit tiu.

c)

61

Trong iu kin c th b qua th khuch tn v th tip xc, sc in ng ca pin s bng hiu cc th in cc, ngha l: E = + (4) y l th in cc m, l in cc xy ra qu trnh oxi ho vi s gii phng electron; + l th ca in cc dng, l in cc xy ra qu trnh kh vi s thu nhn electron. Vi pin anien Jacobi, p dng phng trnh (2) ta c: E = Cu Zn = o o + Cu Zn y:

RT a Cu ln 2F a Zn

2+

= Eo +

2+

a 2+ RT ln Cu 2F a Zn2+

(5)

Eo - sc in ng ca pin trong iu kin tiu chun, ngha l khi


a Cu2+ = a Zn2+ = 1

Eo = Cu Zn = + 0,34V ( 0,76V) = 1,1 v


o o

25oC, phng trnh (5) c dng: E = 1,1 +


a 2+ 0,059 lg Cu a Zn2+ 2

(6)

Trong trng hp tng qut, sc in ng ca pin Me2 / Me2X / Me1X / Me1 c tnh theo phng trnh:
1/ Z 0,059 a Me lg 1 / Z + a Z Me

E=
y:

o Me 1

o Me 2

1 2

(7)

Z1 v Z2- ho tr ca cc kim loi Me1 v Me2

Z- s electron trao i.

3. Pin Ganvani ho hc v pin Ganvani nng


Cc pin Ganvani c phn bit thnh pin Ganvani ho hc v pin Ganvani nng . Sc in ng ca pin Ganvani ho hc xut hin do cc phn ng ho hc xy ra trong pin. V d v pin Ganvani ho hc l pin anien-Jacobi ( trnh by phn trn). Mt dng khc ca pin Ganvani ho hc l pin oxi ho - kh. in cc oxi ho - kh gm mt kim loi tr (Pt, Au, Ir...) nhng trong dung dch cha dng oxi ho v dng kh ca cng mt cht. V d, in cc Pt/Fe3+, Fe2+ hoc Pt/Sn4+, Sn2+. Th ca chng c biu th bng cc phng trnh:

Fe3+ ,Fe2+ = o 3+ ,Fe2+ + Fe

a 3+ RT ln Fe F a Fe2+

(8)

Sn4+ ,Sn2+ = o 4+ ,Sn2+ + Sn

a 4+ RT ln Sn F aSn2+

(9)

62

Nu ghp hai in cc oxi ho - kh trn s thu c pin oxi ho - kh. Trong pin xy ra phn ng: 2Fe3+ + Sn2+ 2Fe2+ + Sn4+ v sc in ng ca pin xc nh bng phng trnh:
o E = Fe3+ ,Fe2+ Sn4+ ,Sn2+ +

a 3+ .a 2+ RT ln Fe Sn F a Fe2+ .a Sn4+

(10)

Pin Ganvani nng cu to t cc in cc ca cng mt kim loi c nhng trong dung dch ca cng mt cht in li nhng c hot khc nhau, v d: Me/MeA//MeA/Me a1 a2 hoc t cc in cc c hot ca cht phn ng khc nhau nhng trong cng mt dung dch, v d pin hn hng v pin kh: Hg, Me/MeA/Me,Hg a1 (Pt) H2/H /H2(Pt) P1 P2 Trong pin hn hng, hot ca kim loi trong in cc hn hng khc nhau, cn trong pin kh, p sut ca kh trn cc in cc l khc nhau. Do hot ca cc cht phn ng cc in cc khc nhau, cc in cc s c th cn bng khng ng nht, dn ti s xut hin sc in ng ca pin. Cng in ca pin tng ng vi cng lm san bng hot ca cc cht phn ng trong hai dung dch hoc trn hai in cc (nguyn t hn hng) cng nh cng lm san bng p sut kh trn in cc (pin kh). Lin quan n iu sc in ng ca pin Ganvani nng c th tnh theo phng trnh: E = E =
a RT ln 1 ZF a2
+

(V d: Hg, Cd/CdSO4/Cd, Hg) a2 a1 a2

(11)
(12)

P RT ln 1 ZF P2

4. Phng php o sc in ng ca pin Ganvani


Khi pin Ganvani hot ng, sc in ng ca n s thay i do cc thay i xy ra cc in cc v trong th tch dung dch. o chnh xc sc in ng ca pin Ganvani ngi ta s dng phng php b chnh (hay cn gi l phng php i xung), phng php ny cho php xc nh sc in ng thc ca pin khi khng c dng in i qua pin, ngha l khi cc phn ng in cc xy ra trong pin l thun nghch. S nguyn tc ca phng php b chnh o sc in ng ch ra trn hnh 1. S gm ngun in mt chiu E ni vi hai u ca dy in tr u AB. Ngun in thng dng l cqui c sc in ng ln hn sc in ng ca pin nghin cu X. Mt cc ca X ni vi A (cc ny phi cng du vi cc ca cqui ni vi A) cn cc khc ni qua mt in k ch khng c nhy cao (n 10 8 109 ampe) sau mc vo con chy C.

63

Hnh 1 S mch in o sc in ng bng phng php i xung E - ngun in 1 chiu (cqui); X - pin nghin cu; W - pin tiu chun Weston; AB - dy in tr c tit din u; P - o in; G - in k ch khng; K, K/ - ngt in; C - con chy.

Dch chuyn con chy C dc theo dy AB s tm c v tr Cx m ti khng c dng in qua in k, kim in k ch s khng. Khi gim th ca cqui trn on ACx s bng sc in ng Ex ca pin nghin cu. Nu dy in tr AB hon ton ng nht th gim th ca cqui trn mt n v chiu di ca dy s l Ecqui/AB t suy ra: Ex = Ecqui AC X AB (13)

V ngun in cqui thng hay b st th nn phi chun th Ecqui bng pin tiu chun Weston c sc in ng Ew khng thay i. Mun th gt o in P sang v tr 1 pin tiu / chun xung i vi cqui. Dch chuyn con chy C n v tr CX khng c dng in i qua in k, khi ta c:
/ AC X (14) Ew = Ecqui AB Thay gi tr Eacqui t (14) vo phng trnh (13) thu c:

Ex = Ew

AC x / AC X

(15)

Pin tiu chun Weston c cu to nh sau: (hnh 2) () (Pt)HgCd, CdSO4.8/3H2O, ddCdSO4 Hg2SO4.Hg(Pt) (+) Phn ng xy ra trong pin: Cd + Hg2SO4 + 8/3H2O CdSO4.8/3H2O + 2Hg (Cd + Hg 2 + 2

Cd2+ + 2Hg)

64

2 4 3 Pt 1

Hnh 2 Pin chun Weston 1. Hn hng caimi - thu ngn; (12,5% Cd) 2. CdSO4.8/3H2O rn; 3. Thu ngn; 4. Hg2SO4; 5. Dung dch CdSO4 bo ho

Sc in ng ca pin Weston n nh, rt t thay i theo nhit v vy ngi ta dng n lm pin tiu chun. 20oC sc in ng ca pin Weston bng 1,0183 V v ph thuc nhit theo phng trnh sau: E = 1,0183 4,06.105 (t 20oC) Nu cho Ew = 1,018, phng trnh (15) c th vit: Ew = 1,018

AC x AC /x

(16)

/ Nh vy, ch cn xc nh cc on A CX v ACx - trn cc on gim th cqui tng ng bng sc in ng ca pin tiu chun v ca pin nghin cu - ta c th xc nh c sc in ng ca pin nghin cu.

Khi o sc in ng cn ch mt s quy tc sau y

1.

sc in ng ca cc ngun in n nh, mi ln dch chuyn con chy C ch n ngt in K trong mt thi gian ngn. Khi khng o, phi ngt in ca ngun in Ecqui v ca pin Ex bng hai ngt in K v K (c th thay bng mt ngt in kp). Khng bao gi o sc in ng ca pin nghin cu ngay sau khi thit lp n, v gi tr sc in ng ch n nh sau mt thi gian (khong 3 5 pht). Pin tiu chun khng c nm nghing hay ln ngc. Tuyt i khng on mch, ch dng pin khi cn thit (nu dng lun sc in ng s gim v khng dng lm pin tiu chun na). Trng hp sc in ng ca pin X qu nh, con chy C phi dch chuyn n mi cui u dy AB v sai s ca php o s ln. nhn c s b chnh khng phi hai u m khong gia ca dy AB cn phi mc ni tip thm

2. 3.

4.

65

vo mch ca pin X mt pin tiu chun v o sc in ng chung Ech, sau tnh sc in ng ca pin X. Ex = Ech Ew (17)

Tin hnh th nghim


1. o sc in ng ca pin anien Jacobi
Thit lp pin anien-Jacobi theo s sau: () Zn // ZnSO4 0,1N/KCl bo ho/CuSO4 0,1N/Cu(+). in cc km (mt l km tinh khit c 1 cm 10 cm) trc khi dng phi hn hng ho bng cch nhng in cc vi giy vo dung dch HgNO3. Lau in cc bng giy lc. Nhng in cc vo cc ng dung dch ZnSO4 0,1N. in cc ng (mt l ng tinh khit c 1 cm 10 cm) trc khi dng phi ly giy rp nh bng v ra sch. Mun tt hn phi m mt lp ng trn mt in cc. Nhng in cc ng vo dung dch CuSO4 0,1N. Ni hai bn pin bng cu aga cha KCl bo ho (hnh 3). Sau o sc in ng ca pin bng phng php b chnh theo s hnh 1.

Zn

Cu

dd KCl bo ho dd ZnSO 4 Hnh 3 Pin anien-Jacobi dd CuSO4

/ u tin gt o in P sang v tr 1 mc xung i cqui vi pin chun, tm v tr CX . Xc nh 3 ln ly gi tr trung bnh.

Sau gt o in P sang v tr 2 mc xung i cqui vi pin anien-Jacobi, tm v tr Cx. Xc nh 3 ln ly gi tr trung bnh. Cc kt qu thu c v kt qu tnh ton ghi theo bng mu sau:
A CX , cm
/

ACx, cm

Sc in ng, V Eo Elt

Sai s, V Eo-Elt

2. Xc nh th in cc ng v km
Mun o th ca in cc ta phi ghp n vi mt in cc chun, v d in cc calomen c th in cc bit to thnh mt pin in. o sc in ng ca pin ny v sau tnh ra th ca in cc.

66

in cc calomen bo ho c s Hg/Hg2Cl2/KCl bo ho. Trn in cc calomen xy ra phn ng: 2Hg + 2Cl Hg Th ca in cc bng: Hg2Cl2 + 2e Hg+ + e

= o +

RT ln a Hg + F

(18)

Trong dung dch calomen bo ho c mt ion Cl. V a Hg+ .a Cl = L (tch s tan) nn

a Hg+ =

L t ta c: aCl

= o + / Hg RT ln a Cl Hg
F

(19)

Th ca in cc calomen tnh theo in cc hiro tiu chun, ph thuc vo nng ca KCl c gi tr sau y: Hg/Hg2Cl2/KCl 0,1N Hg/Hg2Cl2/KCl 1N

= 0,3338 0,00007 (t 25o) = 0,2800 0,00024 (t 25o)

Hg/Hg2Cl2/KCl bo ho = 0,2438 0,00065 (t 25o) t = 25oC th ca in cc calomen bo ho bng 0,2438V. xc nh th in cc ca ng ta thit lp pin in: () Hg/Hg2Cl2/KCl (b.h)//CuSO4 0,1N/Cu(+) theo hnh v (hnh 4).

dd KCl

Cu

dd KCl bo ho Bt Hg 2Cl 2 Pt Hg dd CuSO4

Hnh 4 Pin Ganvani

() Hg/Hg2Cl2/KCl (bh)//CuSO4 0,1N/Cu (+) Trong pin ny in cc ng mang du dng. Vy sc in ng ca pin: E = Cu Cal

Cu = Cal + E

Tng t, mun xc nh th in cc Zn ta thit lp pin in:

67

() Zn/ZnSO4 0,1N/KCl (b.h)//Hg2Cl2/Hg(+) Trong pin ny, in cc Zn mang du m v sc in ng ca pin: E = Cal Zn

Zn = Cal E
Th in cc o lt

Cc kt qu thc nghim ghi theo bng mu sau:


Pin
/ ACX , cm

ACX, cm

Sc in ng, E

Sai s o-lt

3. o sc in ng ca pin Ganvani nng


() Cu/CuSO4 0,001N//CuSO4 0,1N/Cu(+) T dung dch CuSO4 0,1N pha dung dch CuSO4 0,001N v thit lp pin nng theo s trn. o sc in ng ca pin, tin hnh o 2 - 3 ln ly kt qu trung bnh. So snh kt qu E o c vi E l thuyt theo phng trnh (11). Cch o E v cch ghi kt qu thu c tng t nh lm i vi pin anien-Jacobi.

4. o th in cc oxi ho kh ca h kali ferocyanua- kali fericyanua


Pha dung dch K3Fe(CN)6 0,1M v K4Fe(CN)6 0,1M. Sau trn hai dung dch theo t l fericyanua bng 10 ln ferocyanua (tng s th tch ca chng l 20 ml), cho hn hp ny vo cc v cm in cc Pt vo ta c in cc oxi ho - kh. Ghp in cc ny vi in cc calomen thnh mt pin: ()Hg/Hg2Cl2, KCl(b.h)//Fe3+, Fe2+/Pt(+) o sc in ng ca pin ny nh o trn v tnh gi tr th in cc oxi ho-kh:

Fe3+ , Fe2+ = E Cal

68

Bi s 13 S VN TI
Mc ch
Xc nh s vn ti ca cc ion trong dung dch.

L thuyt
Trong dung dch, s chuyn in c thc hin bi cc ion, ng thi mi dng ion chuyn mt lng in xc nh ph thuc vo nng ca n trong dung dch, vo ho tr v tc chuyn ng ca ion trong in trng. Lng in chung chuyn qua dung dch bng tng lng in chuyn bi cc ion: l = l1 + l2 + ... + ln = li (1) T s gia lng in do ion i chuyn vi lng in chung i qua dung dch c gi l s vn ti ca ion i, k hiu l ti: ti =
li l i

(2)

i vi dung dch cht in li AB phn li theo s : AB s vn ti ca cation (A+) v anion (B) s l: tk = tt nhin l: tk + tA = l V lng in c chuyn bi cc ion t l vi tc chuyn ng ca chng nn s vn ti c th biu th qua tc tuyt i ca cc ion: tK = lk lk + lA v tA = lA lk + lA (3) A+ + B

UK UA ; tA = UK + UA UK + UA

(4)

Mt khc, v dn in ng lng ca ion lin h vi tc ca ion theo phng trnh i = Ui F (F- s Faraday) nn cng c th biu th s vn ti qua dn in ng lng: tK =

k A ; tA = k + A k + A

(5)

69

(v khi nim dn in ng lng xin xem bi s 11). S vn ti c xc nh bng thc nghim da vo vic xc nh lng in chuyn qua dung dch v s thay i nng ca cht in li gn cc in cc. Gi s xt qu trnh in phn dung dch cht in li AB trn v tng tng bnh in phn c chia thnh 3 khu vc: khu vc ant, khu vc catt v khu vc gia (hnh 1). Gi thit khu vc gia nng cht in li khng thay i trong qu trnh in phn.

+
Khu ant Khu gia Khu catt

A+ t k lF

B t A lF

Hnh 1 S vn chuyn ca cc ion

Khi cho mt lng in lF Faraday i qua dung dch, theo nh lut Faraday, trn mi in cc s tch ra lF ng lng gam cht do s phng in ca cc ion, ng thi s c tk lF ng lng gam ca cation A+ t khu ant chuyn sang khu catt v tA lF ng lng gam anion B t khu catt chuyn sang khu ant. Chng ta xt s thay i nng ca cht in li AB (biu th bng s ng lng gam) trong khu vc ant v catt:
Trong khu ant (cc dng)

S .l.g. anion B chuyn t khu catt sang ... tA lF S .l.g. cation A+ ri khi khu ant ... tK lF S .l.g. anion B d ra s phng in trn ant ... tA lF + tK lF = lF Nh vy, khu ant gim i tK lF ng lng gam cation A+ v lF tA lF = (1 tA). lF = tK lF ng lng gam anion B, c ngha l nng ca cht in li AB gim i mt lng CA = tk lF, suy ra: tK =
Trong khu catt (cc m)

C A lF

(6)

S .l.g. cation A+ chuyn t khu ant sang ... tK lF S .l.g. anion B ri khi khu catt ... tA lF S .l.g. cation A+ d ra s phng in trn catt ... tK lF + tA lF = lF Nh vy khu catt gim i tA lF ng lng gam anion B v lF tK lF = (1 tK). lF = tA lF ng lng gam cation A+, c ngha l nng ca cht in li AB gim i mt lng CK = tA lF, suy ra:

70

tA =

C k lF

(7)

Theo (6) v (7), nu xc nh c CA hoc CK v lng in chuyn qua dung dch c th xc nh c s vn ti ca cc ion trong dung dch.

Tin hnh th nghim


Mc ch ca th nghim l xc nh s vn ti ca ion H3O+ v SO 2 trong dung dch 4 H2SO4. Khi in phn dung dch H2SO4 trn cc in cc tr xy ra cc qu trnh sau y: Trn catt: Trn ant: 2H3O+ + 2e H2 + 2H2O 3H2O 2e 1/2O2 + 2H3O+

S chuyn in trong dung dch c thc hin bi cc ion H3O+ v SO 2 . S vn ti ca 4 chng c xc nh theo cc phng trnh (6) v (7).
t SO 2 =
4

C K lF

tH

3O

C A = 1 t SO 2 4 lF

(8)

gim nng ca H2SO4 khu catt c xc nh bng cch chun , cn lng in chuyn qua dung dch c xc nh nh culng k ng.

1. Dng c xc nh s vn ti
S dng c xc nh s vn ti c ch ra trn hnh 2. Bnh in phn gm hai cc 1 v 2 cha dung dch in li, c ni vi nhau bng ng xiphng 5 cha y dung dch. Khi m kho xiphng cho dung dch chy vo hai cc, hai khu vc catt v ant c tch ring ra, nh c th xc nh ring r s thay i nng dung dch mi khu vc in cc.

Hnh 2 S thit b o s vn ti A - Ngun in mt chiu; B - Miliampe k; C - Culng k ng; D - Bnh in phn; 1, 2 - Cc ng dung dch H2SO4 0,02N; 3- Ant ch; 4- Catt ch; 5- ng xiphng; R- Bin tr; K- Ngt in

71

2. Chun b culng k ng
Culng k ng (hnh 3) gm 3 thanh ng: thanh gia l catt, hai thanh kia l ant, nhng trong dung dch CuSO4. Trn ranh gii in cc-dung dch xy ra cc qu trnh sau y: Cu2+ + 2e Cu (trn catt) Cu 2e

Cu2+ (trn ant)

Hnh 3 Culng k ng

Khi c mt in lng 1 Faraday i qua dung dch th trn catt ng s gii phng 1 ng lng gam ng hay 63,54/2 = 31,77g ng (63,54 l nguyn t gam v 2 l ho tr ca ng). Nh vy, khi c in lng F Faraday i qua, khi lng ng c gii phng trn catt s l go = 31,77.F. Nu xc nh c go s xc nh c in lng i qua dung dch:

F =

go 3 1 ,7 7

(9)

31,77 c gi l ng lng ho hc ca ng. Ngun sai s chnh ca culng k ng l s ho tan mt phn in cc ng trong dung dch axit (c bit khi c mt oxi ca khng kh), s to thnh oxit ng (I) do phn ng: Cu2+ + e Cu+ xy ra trn catt trong dung dch trung tnh khi mt dng nh, cng nh s hnh thnh lp kt ta ng xp d b bong ra khi mt dng cao.V vy, tng chnh xc ca culng k ng ngi ta s dng dung dch c thnh phn sau: 15 g CuSO4 (hay 23,4 g CuSO4.5H2O) 100 ml nc ct 5 ml ru etylic 5 ml H2SO4 c v tin hnh s in phn mt dng trn catt trong khong t 2 20 mA/cm2. Trc khi mc culng k ng vo mch theo s hnh 2 cn phi m catt ng (ph mt lp ng mi ln trn catt). Cch tin hnh nh sau: nh sch in cc ng bng giy rp, ra bng nc ct ri trng bng axeton. Lp in cc ng va ra sch vo bnh in phn (C) ri mc culng k vo mch in theo s hnh 2. iu chnh bin tr R sao cho

72

mt dng catt trong khong 2 20 mA/cm2. S in phn thng tin hnh vi hiu th 4 6 V trong khong thi gian 30 pht. Ly catt ng va c m ra ra bng nc ct, trng bng ru etylic, thm nh tay bng giy lc cho kh nc. Sy kh nhit 40 50oC trong khong 15 pht (nu lm kh nhit cao hn lp ng mi m s d b oxi ho). ngui ri em cn bng cn phn tch, ghi khi lng g1.

3. in phn dung dch H2SO4 0,02N


Ra sch hai cc ng dung dch. Ly cc nh t catt vo (cc catt) trng axeton, lau / bng giy lc ri em lm kh. Cn cc catt chnh xc n 0,01 g ghi khi lng g1 . H2SO4 0,02N vo 2 cc. t ng xiphng ni hai cc. M kho 5 ca ng xiphng ht H2SO4 ln y ng xiphng ri ng kho li. Dng giy rp nh sch 2 in cc ch, ra sch bng nc ct, nhng in cc vo dung dch ri mc bnh in phn v culng k ng vo mch theo s hnh 2. Sau khi cn b hng dn kim tra s mc in mi c ng kn mch. iu chnh bin tr R dng in qua miliampe k l 50 mA. Trong sut thi gian in phn, phi gi cho dng in khng thay i. in phn tin hnh trong 90 pht. Trong thi gian in phn, tin hnh xc nh nng ban u ca H2SO4: Dng pipet ly 10 ml dung dch H2SO4 v chun bng dung dch NaOH 0,02N vi ch th metyl da cam. Chun 23 ln ly gi tr trung bnh (V1). Trc khi kt thc th nghim, ngt mch, m kho xiphng cho dung dch axit chy vo / 2 cc. Ly catt ra, cn cc catt cha axit, ghi khi lng g 2 . Khi lng ca axit trong cc
/ / catt s l gK = g 2 g1 . i vi dung dch H2SO4 0,02N t trng ca axit bng 1 nn gK s chnh bng th tch VK ca axit.

Dng pipet ly 10 ml dung dch axit cc catt, chun bng dung dch NaOH 0,02N. Chun 23 ln, ly gi tr trung bnh (V2). Mt khc, ly catt ng culng k ng em ra sch thm kh, sy nhit 40 50oC, ngui ri em cn phn tch, ghi khi lng g2. Ghi y s liu th nghim theo bng sau:
Khi lng culng k ng trc khi in phn, (g1) Khi lng culng k ng sau khi in phn, (g2) Khi lng cc khi cha c dung dch axit), (m1) Khi lng cc khi c dung dch axit), (m2) Nng NaOH Th tch dung dch NaOH dng chun 10 ml H2SO4 trc khi in phn (V1) Th tch dung dch NaOH dng chun 10 ml H2SO4 sau khi in phn (V2)

Khi lng ca lp ng s l go = g2 g1. Bit g0 s xc nh c lF theo (9). gim nng ca H2SO4 khu catt c xc nh theo cng thc:

CK =

V K ( V1 V 2 ) 10

. N.103 .l.g/l

(10)

73

y:

VK- th tch H2SO4 trong cc catt, ml;

V1 v V2 l th tch dung dch NaOH 0,02N chun 10 ml dung dch H2SO4 trc v sau khi in phn, ml; N l nng ng lng ca NaOH. Bit lF v CK s xc nh c s vn ti ca ion SO 2 v ca ion H+ theo (8). 4

74

Bi s 14 IU CH CC H KEO V KHO ST MT S TNH CHT CA CHNG


Mc ch
iu ch mt s h keo bng phng php phn tn, phng php ngng t v kho st tnh cht ca chng. Xc nh ngng keo t ca h keo.

L thuyt
Ho hc cht keo - hay chnh xc hn, ho hc cc h phn tn - nghin cu cc h bao gm mt pha phn tn dng chia nh thnh ht, phn b trong mt mi trng phn tn lin tc. Cc ht c kch thc quy c t 1 m 100 m (107 105 cm), ngha l ln hn kch thc phn t, nn h l d th nhng cha ln c th pht hin bng knh hin vi nn h l siu vi d th. Nhng h cha cc ht nh th c tn l SON. Ho hc cht keo cn nghin cu cc h cha cc ht c kch thc ln hn 100 m, c gi l cc h phn tn vi d th hoc cc h phn tn th. Cc h th c gi l huyn ph nu cc ht l pha rn, c gi l nh tng nu cc ht l pha lng v gi l bt nu ht l kh c phn b trong cc mi trng lng. Do cc ht keo c kch thc nh nn chng c b mt ring rt ln. V vy, h keo c nng lng b mt rt ln v khng bn vng nhit ng hc. Cc ht c xu hng lin kt li vi nhau thnh nhng ht ln hn (lm cho b mt ring nh i v nng lng b mt gim) ri lng xung. Qu trnh c gi l s keo t. gi cho cc h keo c bn vng mt mc no ngi ta phi thm vo h cc cht n nh (hay cht lm bn). C ch ca s lm bn trong i a s trng hp l do ht keo hp ph mt loi ion ca cht lm bn, lm tng in tch ca ht keo, khin cho lc y tnh in gia cc ht keo tng ln, ngn cn s lin kt ca cc ht. C hai cch ch to cc h phn tn. Cch th nht l chia nh vt cht cho n khi thu c cc ht c kch thc c ht keo, cc phng php theo cch ny gi l phng php phn tn.V d, ngi ta xay lu hunh ri phn b vo nc, lu hunh l pha phn tn v nc l mi trng phn tn. Cch th hai l tp hp cc phn t, nguyn t hay ion c sn trong mi trng li thnh cc ht c kch thc c ht keo. Cc phng php theo cch ny gi l phng php ngng t. V d, son AgI c ch to bng cch cho AgNO3 phn ng vi KI. Cc ion Ag+ v I trong mi trng s tp hp li thnh cc ht keo AgI. Mt iu kin thit yu cho c hai phng php trn l pha phn tn phi thc t khng tan trong mi trng phn tn hay ni cch khc pha phn tn khng c tng tc vi mi trng. Chnh v th m cc h keo ch to bng hai cch trn c gi l h keo k lu. Ngoi ra cn c cc h keo a lu, in hnh l dung dch cc cht cao phn t, trong cc phn t c tng tc vi mi trng v to thnh dung dch tht. V vy, ch to chng ngi ta ch cn cho cht CPT vo mi trng thch hp, cht ny s t ho tan vo mi

75

trng . Song nu mi trng l mt dung mi ti i vi cht CPT th ngi ta vn c th ch to dung dch keo ca cht CPT bng phng php phn tn hay ngng t v thu c cc h keo k lu. Ht keo ch to trong mi trng lng thng c cu to phc tp, tu thuc vo iu kin ch to n. Ngy nay, ngi ta quan nim ht keo l mt mixen trung ho in bao gm mt nhn, thng c cu to tinh th, gia v mt lp in kp bao quanh n. Lp kp gm hai bn. Bn trong gm cc ion cng mt du in nm trn b mt ht keo, to cho ht c mt in tch no nn c gi l cc ion quyt nh th hiu. Bn ngoi gm cc ion in tch ngc du va trung ho in tch ca ht keo - l cc ion nghch. Cc ion nghch chu tc dng ca lc ht tnh in, lc hp ph vo b mt ht v lc khuch tn do chuyn ng nhit gy ra, nn c phn b thnh hai lp. Lp trong gm mt s ion nm st b mt ht keo gi l lp hp ph, lp ngoi bao gm s ion nghch cn li, l lp khuch tn. lp ny nng cc ion nghch gim dn t trong ra ngoi v khi lp kp kt thc th nng bng nng cc ion nghch trong dung dch. Ngi ta thng biu din cu to ht keo bng s hay bng cng thc. V d ht keo AgI hnh thnh do phn ng: AgNO3 + KI AgI + KNO3 vi gi thit KI ly d lm cht lm bn, c s v cng thc c ch ra hnh 1.
{mAgI
nhn

nI ion

(n-x)K +} xK +
ion nghch lp hp ph lp kh.tn

Q..T.H
nhn mixen granun (ht ion

mixen

Hnh 1 S v cng thc cu to ca mixen ca son AgI trong dung dch KI long

Tu thuc vo nng cc ion trong dung dch m lp kp c th dy hay mng. Khi lp kp c chiu dy ln th ht keo bn vng, khi lp kp mng th ht keo tin st li gn nhau khong cch m lc ht tc dng mnh khin cho cc ht lin kt li vi nhau thnh nhng ht ln - l s keo t. Chnh v vy m khi thm cht in li vo h keo thng xy ra s keo t. S keo t bt u xy ra mt nng cht in li ti thiu gi l ngng keo t, c tnh bng s mili mol hoc mili ng lng cht in li trn mt lt dung dch keo. S keo t bi cht in li tun theo quy tc Schultze Hardy. Tc dng keo t ca mt cht in li l do ion ngc du vi du in ca ht keo v tc dng tng ln rt nhanh theo s tng ho tr ca ion . L thuyt cng nh thc nghim ch ra rng ngng keo t t l nghch vi ho tr Z lu tha 6.

= K6
Z

S c mt ca mt cht cao phn t thch hp trong mt h keo k lu c th lm tng bn vng ca h keo . Tc dng c gi l tc dng bo v ca cht cao phn t i vi h keo k lu. C ch ca tc dng bo v l do cht cao phn t hp ph ln b mt ht keo, lm thnh mt mng bo v ngn cn s lin kt ca cc ht khi chng n gn nhau.

76

Nh trn, ta bit ht keo thng c in tch nht nh, tu thuc vo bn cht ion quyt nh th hiu. Do , khi t h keo vo mt in trng th cc ht keo tch in s di chuyn v mt cc, l hin tng in di (phn ht di chuyn bao gm: nhn cng lp ion quyt nh th hiu v lp hp ph ca ion nghch); mi trng vi phn ion nghch cn li l lp khuch tn s di chuyn v cc khc, l hin tng in thm. Nhng h keo k lu sau khi ch to thng cha cc cht ln, thng l cht in li. Khi nng cht in li ln, chiu dy lp kp gim lm cho bn vng ca h gim i. Mun cho h keo bn vng ngi ta phi loi bt cht in li bng phng php thm tch, ngha l cho h keo vo mt ti mng bn thm, cht in li lt qua mng thot dn khi h, cn cc ht keo c kch thc ln nn khng lt qua mng v gi li trong h. Cng v kch thc ht ln m cc h keo cn c c im l khuch tn rt chm so vi dung dch thc. ch to cc nh tng ngi ta dng phng php phn tn v thng phi thm cht lm bn gi l cht nh ho. C hai loi nh tng: a) b) Nh tng loi I hay nh tng thun, c pha phn tn l cht lng khng phn cc, mi trng phn tn l nc. Nh tng loi II hay nh tng nghch, c pha phn tn l nc, mi trng phn tn l cht lng khng phn cc (thng gi l du).

Nh tng loi I c k hiu l D/N (du trong nc), nh tng loi II c k hiu l N/D (nc trong du). Cht nh ho thng l cht hot ng b mt, th d kali oleat, canxi oleat, nhm stearat v.v...

Tin hnh th nghim


Ch to Son S v Son clphan (nha thng rn) bng phng php th dung mi
a) Ch to mt dung dch bo ho lu hunh trong ru etylic bng cch lc mnh cho S ho tan n bo ho ri lng phn S cn tha. Ly 5 ml dung dch ny nh chm (va nh va khuy) vo 20 ml nc ct. S khng tan trong nc, nn khi phn tn vo nc, cc phn t lu hunh s ngng t li thnh nhng ht c kch thc c ht keo. Cht lm bn l mt sn phm oxi ho ru v nhng tp cht vi lng c sn trong lu hunh. Ht keo lu hunh tch in m v rt d keo t bng cc cht in li (dng dung dch mt cht in li no , th xem!). Ch to mt dung dch 2% clphan trong ru. Nh t t 2 ml dung dch ny (va nh va khuy mnh) vo 20 ml nc ct, ta s c Son clphan trong nc. Ht keo clphan tch in m.

b)

Phng php ch tao Son S v Son clphan nh trn gi l phng php thay th dung mi, trong nc thay th cho ru lm dung mi cho Son hnh thnh. Phng php thay th dung mi thuc loi phng php ngng t.

Ch to Son AgI bng phn ng trao i


Son AgI trong nc c ch to bng phn ng sau: AgNO3 + KI AgI + KNO3

77

Cht n nh c th l AgNO3 hoc KI. Khi dng d AgNO3, ht keo s tch in dng do vic hp ph cc ion Ag+ lm ion quyt nh th hiu v khi dng d KI, ht keo s tch in m do vic hp ph cc ion I lm ion quyt nh th hiu.

Ly vo bnh tam gic (c dung tch 50 100 ml) 20 ml dung dch AgNO3 0,01N. Nh t t vo bnh (va nh va lc) 2 ml dung dch KI 0,01N. Ly vo bnh tam gic (c trn) 20 ml dung dch KI 0,01N. Nh t t vo 2 ml dung dch AgNO3 0,01N, va nh va lc. Li ly vo hai bnh, mt bnh ng 20 ml dung dch AgNO3 0,01N, mt bnh ng 20 ml dung dch KI 0,01N. Trn t t vo nhau.

Nhn xt hin tng trong c ba trng hp? Dng que d in xc nh du ca cc Son to thnh.
Que d in: Ly 2 tm Zn v Cu (kch thc c 1 cm 5 cm) t cch nhau t 5 10 mm. Ni hai tm vi nhau bng dy dn (hnh 2).

Khi mun d in tch ca ht keo th nhng hai tm vo dung dch keo. Khi ta s c mt pin vi cc dng l Cu v cc m l Zn. Cc ht keo tch in s di chuyn v cc cc. Sau khong 15 pht, rt ln quan st xem ht keo bm vo cc no. Xc nh du in ca ht keo.

Cu

Zn

Hnh 2 S que d in

Ch to keo Fe(OH)3 bng phn ng thu phn


Da vo phn ng: FeCl3 + 3 H2O
to

Fe(OH)3 + 3 HCl

un nng (n khong 90oC) 120 ml nc ct trong mt cc 250 ml, nh vo cc tng git cho n ht 45 ml dung dch FeCl3 2%. un thm vi pht trn bp (khng un si mnh trnh nc b bc hi nhiu lm nng h keo thay i), nhc ra, ta c son Fe(OH)3 c mu nu m. H keo c hnh thnh c cng thc cu to nh sau: {[mFe(OH)3]nFeO+ (n x)Cl}X+ xCl H keo c quan st bng hp chiu sng thy hnh nn Tin-an. Hy d du in ca ht keo. Hy thc hin s thm tch bng mng bn thm cellophan (giy bng knh) ngay sau khi Son iu ch c cn nng (khi lm ngui phn ng din ra theo chiu nghch).

Ch to nh tng v s o pha nh tng


Dng lc c hc (khuy, lc) ch to nh tng du ho (k hiu D) trong nc (k hiu N). Cht nh ho l natri oleat (tc x phng thng) C17H33COONa. Ly 10 ml dung

78

dch x phng vo mt bnh nn c 100 ml. Cho vo 10 ml du ho. Lc na ting lin tc, ta s c nh tng D/N (tc nh tng thun). Nu thay cho oleat Na, dng oleat Ca th ta s c nh tng N/D (tc nh tng nghch). Hy nh 20 ml dung dch CaCl2 0,2M vo nh tng thun mi ch to, nhm chuyn oleat Na thnh oleat Ca tan trong du, lc trong na gi lin tc, nh tng thu c s l nh tng N/D, cch lm trn gi l cch o pha nh tng. quan st xem nh tng l thun hay nghch ta dng mt trong hai cch sau y: a) b) Ly mt mt knh, nh ln mt git nh tng v mt git nc gn k nhau, dng que tm gt cho hai git tip xc vi nhau. Ta c nhn xt g? Nu c knh hin vi th ta dng mt cht mu ch tan trong mt cht lng (nc hoc du). Sudan III tan trong D m khng tan trong N. Trc khi lc hy thm 5 git Sudan III (ho tan sn trong ru). Khi thnh nh tng, ly mt git soi di knh hin vi s bit D b nhum l pha phn tn hay mi trng phn tn.

Xc nh ngng keo t ca son Fe(OH)3 bng Na2SO4 (hoc K2SO4)


Ly 12 ng nghim nh s ng t 1 n 12, cho vo mi ng 5 ml dung dch Son Fe(OH)3. T dung dch Na2SO4 ban u c nng 0,01N pha thnh cc dung dch long dn theo th t sau:
1 2 1

79

Ly 1 ml ca mi dung dch va pha cho vo tng ng nghim ng Son Fe(OH)3 theo th t t 1 n 11. ng th 12 thm 1 ml nc ct. Lc v yn 1 pht. Quan st. Dng ng th 12 so snh mc c. ng no c hn ng s 12 l c s keo t. Ghi du + vo ng no c v du vo ng no khng c, theo bng mu sau:
1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (+) . . . . . . . . . . . . . . . . +

1 1

V d: Bt u t ng s 8 c s c. C ngha l ngng keo t c tnh t ng s 8 c pha long 8/4. Lc nng dung dch Na2SO4 c tnh theo cng thc: C = 8.0,01 2 = .10 2 N 12 3
C.V .1000mN / l VSon + V

Ngng keo t c tnh theo cng thc:


=

V: s mililit dung dch cht in li cho vo dung dch keo. C: Nng dung dch cht in li cho vo. VSon: S mililit dung dch keo dng keo t. Kt qu s tt hn nu chng ta tm ngng keo t chnh xc hn. Cch tin hnh nh sau: Pha khong 70 ml dung dch cht in li c nng m th nghim trc xc nh l nng bt u lm cho h keo c s keo t v gi l dung dch c hn. Cng ly khong 70 ml dung dch cht in li c nng lin ngay trc dung dch trn v gi l dung dch long hn. V d: Trong th nghim 1 ng s 8 bt u c. Do dung dch c hn tng ng vi ng s 8, c s pha long 8/4. Dung dch long hn tng ng vi ng s 7, c s pha long 7/5. Dng 2 dung dch trn pha thnh 12 dung dch c nng khc nhau nm trong khong 2 nng ca 2 dung dch trn theo bng sau:
1 2

80

11

Nng dung dch c xc nh theo cng thc: C =


C 1 V1 + C 2 V 2 N/1 V1 + V 2

C1,V1: Nng v s ml dung dch c nng c hn. C2,V2: Nng v s ml dung dch c nng long hn. Ly 1 ml t mi dung dch va pha cho vo cc ng nghim cha 5 ml dung dch son Fe(OH)3, ging nh lm trong th nghim trn. Quan st v ghi kt qu nh lm trn (ghi du + vo ng c, du vo ng khng c). Tnh ngng keo t chnh xc ca Na2SO4 vi Son Fe(OH)3.

81

Bi s 15 PHN TCH SA LNG


Mc ch
Kho st phn tn v kch thc cc c ht ca h phn tn th.

L thuyt
Cc h thng phn tn phn ln l cc h a phn tn, ngha l nhng h cha nhiu loi ht c kch thc khc nhau. Cc tnh cht l ho ca h phn tn ph thuc rt nhiu vo phn tn v kch thc ht ca pha phn tn, v vy vic xc nh s phn b ca cc ht keo theo kch thc, tm bn knh ca cc ht ln nht, ht nh nht v ht c nhiu nht trong h, xc nh lng ht c bn knh nm trong mt khong nht nh v.v... l rt cn thit. phng php phn tch sa lng cho php gii p cc vn . Trong bi thc nghim ny chng ta kho st s sa lng ca cc ht huyn ph (h phn tn th hay h vi d th) di tc dng ca trng trng. Khi ht ri, lc tc dng f ca trng trng ln ht bng:
f= 4 3 R (D D)G 3

(1)

y:

r l bn knh ht

D v d l t khi ca ht v ca mi trng g l gia tc trng trng Lc ma st f ca mi trng lm cn tr s ri ca ht: f = 6RV y: v l tc ri ca ht (2)

l nht ca mi trng.
Lc u, khi ht bt u ri, v = 0 v f = 0 nhng sau f tng dn theo tc ri cho n khi f = f th ht s chuyn ng u vi tc v:
v = 2 9 (D d )g

. r2

Nu t

9 = K ta s c: 2 (D d)g

r2 = Kv

(3)

Theo (3) nu xc nh c tc ri ca ht s xc nh c bn knh ca ht.

82

Nu ta t mt ci a cch mt thong ca h phn tn mt on h, hng ly ht ri (hnh 1) v gi thit ri c on ht phi mt thi gian t th v = h/t, do ta c: r2 = K.
h t

(4)

Nh vy, khi bit c t s xc nh c r. Trong mt h a phn tn c rt nhiu loi ht, mi loi ht phi mt mt khong thi gian khc nhau i ht on ng h. Sau mt thi gian tm no , k t lc bt u sa lng, tt c cc ht bn knh rm tnh theo cng thc (4) v tt c cc ht c bn knh ln hn rm phi ri ht trn a. Ngoi ra cn c mt phn nhng ht c bn knh b hn rm, nhng do lc u ( thi im t = 0) vn nm gn a nn cng ri ln a. K hiu lng loi ht c r rm l Qo v lng loi ht c r < rm ri trn a l q, th tng s lng ht ri trn a sau thi gian tm s l: Q = Qo + q (5)

Hnh 1 S ri ca cc ht huyn ph

(Cn lu rng sau thi gian tm loi ht c bn knh nh hn rm vn cn l lng trn a v ang tip tc ri trn a). Ly o hm ca Q theo thi gian t ta c:
dQ o dQ dq = + dt dt dt

Ch rng Qo l hng s v chp nhn

dq q dQ = , ta c q = t ; thay vo (5) ta c: dt t dt dQ dt (6)

Q = Qo + t

Nu biu din s ph thuc ca Q theo t s c mt ng gi l ng cong sa lng (hnh 2). Lc mi bt u sa lng, thng ch c loi ht bn knh ln nht (rmax) ri ln a cn, dQ =const, nn ng sa lng l mt on thng lng ht sa lng t l vi thi gian ngha l dt (on OA) v im A ng vi thi gian tmin l thi gian cc ht ln nht ri ht ln a. dQ const v ng sa lng l on OO1 l lng ca loi ht rmax. cc thi im t > tmin th dt mt ng cong. Da vo hnh 2 ta c th xc nh c Qo (lng ht c r rm ri ht ln a) v q (lng ht c r < rm mi ri c 1 phn ln a). Ti thi im t no , ng vi im B trn

83

ng cong, gi tr Q = ON v q = t

dQ = NM (M l im ct ca tip tuyn ng cong ti dt

im B vi trc tung). Suy ra Qo = OM. Nh vy k ng tip tuyn vi ng sa lng mt im ng vi thi im t no s tm c lng ht Qo c bn knh r ri ht ln a sau thi gian t. bit cc c trng ca h phn tn ngi ta xy dng ng phn b tch phn v ng phn b vi phn da vo ng cong sa lng.

Hnh 2 ng cong sa lng

C th, ta chn mt s im tu 1, 2, 3... trn ng cong sa lng, ng vi cc thi gian t1, t2, t3... ri tnh cc gi tr r1, r2, r3... tng ng. K cc ng tip tuyn vi ng sa lng ti cc im chn, cc ng ny ct trc tung ti M1, M2, M3... Cc on OM1, OM2, OM3... chnh l cc gi tr Qo1, Qo2, Qo3... (hnh 3). T cc gi tr v ng phn b tch phn vi h to Qo r (hnh 4). Mi im (K) trn ng cong cho ta bit lng ht (Qok) c bn knh bng v ln hn rk hon ton sa lng sau thi gian tk.

Hnh 3 Xc nh cc gi tr Qo t ng cong sa ln

Hnh 4 ng phn b tch phn

v ng phn b vi phn t hnh 3 ta tnh lng ht c bn knh trong khong rm rn no cnh nhau. Vi cc khong bn knh: r1 r2 Ta c lng ht tng ng: Qo2 Qo1 Qo3 Qo2 Qo4 Qo3 Qo5 Qo4... r2 r3 r3 r4 r4 r5...

84

Q o Q o ri xy dng th r , thu c ng phn b vi phn r r (hnh 5). Cn ch l mi gi tr Qo ng vi hai gi tr rn v rm nn gi tr r v th l r + rm . ng cong thu c c dng khc nhau tu thuc h kho st. rtb = n 2

T lp biu thc:

Q o r

3 2 0

Hnh 5 Cc loi ng phn b vi phn 1. H gn nh n phn tn; 2. H a phn tn 3. H cha ht c r nh nhiu hn; 4. H cha ht c r ln nhiu hn.

Cc ng ny thng khng xut pht t gc to m bt u bng rmin v kt thc rmax. Bn knh rmin l bn knh ca ht nh nht trong h, tng ng vi tmax, lc ng cong sa lng bt u chuyn sang ng thng song song vi trc honh, ngha l lc s sa lng kt thc. Cn bn knh rmax l bn knh ca ht ln nht trong h, ng vi tmin, khi ng sa lng bt u chuyn t ng thng sang ng cong (hnh 2). ng phn b vi phn l mt c trng quan trng cho cc h a phn tn. Da vo cc i ca ng phn b c th xc nh c bn knh ca ht c nhiu nht trong h. Nu khong bn knh cng hp v cc i ca ng cong cng cao th h cng gn vi n phn tn v ngc li (hnh 5).

Tin hnh th nghim


Dng c
xc nh lng cc ht ri trn a, ngi ta dng cn dy xon (cch s dng cn dy xon, cn b phng th nghim s hng dn). Trn n cn, treo a cn A (hnh 6).

85

Hnh 6 Cn dy xon (a) v ng ong ng huyn ph (b)

Cch tin hnh


Ly 250 ml nc vo mt ng hnh tr. a cn vo nc, cch mt nc mt khong cch h, treo a cn vo mc cn dy xon. Xc nh trng lng a cn trong nc. Cn 2,5 g t bt mn, vo ng hnh tr ng nc trn, ta thu c huyn ph t trong nc c nng C (%) bng: C=

2,5 .100% = 1% 250

Dng que khuy mt u c gn a mng c c l u khp b mt v c ng knh gn bng ng knh ng ng huyn ph, khuy u huyn ph (a que khuy i ln ri i xung). Treo a cn vo mc cn. Sau khi khuy, nhanh chng cho a cn vo bnh ng huyn ph xung n su h nh trc, ri bm ng h, ly l im khng (cn ch t a cn vo chnh gia bnh, khng st vo thnh bnh v t lc thi khuy cho n khi ly im khng, khng c qu 15 giy. C th lm ng tc ny vi ln cho thnh tho ri hy tin hnh ghi kt qu). Sau cc thi gian sau y hy c cc gi tr trng lng trn cn xon (trng lng a v cc ht ri trn a trong nc): 0,5 1 2 5 10 15 20 30 50 80 120 pht Ghi cc kt qu vo bng 1, ct 1, 2. Khi kt qu vi im cui trng nhau th c th ngng th nghim. Kha cn xon. Ly a cn ra. huyn ph i. Ra sch cc dng c th nghim.

Phn tnh ton v xy dng th


Tnh lng ht ri trn a tng thi im (Po) Ly s c trn cn xon tr i trng lng a cn trong nc thu c cc gi tr Po, ghi vo bng 1, ct 3. Tnh phn trm lng ht ri trn a trong tng thi im (Q%): Q% =
Po . 100% Pk

(7)

y: Pk- trng lng ht cha trong hnh tr dung dch pha trn a, cn trong nc.

86

Pk c th tnh da vo lng ht P tng ng, cn trong khng kh: P = R2hC R- Bn knh a cn (cm) h- Chiu cao ct dung dch t a cn n mt nc (cm) C- Nng phn trm ca huyn ph V lng ht P cn trong khng kh c gi tr: P = VD cn trong nc th theo nh lut Acsimet, lng ht s c trng lng l Pk: Pk = VD Vd = V(D d) y: V - th tch ca huyn ph D - T trng ca ht huyn ph d - T trng ca nc Suy ra:
Pk Dd = D P

(8)

(9)

Thay P theo (8) vo (9) thu c:


Pk = R 2 .h.C. Dd D

(10)

o bn knh a cn R, o chiu cao h, bit t trng ca ht huyn ph s tnh c Pk, t tnh c Q% theo (7). Ghi kt qu vo bng 1, ct 4.
Bng 1 Trng lng a cn trong nc:.. h = ..... R = ..
t (pht) S c trn cn xon (mg) Po (mg) Q%

V ng cong sa lng trn h to Q% t V ng phn b tch phn da vo ng cong sa lng. Ly 5 6 im trn ng cong sa lng ng vi cc thi im khc nhau, im u l im m ng sa lng bt u chuyn sang ng cong, im cui cng l im m ng sa lng chuyn sang ng thng song song vi trc honh, khi s sa lng kt thc. Tnh r theo cc gi tr t trn. Ghi kt qu vo bng 2, ct 3. T cc im chn trn ng sa lng, k cc ng tip tuyn vi ng sa lng. im ct ca cc ng tip tuyn vi trc tung cho cc gi tr Qo khc nhau, ghi vo bng 2, ct 5.
Bng 2

87

S TT 1 2 3 4 5 6

t (pht)

r (cm)

Qo

Qo

Q o r

V th vi h to Qo r thu c ng phn b tch phn. V ng phn b vi phn. T cc gi tr Qo v r trn, tun t tnh cc gi tr Qo v r, xc nh Q o ghi vo
r

bng 2 ri v th vi h to Q o r thu c ng phn b vi phn.


r

Nhn xt kt qu
Da vo dng ca ng phn b vi phn hy cho kt lun v: Tnh a phn tn ca h ? Nhng c ht no c mt nhiu nht trong h kho st ? Bn knh ca loi ht cha nhiu nht trong h l bao nhiu, n gn rmin hay rmax ?

88

Bi s 16 XC NH PHN T KHI CHT POLIME


Mc ch
Xc nh phn t khi cao su thin nhin bng phng php o nht.

L thuyt
Phn t khi cht polime c th xc nh bng nhiu phng php khc nhau da vo s ph thuc ca mt c trng vt l no ca hp cht polime vo phn t khi ca n. Cc c trng c th l p sut thm thu, phn tn nh sng, nht, gim nhit ng c, tng nhit si v.v... Phng php o nht l phng php n gin v mt thc nghim, ng thi cho php nh gi phn t khi trong khong tng i rng (M = 104106), tuy phng php ny khng hon ton chnh xc. Trc ht ta hy xt mt s nh ngha chung v nht nh: nht tuyt i, nht tng i, nht ring, nht rt gn v nht c trng.

nht tuyt i ()
Theo nh lut Poady, nu mt cht lng chy qua mt mao qun chiu di L(cm), bn knh r (cm) di tc dng ca p sut P (in/cm2), sau thi gian t chy qua c mt th tch V, th nht tuyt i c tnh theo cng thc sau:

.P r 4 t 8LV

(1)

Nu cht lng chy qua mao qun ch do tc dng trng lc ca n, th P = g.H.d g- gia tc trng trng H- hiu s mc dung dch trong mao qun D - t trng dung dch Thay gi tr P t (2) vo (1) ta c:
.g .H .d .r 4 t 8LV

(2)

=
n v ca =

in cm 4 .s in.s = = poise 2 3 cm 2 cm cm.cm

Nu cc php o c thc hin cng mt nht k, th cc i lng V, L, H, r l cc gi tr khng i.

89

Khi :

= K.d.t ;
trong k =

(3)

.g.H .r4 8 LV

c gi l hng s ca nht k. K c tnh theo thi gian m cht lng c nht bit sn chy qua nht k. K=
o do t o

(4)

o, do, to l nht, t trng v thi gian chy ca cht lng chun.


Bit K s xc nh c nht tuyt i ca cht theo h thc (3), trong t l thi gian chy trung bnh ca dung dch.

nht tng i (t)


xc nh phn t khi ngi ta khng cn bit gi tr nht tuyt i, m ch cn bit nht tng i ca dung dch.

t =

dd dm

(5)

Mun xc nh nht tng i cn bit thi gian chy qua mao qun ca nht k nhit xc nh ca cng mt lng dung dch (t) v dung mi (to). Nu xem t trng ca dung dch v dung mi l bng nhau (khi dung dch tng i long) th t (3) rt ra:

t =

t to

(6)

nht ring (r)


nht ring l t s gia hiu s nht ca dung dch v dung mi trn nht ca dung mi. nht ring c xc nh bng h thc:

r =

t to = t 1 to

(7)

nht rt gn (rg)
nht rt gn l t s ca nht ring dung dch vi nng ca n (nng ca dung dch polime thng c biu din bng s gam polime trong 100 ml dung mi):

rg =

r C

(8)

nht c trng ([])


nht c trng l gii hn ca nht rt gn, khi nng ca dung dch tin ti khng:

90

[] = lim
c 0

r C

(9)

xc nh phn t khi cht polime ngi ta s dng h thc Mark Houwink biu din s ph thuc gia nht c trng v phn t khi cht polime. [] = KM (10) K v l hng s ph thuc vo bn cht ca dung mi v nhit , thng c gi tr trong khong 0,5 0,8. nht c trng c xc nh bng thc nghim nh sau: Pha mt lot dung dch cht polime c nng phn trm t rt nh n ln dn (nng cao nht khng qu 1g/100 ml dung mi). Sau khi xc nh nht tng i ca mi dung dch, tnh nht rt gn cho mi dung dch, ri xy dng th r = f(C) nh trn hnh 1. C on thng m ng biu din ct trc tung s cho ta nht c trng. Theo h thc (10) ta c: lg[] = lgK + lgM (11)

r C
Hnh 1 S ph thuc nht rt gn vo nng

Nu bit gi tr ca cc hng s K v , bng thc nghim xc nh [] ta c th tnh c phn t khi M ca polime. Gi tr K v i vi mt s h polime - dung mi cho sn trong cc ti liu tra cu. Th d, vi h Cao su thin nhin Toluen 30oC, K = 5,02.104 v = 0,67.

Tin hnh th nghim


1. M t nht k
C hai loi nht k thng dng trong phng th nghim
a) Nht k Otvan (hnh 2)

Nht k Otvan c hnh cha U, mt bn c mao qun, c ng knh khong 0,6 0,8 mm. Phn trn ca mao qun ni lin vi mt hay hai bu bnh cu th tch khong 12 ml.

91

Nht k Otvan dng xc nh nht vi tng nng xc nh. Th tch dung dch dng cho mi mt ln o phi hon ton bng nhau.
b) Nht k Ublt (hnh 3)

Nht k Ublt khc vi nht k Otvan l c thm mt nhnh th ba gn lin vi nhnh c mao qun qua mt bu cha nh. Nhnh th ba ny c tc dng ngt dng dung dch cui mao qun, cho nn thi gian dung dch chy qua mao qun khng ph thuc vo lng dung dch trong bu cha. Nht k Ublt c nhiu u im hn, dng tin li hn, v c th pha long nng dung dch ngay trong bu cha bng cch cho thm vo mt lng dung mi tng ng. Nht k trc khi dng phi ra bng hn hp Sunfocromic, trng li bng cn hoc ete, em sy kh trong t sy.
A
A

B l

Hnh 2 Nht k Otvan

Hnh 3 Nht k Ublt

Polime trc khi dng phi c tinh ch bng kt ta nhiu ln v em sy kh nhit 50 60oC trong t sy chn khng cho n khi trng lng khng i. Polime c tinh ch, sy kh pha vo dung mi vi cc nng khc nhau, pha khong 5 nng , nng ban u khng ln qu 1 g/100 ml.

2. Tin hnh th nghim


Mc ch th nghim l xc nh phn t khi cao su thin nhin nhit 30oC bng nht k Otvan.

Phng th nghim chun b dung dch cao su trong toluen vi cc nng 0,4%, 0,2%, 0,1%, 0,05%, 0,0025%. Trng nht k bng toluen. Dng ng ong ly 7 ml toluen cho vo nhnh phi (nhnh khng c mao qun) ca nht k, dng qu bp cao su y toluen qua nhnh c mao qun ln qu mc A mt t, ri tho qu bp cao su cho toluen chy t nhin v dng ng h bm giy o thi gian toluen chy t ngn A n ngn B. o li 4 5 ln, ly

92

gi tr trung bnh (ch thi gian mi ln o khng c khc nhau qu 0,2 giy). Gi tr o c l thi gian to.

Tin hnh o cc dung dch t long n c (khng cn trng nht k) nh lm trn, mi dung dch phi o 4 5 ln ly gi tr t trung bnh.

Cc dung dch trng, dung mi v dung dch o ln vo mt bnh thu hi. Lm xong th nghim, nht k phi c trng bng toluen nhiu ln. Cc kt qu th nghim ghi vo bng theo mu di y:
Bng 2
S TT 1 2 3 4 5 6 Toluen 0,025 % cao su trong toluen 0,05 % cao su trong toluen 0,1 % cao su trong toluen 0,2 % cao su trong toluen 0,4 % cao su trong toluen Nng C(%) Thi gian chy (giy) t r

r C

Da vo cc kt qu bng trn xy dng th v tnh phn t khi cao su theo (10).

r C xc nh nht c trng [] C

93

Ph lc

SAI S CA PHP O PHNG PHP LP BNG V DNG TH TRONG THC TP HO L

A. Sai s ca php o
Cc kt qu thc nghim bao gi cng c sai s, ngha l lun lun c sai lch gia gi tr thc ca i lng cn o v gi tr o c. i lng o c ch c ngha khi xc nh c sai s ca n. Mt khc, tm c nguyn nhn gy ra sai s v hn ch chng nng cao chnh xc ca php o l rt cn thit. V vy, vn sai s trong th nghim c mt ngha quan trng.

I. Nguyn nhn gy sai s


Sai s gy ra do cc hn ch ca dng c, do ngi o, do iu kin th nghim. 1. Sai s dng c gy nn do chnh xc ca dng c b hn ch. Th d, dng nhit k c 1 chia 0,1o th bng mt thng ch c th phn bit c n chia, ngha l khong 0,02o; 5 nu phi o s tng nhit khong 5o chng hn, th chnh xc trong trng hp ny khng th vt qu 0,02 100% = 0,4%. Nu phi cn mt vt c khi lng 50 g trn mt cn k thut
5

c chnh xc l 0,05g th ta phm phi sai s l 0,1% nhng nu cn trn cn phn tch c chnh xc n 0,0001 g th ch phm sai s 0,0002%. Sai s dng c cn do nhng sai st trong cu to ca dng c gy nn, th d my c ch hng, khong chia trn nhit k, trn pipet khng u v.v Trc khi lm th nghim cn phi kim tra dng c v kp thi sa i cc sai st . 2. Sai s do ch quan ngi o gy nn do ngi lm th nghim c gic quan km nhy hoc kinh nghim hn ch. Th d, trong s chun mt nhn thiu tinh tng phn bit s chuyn mu, trong vic o dn in tai khng thnh pht hin chnh xc trng thi cn bng ca cu o bng ng nghe v.v 3. Sai s do iu kin th nghim thay i l do vic vic kh duy tr mt iu kin bn ngoi nh nhau khi lp li nhiu ln mt th nghim no , do nhng tr s ca cc php o khng c tnh lp li.

93

94

Sai s do dng c my mc khng chnh xc, do phng php o khng chun xc thuc loi sai s tt nhin. Kt qu ca cc php o thng thay i theo mt hng nht nh, hoc tng hoc gim. Mun hn ch sai s ny phi tin hnh kim tra chun ho li dng c thit b nh hiu chnh pipet, buret, cn, nhit k, v.v Sai s do ch quan ngi o hoc sai s do iu kin th nghim khng n nh thuc loi sai s ngu nhin. Sai s ngu nhin khng do mt nguyn nhn nht nh no gy ra, kt qu ca php o thay i ln xn theo c hai chiu, lc tng lc gim, do khi tng s ln o c th lm gim gi tr sai s ny.

II. Cc php tnh sai s


1. Sai s tuyt i
Khi xc nh i lng A no th hiu s gia gi tr o c a v tr s thc ca A l sai s tuyt i ca php o: a = a A (1) Trong phng trnh trn a l i lng bit t php o, nhng A l gi tr thc ca i lng li cha bit. Mun xc nh A ta phi tin hnh nhiu ln o i lng cn tm v chp nhn A l gi tr trung bnh ca cc ln o . Th d ta tin hnh n ln o v thu c cc gi tr ca A ln lt l a1, a2, a3,an. Ta c:

A =

a 1 + a 2 + ... + a n n

(2)

A c xem l tr s thc ca A. Khi sai s tuyt i ca php o c tnh bng phng trnh:
a = a A Mi ln o s c mt sai s tng ng: a1 = a1 A a2 = a2 A a3 = a3 A ... ... an = an A Ta thy ngay rng: a1 + a2 + a3 + + an = 0 V vy, nh gi phn tn ca cc d kin thc nghim ta phi ly trung bnh cc gi tr tuyt i ca sai s v thu c sai s trung bnh ca php o:
a =

(3)

a
n

i = 1, 2, n

(4)

Th d: khi o ch s chit sut (n) ca nc, ta nhn c cc gi tr sau:

94

95

1,3325; 1,3322; 1,3330; 1,3327; 1,3331 Gi tr chit sut trung bnh:

n=

1,3325 + 1,3322 + 1,3330 + 1,3327 + 1,3331 = 1,3327 5

Sai s tuyt i ca cc ln o:

n1 n2 n3 n4 n5
Sai s trung bnh:

= 1,3325 1,3327 = 0,0002 = 1,3322 1,3327 = 0,0005 = 1,3330 1,3327 = + 0,0003 = 1,3327 1,3327 = 0,0000 = 1,3331 1,3327 = + 0,0004

n =

ni 5

= 0,00028

Thng thng sai s trung bnh ln hn nhiu so vi sai s dng c. Vi nhng th nghim ch o c mt ln hoc kt qu cc ln o u trng nhau th ta ly sai s ca dng c. Ngi ta thng quy c sai s ca dng c bng mt na gi tr ca khong chia nh nht ca thang o ang s dng.

2. Sai s tng i
Sai s tng i l t l gia sai s tuyt i v gi tr thc ca i lng A phi tm, ngha l a a a . Nhng v ta ch bit A hay gi tr a o c nn sai s tng i c tnh bng hay . A a A Sai s tng i mi l i lng c trng cho chnh xc thc ca php o. Th d, dng mt vn k c chnh xc l 0,005 V, ln th nht o th 1 V, ln th hai o th 0,1 V. Trong c hai ln sai s tuyt i l nh nhau nhng sai s tng i l khc nhau: Ln 1: Ln 2:

a 0,005 = = 0,005 hay 0,005 100% = 0,5% a 1 a 0,005 = = 0,05 hay 0,05 100% = 5% a 0,1

R rng l php o th nht c chnh xc cao hn. Trong nhiu trng hp i lng phi tm c xc nh bng mt phng trnh trong cha nhiu i lng phi o. Th d, khi lng phn t cht tan c xc nh bng phng php hn nghim (bi s 6) theo cng thc:
M= E m 2 .1000 m1 T

(5)

95

96

Trong E l hng s (hng s nghim lnh) cn khi lng dung mi m1, khi lng cht tan m2, h nhit ng c T (T = To T, y To v T l nhit ng c ca dung mi v dung dch) l nhng i lng phi o trc tip. Trong trng hp ny sai s ca i lng phi tm s c tnh nh th no khi bit sai s ca tng i lng o trc tip? Gi s y l i lng phi tm, f l dng hm lin h gia y vi cc i lng o c trc tip 1, 2, n: y = f (1, 2, n) Do sai s y qu nh so vi i lng phi tm y, nn c th thay y = dy v sai s tng i dy dy y = m = dln f (1, 2, n), nh vy tnh sai s tng i ta ly lga t nhin (ln) y y y biu thc ca i lng phi tm ri ly vi phn kt qu thu c . Th d, tnh sai s tng i trong vic xc nh khi lng phn t cht tan theo cng thc (5) ta ln lt qua cc bc sau: Ly lga hai v ca phng trnh: lnM = lnE + lnm2 + ln1000 lnm1 ln( To T) Ly vi phn biu thc trn:
dM dm 2 dm1 d(To T ) = M m2 m1 To T

Vi quy c sai s tnh c l sai s cc i (hay gii hn trn ca sai s), khi chuyn t vi phn sang sai s cc du tr cn c thay bng du cng ta thu c:

M m2 m1 2T = + + o T T M m2 m1
Gi s lng cn ca cht tan m2 = 0,3 g c cn bng cn phn tch sai s 0,0002 g. Khi lng dung mi m1 = 20 g c cn bng cn k thut sai s 0,05 g. h nhit ng c T = 0,3o v nhit c o bng nhit k Beckman c chnh xc 0,002oC. V khi xc nh cc i lng m1, m2 ta u tin hnh 2 ln o (cn khi lng cc khng v cc c dung mi hoc cht tan) nn sai s ca php cn phi c nhn hai ln, ta c:
M 2 0,0002 2 0,05 2 0,002 + + = M 0,3 20 0,3

= 0,0013 + 0,005 + 0,013 = 0,019 2%


M s ph thuc vo chnh xc ca php o nhit . M l l do ti sao o nhit chng ta phi dng nhit k Beckman hay nhit k khong. Sai s ca php cn dung mi l 0,005 nh hn so vi sai s ca php o nhit , nh vy ch cn
Kt qu cho thy sai s tng i

96

97

cn dung mi bng cn k thut l chnh xc. Mt khc, nu chng ta cng cn cht tan bng cn k thut th: m2 2 0,05 = = 0,33 0,3 m2 Sai s ny vt qu sai s ca nhit . V vy, trong th nghim ta phi dng cn phn tch cn cht tan. Th d trn cho thy vic xc nh sai s ca php o cho php ta phn tch c nh hng ca chnh xc cc php o mi i lng ring n kt qu chung, t c th hn ch nguyn nhn gy sai s. iu c ngha ln i vi cc cng trnh khoa hc thc nghim.

3. Quy tc lm trn s v cch vit kt qu


Khi xc nh c gi tr trung bnh A ca i lng A v sai s a ca n th kt qu s c vit nh th no? Chng ta chp nhn quy c sau: i vi sai s: sai s c lm trn n con s cui cng (tnh t phi qua tri) khc khng, theo quy c tng ch s cui cng ln mt bc nu nhng s b i bt u bng s ln hn 5 (hoc s 5 nhng nhng s sau n khc khng), gi nguyn s cui cng khng i nu cc ch s b i bt u bng s nh hn 5. Th d: 0,0872 hoc 0,0851 lm trn thnh 0,09 212,5 lm trn thnh 200 i vi gi tr o c: lm trn n cng mt bc vi sai s tuyt i ca n Th d: Nu sai s tuyt i l 0,09 v kt qu l 1,7325 th s lm trn thnh 1,73. Nu sai s tuyt i l 200 v kt qu l 8765,3 th lm trn thnh 8800. Vi hai th d trn ta s c kt qu cui cng ln lt l:

1,73 0,09 8800 200


Mt th d khc, kt qu thu c l: 2,37425 0,02376 sai s tuyt i lm trn thnh 0,02 th gi tr o c lm trn thnh 2,37 v ghi kt qu l: 2,37 0,02 (Sai s v gi tr o c u lm trn n hng phn trm ca n v) Nu kt qu thu c l: 2327,63 53,7325 sai s tuyt i lm trn thnh 50 th gi tr o c lm trn thnh 2330 v ghi kt qu l: 2330 50

97

98

B. Phng php lp bng v dng th


I. Phng php lp bng
Mi bi thc nghim cn phi bt u t vic thit lp trnh t th nghim v lp cc bng ghi cc s liu thc nghim. Thng cc php o u phi cha t nht hai bin s: mt c la chn lm bin s c lp v mt (hoc nhiu) l bin s ph thuc. Ngi ta thng chn bin s c lp l thi gian, nhit , p sut, nng v gi tr cc bin s ny c sp xp trong ct theo th t tng dn hoc gim dn. Pha u ct phi ghi r tn bin s v n v o. Cc con s phi c ghi y v cn thn, cc du phy gia cc s phi cng nm trn mt ng thng ng v sau du phy ch c vit cc s l trong phm vi sai s ca php o (th d sai s ca dng c). Nu cn phi a vo bng gi tr x = a.10n th trong cc hng ch ghi tr s a, cn pha trn ca ct ghi x.10n. Th d, nng ca dung dch l C = 2,5.103M th trong hng vit 2,5 v pha trn ca ct vit C.103M. iu ny c ngha l C.103 = 2,5M hay C = 2,5.103M. Cc s liu ghi trong bng cng phi c quy trn thch hp v nu cng trong mt ct th cc s liu phi c cng chnh xc (cng mt s cc s l).

II. Phng php dng th


Vic biu din cc s liu thc nghim hay tnh ton bng th cho php ta - mt cch trc gic - biu th mi tng quan ca cc i lng nghin cu, gip ta c th so snh cc i lng, thy c s din bin ca cc d kin (nh c cc i, cc tiu, im un khng?), bit c tc bin thin ca cc i lng, tnh tun hon ca cc i lng v nhiu tnh cht quan trng khc. Hn na, bng th ngi ta cn thc hin c mt lot nhng tnh ton khc nh ni suy, ngoi suy, vi phn, tch phn do so vi phng php lp bng, phng php biu din trn th c nhiu u im hn. th c v trn giy k vung, tt nht l trn giy milimet in sn. Ngi ta thng biu th trong h to -cc cc thng s (x) trn trc honh v cc hm s (y) trn trc tung. ng biu din phi chim hu ht ton b t giy v. Mun vy thang x v y phi bt u t tr s gn vi tr s b nht lm trn v kt thc bng tr s gn vi tr s ln nht lm trn ca i lng cho. Th d, nu x thay i t 0,53 0,96 cn y t 4,2 15,6 th trc honh bt u t 0,50 v kt thc 1,00; cn trc tung bt u bng 4,0 v kt thc bng 16. Nh vy, giao im ca trc honh v trc tung khng nht thit phi c honh x = 0 v tung y = 0. Trn cc khong cch u nhau ca trc, nn ly cc s chn, vic s gip ta xc nh c to ca mt im trn th c d dng v nhanh chng. T l ca hai trc to c th khc nhau nhng nu ng biu din l thng th nn chn t l th no cho nghing ca ng biu din xp x 45o so vi trc honh v nu l cc ng cong th phi chn t l sao cho cc cc i, cc tiu, im un, im gy c biu th r rng. im biu din thng c v bng mt du chm v mt vng trn (hoc mt hnh tam gic, mt hnh vung) bao quanh. Bn knh ca ng trn ny phi ph hp vi chnh xc ca php o. Th d, chnh xc ca nhit l 0,01oC th bn knh ng trn bao quanh chm

98

99

phi v bng 1/100 ca khong ng vi 1o trn trc nhit . (Trong trng hp chnh xc ca d kin trn trc tung v trn trc honh khc nhau, l ra phi v quanh im biu din mt hnh bu dc, th ngi ta vn v mt ng trn c bn knh ng vi d kin c chnh xc thp hn). ng biu din t nht cng phi dnh vo cc ng trn ca cc im biu din, tr nhng im c xem l bt thng hoc nhng im c chnh xc km hn cc im khc. ng biu din phi trnh nhng hin tng khng gii thch c nh cc im gy, im t ct nhau v.v... Nu ng biu din c dng xc nh chnh xc cc gi tr no th cn c v bng nt nh. Khi th c dng xc nh cc o hm hay cc h s ca phng trnh ng biu din hoc ngoi suy ra ngoi gii hn o, nn chuyn s ph thuc hm s thnh ng thng. Th d, s ph thuc ca p sut hi bo ho P ca cht lng vo nhit T l mt ng cong, 1 th ta s c mt ng thng, da vo h s gc ca nhng nu biu th quan h gia lgP v T ng thng ny s xc nh c nhit ho hi ca cht lng v.v Da vo th c th thc hin cc php ni suy hoc ngoi suy xc nh mt i lng no . S ni suy cho php tm cc gi tr trung gian ca hm s y ng vi mt thng s x nm trong gii hn cc gi tr x1xn cho (hnh 1), cn s ngoi suy cho php tm mt gi tr ca hm s y ng vi mt thng s x nm ngoi gii hn ca cc gi tr x1xn cho (hnh 2).

y y x1 x xn
Hnh 1. Ni suy bng th

x1

xn
Hnh 2. Ngoi suy bng th

Php ngoi suy ch c php thc hin khi tng quan hm s v bin s vn ng c ngoi phm vi ca php o c tin hnh. chnh xc ca php ngoi suy khng cao, nht l i vi cc gi tr x nm xa cc gi tr x1 xn cho, tuy nhin, trong mt s trng hp, vn l phng php thc nghim khng th thay th c. Php vi phn th c tin hnh bng cch v mt tip tuyn ti im cho trn ng dy dy cong = tg. Gc to bi tip tuyn vi hng dng ca trc x. o hm c xc dx dx nh bng t s gia cc cnh ca mt tam gic vung (xem hnh 3). ln ca cc cnh ca tam gic phi c tnh ra n v ca thang t l. V d, trong hnh 3: dy ab = dx cb

y a y

y1

ydx
2 1

y2

99

100

b
x
Hnh 3. Vi phn th Hnh 4. Tch phn th

Php tch phn th a ti vic xc nh din tch nm di ng cong v gii hn bi hai tung (th d hai tung y1 v y2 trn hnh 4). C nhiu phng php tch phn th song n gin hn c vn l phng php s dng mt thit b chuyn dng c gi l planimet. Thng thng ton b b mt di ng cong c chia nh thnh nhng di hp c b rng bng nhau. Mi di hp ny c xem l nhng hnh thang c mt cnh cong c chp nhn l thng. Ngi ta cn c th chia din tch di ng cong theo mt cch khc: k nhng on thng song song vi trc honh sao cho din tch cc tam gic (phn gch cho trn hnh 5) pha trn v pha di ng cong phi bng nhau. Khi tng din tch cc hnh ch nht chnh l din tch phi tm.

Hnh 5. Cch tch phn th

c hai phng php tch phn th, kt qu thu c phi c chuyn t kch thc hnh hc (cm2 chng hn) sang n v o tng ng vi thang t l.

100

You might also like