Professional Documents
Culture Documents
8
_____________________________________________________________________________________
Akkann viskozitesi olmadndan srtnme yoktur ve hz profili dorusal kalmaktadr, rnek olarak akkan akm izgileri herhangi bir noktada ayndr. 1.ve 2.nin sonucu olarak akkann i enerjisi deimez, rnek olarak akkan scakl sabit kalr.
1. Potansiyel enerji; referans noktasndan h metre yksekliinde akkann potansiyel enerji PE = m.g.h 2. Kinetik enerji; u hz ile hareket eden m kg ktledeki akkann kinetik enerjisi KE = m.u2
79
3. Ak ii; 1 ile 2 arasnda pompalama ii olmadndan 1den 2ye svnn akn salayan baz nedenler olmal, aksi taktirde akkan ters ynde geri akacaktr. Bunun sebebi 1 ile 2 arasnda basn fark olmasndandr. Bu ak iin gerekli aray ak ii olarak adlandrlr. Kuvvet; F = p.A ; W = kuvvet x yol W = p.A.l Fakat A.l = V(hacim) W = p.V Fakat younluk; =
pm m m V = W = V
imdi 1 ile 2 arasnda enerjinin korunumu prensibini uygulayarak olursak; PE1 + KE1 + W1 = PE2 + KE2 + W2
mg.h1 + .
80
p1 1 2 p 1 + u1 + g.h1 = 2 + u2 + g.h2 2 g 2 g 2
Bu eitlik geleneksel olarak gerek ivmesi ye blnerek Bernoulli eitlii karlr;
2 p1 u1 p u2 + + h1 = 2 + 2 + h2 g 2g g 2g
(8.1)
m2s2 m 2 s
=m
hp =
Not: p Pa birimine sahiptir ve mutlak veya gsterge basnc olabilir(basn ykseklii eitliin her iki tarafnda bulunduundan ayn atmosferik basncn eklenmesi onlar farksz yapar). Buna ramen, p geleneksel olarak daima gsterge basncdr. Bylelikle p1 veya p2den herhangi biri atmosferik basn olduundan basn ykseklii sfr olur. Hz Ykseklii
hv =
u2 2g
81
Toplam Basma Ykseklii H = Basn ykseklii, hz ykseklii ve potansiyel ykseklik terimlerinin toplamna eittir. Bernoulli eitlii bylelikle u kelimelerle ifade edilebilir; deal bir akkan aknda, toplam basma ykseklii herhangi bir kesitte sabittir. Bu nemli akkan basma yksekliindeki her bir terim Bernoulli eitliinde edeer bir akkan yksekliini temsil eder. Sreklilik eitlii de Bernoulli eitlii ile ayn anda uygulanabilir ve bunlarn kombinasyonu akkanlar mekaniindeki saysz problemlerin zmne imkan verir.
rnek 8.2 Bal younluu 0,9 olan ya bir boruda 5m/s hzla akmaktadr. Borunun belli bir noktasndaki basn 30 kPa ve borunun ykseklii 3,5mdir(referans noktasnda). Bu noktadaki basn yksekliini, hz yksekliini ve toplam ykseklii hesaplaynz. zm:
u2 52 = = 1,27 m 2g 2 x9,81
potansiyel ykseklii h = 3,5m toplam basma ykseklii = 3,4 + 1,27 + 3,5 = 8,17m
Bernoulli Eitliinin Uygulamas Bu blmn kalan ksmnda baz yaygn ak durumlarna Bernoulli eitlii uygulanacaktr. Btn durumlarda ideal akkan davran olduunu farz ediyoruz(kayp yok).
82
ayet 3 noktas venturi giriindeki 1 noktas ile ayn apta ise ideal svlarda kayp olmadndan 3 ile 1 benzerdir. 1 ile 2 arasndaki basn deiimi gsterge veya daha ok diferansiyel manometre ile llr. Basntaki bu deiim boazdaki akkann hznn ve bylece ak debisinin llmesinde kullanlr (boaz alan bilindiinde). Bu cihaz venturimetre olarak bilinir.
rnek 8.3 Yatay bir venturi borusu 75mm apl banyo taklm olup boaz ap 50mmdir. ayet borudan 45 kPa basn ve 4m/s hzda su akyorsa, boazdaki ideal basn ve hz hesaplaynz. zm: 8.2deki ekilden; 1 = 75mm, 2 = 50mm u1 = 4m/s ; u2 = 4x(75/50)2 = 9m/s h1 = h2 (yatay boru) p1 = 45kPa = 45.103 Pa = 103 kg/m3 (su) Bernoulli eitlii;
2 p1 u1 p u2 + + h1 = 2 + 2 + h2 g 2g g 2g
83
2 p1 u1 p u2 + = 2 + 2 2 2
4 .1 3 5 0 1 3 0
p 42 92 = 2 + 2 2 1 3 0 +4 ,5 0
4 +8 = 5
p2 1 3 0
p2 =1 ,5.1 3 =1 ,5kPa 2 0 2
8.5 EK BORU
Sabit aptaki bir eik boru ekil 8.3te gsterilmitir.
Boru ap sabit olduundan akkann hz sabit kalmaktadr. Bylece hz 1 ve 2deki hz ykseklii benzerdir. 2deki potansiyel ykseklik 1den daha yksek olduundan Bernoulli eitlii gerei 1deki basn ykseklii 1den daha az olmaldr. Bu ekilde 1den 2ye akan bir akkanda basn ykseklii, hz yksekliine dnmektedir.
rnek 8.4 Ya tayan (BY=0,9) bir boru yukarya doru 1/20 (sine) eimdedir. Borunun belli bir noktasndaki basn 90 kPadr. Bu noktadan 100m uzaktaki ideal boru basncn hesaplaynz.
84
zm: ekil 8.3e dayanarak; 1 = 90 kPa = 90.103 Pa = 900 kg/m3 h1 = 0 (referans) h2 = 100/20 = 5m 1 ve 2deki hz eit olduunda, Bernoulli eitlii u hali alr;
p1 p +h1 = 2 +h2 g g p2 9 .1 3 0 0 +0 = +5 9 0.9 8 0 , 1 9 0.9 8 0 , 1 p2 = 4 ,9 k a 5 P
Not: Hz basma ykseklii eitlie girilmediinden, bu problem statik yntemleriyle zlebilir (problem 2.11e baknz).
85
ayet vena daralmasna kyasla tank alannn ok byk olduu kabul edilirse u1 << u2 ve u1 ihmal edilebilir. Ortam basnc atmosferik kabul edilirse ve orifisin merkezi referans kabul edilirse unu yazabiliriz: p1 = 0 (atmosferik) u1 = 0 (ayet tank alan bykse u1 << u2 ihmal edilebilir) h1 = h (2 noktasndaki vena daralmas referans) p2 = 0 (vena daralmasndaki atmosferik basn) Bernoulli denkleminde yerine konulursa;
0+ 0 + h = 0 +
u2 = 2gh
u2 2 +0 2g
(8.2)
Bu sonu Torielli eitlii olarak dahi bilinir ve herhangi bir nesne h yksekliinden dtnde ayn hz verir. Hzn delik apndan ve sv younluundan bamsz olmas ilgin bir durumdur.
rnek 8.5 Bir tankta yzeyden 2m aada su dearj edilmektedir. Vena daralmasndaki ideal hz u durumlar iin hesaplaynz: a) Hava basnc atmosferik
Burada bize sadece basn yksekliine potansiyel ykseklii eklemek gerekmektedir ve bu 8.2deki h` kullanlr.
86
Sv ak kendiliinden balamaz, sadece borudaki sv seviyesi yzey seviyesinden (1) aada olmas durumunda ortaya kar. Bylelikle sifonda sadece k seviyesi, yzey seviyesinin altna indiinde sv geii olur. Ayrca nemli bir not da (3) noktasndaki basncn atmosfer basncnn altnda olmasdr. ayet bu nokta yzey seviyesine ykseldiinde, (3) noktasndaki basn svnn basnc buhar doyma basncna ular. Sonra sifondan sv geii kesilir. nk sv hzla buharlaarak bir buhar blou oluturur. Kayplar ihmal edildiinde (ideal durumda) sifon olaynn analizi bir tanktan aka tamamen benzer ve Torielli eitlii uygulanabilir Boru ap ykseklik (h) ile karlatrldnda kk olduundan k aznda vena daralmasndan sonraki boru ucundaki uzaklk ihmal edilebilir.
87
rnek 8.6 ekil 8.5te gsterilen bir sifonda boru ap 12mm ve su seviyesi referans noktasndan 3,5m ykselmektedir. Borunun en yksek yeri 4,8m ve en dk seviyesi 2,2mdir. Sifondan ideal ak olmas durumunda (2) noktasndaki ap 10mmdir. Ayrca sifonun en yksek yerindeki basnc hesaplaynz. zm: Burada h = 3,5 2,2 = 1,3m 8.2ye uygularsak;
u2 = 2g = 2.9 8 .13 = 5 0 m/ s h , 1 , , 5 v = u.A = 5 0 . , 5 .
.
00 2 , 1 (m3 / s) = 0 3 7 L / s , 9 4
(3) noktasndaki basn bulabilmek iin Bernoulli eitlii (1) ve (3) arasna uygulanr. Aadakileri yazabiliriz: p1 = 0 (atmosferik) u1 = 0 (geni tank) h1 = 3,5m = 103 kg/m3 (su)
p u2 p1 u2 + 1 +h1 = 3 + 3 +h3 g 2g g 2g 0 +0 +3 5 = , p3 1 .9 8 0 , 1
3
35 2 , 1 +4 8 , 2.9 8 , 1
Not: Ayn sonu Bernoulli eitlii (2) ve (3) arasna uygulanarak da elde edilebilir.
88
rnek 8.7 Bir borudan ekil 8.6daki gibi su akmaktadr. (1) noktasndaki ap 500mm, ykseklik 3m, basn 45 kPa ve hz 5,6m/sdir. (2) noktasnda ap 440mm ve ykseklik 5mdir. (2) noktasndaki ideal basnc hesaplaynz. zm: 1 = 500mm h1 = 3m p1 = 45 kPa u1 = 5,6m/s sreklilikten; 2 = 440mm h2 = 5M = 103 kg/m3 (su)
p2 5 62 , 72 2 , 3 +3 = + +5 3 2 98 . , 1 . , 1 1 .9 8 0 , 1 2 98
p2 =1 ,9 k a 4 P
89
2 5 1,52
3 4,59
Hz basnc hv =
u2 (m ) 2g
1,6 9,19
2,67 9,19
1 ve 2 arasndaki ( = 470mm) ara noktalar hesaplanr ve sonular ekil 8.7deki gibi izilir.
90
Bu grafik her bir basma yksekliinin iddetinin bal olarak nasl deitiini aka gstermektedir ve bu durumda potansiyel ykseklik artmakta, basn ykseklii azalmakta ve hz basnc artmaktadr. Bu basma yksekliklerinin toplam sabit kaldndan ideal akkan aknda kayp yoktur. Basn ykseklii ve potansiyel yksekliin toplam sv hzna bal olmadndan statik basn olarak adlandrlr. Balant noktalarndaki statik ykseklik hidrolik gradyen olarak bilinir. Bu boru balantlarn kapsayan durumlar iin nemli bir zelliktir. nk bran borular bulutuunda her bir borunun hidrolik gradyeni st ste akmaldr. Bu nedenle borularn kesime noktalarnda potansiyel ykseklik benzerdir(benzer ykseklik) ve basn ykseklii dahi eit olmas gerektiinden bir akkanda ayn noktada iki farkl basn olamaz. Bylelikle hidrolik gradyen basn ve potansiyel yksekliklerin toplamn bu noktada kesiir.
91
8.7 Bir su tannda derinlii 2,6m olan su bulunmaktadr. Tankn tabanndan 200mm yukarda suyun tahliyesi iin tamamen ak 20mm apnda vena daralmas bulunmaktadr. Vena daralmasndaki hz ve debiyi hesaplaynz. 6,86m/s ; 2,16kg/s 8.8 Yzey seviyesi 3i5m olan bir tankn yan yzeyinin tam ortasna yerletirilen delikten su tahliye edilmektedir. Vena daralmasnn hzn aadaki durumlarda hesaplaynz: a) Hava boluu atmosferde
b) Hava boluu 20 kPa c) Hava boluu 20 kPa (vakum) a) 8,29 m/s ; b) 10,4 m/s ; c) 5,35 m/s 8.9 8.8deki problemi su yerine bal younluu ,78 olan kerosen iin tekrarlaynz. a) 8,29 m/s ; b) 11 m/s ; c) 5,35 m/s 8.10 Bir sifon, tanktan su tahliyesi iin kullanlmaktadr. Sifon k tanktan 3,2m aadadr ve su akntsnn ap 12mm'ir. Boaltlan su L/s ve kg/s olarak hesaplaynz. 0,896 L/s ; 0,896 kg/s 8.11 ekil 8.5te gsterilen bu sifon 12,5mm apnda retilmitir ve referans seviyesinden aadaki yksekliklere sahiptir. 1)4,5m 2)2,7m 3)5,6m ayet 2 noktasndaki boru 10mm olsayd, ktlesel debiyi belirleyiniz. Ayrca 3teki basnc da hesaplaynz.
8.12 Problem 8.11deki sifonu 3 noktas maksimum ykseklikte iken suyun doyma buhar basnc 3,2 kPa (mutlak) iin hesaplaynz. 13,8m 8.13 200mm apndaki bir borudan hz 5m/s olan bir sv (BY=0,9) akmaktadr. Borunun referans noktasndan ykseklii 2,5m ve basnc 40 kPadr. Boru bir redksiyon ile 180mm apa drlmektedir. 5m ykseklikteki redksiyon ksmndaki basn ve hz hesaplaynz. 6,17m/s ; 12 kPa 8.14 Problem 8.13de verilen boru iin her iki noktadaki; a) Potansiyel ykseklii
d) Toplam ykseklii lekli olarak iziniz. a) 2,5m 50m ; b) 4,53m 1,36m ; c) 1,27m 1,94m ; d) 8,3m
92
8.15 Aaya doru daralan bir boruda 900mm ykseklii 10m olan ksmda 900 L/s su akmaktadr. Dier ksmn ap 600mm ve ykseklii 4mdir. 10m ykseklikteki basn 80 kPadr. 4m ykseklikteki hz ve basnc hesaplaynz. 3,18m/s ; 144 kPa 8.16 Problem 8.15te verilen boru iin her iki noktadaki; a) Potansiyel ykseklii
d) Toplam ykseklii lekli olarak iziniz. a) 10m 4m ; b) 8,15m 14,7m ; c) 1,07m 0,52m ; d) 19,22m