You are on page 1of 14

VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

VIEÄN VIEÄT-HOÏC
BAN SÖÛ – ÑÒA VIEÄT-NAM
Giaûng-khoa : ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM
Phuï -traùch: Giaùo-sö Traàn Gia-Phuïng

TIEÁT 3 CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

1.- ÑÒA BAØN COÅ VIEÄT

Môû ñaàu boä Vieät Nam söû löôïc, söû gia Traàn Troïng Kim vieát: " Nöôùc Vieät-Nam ta veà ñôøi Hoàng Baøng
(2897-258 tr. Taây lòch ) goïi laø Vaên Lang, ñôøi Thuïc An Döông Vöông (257-207 tr. Taây lòch ?) thì goïi laø AÂu
Laïc. Ñeán khi nhaø Taàn (246-206 tr. Taây lòch ?) löôïc ñònh phía nam thì ñaët ra Töôïng quaän..."(1)
Trong saùch Ñaát nöôùc Vieät-Nam qua caùc ñôøi, nhaø nghieân cöùu Ñaøo Duy Anh cho raèng quoác hieäu Vaên
Lang "chæ laø moät teân theo truyeàn thuyeát ". OÂng ñaõ coá gaéng khaûo chöùng taát caû caùc saùch xöa coù theå coù ñöôïc,
vaø ñi ñeán nhaän xeùt: "...Theo söï nhaän ñònh vò trí cuûa Phong Chaâu vaø cuûa thaønh Vaên Lang nhö treân, chuùng ta
coù theå cho raèng mieàn trung taâm sinh tuï cuûa toå tieân chuùng ta ôû thôøi Huøng Vöông laø ñaát Phuù Thoï, Vónh Phuùc
vaø Sôn Taây ngaøy nay..." Trong chöông khaûo veà nöôùc AÂu Laïc, Ñaøo Duy Anh vieát: "...Nuôùc AÂu Laïc ñaïi khaùi
laø töông ñöông vôùi mieàn baéc nöôùc ta hieän nay..."(2)
Nhaän xeùt veà lòch söû Huøng Vöông vaø Thuïc Vöông töùc laø nhöõng nhaân vaät theo truyeàn thuyeát ñaõ laøm
chuû nöôùc Vaên Lang vaø AÂu Laïc, trong duï ngaøy 12-7 naêm bính thìn (12-8-1856), vua Töï Ñöùc (trò vì 1847-
1883) vieát: "...Vieäc Kinh Döông vaø Laïc Long maø Söû cuõ ñaõ cheùp, hoaëc coù hoaëc khoâng, daàu coù nhöng khoâng
neân thaûo luaän ñeán laø hôn caû, theá maø Söû cuõ nhaát luaät cheùp baèng chöõ lôùn, vaø trong choã cheùp aáy laïi phaàn nhieàu
moø maãm nhöõng chuyeän "ma traâu thaàn raén", nhöõng thuyeát hoang ñöôøng quaùi dò, khoâng hôïp leõ thöôøng..."(3)
Cuõng nhö theá, hoïc giaû Leâ Quí Ñoân (1726-1784) trong Vaân ñaøi loaïi ngöõ ñaõ nhaän xeùt: "...Toâi xeùt ñôøi
Huøng Vöông, treân noái ñôøi Hoàng Baøng, khoâng coù chöõ nghóa gì truyeàn laïi; veà 15 boä ñaët ra thôøi ñoù, cuøng vôùi
caùc quaän huyeän do nhaø Haùn, nhaø Ngoâ [Trung Hoa] môùi ñaët ra, teân goïi laãn loän; toâi ngôø raèng nhöõng teân ñoù do
caùc haäu nho goùp nhaët vay möôïn cheùp ra, khoù maø tin ñöôïc..."(4)
Chuyeän Vaên Lang vaø AÂu Laïc ñöôïc xeáp vaøo loaïi khoù tin ñöôïc, nhöng ñeán Töôïng Quaän thì khoâng
coøn laø chuyeän hoang ñöôøng maø chaéc chaén laø chuyeän lòch söû roõ raøng.
Naêm 214 TCN (ñinh hôïi), Taàn Thuûy Hoaøng sai Ñoà Thö vaø Söû Loäc ñaùnh laáy ñaát Lónh Nam laäp ra
caùc quaän Queá Laâm (nay laø vuøng baéc vaø ñoâng Quaûng Taây , Trung Hoa), Nam Haûi (nay laø Quaûng Ñoâng,
Trung Hoa), vaø Töôïng Quaän (vuøng coå Vieät).(5)
Khi nhaø Taàn laâm nguy, Löu Bang vaø Haïng Voõ noåi leân tranh quyeàn, phieân töôùng cuûa nhaø Taàn laø
Nhaâm Ngao ñang cai trò Nam Haûi. Luùc saép töø traàn, Nhaâm Ngao khuyeân ngöôøi tuøy töôùng maø oâng choïn ñeå
thay theá mình laø Trieäu Ñaø, ñang phuï traùch traán giöõ Long Xuyeân (thuû phuû cuûa Nam Haûi), neân nhaân cô hoäi
Haùn Sôû tranh huøng, döïa vaøo ñiaï theá xa xoâi hieåm trôû cuûa quaän Nam Haûi, thaønh laäp moät nöôùc ñoäc laäp vôùi
trung öông.(6)
Trieäu Ñaø lieàn töï xöng vöông töùc Trieäu Vuõ Vöông, ñaët quoác hieäu laø Nam Vieät, ñoùng ñoâ ôû Phieân
Ngung (Quaûng Chaâu) naêm 207 TCN (giaùp ngoï). Trieäu Ñaø ñöa quaân saùp nhaäp Töôïng Quaän vaø cho ngöôøi
sang cai trò vuøng naày naêm 198 TCN (quyù maõo).
Nöôùc Nam Vieät khoâng toàn taïi ñöôïc laâu. Taïi Trung Hoa, Löu Bang leân caàm quyeàn töùc Haùn Cao Toå
(trò vì 202-195 TCN), laäp ra nhaø Haùn (202 TCN - 220). Naêm 111 TCN nhaø Haùn cöû Loä Baùc Ñöùc (töôùc danh
Phuïc Ba Töôùng Quaân) ñem quaân ñaùnh nhaø Trieäu, gieát Trieäu Döông Vöông vaø thaùi phoù Löõ Gia, chieám Nam
1
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Vieät, roài ñoåi Nam Vieät thaønh Giao Chæ boä.


Töôûng neân môû daáu ngoaëc ñeå tìm hieåu theâm töø ngöõ "Giao Chæ." Môû ñaàu phaàn "Ngoaïi kyû" boä Ñaïi
Vieät söû kyù toaøn thö, Ngoâ Só Lieân vieát: "Xeùt: Thôøi Hoaøng Ñeá döïng muoân nöôùc, laáy ñòa giôùi Giao Chæ veà phía
taây nam, xa ngoaøi ñaát Baùch Vieät. Vua Nghieâu sai Hy thò ñeán ôû Nam Giao ñeå ñònh ñaát Giao Chæ ôû phöông
nam. Vua Vuõ chia chín chaâu thì Baùch Vieät thuoäc phaàn ñaát chaâu Döông, Giao Chæ thuoäc veà ñaáy...(7) Leâ Quí
Ñoân, trong Vaân ñaøi loaïi ngöõ ñaõ cho bieát theâm raèng Giao Chæ naèm veà phía nam chaâu Döông.(8)
Nhaø Haùn chia Giao Chæ boä thaønh chín quaän laø Nam Haûi, Thöông Ngoâ, Uaát Laâm, Hôïp Phoá, Giao
Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Chaâu Nhai, vaø Ñaïm Nhó maø trong ñoù, theo Ngoâ Thôøi Syõ (1726-1780) trong Vieät
söû tieâu aùn chæ coù caùc quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam môùi laø ñaát Vieät.(9) Khi Loä Baùc Ñöùc ñem
quaân ñeán ñaùnh, nhaø Trieäu ôû Phieân Ngung (thuû phuû cuûa Nam Vieät) ñaõ choáng cöï laïi maïnh meõ quaân Haùn,
nhöng khi quaân Haùn ñeán vuøng Töôïng Quaän, nôi ngöôøi Giao Chæ sinh soáng, nhaø caàm quyeàn sôû taïi ñaõ ñem
soå ñinh ra xin naïp haøng.(10) Coù theå do vieäc tuøng phuïc deã daøng naày, nhaø Haùn duøng teân quaän Giao Chæ ñaët
chung cho ñaát Nam Vieät cuõ laø boä Giao Chæ.
ÔÛ ñaây caàn chuù yù phaân bieät quaän Giao Chæ thuoäc ñaát coå Vieät vaø boä Giao Chæ laø teân môùi cuûa
nöôùc Nam Vieät do Trieäu Ñaø laäp ra.(11) Phaûi chaêng vì söï laàm laãn giöõa quaän Giao Chæ vaø boä Giao Chæ maø
nhieàu söû thuyeát ñaõ ñöa Trieäu Ñaø thaønh moät trieàu ñaïi cuûa coå Vieät vaø cho raèng laõnh thoå coå Vieät laø khu vöïc
cai trò cuûa Trieäu Ñaø bao goàm caû vuøng Quaûng Chaâu (Trung-Hoa) ngaøy nay? Trong khi ñoù Trieäu Ñaø voán laø
töôùng cuûa nhaø Taàn, ñöùng leân chieám quaän Nam Haûi, xaâm laêng coå Vieät vaø saùp nhaäp coå Vieät vaøo nöôùc môùi
cuûa oâng laø Nam Vieät. Ngoaøi ra theo Ngoâ Thôøi Syõ, taùc giaû boä Vieät söû tieâu aùn, vì Trieäu Ñaø saùp nhaäp coå
Vieät vaøo Nam Vieät, neân khi Nam Vieät bò ñoå vaø bò nhaø Haùn saùp nhaäp vaøo Trung Hoa, nöôùc coå Vieät
cuõng bò saùp nhaäp theo, chöù tröôùc kia quaân ñoäi cuûa chính quyeàn trung öông Trung Hoa khoâng xuoáng taän
mieàn bieân vieãn xa xoâi naày. Do ñoù, theo Ngoâ Thôøi Syõ, Trieäu Ñaø chaúng nhöõng khoâng coù coâng gì vôùi coå
Vieät maø coøn thuû hoïa cho coå Vieät nöõa.(12)
Khoâng theå vì Trieäu Ñaø xaâm laêng coå Vieät, roài saùp nhaäp coå Vieät vaøo nöôùc Nam Vieät, ñeå goïi
nöôùc Nam Vieät laø nöôùc ta. Ví duï Vieät Nam moät thôøi naèm trong Lieân Bang Ñoâng Döông thuoäc Phaùp,
nhöng khoâng theå goïi Lieân Bang Ñoâng Döông laø Vieät Nam, cuõng khoâng theå goïi Phaùp laø nöôùc Vieät Nam; xa
hôn moät chuùt, Trung Hoa nhieàu laàn xaâm laêng Vieät Nam, nhöng chuùng ta chöa bao giôø goïi nöôùc Trung Hoa
laø nöôùc ta.
Naêm 203, nhaø Ñoâng Haùn ñoåi Giao Chæ boä thaønh Giao Chaâu, ngang haøng vôùi caùc chaâu beân Trung
Hoa.(13) Khi nhaø Ñoâng Haùn maát, nöôùc Trung Hoa chia thaønh ba nöôùc (tam quoác): Baéc Nguïy, Taây Thuïc,
vaø Ñoâng Ngoâ. Ñaát Giao Chaâu thuoäc veà Ñoâng Ngoâ (220-279). Naêm 264, nhaø Ñoâng Ngoâ chia Giao Chaâu
thaønh hai: Quaûng Chaâu goàm Nam Haûi, Thöông Ngoâ, Uaát Laâm, ñoùng chaâu lî ôû Phieân Ngung; vaø Giao
Chaâu goàm Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam, ñoùng chaâu lî ôû Long Bieân.(14) Theâm moät laàn nöõa, caàn phaûi
phaân bieät Giao Chaâu thôøi Ñoâng Haùn vaø Giao Chaâu thôøi Ñoâng Ngoâ (nhoû hôn).
Nhö theá, duø Vaên Lang vaø AÂu Laïc (theo truyeàn thuyeát), hay Giao Chæ (quaän) vaø Giao Chaâu thôøi
Ñoâng Ngoâ sau naêm 264 (theo chính söû), taát caû ñeàu laø nhöõng ñòa danh cuûa coå Vieät naèm treân ñòa baøn
vuøng Baéc Vieät ngaøy nay. Cuõng caàn löu yù theâm, caùch ñaây hai ngaøn naêm, vuøng ñòa baøn naày khoâng hoaøn
toaøn gioáng nhö ngaøy nay vì chaâu thoå Hoàng Haø coù theå ñöôïc boài ñaép môû roäng theâm raát nhieàu veà phía duyeân
haûi, nhöng daàu sao vuøng baùn bình nguyeân caän sôn vaø vuøng nuùi non coù theå ít thay ñoåi, vì khoâng thaáy saùch
vôû naøo ghi nhaän veà nhöõng ñòa chaán ñuû maïnh ñeå thay ñoåi boä maët cuûa ñòa baøn naày.
Khoâng keå thôøi thaùi coå maø cho ñeán nay chöa ñöôïc nghieân cöùu ñaày ñuû, treân ñòa baøn coå Vieät naày, keát
quaû nghieân cöùu nhaân chuûng hoïc cho thaáy ñaõ coù nhöõng thoå daân baûn ñòa, coäng vôùi nhöõng di daân töø caùc haûi
ñaûo vaøo, vaø töø caùc mieàn ñòa vöïc khaùc ñeán, soáng hoøa laãn vaø hôïp thaønh saéc thaùi chung cuûa ngöôøi Vieät sau
naày.(15)
Thöøa tieáp aûnh höôûng cuûa nhöõng bieán ñoäng lòch söû trong khu vöïc thôøi baáy giôø, lòch söû cuûa nöôùc Vieät

2
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Nam baét ñaàu töø dieãn tieán sinh hoaït cuûa taát caû nhöõng ngöôøi thöïc söï soáng treân ñòa baøn coå Vieät, thuoäc baát cöù
saéc toäc naøo, ñeå cuøng nhau taïo döïng moät quoác gia ñoäc laäp, maø sau naày chuùng ta ñöôïc vinh döï töï haøo laø toå
quoác chuùng ta.

2.- CÖÔNG THOÅ THÔØI ÑOÄC LAÄP

Ngöôøi Giao Chaâu ñaàu tieân ñöùng leân giaønh ñoäc laäp ñöôïc söû saùch ghi laïi laø Tröng Traéc. Tröng
Traéc khôûi nghóa naêm 40 (canh tyù), nhöng ba naêm sau bò töôùng nhaø Haùn laø Maõ Vieän deïp tan. Daân Giao
Chaâu lieân tieáp nhieàu laàn noåi daäy. Maõi ñeán naêm 938 (maäu tuaát), Ngoâ Quyeàn môùi ñaùnh ñuoåi thaønh coâng
quaân Nam Haùn,(16) vaø xöng vöông naêm 939 (kyû hôïi). Töø ñoù, nöôùc ta vónh vieãn ñoäc laäp.
Toå chöùc haønh chaùnh vaø danh xöng caùc khu vöïc coå Vieät tröôùc khi ñoäc laäp thay ñoåi tuyø theo caùc nhaø
cai trò Trung Hoa. Caùch phaân boá cuûa nhaø Ñöôøng (618-907) ôû coå Vieät coù leõ ñaày ñuû vaø coøn ñöôïc söû duïng
cho ñeán khi Ngoâ Quyeàn xöng vöông.
Naêm 622 (nhaâm ngoï), Ñöôøng Cao Toå (trò vì 618-626) chia ñaát coå Vieät thaønh hai toång quaûn phuû laø
Giao Chaâu toång quaûn phuû vaø Ñöùc Chaâu toång quaûn phuû. Naêm 628 (maäu tyù), Giao Chaâu vaø Ñöùc Chaâu
toång quaûn phuû ñoåi thaønh Giao Chaâu vaø Hoan Chaâu ñoâ ñoác phuû. Naêm 679 (kyû maõo), hai ñoâ ñoác phuû naày
nhaäp thaønh An Nam ñoâ hoä phuû, roài laïi ñoåi laøm Traán Nam ñoâ ñoác phuû naêm 757 (ñinh daäu), vaø cuoái cuøng
trôû thaønh An Nam ñoâ ñoác phuû naêm 768 (maäu thaân).(17)
Theo muïc "Ñòa lyù chí" trong Ñöôøng thö, phuû An Nam ñaët phuû lî taïi Giao Chæ, vaø goàm 12 chaâu laø
Giao Chaâu, Luïc Chaâu, Phong Chaâu, AÙi chaâu, Hoan Chaâu, Tröôøng Chaâu, Phuùc Loäc Chaâu, Thang Chaâu, Chi
Chaâu, Vuõ Nga Chaâu, Dieãn Chaâu, vaø Vuõ An Chaâu.(18)
Trong 12 chaâu naày, hoïc giaû Ñaøo Duy Anh ñaõ kieåm chöùng laïi vaø cho bieát chæ coù taùm chaâu thuoäc
laõnh thoå nöôùc ta ngaøy nay, coøn caùc chaâu khaùc thuoäc veà phía nam Trung Hoa. OÂng saép ñaët theo thöù töï baéc
nam taùm chaâu ñoù nhö sau:
• Giao Chaâu : ngaøy nay ôû khoaûng vuøng soâng Ñuoáng, soâng Hoàng, Haø Noäi, Baéc Ninh, Nam Ñònh,
Haûi Döông, Thaùi Bình.
• Luïc chaâu : khoaûng vuøng Quaûng Yeân, Quaûng Ninh ngaøy nay.
• Phong chaâu : khoaûng vuøng Vónh Phuùc Yeân, Phuù Thoï ngaøy nay.
• Tröôøng Chaâu : khoaûng vuøng Ninh Bình ngaøy nay.
• AÙi Chaâu : khoaûng vuøng Thanh Hoùa ngaøy nay.
• Dieãn Chaâu : khoaûng vuøng Ngheä An ngaøy nay.
• Hoan Chaâu : khoaûng moät phaàn ñaát Ngheä An vaø Haø Tónh ngaøy nay.
• Phuùc Loäc Chaâu : khoaûng phía nam vaø vuøng nuùi taây Haø Tónh ngaøy nay.(19)
Khi Ngoâ Quyeàn xöng vöông naêm 939, laõnh thoå nöôùc ta luùc ñoù naèm ôû vuøng Baéc phaàn ngaøy nay,
phía ñoâng giaùp bieån, phía taây giaùp nuùi, phía baéc traûi töø soâng Ñuoáng, Vónh Phuùc Yeân trôû xuoáng tôùi Hoaønh
Sôn, coøn bieân thuøy giöõa nöôùc ta vôùi Trung-Hoa thì vaãn chöa roõ raøng vì moät soá boä toäc phía baéc, giaùp vôùi
Trung Hoa, sinh soáng bieät laäp trong caùc ñoäng, coù röøng nuùi hieåm trôû bao quanh, chöa chòu thaàn phuïc chính
quyeàn trung öông nöôùc ta.
Caùc trieàu ñaïi Ngoâ, Ñinh, Tieàn Leâ quaù ngaén nguûi, chính quyeàn trung öông môùi thaønh laäp, coøn loûng
leûo vaø yeáu keùm, neân chöa thu phuïc ñöôïc caùc tuø tröôûng, thuû laõnh caùc vuøng röøng nuùi naày. Naêm 1009 (kyû
daäu), Lyù Coâng Uaån toå chöùc ñaûo chaùnh, laät ñoå nhaø Tieàn Leâ töï mình leân laøm vua laäp ra nhaø Lyù (1010-1225)
töùc Lyù Thaùi Toå (trò vì 1010-1028). Lyù Thaùi Toå dôøi ñoâ töø Hoa Lö (Ninh Bình) leân Thaêng Long ñeå traùnh aûnh
höôûng cuûa nhaø Tieàn Leâ, ñoàng thôøi ñeå gaàn khu vöïc phaùt tích cuûa hoï Lyù laø Baéc Ninh. Baéc Ninh coøn laø nôi
coù nhieàu chuøa Phaät giaùo vôùi nhöõng thieàn sö uûng hoä trieät ñeå Lyù Coâng Uaån, coù aûnh höôûng raát maïnh vaøo luùc
ñoù. Keå töø trieàu ñaïi nhaø Lyù, toå chöùc chính quyeàn trung öông caøng ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá, kinh teá caøng
ngaøy phaùt trieån, daân soá caøng ngaøy taêng tröôûng neân daàn daàn thu huùt caùc thò toäc chung quanh.(20)
3
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Nhaø Lyù vöøa ñaùnh vöøa chieâu duï tuø tröôûng cuûa caùc thò toäc naày. Naêm 1029 (kyû tî), Lyù Thaùi Toâng (trò
vì 1028-1454) gaû coâng chuùa Bình Döông cho chaâu muïc Laïng Chaâu (Laïng-Sôn ngaøy nay) laø Thaân Thieäu
Thaùi; naêm 1036 (bính tyù), cuõng Lyù Thaùi Toâng gaû coâng chuùa Kim Thaønh cho chaâu muïc Phong Chaâu (vuøng
Vónh Phuùc, Phuù Thoï, Sôn Taây ngaøy nay) laø Leâ Toâng Thuaän, vaø gaû coâng chuùa Tröôøng Ninh cho chaâu muïc
Thöôïng Oai (khoâng bieát nay ôû ñaâu) laø Haø Thieän Laõm.
Naêm 1038 (maäu daàn), taïi chaâu Quaûng Nguyeân (vuøng Cao Baèng), Nuøng Toân Phuùc töï xöng laøm
hoaøng ñeá nöôùc Tröôøng Sinh, roài ñem quaân ñaùnh phaù caùc nôi. Naêm 1039 (kyû maõo), Lyù Thaùi Toâng töï caàm
quaân ñaùnh baét ñöôïc Nuøng Toân Phuùc vaø con laø Nuøng Trí Thoâng veà Thaêng Long gieát, nhöng moät ngöôøi con
khaùc cuûa Phuùc laø Nuøng Trí Cao troán thoaùt.
Naêm 1041 (taân tî), Nuøng Trí Cao xuaát hieän ôû chaâu Thaûng Do (gaàn Quaûng Nguyeân) xöng vöông vaø
laäp ra nöôùc Ñaïi Lòch. Lyù Thaùi Toâng sai töôùng ñi ñaùnh, baét ñöôïc Trí Cao ñem veà Thaêng Long. Nhaø vua
muoán thu phuïc Trí Cao neân tha cho oâng ta veà, vaø phong laøm Quaûng Nguyeân muïc, töôùc Thaùi Baûo. Naêm
1048 (maäu tyù), Nuøng Trí Cao töï xöng laø Nhaân Hueä hoaøng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Ñaïi Nam. Lyù Thaùi Toâng
sai Quaùch Thònh Daät ñi ñaùnh. Daät thaát baïi phaûi ruùt veà. Nuøng Trí Cao xin leä thuoäc Trung-Hoa, nhöng nhaø
Toáng khoâng thuaän. Cao lieàn quay binh ñaùnh chieám Ung Chaâu, cuøng moät soá chaâu ôû vuøng Quaûng Ñoâng vaø
Quaûng Taây. Nhaø Toáng phaûi sai danh töôùng Ñòch Thanh (1008-1057) ñem quaân deïp yeân. Nuøng Trí Cao
chaïy troán qua nöôùc Ñaïi Lyù (Vaân Nam), nhöng roài bò ngöôøi Ñaïi Lyù baét gieát. Vieäc löïc löôïng Nuøng Trí Cao
ñuû söùc ñaùnh haï Ung Chaâu phaûi chaêng ñaõ gôïi yù cho trieàu ñình nhaø Lyù cöû binh qua ñaùnh Khaâm Chaâu, Lieâm
Chaâu vaø Ung Chaâu naêm 1075?
Naêm 1082 (nhaâm tuaát), Lyù Nhaân Toâng (trò vì 1072-1127) gaû coâng chuùa Khaâm Thaùnh cho chaâu muïc
Vò Long (nay thuoäc vuøng Tuyeân Quang) laø Haø Di Khaùnh; naêm 1127 (ñinh muøi) cuõng Lyù Nhaân Toâng gaû
coâng chuùa Dieân Bình cho thuû lónh phuû Phuù Löông (vuøng Thaùi Nguyeân ngaøy nay) laø Döông Töï Minh; naêm
1144 (giaùp tyù), Döông Töï Minh cöôùi ñöôïc theâm moät coâng chuùa nöõa teân laø Thieàu Dung döôùi thôøi vua Lyù
Anh Toâng (trò vì 1138-1175).(21)
Coù theå noùi, nhôø chính quyeàn nhaø Lyù vöõng maïnh, daàn daàn thu phuïc ñöôïc thuû laõnh caùc vuøng cao
nguyeân vaø röøng nuùi Vieät baéc, bieân thuøy phía baéc giöõa nöôùc ta vaø Trung Hoa baét ñaàu ñöôïc phaân ñònh töông
ñoái roõ neùt, nhöng vuøng cöông giôùi phía nam thì caøng ngaøy caøng môû roäng cho ñeán ñaàu theá kyû 18 môùi hoaøn
chænh nhö ngaøy nay.

3.- MÔÛû MANG CÖÔNG THOÅ

Phía nam nöôùc Vieät thôøi baáy giôø laø Chieâm Thaønh. Chieâm -Thaønh luùc ñaàu goàm coù boán tieåu quoác
laø: Amaravati (Quaûng Nam), Vijaya (Bình Ñònh), Kauthara (Nha-Trang), vaø Panduranga (Phan Rang).
Vaøo theá kyû thöù 2 sau CN, boán tieåu quoác naày hôïp nhaát thaønh moät quoác gia huøng cöôøng moät thôøi laø Laâm AÁp
(Lin-yi).
Theo caùc söû gia Trung Hoa, Laâm AÁp ñoåi thaønh Hoaøn Vöông vaøo haï baùn theá kyû thöù 8, roài chaúng
bao laâu ñoåi teân laàn nöõa laø Chieâm Thaønh (Champa), ñaõ töøng xaâm laêng Chaân Laïp (Chen-la, ngaøy nay laø
Cambodia töùc Cao Mieân) ôû phía nam, quaáy phaù nöôùc Vieät ôû phöông baéc.(22)
Veà ñòa lyù, Chieâm Thaønh laø mieàn Trung phaàn Vieät Nam ngaøy nay, chaïy töø phía nam Hoaønh Sôn
xuoáng tôùi Bình Thuaän, goàm daõy bình nguyeân nhoû heïp (giöõa daõy Tröôøng Sôn vaø Ñoâng Haûi) vaø caùc cao
nguyeân taây nam Trung phaàn, thænh thoaûng coù nhöõng daõy nuùi chaïy ra saùt bieån, hoaëc coù nhöõng doøng soâng lôùn
nöôùc chaûy sieát, caét ngang caùc vuøng ñoàng baèng.(23) Chính nhöõng daõy nuùi vaø caùc doøng soâng naày laø nhöõng
bieân giôùi thieân nhieân laøm raøo caûn maø ngöôøi Vieät laàn löôït seõ vöôït qua.
Khi Ngoâ Quyeàn xöng vöông naêm 939, bieân giôùi giöõa nöôùc ta vaø Chieâm Thaønh laø daõy Hoaønh Sôn,
naèm ôû phía nam tænh Haø Tónh ngaøy nay.(24) Vua Vieät ñaàu tieân ñaùnh Chieâm Thaønh naêm 982 (nhaâm
ngoï) laø Leâ Ñaïi Haønh (trò vì 980-1005). OÂng ñaùnh haï kinh ñoâ Chieâm laø Indrapura (Ñoàng Döông, Quaûng
4
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Nam ngaøy nay), roài ruùt quaân veà. OÂng khoâng coù tham voïng ñaát ñai. Leâ Ñaïi Haønh chæ nhaém traû thuø vieäc
vua Chieâm ñaõ baét hai söù giaû Ñaïi Coà Vieät khi oâng gôûi hoï qua ñeå giao haûo luùc môùi leân ngoâi. Ñaëc bieät, naêm
992 (nhaâm thìn), Leâ Ñaïi Haønh sai Ngoâ Töû An ñem ba vaïn ngöôøi môû ñöôøng boä töø cöûa bieån Nam Giôùi (cöûa
Soùt, huyeän Thaïch Haø, Haø Tónh) vaøo ñeán chaâu Ñòa Lyù (Quaûng Bình ngaøy nay).(25) Ñaây laø ñöôøng boä thoâng
thöông ñaàu tieân giöõa nöôùc ta vôùi Chieâm Thaønh. (Treân ñöôøng boä naày coù ñeøo Ngang raát noåi tieáng qua baøi
thô cuûa Baø Huyeän Thanh Quan töùc baø Nguyeãn Thò Hinh.)
Sau bieán coá Indrapura, ôû Chieâm moät doøng hoï môùi leân laøm vua naêm 1000 (canh tyù), muoán traùnh xa
nöôùc Vieät, lieàn dôøi ñoâ xuoáng Ñoà Baøn (Vijaya, Bình Ñònh ngaøy nay).(26)
Ngöôøi Chieâm thöôøng hay quaáy phaù vuøng bieân giôùi. Lyù Thaùnh Toâng (trò vì 1054-1072) ñem quaân
xuoáng ñaùnh Ñoà Baøn naêm 1069 (kyû daäu), baét ñöôïc vua Chieâm laø Cheá Cuû (Rudravarman III) ñöa veà giam
ôû Thaêng Long. Cheá Cuû xin caét ñaát ba chaâu phía baéc Chieâm -Thaønh laø Boá Chính (baéc Quaûng-Bình), Ñòa Lyù
(trung vaø nam Quaûng-Bình), vaø Ma Linh (baéc Quaûng-Trò) ñeå ñoåi laáy töï do. Vua Lyù ñoåi teân Ñòa Lyù thaønh
Laâm Bình, Ma Linh thaønh Minh Linh, vaø chieâu moä daân chuùng ñeán ñaáy khai khaån ñai sinh soáng.(27) Tuy
khoâng coù söû saùch naøo ghi laïi, nhöng döïa vaøo nhöõng yeáu toá thieân nhieân vaø ñòa giôùi cuûa caùc chaâu OÂ vaø Lyù
ñöôïc ghi nhaän veà sau naày, coù leõ luùc ñoù doøng soâng Thaïch Haõn ñoå ra Cöûa Vieät trôû thaønh ranh giôùi thieân
nhieân môùi giöõa hai nöôùc.(28)
Cuoäc hoân nhaân vöông giaû Vieät Chieâm naêm 1306 (bính ngoï) vôùi sính leã do vua Chieâm laø Cheá
Maân (Simhavarman III) taëng laø hai chaâu OÂ vaø Rí (hay Lyù) ñaõ laøm cho bieân giôùi phía nam cuûa nöôùc ta
xuoáng tôùi baéc Quaûng Nam ngaøy nay. Naêm 1307 (ñinh muøi), Traàn Anh Toâng ñoåi chaâu OÂ thaønh Thuaän Chaâu
vaø chaâu Lyù thaønh Hoùa Chaâu.(29) Nhö theá laø ngöôøi Vieät vöôït ñeøo Haûi Vaân nhìn xuoáng vuøng ñoàng baèng
caøng ngaøy caøng roäng môû. Bieân giôùi Vieät Chieâm môùi coù theå laø soâng Thu Boàn, doøng soâng caùi ôû Quaûng Nam
ngaøy nay, ñoå ra Cöûa Ñaïi (hay Cöûa Ñaïi Chieâm).(30)
Naêm 1402 (nhaâm ngoï), ñeå traû ñuõa vieäc tröôùc ñaây Cheá Boàng Nga (Po Bin Swor) nhieàu laàn taán
coâng nöôùc ta, Hoà Haùn Thöông (trò vì 1401-1407) sai töôùng Ñoã Maõn ñem quaân ñaùnh Chieâm Thaønh. Vua
Ba Ñích Laïi (Vrasu Indravarmadeva) thaát theá, xin daâng Chieâm Ñoäng (nam Quaûng Nam) vaø Coå Luõy
Ñoäng (Quaûng Ngaõi). Nhaø Hoà ñoåi thaønh boán chaâu Thaêng, Hoa, Tö, Nghóa, ñaët ngöôøi cai trò, vaø ñem daân
khoâng coù ruoäng ñaát ôû khaép nôi trong nöôùc ñeán ñoù ñònh cö khai khaån.(31) Ngaøy nay, huyeän Tö Nghóa tænh
Quaûng Ngaõi coù thò traán Coå Luõy vaø nhieàu di tích cuûa ngöôøi Chieâm. Phía nam tænh Quaûng Ngaõi laø nuùi Bình
Ñeâ, ngaên caùch vôùi tænh Bình Ñònh. Döïa vaøo yeáu toá naày, coù theå phoûng ñònh bieân cöông giöõa nöôùc ta vaø
Chieâm -Thaønh thôøi Hoà Haùn Thöông laø nuùi Bình Ñeâ.
Khi Leâ Thaùi Toå (trò vì 1428-1433) töø traàn naêm 1433 (quyù söûu), Leâ Thaùi Toâng (trò vì 1434-1442) coøn
treû, ngöôøi Chieâm Thaønh nhaân cô hoäi naày quaáy phaù Hoùa Chaâu, bò ñaùnh ñuoåi phaûi boû chaïy. Thaùng 8 naêm
canh daàn (1470), vua Chieâm môùi laø Baøn La Traø Toaøn toá caùo vôùi nhaø Minh raèng Leâ Thaùnh Toâng (trò vì
1460-1497) muoán höng binh ñaùnh Trung Hoa, chaän cöôùp vaøng ngoïc vaø voi traéng laø nhöõng coáng phaåm
Chieâm Thaønh daâng leân Minh trieàu. Chaúng nhöõng theá, Traø Toaøn thaân haønh ñem quaân thuûy boä ñaùnh uùp Hoùa
Chaâu, töôùng Phaïm Vaên Hieån choáng khoâng noåi phaûi ruùt lui, vaø caáp baùo veà Thaêng Long.(32)
Leâ Thaùnh Toâng lieàn quyeát ñònh nam chinh, chieám cöûa Thò Naïi, haï thaønh Ñoà Baøn, baét Traø
Toaøn naêm 1471 (taân tî) ñöa veà Thaêng Long. Nhaø vua laáy vuøng ñaát môùi chieám ñoåi thaønh phuû Hoaøi
Nhôn, saùp nhaäp vaøo Thaêng, Hoa, Tö, Nghóa thaønh Quaûng Nam thöøa tuyeân ñaïo (ñaát ñai môû roäng veà
phöông Nam, vaâng meänh vua ñeå tuyeân döông ñöùc hoùa). Ngoaøi ra, Leâ Thaùnh Toâng chia ñaát Chieâm Thaønh
coøn laïi thaønh ba nöôùc nhoû laø Hoùa Anh (Phuù Yeân, Khaùnh Hoøa), Chieâm Thaønh (Phan Rang), vaø Nam Phan
(Gia Lai, Kontum, Darlac).(33)
Nhö theá, ñeán naêm 1471, ngöôøi Vieät ñaët chaân tôùi vuøng Bình Ñònh ngaøy nay. Bieân giôùi môùi laø nuùi
Cuø Moâng naèm giöõa tænh Bình Ñònh vaø Phu Yeân . Qua thôøi caùc chuùa Nguyeãn, ngöôøi Vieät seõ vöôït ñeøo Cuø
Moâng ñeå tuoâng veà phöông nam.

5
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Naêm 1600 (canh tyù) Nguyeãn Hoaøng trôû vaøo nam laàn thöù nhì. Chuùa Nguyeãn muoán taùch ra khoûi aûnh
höôûng cuûa chuùa Trònh ôû Ñaøng ngoaøi, ñaõ ra söùc cuûng coá vaø phaùt trieån Ñaøng trong. Phöông höôùng haønh
ñoäng cuûa caùc chuùa Nguyeãn laø theo ñuoåi chính saùch dinh ñieàn hay ñoàn ñieàn, töùc laø duøng dinh hay ñoàn ñeå
baûo veä ñieàn, duøng ñieàn ñeå nuoâi ñoàn hay dinh, ñöa ngöôøi vaøo nam vöøa ñeå baûo veä vaø ñaùnh traû nhöõng cuoäc
quaáy phaù cuûa Chieâm Thaønh, vöøa ñeå khai khaån vuøng ñaát môùi. Chuùa Nguyeãn cuõng tieáp tuïc chính saùch ngoaïi
giao meàm moûng, keå caû hình thöùc hoân nhaân chính trò nhö ngöôøi xöa.
Vì ngöôøi Chieâm quaáy phaù vuøng bieân giôùi, naêm 1611 (taân hôïi) Nguyeãn Hoaøng sai chuû söï Vaên
Phong ñem quaân vöôït ñeøo Cuø Moâng, tieán chieám ñeán nuùi Ñeøo Caû, ñaët laøm phuû Phuù Yeân goàm hai huyeän
Ñoàng Xuaân (phía taây) vaø Tuy Hoøa (phía ñoâng).(34) Bieân giôùi Vieät Chieâm ñöôïc ñaåy xuoáng ñeán daõy nuùi
Ñeøo Caû, giöõa hai tænh Phuù Yeân vaø Khaùnh Hoøa ngaøy nay.(35)
Con cuûa Nguyeãn Hoaøng laø Saõi Vöông Nguyeãn Phuùc Nguyeân (caàm quyeàn 1613-1635) gaû con gaùi
thöù ba cuûa mình laø Nguyeãn Phuùc Ngoïc Khoa cho vua Chieâm laø Poâroâmeâ naêm 1631 (taân muøi) ñeå giöõ vöõng
söï hoøa hieáu giöõa hai nöôùc Vieät Chieâm.(36)
Döôùi ñôøi con cuûa Saõi Vöông laø Thöôïng Vöông Nguyeãn Phuùc Lan (caàm quyeàn 1635-1648), ñaõ dieãn
ra moät cuoäc di daân lôùn lao. Nguyeân vaøo naêm 1648 (maäu tyù), chuùa Trònh gôûi quaân vaøo ñaùnh chuùa Nguyeãn.
Theá töû cuûa chuùa Nguyeãn laø Nguyeãn Phuùc Taàn ñaåy lui ñöôïc quaân Trònh vaø baét ñöôïc ba ngaøn tuø binh. Giaûi
phaùp toát nhaát ñaõ ñöôïc choïn laø ñöa ba ngaøn tuø binh vaøo khai phaù vuøng ñaát môùi, chia naêm möôi ngöôøi
laøm moät aáp, caáp löông thöïc ñuû aên trong saùu thaùng ñeå chôø vuï muøa sau, khuyeán khích nhöõng nhaø giaøu
cho löu daân vay thoùc.(37)
Naêm 1653 (quyù tî), vua Chieâm laø Baø Thaám sang quaáy nhieãu Phuù Yeân, Hieàn Vöông Nguyeãn Phuùc
Taàn (caàm quyeàn 1648-1687) sai cai cô Huøng Loäc caàm quaân vöôït Ñeøo Caû sang ñaùnh Chieâm Thaønh. Baø
Thaám thua boû chaïy, quaân Vieät tieán chieám ñeán soâng Phan Rang. Baø Thaám xin haøng. Hieàn Vöông lieàn
caét ñaát töø soâng Phan Rang trôû vaøo thuoäc Chieâm Thaønh, töø soâng Phan Rang trôû ra thuoäc Ñaïi Vieät, laáy vuøng
ñaát môùi naày laäp ra phuû Thaùi Ninh, sau ñoåi thaønh phuû Dieân Khaùnh, ñaët dinh Thaùi Khöông (sau ñoåi laøm
dinh Bình Khöông, nay laø vuøng Khaùnh Hoøa). Nhö vaäy, bieân cöông môùi cuûa nöôùc ta veà phía nam luùc baáy
giôø laø soâng Phan Rang, töùc soâng Krong-Pha hay soâng Ña-Nhim.
Ngöôøi Chieâm haún nhieân khoâng baèng loøng veà nhöõng aùp ñaët cuûa ngöôøi Vieät neân naêm 1692 (nhaâm
thaân), vua Chieâm laø Baø Tranh taán coâng phuû Thaùi Ninh. Chuùa Nguyeãn laø Quoác Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu
(caàm quyeàn 1691-1725) cöû Nguyeãn Höõu Caûnh (hay Kính) caàm quaân ñaùnh Chieâm Thaønh. Naêm sau,
Nguyeãn Höõu Caûnh baét ñöôïc Baø Tranh cuøng moät soá vieân thuoäc laø Baø AÂn, taû traø vieân Keá Baø Töû ñöa veà giam
ôû nuùi Ngoïc Traûn, Hueá. Quoác Chuùa laáy phaàn ñaát coøn laïi cuûa Chieâm Thaønh laäp thaønh traán Thuaän Thaønh
(sau ñoåi thaønh phuû Bình-Thuaän). Ñeå voã veà ngöôøi Chieâm, Quoác Chuùa boå nhieäm taû traø vieân Keá Baø Töû laøm
khaùm lyù, ba ngöôøi con cuûa Baø AÂn laøm ñoâ ñoác, ñeà lónh vaø cai phuû cuøng lo giöõ Thuaän Thaønh, nhöng yeâu caàu
hoï phaûi aên baän theo y phuïc ngöôøi Vieät.(38) Nhö theá, töø ñaây, Chieâm Thaønh chæ coøn moät khu vöïc nhoû ôû
Bình Thuaän. Bieân giôùi giöõa Chieâm Thaønh vôùi Chaân-Laïp nay trôû thaønh bieân giôùi giöõa Ñaïi Vieät vôùi
Chaân Laïp. Bieân giôùi naày laø moät nhaùnh nuùi ñoài thaáp cuûa cao nguyeân Laâm Vieân - Di Linh chaïy xuoáng
saùt bieån, phía nam Phan Thieát ngaøy nay.
Khoâng phaûi ñôïi ñeán khi vöôït qua Chieâm Thaønh, chuùa Nguyeãn môùi nghó ñeán vuøng ñoàng baèng Chaân
Laïp (Chen-la, Cambodia). Tröôùc ñoù, vaøo naêm 1620 (canh thaân) Saõi Vöông gaû ngöôøi con gaùi thöù nhì cuûa
mình laø Nguyeãn Phuùc Ngoïc Vaïn cho vua Chaân Laïp laø Chey-Chetta II. Vua Chaân Laïp muoán nhôø aûnh
höôûng cuûa Ñaïi Vieät ñeå choáng laïi aùp löïc cuûa Xieâm La (Thaùi-Lan). Chuùa Nguyeãn thì muoán baét tay ngoaïi
giao vôùi Chaân Laïp, vaø tính chuyeän laâu daøi. Vaøo naêm 1623 (quyù hôïi), ba naêm sau hoân leã, oâng cöû moät phaùi
boä ñi söù sang Chaân Laïp xin vua Chey-Chetta II nhöôøng laïi khu dinh ñieàn ôû vuøng Moâ Xoaøi, gaàn Baø Ròa
ngaøy nay.(39) Nhôø söï vaän ñoäng cuûa hoaøng haäu Ngoïc Vaïn, vua Chaân Laïp ñoàng yù cho ngöôøi Vieät ñeán ñoù
canh taùc. Ñaây laø baøn ñaïp ñeå ngöôøi Vieät tieán xuoáng vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Nhö theá, neáu Huyeàn
6
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Traân coâng chuùa ñaõ môû cöûa aûi Haûi Vaân cho ngöôøi Vieät nhìn xuoáng phöông nam thì coâng chuùa Ngoïc Vaïn laø
ngöôøi ñaàu tieân ñöa ñöôøng daãn loái cho ngöôøi Vieät tieán vaøo Nam phaàn Vieät-Nam sau naày.
Sau khi Chey-Chetta II töø traàn naêm 1628, con laø Ang Saur hay To leân keá vò, em cuûa Chey Chetta
II laø Preùah Outey laøm phuï chính. Chaúng bao laâu To bò gieát, vaø em laø Nou leân thay. Naêm 1640 quoác vöông
Nou cuõng töø traàn, vieân phuï chính Preùah Outey lieàn ñöa con mình leân laøm vua, ñoù laø Ang Non I, nhöng chæ
ñöôïc hai naêm thì Naëc OÂng Chaân, ngöôøi con thöù ba cuûa vua Chey Chetta II vôùi baø vôï ngöôøi Ai Lao, nhôø söï
haäu thuaån cuûa ngöôøi Chieâm Thaønh vaø ngöôøi Maõ Lai, gieát hai cha con Preùah Outey vaø Ang Non I naêm
1642, roài leân laøm vua (trò vì 1642-1659).
Naêm 1658 (maäu tuaát), hai ngöôøi con khaùc cuûa Preùah Outey laø So vaø Ang Tan noåi leân ñaùn h Naëc
OÂng Chaân, nhöng thaát baïi, xin nhôø thaùi haäu Ngoïc Vaïn giuùp ñôõ. Thaùi haäu Ngoïc Vaïn chæ caùch cho hai ngöôøi
naày caàu cöùu chuùa Nguyeãn. Chuùa Nguyeãn luùc baáy giôø laø Hieàn Vöông Nguyeãn Phuùc Taàn, chaùu goïi thaùi haäu
Ngoïc Vaïn baèng coâ ruoät, lieàn cöû phoù töôùng Nguyeãn Phuùc Yeán, ñang ñoùng ôû Phuù Yeân, ñem 3.000 quaân vaøo
giuùp, baét ñöôïc Naëc OÂng Chaân ñöa ra giam ôû Quaûng Bình moät thôøi gian vì luùc ñoù nhaø chuùa ñang haønh quaân
ôû Quaûng Bình, roài cho veà vôùi ñieàu kieän laø phaûi trieàu coáng vaø giuùp ñôõ nhöõng ngöôøi Vieät sang Chaân Laïp laøm
aên.(40)
Trieàu ñình Chaân Laïp laïi laâm vaøo caûnh xaùo troän khi Naëc OÂng Chaân töø traàn naêm 1659. Chuùa
Nguyeãn phong So leân laøm vua Chaân Laïp töùc Batom Reachea, nhöng naêm 1672, Batom Reachea bò chaùu laø
Chey Choetha III gieát cheát. Con ñaàu cuûa Batom Reachea laø Ang Chei laät ñoå Chey Choetha III, leân laøm
vua naêm 1673 töùc Naëc OÂng Ñaøi.
Naêm 1674 (giaùp daàn), Naëc OÂng Ñaøi muoán thu toùm quyeàn löïc, vôùi söï giuùp ñôû cuûa Xieâm La, ñaùnh
hoaøng thaân Naëc OÂng Noän. Naëc OÂng Noän qua caàu cöùu chuùa Nguyeãn. Hieàn Vöông cöû Nguyeãn Döông Laâm
ñem quaân xuoáng ñaùnh, chieám Saøi-Coân, vaø tieán leân Nam Vang. Naëc OÂng Ñaøi thua chaïy roài töø traàn. Quaân
Vieät ñaët Naëc OÂng Thu, thuoäc nhaùnh con tröôûng, leân laø chaùnh quoác vöông, ñoùng ôû Long UÙc (Udong), laäp
Naëc OÂng Noän laøm ñeä nhò quoác vöông, ñoùng ôû Saøi Coân.
Naêm 1679 (kyû muøi), moät söï kieän ñaëc bieät xaûy ra. Nguyeân beân Trung Hoa, nhaø Minh (1368-1644)
bò suïp ñoå naêm 1644, nhaø Thanh (1644-1912) leân caàm quyeàn. Trong soá caùc cöïu quan nhaø Minh tieáp tuïc
choáng nhaø Thanh nhöng khoâng thaønh coù cöïu toång binh traán thuû Long Moân (Quaûng Taây) laø Döông Ngaïn
Ñòch vaø cöïu toång binh caùc chaâu Cao, chaâu Loâi, vaø chaâu Lieâm (Quaûng Ñoâng) laø Traàn Thöôïng Xuyeân. Caû
hai ñem 3.000 quaân vaø 50 chieác thuyeàn ñeán gaëp chuùa Nguyeãn xin tî naïn. Hieàn Vöông nghó ñeán moät giaûi
phaùp löôõng toaøn: gôûi nhöõng ngöôøi naày xuoáng Chaân Laïp vöøa xa trieàu ñình trung öông, vöøa cho hoï coù choã
truù aån, vöøa ñeå khai phaù, môû mang vaø thaâm nhaäp saâu vaøo ñaát Chaân Laïp. Hieàn Vöông sai vieát thö yeâu caàu
vua Chaân Laïp chia ñaát cho hoï, ñoàng thôøi cöû ngöôøi höôùng daãn hoï qua Chaân Laïp . Traàn Thöôïng Xuyeân
vaøo cöûa Caàn Giôø, leân ñònh cö ôû Ban Laân (Bieân Hoøa, Ñoàng Nai), coøn Döông Ngaïn Ñòch vaøo cöûa Tieåu,
cöûa Ñaïi ñeán ñònh cö ôû Myõ Tho. Hai nhoùm ngöôøi naày ñaõ phaùt trieån hai vuøng Ñoàng Nai vaø Myõ Tho trôû neân
saàm uaát, nhieàu thöông thuyeàn Trung Hoa, Nhaät Baûn, Java, vaø AÂu taây ñeán buoân baùn.(41)
Sau khi Chieâm Thaønh khoâng coøn nöõa, Quoác Chuùa Nguyeãn Phuùc Chu cöû Nguyeãn Höõu Caûnh (hay
Kính) laøm kinh löôïc ñaát Chaân Laïp naêm 1698 (maäu daàn). Nguyeãn Höõu Caûnh laáy ñaát Ñoàng Nai (ngöôøi
Taøu goïi laø Noâng Naïi) ñaët thaønh huyeän Phöôùc Long, laäp dinh Traán Bieân (töùc Bieân Hoøa ngaøy nay), laáy ñaát
Saøi Coân ñaët thaønh huyeän Taân Bình, laäp dinh Phieân Traán (Gia Ñònh ngaøy nay), ñaët caùc chöùc löu thuû, cai baï,
kyù luïc phuï traùch cai trò vaø toå chöùc thuûy, boä binh ñeå baûo veä. Hai huyeän naày ñöôïc ñaët döôùi quyeàn cuûa phuû
Gia Ñònh. Chuùa Nguyeãn cho chieâu moä löu daân töø nam Boá Chính trôû vaøo ñeán khai khaån hai huyeän naày.
Ngöôøi Hoa ôû dinh Traán Bieân hoïp thaønh xaõ Thanh Haø, coøn ngöôøi Hoa ôû dinh Phieân Traán hoïp thaønh xaõ
Minh Höông, ñeàu thuoäc veà soå boä nöôùc ta.
Chính quyeàn Chaân Laïp luùc aáy vaãn coøn toàn taïi ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long, nhöng coù leõ nhôø söï
vöõng maïnh cuûa chính quyeàn Phuù Xuaân, neân vaøo naêm 1708 (maäu tyù), moät ngöôøi Trung Hoa khaùc laø Maïc

7
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Cöûu ñaõ ñem ñaát Haø Tieân xin thaàn phuïc Ñaïi Vieät.
Nguyeân Maïc Cöûu, ngöôøi Quaûng Ñoâng, boû qua Chaân -Laïp khi nhaø Thanh cöôùp ngoâi nhaø Minh beân
Trung Hoa, ñeán vuøng Saøi Maïc treân vònh Xieâm La môû soøng baøi, laáy tieàn lôøi chieâu moä löu daân töù xöù laäp ra
baûy xaõ, goïi laø Haø Tieân.(42) Maïc Cöûu nhieàu laàn bò quaân Xieâm La ñeán uy hieáp, coù khi Maïc Cöûu bò ngöôøi
Xieâm baét ñem qua Xieâm, oâng phaûi troán veà. Do ñoù Maïc Cöûu xin thaàn phuïc Ñaïi Vieät naêm 1708. Chuùa
Nguyeãn Phuùc Chu phong Maïc Cöûu laøm toång binh, giöõ ñaát Haø-Tieân. Khi Maïc Cöûu töø traàn naêm 1735 (aát
maõo), Chuùa Nguyeãn phong cho con cuûa Maïc Cöûu (vôùi baø vôï Vieät) laø Maïc Thieân Töù leân thay cha laøm ñoâ
ñoác traán Haø Tieân.
Caùc hoaøng thaân trong trieàu ñình Chaân Laïp vaãn tieáp tuïc gaây haán nhau, vaø coøn ñem quaân quaáy phaù
caùc vuøng ñònh cö cuûa ngöôøi Vieät. Naêm 1731 (taân hôïi), ñeå thoáng nhaát söï laõnh ñaïo quaân ñoäi Vieät ôû Chaân -
Laïp, chuùa Nguyeãn laäp sôû Ñieàu khieån ôû Gia-Ñònh.
Naêm 1732 (nhaâm tyù), nhaân coù nhoùm ngöôøi Laøo noåi leân xuùi ngöôøi Chaân Laïp taán coâng ngöôøi Vieät,
chuùa Nguyeãn laø Ninh Vöông Nguyeãn Phuùc Truù (hay Thuï, caàm quyeàn 1725-1738) cöû Tröông Phuùc Vónh
ñem quaân sang deïp yeân. Sau vuï naày, Ninh Vöông buoäc vua Chaân Laïp laø Naëc Tha chính thöùc nhöôøng Me-
sa (Myõ Tho), vaø Long Hoâr (Vónh Long). Ngöôøi Vieät chieám hai vuøng naày ñaõ laâu nhöng treân maët phaùp lyù
vaãn thuoäc chính quyeàn Chaân Laïp. Chuùa Nguyeãn laáy ñaát Long Hoâr laäp chaâu Ñònh Vieãn vaø ñaët dinh Long
Hoà. Coøn Myõ Tho vaãn ñeå tình traïng cuõ.
Vaøo naêm 1744 (giaùp tyù), Voõ Vöông Nguyeãn Phuùc Khoaùt (caàm quyeàn 1738-1765) chính thöùc xöng
vöông hieäu, söûa ñoåi pheùp taéc luaät leä, chia Ñaøng trong laøm 12 dinh: Chính dinh (Phuù Xuaân), Cöïu dinh (AÙi
Töû), Quaûng-Bình dinh, Vuõ Xaù dinh (Löu Ñoàn), Boá Chính dinh, Quaûng-Nam dinh, ba dinh thuoäc ñaát Chieâm-
Thaønh cuõ laø Phuù Yeân dinh, Bình Khang dinh, Bình Thuaän dinh, vaø ba dinh thuoäc ñaát Chaân -Laïp cuõ laø Traán
Bieân dinh, Phieân Traán dinh, vaø Long Hoà dinh.(43) Tuy vaäy, phaûi gaàn möôøi naêm nöõa cöông thoå nöôùc ta
môùi ñònh hình nhö ngaøy nay.
Naêm 1753 (quyù daäu), Nguyeãn Cö Trinh caàm quaân ñaùnh Chaân Laïp, vua Naëc Nguyeân thua, nhôø
Maïc Thieân Töù xin daâng naïp hai phuû Taàm Boân vaø Loâi Laïp (Goø Coâng vaø Taân An ngaøy nay) ñeå caàu hoøa.
Chuùa Voõ Vöông khoâng chòu, nhöng Nguyeãn Cö Trinh ñeà nghò neân thi haønh keá saùch taèm aên daâu, tieán töø töø
tuy chaäm maø chaéc.(44) Chuùa Nguyeãn ñoàng yù nhaän hai phuû, vaø cho Naëc Nguyeân trôû veà.
Naêm 1757 (ñinh söûu), Naëc Nguyeân töø traàn, chuù hoï laø Naëc Nhuaän laøm giaùm quoác. Nhuaän muoán xin
chuùa Nguyeãn cho laøm vua neân daâng ñaát Praah-Trapeng (Traø-Vinh) vaø Srok-Trang (Soùc Traêng), nhöng oâng
bò con reå laø Naëc Hinh haï saùt. Tröông Phuùc Du ñöôïc gôûi sang ñaùnh Naëc Hinh. Hinh thua chaïy roài bò thuoäc
haï gieát cheát. Con Naëc Nhuaän laø Naëc Toân nhôø Maïc Thieân Töù xin chuùa Nguyeãn cho leân laøm vua Chaân -Laïp.
Chuùa Nguyeãn chaáp thuaän, sai Maïc Thieân Töù ñöa Naëc Toân veà leân ngoâi.
Naëc Toân daâng ñaát Taàm-Phong-Long (nay laø tænh An-Giang vaø hai huyeän Taàm-Ñoân, Xuy-Laïp
thuoäc tænh Vónh-Long) ñeå taï ôn chuùa Nguyeãn. Tröông Phöôùc Du vaø Nguyeãn Cö Trinh chuyeån dinh Long-
Hoà ñeán xöù Taàm -Bao (tænh lî Vónh-Long ngaøy nay), ñaët ra ba ñaïo Ñoâng Khaåu ôû Sa Ñeùc, Taân Chaâu ôû Tieàn
Giang, vaø Chaâu-Ñoác ôû Haäu Giang.(45) Vì Chaâu -Ñoác ôû gaàn bieân giôùi Chaân -Laïp neân chuùa Nguyeãn cho
taêng cöôøng quaân thuoäc dinh Long Hoà ñeán ñoù giöõ.
Ñeå taï ôn Maïc Thieân Töù, Naëc Toân nhöôøng theâm caùc phuû Caàn-Boät (Kampot), Höông UÙc
(Kompong Som) Tröïc Saâm (mieàn nam vuøng Treang), Saøi-Maït (Bentey Meùas), vaø Linh Quyønh. Thieân
Töù trình leân chuùa Nguyeãn, chuùa Nguyeãn cho saùp nhaäp naêm phuû naày vaøo traán Haø-Tieân. (Veà sau, vua Töï
Ñöùc traû naêm phuû naày laïi cho Chaân -Laïp).(46) Ngoaøi ra, Maïc Thieân Töù xin laäp ñaïo Kieân Giang ôû Raïch
Giaù, ñaïo Long Xuyeân ôû Caø-Mau, roài ñaët ngöôøi cai trò.
Nhö theá, töø naêm 1757 (ñinh söûu), quoác thoå nöôùc ta chính thöùc ñöôïc hình thaønh nhö ngaøy nay. Tuy
nhieân, quaân Vieät coøn phaûi moät maët baûo veä vuøng ñaát môùi chieám ñoùng, moät maët giuùp vua Chaân -Laïp deïp yeân
nhöõng cuoäc choáng ñoái noäi boä nöôùc naày. Naêm 1772 (nhaâm thìn), sau khi ñaåy lui ñöôïc quaân Xieâm -La, vaø

8
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

giuùp ñöa Naëc Toân leân ngoâi, caùc quan ôû Gia-Ñònh laäp ñaïo Tröôøng Ñoàn ôû Myõ Tho, vaø ñaët ngöôøi cai trò.
Töôûng cuõng neân theâm ôû ñaây moät soá söï kieän veà cöông thoå nöôùc ta:
* Trong thôøi kyø Trònh Nguyeãn phaân tranh töø cuoái theá kyû 16 ñeán theá kyû 18, ranh giôùi giöõa hai mieàn baéc vaø
nam, coøn goïi laø Ñaøng ngoaøi vaø Ñaøng trong, laø Linh Giang hay soâng Gianh ôû giöõa vuøng Boá Chaùnh
(Quaûng Bình ngaøy nay).(47)
* Döôùi thôøi vua Minh Maïng (trò vì 1820-1840), nöôùc ta saùp nhaäp theâm moät soá chaâu mieàn nam Ai Lao vaøo
vuøng röøng nuùi phía taây caùc tænh Thanh Hoùa, Ngheä An, Haø-Tónh, vaø Quaûng Trò, nhöng veà sau ña phaàn ñaõ traû
laïi cho Ai Lao. Naêm 1835 (aát muøi), theo ñeà nghò cuûa Tröông Minh Giaûng, vua Minh Maïng ñaõ saùp nhaäp
Chaân Laïp vaøo nöôùc ta vaø ñoåi thaønh Traán Taây thaønh, ñaët quan cai trò nhö ôû trong nöôùc. Nhö theá, cöông thoå
nöôùc ta luùc ñoù roäng hôn bao giôø caû trong suoát quaù trình lòch söû nöôùc nhaø. Ngöôøi Chaân Laïp choáng ñoái
maïnh meõ neàn cai trò cuûa Ñaïi Nam neân khi vöøa môùi leân ngoâi, vua Thieäu Trò (trò vì 1841-1847) theo lôøi ñeà
nghò cuûa Taï Quang Cöï, ñaõ ra leänh cho Tröông Minh Giaûng ruùt quaân veà naêm 1841.(48)
* Naêm 1954, hoäi nghò quoác teá taïi Geneøve veà vaán ñeà chieán tranh Vieät Nam, ñaõ quyeát ñònh choïn soâng Beán
Haûi ñoå ra cöûa Tuøng taïi Quaûng Trò laøm ranh giôùi phaân chia baéc nam laàn nöõa. Soâng Beán Haûi naèm ôû phía
baéc soâng Thaïch Haõn. Soâng Thaïch Haõn ñaõ töøng laø bieân giôùi hai nöôùc Vieät Chieâm vaøo naêm 1075, ñôøi nhaø
Lyù.
* Caùc haûi ñaûo chaïy doïc theo bôø bieån nöôùc ta töø vònh Haï Long xuoáng tôùi Phuù Quoác ñeàu thuoäc veà laõnh thoå
nöôùc ta. Hai quaàn ñaûo tröôùc ñaây voán ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät ñeán chieám ñoùng vaø khai thaùc, nay ñang bò tranh
chaáp laø quaàn ñaûo Hoaøng Sa (Paracel Islands) vaø quaàn ñaûo Tröôøng Sa (Spratly Islands). Naèm ngoaøi
bieån Ñoâng (Thaùi Bình Döông), Hoaøng Sa caùch Ñaø Naüng khoaûng 240 haûi lyù,(49) coøn Tröôøng Sa ôû phía ñoâng
nam Phan Thieát khoaûng 280 haûi lyù, caùch Haûi Nam (Trung Coäng) 500 haûi lyù, caùch Ñaøi Loan (Trung Hoa
Quoác Gia) 900 haûi lyù, vaø caùch Phi Luaät Taân 310 haûi lyù.(50)
Trong Phuû bieân taïp luïc, quyeån 2, Leâ Quyù Ñoân ñaõ taû moät ñoaïn khaù daøi veà quaàn ñaûo Hoaøng Sa, töø
ñaát ñai, haûi saûn, chim choùc... Trong Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, quyeån "tænh Quaûng Ngaõi", muïc "Nuùi soâng",
ngoaøi vieäc moâ taû quaàn ñaûo Hoaøng Sa, caùc taùc giaû coøn cho bieát vaøo naêm 1815 (Minh Maïng thöù 16), nhaø vua
sai thuyeàn chôû gaïch ñaù ñeán xaây ñeàn treân hoøn Baøn Than, döïng bia ñeå ghi daáu, cho gieo haït troàng caây.
Trong khi ñaøo moùng ñaép neàn xaây ñeàn, caùc lính thôï ñaõ ñaøo ñöôïc 2.000 caân ñoàng vaø gang saét.(51) Thôøi
Phaùp thuoäc, ngaøy 15-6-1932, nhaø caàm quyeàn Phaùp ôû Ñoâng Döông kyù nghò ñònh thaønh laäp taïi quaàn ñaûo
Hoaøng Sa moät ñaïi lyù haønh chaùnh (deùleùgation administrative des Paracels), trong khi ngaøy 20-3-1933, vua
Baûo Ñaïi ban haønh duï soá 10 quy ñònh quaàn ñaûo Hoaøng Sa thuoäc tænh Thöøa Thieân .(52)
Naêm 1927, Phaùp baét ñaàu gôûi taøu khaûo saùt ñòa chaát hai quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa. Ngaøy
21-7-1933, toaøn quyeàn Phaùp taïi Ñoâng Döông Pierre Pasquier ban haønh nghò ñònh saùp nhaäp quaàn ñaûo
Tröôøng Sa vaøo tænh Baø Ròa. Trong theá chieán 2, Nhaät tuyeân boá raèng quaàn ñaûo Tröôøng Sa thuoäc chuû quyeàn
Nhaät, nhöng sau khi thua traän, trong hoäi nghò ngaøy 8-9-1951 taïi San Fracisco (Hoa Kyø), ñaïi bieåu Nhaät
tuyeân boá: "Nhaät Baûn töø boû moïi quyeàn veà danh nghóa laãn yeâu saùch taïi caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng
Sa." Tröôùc ñoù moät ngaøy, cuõng trong hoäi nghò naày, oâng Traàn Vaên Höõu, tröôûng phaùi ñoaøn Quoác Gia Vieät
Nam long troïng xaùc nhaän: "...Cuõng vì thaønh thaät lôïi duïng moïi cô hoäi haàu daäp taét nhöõng maàm moáng tranh
chaáp veà sau, chuùng toâi tuyeân boá xaùc nhaän chuû quyeàn cuûa chuùng toâi taïi caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng
Sa, töï laâu ñôøi nhöõng nôi ñoù voán thuoäc laõnh thoå Vieät Nam chuùng toâi..."(53)
Muøa heø naêm 1956, chính phuû Vieät Nam Coäng Hoøa ñaõ gôûi quaân ñeán nhieàu ñaûo trong quaàn ñaûo
Tröôøng Sa, döïng côø, caém moác laøm hieäu veà chuû quyeàn cuûa Vieät Nam treân quaàn ñaûo naày.(54) Toång thoáng
Ngoâ Ñình Dieäm ban haønh saéc leänh soá 143-NV ngaøy 22-10-1956 thay ñoåi ñòa giôùi cuøng danh xöng caùc tænh
trong nöôùc, theo ñoù Tröôøng Sa thuoäc tænh môùi laø tænh Phöôùc Tuy. Sau ñoù, saéc leänh soá 174-NV ngaøy 13-7-
1961, toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm quyeát ñònh goïi Hoaøng Sa laø xaõ Ñònh Haûi, thuoäc quaän Hoøa Vang, tænh
Quaûng Nam.(55)

9
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

CHUÙ THÍCH :

1. VNSL tr. 15.


2. Ñaøo Duy Anh, Ñaát nöôùc Vieät Nam qua caùc ñôøi (in laàn thöù 2), Nxb. Thuaän -Hoùa, Hueá, 1997, tt. 17, 20,
30. Ñeå vieát chöông naày, Ñaøo Duy Anh ñaõ tham khaûo caùc saùch: Lónh nam trích quaùi, Ñaïi Vieät söû kyù
toaøn thö, Vieät söû löôïc, Dö ñòa chí cuûa Nguyeãn Traõi, Toáng thö, Taán thö, Tuøy thö, Thoâng ñieån, Thaùi bình
hoaøn vuõ kyù, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, Haäu Haùn thö, Loä söû, Söû kyù, Tieàn Haùn thö, Thuûy kinh chuù (coù trích
daãn Giao Chaâu ngoaïi vöïc kyù), Vieät-Nam coå söû caäp kyø daân toäc vaên hoùa chi nghieân cöùu, Thieân haï quaän
quoác lôïi beänh thö, Vieät giang löu vöïc nhaân daân söû...
Ñaøo Duy Anh (1904-1988), queâ laøng Khuùc Thuûy, xaõ Taû Thanh Oai, huyeän Thanh Oai, tænh Haø
Ñoâng. (Cuøng xaõ vôùi doøng hoï Ngoâ Thôøi). Luùc nhoû, oâng hoïc chöõ Nho, sau ñoåi sang hoïc tröôøng tieåu hoïc
Thanh Hoùa, chuyeån vaøo hoïc tröôøng Quoác Hoïc, Hueá, vaø ñoã baèng thaønh chung naêm 1923, roài ñi daïy hoïc
taïi Quaûng Bình ngay naêm ñoù. OÂng vaøo Hueá gaëp Phan Boäi Chaâu naêm 1926, tham gia coâng ty Tieáng
Daân cuûa Huyønh Thuùc Khaùng, vaø gia nhaäp Vieät Nam Caùch Maïng Ñaûng, haäu thaân cuûa Höng Nam Hoäi.
Naêm 1928, oâng saùng laäp vaø laøm Toång bí thö Taân Vieät Caùch Maïng Ñaûng. Naêm 1929, oâng bò Phaùp baét ôû
Hueá, nhöng naêm sau ñöôïc thaû ra. OÂng saùng laäp vaø laøm giaùm ñoác Quan Haûi tuøng thö, xuaát baûn caùc saùch
cuûa oâng. Sau naêm 1954, Ñaøo Duy Anh daïy ôû Ñaïi hoïc toång hôïp Haø Noäi, nhöng vì lieân quan ñeán vuï
Nhaân Vaên giai phaåm neân bò nghæ daïy naêm 1958. Naêm 1960, oâng laøm vieäc taïi vieän Söû hoïc Haø Noäi döôùi
quyeàn cuûa oâng Traàn Huy Lieäu.
Taùc phaåm: Haùn Vieät töø ñieån, Trung Hoa söû cöông, Vieät Nam vaên hoùa söû cöông, Vieät Nam lòch söû giaùo
trình, Coå söû Vieät Nam, Lòch söû Vieät Nam, Ñaát nöôùc Vieät Nam qua caùc ñôøi, Töø ñieån truyeän Kieàu, Nhôù
nghó chieàu hoâm (hoài kyù), dòch quyeån Sôû töø cuûa Khuaát Nguyeân (Trung Hoa).
3. CM tr. 20.
4. Leâ Quí Ñoân, Vaân ñaøi loaïi ngöõ, baûn dòch cuûa Phaïm Vuõ vaø Leâ Hieàn, Töï Löïc [taùi baûn], Hoa Kyø, khoâng ñeà
naêm aán haønh, tr. 167.
5. TT1 tr. 138. CM tr. 58. Nuùi Nguõ lónh naèm veà phía nam Trung Hoa. Lónh nam laø mieàn ñaát phía nam
nuùi Nguõ lónh ôû ñoù coù coå Vieät. Theo Quaûng Chaâu kyù, Nguõ lónh laø caùc daõy nuùi: Ñaïi Duõ, Thuûy An, Laâm
Haï, Queá Döông, vaø Yeát Döông.(TT1 tr. 132, phaàn chuù thích; CM, tr. 61, phaàn chua cuûa caùc söû gia nhaø
Nguyeãn.)
6. CM tr. 63.
7. TT1 tr. 132. Hoaøng Ñeá laø tam hoaøng nguõ ñeá laø nhöõng ngöôøi ñaõ cai trò Trung Hoa töø theá kyû thöù 5 ñeán
theá kyû thöù 3 tr. CN trong ñoù ñeá Nghieâu cai trò khoaûng naêm 2359 ñeán 2259 tr. CN, vua Vuõ cai trò khoaûng
2205 tr. CN. Vua Vuõ chia Trung Hoa thaønh chín chaâu laø: Kyù, Duyeän, Thanh, Töø, Döông, Kinh, Döï,
Löông, vaø Ung. Baùch Vieät laø töø ngöõ ngöôøi Trung Hoa duøng ñeå goïi chung caùc toäc ngöôøi khaùc vôùi toäc
Haùn, ôû phía nam soâng Döông Töû töùc phía nam nöôùc Trung Hoa ngaøy xöa. Trong chín chaâu naày, chaâu
Döông laø chaâu phía nam.
8. Leâ Quí Ñoân, sñd. tr. 165.
9. Ngoâ Thôøi Syõ, Vieät söû tieâu aùn, baûn dòch cuûa Hoäi Vieät Nam Nghieân Cöùu Lieân Laïc Vaên Hoùa AÙ Chaâu, Vaên
Söû taùi baûn, San Jose 1991, tr. 25. Vaøo thôøi coå Vieät, Nhaät Nam laø nöôùc Laâm AÁp (Chieâm Thaønh cuõ),
nhöng vaøo thôøi Ngoâ Thôøi Syõ, Nhaät-Nam ñaõ ñöôïc saùp nhaäp vaøo nöôùc ta.
10. CM tt. 78-79.
11. Tröôøng hôïp boä Giao Chæ vaø quaän Giao Chæ cuõng gioáng nhö tröôøng hôïp nöôùc Mexico vaø thuû phuû laø
thaønh phoá Mexico.
12. Ngoâ Thôøi Syõ, sñd. tr. 34.
10
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

13. CM tr. 96.


Nhaø Haùn ôû Trung Hoa ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn: Taây Haùn (202 tr. C.N. - 25) vaø Ñoâng Haùn (25-
220). Giöõa Taây Haùn vaø Ñoâng Haùn, töø naêm 9 ñeán naêm 23 laø giai ñoaïn do Vöông Maõng caàm quyeàn.
Khi Löu Tuù (Haùn Quang Voõ) taùi laäp ñöôïc nhaø Ñoâng Haùn, oâng dôøi ñoâ veà Laïc Döông, phía baéc tænh Hoà
Nam.
14. CM tr. 105. Phieân Ngung naèm ôû vuøng Quaûng Chaâu (tænh Quaûng Ñoâng, Trung Hoa) ngaøy nay. (lôøi
chua CM tr. 64). Long Bieân naèm ôû vuøng Thaêng Long töùc Haø-Noäi ngaøy nay. (lôøi chua CM tr. 81)
Quaän Nhaät-Nam ôû phía nam quaän Cöûu Chaân, töùc phía nam Hoaønh Sôn nghóa laø töø Quaûng-Bình trôû vaøo
nam, luùc ñoù laø ñaát cuûa Laâm AÁp hay Chieâm -Thaønh cuõ. (Ñaøo Duy Anh, sñd. tt. 57-58)
15. Ñaøo Duy Anh, Vieät-Nam vaên hoùa söû cöông, Boán Phöông [taùi baûn], Saøi Goøn 1951, tt. 18-19.
16. Beân Trung Hoa, naêm 907, Chu Toaøn Trung laät ñoå nhaø Ñöôøng (618-907) laäp ra nhaø Haäu Löông (907-
923). Naêm 908, nhaø Haäu Löông ñaët Löu AÅn laøm tieát ñoä söù Thanh-Haûi (Quaûng Chaâu), kieâm tieát ñoä söù
Tónh Haûi (Giao Chaâu). Löu AÅn qua ñôøi naêm 911, em laø Löu Cung (hay Nham) leân thay. Löu Cung töï
xöng ñeá, ñaët quoác hieäu laø Nam Haùn naêm 917. Nhaø Nam Haùn khaùc vôùi Taây Haùn vaø Ñoâng Haùn ôû chuù
thích 13.
17. Nguyeãn Phöông, Vieät Nam thôøi khai sinh, Phoøng Nghieân cöùu Söû, vieän Ñaïi hoïc Hueá, 1965, tt. 263-264.
18. CM tt. 136-137.
19. Ñaøo Duy Anh, Ñaát nöôùc Vieät Nam qua caùc ñôøi, tt. 93-103.
20. Theo caùc taùc giaû E. O. Reischauer vaø J. K. Fairbank trong saùch East Asia: The Great Tradition, vaøo
ñaàu theá kyû 11, ngöôøi Trung Hoa hoïc ñöôïc caùch troàng luùa Chieâm cuûa ngöôøi Chieâm Thaønh, nhôø ñoù saûn
löôïng luùa gaïo taêng gaáp hai töø theá kyû 11 qua theá kyû 12 (E. O. Reischauer vaø J. K. Faibank, East Asia:
The Great Tradition, Houghton Mifflin Company, Boston, 1960, tr. 212). Trung Hoa hoïc ñöôïc thì
nöôùc ta cuõng hoïc ñöôïc, vì luùa Chieâm ñi töø Chieâm Thaønh qua nöôùc ta, roài môùi leân Trung Hoa. Saûn
löôïng luùa gaïo taêng laø yeáu toá thuaän lôïi cho daân soá gia taêng.
21. Theo taøi lieäu cuûa TT1 vaø CM. Rieâng vieäc Lyù Nhaân Toâng gaû coâng chuùa Dieân Bình cho Döông Töï Minh
naêm 1127, CM khoâng ghi laïi.
22. Encyclopedia Britannica, quyeån 5, tt. 256-257. Veà vaán ñeà Laâm AÁp ñoåi teân thaønh Hoaøn Vöông, theo
Traàn Troïng Kim, VNSL tr. 65, ngöôøi ñoåi teân laø Chö Caùt Ñòa, nhöng theo Phan Khoang, VSXÑT tr. 31,
Chö Caùt Ñòa soáng vaøo theá kyû thöù 7. Theo Dohamide vaø Dorohiem trong Daân toäc Chaøm löôïc söû, Saøi
Goøn 1965, tr. 42, "ngöôøi ta khoâng tìm ñöôïc moät danh töø Chaøm naøo töông öùng vôùi Hoaøn Vöông".
23. Taâm Quaùch-Langlet, "The Geographical Setting of Ancient Champa", trình baøy taïi cuoäc hoäi thaûo quoác
teá veà Champa, ñaïi hoïc Copenhagen, Ñan Maïch, ngaøy 23-5-1987; ñaêng laïi trong Proceedings of the
Seminar on Champa, Southeast Asia Community Resource Center (SACRC), Rancho Cordova, CA
1994, tt. 21-43.
24. Hoaønh Sôn ngaên caùch Haø Tónh vôùi Quaûng Bình ngaøy nay.
25. CM tr. 242. VSXÑT tr. 45.
26. Phan Du, Quaûng Nam qua caùc thôøi ñaïi, Thò hoäi Coå hoïc Ñaø Naüng, 1974, tr. 25. VSXÑT tr. 44.
27. TT tr. 278.
28. Nguyeãn Lyù Töôûng, "Vaøi neùt veà queâ höông vaø con ngöôøi Quaûng-Trò", ñaêng trong tuyeån taäp Quaûng Trò:
Maïch ñaát, tình ngöôøi, Hoäi AÙi höõu Quaûng Trò taïi Hoa-Kyø, 1990, tr. 57. Taùc giaû Nguyeãn Lyù Töôûng laø
ngöôøi Quaûng-Trò, thuôû nhoû sinh soáng ôû Quaûng-Trò, vaø vieát baøi naày theo gia phaû ghi laïi vaø theo lôøi keå
cuûa ngöôøi daân Quaûng Trò. Soâng Thaïch Haõn ñoå ra Cöûa Vieät. Ñaây laø nôi ngöôøi Vieät baét ñaàu tieán vaøo
ñaát Chieâm hay ñaây laø choã phaûi vöôït (vieät) ñeå qua beân kia bieân giôùi neân môùi laáy teân laø Cöûa Vieät?
Cöûa Vieät tröôùc kia teân laø cöûa An Vieät. Naêm 1820, vua Minh Maïng ñoåi laø cöûa Vieät An, hay Vieät
Yeân.(CM tr. 897)
Cuõng coù yù kieán cho raèng coù theå bieân giôùi luùc ñoù laø soâng Cöûa Tuøng töùc soâng Beán Haûi. Soâng Beán
11
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

Haûi naèm ôû huyeän Gio Linh, phía baéc tænh Quaûng-Trò sau naày. Söï phoûng ñoaùn naày döïa vaøo hai yeáu toá:
(1) Ngöôøi Vieät ñi töø baéc xuoáng nam thì gaëp khu nuùi röøng Hoà Xaù (sau naày laø truoâng nhaø Hoà) thuoäc
huyeän Vónh Linh, roài ñeán soâng Beán Haûi tröôùc khi gaëp soâng Thaïch Haõn. (2) Soâng Thaïch Haõn thuoäc veà
huyeän Trieäu Phong. Huyeän Trieäu Phong thuoäc chaâu OÂ laø moät trong hai chaâu maø Cheá Maân taëng laøm
sính leã cöôùi coâng chuùa Huyeàn Traân naêm 1306, nghóa laø tröôùc ñoù, soâng Thaïch Haõn vaãn coøn naèm trong
phaïm vi nöôùc Chieâm -Thaønh. Ngaøy xöa, röøng nuùi vaø soâng ngoøi thöôøng ñöôïc duøng laøm bieân giôùi thieân
nhieân.
Soâng Beán Haûi caùch soâng Thaïch Haõn khoaûng 20 caây soá ñöôøng chim bay ôû phía baéc. Trong tröôøng
hôïp soâng Beán Haûi vaøo naêm 1075 ñaõ laø bieân giôùi thieân nhieân giöõa hai nöôùc Vieät Chieâm ñeå roài vaøo naêm
1954 laïi trôû thaønh ranh giôùi hai mieàn nam baéc Vieät-Nam thì söï ngaãu truøng lòch söû naày khaù lyù thuù.
Chuùn g toâi neâu vaán ñeà treân, xin toàn nghi ñeå cuøng nhau nghieân cöùu theâm.
29. Thuaän Chaâu ngaøy nay goàm coù: Trieäu Phong, Haûi Laêng (Quaûng Trò), Phong Ñieàn, Quaûng Ñieàn, Höông
Traø (Thöøa Thieân). Hoùa Chaâu ngaøy nay goàm coù: Phuù Loäc, Phuù Vang (Thöøa Thieân), Hoøa Vang, Ñaïi
Loäc, Ñieän Baøn, Duy Xuyeân (Quaûng Nam). Phan Du, sñd. tr. 39.
30. Chuùng toâi phoûng ñoaùn nhö vaäy vì soâng Buùng hay soâng Caùi, soâng Thu Boàn laø con soâng lôùn nhaát Quaûng-
Nam chaûy qua huyeän Duy Xuyeân. Duy Xuyeân thuoäc chaâu Lyù, töùc Hoùa Chaâu, moät trong hai chaâu sính
leã cuûa Cheá Maân. Naêm 1402, Hoà Haùn Thöông laáy ñaát Chieâm Ñoäng vaø Coå Luõy Ñoäng laäp ra Thaêng,
Hoa, Tö, Nghóa. Ñaây laø vuøng phiaù bôø nam soâng Thu Boàn, töø caùc huyeän Queá Sôn, Thaêng-Bình ñi vaøo.
31. CM tr. 731.
32. TT2 tt. 440-442.
33. Theo chuù thích cuûa TT2, tr. 450.
Töông truyeàn raèng sau khi chieám thaønh Ñoà Baøn, Leâ Thaùnh Toâng ñaõ ñaùnh xuoáng tôùi nuùi Thaïch Bi
(treân daõy nuùi Ñeøo Caû) naèm giöõa Phuù Yeân vaø Khaùnh-Hoøa ngaøy nay. Nhöng trong VSXÑT, taùc giaû
Phan Khoang ñaõ baùc ñieàu naày vì theo oâng, ngaøy moàng 1 thaùng 3 vua vaøo Ñoà Baøn, ngaøy moàng 2 thaùng
3 vua ban sö trôû veà thì khoâng theå coù chuyeän vua xuoáng tôùi Thaïch Bi Sôn. (VSXÑT tt. 107-108). Kieåm
chöùng laïi trong TT, saùch naày cuõng ghi nhö vaäy. Ngoaøi ra, TT hoaøn toaøn khoâng coù moät ñoaïn vaên naøo
ñeà caäp gì ñeán Thaïch Bi Sôn.
34. VSXÑT tr. 385. VNSL tr. 327.
35. Nuùi Ñeøo Caû laø daõy nuùi töø cao nguyeân Laâm Vieân vaø Di Linh keùo daøi xuoáng, treân ñoù coù ñænh Voïng Phu
cao 2022m. (Nguyeãn Khaéc Ngöõ, Vieät-Nam ñaát nöôùc meán yeâu, Vaên Hoùa, Montreùal 1884, tr. 64). Theo
Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, ñeøo Caû naèm treân nuùi Coå Ngöïa (Maõ Caûnh), gaàn nuùi Thaïch Bi (Thaïch Bi Sôn).
Ngaøy nay, goïi chung caùc nuùi naày laø nuùi Ñeøo Caû.
36. Theá phaû, tt. 114, 126. Theo truyeàn thuyeát Chaøm, coâng chuùa Ngoïc Khoa qua Chieâm Thaønh coù teân laø
hoaøng haäu Bia Ut. Cuõng theo truyeàn thuyeát, hoaøng haäu Bia Ut ñaõ meâ hoaëc vua Poâroâmeâ, vaø xuùi nhaø
vua chaët boû caây "kraik" laø bieåu töôïng cuûa vöông quoác Chieâm Thaønh. Ngöôøi Chaøm tin raèng vì caây thaàn
bò chaët boû, maø nöôùc Chieâm bò suïp ñoå. (Inrasara, Vaên hoïc daân gian Chaêm, tuïc ngöõ - thaønh ngöõ - caâu ñoá,
Nxb. Vaên hoùa Daân toäc, TpHCM, 1995, tr. 255). Ngöôøi Chaøm coù caâu thaønh ngöõ laáy hình töôïng baø Bia
Ut ñeå chæ nhöõng ngöôøi beùo maäp: "Beùo nhö baø Ut" (Limök yôu Bia Ut). Ngoaøi ra ngöôøi Chaøm coøn coù
caâu ñoá veà vieäc Poâroâmeâ cöôùi baø Ngoïc Khoa: "OÂ hay ngaøi linh thieâng, röôùc vôï töø kinh, lim ngaøi maát öùng?
[laø ai?] (Sanak jak po ginrôh patrai, tok kamei Ywôn mörai kraik po lihik ginrôh). (Inrasara, sñd. tt.
201, 230)
37. VSXÑT tt. 387-388.
38. ÑNCBLT, q. 33. Baûn dòch taäp 2, tt. 613-614. Theo Lieät truyeän, taû traø vieân, höõu traø vieân laø chöùc vuï
trong trieàu ñình Chieâm, khoâng phaûi teân ngöôøi. Nuùi Ngoïc Traûn veà sau coù ñieän Hoøn Cheùn, thôø Thieân Y
A Na.
39. VNSL boû qua söï kieän naày. Trong VSXÑT, Phan Khoang cheùp vieäc naày nhöng khoâng ñöa teân coâng
12
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

chuùa Ngoïc Vaïn. Trong phaàn chuù thích, oâng vieát raèng: "Vieäc naày söû ta ñeàu khoâng cheùp, coù leõ caùc söû
thaàn nhaø Nguyeãn cho laø vieäc khoâng ñeïp neân giaáu ñi chaêng? " Sau ñoù Phan Khoang caån aùn raèng: "...Xem
Lieät truyeän tieàn bieân, muïc coâng chuùa, thaáy chuùa Hy Toâng coù boán con gaùi, hai naøng Ngoïc Lieân vaø Ngoïc
Ñaûnh thì coù cheùp roõ söï tích choàng con, coøn hai naøng Ngoïc Vaïn, Ngoïc Khoa thì cheùp laø "khuyeát truyeän",
nghóa laø khoâng roõ tieåu truyeän, töùc laø khoâng bieát choàng con nhö theá naøo. Vaäy ngöôøi gaû cho vua Chey
Chetta II phaûi laø Ngoïc Vaïn hay Ngoïc Khoa." (VSXÑT tt. 400-401) Phan Khoang coù lyù khi vieát nhö
vaäy. Chuyeän Ngoïc Vaïn vaø Ngoïc Khoa treân ñaây, chuùng toâi theo Theá phaû tt. 113-114, 126. Veà khu
dinh ñieàn, saùch Theá phaû (tr. 113) noùi vuøng Moâ Xoaøi (Baø Ròa ngaøy nay). Saùch cuûa Phan Khoang (trang
401) vieát laø Prey Koâr töùc Saøi Coân hay Saøi Goøn ngaøy nay, nhöng döïa vaøo lôøi taáu trình cuûa Nguyeãn Cö
Trinh naêm 1755, noùi raèng ngöôøi Vieät vaøo Höng Phöôùc, Ñoàng Nai (noùi chung laø Phöôùc Long), roài môùi
ñeán Saøi Coân, vaäy Theá phaû ñuùng.
40. VSXÑT tt. 403-404.
41. VSXÑT tt. 407-410.
42. Maïc Cöûu coù hai vôï: baø vôï ñaàu ngöôøi Hoa khoâng coù con trai; baø vôï thöù nhì ngöôøi Vieät, cöôùi naêm 1710
teân laø Buøi Thò Laãm (ngöôøi Bieân Hoøa), sinh ra Maïc Só Laân. Theo truyeàn thuyeát, tröôùc khi sinh Maïc Só
Laân, baø Buøi Thò Laãm naèm mô thaáy Phaät Baø Quan AÂm, cao 20 tröôïng hieän ra, nöôùc soâng boãng daâng cao
vaø ñoåi maøu, sau ñoù reõ laøm hai, roài Phaät Baø bieán maát. Ngöôøi Hoa ñòa phöông môùi ñaët teân ñòa danh ñoù
laø Haø Tieân, coù nghóa laø doøng soâng nôi tieân nöõ hieän ra. Naêm 1736, moät naêm sau ngaøy Maïc Cöûu töø traàn,
chuùa Nguyeãn taëng cho doøng hoï Maïc baûy chöõ ñeå laøm chöõ loùt ñaët teân con caùi: Thieân, Töû, Coâng, Haàu,
Baù, Töû, Nam. Con Maïc Cöûu laø Maïc Thieân Töù; con cuûa Töù laø Maïc Töû Sinh, con cuûa Sinh laø Maïc
Coâng Du, con cuûa Du laø Maïc Haàu Laâm, con cuûa Laâm laø Maïc Baù Binh, con cuûa Binh laø Maïc Töû
Khaâm, con (gaùi) cuûa Khaâm laø Maïc Nam Lan. Baø Lan tuyeät töï, heát ngöôøi noái doõi. (Nguyeãn Vaên Huy,
sñd. tr. 284, 289)
43. VNSL tt. 336-337. Theá phaû tr. 173. Söû saùch goïi chung nhöõng nhaø laõnh ñaïo hoï Nguyeãn trong nam laø
chuùa, gioáng chuùa Trònh ngoaøi baéc. Thaät ra, ôû ngoaøi baéc, chuùa Trònh ñöôïc vua Leâ phong vöông ngay töø
thôøi Trònh Tuøng (caàm quyeàn 1570-1620), coøn ôû trong nam töø Nguyeãn Hoaøng ñeán Ninh Vöông Nguyeãn
Phuùc Thuï hay Truù, thöôøng chæ xöng tôùi Thaùi phoù quoác coâng chöù chöa xöng vöông. Ñeán ñôøi con cuûa
Ninh Vöông laø Voõ Vöông Nguyeãn Phuùc Khoaùt môùi chính thöùc xöng vöông.
44. Ñaïi yù tôø trình cuûa Nguyeãn Cö Trinh leân chuùa Nguyeãn: "Tröôùc kia, vieäc duøng binh chaúng qua laø ñeå gieát
boïn cöø khoâi vaø môû mang theâm ñaát ñai. Nay Naëc Nguyeân ñaõ bieát aên naên, naïp ñaát, xin haøng, neáu truy cho
ñeán cuøng lôøi noùi doái aáy thì chaéc noù chaïy troán. Nhöng töø ñoàn binh Gia Ñònh ñeán La Bích [thuû ñoâ Chaân-
Laïp luùc ñoù], ñöôøng saù xa xoâi, nghìn truøng muoân thaùc, khoâng tieän ñuoåi ñeán cuøng. Muoán môû mang ñaát
ñai cuõng neân laáy hai phuû naày [töø Gia Ñònh ngang qua Myõ Tho ñeán Cöûu Long], tröôùc ñeå cuûng coá maët
sau cuûa hai dinh [Traán Bieân, Phieân Traán]. Neáu boû gaàn möu xa, e raèng hình theá caùch trôû, binh daân
khoâng lieân tieáp, laáy ñöôïc tuy deã maø giöõ thì thaät khoù. Tröôùc kia, môû mang phuû Gia-Ñònh, taát phaûi môû
tröôùc ñaát Höng Phöôùc, roài ñeán ñaát Ñoàng-Nai, khieán quaân daân ñoâng ñuû, roài sau môùi môû ñeán Saøi-Coân.
Ñoù laø caùi keá "taàm aên laù daâu". Nay ñaát cuõ töø Höng Phöôùc ñeán Saøi Coân chæ hai ngaøy ñöôøng, daân cö chöa
yeân oån, quaân giöõ cuõng chöa ñuû, huoáng chi töø Saøi Coân ñeán Taàm Boân, xa saùu ngaøy ñöôøng, ñòa theá roäng
raõi, daân soá ñeán vaïn ngöôøi, quaân chaùnh quy ñoùng giöõ thaät e khoâng ñuû. Thaàn xem ngöôøi Coân Man [ngöôøi
Chieâm qua sinh soáng ôû Chaân -Laïp] gioûi boä chieán, ngöôøi Chaân-Laïp cuõng e sôï. Neáu cho hoï ôû ñaát aáy,
khieán hoï cheá ngöï [ngöôøi Chaân -Laïp], laáy ngöôøi Man ñaùnh ngöôøi Man, cuõng laø ñaéc saùch. Vaäy xin cho
Chaân-Laïp chuoäc toäi, thu laáy ñaát hai phuû aáy, uyû thaàn xem xeùt hình theá, ñaët luõy, ñoùng binh, caáp ñieàn saûn
cho quaân, daân, vaïch roõ ñòa giôùi, cho leä thuoäc chaâu Ñònh Vieãn [dinh Long Hoà, töùc Vónh Long] ñeå thu laáy
toaøn theå vuøng aáy." (VSXÑT tt. 443-444)
45. Ñaïo laø khu vöïc haønh chaùnh vaø quaân söï, coù lî sôû, ñoàn binh truù ñoùng.
46. VSXÑT tr. 446.
13
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 3 : CÖÔNG-THOÅ NÖÔÙC VIEÄT

47. Trong baøi "Boùng xeá traêng lu", tuyeån taäp Quaûng Trò: maïch ñaát, tình ngöôøi (ñaõ daãn ôû chuù thích soá 28),
trang 34, oâng Thaùi Vaên Kieåm cho raèng chöõ Gianh do chöõ ranh (laø ranh giôùi) maø ra.
48. VNSL tt. 460, 461, 467. Tröông Minh Giaûng laø ngöôøi naém toaøn quyeàn taïi Chaân Laïp luùc baáy giôø, ñaõ
thaát baïi trong vieäc cai trò, neân sau khi ruùt veà An Giang, oâng buoàn sinh beänh maø töø traàn.
49. Chi-kin Lo, China's Policy Towards Territorial Disputes, Routledge, London and New York, 1989, tt.
10-11.
50. Phuøng Ngoïc Sa, "Chuû quyeàn caùc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa thuoäc veà ai?", baùo Hieäp Nhaát,
Santa Ana, soá 60, thaùng 12-1997, tr. 85.
51. Leâ Quyù Ñoân, Phuû bieân taïp luïc, baûn dòch cuûa Nxb. Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø-Noäi, 1977, tt. 119-120. Quoác
söû quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam nhaát thoáng chí, tænh Quaûng Ngaõi, baûn dòch cuûa Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi,
Haø Noäi, 1970, tt. 369-370.
52. Phuøng Ngoïc Sa, baùo ñd. tr. 84.
53. Phuøng Ngoïc Sa, baùo ñd. tr. 85.
54. Chi-kin Lo, sñd. tt 29-30.
55. Phuøng Ngoïc Sa, baùo ñd. tt 85-86.

Hình beân: Baûn ñoà


“PHAÙT TRIEÅN VEÀ
PHÖÔNG NAM”,
duøng vôùi TIEÁT 3 –
CÖÔNG-THOÅ
NÖÔÙC VIEÄT, Giaùo-
sö Traàn Gia-Phuï n g.

ªª

14
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.

You might also like