41

5
_____________________________________________________________________________________

SIVI AKIININ TEMEL PRENSPLER

5.1 ORTALAMA HIZ (u)

ayet bir sv, bir boru iinden aktnda (veya kontrol hacminin snrlarna kar ynde) svnn her paracnn ayr hzda akmas gerekmez. Birok ak durumlarnda zel sv paracklarnn hz farkl ynde ve iddettedir. Verilen bir kesitteki ve snrdaki ortalama hz, bu sv paracklarnn snra dik yandaki hzlarnn ortalamasdr veya izafi hzdr. ekil 5.1de bir borudaki sv ak gsterilmitir.

ekil 5.1 Gerek ve izafi sv ak

Kontrol hacmi; sabit snrlar arasndaki hacmin snrlanmasdr. ayet bir sv x ynnde akyorsa, x ynndeki ortalama hz u olacaktr. Y ynndeki net ak iin Y ynndeki ortalama hz sfr olur. Akkanlar mekaniinin birok ak durumlarnda hz snflandrmas olmasn diye ortalama hz kullanlr, bunun anlam daima ortalama hzdr ve sadece unun zerindeki izgi ortalama hz gstermesini gerektirmez.

5.2 KARARLI AKI

Bir svnn hz herhangi bir snrda sabit kalyorsa (rnek olarak zamanla deimiyorsa) aka sabit denebilir. Bunun anlam akkann bir kesitle aaya veya yukarya aknn benzer olmas anlamnda deildir, fakat bunun anlam zel bir snrda veya kesitteki sv hznda deimenin olmamasdr (ekil 5.2ye bakn.).

42

ekil 5.2 Kararsz ak

u1 benzer olsa da, u0 tanktaki sv seviyesine gre deieceinden bu artlar altnda ak kararszdr. Bu durum u0n belirli bir seviyesine kadar devam edecektir, imdi u0 sabit ve ayrca h ykseklii sabit olmaya balayacaktr. Bu, kararl ak aklayacaktr. Bu kitapta sadece kararl ak durumlarn inceleyeceiz, kararsz aklar dikkate alnmayacaktr.

5.3 HACMSEL AKI DEBS ( v )

Hacimsel debi, herhangi bir snrdaki sv hacminin snra dik ynde birim zamandaki gei miktardr.

v=

dv dt
.

vnin zerindeki nokta birim zamandaki hacmi gsterir. Kararl ak durumlarnda, v herhangi bir snrda sabit olacaktr. Bylelikle;

v=

v (kararl ak iin) t

Hacimsel Debi ve Hz Arasndaki liki Sabit kesit alan A iinden geen sabit sv ak hz u, ekil 5.3te gsterilmitir.

43

ekil 5.3 Bir snr boyunca sv ak Svnn hareket mesafesi t zamannda u.t dir ve hareket eden svnn hacmi u.t.A dr. v = u.t.A

v=

v t

v= u . A
u m/s, A m2 biriminde olduunda v m3/s birimindedir.
.

(5.1)

rnek 5.1 Su 10mm apndaki hortumun iinden akmaktadr. Su ak debisini lmek iin 2,5 litrelik bir tanka 4 d 25 saniyede dolduruyor. Hacimsel debiyi ve hortumdaki ortalama su ak hzn hesaplaynz. zm:

v=

v 25 103 . = (m3 / s) = 0,0947L / s t 4.60+ 24

.

v 0,0947103 . u= = = 1 21m/ s , 2 A 0,01 . 4

44

5.4 KTLESEL DEB ( m )

Ktlesel debi, herhangi bir snrda birim zamanda geen ktle miktardr. rnek olarak;

m=

dm dt

Yine m zerindeki nokta birim zaman gsterir. Kararl ak ayn zamanda belli bir kesitten veya snr yzeyden geen

m miktarn ifade eder. Bylece;

m=
.

m (kararl ak) t

Ktlesel Debi ve Hz Arasndaki liki Younluk, birim hacmindeki ktle olduundan;

m v

ve m = .v
. .

m= v . ktlesel debi younlukla hacimsel debinin arpmdr. kg/m3, v m3/s biriminde olmas durumunda m kg/s olur. 5.1. eitliinden v =u.A
. .

(5.2)

m = .A.u

(5.3)

Not: boaltma=tahliye terimi hem ktlesel debiyi hem de hacimsel debiyi ifade iin kullanlr, birimler bu terimi aklayabilir. rnek olarak 50 L/s boaltmann anlam ak debisi olarak 50Ls, 5kg/s boaltmann anlam ktlesel debi olarak 5kg/s dr.

rnek 5.2 ap 200mm olan boruda younluu 0,9 olan ya 5,6 m/s debi ile akmaktadr. Hacimsel ve ktlesel debiyi hesaplaynz. zm:

v = u.A
= 5,6. .0,22/4 = 0,176 m3/s

45

m= .v
= 0,9.103 x 0,176 = 158 kg/s

5.5 AKI SREKLL

Kararl ak durumlarnda ktle yaratlamayaca ve yok edilemeyecei iin belli bir kontrol hacmine giren ile kontrol hacminden kan ktlesel debi eittir. Bu durum akkann gaz veya sv olmasna bal olmakszn tm akkanlar iin geerlidir.

ekil 5.4 Ak sreklilii Matematiksel olarak sreklilik eitlii farkl biimde aklanabilir:
m =c m = m2 1 u1.A 1. = u2.A 2.2 1
. . .

(genel)

(5.4)

burada 1 ve 2 indisleri akn olduu snrlarn giri ve kn gsterir. Svlar iin, younluk deiimi ihmal edilebilir. Gazlarda, ayet basn ve scaklk deiimi ok kkse, younluk deiimi ounlukla ihmal edilebilir. Bu artlar altnda sreklilik u hale gelir.
v =c v1 = v2 u1.A 1 = u2.A 2
. . .

(younluk deiimi ihmal ediliyor)

(5.5)

46

Bu sreklilik denklemi kararl ak problemlerinde ok kullanl bir aratr.

rnek 5.3 100 mm apl bir borudan 3 m/s hzda akan sv ap 50 mm olan memeye girmektedir. Memeden ayrlan suyun hzn bulunuz.

u1.A1 = u2.A2

.0,12 A 4 = 12m/ s u2 = u1. 1 = 3. A2 .0,052 4

Burada hz deiiminin aplarn orannn karesiyle doru orantl olduunu grmekteyiz(alt ve stteki /4ler sadeleir.). Bu durumda ap oran 100/50 = 2 ve orann karesi 4tr. Bylelikle; u2 = 4.u1 = 12m/s

ekil 5.5

5.6 SREKLLK ETLNN KOL AYRILMALARINA UYGULANMASI

Sreklilik denklemi herhangi bir kontrol hacmine, ayrlan kolon saysna veya girite kta olmasna bal kalmakszn uygulanyorsa kararl ak durumu iin ktlesel debilerin toplam, kan ktlesel debilerin toplamna eittir. Younluklar ihmal edildiinde giriteki hacimsel debilerin toplam, kan hacimsel debilerin toplamna eittir. rnek 5.4 ekil 5.6da gsterilen boru kollar iin, su boruya 15 L/s debide girmektedir. Her iki koldaki hzn eit olmasna gre aadakileri belirleyiniz. a) Borudaki hz

b) Her bir koldaki hz c) Her koldaki hacimsel debi

47

ekil 5.6

zm: Akkan bir sv olduundan 5.5 eitlii kullanlabilir; a) v = u1 . A1

.

15 103 = u1.. .

0,052 u1 = 7,64 / s m 4

b) 5.5. sreklilik eitliinden; u1.A1 = u2.A2 + u3.A3 Fakat u2 = u3 = u kabul edildiinden;

7,64 .0,052 . u.A 1 7,640,052 . 4 u1.A 1 = u(A 2 + A 3 ) u = = = = 147m/ s , 2 A2 +A3 2 2 0,02 + 0,032 (0,02 + 0,03 ) 4
u2 = u3 = 14,7m/s c) 2 kolundaki hacimsel debi;
2 3 v 2 = u2.A2 = .0,02 /4.14,7 (m /s) = 4,62 L/s

3 kolundaki hacimsel debi;

2 3 v 3 = u3.A3 = .0,03 .14,7 (m /s) = 10,39 L/s

Salama; v 1 = v 2 + v 3

48

15 = 4,62 + 10,39 uygundur.

rnek 5.5 Bir buhar jeneratrnde 12600 kg/h buhar retilmektedir. Buhar 250mm apl borudan baz balantlardaki kaaklarla birlikte akmaktadr. Borunun sonunda buharn zgl hacmi 0,365 m3/kg ve hz 25m/s olmaktadr. Toplam retilen buhara gre kaaklarn yzdesini hesaplaynz. zm: ekil 5.7de buhar kaaklar

m L ile ifade edilmektedir.

ekil 5.7

Akkan bir sv olmadndan younluu ihmal edemeyeceimiz iin ve sreklilik denkleminin genel formunu kullanmalyz (eitlik 5.4).
m1 =12600kg / h = m2 = 2.A 2.u2 m2 =
. . .

12600 = 3 5kg / s , 3600 1 (v : zgl hacim ) v

fakat =

1 0,252 . . .25 = 3 362 kg / s , 0,365 4

Sreklilik eitliinden;

49

m = mL + m2 1 mL = 3 5 3 362 = 0,138kg / s , , Kayp Yzdesi = 496 x100 = %3 94 , 12600

.

BLM LE LGL PROBLEMLER

Bu problemlerde kararl ak durumu kabul edilmitir. 5.1 Bir su borusu 50m3 kapasitedeki tanka balanmtr. ayet tankn 1 saatte dolmas istenirse buna gre 5 m/syi gemeyecek ekilde hz seerek birim apn hesaplaynz. 59,5 mm 5.2 ap 45 mm olan boru iinde su 5m/s hzla akmakta iken redksiyonla bu ap 30 mmye dmektedir. Redksiyondaki ak hzn belirleyiniz. 11,25 m/s 5.3 Bal younluu 0,92 olan yan 50 mm apl borudan 6 m/s akmas durumunda boaltma miktarn L/s ve kg/s olarak hesaplaynz. 10,8 kg/s ; 11,8 L/s 5.4 Bir deniz suyu pompa istasyonunda 15,6 ton/h su pompalanmaktadr(BY=1,03). Pompa giriindeki hzn 3m/syi amamas ve boru knda 5m/syi amamas istenirse uygun boru giri ve k aplarn hesaplaynz. 42,3mm ; 32,7mm 5.5 Bir pskrtc bal, ap 1mm olan ok saydaki deliklerden olumaktadr. ayet pskrtc debisi 1,5 L/s ve hz 30m/s ise gerekli delik saysn hesaplaynz. 64 5.6 Bir borudan 8 ton/h ya (BY=0,9) 50mm borudan 2,3m apl silindirik depolama tankna baslmaktadr. Aadakileri hesaplaynz. a) 50 mm borudaki hz

b) Saatte depodaki suyun ykselme seviyesi c) 5 m ykseklikteki tankn dolma sresi a) 1,26 m/s ; b) 2,14 m/h ; c) 2,34 h 5.7 80 mm apl bir boru bir branmanla eit apl iki kola balanmtr. Hzlarn eit kalmas istenirse, her bir kolda gereken ap hesaplaynz. 56,6 mm

50

5.8 ap 25 mm olan 30 adet bakr borudan oluan tel geili bir s deitirici giri ve k borularna paralel balanmtr. Bal younluu 0,85 olan ya s deitirici boyunca hem ini-k hem de kk borulardan 3 m/s akmas istenirse; aadakileri hesaplaynz. a) Hacimsel debi

b) Ktlesel debi c) Giri-k borusunun i ap a) 44,2 L/s ; b) 37,6 kg/s ; c) 137 mm 5.9 zgl hacmi 0,865 m3/kg hava 8 m/s hz ile 300 mm apl bir borudan akmaktadr. 150 mmlik bir balant kolunda 6 m/s hzda akacak ekilde balanmaktadr. Aadakileri hesaplaynz (Havann younluu sabit kabul edilecektir). a) Hacimsel debi

b) Ktlesel debi c) 150 mmlik koldaki hz a) 0,566 m3/s ; b) 0,654 kg/s ; c) 8 m/s 5.10 300 mm apl bir boru iinden 5 m/s hzda su akmaktadr. Bu borudan 100 mmlik bir boru k olmakta ve hz 8 m/s olmaktadr. a) Hacimsel debiyi

b) Ktlesel debiyi c) 330 mmlik borudaki ak hzn hesaplaynz. a) 0,353 m3/s ; b) 353 kg/s ; c) 4,11 m/s 5.11 zgl hacmi 0,85 m3/kg olan hava, 200 mm apl bir borudan 10 m/s hzda akmaktadr. Bu boru bir redksiyonla 150 mm apa drlmektedir. Havann zgl hacmi redksiyon ksmnda 1,25 m3/kg olmaktadr. a) Ktlesel debiyi

b) Redksiyonda nce ve sonraki hacimsel debiyi c) Redksiyon ksmndaki hz hesaplaynz. a) 0,37 kg/s ; b) 0,314 m3/s ; 0,462 m3/s ; c) 26,1 m/s 5.12 Byk bir iten yanmal motor 2 kg/s hava ve bal younluu 0,85 olan yakttan 8,8 L/slik artmaktadr. Egzoz borusunun ap 400 mm ve egzoz gaznn younluu 0,4 kg/m 3tr. Egzoz gaznn hzn hesaplaynz. 42,3 m/s

51