i

UYGULAMALI
AKIKANLAR
MEKAN

Roger KINSKI
EVREN
Yrd.Do.Dr. Hseyin BULGURCU

ii
n Kapak:
Kurnell, NSWde Avustralya Petrol Rafinerisinde Santrifj Pompa ve Boru Tesisat

Tekrarlanan bask tarihleri: 1983, 1985, 1987, 1992.

Copyright1982 McGrawhille Kitap irketi Avustralya Pity Limited.

Avustralya Ulusal Ktphanesi Yayn Katalogu verileri:

Kinski, Roger.
Applied fluid mechanics.
ISBN 0 07 072996 4.
1.Fluid mechanics. 1. balk
532
Avustralyada baslmtr.
Dizgi Avustralyada Queensland Dizgi Servisi Pty Limited.
Bask Avustralyada Globe Bask Pty Limited.
Sponsor editr
Kopye editr
Tasarm
Kapak tasarm

:
:
:
:

Stuart Laurence
Derek Barton
George Sirett
Eric Prior

iii

NDEKLER
1. TEMEL KEVREMLER VE BRMLER
1.1 Maddenin
halleri............................................................................................................................
.....................
1
1.2 Bir
akkann
tanm............................................................................................................................
...............
1
1.3 Ktle...........................................................................................................................
........................................
1
1.4 Hacim.........................................................................................................................
.......................................
2
1.5 Younluk....................................................................................................................
........................................
2
1.6 Bal
younluk.......................................................................................................................
............................
2
1.7 zgl
hacim............................................................................................................................
...........................
2
1.8 Kuvvet........................................................................................................................
........................................
3
1.9 Arlk.........................................................................................................................
........................................
3
1.10
Bas
n..................................................................................................................................
..............................
4
1.11
Bir
svnn
buhar
basnc...........................................................................................................................
.........
5
Blmle
ilgili
problemler.....................................................................................................................
....................
6
2. AKIKAN STATNN TEMEL PRENSPLER
2.1 Bir
noktadaki
basn............................................................................................................................
...............
8
2.2 Bir
cidardaki
basn............................................................................................................................
................
8
2.3 Basn
iletimi............................................................................................................................
..........................
9
2.4 Basncn
derinlikle
deiimi.........................................................................................................................
.......
10
2.5 Dalm
cisimler
zerindeki
basn
kuvvetleri.....................................................................................................
13
Blmle
ilgili
problemler.....................................................................................................................
....................
15

iv
3. MANOMETRELER
3.1 Piezometre.................................................................................................................
........................................
18
3.2 Eik
piezometre....................................................................................................................
.............................
20
3.3 Manometre.................................................................................................................
........................................
21
3.4 Manometre
hesaplar
(gaz
veya
buhar).............................................................................................................
21
3.5 Manometre
hesaplar
(sv)..............................................................................................................................
.. 22
3.6 Eik
manometre...................................................................................................................
..............................
24
3.7 Diferansiyel
manometre...................................................................................................................
..................
25
Blmle
ilgili
problemler.....................................................................................................................
........................
27
4. DALMI YZEYLERDEK KUVVETLER
4.1 Yatay
yzey.............................................................................................................................
..........................
29
4.2 Yzey
altndaki
sv.................................................................................................................................
...........
31
4.3 Dikey
yzey.............................................................................................................................
...........................
32
4.4 Eik
yzeyler........................................................................................................................
..............................
36
Blmle
ilgili
problemler.....................................................................................................................
........................
38
5. SIVI AKIININ TEMEL PRENSPLER
5.1 Ortalama
hz..............................................................................................................................
.........................
41
5.2 Kararl
ak.............................................................................................................................
............................
41
5.3 Hacimsel
ak
debisi..........................................................................................................................
................
43
5.4 Ktlesel
debi............................................................................................................................
...........................
44
5.5 Ak
sreklilii....................................................................................................................
................................
45

v
5.6 Sreklilik

eitliinin
kol
ayrmlarna
uygulanmas...............................................................................................
46
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
.......................
49

6. AKAN SIVILARDAN OLUAN KUVVETLER

6.1 mpuls-momentum
eitlii.........................................................................................................................
.........
51
6.2 Dz
dikey
bir
levhada
set
darbesi......................................................................................................................
52
6.3 Eik
dz
plakada
set
darbesi.......................................................................................................................
......
53
6.4 Eik
yzeylerde
set
darbesi.......................................................................................................................
........
55
6.5 Hareketli
kanat..........................................................................................................................
.........................
57
6.6 Seri
haldeki
hareketli
kanatlar......................................................................................................................
......
59
6.7 Kapal
svlar..........................................................................................................................
.............................
61
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
.......................
63
7. VSKOZTE VE AKIKAN AKIINA ETKS
7.1 Akm
izgileri.......................................................................................................................
...............................
65
7.2 Katmanl
ve
tedirgin
ak.............................................................................................................................
.......
66
7.3 Viskozite.....................................................................................................................
........................................
67
7.4 Viskozitenin
mekanizmas..............................................................................................................
....................
67
7.5 Viskozitenin
lm.......................................................................................................................
.....................
68
7.6 Dinamik
viskozite.....................................................................................................................
...........................
68
7.7 Kinematik
viskozite.....................................................................................................................
........................
71
7.8 Viskozite
dnmleri...............................................................................................................
..........................
71

vi
7.9 Reynolds
says..........................................................................................................................
........................
72
7.10
Kriti
k
reynolds
says..........................................................................................................................
.................
73
7.11
Bir
orudaki
hz
profili..........................................................................................................................
.................
74
7.12
Visk
ozitenin
ak
kayplarna
etkisi.....................................................................................................................
75
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
.......................
76
8. DEAL AKIKANLARIN AKII
8.1 deal
akkan.......................................................................................................................
...............................
78
8.2 Bernoulli
eitlii.........................................................................................................................
.........................
78
8.3 Basma
ykseklii...................................................................................................................
............................
80
8.4 Venturi
borusu........................................................................................................................
............................
81
8.5 Eik
boru............................................................................................................................
................................
83
8.6 Bir
tanktan
sv
ak............................................................................................................................
...............
84
8.7 Bir
sifondaki
ak.............................................................................................................................
..................
86
8.8 Daralan
eik
boru............................................................................................................................
..................
87
8.9 Bernoulli
eitliinin
grafiksel
gsterimi...............................................................................................................
89
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
......................
90
9. AKIKAN GC
9.1 Enerji
ve
g.............................................................................................................................
.........................
93
9.2 Akkan
gc
ve
basma
ykseklii
arasndaki
iliki...........................................................................................
93

vii
9.3 Akkan

gc
ile
basn
ykseklii
deiimi......................................................................................................
94
9.4 Akkan
ykseklii
ile
hz
ykseklii
deiimi....................................................................................................
96
9.5 Akkan
gc
ile
potansiyel
ykseklik
deiimi..................................................................................................
96
9.6 Verim..........................................................................................................................
........................................
97
9.7 Akkan
gc:
genel
durum.........................................................................................................................
......
98
9.8 zet............................................................................................................................
........................................
101
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
.......................
101
10.SIVI AKI CHAZLARI

10.1

Bor
ular
ve
kanallar......................................................................................................................
.......................
104
10.2
Bor
u
balantlar.................................................................................................................
................................
105
10.3
Bor
u
balant
elemanlar..................................................................................................................
..................
106
10.4
Valf
ler
(vanalar) ....................................................................................................................
.............................
107
10.5
Filtr
eler
ve
pislik
tutucular.....................................................................................................................
..............
112
10.6
Dep
olama
tanklar
ve
basnl
kaplar................................................................................................................. 112
10.7
Gs
tergeler
ve
cihazlar.......................................................................................................................
...............
113
10.8
Pito
t
tp............................................................................................................................
................................
116
10.9
Ven
turi
ve
orifismetreler..............................................................................................................
.......................
118
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
......................
121

viii
11.SIVI AKI KAYIPLARI
11.1
Ak
kayplarnn
nedenleri....................................................................................................................
.............
122
11.2
Bas
n
kayplarnn
en
aza
indirilmesi................................................................................................................
122
11.3
Bor
ularda
ak
kayplar......................................................................................................................
...............
123
11.4
Srt
nme
faktrnn
incelenmesi................................................................................................................
.....
125
11.5
Ba
lant
elemanlarndaki
basma
kayplar.........................................................................................................
128
11.6
Ed
eer
uzunluk.......................................................................................................................
.........................
132
11.7
Bl
mle
ilgili
problemler..................................................................................................................
...................
133
12.POMPALARA GR
12.1 Akkan
makineleri
(trbo
makineler)
............................................................................................................
135
12.2 Pompalarn
snflandrlmas..........................................................................................................
.................
135
12.3 Pozitif
telemeli
pompalar....................................................................................................................
..........
136
13.3.1 Pistonlu
pozitif
telemeli
pompalar..............................................................................................................
...
136
13.3.2 Dnel
pozitif
telemeli
pompalar..............................................................................................................
......
137
13.4 Trbinli
(rotodinamik)
pompalar...................................................................................................................... 138
13.4.1 Santrifj
pompalar..............................................................................................................
............................
139
13.4.2 Eksenel
akl
(pervaneli)
pompalar..............................................................................................................
.
140
13.4.3 Kark
akl
pompalar..............................................................................................................
....................
141

ix
13.5 zgl
hz..........................................................................................................................................
..............142
13.6 Kovuklama
(kavitasyon) ..........................................................................................................................
.... 144
13.7 Pompa
performans
ile
ilgili
tanmlar..............................................................................................................
144
13.8 Pozitif
telemeli
pompalarn
performans
erileri............................................................................................
146
13.9 Trbinli
pompalarn
performans
erileri..........................................................................................................
147
13.10 Benzerlik
bantlar
(pompa
kanunlar) ........................................................................................................
151
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
.......................
153
13.POMPA SSTEMLER
13.1 Sistem
basnc........................................................................................................................
...........................
156
13.1.1 Statik
basn...................................................................................................................
...............................
156
13.1.2 Dinamik
basn...................................................................................................................
..........................
156
13.2 Sistem
basncnn
hesaplanmas.............................................................................................................
.........
157
13.3 Pompa
ve
sistem
arasndaki
denge...................................................................................................................
160
13.4 Sistem
iin
pompa
seimi.........................................................................................................................
.........
162
13.5 Pompann
sistemdeki
yeri.............................................................................................................................
....
163
13.6 Emmedeki
net
pozitif
kullanl
yk
(ENPKY)
deerinin
hesab........................................................................
165
13.7 Sistem
emme
hattnn
tasarm......................................................................................................................
....
166
13.8 Emme
ve
basma
hatlarnda
farkl
aplarda
sistem
basncnn
deiimi............................................................
167
Blmle
ilgili
problemler.......................................................................................................................
......................
170
DZN...............................................................................................................................
..........................................
172

xi

NSZ
Akkanlar mekanii mhendislik bilimlerinde nemli bir konudur. Hemen btn
fabrika uygulamalar sv ve gazlarn depolanmas ve hareketini kapsamaktadr.
Bu bilim dal, depolama ve hareket gibi kullanm prensiplerinin neminin
anlalmas; tasarmclar, tesisatlar,
operatr ve fabrika bakmclar iin
gereklidir. Maalesef konu ounlukla ihmal edilmektedir ve bir ok durumlarda
personel akkanlar mekanii eitimine sahip olmamaktadr. Sklkla pompas
yanl yerletirilmi ve verilen uygulama iin optimum deerden daha kk
pompa seimi yaplan, yanl boyutlandrlm boru ve balant elemanlaryla ve
eksik tasarlanm sistemlere rastlamak mmkndr.
Gemite sistemin alyor olmas ihtiyalar karlayabilmi olabilir, bu kk
sorun ileride istenmeyen yksek enerji kullanmna neden olabilir. Bu durum
enerji fiyatlar birka kat ucuz ve bol olsayd nemli olmayabilirdi.
Bununla birlikte ucuz ve bol enerji devri geti ve gnmzde enerjiyi korumak
suretiyle harcamalara daha ok dikkat edilmektedir. Sonu olarak en uygun
(optimum) akkan sisteminin seimi nem kazanmaktadr ve sadece ucuz
balant elemanlar, pompalar ve sistemlerle oluan gemiteki problem yavaa
geree giden yolu ortaya karmakta olup sistemin tamam toplam iletme
fiyatna gre optimize edilmelidir ve bu ilem tesisatn ilk kurulu maliyeti kadar
basit deildir.
Benim dnceme gre akkanlar mekanii konusu etrafnda gemi yllarda
geree ulamay nleyen byk bir kargaa mevcuttu. Geleneksel olarak
akkanlar mekaniinde yaynlanan eserler iki kar eilimden birine temayl
etmektedir:
1. niversite seviyesindeki renciler iin hazrlanan kitaplar; derin kapsaml
konular ve zor matematik problemlerinden olumaktadr. lgin taraf bu
kitaplarn balang isimleri kitab hedefini veya ilem stilini
gstermemektedir, sklkla basit, temel veya giri kelimeleriyle
sunulmaktadr (akkanlar mekaniine giri gibi).
2. Basit kitaplar ve kullanma klavuzlar; genelde ksadr ve matematiksel
deildir, mhendislik eitimi almayan insanlara gre seilen konularn
ierikleri mhendislik tarihi ve mhendislik mekanii kitaplarnda da
mevcut olabilir. Bu iki yaklam arasnda bir boluk grlmektedir. Bu
boluk, yksek seviye matematik olmadan gerekli tm teknik konular
gelitirmeye ihtiya duyan mhendislere ve mhendislik rencilerine
uygun bir kitaptr.
Tarafmdan yazlm olan bu kitap, akkanlar mekaniine geleneksel iki yaklam
arasndaki bu boluk iin bir kpr oluturma tepkisidir. Hedeflerim:
1. Akkanlarn hem statik hem de dinamik zellikleri esas alnarak
hazrlanmtr.
2. Bu prensiplerin gelitirilmesi iin yksek seviye matematik olmakszn
anahtar noktas iin mantksal ve teknik kurallar verilmi olup bu anahtar
nokta statik ve dinamik akkanlara gelen kuvvetlerin hesabn ve ayrca
akkan pompalama sistemlerinin tasarmn ve zellikle santrifj pompalar
kapsamaktadr.

xii
3. Kitabn pratik ynlendirme salamas iin yalnzca endstriyel ortamlarda
ortaya kan problemlerin zm iin gereken konu balklar
kapsanmtr.
4. Kitapta farkl alma rneklerinin bulundurulmas iin yeni teorileri temsil
eden uygulamalar verilmitir.
5. Kapsaml problem seti, zmleriyle birlikte her blmn sonuna eklenmi
olup ve bu problemler, problem zmedeki gveni kazanmak iin zorluk
derecelerine gre snflandrlmtr.
Bu kitabn u alanlarda yararl olmasn umarm:
1. Orta seviye mhendislik rencilerine bir ders kitab olarak,
2. Endstride alan mhendislere bir bavuru kitab olarak,
3. Konularn temel seviyelerini merak eden ileri seviye
rencilerine referans kitab olarak.

mhendislik

Ben, 12.12 ve 12.13 ekillerinde tekrarlanan pompa verilerini salayan Kelly ve

Lewis Pompa firmalarna minnettarm.
Ayrca Granwille Teknik Kolejinden Daugh Brighte, Footscray Teknik Kolejinden
John Harrise ve Regency Park Halk Kolejinden Paul Harlanda, msveddeleri
gzden geirdikleri ve yararl tavsiyelerinden dolay teekkr ederim.
Bu kitapta kullanlan semboller ve birimler Avustralya Standartlarna uygundur.
Dinamik viskozite iin kg/m.s yerine Pa.s sembol ve Newton metre iin N.m
sembol kullanlmtr. Ayrca litre iin L tercih edilmitir. Diyagramlar zerinde
tm lmler, aykr bir zellik olmad srece milimetre olarak aklanmtr.
Ben bu kitap zerinde alrken karm Julie Ahnn zamansz lm, beni onun
cesaretlendirmesinden ve desteinden mahrum brakt. O artk yok.
Dikkatli kontrole ramen son basksnda bile hatalar kalabilir. Bu kitabn gelimesi
iin dier neriler kadar bu hatalarn da bildirilmesinden memnun olacam.
Roger KINSKI