Vu An Huong Cang

Vô ¸n H¬ng c¶ng Lª T Lµnh
Vô ¸n H¬ng C¶ng
Môc Lôc
Lêi giíi thiÖu
I- Hæ ®ãi vå måi
II.ViÖc lÐn lót bÞ l«i ra ¸nh s¸ng
III.Tßa ¸n vµ luËt s
IV. “Ch©u chÊu ®¸ voi”
V.Tho¾t th¶ ra, l¹i b¾t vµo nh ch¬i!
VI. Nh÷ng ®ãa sen n¬i viÔn xø
VII. Cuéc vît biªn thÇn kú!
http://www.tienphongonline.com.vn 1
Lêi giíi thiÖu
Mét nhµ sö häc t×nh cê ph¸t hiÖn ra 4 tËp s¸ch viÕt trªn
giÊy häc sinh, dµi 125 trang, nhan ®Ò “Vô ¸n H¬ng
C¶ng” cña t¸c gi¶ Lª T Lµnh – mét trÝ thøc say mª
nghiªn cøu LÞch sö §¶ng, nay ®· qua ®êi.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tiÕp gia ®×nh luËt s L«-d¬-by t¹i nhµ
kh¸ch Trung ¬ng §¶ng, Hµ Néi, ngµy 26/1/1960.
(¶nh t liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh, Ph¹m Yªn chôp l¹i)
Trong mét bøc th göi cè Chñ tÞch Quèc héi Trêng
Chinh, t¸c gi¶ Lª T Lµnh cho biÕt, «ng ®· bá ra gÇn chôc
n¨m su tÇm, nghiªn cøu tµi liÖu, gÆp gì pháng vÊn nhiÒu
ngêi cã liªn quan ®Ó ghi l¹i néi dung chi tiÕt vÒ vô ¸n næi
tiÕng thÕ giíi, vô c¶nh s¸t H¬ng C¶ng b¾t gi÷ Tèng V¨n
S¬ - NguyÔn ¸i Quèc vµo gi÷a n¨m 1931. Vµ ®Õn n¨m
1977 th× t¸c gi¶ Lª T Lµnh hoµn thµnh 4 tËp nãi trªn.
Qua 4 tËp cña t¸c gi¶ Lª T Lµnh, lÇn ®Çu tiªn, chóng ta
thÊy vô ¸n ®îc ghi l¹i mét çch ®Çy ®ñ nhÊt víi nhiÒu t
liÖu vµ t×nh tiÕt míi mÎ, hÊp dÉn, cã gi¸ trÞ cao vÒ mÆt lÞch
sö.
GÇn ®©y, nhµ n÷ sö häc næi tiÕng L. Bon-T¬n còng ®· trao

tÆng nhµ sö häc ViÖt Nam nãi trªn mÊy ngµn trang t liÖu
vÒ vô ¸n nµy vèn ®îc lu gi÷ t¹i “Tèi cao Ph¸p viÖn”
Hoµng gia Anh mµ n÷ sö häc míi khai th¸c ®îc.
§èi chiÕu víi nh÷ng trang t liÖu ®ã, néi dung 4 tËp cña
t¸c gi¶ Lª T Lµnh ®Òu chÝnh x¸c. NhËn ®îc tin nhµ Sö
häc nä ph¸t hiÖn ra 4 tËp viÕt tay cña t¸c gi¶ Lª T Lµnh,
«ng P«l Toãc (Paul Tagg), ch¸u ngo¹i cña LuËt s L«-d¬-bi
©n nh©n sè mét ®· bµo ch÷a thµnh c«ng cho Tèng V¨n S¬ -
®· ngá ý thiÕt tha xin ®îc chuyÓn giao 4 tËp ®ã ®Ó sö
dông cho mét cuèn s¸ch lín sÏ xuÊt b¶n vÒ vô ¸n nµy.
Nhµ sö häc ®· vui vÎ chÊp thuËn, song, do míi gÆp tai n¹n
giao th«ng, cho nªn «ng P«l Toãc cha sang ViÖt Nam
nhËn ®îc.
§îc sù ®ång ý cña nhµ sö häc vµ ngêi th©n cña t¸c gi¶
Lª T Lµnh, chóng t«i xin tr©n träng giíi thiÖu cïng b¹n
®äc néi dung 4 tËp s¸ch trªn nh©n dÞp kû niÖm 115 ngµy
sinh cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. Do khu«n khæ b¸o cã h¹n,
chóng t«i xin biªn tËp, rót gän tõ 11 ch¬ng cßn 6 ch¬ng
vµ thay ®æi mét sè phô ®Ò cho hîp víi kh«ng khÝ hµnh v¨n
hiÖn t¹i.
Tríc khi ®¨ng, chóng t«i còng ®· tíi gÆp bµ NguyÔn ThÞ
T×nh, Gi¸m ®èc B¶o tµng Hå ChÝ Minh, nhê kiÓm chøng
toµn bé néi dung, t liÖu… xin tr©n träng c¶m ¬n bµ Gi¸m
®èc vµ B¶o tµng Hå ChÝ Minh.
I- Hæ ®ãi vå måi
… Mïa thu n¨m 1929, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tõ Xiªm

vÒ H¬ng C¶ng ®Ó thµnh lËp §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.
LÇn nµy, l·nh tô lÊy tªn lµ Tèng V¨n S¬. Sau ngµy thµnh
lËp §¶ng, ®ång chÝ Tèng ®i c«ng t¸c mét sè n¬i råi l¹i trë
vÒ H¬ng C¶ng, trùc tiÕp chØ ®¹o phong trµo çch m¹ng
ViÖt Nam.
BÊy giê tæ chøc çch m¹ng cña ta ®ang ë nhµ sè 186

®êng Tam Lung, ®Êt Cöu Long thuéc H¬ng C¶ng. §ång
chÝ Tèng ë ®ã cïng víi çc ®ång chÝ Hå Tïng MËu, chÞ
NguyÔn ThÞ Minh Khai vµ mét sè ®ång chÝ kh¸c cho tíi
®Çu th¸ng 6 n¨m 1931, mäi viÖc çch m¹ng ®Òu ho¹t ®éng
b×nh thêng kh«ng cã dÊu hiÖu g× ®¸ng e ng¹i.
Bçng vµo s¸ng sím ngµy 6/6/1931 ®ång chÝ Tèng cßn ®ang
röa mÆt ®¸nh r¨ng vµ mét ®ång chÝ n÷a ®ang quÐt nhµ th×
thÊy cöa bÞ ®Èy m¹nh vµ mét lò lè nhè kÐo vµo. §i ®Çu lµ
mÊy c¶nh s¸t ngêi Anh, theo sau lµ vµi ba tªn tay sai.
Tªn chØ huy tay cÇm sóng, miÖng hÐt:
- Gi¬ tay lªn! §øng nguyªn t¹i chç!
Bän mËt th¸m lôc so¸t kh¾p mäi n¬i: Sµn, trÇn, têng.
Chóng c¾t c¶ nh÷ng b¸nh xµ phßng xem cã giÊu lùu ®¹n
hay chÊt næ trong ®ã kh«ng. Chóng thÊy cã nhiÒu g¹o,
muèi, cñi, hái sao cã Ýt ngêi mµ mua nhiÒu thÕ. §ång chÝ
Tèng ®¸p r»ng: Tuy cã mÊy chó ch¸u nhng v× bËn lµm
¨n, Ýt cã th× giê, cho nªn ph¶i mua nhiÒu mét lóc.
Chóng kh¸m rÊt kü vµ kh¸ l©u, kh«ng t×m ®îc tµi liÖu g×
bÝ mËt, liÒn dÉn “hai chó ch¸u” xuèng ®êng. (Trong bøc
®iÖn sè 46 ngµy 2/8/1931 cña Tæng l·nh sù Ph¸p t¹i Hång
K«ng G. Dufaure de la Parade göi Bé trëng Bé Ngo¹i
giao Ph¸p t¹i Paris, cho r»ng NguyÔn ¸i Quèc bÞ b¾t vµ ra
Tßa cïng víi “ch¸u g¸i cña «ng ta lµ Li Sam tøc Li ThÞ
Tam. Theo mét sè tµi liÖu, th× “ch¸u g¸i” chÝnh lµ Lý
Ph¬ng ThuËn lóc ®ã trªn díi 15 tuæi. Chó thÝch nµy lµ
cña PV).
Mét chiÕc xe bäc thÐp ®· chê s½n gÇn ®ã. Bän mËt th¸m
®Èy hai ngêi lªn xe, mçi ngêi mét chç cã mËt th¸m kÌm
bªn. Xe ®ãng kÝn cöa, tèi om kh«ng biÕt ch¹y qua nh÷ng
®©u. Xe ®ç, lóc ®ã hai ngêi míi biÕt n¬i Êy lµ Së C¶nh s¸t
H¬ng C¶ng. Chóng giam mçi ngêi mét n¬i cho tíi ngµy
chóng ®a ra Tßa xÐt xö, bÊy giê hai chó ch¸u míi l¹i
thÊy nhau trªn ghÕ bÞ ço.
Tríc ®ã, ®ång chÝ Tèng rÊt c¶nh gi¸c, viÖc thuª nhµ còng
rÊt cÈn thËn. Mçi khi cÇn t×m mét n¬i ®Ó ®Æt Trô së, ®ång
chÝ Tèng ®a ra mÊy ®iÒu kiÖn:
Tríc hÕt ng«i nhµ ®Þnh thuª ®ã ph¶i ë gãc phè ®Ó quan
s¸t çc mÆt cho tiÖn. §îc ng«i nhµ ë gãc phè råi, ph¶i cè
thuª cho ®îc phßng ë tÇng g¸c thø nhÊt tr«ng ra mÆt
phè, v× ë vÞ trÝ ®ã míi cã thÓ nh×n xa ra çc mÆt phè ®îc
vµ khi cã viÖc biÕn th× chØ xuèng cÇu thang lµ ®Õn tÇng
díi cïng råi dïng cæng hËu mµ tho¸t.
NÕu ë tÇng g¸c qu¸ cao, khi cã viÖc biÕn x¶y ra th× ch¹y
kh«ng kÞp. §îc nh÷ng ®iÒu kiÖn nh thÕ råi ®ång chÝ
Tèng míi thuª. Khi dän ®Õn ë, ®ång chÝ b¶o c¨ng mét d©y
ë mÆt tríc phßng tr«ng ra phè, trªn ®ã ph¬i mét çi kh¨n
mÆt lµm ¸m hiÖu.
NÕu thÊy kh¨n ph¬i ë thÕ ngay ng¾n, tøc lµ trong Trô së
kh«ng cã chuyÖn g×; nÕu kh¨n ph¬i ë thÕ kh«ng ngay
ng¾n, tøc lµ cã chuyÖn nguy hiÓm, çc ®ång chÝ ®Õn c«ng
t¸c kh«ng nªn vµo.
Vµ mçi khi mét ®ång chÝ cña ta muèn vµo Trô së, ngêi Êy
ph¶i gi¶ lµm kh¸ch qua ®êng ®i ë hÌ phè bªn kia, khi
qua Trô së th× liÕc m¾t nh×n sang xem ¸m hiÖu cã ë thÕ
ngay ng¾n míi ®îc vµo.
MÆc dï ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p gi÷ g×n bÝ mËt vµ ®Ò cao

c¶nh gi¸c ®Õn nh vËy, ®ång chÝ Tèng ®· bÞ b¾t mét çch
hÕt søc bÊt ngê, kh«ng hiÓu v× ®©u bän c¶nh s¸t Anh ë
H¬ng C¶ng ®· biÕt ®îc ®Þa chØ ®ã.
Cho m·i ®Õn nh÷ng ngµy gÇn ®©y ®iÒu bÝ Èn nµy míi ®îc
®a c«ng khai trªn b¸o. Theo bøc ®iÖn ®¸nh b»ng mËt m·
cña Toµn quyÒn §«ng D¬ng RenÐ Robin ®Ò ngµy
6/5/1931, göi T« thuéc ®Þa Ph¸p, chÝnh quyÒn §«ng D¬ng
së dÜ biÕt ®îc ®Þa chØ cña ®ång chÝ Tèng lµ do nh÷ng vô
b¾t bí d©y chuyÒn ë trong níc vµ níc ngoµi, ®îc Anh –
Ph¸p chØ huy.
Nguyªn ngµy 30/4/1931, mËt th¸m Ph¸p ë Sµi Gßn b¾t

mét sè ngêi trong ®ã cã NguyÔn Th¸i lµ th ký c«ng
®oµn Nam Kú vµ lµ xø ñy Nam Kú. Khi kh¸m xÐt, chóng
thÊy ®ång chÝ Th¸i mang mét bøc th cña ®ång chÝ
NguyÔn ¸i Quèc viÕt t¹i H¬ng C¶ng ngµy 24/4/1931 göi
cho Ban chÊp hµnh TW §¶ng Céng s¶n §«ng D¬ng, b¸o
tin s¸u chiÕn sÜ çch m¹ng ViÖt Nam míi ë Liªn X« vÒ

H¬ng C¶ng s¾p söa vÒ níc ®Ó ho¹t ®éng.
ThÕ lµ nhê cã bøc th ®ã, thùc d©n Ph¸p ë §«ng D¬ng ®·
biÕt ®îc n¬i ho¹t ®éng vµ c ngô cña NguyÔn ¸i Quèc lµ
H¬ng C¶ng nhng cha biÕt ®Ých x¸c ë khu phè nµo, sè
nhµ bao nhiªu, chóng liÒn t¨ng cêng sù dß xÐt vµ gi¨ng
bÉy.
Nguyªn vµo th¸ng 3/1931, mét ñy viªn Quèc tÕ Céng s¶n

tªn lµ Gi« - dÐp Duy–c¬-ru (Joseph Ducroux), ngêi Ph¸p,
lÊy bÝ danh lµ XÐc-gi¬ L¬-ph¬-r¨ng (Serge Lefranc) lµm
thanh tra §Ö tam Quèc tÕ ®i kiÓm tra phong trµo ë vïng
§«ng Nam ¸.
Lóc bÊy giê, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc lµ mét ph¸i viªn
cña Bé Ph¬ng §«ng cña Quèc tÕ Céng s¶n, phô tr¸ch vô
§«ng Nam ¸ cã trô së t¹i H¬ng C¶ng. §ång chÝ L¬-ph¬-
r¨ng t×m gÆp ®ång chÝ NguyÔn, hai ngêi lµm viÖc víi
nhau, råi theo sù chØ dÉn cña «ng NguyÔn, L¬-ph¬-r¨ng
®Õn c«ng t¸c ë Nam Kú råi ra B¾c Kú vµ tiÕp tôc hµnh
tr×nh trong vïng §«ng Nam ¸.
Khi tíi T©n-Gia-Ba (Singapore) ngµy 1/6/1931 th× L¬-ph¬-

r¨ng bÞ c¶nh s¸t Anh ë ®ã b¾t gi÷. Bän MËt th¸m Anh
kh¸m xÐt hµnh lý cña L¬-ph¬-r¨ng th× ph¸t hiÖn ra nh÷ng
tµi liÖu tuyªn truyÒn cña §¶ng Céng s¶n M· Lai
(Malaixia).
Bän chóng liÒn ®a «ng ra Tßa ¸n T©n-Gia-Ba xÐt xö vÒ

téi “Ph¸ rèi an ninh quèc gia” céng víi téi gi¶ m¹o c¨n
cíc, Tßa ¸n T©n-Gia-Ba ®· xö ph¹t L¬-ph¬-r¨ng 8 th¸ng
tï.
Song, ®iÒu tai h¹i nhÊt trong vô nµy lµ mËt th¸m Anh ®·
biÕt ®îc ®Þa chØ cña NguyÔn ¸i Quèc do L¬-ph¬-r¨ng ghi
trong ®èng giÊy tê cña m×nh. ChÝnh quyÒn T©n-Gia-Ba
liÒn b¸o cho chÝnh quyÒn §«ng D¬ng ®Þa chØ cña NguyÔn
¸i Quèc ë H¬ng C¶ng.
Ngay lËp tøc, toµn quyÒn §«ng D¬ng RenÐ Robin ®· ®iÖn
cho chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng nhê b¾t hé l·nh tô NguyÔn
¸i Quèc, ®ång thêi, ph¸i ®Õn H¬ng C¶ng mét tªn thanh
tra mËt th¸m cña Së MËt th¸m §«ng D¬ng ®Ó cïng víi
l·nh sù Ph¸p t¹i H¬ng C¶ng theo dâi vô nµy.
§Þa chØ cña «ng NguyÔn ®· biÕt, viÖc bè trÝ ®· xong, c¶nh
s¸t Anh ë H¬ng C¶ng liÒn tiÕn hµnh b¾t «ng NguyÔn vµo
s¸ng sím 6/6/1931 nh trªn ®· tr×nh bµy. Víi nh÷ng b»ng
chøng cô thÓ ®ã, viÖc c©u kÕt gi÷a hai ®Õ quèc – thùc d©n
Ph¸p – Anh trong viÖc truy b¾t l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc lµ
qu¸ râ rµng.
II.ViÖc lÐn lót bÞ l«i ra ¸nh s¸ng
Ng«i nhµ luËt s L«-d¬-bi, n¬i NguyÔn ¸i Quèc Èn n¸u n¨m 1933
¶nh t liÖu B¶o tµng HCM
Nh ë kú 1 ®· viÕt, Vô b¾t Tèng V¨n S¬ ®Ých thÞ lµ do ®Õ

quèc Anh b¾t. Hai thùc d©n ço giµ nµy ®· ®ång lâa mu
m« b¾t lÐn Tèng V¨n S¬n råi sÏ ®a ngay xuèng chiÕc tµu
thñy cña Ph¸p ®ang cËp bÕn H¬ng C¶ng ®Ó ®a vÒ §«ng
D¬ng giao cho chÝnh quyÒn §«ng D¬ng.
ChÝnh quyÒn n¬i ®ã sÏ thi hµnh ngay tøc th× b¶n ¸n tö

h×nh mµ chóng ®· xÐt xö vµ kÕt ¸n v¾ng mÆt l·nh tô
NguyÔn ¸i Quèc t¹i Tßa ¸n Vinh tõ th¸ng 10/1929.
Nhng sù viÖc l¹i kh«ng chiÒu theo ý cña chóng. ¢m mu

®en tèi vµ viÖc lµm lÐn lót cña chóng ®· bÞ l«i ra ¸nh s¸ng.
Qu¸ tr×nh diÔn biÕn, x¶y ra nh thÕ nµo?
Nguyªn s¸ng ngµy 6/6/1931, mËt th¸m Anh ë H¬ng C¶ng

®Õn b¾t Tèng V¨n S¬ mµ kh«ng cã c«ng lÖnh tøc giÊy phÐp
cña chÝnh quyÒn cho ®i b¾t.
B¾t xong, chóng t¹m giam t¹i trô së c¶nh s¸t H¬ng C¶ng
®Ó chê ®a xuèng tµu thñy cña Ph¸p. Nhng chØ vµi h«m
sau, çc ®ång chÝ cña ta ë H¬ng C¶ng ®· nhanh chãng tíi
nhê luËt s L«-d¬-bi bªnh vùc.
Ngêi trùc tiÕp l·nh nhiÖm lµ Hå Tïng MËu. Tríc ®ã,

Hå Tïng MËu còng ®· bÞ chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng b¾t
giam, song v× kh«ng cã ®ñ chøng cø nªn bän chóng ph¶i
th¶.
VÒ phÇn luËt s L«-d¬-bi, khi biÕt ngêi bÞ b¾t lµ Tèng

V¨n S¬ - mét l·nh tô çch m¹ng An Nam th× «ng luËt s
bµy tá lßng kÝnh träng vµ nhËn lêi ngay.
Tríc ®©y, «ng tõng bªnh vùc cho mét nhµ çch m¹ng An
Nam còng bÞ §Õ quèc Anh b¾t trong trêng hîp t¬ng tù
vµ ®· thµnh c«ng (Theo lêi kÓ cña luËt s L«-d¬-bi khi
sang th¨m ViÖt Nam. Do ®ång chÝ TrÞnh Ngäc Th¸i phiªn
dÞch vµ ghi l¹i). VÞ ®ã ®· kh«ng bÞ dÉn vÒ §«ng D¬ng,
«ng rÊt lÊy lµm tù hµo.
LÇn nµy, «ng luËt s kh«ng nh÷ng nhËn lêi mµ cßn sèt
s¾ng b¾t tay ngay vµo viÖc. ¤ng liÒn tíi Së C¶nh s¸t ®Ó
gÆp «ng Tèng, nhng bän chóng kh«ng cho gÆp. MÊy b÷a
sau «ng l¹i ®Õn nhng vÉn kh«ng ®îc gÆp.
LÇn thø 3, ngµy 25/6/1931, sau khi tËn dông mäi mèi
quan hÖ ç nh©n vµ nghÒ nghiÖp, «ng luËt s ®· ®îc gÆp
mÆt Tèng V¨n S¬ vµ hái nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt tèi thiÓu ®Ó
lËp hå s¬ ®a vô nµy ra Tßa ¸n…
§Õn lóc nµy, c¶ luËt s vµ «ng Tèng ®Òu h×nh dung ®îc
mu ®å vµ tÝnh to¸n cña mËt th¸m Anh – Ph¸p.
Së dÜ, chóng ®ét nhËp, b¾t khÈn cÊp Tèng V¨n S¬ kh«ng
cã lÖnh v× theo nh chóng dù tÝnh th× kh«ng cÇn giÊy phÐp
bëi nÕu ®Ó l¹i b»ng chøng trªn giÊy tê sÏ kh«ng cã lîi cho
chóng sau nµy.
Khi ®· ®a ®îc Tèng V¨n S¬ xuèng tµu dÉn vÒ §«ng

D¬ng th× mäi chuyÖn sÏ gi÷ ®îc bÝ mËt, dï cho luËt s
hay ai t×m çch cøu còng ®· muén, kh«ng thÓ xoay chuyÓn
®îc n÷a.
LuËt s L«-d¬-bi, ¶nh chôp n¨m 1957
ThÕ nhng trong suèt thêi gian kÓ tõ khi Tèng V¨n S¬ bÞ

b¾t, viÖc luËt s L«-d¬-bi liªn tôc ®Õn Së C¶nh s¸t ®Ó t×m
gÆp «ng Tèng, ®· lµm cho c¶nh s¸t Anh hoµn toµn bÊt ngê
vµ lóng tóng.
Hä kh«ng ngê ®îc r»ng viÖc hä b¾t lÐn, nhanh, gän vµ ªm

¶ nh vËy l¹i sím lät ®Õn tai vÞ luËt s danh tiÕng nµy.
B©y giê ph¶i xö trÝ sao ®©y? §Ó cho luËt s ®îc tiÕp xóc
víi kh¸ch hµng nh luËt ph¸p hiÖn hµnh cña níc Anh
quy ®Þnh ch¨ng?
Kh«ng ®îc! V× nh vËy, v« h×nh chung hä tù v¹ch ¸o cho

ngêi xem lng, cô thÓ lµ luËt s sÏ biÕt viÖc lµm bÊt hîp
ph¸p cña hä lµ b¾t ngêi kh«ng cã giÊy phÐp.
Trong trêng hîp ®ã, luËt s sÏ can thiÖp vµ hä sÏ kh«ng

thùc hiÖn ®îc ©m mu dÉn ®é «ng Tèng vÒ §«ng D¬ng.
¢m mu bÞ b¹i lé, uy tÝn cña chÝnh quyÒn Anh ë H¬ng

C¶ng sÏ bÞ tæn th¬ng. ChÝnh bëi thÕ, chÝnh quyÒn H¬ng
C¶ng mét mÆt cè ng¨n chÆn kh«ng cho luËt s L«-d¬-bi
tiÕp cËn sím víi «ng Tèng, mÆt kh¸c, hä gÊp rót hîp ph¸p
hãa viÖc b¾t «ng Tèng b»ng çch ký lÖnh b¾t Tèng V¨n S¬
vµo ngµy 11/6 vµ ngµy 12/6 coi nh b¾t chÝnh thøc Tèng
V¨n S¬.
Sau khi ®· bÞt kÝn “kÏ hë”, céng víi nhiÒu t¸c ®éng kh¸c,
c¶nh s¸t H¬ng C¶ng buéc ph¶i ®Ó luËt s L«-d¬-bi tiÕp
xóc víi Tèng V¨n S¬.
ChÝnh quyÒn H¬ng C¶ng c¶m thÊy m×nh bÞ ®Èy tõ thÕ

chñ ®éng sang thÕ bÞ ®éng, ®µnh ph¶i chuÈn bÞ hå s¬ ®Ó
®a vô viÖc ra xÐt xö c«ng khai.
DÉu biÕt thÕ, song, thùc d©n Ph¸p vµ nhµ cÇm quyÒn
H¬ng C¶ng cha tõ bá ©m mu cña m×nh, chóng quyÕt
t×m mäi çch ®Ó trôc xuÊt b»ng ®îc Tèng V¨n S¬ -
NguyÔn ¸i Quèc vÒ §«ng D¬ng ®Ó bän thùc d©n t¹i ®©y
h·m h¹i vÞ l·nh tô cña çch m¹ng ViÖt Nam.
III.Tßa ¸n vµ luËt s
Tríc khi tr×nh bµy nh÷ng diÔn biÕn cña phiªn tßa, xin
®îc giíi thiÖu s¬ qua çch tæ chøc Tßa ¸n ë H¬ng C¶ng
vµ lßng nhiÖt thµnh cïng tµi n¨ng cña çc vÞ luËt s tham
gia bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬.
§êng phè H¬ng C¶ng n¨m 1931
Tßa ¸n nµy lµ Tßa ¸n ®Þa ph¬ng (Local court), tøc Tßa ¸n

H¬ng C¶ng cña Anh quèc. Trong phßng xö ¸n, trªn cao
lµ bµn cña ch¸nh ¸n vµ phã ch¸nh ¸n.
PhÝa tríc, mét bªn lµ bµn cña çc ñy viªn c«ng tè- ®¹i
diÖn cho chÝnh quyÒn buéc téi bÞ ço; phÝa ®èi diÖn lµ bµn
çc luËt s biÖn hé cho bÞ ço. Xa xa, tríc mÆt quan tßa
lµ vµnh mãng ngùa cho bÞ ço.
Vµnh mãng ngùa thÊp h¬n bµn cña ñy viªn c«ng tè, nhng
cao h¬n bµn cña luËt s. Hai bªn ph¶i tr¸i th× dµnh cho
®¹i diÖn çc b¸o xuÊt b¶n b»ng tiÕng Anh. (Nh÷ng b¸o
viÕt b»ng tiÕng Trung Quèc kh«ng ®îc phÐp dù). ë gi÷a
phßng lµ chç dµnh cho quÇn chóng tíi tham dù phiªn tßa.
ViÖc b¶o vÖ rÊt cÈn mËt. Quanh phßng ®Òu cã chÊn song
s¾t; çc cöa ra vµo ®Òu cã lÝnh ngêi Anh canh g¸c, vßng
ngoµi cã lÝnh ngêi Ên §é bè phßng (v× Ên §é lóc ®ã vÉn
cßn lµ thuéc ®Þa cña Anh nªn ngêi Ên ph¶i ®i lÝnh cho
chÝnh quyÒn ®« hé).
Trong çc phiªn tßa, quan chøc, nh©n viªn cña Tßa ¸n l¹i
nhiÒu h¬n quÇn chóng tíi dù. Cã thÓ nãi vÒ phÝa quÇn
chóng th× thùc sù kh«ng cã ai tíi dù v× th©n nh©n cña bÞ
ço (Tèng V¨n S¬) kh«ng cã ai, cßn b¹n bÌ, ®ång chÝ trong
tæ chøc çch m¹ng th× ch¼ng ai d¹i g× mµ ®Õn ngåi tríc
Tßa cho bän mËt th¸m nhËn diÖn.
Theo thñ tôc cña Tßa ¸n H¬ng C¶ng bÊy giê, trong çc
phiªn tßa nµy, chØ cã 4 ngêi ®îc quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn:
Ch¸nh ¸n, phã ch¸nh ¸n, ñy viªn c«ng tè vµ luËt s biÖn
hé.
LuËt s Po-rÝt, ngêi ®· cïng luËt s L«-d¬-bi gióp ®ì

®/c NguyÔn ¸i Quèc trong vô ¸n H¬ng C¶ng 1931-1933
(¶nh t liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh)
Cßn bÞ ço chÝnh lµ ngêi cÇn ®îc ph¸t biÓu nhÊt còng
kh«ng cã quyÒn nãi. NÕu muèn cã ý kiÕn, bÞ ço ph¶i ghi ý
kiÕn cña m×nh vµo mét tê giÊy nhá ®a cho luËt s, vµ
luËt s c¨n cø vµo giÊy ®ã mµ ph¸t biÓu thay cho bÞ ço.
Ngay c¶ luËt s L«-d¬-bi lµ trëng ®oµn luËt s biÖn hé

trong vô nµy muèn chØ thÞ g× cho luËt s ñy nhiÖm th×
còng ph¶i ghi ra giÊy ®a cho luËt s ñy nhiÖm, chø
kh«ng ®îc nãi.
VÒ luËt s L«-d¬-bi, «ng lµ mét ngêi rÊt næi tiÕng t¹i

H¬ng C¶ng, lµm chñ nhiÖm c«ng ty luËt s “Russ” quy tô
nhiÒu luËt s næi tiÕng gióp viÖc, nªn «ng cã thÕ lùc lín
trong giíi luËt gia.
H¬n n÷a, «ng ®· tham gia d¹y LuËt häc t¹i trêng §¹i häc
H¬ng C¶ng. NhiÒu ngêi trong sè çc ch¸nh ¸n, phã
ch¸nh ¸n, ñy viªn c«ng tè t¹i Tßa ¸n H¬ng C¶ng lµ häc
trß cò cña «ng. Bëi thÕ uy tÝn cña «ng cµng réng lín.
Ngay tõ lÇn gÆp ®Çu tiªn vµo ngµy 25/6/1931, luËt s L«-
d¬-bi ®· tá ra rÊt cã thiÖn c¶m vµ nãi víi Tèng V¨n S¬
r»ng: “B¸c sÜ T«n DËt Tiªn ®îc mét ngêi Anh cøu tho¸t.
Nay t«i còng ra søc cøu «ng, «ng h·y tin ë t«i. ¤ng h·y
nãi cho t«i nghe nh÷ng ®iÒu g× cã thÓ gióp cho viÖc bªnh
vùc «ng. T«i kh«ng hái «ng nhiÒu, v× mçi ngêi çch m¹ng
®Òu cã bÝ mËt riªng cña hä”.
¤ng Tèng nãi kh«ng cã tiÒn ®Ó tr¶ cho phÝ tæn biÖn hé.
LuËt s L«-d¬-bi ®¸p r»ng: “T«i biÕt «ng lµ mét l·nh tô
çch m¹ng ViÖt Nam. T«i c·i hé «ng lµ v× danh dù chø
kh«ng nhÊt thiÕt chØ v× tiÒn”.
Tham gia tranh tông t¹i phiªn tßa cßn cã mét sè luËt s
kh¸c, trong ®ã cã luËt s J.C Gien-kin lµ phã cña luËt s
L«-d¬-bi. V× tríc Tßa, chØ cã mét luËt s ®îc ph¸t biÓu ý
kiÕn nªn luËt s L«-d¬-bi ®· chuÈn bÞ s½n bµi c·i råi ñy

nhiÖm cho luËt s Gien-kin ph¸t biÓu.
LuËt s L«-d¬-bi, ngêi bªnh vùc NguyÔn ¸i Quèc trong

vô ¸n H¬ng C¶ng 1931-1933
(¶nh t liÖu B¶o tµng Hå ChÝ Minh)
LuËt s Gien-kin lµ mét trÝ thøc rÊt th«ng minh vµ hïng

biÖn, ®ång thêi hÕt lßng bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬. Ngay
trong phiªn tßa thø nhÊt më ngµy 31/7/1931, chÝnh quyÒn
H¬ng C¶ng ®· kh«ng ®a «ng Tèng ra Tßa.
LuËt s L«-d¬-bi chØ thÞ cho luËt s Gien-kin ph¶n ®èi vµ

®ßi hái Tßa ph¶i ®a Tèng V¨n S¬ ra tríc Tßa. Qu¶ nhiªn
®Õn phiªn thø hai, chÝnh quyÒn buéc ph¶i ®a «ng Tèng ra
hiÖn diÖn t¹i Tßa nhng hai tay l¹i bÞ xÝch.
Tho¹t nh×n thÊy bÞ ço vµo phßng xö ¸n trong t thÕ nh

vËy, luËt s L«-d¬-bi rÊt tøc giËn nhng v× kh«ng ®îc
quyÒn nãi nªn «ng liÕc nh×n sang luËt s Gien-kin ra hiÖu.
Vèn th«ng minh, nhanh nh¹y, luËt s Gien-kin liÒn ®øng

ngay dËy chØ vµo ®«i tay cña «ng Tèng ®ang bÞ xÝch råi
híng vÒ phÝa quan tßa, giäng rÊt g¾t gao r»ng: Khi bÞ ço
ra tßa lµ ®øng tríc c«ng lý, th©n thÓ ph¶i hoµn toµn tù
do. Nay cha biÕt bÞ ço can vµo téi g×, t¹i sao chÝnh quyÒn
l¹i ®· dïng ®Õn nhôc h×nh xÝch tay trong phßng xö ¸n.
¤ng nãi rÊt m¹nh mÏ, ®anh thÐp, trong khi ®ã, Tèng V¨n
S¬ ®øng tríc vµnh mãng ngùa gi¬ cao hai tay tríc mÆt
quan tßa, l¾c m¹nh. TiÕng xÝch kªu lo¶ng xo¶ng hßa cïng
lêi lÏ hïng biÖn cña luËt s t¹o nªn mét bÇu kh«ng khÝ
n¸o ®éng trong phßng xö ¸n.
Quan tßa ®uèi lý, sîng sïng, bÌn vÉy tay b¶o lÝnh ®a bÞ
ço ra ngoµi ®Ó th¸o xÝch ra. Trong lóc ®ã, luËt s Gien-
kin vÉn tiÕp tôc hïng biÖn cho ®Õn khi «ng Tèng trë l¹i
vµnh mãng ngùa, hai tay tù do, lóc ®ã luËt s míi ngåi
xuèng.
Cã mét lÇn, quan tßa tá th¸i ®é khiÕm nh· ®èi víi luËt s
Gien-kin, «ng ®· t×m çch tr¶ thï mét çch “hîp ph¸p” vµ
®éc ®¸o. Nh©n trong lóc biÖn hé cho bÞ ço, «ng ®· hïng
biÖn trong nhiÒu giê liªn tôc kh«ng ngng nghØ.
Quan tßa ngåi nghe ®· rÊt mÖt mái nhng kh«ng cã lý do

g× ®Ó ng¾t lêi «ng v× lý lÏ cña «ng ®a ra lu«n míi mÎ
kh«ng hÒ trïng lÆp víi nh÷ng ®iÒu ®· nãi. Çc vÞ quan tßa
®µnh ph¶i ngåi nghe cho hÕt. Sau “vô” ®ã, kh«ng vÞ nµo
cßn tá th¸i ®é bÊt nh· víi luËt s Gien-kin n÷a.
ThÕ nhng, ®èi chäi víi çc vÞ luËt s danh tiÕng trªn l¹i
lµ c¶ mét hÖ thèng ph¸p lý ®îc sù hËu thuÉn cña c¶
chÝnh quyÒn Anh-Ph¸p víi ý ®å ®a NguyÔn ¸i Quèc vÒ
ViÖt Nam ®Ó hµnh h×nh! Cuéc chiÕn kh«ng c©n søc nµy sÏ
ra sao? Tèng V¨n S¬ liÖu cã tho¸t khái bµn tay cña hai
chÝnh quyÒn thùc d©n ®Çu sá?
IV. “Ch©u chÊu ®¸ voi”
Nhµ giam cña Së C¶nh s¸t Hång K«ng, mét trong nh÷ng n¬i giam
gi÷ vµ thÈm vÊn Tèng V¨n S¬ n¨m 1931
Qu¶ vËy, ngay trong phiªn xö thø 2 (ngµy 15/8/1931), viªn

chëng lý ®· tuyªn bè ngµy 12 th¸ng 8/1931, thèng ®èc
H¬ng C¶ng ®· ký lÖnh trôc xuÊt Tèng V¨n S¬ vÒ §«ng
D¬ng vµo ngµy 18/8/1931, tøc 3 ngµy sau ®ã.
T×nh h×nh ®· trë nªn hÕt søc nguy hiÓm cho tÝnh m¹ng
cña Tèng V¨n S¬ - NguyÔn ¸i Quèc. Çc luËt s ®· ý thøc
râ ®îc ®iÒu ®ã nªn ®· ®Êu tranh mét çch rÊt m¹nh mÏ,
tiÕp ®ã, tïy diÔn biÕn t×nh h×nh, lóc th× c¬ng quyÕt, lóc
uyÓn chuyÓn sao cho cã thÓ v« hiÖu hãa ®îc lÖnh trôc
xuÊt kia.
Tríc hÕt, luËt s ®· v¹ch trÇn ©m mu vµ sù cÊu kÕt

chÆt chÏ cña hai chÝnh quyÒn Ph¸p - Anh, b»ng çch ®a
ra çc bøc ®iÖn mËt cña Toµn quyÒn §«ng D¬ng víi
chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng. Sau ®ã, luËt s nhÊn m¹nh:
ViÖc chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng ký lÖnh trôc xuÊt «ng Tèng
vµ c«ng bè lÖnh ®ã ngay trong khi tßa ¸n ®ang xÐt xö cha

xong lµ mét vi ph¹m luËt ph¸p nghiªm träng.
Trong trêng hîp nµy, tßa ¸n ®ang häp, cha cã kÕt luËn
bÞ ço ph¹m téi g×, ®¸ng chÞu h×nh ph¹t g× mµ thèng ®èc
®· ra lÖnh trôc xuÊt lµ kh«ng ®óng ph¸p chÕ Anh quèc.
Nh÷ng luËn ®iÓm cña luËt s tuy lµm phËt lßng chëng
lý, nhng «ng ta vÉn ph¶i høa r»ng: T«i cè g¾ng ®¶m b¶o
r»ng, cho ®Õn khi phiªn tßa nµy (15/8) c«ng bè viÖc ph¸n
xÐt, bÞ can vÉn sÏ cßn cã mÆt t¹i ®©y!
T¹i ®©y, cã nghÜa lµ cha bÞ trôc xuÊt. §ã lµ th¾ng lîi bíc

®Çu cña Tèng V¨n S¬ vµ çc luËt s. Phiªn toµ h«m ®ã
(15/8) häp tíi 6 giê chiÒu vÉn cha xong. §©y lµ ý ®Þnh cña
çc luËt s cè t×nh kÐo dµi thêi gian cho qua ngµy 18/8.
Cuèi cïng, toµ ph¶i häp phiªn thø 3 vµo ngµy 17/8, nghÜa
lµ mét ngµy tríc khi lÖnh trôc xuÊt cña thèng ®èc Hång
K«ng cã hiÖu lùc.
Bíc vµo phiªn xö thø 3, çc luËt s ®a ra nhiÒu lý lÏ

nh»m kÐo dµi phiªn xö cho hÕt buæi chiÒu ngµy 17/8 ®Ó
tßa kh«ng kÕt thóc ®îc, còng cã nghÜa lµ s¸ng h«m sau,
kh«ng thÓ trôc xuÊt ®îc Tèng V¨n S¬. Çc luËt s ®·
thµnh c«ng trong viÖc dån viªn chëng lý ph¶i høa tríc
tßa r»ng:
- NÕu tßa cha gi¶i quyÕt xong trong ngµy h«m nay (17/8)
th× sÏ cã biÖn ph¸p thay b»ng mét chiÕc tµu kh¸c ch¹y
cïng ®êng sang §«ng D¬ng lµ tµu Tíng MÐt - dinh - g¬
(Metjinger), nã sÏ rêi H¬ng C¶ng ngµy 1/9/1931.
§· lµ mét bíc th¾ng lîi lín. Kh«ng dõng ë ®ã, luËt s

®Êu tranh ph¶i ghi râ viÖc ®ã nh sau:
“NÕu viÖc xÐt xö kh«ng xong trong ngµy h«m nay (thø 2
ngµy 17/8), dï kÕt qu¶ thÕ nµo ch¨ng n÷a, Tèng V¨n S¬ sÏ
kh«ng bÞ trôc xuÊt tríc khi tµu nhæ neo ngµy 1/9 hay vµo
kho¶ng thêi gian ®ã”.
Tuy nhiªn, nh ®· biÕt, chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng ®·

quyÕt chÝ b»ng mäi çch ph¶i trôc xuÊt ®îc Tèng V¨n S¬
vÒ §«ng D¬ng giao cho Ph¸p, cho nªn, ngay trong buæi
chiÒu 17/8, khi phiªn tßa ®ang xÐt xö, thèng ®èc H¬ng
C¶ng biÕt r»ng lÖnh trôc xuÊt thø nhÊt do «ng Êy ký sÏ
kh«ng thÓ thùc hiÖn kÞp nªn «ng thèng ®èc ®· cho ban
hµnh ngay chiÒu h«m ®ã lÖnh trôc xuÊt thø 2 buéc Tèng
V¨n S¬ ph¶i xuèng tµu MÐt - dinh - g¬ vµo ngµy 1/9/1931
vÒ §«ng D¬ng.
Víi sù nhanh trÝ, th«ng minh tuyÖt vêi, çc luËt s ®·

v¹ch râ tÝnh bÊt hîp ph¸p vµ phi lý cña lÖnh trôc xuÊt sè
2 nµy. Thø nhÊt, çc luËt s ph©n tÝch r»ng, vÒ mÆt ph¸p
lý, kh«ng thÓ cã hai lÖnh trong cïng mét thêi gian ®èi víi
cïng mét con ngêi, vÒ cïng mét viÖc.
LÖnh trôc xuÊt thø hai chØ ®îc ban hµnh khi tßa ¸n
tuyªn bè hñy lÖnh thø nhÊt. Sau ®ã LuËt s tiÕp lêi: T«i
xin kh¼ng ®Þnh lu«n r»ng kÓ c¶ lÖnh thø 2 nµy cña thèng
®èc H¬ng C¶ng còng kh«ng thÓ ban hµnh.
V× sao ? V× theo nh «ng chëng lý tuyªn bè, lÖnh thø 2

nµy ®îc thèng ®èc ký vµo chiÒu ngµy 15/8 vµ ban hµnh
vµo chiÒu 17/8. Çc vÞ ë ®©y ai còng biÕt chiÒu 15/8 lµ
chiÒu thø B¶y. Theo quy ®Þnh t¹i Anh quèc vµ thuéc ®Þa
th× chÕ ®é lµm viÖc cña çc c¬ quan c«ng quyÒn ®îc nghØ
vµo chiÕu thø B¶y vµ Chñ nhËt liÒn kÒ.
T«i xin ®¶m b¶o víi çc vÞ lµ ngêi ta sÏ hoµn toµn mÊt
c«ng mµ kh«ng t×m ®îc dÊu vÕt g× chøng tá Héi ®ång
hµnh chÝnh häp chiÒu thø B¶y ngµy 15/8, vµ nÕu cã ®Þnh
häp vÒ khuya ®i n÷a th× ch¾c ch¾n kh«ng ®ñ quorum
(nguyªn gèc tiÕng Latin, thuËt ng÷ chØ sè thµnh viªn cÇn
thiÕt tham gia häp, biÓu quyÕt).
MÆc dï biÕt râ sù thËt ®óng nh ph©n tÝch cña luËt s,
nhng viªn chëng lý vÉn ngoan cè kh¨ng kh¨ng r»ng Héi
®ång hµnh chÝnh cã häp vµo chiÒu 15/8 vµ quyÕt ®Þnh, cßn
«ng thèng ®èc chØ viÖc ký vµo lÖnh trôc xuÊt thø 2 th«i.
§Õn lóc nµy, luËt s thÊy cÇn ph¶i lét mÆt n¹ nh÷ng kÎ
gian dèi: VËy th× yªu cÇu tßa cho mêi «ng thèng ®èc vµ çc
thµnh viªn Héi ®ång hµnh chÝnh ra tríc tßa ®Ó ®èi chÊt
víi luËt s, ®ång thêi ph¶i c«ng khai lu«n biªn b¶n cuéc
häp h«m ®ã ghi ý kiÕn cña tõng ngêi vÒ viÖc trôc xuÊt
Tèng V¨n S¬.
“Ngãn ®ßn” nµy cña luËt s L« - d¬ - bi vµ ®ång nghiÖp tá

ra hiÖu qu¶ v« cïng v× ®· dån toµ ¸n vµ chÝnh quyÒn vµo
nguy c¬ bÞ lÊm lng, bëi lÏ thø nhÊt, thùc tÕ, kh«ng cã
cuéc häp nµo cña Héi ®ång hµnh chÝnh vµo chiÒu thø B¶y
ngµy 15/8 c¶ nªn lÊy ®©u ra “biªn b¶n” tr×nh toµ. H¬n n÷a,
thèng ®èc vµ çc thµnh viªn H§HC mµ ph¶i ra toµ “hÇu
kiÖn” th× bÏ bµng l¾m l¾m.
Lóc nµy, vÞ ch¸nh ¸n nh gµ m¾c tãc. Râ rµng tßa kh«ng

thÓ b¸c bá yªu cÇu hîp ph¸p cña luËt s, song còng kh«ng
cã lý g× b¸c bá yªu cÇu ®ã. Cuèi cïng th× vÞ ch¸nh ¸n còng
nghÜ ra ®îc mét “diÖu kÕ” lµm cho luËt s còng võa lßng,
mµ chÝnh quyÒn th× ®ì bÏ mÆt, «ng ta tuyªn bè toµ “t¹m
nghØ”, sau ®ã, mêi luËt s vµ chëng lý vµo phßng trong ®Ó

th¬ng lîng.
Sau mét håi “®µm ph¸n”, tßa ¸n vµ viªn chëng lý ®ång ý

®¶m b¶o Tèng V¨n S¬ sÏ kh«ng bÞ trôc xuÊt vÒ §«ng
D¬ng vµo ngµy 1/9. §©y lµ mét th¾ng lîi rùc rì v× çc
luËt s vµ Tèng V¨n S¬ tríc m¾t ch¾c ch¾n sÏ cã mét
kho¶ng thêi gian trªn díi 10 ngµy ®Ó chuÈn bÞ cho çc
bíc tiÕp theo.
Sau khi ®· h¹ “knock - out” ®èi thñ, trë l¹i phiªn tßa, luËt
s “khiªm nhêng” nãi r»ng xin rót yªu cÇu ®ßi thèng ®èc
vµ çc thµnh viªn H§HC.
Nh÷ng ©m mu th©m ®éc cña thùc d©n Ph¸p - Anh bíc
®Çu ®· bÞ çc luËt s v¹ch trÇn, song chÝnh quyÒn Ph¸p vµ
H¬ng C¶ng vÉn gi÷ chÆt hai lý do ®Ó trôc xuÊt Tèng V¨n
S¬.
ThËt vËy, trong çc phiªn tßa tiÕp theo, viªn chëng lý cho
r»ng cã hai lý do ®Ó trôc xuÊt Tèng V¨n S¬:
1. Tèng V¨n S¬ chÝnh lµ Lý Thuþ, NguyÔn ¸i Quèc, mét

ngêi céng s¶n, tay sai cña Liªn X«, ph¸i viªn cña quèc tÕ
céng s¶n, sang ho¹t ®éng tuyªn truyÒn cho chñ nghÜa céng
s¶n, lµm nguy h¹i cho nÒn an ninh H¬ng C¶ng.
2. NguyÔn ¸i Quèc bÞ nhµ cÇm quyÒn ë §«ng D¬ng kÕt ¸n

tö h×nh v¾ng mÆt n¨m 1929 hiÖn ®ang bÞ chÝnh quyÒn
§«ng D¬ng truy n·, chÝnh quyÒn §«ng D¬ng nhê chÝnh
quyÒn H¬ng C¶ng b¾t hé ®Ó ®a vÒ §«ng D¬ng.
LuËt s biÖn hé r»ng: Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã mét

tµi liÖu, c¬ së v÷ng ch¾c nµo ®Ó kÕt luËn Tèng V¨n S¬ lµ
NguyÔn ¸i Quèc, mét ngêi céng s¶n. Còng kh«ng cã b»ng
chøng nµo chøng minh Tèng V¨n S¬ lµ tay sai cña Liªn X«
còng nh ph¸i viªn cña quèc tÕ céng s¶n.
Thêi gian c ngô t¹i H¬ng C¶ng, Tèng V¨n S¬ kh«ng hÒ

vi ph¹m bÊt kú ®iÒu g× ®èi víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt Anh
quèc. Ngay khi kh¸m xÐt, lôc so¸t t¹i sè nhµ 186 ®êng
Tam Lung n¬i Tèng V¨n S¬ bÞ b¾t gi÷, c¶nh s¸t còng
kh«ng hÒ thu ®îc bÊt kú mét tµi liÖu cã liªn quan ®Õn
céng s¶n hay ph¶n lo¹n g©y nguy h¹i cho anh ninh H¬ng
C¶ng.
VÒ lý do thø hai, sau khi nªu lªn tÊt c¶ nh÷ng ®¹o luËt
cña Anh quèc vÒ quyÒn trôc xuÊt ban hµnh tõ thÕ kû XIX
cho tíi thêi gian ®ã, luËt s kh¼ng ®Þnh r»ng Tèng V¨n S¬
kh«ng thuéc bÊt kú ®èi tîng nµo thuéc diÖn ph¶i bÞ trôc
xuÊt.
§Ó minh chøng, luËt s ph©n tÝch tiÕp: Trªn thùc tÕ, cho
tíi ®Çu thÕ kû XX nµy, kh«ng hÒ cã mét vô trôc xuÊt nµo
c¶, kÓ c¶ vô ¸n lín x¶y ra n¨m 1858 khi vua níc Ph¸p
sang th¨m níc Anh bÞ mu s¸t. ChÝnh quyÒn Ph¸p lóc ®ã
còng ®· yªu cÇu chÝnh quyÒn Anh trao cho hä mét trong
nh÷ng can ph¹m vµo vô mu s¸t nµy.
Song, Ngo¹i trëng Anh lóc bÊy giê lµ Cla - ran - ®¬n
(Clarandon) ®· tõ chèi vµ nãi r»ng “hoµn toµn kh«ng cã
mét lý do nµo buéc NghÞ viÖn Anh th«ng qua LuËt trao tr¶
ph¹m nh©n cho níc ngoµi vÒ mét vô ¸n chÝnh trÞ”.
§Õn n¨m 1905, NghÞ viÖn Anh ®Æt l¹i vÊn ®Ò trôc xuÊt
ngo¹i kiÒu, nhng cÊm kh«ng ®îc trôc xuÊt ngo¹i kiÒu
nµo vÒ téi chÝnh trÞ. §Çu n¨m 1914, ngay h«m sau khi
tuyªn bè tham gia chiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt, NghÞ
viÖn Anh ®· th«ng qua ®¹o luËt cho phÐp chÝnh quyÒn cã
thÓ giao chÝnh trÞ ph¹m ®ang l¸nh n¹n ë níc Anh hay
thuéc ®Þa cho níc kh¸c. Nhng ®¹o luËt nµy chØ cã gi¸ trÞ
thi hµnh trong thêi gian níc Anh cã chiÕn tranh.
Khi hÕt chiÕn tranh, ®¬ng nhiªn ®¹o luËt Êy tù nã kh«ng

cßn hiÖu lùc. KÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø I, níc
Anh l¹i vÉn thi hµnh nh÷ng ®¹o luËt nh tríc cho ®Õn
b©y giê. ChÝnh bëi thÕ, kh«ng tån t¹i bÊt cø lý do nµo ®Ó
trôc xuÊt Tèng V¨n S¬.
Nh÷ng viÖn dÉn vµ lËp luËn cña luËt s lµ hÕt søc chÆt
chÏ, ®óng luËt ph¸p Anh quèc, tuy nhiªn, t¹i phiªn tßa
cuèi cïng, phiªn thø 9 häp vµo ngµy 12/9/1931, vÞ ch¸nh
¸n ®· tuyªn bè thõa nhËn 4 ®iÓm:
1. ViÖc b¾t lµ tr¸i phÐp
2. ViÖc giam lµ tr¸i phÐp.
3. ViÖc hái cung kh«ng ®óng thñ tôc.
4. ChÝnh quyÒn ®· lµm gi¶ m¹o tê cung.
Song ®iÒu quan träng nhÊt lµ viÖc trôc xuÊt th× vÞ ch¸nh
tßa tuyªn bè: ViÖc chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng trôc xuÊt
Tèng V¨n S¬ lµ hîp ph¸p!
§©y râ rµng lµ kiÓu “c¶ vó lÊp miÖng em”!
Sinh m¹ng cña Tèng V¨n S¬ cßn ®ang treo l¬ löng, cha
biÕt sÏ ra sao.
V.Tho¾t th¶ ra, l¹i b¾t vµo nh ch¬i!
Tríc t×nh thÕ v« cïng nguy hiÓm do sù cè chÊp cña chÝnh

quyÒn H¬ng C¶ng, luËt s L«-d¬-bi cïng víi «ng Tèng
bµn b¹c víi nhau kh«ng cßn çch nµo kh¸c lµ ph¶i ®Êu
tranh sao cho Tèng V¨n S¬ ®îc quyÒn chèng ¸n lªn C¬
mËt viÖn (cßn gäi lµ Tèi cao Ph¸p viÖn) t¹i Lu©n §«n.
Ngôc VÝchtoria t¹i Hång K«ng n¬i giam gi÷ Tèng V¨n S¬
(¶nh lu t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)
ý ®Þnh ®ã ®· vÊp ngay ph¶i khã kh¨n khi viªn chëng lý

®Æt ra hai ®iÒu kiÖn: Mét lµ, vô ¸n ph¶i ®îc minh chøng
nh mét vô cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®¸ng ®Ö ®¬n lªn C¬
mËt viÖn. Theo viªn chëng lý, vô ¸n nµy cha ®ñ tÇm
quan träng ®Æc biÖt.
Hai lµ, ®¬ng sù ph¶i tù chøng minh lµ ®· bÞ tæn thÊt vÒ

mét quyÒn c«ng d©n nµo ®ã (some civil right) trÞ gi¸ 5.000
®«-la trong vô nµy.
§Æt ra 2 ®iÒu kiÖn nµy, viªn chëng lý tin ch¾c r»ng Tèng
V¨n S¬ sÏ kh«ng thÓ ®¸p øng, nhÊt lµ ®iÒu kiÖn thø 2, bëi
v×, Tèng V¨n S¬ kh«ng ph¶i lµ mét c«ng chøc, l¹i cµng
kh«ng ph¶i lµ mét th¬ng gia th× lµm sao mµ cã tæn thÊt
®Õn 5000 ®«-la?
Song viªn chëng lý ®· kh«ng thÓ ngê ®îc r»ng, Tèng

V¨n S¬ cïng luËt s L«-d¬-bi ®· bÎ g·y mu ®å vµ sù cè
chÊp cña chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng. LuËt s L«-d¬-bi ph¶n
biÖn: - QuyÒn chèng ¸n lµ mét quyÒn thiªng liªng bÊt kh¶
x©m ph¹m. §©y lµ mét vô ¸n cã tÇm quan träng lín lao vµ
réng kh¾p trong quÇn chóng.
VÒ phÇn Tèng V¨n S¬, ®¬ng sù ®· ®Ö ®¬n lªn tßa nªu râ

rµng d©n quyÒn (right civil) mµ «ng ta cã quyÒn ®îc
hëng lµ Tù do cña «ng ta bÞ x©m ph¹m b»ng chøng lµ vÞ
ch¸nh tßa ®· tuyªn «ng ta bÞ b¾t sai, giam gi÷ sai, nh thÕ
«ng Êy ®· bÞ tíc ®o¹t Tù do h¬n 100 ngµy. Ch¶ lÏ sù mÊt
Tù do h¬n 100 ngµy ®ã kh«ng trÞ gi¸ h¬n 5000 ®«-la?
Sau lËp luËn ®Çy bÊt ngê vµ x¸c ®¸ng Êy, vÞ ch¸nh ¸n
®µnh ph¶i thõa nhËn r»ng vô ¸n nµy ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®a
lªn C¬ mËt viÖn. Nhng «ng ta vÉn ®Æt ra thªm 3 ®iÒu
kiÖn kh¸c: 1.Ph¶i nép ®¬n chèng ¸n trong vßng 14 ngµy;
2.Ph¶i nép ®ñ hå s¬ lªn C¬ mËt viÖn trong vßng 3 th¸ng;
3.Ph¶i nép sè tiÒn 500 ®«-la ¸n phÝ trong vßng 1 th¸ng.
LuËt s L«-d¬-bi “vui vÎ” nhËn lêi.
§iÒu kiÖn thø nhÊt th× qu¸ ®¬n gi¶n. §iÒu kiÖn thø ba th×
luËt s L«-d¬-bi giÊu kh«ng cho Tèng V¨n S¬ biÕt v× luËt
s hiÓu Tèng V¨n S¬ ch¼ng ®µo ®©u ra sè tiÒn ®ã vµ luËt
s ®· tù bá tiÒn tói ra ®Ó nép ¸n phÝ.
Riªng ®iÒu kiÖn thø hai, v× tµi liÖu ph¶i in ty-p« vµ rÊt
nhiÒu, nªn luËt s L«-d¬-bi ph¶i m·i tíi ngµy 12/12 n¨m
®ã míi tËp hîp xong vµ chuyÓn ngay lªn C¬ mËt viÖn.
C¬ mËt viÖn lµ tßa ¸n cao nhÊt ë níc Anh, cã quyÒn

chung thÈm. ViÖn nµy chØ xÐt xö qua hå s¬ do çc tßa ¸n
®Þa ph¬ng göi lªn. Hai bªn nguyªn vµ bÞ kh«ng cÇn hiÖn
diÖn. Cã hai vÞ luËt s ®¹i diÖn cho hai bªn: LuËt s §ª-
nis N©u-oen Pritt (Dennis Nowell Pritt) bªnh vùc cho
Tèng V¨n S¬, cßn ngµi Xta-pho-®¬ Crips (Sir Stufford
Cripps) th× bªnh vùc cho chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng.
LuËt s §.N.Prit nguyªn lµ nghÞ viªn thuéc ph¸i t¶ trong

NghÞ viÖn Anh, lµ mét ngêi cã ®Çu ãc tiÕn bé, cßn luËt s
C.Crip lµ con trai Hu©n tíc Pan-m¬ (Lord Palmer). Khi
C«ng ®¶ng lªn cÇm quyÒn ë Anh quèc th× Hu©n tíc Pan-
m¬ ®îc lµm Bé trëng Bé thuéc ®Þa.
Toµ ¸n Hång K«ng n¬i diÔn ra chÝn phiªn toµ xÐt xö Tèng V¨n S¬
(NguyÔn ¸i Quèc) tõ ngµy 31/7/1931 ®Õn ngµy 12/9/1931
C¶ hai luËt s Prit vµ Crips ®Òu lµ b¹n cña luËt s L«-d¬-

bi, nhng Prit th©n h¬n nªn luËt s L«-d¬-bi ®· göi cho
«ng nµy mét bøc th riªng giíi thiÖu vÒ b¶n th©n Tèng
V¨n S¬ vµ tÝnh chÊt quan träng cña vô ¸n nµy, cuèi cïng,
®éng viªn b¹n cè g¾ng b¶o vÖ sao cho ®îc th¾ng lîi.KÌm
theo, luËt s L«-d¬-bi còng göi mét tËp hå s¬ cho Prit.
Sau khi nghiªn cøu hå s¬, thÊy ®óng nh trong th giíi
thiÖu, Prit ®· høa sÏ lµm hÕt søc m×nh vµ b¾t tay vµo kÕ
ho¹ch chuÈn bÞ cho cuéc chiÕn vÎ vang nµy. Trong th©m
t©m, luËt s Prit thÊy r»ng vô nµy chØ cã thÓ giµnh ®îc
th¾ng lîi nÕu cã sù trî gióp cña vÞ luËt s ®¹i diÖn cho
chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng.
¤ng Prit liÒn kh«ng ng¹i ngÇn, t×m ®Õn ch¬i nhµ ngµi
Crips vµ dïng nh÷ng lêi lÏ t©m t×nh, nªu râ vÒ con ngêi
Tèng V¨n S¬, ®ång thêi còng ph©n tÝch r»ng, nÕu ngµi
Crips mét mùc bªnh vùc cho sù cè chÊp cña chÝnh quyÒn
H¬ng C¶ng th× uy tÝn cña ngµi sÏ bÞ tæn th¬ng nghiªm
träng.
V× lóc ®ã cha nghiªn cøu hå s¬ nªn ngµi Crips còng chØ

Ëm õ cho qua chuyÖn. ThÕ nhng khi ®äc hå s¬ xong th×
ngµi Crip ®· tá th¸i ®é râ rµng lµ ñng hé Tèng V¨n S¬.
Hai vÞ luËt s ®· gÆp l¹i nhau cïng bµn b¹c thèng nhÊt sÏ
biÖn hé ®Ó Vua Anh phãng thÝch Tèng V¨n S¬.
Ngµy 21/7/1932, t¹i tßa ¸n trong cung ®iÖn Bíc-king-ham,

cã mÆt §øc vua Anh, hÇu tíc ch¸nh ¸n ®· ph¸n quyÕt: 1.
Bá viÖc chØ ®Þnh “tµu biÓn” trong lÖnh trôc xuÊt; 2. Trong
bÊt cø trêng hîp nµo còng kh«ng giao ngêi kh¸ng ¸n
cho Ph¸p hoÆc ®Õn mét l·nh thæ do Ph¸p b¶o hé hoÆc
xuèng mét tµu biÓn cña Ph¸p; 3. ChÝnh quyÒn H¬ng
C¶ng sÏ hÕt søc cè g¾ng ®Ó b¶o ®¶m r»ng ngêi kh¸ng ¸n
(tøc Tèng V¨n S¬-PV) sÏ ®Õn ®îc n¬i muèn ®Õn; 4. Chi
250 b¶ng Anh cho phÝ tæn cña ngêi kh¸ng ¸n.
LuËt s Crips cßn thay mÆt chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng høa
gióp ph¬ng tiÖn cho nhµ çch m¹ng An Nam! Ngoµi ra,
chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng cßn ®a cho Tèng V¨n S¬ 400 ®«
la tiÒn lé phÝ.
VËy lµ, cuéc chiÕn “ch©u chÊu ®¸ voi” ®· giµnh ®îc “®¹i
th¾ng lîi”. ¢m mu h·m h¹i cña chÝnh quyÒn H¬ng
C¶ng bÞ sôp ®æ, chÝnh nghÜa ®· th¾ng! §ã lµ nhê vµo c«ng
lao cña vÞ luËt s ®Çy nhiÖt huyÕt víi Tèng V¨n S¬, cïng
víi sù gióp ®ì ®¾c lùc cña çc vÞ luËt s Giªn-kin, Prit vµ
Crips… B¸o chÝ Anh quèc lóc ®ã ®· coi: “ViÖc nhµ çch
m¹ng An Nam ®îc tr¾ng ¸n lµ mét danh dù lín cho luËt
s L«-d¬-bi vµ cña c«ng lý níc Anh”.
Tin vui bay vÒ H¬ng C¶ng lµm cho luËt s L«-d¬-bi vµ

gia ®×nh «ng v« cïng phÊn khëi vµ «ng ®· b¸o tin ngay cho
Tèng V¨n S¬ lóc ®ã ®ang n»m ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn.
Ch¶ lµ, sau khi bÞ giam mÊy th¸ng liÒn trong nhµ tï thiÕu
thèn mäi ®iÒu kiÖn, «ng Tèng bÞ èm nÆng.
LuËt s L«-d¬-bi ®· hÕt lßng tranh ®Êu cho “ngêi kh¸ch

hµng ®Æc biÖt” buéc nhµ chøc tr¸ch ph¶i cho «ng Tèng vµo
viÖn ®iÒu trÞ. Tíi ®Çu n¨m 1932 th× søc kháe «ng Tèng dÇn
b×nh phôc. Vµ khi nhËn ®îc tin “®¹i th¾ng lîi”, «ng Tèng
hÕt søc vui mõng vµ c¶m thÊy kháe kho¾n l¹ thêng.
BÊy nhiªu l©u xa çch ®ång chÝ, b¹n bÌ, nhiÒu ®ªm, «ng
Tèng c¶m thÊy v« cïng c« ®¬n, kh¾c kho¶i n¬i ®Êt kh¸ch;
cã lóc, «ng h»ng mong cã ®«i çnh ®Ó bay vÒ ngay víi ®¹i
gia ®×nh v« s¶n.
Bëi thÕ, khi nhËn ®îc tin vui ®¹i th¾ng, Tèng V¨n S¬ ®·
hÕt lßng c¶m t¹ luËt s L«-d¬-bi vµ gia ®×nh, cïng çc vÞ
luËt s kh¸c råi xin ®îc rêi ngay H¬ng C¶ng dï gia
®×nh luËt s L«-d¬-bi hÕt lêi khuyªn nhñ nªn ë l¹i chê cho
søc kháe æn ®Þnh toµn phÇn vµ còng ®Ó nhËn ®îc ®Çy ®ñ

giÊy tê tïy th©n tõ C¬ mËt viÖn göi tíi.
Nh©n cã mét chiÕc tµu thñy ®i ch©u ¢u cËp bÕn H¬ng

C¶ng, Tèng V¨n S¬ bÞn rÞn chia tay ©n nh©n råi xuèng
tµu, rêi “c¶ng th¬m”, vît trïng d¬ng.
Con tµu rÏ sãng ch¹y vÒ híng ®Êt T©n-gia-ba

(Singapore). Tèng V¨n S¬ ®©u cã ngê r»ng, mËt th¸m ®·
dâi theo tõng bíc ®i cña «ng vµ ®iÖn lu«n cho c¶nh s¸t
T©n-gia-ba r»ng, hÔ thÊy mét ngêi h×nh d¹ng nh thÕ th×
b¾t l¹i.
Tµu võa cËp bÕn T©n-gia-ba, mét ®¸m c¶nh s¸t ®ãn b¾t vµ
¸p gi¶i Tèng V¨n S¬ xuèng tµu Hå San. Hä tuyªn bè r»ng,
chÝnh quyÒn T©n-gia-ba kh«ng phô thuéc vµo bÊt cø lÖnh
nµo cña çc chÝnh quyÒn kh¸c, bëi thÕ, còng kh«ng b¾t
buéc ph¶i thi hµnh viÖc ®¶m b¶o cña chÝnh quyÒn H¬ng
C¶ng.
Vµ, c¶nh s¸t T©n-gia-ba ®· buéc «ng Tèng ph¶i lªn ngay
tµu Hå San, ®a tr¶ l¹i cho chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng. Trë
l¹i n¬i ®· g©y cho m×nh bao nhiªu oan tr¸i, ®¾ng cay,
Tèng V¨n S¬ võa míi ®Æt ch©n lªn bê liÒn bÞ c¶nh s¸t
H¬ng C¶ng b¾t.
Hä tuyªn bè lý do lµ «ng Tèng vµo H¬ng C¶ng kh«ng cã

giÊy phÐp nhËp c¶nh vµ hä ®a «ng trë l¹i n¬i nhµ tï võa
míi giam «ng tríc ®©y kh«ng l©u!
L¹i mét lÇn n÷a, tÝnh m¹ng cña l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc
bÞ ®e däa nghiªm träng. Lµm thÕ nµo ®Ó tù cøu m×nh ®©y?
VI. Nh÷ng ®ãa sen n¬i viÔn xø
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tÆng gia ®×nh luËt s L«-d¬-bi tËp ¶nh ghi
l¹i nh÷ng h×nh ¶nh kû niÖm vÒ chuyÕn th¨m ViÖt Nam.
Ngµy 2/2/1960
(¶nh lu t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)
Cßn nhí, khi ®ång ý nhËn lêi bµo ch÷a cho Tèng V¨n S¬,
luËt s L«-d¬-bi ®· ph¶i qu¸ tam ba bËn tíi nhµ tï th× nhµ
chøc tr¸ch míi cho «ng gÆp mÆt kh¸ch hµng cña m×nh.
ChØ sau lÇn gÆp mÆt vµ trß chuyÖn Êy, luËt s hÕt søc c¶m
phôc tinh thÇn, tµi n¨ng, ®¹o ®øc vµ sù lÞch duyÖt cña
Tèng V¨n S¬.
VÒ mÆt tuæi t¸c, luËt s L«-d¬-bi h¬n Tèng V¨n S¬ chõng

gÇn chôc tuæi. Tuy nhiªn, tÊt c¶ nh÷ng g× to¸t ra tõ Tèng
V¨n S¬ khiÕn cho luËt s võa quý träng, võa gÇn gòi, th©n
thiÕt rÊt ®¸ng tin cËy.
Sau buæi tiÕp xóc Êy, vÒ tíi nhµ, luËt s vÉn cßn b©ng
khu©ng ngÉm nghÜ vÒ nhµ çch m¹ng Tèng V¨n S¬ tíi
møc «ng quªn c¶ viÖc chµo vî nh mäi khi, miÖng cø lÈm
bÈm th¸n phôc «ng Tèng.
ThÊy l¹, bµ vî sinh nghi liÒn th¾c m¾c th× «ng thuËt l¹i
viÖc «ng võa vµo tr¹i giam gÆp mÆt mét kh¸ch hµng míi.
¤ng kh«ng ngít lêi ngîi ca Tèng V¨n S¬. ThÊy vËy, bµ vî
ngá ý còng rÊt muèn ®îc tiÕp xóc, lµm quen víi nh©n vËt
®· chiÕm ®îc c¶m t×nh ®Æc biÖt cña «ng chång luËt s
danh tiÕng.
LÇn gÆp tiÕp sau, «ng luËt s ®a vî ®i theo vµ ®Ó cho bµ

chuyÖn trß cïng «ng Tèng chõng gÇn hai chôc phót. ChØ
víi ngÇn Êy thêi gian, bµ vî cßn c¶m thÊy quý träng vµ
c¶m phôc «ng Tèng h¬n c¶ chång m×nh.
VÒ tíi nhµ, bµ thóc giôc chång biÖn hé thÕ nµo ®Ó chÝnh

quyÒn ph¶i phãng thÝch «ng Tèng sím chõng nµo hay
chõng Êy. Cho tíi phiªn toµ thø 9 (12/9/1931) «ng Tèng bÞ
èm nÆng.
Vî chång luËt s L«-d¬-bi ®· t×m mäi çch ®Ó «ng Tèng

®îc vµo ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn. Tõ khi «ng Tèng n»m
viÖn, vî chång luËt s L«-d¬-bi cµng tËn t×nh ch¨m sãc ©n
cÇn, chu ®¸o h¬n ®èi víi «ng Tèng nh ngêi th©n ruét
thÞt cña m×nh.
Trang phôc do gia ®×nh luËt s L«-d¬-bi chuÈn bÞ cho

NguyÔn ¸i Quèc c¶i trang ®Ó ra khái H¬ng C¶ng
(¶nh t liÖu t¹i B¶o tµng Hå ChÝ Minh)
§Æc biÖt, bµ vî v× cã nhiÒu thêi gian r¶nh rçi h¬n chång,

nªn ®· thêng xuyªn vµo th¨m, ch¨m lo vµ chuyÖn trß
cïng «ng Tèng. Mçi lÇn vµo th¨m, bµ thêng mua hoa
qu¶, b¸nh kÑo, s¸ch b¸o, vµ ®iÒu lµm cho «ng Tèng v«
cïng c¶m ®éng lµ bao giê bµ vî luËt s còng kh«ng quªn
mang ®Õn mÊy b«ng sen-lo¹i hoa mµ «ng Tèng rÊt a
thÝch.
H¬ng C¶ng lµ mét ®¶o thiÕu v¾ng ®Çm, hå, ao cho nªn
kh«ng thÓ cã hoa sen. Tuy nhiªn, ngêi ta vÉn cã thÓ ®a
hoa sen tõ néi ®Þa Qu¶ng §«ng tíi, bëi vËy, trªn ®Êt
H¬ng C¶ng, hoa sen rÊt khan hiÕm vµ ®¾t ®á…
Trë l¹i viÖc Tèng V¨n S¬ bÞ c¶nh s¸t H¬ng C¶ng th«ng
®ång víi c¶nh s¸t T©n-gia-ba b¾t ®a vÒ nhµ tï cò. Trªn
®êng vµo nhµ tï, Tèng V¨n S¬ ®· suy nghÜ rÊt nhiÒu.
¤ng hiÓu ®îc r»ng, tôi mËt th¸m H¬ng C¶ng cè gi÷ kÝn
chuyÖn b¾t l¹i nµy chØ chê dÞp cã tµu lµ ¸p gi¶i m×nh lªn
tµu vÒ §«ng D¬ng giao cho Ph¸p. ChÝnh bëi thÕ, ph¶i
b»ng mäi çch liªn l¹c ®îc víi luËt s L«-d¬-bi cµng sím
cµng tèt.
Trong sè lÝnh g¸c t¹i nhµ tï hÇu nh ai còng cã c¶m t×nh
víi «ng Tèng, nhng cã mét ngêi ®· ®îc «ng Tèng c¶m
ho¸, rÊt ®¸ng tin cËy. ¤ng Tèng liÒn viÕt mÊy dßng ng¾n
ngñi vµ nhê ngêi lÝnh g¸c nµy trao tËn tay cho luËt s
L«-d¬-bi. Ngêi lÝnh g¸c ®ã ngay tøc kh¾c chuyÓn th tíi
®Þa chØ cÇn t×m.
Võa nhËn ®îc tin «ng Tèng bÞ b¾t l¹i, luËt s L«-d¬-bi rÊt
bµng hoµng võa giËn, võa lo: giËn v× chÝnh quyÒn H¬ng
C¶ng kh«ng gi÷ ®óng lêi høa ®Ó «ng Tèng tù do muèn ®i
®©u th× ®i; lo v× tÝnh m¹ng «ng Tèng lÇn nµy khã mµ b¶o
toµn.
Ph¶i b»ng mäi çch cøu «ng Tèng ra khái nhµ tï råi sÏ
liÖu tÝnh sau. Trong vai trß luËt s, «ng L«-d¬-bi ®· chÝnh
thøc gÆp nhµ chøc tr¸ch, phª ph¸n hä kÞch liÖt khi chèng
l¹i lÖnh tuyªn ¸n cña C¬ mËt viÖn, ®Ó cho c¶nh s¸t b¾t l¹i
Tèng V¨n S¬ mét çch tr¸i phÐp.
ChÝnh quyÒn H¬ng C¶ng lóc ®ã biÕt kh«ng thÓ giam gi÷
Tèng V¨n S¬, nªn ®· ph¶i can thiÖp ®Ó Së c¶nh s¸t H¬ng
C¶ng th¶ Tèng V¨n S¬ sau mÊy ngµy giam gi÷.
ViÖc ®ßi tù do cho «ng Tèng ®· thµnh c«ng, song tÝnh

m¹ng cña «ng th× vÉn cha cã çch g× ®¶m b¶o, bëi bän
mËt th¸m ë vïng nµy ®a sè ®· biÕt mÆt Tèng V¨n S¬,
chóng ®Òu ®· ®îc ph¸t ¶nh «ng Tèng ®Ó theo dâi, nay
nÕu ®Ó «ng Tèng ®i l¹i ngoµi phè, ch¾c ch¾n, bän mËt
th¸m sÏ kh«ng tha vµ khi cÇn, bän chóng s½n sµng thñ
tiªu «ng Tèng ®Ó lÜnh mãn phÇn thëng 15 ngµn ®«-la mµ

Toµn quyÒn §«ng D¬ng ®· treo thëng.
Sau mét thêi gian bµn tÝnh, «ng bµ L«-d¬-bi quyÕt ®Þnh
giÊu «ng Tèng vµo ký tóc x¸ Thanh niªn Thiªn chóa gi¸o
Trung Hoa (Chinese Young Men Christian Association,
viÕt t¾t lµ CYMCA) t¹i H¬ng C¶ng. Ký tóc x¸ nµy dµnh
riªng cho nh÷ng ngêi Trung Quèc theo ®¹o Thiªn chóa
gi¸o, lµ gi¸o s, sinh viªn, c«ng chøc.
Khu vùc nµy lµ cña Nhµ Chung, c¶nh s¸t H¬ng C¶ng
kh«ng ®îc quyÒn vµo. Nhê mèi quan hÖ cña m×nh, «ng bµ
L«-d¬-bi ®· thu xÕp cho «ng Tèng ®îc ë riªng mét phßng
kÝn ®¸o; hµng ngµy kh«ng ®îc ra ngoµi ®Ó tr¸nh con m¾t
r×nh mß cña mËt th¸m.
ViÖc c¬m níc, sinh ho¹t hoµn toµn do bµ L«-d¬-bi lo chu

tÊt. §îc mét thêi gian, tuy cha bÞ lé, nhng «ng bµ L«-
d¬-bi vÉn cha yªn t©m v× linh tÝnh m¸ch b¶o nÕu ®Ó «ng
Tèng ë trong ký tóc x¸ kia l©u, ch¾c ch¾n kh«ng chãng th×
chÇy, bän mËt th¸m sÏ ®¸nh h¬i thÊy.
Bëi vËy, c¶ hai «ng bµ cïng suy tÝnh rÊt nhiÒu ph¬ng ¸n,
vµ cuèi cïng ®· chän ph¬ng ¸n bÊt ngê nhÊt: “N¬i ch©n
®Ìn lµ n¬i tèi nhÊt”. Theo híng dÉn cña bµ L«-d¬-bi, «ng
Tèng tù lÊy d©y ®o kÝch thíc chiÒu cao, vßng bông vßng
ngùc.
Sau ®ã, giao cho «ng Long, mét ngêi Trung Quèc rÊt
®¸ng tin cËy, ®ang lµm chñ sù (ch¸nh v¨n phßng) v¨n
phßng cña luËt s L«-d¬-bi, ®i chän mua mét bé quÇn ¸o
gåm mét ¸o dµi, tay réng, cæ ®øng, cµi n¸ch vµ mét chiÕc
quÇn.
Bµ L«-d¬-bi gãi vu«ng v¾n ph¼ng phiu vµo mét tê b¸o råi
trao cho mét em bÐ b¸n b¸o bÝ mËt ®a vµo cho «ng Tèng,
kÌm theo lµ mÈu giÊy viÕt mÊy dßng dÆn ®Õn 5 giê rìi
chiÒu h«m ®ã, mÆc bé quÇn ¸o nµy ra cæng ®i ®Õn chç b·i
®Êt cã mét chiÕc « t« ®îi s½n, lªn xe.
§óng giê hÑn, «ng Tèng trÞnh träng trong y phôc “gi¸o
s” víi bé ria míi ®Ó lµm t¨ng vÎ ®¹o m¹o cña nhµ trÝ
thøc. Trªn s©n lóc nµy çc gi¸o s, sinh viªn ®ang ®øng
ch¬i ®«ng ®¶o.
¤ng Tèng ®iÒm tÜnh, lÞch sù chµo hái çc gi¸o s cò. Çc vÞ
nµy tëng lµ “gi¸o s míi” nªn còng chµo l¹i «ng Tèng mét
çch lÔ ®é. Çc sinh viªn thÊy vËy còng cung kÝnh chµo
“gi¸o s” Tèng.
¤ng Tèng khoan thai bíc ra cæng vµ ®i tíi ®óng ®iÓm

hÑn th× qu¶ nhiªn ®· cã mét chiÕc xe « t« sang träng ®ç ë
®ã. Bªn c¹nh xe « t« cã mét ngêi ch©u ¢u, ®øng tuæi,
®ang cÇm mét quyÓn sæ vµ c©y bót tÝnh to¸n g× ®ã. Khi
thÊy «ng Tèng l¹i gÇn, ngêi ®ã bÌn gäi to: - Nµy «ng thÇu
kho¸n, «ng l¹i ®©y t«i bµn viÖc x©y ng«i nhµ trªn m¶nh
®Êt nµy.
¤ng Tèng nhËp vai rÊt nhanh, l¹i gÇn vµ s¸nh vai cïng
«ng kiÕn tróc s võa ®i võa bµn b¹c c«ng viÖc x©y dùng.
Sau khi quan s¸t kh«ng cã dÊu hiÖu g× kh¶ nghi, “kiÕn
tróc s” míi ra hiÖu cho «ng “thÇu kho¸n” lªn xe.
ChiÕc xe ch¹y vßng vÌo hÕt phè nä sang phè kia, khi ®·
ch¾c ch¾n kh«ng cã “çi ®u«i” nµo, “kiÕn tróc s” liÒn cho
xe ch¹y th¼ng vÒ nhµ m×nh. VÞ kiÕn tróc s ®ã chÝnh lµ

luËt s L«-d¬-bi.
Bän mËt th¸m ®· kh«ng thÓ ngê ®îc r»ng, ngêi mµ

chóng ngµy ®ªm theo dâi, ®ang hiÖn diÖn gi÷a trung t©m
H¬ng C¶ng, sê sê ngay tríc m¾t mµ chóng kh«ng m¶y
may hay biÕt.
¤ng bµ L«-d¬-bi cho gäi båi bÕp vµ nh÷ng ngêi gióp viÖc
trong gia ®×nh lªn vµ dÆn dß kü lìng lµ gia ®×nh mêi mét
quý kh¸ch lµ ngêi Trung Quèc tíi ch¬i vµ ë l¹i nhµ mét
thêi gian, ai nÊy ®Òu ph¶i phôc vô chu tÊt, tuyÖt ®èi
kh«ng ®îc ®Ó lé cho ngêi ngoµi hay. Mäi ngêi ®Òu r¨m
r¾p tu©n theo.
Tõ ®ã, «ng Tèng ë h¼n t¹i nhµ «ng bµ L«-d¬-bi. Hµng

ngµy, «ng dËy sím tËp thÓ thao, ®äc s¸ch b¸o, d¹y häc cho
con g¸i «ng bµ L«-d¬-bi tªn lµ Pa-t¬-ri-xi-a, lóc ®ã kho¶ng
5-6 tuæi.
D¹y häc xong, «ng Tèng thêng kÓ chuyÖn cæ tÝch cho Pa-
t¬-ri-xi-a nghe. C« bÐ ®Æc biÖt yªu quý chó Tèng, suèt
ngµy quanh quÈn, quÊn quÝt bªn chó...
Bän mËt th¸m vÉn lïng sôc g¾t gao. §Ó b¶o toµn cho tÝnh
m¹ng «ng Tèng, «ng bµ L«-d¬-bi ®· ph¶i di chuyÓn chç ë
cho «ng Tèng tíi 3-4 lÇn mµ vÉn cha an t©m.
Cuèi cïng, ®Ó tr¸nh tai häa cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo,
vî chång «ng bµ L«-d¬-bi cïng bµn tÝnh víi «ng Tèng mét
kÕ ho¹ch rêi khái H¬ng C¶ng mét çch “bÊt ngê” nhÊt vµ
“an toµn” nhÊt.
Muèn vËy, chØ cßn mét çch duy nhÊt lµ «ng Tèng rêi
H¬ng C¶ng víi t çch lµ “vÞ kh¸ch quý” cña thèng ®èc
H¬ng C¶ng vµ ph¶i ®îc ®¶m b¶o bëi chÝnh «ng thèng
®èc mµ tríc ®ã kh«ng l©u h¹ bót ký lÖnh trôc xuÊt «ng
Tèng, giao cho chÝnh quyÒn §«ng D¬ng! LiÖu “kÕ ho¹ch
kh«ng tëng” nµy cã thÓ thùc hiÖn?
VII. Cuéc vît biªn thÇn kú!
Cè vÊn Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam
Ph¹m V¨n §ång tiÕp c« Pa - t¬ - ri - xia L« - d¬ - bi chiÒu 8/6/1992
t¹i Hµ Néi. (¶nh lu t¶i B¶o tµng Hå ChÝ Minh.)
Ai còng biÕt, H¬ng C¶ng lµ mét hßn ®¶o bèn bÒ lµ biÓn

c¶. Lóc ®ã, ai ai ®i khái ®¶o nµy ®Òu ph¶i dïng tµu thñy
hay thuyÒn, xuång, ngoµi ra kh«ng cßn ®êng nµo kh¸c.
H¬n n÷a, tµu, thuyÒn dï cËp bÕn hay rêi bÕn, ®Òu ph¶i
chÞu sù quy ®Þnh, gi¸m s¸t cña chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng.
T¹i çc bÕn Êy, c¶nh s¸t, mËt th¸m ch×m næi suèt ngµy trµ
trén theo dâi ®Ó ph¸t hiÖn, b¾t gi÷ nh÷ng “phÇn tö” cã tªn
trong “sæ ®en”.
Bëi thÕ, kh«ng thÓ nµo ®¶m b¶o ®îc tÝnh m¹ng, nÕu «ng
Tèng lªn tµu t¹i bÕn chÝnh quy. ¤ng bµ luËt s L«-d¬-bi
vµ «ng Tèng ®Òu biÕt rÊt râ ®iÒu ®ã.
ChÝnh v× vËy, ba ngêi ®· v¾t ãc vµ cuèi cïng «ng Tèng ®·

®Ò ra mét kÕ ho¹ch mµ «ng bµ luËt s rÊt t¸n ®ång, cho lµ
mét kÕ ho¹ch t¸o b¹o vµ thÇn kú, trong ®ã, “diÔn viªn
chÝnh” lµ «ng Thèng ®èc H¬ng C¶ng Uy - li - am Pin

(William Peel).
D¹o «ng Tèng cßn n»m trong bÖnh viÖn, vµo mét buæi
chiÒu thu khi mïa sen ®· gÇn hÕt, bµ L«-d¬-bi, tríc khi
vµo th¨m «ng Tèng, ®· ra chî, ®i hÕt hµng nµy, hµng kh¸c
cè t×nh mua cho ®îc mÊy b«ng hoa sen.
Bµ ®ang t×m hái nh÷ng ngêi b¸n hoa th× gÆp mét bµ b¹n.
ThÊy bµ L«-d¬-bi lËt ®Ët lïng mua hoa sen th× lÊy lµm l¹,
liÒn r¶o bíc tíi gÇn gÆng hái bµ mua hoa sen ®Ó lµm g×.
Kh«ng tr¶ lêi b¹n, bµ L«-d¬-bi hái l¹i xem bµ Êy cã biÕt ë

®©u cßn hoa sen. Bµ kia cµng thÊy l¹ cµng gÆng hái v×
ngêi ¢u ch©u nãi chung kh«ng thÝch hoa sen l¾m.
Bµ L«-d¬-bi ®µnh ph¶i v¾n t¾t r»ng mua sen ®Ó tÆng mét
ngêi b¹n An Nam tuyÖt vêi, th«ng minh tµi giái vµ lÞch
l·m, hiÖn ®ang n»m ®iÒu trÞ trong bÖnh viÖn.
Ngêi b¹n g¸i kia tªn thËt lµ Xten-la Ben-x¬n (Stella

Benson), phu nh©n cña quan Phã thèng ®èc H¬ng C¶ng,
ngµi T«-ma Xac-th¬n (Sir Thomas Sactherns); ®ång thêi lµ
mét v¨n sÜ næi tiÕng Anh quèc lóc ®ã víi bót danh lµ Víc-
gi-ni-a U-«n-ph¬ (Virginia Woolf).
“Linh c¶m” nghÒ nghiÖp m¸ch b¶o bµ Ben-x¬n vÒ mét

nh©n vËt cho mét ®Ò tµi hÊp dÉn, vËy nªn, n÷ v¨n sÜ n»ng
nÆc ®ßi bµ L«-d¬-bi t¹o ®iÒu kiÖn cho tiÕp xóc víi «ng
Tèng.
ThÊy ®©y còng lµ dÞp t¹o thªm tiÕng nãi ñng hé «ng Tèng,
bµ L«-d¬-bi ®· dÉn n÷ sÜ U-«n-ph¬ tíi th¨m «ng Tèng t¹i
bÖnh viÖn. Buæi gÆp mÆt tuy ng¾n ngñi nhng ®· ®Ó l¹i
nh÷ng c¶m xóc m¹nh mÏ trong t©m hån n÷ v¨n sÜ nµy.
Ngay tèi h«m ®ã, trë vÒ nhµ riªng, n÷ v¨n sÜ ®· thùc sù

næi giËn víi chång - «ng Phã thèng ®èc Xac-th¬n.
Tho¹t ®Çu, «ng Phã thèng ®èc hÕt søc ng¹c nhiªn tríc sù
c¨m giËn cña vî ®èi víi chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng trong
viÖc h·m h¹i mét con ngêi tuyÖt vêi khiÕn cho «ng ta èm
yÕu ®Õn thÕ.
Sau ®ã, bµ vî ®· kÓ cho «ng phã thèng ®èc nghe r»ng bµ

võa ®i th¨m vµ chuyÖn trß víi «ng Tèng vµ hÕt lêi ngîi ca
ngêi çch m¹ng An Nam nµy.
MÊy h«m sau, «ng Phã thèng ®èc b¶o vî dÉn m×nh ®i
th¨m «ng Tèng. Vµ b©y giê, ®Õn lît «ng Phã thèng ®èc ®i
hÕt tõ ng¹c nhiªn nµy tíi ng¹c nhiªn kh¸c: tríc m¾t «ng
lµ mét ngêi ¸ ch©u m¶nh dÎ, xanh xao, nhng ë «ng ta
to¸t lªn mét ®iÒu g× ®ã khiÕn cho «ng Phã thèng ®èc v«
cïng kh©m phôc, tõ giäng nãi tiÕng Anh rÊt chuÈn, tíi
phong th¸i b×nh dÞ mµ kh«ng yÕu hÌn.
KÓ tõ buæi ®ã, hai «ng bµ Phã thèng ®èc vµ luËt s L«-d¬-

bi cïng vî thêng xuyªn tíi th¨m «ng Tèng. Cµng ngµy,
c¶ bèn ngêi ®Òu quý träng vµ coi «ng Tèng nh ngêi
th©n trong gia ®×nh…
Trë l¹i “kÕ ho¹ch kh«ng tëng” mµ Tèng V¨n S¬ vµ vî

chång luËt s L«-d¬-bi ®Æt ra. Sau khi ®· thèng nhÊt víi
Tèng V¨n S¬, luËt s L«-d¬-bi liÒn t×m ®Õn nhµ «ng Phã
thèng ®èc Xac-th¬n vµ tr×nh bµy toµn bé kÕ ho¹ch ®ã víi
vî chång «ng Xac-th¬n.
N÷ v¨n sÜ U-«n-ph¬ vç tay t¸n thëng cßn «ng Phã thèng

®èc th× cho ®©y lµ “®¹i diÖu kÕ” vµ b¶n th©n «ng høa sÏ
l·nh nhiÖm thuyÕt phôc «ng thèng ®èc tham gia vµo “®¹i
diÖu kÕ” nµy.
Kh«ng ®Ó phÝ thêi gian, «ng Xac-th¬n ®· tíi gÆp Thèng

®èc Pin vµ dïng hÕt lêi lÏ ph¸c häa ch©n dung ch©n chÝnh
cña «ng Tèng V¨n S¬, ®ång thêi, ®em danh dù vµ uy tÝn
cña mét Phã thèng ®èc ®Ó ®¶m b¶o cho «ng Tèng tríc «ng
Thèng ®èc Pin.
KÕt qu¶, «ng Thèng ®èc Pin ®· vui lßng cho mîn chiÕc
ca-n« cña riªng m×nh chuyªn dïng vµo c«ng vô cña thèng
®èc.
Cuèi th¸ng 1/1933, cã mét chiÕc tµu thñy cËp bÕn H¬ng
C¶ng sau ®ã sÏ ®i ¸o M«n- Thîng H¶i råi sang NhËt B¶n.
LuËt s L«-d¬-bi ®· mua 2 vÐ h¹ng nhÊt. Vµo ®ªm 30 TÕt

n¨m Nh©m Th©n, tøc h¹ tuÇn th¸ng 1/1933, chiÕc tµu
thuû ®ã nhæ neo rêi H¬ng C¶ng.
¤ng Tèng kh«ng lªn tµu ë bÕn chÝnh quy ®Ó c¾t ®øt tÊt c¶
nh÷ng “çi ®u«i” mËt th¸m t¹i bÕn. Tríc ®ã, Thèng ®èc
H¬ng C¶ng ®· lÖnh cho ®éi cËn vÖ l¸i chiÕc ca-n« cña
riªng m×nh ®Õn bÕn T©y Hoµng ®ãn mét “vÞ kh¸ch quý”
cña thèng ®èc vµ ph¶i hé tèng vÞ ®ã lªn con tµu thñy ®ang
ch¹y, mét çch tuyÖt ®èi an toµn.
Chñ tÞch Hå ChÝ Minh tiÕp gia ®×nh LuËt s L« - d¬ - bi tríc nhµ
sµn trong phñ Chñ tÞch, th¸ng 1/1960
§ªm ®ã, t¹i nhµ «ng bµ L«-d¬-bi mäi ngêi hÇu nh kh«ng
ngñ ngoµi ch¸u bÐ Pa-t¬-ri-xia. “Chó Tèng” ®Õn bªn c¹nh
giêng ch¸u bÐ, ®øng lÆng håi l©u råi h«n lªn tr¸n ch¸u vµ
nhÑ nhµng quay ra phßng kh¸ch. ¤ng Tèng xiÕt chÆt tay
«ng bµ L«-d¬-bi hai ©n nh©n ®· hÕt lßng, hÕt søc v× «ng
trong lóc l©m nguy; «ng bµ còng quyÕn luyÕn kh«ng muèn
rêi xa “ngêi em trai” cña gia ®×nh.
Cuèi cïng, «ng Tèng trao l¹i cho «ng bµ mét cuèn nhËt ký
ghi l¹i ®Çu ®u«i vô viÖc nµy, vµ hÑn khi nµo trë l¹i th× sÏ
xin ®îc lÊy l¹i. ¤ng bµ nhËn cuèn s¸ch vµ cÈn thËn cho
vµo kÐt s¾t. Råi mäi ngêi cïng ra bÕn T©y Hoµng, ë ®ã,
chiÕc ca-n« cña «ng thèng ®èc ®ang chê s½n.
Ngêi ta thÊy ®i ®Çu lµ mét ngêi Trung Quèc trang phôc

hÕt søc sang träng, t thÕ ®Ünh ®¹c. §ã chÝnh lµ «ng Tèng.
Bªn c¹nh lµ «ng bµ L«-d¬-bi, tiÕp theo lµ Long, còng lµ
mét ngêi Trung Quèc, trong vai th ký riªng cña vÞ
“th¬ng gia” giµu cã. Sau cïng lµ mét ®oµn gia nh©n tay
x¸ch va ly, ®å ®¹c.
MÊy b÷a qua, bµ L«-d¬-bi ®· cho s¾m söa ®ñ quÇn ¸o lÔ

phôc, thêng phôc, y phôc thÓ thao, mïa ®«ng, mïa hÌ
cho Tèng V¨n S¬.
Tríc khi xuèng ca-n«, vÞ kh¸ch dõng l¹i chµo tõ biÖt «ng
bµ L«-d¬-bi vµ kh«ng quªn nhê «ng bµ chuyÓn lêi c¶m ¬n
tíi quan thèng ®èc H¬ng C¶ng.
Nh÷ng hoa tiªu vµ ®éi cËn vÖ díi ca-n« nghe qua nh÷ng
lêi ®ã thÇm ®o¸n vÞ kh¸ch nµy ph¶i tÇm cì thÕ nµo míi
®îc quan thèng ®èc träng väng ®Õn nh vËy.
Xuèng ca-n«, vÞ kh¸ch l¹i chµo tõ biÖt mét lÇn n÷a. ChiÕc
ca-n« c¾m cê lÖnh cña thèng ®èc quay mòi nh¾m híng
con tµu thñy míi rêi bÕn tríc ®ã.
Võa ch¹y, chiÕc ca-n« võa ®¸nh tÝn hiÖu cho chiÕc tµu
thñy cßn ®ang trªn h¶i phËn H¬ng C¶ng kia. ThuyÒn
trëng trªn tµu thñy nhËn ®îc tÝn hiÖu th× rÊt ng¹c
nhiªn vµ quan s¸t qua èng nhßm thÊy ca-n« treo cê cña
quan thèng ®èc nªn ®· cho tµu dõng l¹i.
ChiÕc ca-n« ¸p s¸t m¹n tµu. §éi trëng cËn vÖ truyÒn lÖnh
cña thèng ®èc, viªn thuyÒn trëng ®øng nghiªm chµo vµ
mêi “vÞ kh¸ch quý” cïng viªn th ký lªn tµu.
VÞ kh¸ch chµo tõ biÖt hoa tiªu vµ ®éi cËn vÖ vµ nhê hä göi

lêi çm ¬n tíi quan thèng ®èc råi sau ®ã, theo sù híng
dÉn cña viªn thuyÒn trëng, vÞ kh¸ch vµ th ký ung dung
ngåi vµo hai ghÕ h¹ng nhÊt, rót thuèc l¸ ra hót vµ ®äc
b¸o.
VËy lµ, sau gÇn 20 th¸ng bÞ giam gi÷, lïng sôc g¾t gao,
tr¶i qua bao gian nan hiÓm nguy, Tèng V¨n S¬ ®· tho¸t
khái ©m mu nham hiÓm cña kÎ thï b»ng mét cuéc vît
biÓn thÇn kú.
VÜ Thanh
Sau khi Tèng V¨n S¬ tho¸t khái H¬ng C¶ng, luËt s L«-
d¬-bi vÉn cha c¶m thÊy yªn t©m, «ng liÒn nghÜ ra mét
“diÖu kÕ” lµ tung tin Tèng V¨n S¬ tøc l·nh tô An Nam
NguyÔn ¸i Quèc ®· chÕt trong bÖnh viÖn ë H¬ng C¶ng.
B¸o chÝ b¾t ®îc tin ®ã ®· nhanh chãng cho ®¨ng t¶i
ngay. ChØ mÊy h«m sau tê b¸o cña §¶ng Céng s¶n Liªn
X« Pravda còng ®· ®¨ng tin buån vµ Trung ¬ng §¶ng
Céng s¶n Liªn X« ®· tæ chøc lÔ truy ®iÖu ®ång chÝ NguyÔn
¸i Quèc t¹i trêng §¹i häc Xta-lin.
Trong buæi lÔ nµy, cã mét sè chiÕn sÜ çch m¹ng cña ta

®ang cã mÆt t¹i M¹c-t-khoa còng tíi dù vµ khãc th¬ng.
MÊy h«m sau n÷a, tê Nh©n ®¹o, c¬ quan Trung ¬ng cña
§¶ng Céng s¶n Ph¸p còng ®¨ng tin ®ång chÝ NguyÔn ¸i
Quèc ®· mÊt t¹i H¬ng C¶ng vµ TW §CS Ph¸p còng lµm
lÔ truy ®iÖu träng thÓ ngêi ®ång chÝ ®· tham gia s¸ng lËp
§¶ng Céng s¶n Ph¸p.
Trong tËp hå s¬ cña së mËt th¸m §«ng D¬ng lËp vÒ

NguyÔn ¸i Quèc, ë trang cuèi cïng hä ®· ghi: “NguyÔn ¸i
Quèc ®· chÕt trong nhµ tï t¹i H¬ng C¶ng”.
“DiÖu kÕ” cña luËt s L«-d¬-bi thËt h÷u hiÖu, ngay ®Õn c¶
tôi mËt th¸m Ph¸p ®· tin vµo çi chÕt cña NguyÔn ¸i
Quèc vµ th«i truy lïng.
Cho tíi h¬n chôc n¨m sau, vµo ®Çu n¨m 1945, mét th¸m
tö cña thùc d©n Ph¸p ho¹t ®éng ë Cao B»ng ®· dß la ®îc
mét tin tèi quan träng liÒn ®iÖn ngay vÒ “mÉu quèc” r»ng
®é nµy cã mét ngêi tªn lµ Hå ChÝ Minh vÒ ®©y ho¹t ®éng
vµ theo mét sè tin tøc thu thËp ®îc cho r»ng «ng Hå ChÝ
Minh chÝnh lµ NguyÔn ¸i Quèc ngµy tríc.
Th¸m tö ®ã yªu cÇu Pa-ri cho chØ thÞ. NhËn ®îc tin ®ã,
t×nh b¸o Ph¸p t¹i Pa-ri ®· ®iÖn tr¶ lêi r»ng NguyÔn ¸i
Quèc ®· chÕt t¹i H¬ng C¶ng kho¶ng 1931- 1933 råi, vµ
coi tin kia lµ v« c¨n cø.
Ngµy 2/9/1945, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®äc Tuyªn ng«n §éc
lËp, trÞnh träng khai sinh níc ViÖt Nam – D©n chñ Céng
hßa.
Mét sè “ço giµ” thùc d©n ë Ph¸p, khi nh×n ¶nh Hå ChÝ
Minh vÉn b¸n tÝn b¸n nghi. Hä liÒn ®em ¶nh cho tªn trïm
mËt th¸m §«ng D¬ng lµ Ac-nu (Arnoux) xem.
Ac-nu chÝnh lµ kÎ lËp hå s¬ vÒ NguyÔn ¸i Quèc, thuéc lßng

vÒ lai lÞch vµ h×nh d¹ng NguyÔn ¸i Quèc. Võa tho¸ng
nh×n ¶nh Hå ChÝ Minh, viªn trïm mËt th¸m ®ã ®· thèt
lªn: - §©y chÝnh lµ NguyÔn ¸i Quèc!
Sau khi tho¸t khái H¬ng C¶ng, phÇn v× bËn ho¹t ®éng
çch m¹ng, phÇn v× tr¸nh cho nh÷ng ©n nh©n cña m×nh bÞ
chÝnh phñ së t¹i lµm rÇy rµ, m·i tíi n¨m 1956, Hå Chñ
tÞch míi cã dÞp nèi l¹i mèi quan hÖ víi “cè nh©n”.
D¹o ®ã cã mét ®oµn nhµ b¸o Anh trong ®ã cã mét ®¶ng

viªn ®¶ng Céng s¶n Anh sang th¨m níc ta vµ ®îc B¸c
Hå tiÕp kiÕn.
Nh©n dÞp nµy, B¸c ®· nhê ngêi ®¶ng viªn ®ã göi tËn tay
«ng bµ L«-d¬-bi mét bøc th mêi «ng bµ vµ con g¸i sang
th¨m ViÖt Nam.
Ngêi ®¶ng viªn ®ã trªn ®êng vÒ ®· dõng l¹i H¬ng

C¶ng vµ trao cho «ng bµ L«-d¬-bi bøc th Êy. KÌm theo
bøc th, B¸c ®· göi tÆng «ng bµ L«-d¬-bi mét bøc s¬n mµi
chïa Mét Cét vµ bøc ¶nh ch©n dung.
¤ng bµ ®· treo bøc ch©n dung Hå Chñ tÞch ngay trong

phßng ngñ cña m×nh. Bèn n¨m sau, dÞp TÕt Nguyªn ®¸n
1960, «ng bµ L«-d¬-bi vµ con g¸i míi cã ®iÒu kiÖn sang
th¨m ViÖt Nam vµ “vÞ kh¸ch hµng ®Æc biÖt khi xa”.
Gia ®×nh LuËt s L«-d¬-bi kh«ng chØ lµ ©n nh©n, kh¸ch

quý cña Tèng V¨n S¬ - Hå ChÝ Minh mµ cña toµn thÓ d©n
téc ViÖt Nam.
Lª T Lµnh
Biªn tËp vµ giíi thiÖu: M¹nh ViÖt

Vu An Huong Cang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Vu An Huong Cang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Vô ¸n H­¬ng c¶ng Lª T­ Lµnh

Lêi giíi thiÖu

GÇn ®©y, nhµ n÷ sö häc næi tiÕng L. Bon-T¬n còng ®· trao

… Mïa thu n¨m 1929, ®ång chÝ NguyÔn ¸i Quèc tõ Xiªm

BÊy giê tæ chøc c¸ch m¹ng cña ta ®ang ë nhµ sè 186

- Gi¬ tay lªn! §øng nguyªn t¹i chç!

MÆc dï ®· cã nh÷ng biÖn ph¸p gi÷ g×n bÝ mËt vµ ®Ò cao

Nguyªn ngµy 30/4/1931, mËt th¸m Ph¸p ë Sµi Gßn b¾t

tin s¸u chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ViÖt Nam míi ë Liªn X« vÒ

Nguyªn vµo th¸ng 3/1931, mét ñy viªn Quèc tÕ Céng s¶n

Khi tíi T©n-Gia-Ba (Singapore) ngµy 1/6/1931 th× L¬-ph¬-

Bän chóng liÒn ®­a «ng ra Tßa ¸n T©n-Gia-Ba xÐt xö vÒ

II.ViÖc lÐn lót bÞ l«i ra ¸nh s¸ng

Nh­ ë kú 1 ®· viÕt, Vô b¾t Tèng V¨n S¬ ®Ých thÞ lµ do ®Õ

ChÝnh quyÒn n¬i ®ã sÏ thi hµnh ngay tøc th× b¶n ¸n tö

Nh­ng sù viÖc l¹i kh«ng chiÒu theo ý cña chóng. ¢m m­u

Nguyªn s¸ng ngµy 6/6/1931, mËt th¸m Anh ë H­¬ng C¶ng

Ng­êi trùc tiÕp l·nh nhiÖm lµ Hå Tïng MËu. Tr­íc ®ã,

VÒ phÇn luËt s­ L«-d¬-bi, khi biÕt ng­êi bÞ b¾t lµ Tèng

Khi ®· ®­a ®­îc Tèng V¨n S¬ xuèng tµu dÉn vÒ §«ng

LuËt s­ L«-d¬-bi, ¶nh chôp n¨m 1957

ThÕ nh­ng trong suèt thêi gian kÓ tõ khi Tèng V¨n S¬ bÞ

Hä kh«ng ngê ®­îc r»ng viÖc hä b¾t lÐn, nhanh, gän vµ ªm

Kh«ng ®­îc! V× nh­ vËy, v« h×nh chung hä tù v¹ch ¸o cho

Trong tr­êng hîp ®ã, luËt s­ sÏ can thiÖp vµ hä sÏ kh«ng

¢m m­u bÞ b¹i lé, uy tÝn cña chÝnh quyÒn Anh ë H­¬ng

ChÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng c¶m thÊy m×nh bÞ ®Èy tõ thÕ

§­êng phè H­¬ng C¶ng n¨m 1931

Tßa ¸n nµy lµ Tßa ¸n ®Þa ph­¬ng (Local court), tøc Tßa ¸n

LuËt s­ Po-rÝt, ng­êi ®· cïng luËt s­ L«-d¬-bi gióp ®ì

Ngay c¶ luËt s­ L«-d¬-bi lµ tr­ëng ®oµn luËt s­ biÖn hé

VÒ luËt s­ L«-d¬-bi, «ng lµ mét ng­êi rÊt næi tiÕng t¹i

kiÕn nªn luËt s­ L«-d¬-bi ®· chuÈn bÞ s½n bµi c·i råi ñy

LuËt s­ L«-d¬-bi, ng­êi bªnh vùc NguyÔn ¸i Quèc trong

LuËt s­ Gien-kin lµ mét trÝ thøc rÊt th«ng minh vµ hïng

LuËt s­ L«-d¬-bi chØ thÞ cho luËt s­ Gien-kin ph¶n ®èi vµ

Tho¹t nh×n thÊy bÞ c¸o vµo phßng xö ¸n trong t­ thÕ nh­

Vèn th«ng minh, nhanh nh¹y, luËt s­ Gien-kin liÒn ®øng

Quan tßa ngåi nghe ®· rÊt mÖt mái nh­ng kh«ng cã lý do

IV. “Ch©u chÊu ®¸ voi”

Qu¶ vËy, ngay trong phiªn xö thø 2 (ngµy 15/8/1931), viªn

Tr­íc hÕt, luËt s­ ®· v¹ch trÇn ©m m­u vµ sù cÊu kÕt

vµ c«ng bè lÖnh ®ã ngay trong khi tßa ¸n ®ang xÐt xö ch­a

T¹i ®©y, cã nghÜa lµ ch­a bÞ trôc xuÊt. §ã lµ th¾ng lîi b­íc

B­íc vµo phiªn xö thø 3, c¸c luËt s­ ®­a ra nhiÒu lý lÏ

§· lµ mét b­íc th¾ng lîi lín. Kh«ng dõng ë ®ã, luËt s­

Tuy nhiªn, nh­ ®· biÕt, chÝnh quyÒn H­¬ng C¶ng ®·

Víi sù nhanh trÝ, th«ng minh tuyÖt vêi, c¸c luËt s­ ®·

V× sao ­? V× theo nh­ «ng ch­ëng lý tuyªn bè, lÖnh thø 2

“Ngãn ®ßn” nµy cña luËt s­ L« - d¬ - bi vµ ®ång nghiÖp tá

Lóc nµy, vÞ ch¸nh ¸n nh­ gµ m¾c tãc. Râ rµng tßa kh«ng

nghØ”, sau ®ã, mêi luËt s­ vµ ch­ëng lý vµo phßng trong ®Ó

Sau mét håi “®µm ph¸n”, tßa ¸n vµ viªn ch­ëng lý ®ång ý

1. Tèng V¨n S¬ chÝnh lµ Lý Thuþ, NguyÔn ¸i Quèc, mét

2. NguyÔn ¸i Quèc bÞ nhµ cÇm quyÒn ë §«ng D­¬ng kÕt ¸n

LuËt s­ biÖn hé r»ng: Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã mét

Thêi gian c­ ngô t¹i H­¬ng C¶ng, Tèng V¨n S¬ kh«ng hÒ

Khi hÕt chiÕn tranh, ®­¬ng nhiªn ®¹o luËt Êy tù nã kh«ng

1. ViÖc b¾t lµ tr¸i phÐp

2. ViÖc giam lµ tr¸i phÐp.

3. ViÖc hái cung kh«ng ®óng thñ tôc.

4. ChÝnh quyÒn ®· lµm gi¶ m¹o tê cung.

§©y râ rµng lµ kiÓu “c¶ vó lÊp miÖng em”!

Vô ¸n H¬ng c¶ng Lª T Lµnh

Bän chóng liÒn ®a «ng ra Tßa ¸n T©n-Gia-Ba xÐt xö vÒ

Nh ë kú 1 ®· viÕt, Vô b¾t Tèng V¨n S¬ ®Ých thÞ lµ do ®Õ

Nhng sù viÖc l¹i kh«ng chiÒu theo ý cña chóng. ¢m mu

Nguyªn s¸ng ngµy 6/6/1931, mËt th¸m Anh ë H¬ng C¶ng

Ngêi trùc tiÕp l·nh nhiÖm lµ Hå Tïng MËu. Tríc ®ã,

VÒ phÇn luËt s L«-d¬-bi, khi biÕt ngêi bÞ b¾t lµ Tèng

Khi ®· ®a ®îc Tèng V¨n S¬ xuèng tµu dÉn vÒ §«ng

LuËt s L«-d¬-bi, ¶nh chôp n¨m 1957

ThÕ nhng trong suèt thêi gian kÓ tõ khi Tèng V¨n S¬ bÞ

Hä kh«ng ngê ®îc r»ng viÖc hä b¾t lÐn, nhanh, gän vµ ªm

Kh«ng ®îc! V× nh vËy, v« h×nh chung hä tù v¹ch ¸o cho

Trong trêng hîp ®ã, luËt s sÏ can thiÖp vµ hä sÏ kh«ng

¢m mu bÞ b¹i lé, uy tÝn cña chÝnh quyÒn Anh ë H¬ng

ChÝnh quyÒn H¬ng C¶ng c¶m thÊy m×nh bÞ ®Èy tõ thÕ

§êng phè H¬ng C¶ng n¨m 1931

Tßa ¸n nµy lµ Tßa ¸n ®Þa ph¬ng (Local court), tøc Tßa ¸n

LuËt s Po-rÝt, ngêi ®· cïng luËt s L«-d¬-bi gióp ®ì

Ngay c¶ luËt s L«-d¬-bi lµ trëng ®oµn luËt s biÖn hé

VÒ luËt s L«-d¬-bi, «ng lµ mét ngêi rÊt næi tiÕng t¹i

kiÕn nªn luËt s L«-d¬-bi ®· chuÈn bÞ s½n bµi c·i råi ñy

LuËt s L«-d¬-bi, ngêi bªnh vùc NguyÔn ¸i Quèc trong

LuËt s Gien-kin lµ mét trÝ thøc rÊt th«ng minh vµ hïng

LuËt s L«-d¬-bi chØ thÞ cho luËt s Gien-kin ph¶n ®èi vµ

Tho¹t nh×n thÊy bÞ c¸o vµo phßng xö ¸n trong t thÕ nh

Vèn th«ng minh, nhanh nh¹y, luËt s Gien-kin liÒn ®øng

Quan tßa ngåi nghe ®· rÊt mÖt mái nhng kh«ng cã lý do

Tríc hÕt, luËt s ®· v¹ch trÇn ©m mu vµ sù cÊu kÕt

vµ c«ng bè lÖnh ®ã ngay trong khi tßa ¸n ®ang xÐt xö cha

T¹i ®©y, cã nghÜa lµ cha bÞ trôc xuÊt. §ã lµ th¾ng lîi bíc

Bíc vµo phiªn xö thø 3, c¸c luËt s ®a ra nhiÒu lý lÏ

§· lµ mét bíc th¾ng lîi lín. Kh«ng dõng ë ®ã, luËt s

Tuy nhiªn, nh ®· biÕt, chÝnh quyÒn H¬ng C¶ng ®·

Víi sù nhanh trÝ, th«ng minh tuyÖt vêi, c¸c luËt s ®·

V× sao ? V× theo nh «ng chëng lý tuyªn bè, lÖnh thø 2

“Ngãn ®ßn” nµy cña luËt s L« - d¬ - bi vµ ®ång nghiÖp tá

Lóc nµy, vÞ ch¸nh ¸n nh gµ m¾c tãc. Râ rµng tßa kh«ng

nghØ”, sau ®ã, mêi luËt s vµ chëng lý vµo phßng trong ®Ó

Sau mét håi “®µm ph¸n”, tßa ¸n vµ viªn chëng lý ®ång ý

2. NguyÔn ¸i Quèc bÞ nhµ cÇm quyÒn ë §«ng D¬ng kÕt ¸n

LuËt s biÖn hé r»ng: Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng kh«ng cã mét

Thêi gian c ngô t¹i H¬ng C¶ng, Tèng V¨n S¬ kh«ng hÒ

Khi hÕt chiÕn tranh, ®¬ng nhiªn ®¹o luËt Êy tù nã kh«ng

V.Tho¾t th¶ ra, l¹i b¾t vµo nh ch¬i!

Tríc t×nh thÕ v« cïng nguy hiÓm do sù cè chÊp cña chÝnh

ý ®Þnh ®ã ®· vÊp ngay ph¶i khã kh¨n khi viªn chëng lý

Hai lµ, ®¬ng sù ph¶i tù chøng minh lµ ®· bÞ tæn thÊt vÒ

Song viªn chëng lý ®· kh«ng thÓ ngê ®îc r»ng, Tèng

VÒ phÇn Tèng V¨n S¬, ®¬ng sù ®· ®Ö ®¬n lªn tßa nªu râ

LuËt s L«-d¬-bi “vui vÎ” nhËn lêi.

C¬ mËt viÖn lµ tßa ¸n cao nhÊt ë níc Anh, cã quyÒn

LuËt s §.N.Prit nguyªn lµ nghÞ viªn thuéc ph¸i t¶ trong

C¶ hai luËt s Prit vµ Crips ®Òu lµ b¹n cña luËt s L«-d¬-

V× lóc ®ã cha nghiªn cøu hå s¬ nªn ngµi Crips còng chØ

Tin vui bay vÒ H¬ng C¶ng lµm cho luËt s L«-d¬-bi vµ

LuËt s L«-d¬-bi ®· hÕt lßng tranh ®Êu cho “ngêi kh¸ch

søc kháe æn ®Þnh toµn phÇn vµ còng ®Ó nhËn ®îc ®Çy ®ñ

Nh©n cã mét chiÕc tµu thñy ®i ch©u ¢u cËp bÕn H¬ng

Con tµu rÏ sãng ch¹y vÒ híng ®Êt T©n-gia-ba

Hä tuyªn bè lý do lµ «ng Tèng vµo H¬ng C¶ng kh«ng cã

VÒ mÆt tuæi t¸c, luËt s L«-d¬-bi h¬n Tèng V¨n S¬ chõng

LÇn gÆp tiÕp sau, «ng luËt s ®a vî ®i theo vµ ®Ó cho bµ

Vî chång luËt s L«-d¬-bi ®· t×m mäi c¸ch ®Ó «ng Tèng

Trang phôc do gia ®×nh luËt s L«-d¬-bi chuÈn bÞ cho

tiªu «ng Tèng ®Ó lÜnh mãn phÇn thëng 15 ngµn ®«-la mµ

ViÖc c¬m níc, sinh ho¹t hoµn toµn do bµ L«-d¬-bi lo chu

¤ng Tèng khoan thai bíc ra cæng vµ ®i tíi ®óng ®iÓm

xe ch¹y th¼ng vÒ nhµ m×nh. VÞ kiÕn tróc s ®ã chÝnh lµ

Bän mËt th¸m ®· kh«ng thÓ ngê ®îc r»ng, ngêi mµ

VII. Cuéc vît biªn thÇn kú!

Ai còng biÕt, H¬ng C¶ng lµ mét hßn ®¶o bèn bÒ lµ biÓn

ChÝnh v× vËy, ba ngêi ®· v¾t ãc vµ cuèi cïng «ng Tèng ®·

chÝnh” lµ «ng Thèng ®èc H¬ng C¶ng Uy - li - am Pin

Ngêi b¹n g¸i kia tªn thËt lµ Xten-la Ben-x¬n (Stella

KÓ tõ buæi ®ã, hai «ng bµ Phã thèng ®èc vµ luËt s L«-d¬-

Trë l¹i “kÕ ho¹ch kh«ng tëng” mµ Tèng V¨n S¬ vµ vî

N÷ v¨n sÜ U-«n-ph¬ vç tay t¸n thëng cßn «ng Phã thèng

LuËt s L«-d¬-bi ®· mua 2 vÐ h¹ng nhÊt. Vµo ®ªm 30 TÕt

Ngêi ta thÊy ®i ®Çu lµ mét ngêi Trung Quèc trang phôc

Trong tËp hå s¬ cña së mËt th¸m §«ng D¬ng lËp vÒ