You are on page 1of 15

78

8
_____________________________________________________________________________________

DEAL AKIKANLARIN AKII


8.1. DEAL AKIKAN
Bir ideal akkan viskozitesi olmayan sktrlamaz bir akkan olarak tanmlanabilir. Gerekte elbette byle bir sv mevcut deildir, fakat su veya petrol gibi svlar, gazlar kk basn deimelerinde, ideal sv davranna yaklarlar. deal sv kavram nemlidir. nk akkan aknn analizinin basitletirilmesi onun sayesinde yaplabilir. Bu sayede nemli eitlik olan Bernoulli* denklemi karlm olup bu eitlik kk deiikliklerle gerek svlarn davranlarna da uygulanabilir. Bir ideal akkann kabulndeki nemli deiiklikler unlardr: 1. 2. 3. Akkanlar sktrlamaz olduklarndan younluk deimesi sktrmasndan veya genlemesinden dolay bir i olumaz. olumaz ve akkann

Akkann viskozitesi olmadndan srtnme yoktur ve hz profili dorusal kalmaktadr, rnek olarak akkan akm izgileri herhangi bir noktada ayndr. 1.ve 2.nin sonucu olarak akkann i enerjisi deimez, rnek olarak akkan scakl sabit kalr.

8.2 BERNOULL ETL


ekil 8.1deki gibi iinden ideal akkan akan eik ve ap kademeli olmak klen bir boru ksmn farz edin. Giri ve k referans noktalar 1. ve 2. arasnda enerjinin korunumu prensibini m kg akkan iin uygulaynz. Akkan ideal olduundan bu noktalar arasnda pompalama ve stma yoktur, i enerji de deimemektedir. Bylelikle sadece i enerjinin deitiini dikkate almak gerekir; potansiyel enerji, kinetik enerji ve ak ii

1. Potansiyel enerji; referans noktasndan h metre yksekliinde akkann potansiyel enerji PE = m.g.h 2. Kinetik enerji; u hz ile hareket eden m kg ktledeki akkann kinetik enerjisi KE = m.u2

Deneysel olarak 1738 ylnda Daniel Bernoulli tarafndan bulunmutur.

79

ekil 8.1 Eik, daralan bir boru boyunca ak

3. Ak ii; 1 ile 2 arasnda pompalama ii olmadndan 1den 2ye svnn akn salayan baz nedenler olmal, aksi taktirde akkan ters ynde geri akacaktr. Bunun sebebi 1 ile 2 arasnda basn fark olmasndandr. Bu ak iin gerekli aray ak ii olarak adlandrlr. Kuvvet; F = p.A ; W = kuvvet x yol W = p.A.l Fakat A.l = V(hacim) W = p.V Fakat younluk; =
pm m m V = W = V

imdi 1 ile 2 arasnda enerjinin korunumu prensibini uygulayarak olursak; PE1 + KE1 + W1 = PE2 + KE2 + W2

mg.h1 + .

p .m p .m 1 1 .mu1 + 1 . 2 = mg.h2 + .mu2 + 2 . . 2 2 2

m ile blerek yeniden dzenlersek;

80

p1 1 2 p 1 + u1 + g.h1 = 2 + u2 + g.h2 2 g 2 g 2
Bu eitlik geleneksel olarak gerek ivmesi ye blnerek Bernoulli eitlii karlr;
2 p1 u1 p u2 + + h1 = 2 + 2 + h2 g 2g g 2g

(8.1)

rnek 8.1 Bernoulli eitliinin boyuta homojen olduunu gsteriniz. zm:


p kgm 2m2 s Nm 2 = = =m 3 2 g kgm xm s kgm2s2 m 1 s u2 = 2g m 2 s h=m

m2s2 m 2 s

=m

Bylelikle Bernoulli eitlii boyuta homojendir ve btn terimler m birimine sahiptir.

8.3 BASMA YKSEKL


rnek 8.1deki Bernoulli denkleminde her terim ykseklik veya metre birimine sahiptir. Basma terimi geni bir kullanma sahip olduundan her bir terim u isimlerle adlandrlr: Basn Ykseklii

hp =

Not: p Pa birimine sahiptir ve mutlak veya gsterge basnc olabilir(basn ykseklii eitliin her iki tarafnda bulunduundan ayn atmosferik basncn eklenmesi onlar farksz yapar). Buna ramen, p geleneksel olarak daima gsterge basncdr. Bylelikle p1 veya p2den herhangi biri atmosferik basn olduundan basn ykseklii sfr olur. Hz Ykseklii

hv =

u2 2g

burada u hz m/s birimindedir. Potansiyel Ykseklik =h

81

Toplam Basma Ykseklii H = Basn ykseklii, hz ykseklii ve potansiyel ykseklik terimlerinin toplamna eittir. Bernoulli eitlii bylelikle u kelimelerle ifade edilebilir; deal bir akkan aknda, toplam basma ykseklii herhangi bir kesitte sabittir. Bu nemli akkan basma yksekliindeki her bir terim Bernoulli eitliinde edeer bir akkan yksekliini temsil eder. Sreklilik eitlii de Bernoulli eitlii ile ayn anda uygulanabilir ve bunlarn kombinasyonu akkanlar mekaniindeki saysz problemlerin zmne imkan verir.

rnek 8.2 Bal younluu 0,9 olan ya bir boruda 5m/s hzla akmaktadr. Borunun belli bir noktasndaki basn 30 kPa ve borunun ykseklii 3,5mdir(referans noktasnda). Bu noktadaki basn yksekliini, hz yksekliini ve toplam ykseklii hesaplaynz. zm:

bas as yksekli h p = h yksekli hv =

p 30 .10 3 = = 3,4m g 0,9.10 3 x9,81

u2 52 = = 1,27 m 2g 2 x9,81

potansiyel ykseklii h = 3,5m toplam basma ykseklii = 3,4 + 1,27 + 3,5 = 8,17m

Bernoulli Eitliinin Uygulamas Bu blmn kalan ksmnda baz yaygn ak durumlarna Bernoulli eitlii uygulanacaktr. Btn durumlarda ideal akkan davran olduunu farz ediyoruz(kayp yok).

8.4 VENTUR BORUSU


Bir venturi borusu ekil 8.2deki ak hattna yerletirilen bir ak kstlaycdr. Venturinin giri ksm keskin daralmakta ve fakat k ksm girdap hareketini nlemek iin yava yava genilemektedir. 2deki boaz hz 1den daha fazladr. Bylelikle Bernoulli eitlii gerei 2deki basn den daha azdr. Potansiyel ykseklik benzerdir(yatay), bylece boazda hz basncndaki art, basn yksekliinde azalma olmaktadr.

82

ekil 8.2 Bir borudaki venturi tp

ayet 3 noktas venturi giriindeki 1 noktas ile ayn apta ise ideal svlarda kayp olmadndan 3 ile 1 benzerdir. 1 ile 2 arasndaki basn deiimi gsterge veya daha ok diferansiyel manometre ile llr. Basntaki bu deiim boazdaki akkann hznn ve bylece ak debisinin llmesinde kullanlr (boaz alan bilindiinde). Bu cihaz venturimetre olarak bilinir.

rnek 8.3 Yatay bir venturi borusu 75mm apl banyo taklm olup boaz ap 50mmdir. ayet borudan 45 kPa basn ve 4m/s hzda su akyorsa, boazdaki ideal basn ve hz hesaplaynz. zm: 8.2deki ekilden; 1 = 75mm, 2 = 50mm u1 = 4m/s ; u2 = 4x(75/50)2 = 9m/s h1 = h2 (yatay boru) p1 = 45kPa = 45.103 Pa = 103 kg/m3 (su) Bernoulli eitlii;
2 p1 u1 p u2 + + h1 = 2 + 2 + h2 g 2g g 2g

h1 = h2 olduundan ve her iki taraf g ile arplrsa;

83

2 p1 u1 p u2 + = 2 + 2 2 2

4 .1 3 5 0 1 3 0

p 42 92 = 2 + 2 2 1 3 0 +4 ,5 0

4 +8 = 5

p2 1 3 0

p2 =1 ,5.1 3 =1 ,5kPa 2 0 2

8.5 EK BORU
Sabit aptaki bir eik boru ekil 8.3te gsterilmitir.

ekil 8.3 Eik Boru

Boru ap sabit olduundan akkann hz sabit kalmaktadr. Bylece hz 1 ve 2deki hz ykseklii benzerdir. 2deki potansiyel ykseklik 1den daha yksek olduundan Bernoulli eitlii gerei 1deki basn ykseklii 1den daha az olmaldr. Bu ekilde 1den 2ye akan bir akkanda basn ykseklii, hz yksekliine dnmektedir.

rnek 8.4 Ya tayan (BY=0,9) bir boru yukarya doru 1/20 (sine) eimdedir. Borunun belli bir noktasndaki basn 90 kPadr. Bu noktadan 100m uzaktaki ideal boru basncn hesaplaynz.

84

zm: ekil 8.3e dayanarak; 1 = 90 kPa = 90.103 Pa = 900 kg/m3 h1 = 0 (referans) h2 = 100/20 = 5m 1 ve 2deki hz eit olduunda, Bernoulli eitlii u hali alr;
p1 p +h1 = 2 +h2 g g p2 9 .1 3 0 0 +0 = +5 9 0.9 8 0 , 1 9 0.9 8 0 , 1 p2 = 4 ,9 k a 5 P

Not: Hz basma ykseklii eitlie girilmediinden, bu problem statik yntemleriyle zlebilir (problem 2.11e baknz).

8.6 BR TANKTAN SIVI AKII


Bir delik veya orifise sahip bir tanka Bernoulli eitlii uygulanarak vena daralmasndaki k hz hesaplanabilir. Not: Orifisteki hz bulmak iin Bernoulli eitliinin uygulanmas doru deildir. nk sv hzlanrken 2 noktasndaki vena daralmasnda sv basnc atmosfer basncna ulaamaz(ekil 8.4e baknz). Buna ramen vena daralmas orifisle ayn apta olduundan, ayet h ykseklii orifis apna kyasla ok bykse bu etki kk bir hataya neden olur.

ekil 8.4 Bir tanktan ak

85

ayet vena daralmasna kyasla tank alannn ok byk olduu kabul edilirse u1 << u2 ve u1 ihmal edilebilir. Ortam basnc atmosferik kabul edilirse ve orifisin merkezi referans kabul edilirse unu yazabiliriz: p1 = 0 (atmosferik) u1 = 0 (ayet tank alan bykse u1 << u2 ihmal edilebilir) h1 = h (2 noktasndaki vena daralmas referans) p2 = 0 (vena daralmasndaki atmosferik basn) Bernoulli denkleminde yerine konulursa;

0+ 0 + h = 0 +
u2 = 2gh

u2 2 +0 2g
(8.2)

Bu sonu Torielli eitlii olarak dahi bilinir ve herhangi bir nesne h yksekliinden dtnde ayn hz verir. Hzn delik apndan ve sv younluundan bamsz olmas ilgin bir durumdur.

rnek 8.5 Bir tankta yzeyden 2m aada su dearj edilmektedir. Vena daralmasndaki ideal hz u durumlar iin hesaplaynz: a) Hava basnc atmosferik

b) Hava basnc 50 kPadr. zm: a) h = 2m 8.2de yerine konursa;


u2 = 2.9 8 .2 , 1 u2 =6 2 m/ s , 6

b) Bu durumda p1 sfr deildir. Bylece Bernoulli eitlii u ekilde olur;


p1 u2 +0+ h = 0+ 2 +0 g 2g p u2 = 2gh + 1 g

Burada bize sadece basn yksekliine potansiyel ykseklii eklemek gerekmektedir ve bu 8.2deki h` kullanlr.

86

p1 = 50 kPa ve = 103 kg/m3 su olduundan


50.103 u2 = 2.9 81 2 + 3 , 10 +9,81 u2 =118m/ s ,

8.7 BR SFONDAK AKI


Bir sifon ekil 8.5te gsterilmitir.

ekil 8.5 Sifon

Sv ak kendiliinden balamaz, sadece borudaki sv seviyesi yzey seviyesinden (1) aada olmas durumunda ortaya kar. Bylelikle sifonda sadece k seviyesi, yzey seviyesinin altna indiinde sv geii olur. Ayrca nemli bir not da (3) noktasndaki basncn atmosfer basncnn altnda olmasdr. ayet bu nokta yzey seviyesine ykseldiinde, (3) noktasndaki basn svnn basnc buhar doyma basncna ular. Sonra sifondan sv geii kesilir. nk sv hzla buharlaarak bir buhar blou oluturur. Kayplar ihmal edildiinde (ideal durumda) sifon olaynn analizi bir tanktan aka tamamen benzer ve Torielli eitlii uygulanabilir Boru ap ykseklik (h) ile karlatrldnda kk olduundan k aznda vena daralmasndan sonraki boru ucundaki uzaklk ihmal edilebilir.

87

rnek 8.6 ekil 8.5te gsterilen bir sifonda boru ap 12mm ve su seviyesi referans noktasndan 3,5m ykselmektedir. Borunun en yksek yeri 4,8m ve en dk seviyesi 2,2mdir. Sifondan ideal ak olmas durumunda (2) noktasndaki ap 10mmdir. Ayrca sifonun en yksek yerindeki basnc hesaplaynz. zm: Burada h = 3,5 2,2 = 1,3m 8.2ye uygularsak;
u2 = 2g = 2.9 8 .13 = 5 0 m/ s h , 1 , , 5 v = u.A = 5 0 . , 5 .
.

00 2 , 1 (m3 / s) = 0 3 7 L / s , 9 4

(3) noktasndaki basn bulabilmek iin Bernoulli eitlii (1) ve (3) arasna uygulanr. Aadakileri yazabiliriz: p1 = 0 (atmosferik) u1 = 0 (geni tank) h1 = 3,5m = 103 kg/m3 (su)
p u2 p1 u2 + 1 +h1 = 3 + 3 +h3 g 2g g 2g 0 +0 +3 5 = , p3 1 .9 8 0 , 1
3

p3 = ? u3 = 5,05.(10/12)2 = 3,51 m/s h3 = 4,8m

35 2 , 1 +4 8 , 2.9 8 , 1

p3 = 8,9 k a (n g tif i re a o fe 1 P ea a ti tm s rik b s c a n n a d o u u u g s rir .) ltn a ld n te

Not: Ayn sonu Bernoulli eitlii (2) ve (3) arasna uygulanarak da elde edilebilir.

8.8 DARALAN EK BORU


Bernoulli eitliinin en karmak uygulamas eik daralan boruda oluur. Buradaki sv aknda basn, hz ve potansiyel yksekliklerin hepsi deiir. Bu durum ekil 8.6da gsterilmitir. Genellikle (2) noktasndaki basn bilinemez fakat ilk olarak sreklilik eitlii ile u2 bulunur ve sonra Bernoulli eitliinden p2 bulunur.

88

ekil 8.6 Eik daralan bir boruda ak

rnek 8.7 Bir borudan ekil 8.6daki gibi su akmaktadr. (1) noktasndaki ap 500mm, ykseklik 3m, basn 45 kPa ve hz 5,6m/sdir. (2) noktasnda ap 440mm ve ykseklik 5mdir. (2) noktasndaki ideal basnc hesaplaynz. zm: 1 = 500mm h1 = 3m p1 = 45 kPa u1 = 5,6m/s sreklilikten; 2 = 440mm h2 = 5M = 103 kg/m3 (su)

500 u2 = u1 1 = 5,6 m = 7,23 / s 440 2


Bernoulli eitliinden;
p1 u2 p u2 + 1 +h1 = 2 + 2 +h2 g 2 g g 2 g y r e k n lu s ; e in ou ra 4 .1 3 5 0 1 .9 8 0 , 1
3

p2 5 62 , 72 2 , 3 +3 = + +5 3 2 98 . , 1 . , 1 1 .9 8 0 , 1 2 98

p2 =1 ,9 k a 4 P

89

8.9 BERNOULL ETLNN GRAFKSEL GSTERM


Bernoulli eitliinin grafiksel biimde basma yksekliklerini lekli gsterilmesi sklkla kullanl olmaktadr. nceki 8.7 nolu rnekteki deerler u ekilde izilir: 1 Potansiyel ykseklik = h(m) Basn ykseklii hr =
p (m ) 8g

2 5 1,52

3 4,59

Hz basnc hv =

u2 (m ) 2g

1,6 9,19

2,67 9,19

Toplam basn H = hp+hv+h(m)

1 ve 2 arasndaki ( = 470mm) ara noktalar hesaplanr ve sonular ekil 8.7deki gibi izilir.

ekil 8.7 Bernoulli eitliinin grafiksel temsili

90

Bu grafik her bir basma yksekliinin iddetinin bal olarak nasl deitiini aka gstermektedir ve bu durumda potansiyel ykseklik artmakta, basn ykseklii azalmakta ve hz basnc artmaktadr. Bu basma yksekliklerinin toplam sabit kaldndan ideal akkan aknda kayp yoktur. Basn ykseklii ve potansiyel yksekliin toplam sv hzna bal olmadndan statik basn olarak adlandrlr. Balant noktalarndaki statik ykseklik hidrolik gradyen olarak bilinir. Bu boru balantlarn kapsayan durumlar iin nemli bir zelliktir. nk bran borular bulutuunda her bir borunun hidrolik gradyeni st ste akmaldr. Bu nedenle borularn kesime noktalarnda potansiyel ykseklik benzerdir(benzer ykseklik) ve basn ykseklii dahi eit olmas gerektiinden bir akkanda ayn noktada iki farkl basn olamaz. Bylelikle hidrolik gradyen basn ve potansiyel yksekliklerin toplamn bu noktada kesiir.

BLM LE LGL PROBLEMLER


Bu problemler iin ideal sv kullanld ve kayp olmad kabul edilecektir. 8.1 ap 200mm olan bir boru 4,43 m/s hzla 1/50 eimle su tamaktadr. Bu noktada boru ykseklii 3m (referans noktasnda) ve basnc 50 kPadr. Bu noktada basn yksekliini, hz ykseklii, potansiyel ykseklii ve toplam yksekliini hesaplaynz. 5,1m ; 1,0m ; 3,0m ; 9,1m 8.2 ayet 8.1de verilen problemde suyun dinamik viskozitesi 0,9.10-3 Pa.s olarak verilseydi Reynolds saysn, ak rejimini ve ktlesel debiyi hesaplaynz. 984.10-3 Pa.s ; trblansl ; 139 kg/s 8.3 Problem 8.1de verilen boru iin basn yksekliini, hz yksekliini, potansiyel ykseklii ve toplam ykseklii hesaplaynz. 3,1m ; 1,0m ; 5,0m ; 9,1m 8.4 Yatay bir borunun ap 150mm, 60 kg/s debide ya baslmaktadr (BY=0,89). Borunun belli bir yerindeki basn 120 kPadr. Bu noktadaki basn yksekliini ve hz yksekliini hesaplaynz. 13,7m ; 0,742m 8.5 Problem 8.4de verilen boruda aa doru bir meme bulunmaktadr. Ya akntsnn hzn ve apn, aknt basnc atmosferik olmas durumunda hesaplaynz. 16,9m/s ; 71,3mm 8.6 50mm apl yatay bir boruda boaz ap 40mm olan bir venturi tp balanmtr. Boru 30 kPa basnta su tamaktadr ve boazdaki hz 3m/sdir. a) Ktlesel debiyi

b) Boazdaki hz c) Boazdaki basnc hesaplaynz. a) 5,89 kg/s ; b) 4,69m/s ; c) 23,5 kPa

91

8.7 Bir su tannda derinlii 2,6m olan su bulunmaktadr. Tankn tabanndan 200mm yukarda suyun tahliyesi iin tamamen ak 20mm apnda vena daralmas bulunmaktadr. Vena daralmasndaki hz ve debiyi hesaplaynz. 6,86m/s ; 2,16kg/s 8.8 Yzey seviyesi 3i5m olan bir tankn yan yzeyinin tam ortasna yerletirilen delikten su tahliye edilmektedir. Vena daralmasnn hzn aadaki durumlarda hesaplaynz: a) Hava boluu atmosferde

b) Hava boluu 20 kPa c) Hava boluu 20 kPa (vakum) a) 8,29 m/s ; b) 10,4 m/s ; c) 5,35 m/s 8.9 8.8deki problemi su yerine bal younluu ,78 olan kerosen iin tekrarlaynz. a) 8,29 m/s ; b) 11 m/s ; c) 5,35 m/s 8.10 Bir sifon, tanktan su tahliyesi iin kullanlmaktadr. Sifon k tanktan 3,2m aadadr ve su akntsnn ap 12mm'ir. Boaltlan su L/s ve kg/s olarak hesaplaynz. 0,896 L/s ; 0,896 kg/s 8.11 ekil 8.5te gsterilen bu sifon 12,5mm apnda retilmitir ve referans seviyesinden aadaki yksekliklere sahiptir. 1)4,5m 2)2,7m 3)5,6m ayet 2 noktasndaki boru 10mm olsayd, ktlesel debiyi belirleyiniz. Ayrca 3teki basnc da hesaplaynz.

8.12 Problem 8.11deki sifonu 3 noktas maksimum ykseklikte iken suyun doyma buhar basnc 3,2 kPa (mutlak) iin hesaplaynz. 13,8m 8.13 200mm apndaki bir borudan hz 5m/s olan bir sv (BY=0,9) akmaktadr. Borunun referans noktasndan ykseklii 2,5m ve basnc 40 kPadr. Boru bir redksiyon ile 180mm apa drlmektedir. 5m ykseklikteki redksiyon ksmndaki basn ve hz hesaplaynz. 6,17m/s ; 12 kPa 8.14 Problem 8.13de verilen boru iin her iki noktadaki; a) Potansiyel ykseklii

b) Basn yksekliini c) Hz yksekliini

d) Toplam ykseklii lekli olarak iziniz. a) 2,5m 50m ; b) 4,53m 1,36m ; c) 1,27m 1,94m ; d) 8,3m

92

8.15 Aaya doru daralan bir boruda 900mm ykseklii 10m olan ksmda 900 L/s su akmaktadr. Dier ksmn ap 600mm ve ykseklii 4mdir. 10m ykseklikteki basn 80 kPadr. 4m ykseklikteki hz ve basnc hesaplaynz. 3,18m/s ; 144 kPa 8.16 Problem 8.15te verilen boru iin her iki noktadaki; a) Potansiyel ykseklii

b) Basn yksekliini c) Hz yksekliini

d) Toplam ykseklii lekli olarak iziniz. a) 10m 4m ; b) 8,15m 14,7m ; c) 1,07m 0,52m ; d) 19,22m

You might also like