You are on page 1of 18

BI GING TM L HC I CNG

Chng 1: Tm l hc l mt khoa hc 1.1. Khi qut v khoa hc tm l 1.1.1. Vi nt v lch s hnh thnh v pht trin tm l hc. Ngay t th k th 5 TCN th ngi ta cp ti khi nim thut ng tm l; Heraclit dng t tm hn khi cp n cc hin tng tm l sau c rt nhiu nh khoa hc cp ti khi nim tm l nh Platon; emocrit, nhng h hiu tm l hay tm hn l mt hin tng bn ngoi con ngi, khng do con ngi to ra m do mt th lc bn ngoi con ngi to ra, giai on tip theo th tm l hc c bc pht trin vt bc cng vi s pht trin khoa hc k thut phng ty i hi nhiu ngnh khoa hc phi tch ra thnh nhng ngnh khoa hc c lp nh: Dn tc hc, x hi hc, tm l hc Bn cnh do nhu cu xm chim thuc a ca phng ty i hi cc quc gia ny phi c ngnh khoa hc x hi nh Tm l hc; Vn ho hc; Dn tc hc pht trin t hiu qu xm chim thuc a. Sau khi ra i nh mt ngnh khoa hc c lp th tm l hc c bc pht trin vt tri v tch thnh nhng hng nghin cu c th nh: Tm l hc hnh vi; Tm l hc la tui; Tm l hc lao ng 1.1.2. i tng nhim v nghin cu ca tm l hc a) i tng Tm l hc nghin cu cc hin tng tm l do th gii khch quan tc ng vo no con ngi sinh ra, gi chung l cc hot ng tm l. Tm l hc nghin cu s hnh thnh, vn hnh v pht trin ca hot ng tm l. b) Nhim v ca tm l hc. Nhim v c bn ca tm l hc l nghin cu bn cht hot ng ca tm l, cc quy lut ny sinh v pht trin tm l, c ch din bin v th hin tm l, quy lut v mi quan h gia cc hin tng tm l, c th l nghin cu: + Nghin cu nhng yu t khch quan v ch quan to ra tm l ngi. + Nghin cu c ch hnh thnh v biu hin ca hot ng tm l.
1

+ Nghin cu tm l ca con ngi hot ng nh th no? + Nghin cu chc nng, vai tr ca tm l i vi hot ng ca con ngi. - C th nu ln cc nhim v c th ca tm l hc nh sau: + Nghin cu bn cht ca hot ng tm l c v mt s lng v cht lng + Pht hin cc quy lut hnh thnh v pht trin tm l. + Tm ra c ch ca cc hin tng tm l. thc hin cc nhim v ni trn, tm l hc phi lin kt, phi hp cht ch vi nhiu khoa hc khc. 1.2. Bn cht, chc nng v phn loi cc hin tng tm l 1.2.1. Khi nim tm l Tm l ca con ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua ch th , tm l ngi c bn cht x hi - lch s. 1.2.2. Bn cht ca tm l ngi: a) Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi thng qua ch th. Phn nh l qu trnh tc ng qua li gia h thng ny v h thng khc, kt qu l li du vt (hnh nh) tc ng c h thng tc ng v h thng chu s tc ng. Phn nh c cc loi c bn sau y: + Phn nh c hc + Phn nh phn ng ho hc + Phn nh sinh l + Phn nh tm l: l loi phn nh c bit ch c con ngi
Hin thc khch quan B no ngi l t chc cao cp nht

+ Phn nh tm l ngi to ra Hnh nh tm l v th gii, nhng hnh nh tm l ny khc xa v cht so vi hnh nh ban u. + Hnh nh tm l mang tnh sinh ng sng to
2

+ Hnh nh tm l mang tnh ch th v mang m mu sc c nhn - Tnh ch th trong tm l c th hin nh sau: + Cng mt hin thc khch quan tc ng vo mt ch th nhng thi im khc nhau, hon cnh khc nhau, trng thi khc nhau s to ra nhng sc thi tm l khc nhau. + Cng mt hin thc khch quan tc ng vo nhng ch th khc nhau th s xut hin nhng hnh nh tm l vi nhng mc sc thi khc nhau. + Chnh ch th mang hnh nh tm l l ngi cm nhn, cm nghim v th hin n r nht. Cui cng thng qua cc mc v sc thi tm l khc nhau m mi ch th t thi , hnh vi khc nhau i vi hin thc. Mi con ngi c hon cnh sng khc nhau, iu kin gio dc khng nh nhau v c bit l mi c nhn th hin mc tch cc hot ng, tch cc giao lu khc nhau trong cuc sng . V th tm l ngi ny khc tm l ngi kia. b) Tm l ngi c ngun gc x hi Tm l ngi c ny sinh t x hi loi ngi n l sn phm hot ng giao tip ca con ngi trong mi quan h x hi. Con ngi l mt thuc th t nhin v iu ch yu l mt thc th x hi. Phn t nhin ca con ngi (nh c im c th, gic quan, thn kinh, b no) c x hi ho mc cao. L mt thc th x hi; con ngi l ch th nhn thc, ch th ca hot ng, giao tip vi t cch mt ch th tch cc, ch ng sng to, v th tm l ca con ngi mang y du n x hi lch s ca con ngi. Tm l ca mi c nhn l kt qu ca qu trnh lnh hi kinh nghim x hi nn vn ho x hi, thng qua hot ng giao tip. Hot ng ca con ngi v mi quan h giao tip ca con ngi trong x hi c tnh quyt nh. Tm l ca mi con ngi hnh thnh, pht trin v bin i cng vi s pht trin ca lch s c nhn, lch s dn tc v cng ng. 1.2.2. Chc nng ca tm l a) Chc nng nh hng

+ Tm l c chc nng chung l nh hng cho hot ng, n to ra ng c , mc ch ca hot ng. ng c c th l mt nhu cu c nhn thc, hng th, l tng, nim tin, lng tm, danh vng b) Chc nng ng lc + Tm l l ng lc thi thc, li cun con ngi hot ng, khc phc mi kh khn vn ti mc ch ra. c) Chc nng iu khin v kim tra + Tm l gip kim tra v iu khin qu trnh hot ng ca con ngi lm cho hot ng tr ln c thc v t hiu qu cao nht d) Chc nng iu chnh + Tm l gip con ngi iu chnh hot ng cho ph hp vi mc tiu xc nh, ph hp vi iu kin v hon cnh thc t cho php. 1.2.3. Phn loi cc hin tng tm l a) Phn loi theo qu trnh tm l Qu trnh tm l l nhng hin tng tm l din ra trong thi gian tng i ngn, c m u; din bin, kt thc tng i r rng. Ngi ta thng phn bit thnh 3 qu trnh tm l: - Cc qu trnh nhn thc: gm cm gic, tri gic, tr nh, tng tng, t duy. - Cc qu trnh cm xc biu th s vui mng hay tc gin, d chu hay kh chu, nhit tnh hay th - Qu trnh hnh ng ch. b) Phn loi theo trng thi tm l - L nhng hin tng tm l din ra trong mt thi gian tng i di cng c m u din bin v kt thc c) Phn bit theo cc thuc tnh tm l - l nhng thuc tnh tm l kh hnh thnh nhng cng kh mt i to ra nhng nt ring ca nhn cch d) Phn bit theo s thc

- Cc hin tng tm l c thc: l con ngi c th nhn bit, iu khin v nh gi c hu qu hnh vi ca mnh. - Hin tng tm l cha c thc: L nhng hnh ng con ngi khng kim sot hoc cha kim sot c thc v hu qu hnh vi ca mnh. Cha c thc ngi ta cn gi l v thc v n khc v mt bn cht v thc. e) Phn bit theo hin tng tm l sng ng v hin tng tm l tim tng - Hin tng tm l sng ng c bc l thng qua cc hnh vi c th. - Hin tng tm l tim tng l cc hin tng c tch ng t th h ny sang th h khc hoc qua mt qu trnh lu di. f) Phn bit hin tng tm l - C nhn: L cc hin tng tm l ca mi c th trong x hi. Nhng ngi khc nhau lun lun c hin tng tm l khc nhau thm tr cng mt c nhn nhng thi im khc nhau, hon cnh khc nhau u cho ra mt hin tng tm l khc nhau. - X hi: L tm l ca mt nhm ngi, cng ng ngi trong mt x hi nht nh. Chng 2: C s t nhin v x hi ca tm l ngi 2.1. C s t nhin ca hin tng tm l ngi 2.1.1. Di truyn: L mt trong nhng c s t nhin hnh thnh nn tm l ngi, l s k tha c im sinh hc ca th hj sau vi th h trc, m bo p ng nhng i hi ca hon cnh. Yu t di truyn c th din ra trong x hi t th h ny n th h khc i vi mi c nhn t th h trc n th h sau 2.1.2. No ngi: Cng nh di truyn no l mt trong nhng c s t nhin hnh thnh hin tng tm l ngi, trc y ngi ta cho rng cc hin tng tm l m ta c c l do mt th h bn ngoi trao cho, ngy nay cc nh khoa hc chng minh rng b

no nhn tc ng ca th gii bn ngoi thng qua h thng chc nng ca v no lm ny sinh cc hin tng tm l. 2.1.3. Khu chc nng ca no ngi V no c cc chc nng c th sau y: - Vng th gic - Vng thnh gic - Vng v gic - Vng cm gic c th (da, c, khp) - Vng vn ng - Vng vit ngn ng - Vng ni ngn ng - Vng nghe hiu ting ni - Vng nhn hiu ch vit y l cc vng chc nng gp phn hnh thnh cc hin tng tm l ngi. 2.1.4. Phn x c iu kin Phn x c iu kin l phn x t to trong i sng c nhn thch ng vi mi trng lun thay i n l c s sinh l ca hot ng tm l 2.1.5. Phn x khng iu kin Phn x khng iu kin l c s sinh l ca bn nng ng vt v ngi. Mi bn nng u da vo s phi hp hot ng ca mt s phn x khng iu kin nh bn nng dinh dng, t v, sinh dc 2.2. Cc quy lut hot ng thn kinh cao cp 2.2.1. Quy lut hot ng theo h thng Mt hin tng tm l sinh ra l do t hp cc kch thch ln cc gic quan ca c th ch khng phi do mt kch thch n l ca mt gic quan. 2.2.2. Quy lut lan ta v tp trung Hng phn v c ch l hai trng thi c bn ca h thn kinh, hng phn hay c ch khng dng li mt im nht nh (tp trung) m n s lan ta ra xung quanh
6

2.2.3. Quy lut phn ng qua li Hng phn v c ch l hai qu trnh thn kinh c bn c nh hng qua li vi nhau to ln quy lut phn ng qua li. 2.2.4. Quy lut ph thuc vo cng kch thch Con ngi trng thi khe mnh bnh thng th ln ca phn ng t l thun vi cng kch thch v ngc li. 2.3. H thng tn hiu 2.3.1. H thng tn hiu th nht Tt c cc s vt, hin tng trong hin thc khch quan v cc thuc tnh ca chng l nhng tn hiu, c phn nh trc tip no v li du vt trong v no gi l h thng tn hiu th nht. 2.3.2. H thng tn hiu th hai L h thng tn hiu phn bit co ngi vi tt c cc s vt v hin tng trong hin thc khch quan c phn nh vo u c con ngi l tn hiu th hai. Hai tn hiu th c quan h bin chng vi nhau trong hot ng thn kinh cao cp ca con ngi 2.4. C s x hi ca hin tng tm l ngi C s x hi ca hin tng tm l ngi c hnh thnh thng qua nhng yu t no? - Quan h x hi v nn vn ha x hi - Thng qua hot ng - Thng qua giao tip 2.4.1. C s x hi ca hin tng tm l ngi: c to bi ba yu t c bn sau y: - Nn vn ha x hi v quan h x hi; nn vn ha x hi chnh l mi trng x hi con ngi tn ti v pht trin. - Nn vn ha x hi bao gm vn ha phong tc tp qun, ngn ng, thi quen mi thnh vin trong x hi c th kt ni vi cng ng, ng thi phn bit cng ng ny vi cng ng khc.
7

- Con ngi tn ti trong x hi giao lu ch khng phi l tn ti trong x hi hnh ng iu ny to ra hnh vi x hi ca mi c nhn, hn na bn cht ca con ngi l tng ha cc mi quan h x hi, quan h kinh t, x hi, chnh tr, quan h o c php quyn, quan h gia ngi vi ngi v vy mi c nhn sng trong nn vn ha no trong mt quan h x hi no s b chi phi bi x hi . 2.4.2. Hot ng - Hot ng l mt trong nhng c s gip mnh thay i hot ng c hiu l s tiu hao gia c bp hoc thn kinh ca con ngi tc ng vo hin thc khch quan nhm tha mn nhu cu ca mnh. - V phng din trit hc hot ng l phng thc tn ti ca con ngi. - Thng qua hot ng con ngi va to ra sn phm ca mnh vi th gii ng thi va to ra tm l ca mnh, hay ni cch khc l tm l, thc, nhn cch c hnh thnh, hon thin v bc l thng qua hot ng thn kinh v c bp. 2.4.3. Giao tip Giao tip l mt trong nhng yu t ht sc quan trng gip hnh thnh tm l ngi. Giao tip l mi quan h gia con ngi vi con ngi, gia c nhn vi c nhn, gia c nhn vi tp th, gia tp th vi tp th, qua con ngi trao i vi nhau v thng tin, cm xc, chi gic t xc lp v hin thc ha gia cc quan h x hi. Giao tip c biu hin qua ba kiu ngn ng: Ngn ng ni, vit, biu cm. Ngoi ra ngi ta cn chia ra lm giao tip vt cht v tinh thn. Giao tip vt cht l thng qua cc hot ng vt cht Giao tip tinh thn l thng qua cc hot ng tinh thn Chng 3: S hnh thnh v pht trin tm l, thc 3.1. S hnh thnh v pht trin tm l ngi 3.1.1. S hnh thnh v ny sinh tm l ngi a) Tiu chun xc nh s ny sinh v hnh thnh tm l ngi.

Tiu chun ny sinh cc hin tng tm l l mc nh du hay phn nh tm l u tin c ny sinh di hnh thi tnh nhy cm hay cn gi l tnh cm ng, tnh nhy cm ny c xc nhn l gn lin vi s sng - Tnh chu kch thch l kh nng p li tc ng ca ngoi cnh c nh hng trc tip ti s tn ti v pht trin ca c th, tnh chu kch thch l c s u tin cho tnh nhy cm v tnh nhy cm c coi l mm mng u tin ny sinh cc hin tng tm l. b) Cc giai on pht trin tm l ngi: c chia lm hai giai on - Nhn thc cm tnh: Cm gic v chi gic - Nhn thc l tnh: thc, t duy, tnh cm * Cc giai on pht trin tm l nh sau: 1. Giai on tui s sinh, hi nhi - Tui s sinh: T 0 2 thng: l tui n, ng phi hp vi phn x bm sinh, tc ng bt pht thc hin cc chc nng sinh l ngi. - Tui hi nhi: t 3 12 thng: hot ng ch o l giao tip cm xc trc tip vi ngi ln, ng tc biu cm. 2. Giai on tui nh tr t 1 2 tui Hot ng ch o vi vt, bt trc hnh ng s dng vt v tm hiu khm ph cc s vt xung quanh 3. Giai on tui mu gio t 3 5 tui Hot ng ch o l vui chi vi bn c bit l tr chi sm vai. Vi c trng tm l l rung cm, o c thm m, t duy trc quan, hnh tng. Lm ch cc chc nng tm l ch ng trong mi trng gn gi trong gia nh, mu gio 4. Giai on tui i hc - Thi k u tui hc: 6 12 tui. hot ng ch o l hc tp, lnh hi nn tng tri thc, phng php, cng c nhn thc v cc chun mc hnh vi. - Thi k gia tui hc ( Hc sinh trung hc c s): 12 15 tui. Hot ng ch o l hc tp v giao tip nhm. y l la tui dy th vi nhiu phm cht tm l mi xut hin, c bit l nhu cu tnh bn, nhu cu t khng nh.
9

- Thi k cui tui hc (Hc sinh trung hc ph thng): 15 18 tui. Hot ng ch o l hc tp la tui ny hnh thnh th gii quan, nh hng ngh nghip 5. Giai on thanh nin sinh vin: 19 25 tui Hot ng ch o l hc tp v lao ng. y l giai on tip tc lnh hi cc gi tr vt cht ca x hi theo ngh nghip hoc tham gia lao ng sn xut. 6. Giai on tui trng thnh: 25 tui tr i Hot ng ch o l lao ng v hot ng x hi 7. Giai on tui gi t 55 60 tui tr i Hot ng ch o l ngh ngi. giai on ny con ngi phn ng chm chp dn, nhy cm ca cc gic quan gim i r rt 3.2. S hnh thnh v pht trin thc 3.2.1. Khi nim chung v thc a) nh ngha: thc l hnh thc phn nh tm l cao nht ch c con ngi, l s phn nh bng ngn ng nhng g con ngi tip thu c trong qu trnh quan h qua li vi th gii khch quan. b) S hnh thnh v pht trin theo thc - Nhng yu t to ln s hnh thnh v pht trin theo thc bao gm lao ng, lao ng vi vic hnh thnh thc, con ngi tch ra khi th gii ng vt bng vic h bit s dng la phc v mc ch ca mnh, cng l mc u tin nh du qu trnh ca con ngi. Lao ng chnh l qu trnh con ngi hnh thnh v hon thin thc bn thn. Lao ng l cch phn bit con ngi vi con vt. - Thng qua lao ng gip con ngi ch tc cc cng c lao ng v tin hnh cc thao tc lao ng to ra ca ci vt cht phc v i sng cu mnh. - Ngoi lao ng thng qua ngn ng giao tip cng gip con ngi hnh thnh v pht trin thc. Nh c ngn ng m con ngi c th hnh dung, m t v din t cch lm ra sn phm, ngn ng gip con ngi bit s dng cng c lao ng, tin hnh cc thao tc. Ngn ng cn gip con ngi phn tch, nh gi din t tng ca mnh, bn cnh ngn ng giao tip con ngi cn lnh hi c nn tri thc

10

ca cng ng v ca tng c nhn t pht trin v hon thin thc bn thn mnh. c) Cc cp thc: Cn c vo tnh t gic, mc sng t v phm vi bao qut ca chng, ngi ta phn chia cc hin tng tm l ca con ngi thnh 3 cp : + Cp cha thc + Cp thc v t thc + Cp thc nhm v thc tp th - Cp cha thc: L hin tng tm l tng bc cha thc c, v d: Mng du, Say ru, tm thn, thi min - Cp thc v t thc: L cp con ngi t nhn thc c thi c ch tm v d kin trc hnh vi ca mnh t c th kim sot v lm ch hnh vi, t thc l cp sau ca thc. - thc nhm v thc tp th: y l mc thc cao nht khi con ngi khng hnh ng v bn thn h m hnh ng vi thc ca cng ng v tp th. Con ngi c thm sc mnh tinh thn mi, d dng ha nhp vi cng ng, cng cng ng pht trin. 3.2.2. Ch iu kin ca hot ng c thc a) nh ngha ch : Ch l s tp trung ca thc vo mt hay mt nhm s vt hin tng nh hng hot ng, m bo iu kin thn kinh tm l cn thit cho hot ng tin hnh c hiu qu. b) Cc loi ch : - Ch khng ch nh: L loi ch khng c mc ch t ra t trc n ph thuc vo mi l, cng kch thch hay s tri ngc ca vt kch thch. - Ch c ch nh: L loi ch c mc ch nh trc v c s n lc c gng ca bn thn. - Ch sau khi c ch nh: y l ch c ch nh nhng khng i hi s cng thng tr m n li cun con ngi tp trung vo mtk vic lm no .

11

Chng 4: Hot ng nhn thc 4.1. Nhn thc cm tnh 4.1.1. Cm gic a) Khi nim: Cm gic l qu trnh tm l phn nh tng thuc tnh ring l ca s vt hin tng ang trc tip tc ng vo gic quan ca chng ta. - Cm gic l mt qu trnh tm l n c m u, din bin v kt thc. - Cm gic ch phn nh tng thuc tnh ring l bn ngoi ca s vt hin tng ch khng phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh b ngoi ca cc s vt hin tng. - Cm gic phn nh hin thc khch quan mt cch trc tip tc l s vt hin tng phi trc tip tc ng vo gic quan ca con ngi mi to ra cm gic. b) Cc loi cm gic: * Cm gic bn ngoi - Cm gic nhn ( th gic, khu gic, xc gic) c ny sinh do tc ng ca sng nh sng pht ra t cc s vt (hnh th, khi lng, sng, xa ca s vt) khoa hc chng minh c rng lng thng tin bn ngoi m con ngi tip nhn thng qua mt hay cn gi l th gic. - Cm gic nghe do nhng sng m dao ng trong khng kh gy ln cm gic nghe phn nh cao , cng v m sc. - Cm gic ngi ( khu gic) do cc phn t ca cc cht bay hi tc ng ln mng ngoi ca khoang mi cng vi khng kh gy ln to ra cm gic ngi. - Cm gic nm: c to ra do tc ng ca cc thuc tnh ha hc cu cc cht tan trong nc tc ng ln c quan v gic. Xc gic hay mc gic: do nhng kch thch c hc tc ng ln da to thnh: ng chm, nng lnh, au n c) Cc quy lut c bn ca cm gic. - Quy lut ngng ca cm gic: Cm gic c hai ngng: ngng cm gic pha di v ngng cm gic pha trn

12

Ngng cm gic pha di l cng kch thch ti thiu gy ra cm gic. Ngng cm gic pha trn l cng kch thch ti a m vn cn gy c cm gic - Quy lut thch ng ca cm gic: L kh nng thay i s nhy cm ca cc cm gic cho ph hp vi s thay i ca mi trng bn ngoi. - Quy lut tc ng ln nhau ca cm gic: Cc cm gic khng bao gi tn ti mt cch n l m n tc ng qua li vi nhau. S tc ng ca cm gic c th din ra ng thi. 4.1.2. Tri gic a) nh ngha: Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn cc thuc tnh b ngoi ca s vt hin tng ang trc tip tc ng vo gic quan ca chng ta b) c im ca tri gic - L mt qu trnh tm l c m u, din bin hoc kt thc. - Tri gic ch c c thng qua qu trnh tc ng trc tip ca hin thc khch quan vo c th. c) Cc loi tri gic - Tri gic khng gian: L s phn nh khng gian tn ti mt cch khch quan y l iu kin cn thit gip con ngi nh hng trong mi trng. + Tri gic khng gian bao gm qu trnh chi gic v hnh dng, ln, xa, mi v ca s vt hin tng. - Tri gic v thi gian: L s phn nh di, lu, tc v tnh lin tc khch quan ca cc hin tng trong thc ti nh c tri gic ny con ngi c th phn nh c nhng bin i khch quan, tuy vy tri gic thi gian chu nh hng ca trng thi tm l ca la tui. V d: Khi con ngi tp trung vo cng vic th thi gian tri rt nhanh, ngc li nu con ngi khng tp trung th thi gian rt lu. - Tri gic vn ng: L s phn nh nhng bin i ca s vt hin tng trong khng gian.

13

- Tri gic con ngi: y l qu trnh nhn thc ln nhau ca con ngi trong iu kin giao lu trc tip. d) Cc quy lut ca tri gic: - Quy lut v tnh i tng ca tri gic: Tri gic ch c th c c thng qua qu trnh tip xc trc tip qua s vt hin tng khc quan v hnh nh trc quan m tri gic em li bao gi cng thuc v s vt hin tng c th ca th gii bn ngoi tc ng vo c th. - Quy lut v tnh la chn ca tri gic: Tri gic cu con ngi khng ng thi phn nh tt c cc s vt hin tng ang tc ng m ch tch i tng ra khi bi cnh tc l tch vt ra khi s vt hin tng xung quanh gip cho chng ta c th nhn bit d dng y hn. Cho php con ngi phn nh ng v s vt hin tng. - Quy lut v tnh ngha ca tri gic: Qu trnh tri gic ngoi vic phn nh s vt hin tng khch quan th n cn b chi phi mang tnh ch th ca bn thn l thi nhu cu tnh cm, ng c, s thch, s ph thuc ca tri gic vo i sng ph thuc vo quy lut tng gic - Quy lut v tnh n nh ca tri gic: iu kin tri gic mt s vt, hin tng no ca chng ta c th thay i ( chiu sng, v tr trong khng gian, khong cch ti ngi tri gic) song chng ta vn tri gic c s vt hin tng nh l s vt hin tng n nh v hnh dng, kch thc, mu sc hin tng ny ni ln tnh n nh ca tri gic. - Quy lut tng gic: S ph thuc ca tri gic vo ni dung i sng tm l con ngi, vo c im nhn cch ca h c gi l hin tng tng gic. e) o gic: N phn nh chn thc v i sng khch quan. o gic c p dng rt nhiu trong kin trc, thi trang 4.2.1. T duy a) Khi nim: L qu trnh tm l phn nh thuc tnh bn cht nhng mi lin h v quan h bn trong ca s vt hin tng trong hin thc khch quan m trc con ngi cha th bit.
14

b) c im - T duy c tnh vn i hi con ngi gii quyt v mun c c t duy phi ng thi p ng hai iu kin sau y. Phi c vn hay l c tnh hung i hi c gii quyt. + C nhn phi nhn thc c nhim v + t duy cng c tnh tru tng + T duy c lin h mt thit vi cm tnh Bi tp: 1) Trnh by nhng hiu bit ca anh/ch v vai tr ca t duy trong i sng x hi 2) Anh/ ch hy trnh by bn cht ca qu trnh tng tng, su tm tranh nh v c li bnh minh ha cho cc cch sng to mi trong tng tng. 4.2.2. Tng tng a) Khi nim: Tng tng l mt qu trnh nhn thc, phn nh cha tng c trong t tng c nhn bng cch tng tng mi trn c s c. V d: Hnh nh con rng. b) Bn cht ca tng tng - Ni dung: tng tng phn nh ci mi, ci cha tng c trong tng tng c nhn. Ngun gc: Tng tng xut pht t thc t yu cu ca hot ng v mt phng thc phn nh mt cch khi qut. Tnh cht: T tng va c tnh thc, tnh lng mn Sn phm: Chnh l biu tng Biu tng: L mt hnh nh hon ton mi nhng nhng nguyn liu xy dng ln hnh nh mi c trong kinh nghim v c c nhn ch bin theo m hnh mi. c) Phn bit tng tng v t duy: - Ging nhau: + u phn nh khch quan s tht mt cch khch quan v gin tip
15

+ u hng vo hon cnh c vn + Kt qu u cho ta ci mi cha tng c trong kinh nghim ca c nhn hoc x hi + C lin h mt thit vi cm tnh, ngn ng v ly thc tin lm tiu chun ca chn l - Khc nhau: + T duy thng xy ra vi nhng tnh hung c vn vi nhng ti liu r rng, sng t. Cn tng tng thng xy ra vi nhng tnh hung c vn nhng vi ti liu khng r rng. + Tng tng ci mi trn c s tng tng c, tc l nguyn liu ca tng tng chnh l biu tng, cn nguyn liu ca t duy chnh l kinh nghim, kt qu ca qu trnh tng tng. + Tng tng cn thit cho tt c cc hot ng cn thit cho i sng x hi. mi mt hot ng ca con ngi buc h phi hnh dung ra trc kt qu t h d kin v lp k hoch cho cng vic. V d: Trong lao ng sn xut tng tng gip ngi lao ng hnh dung t h phc tho phng php tin hnh. - Trong lnh vc vn ha ngh thut tng tng gip nh vn nh th xy dng ln nhng nhn vt in hnh. - Vi hc sinh sinh vin tng tng l iu kin tm l thit yu cho qu trnh hc tp. N cng gp phn quan trng ti vic hnh thnh ln tnh cch ca hc sinh sinh vin. e) Cc loi tng tng - Tng tng tch cc: L loi tng tng to ra chun mc x hi, c ngha x hi m x hi cho php - Tng tng tch cc: C hai loi l tng tng ti to v tng tng sng to. + Tng tng ti to: L tng tng to ra qu trnh hnh nh mi i vi c nhn da trn s m t ca ngi khc ca ti liu, sch v.
16

+ Tng tng sng to: c coi l qu trnh xy dng ln nhng hnh nh mi i c c nhn v vi ton x hi. - Tng tng tiu cc: L tng tng to ra nhng sn phm khng to ra nhng chun mc x hi v khng c x hi cho php (v d: li lao ng) * Ngoi ra tng tng cn c mt loi khc l c m v l tng - c m l loi tng tng ca tng lai n l biu hin ca mong mun c ao ca con ngi gn vi nhu cu. - L tng: C tnh tch cc cao hn so vi c m, l tng c coi l hnh nh ngi chi thi thc con ngi hng ti tng lai. f) Cc cch sng to mi trong tng tng - Thay i kch thc s lng ca s vt v d: hnh nh ngi khng l, cu b t hon - Nhn mnh cc chio tit hoc thnh phn hoc mt thuc tnh ca s vt gn cho n mt tnh cht c bit. Chp ghp: l phng php chp ghp cc b phn khc nhau thnh mt biu tng mi. V d: Nng tin c, tng nhn s - Tng tng lin hp: Nhn v hnh thc th dng tng tng ny ging vi tng tng lp ghp nhng s tht lp ghp ny khng mang tnh my mc: v d nh thy phi c - in hnh ha: L s tng tng to ra nhng hnh nh mi trn c s in hnh ha cc nhn vt s phn trong x hi. Phng php ny c p dng trong vn ha ngh thut. - Phng php loi suy: L to ra nhng hnh nh mi bng cch bt trc nhng hnh nh c tht. Chng 5: NHN CCH

17

18

You might also like