VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

VIEÄN VIEÄT-HOÏC
BAN SÖÛ - ÑÒA VIEÄT-NAM
Giaûng-khoa : ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM
Phuï traùch : Giaùo-sö Traàn Gia-Phuïng

TIEÁT 6 TRÖÔÙC KHI NGOÂ QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

I.- TRUYEÀN -THUYEÁT HUØNG VÖÔNG

Theo truyeàn thuyeát, chaùu ba ñôøi vua Thaàn Noâng (Trung Hoa) laø Ñeá Minh, ñi xuoáng phöông nam
tuaàn tra, ñeán vuøng Nguõ Lónh (1), keát hoân cuøng tieân nöõ, sinh ra Loäc Tuïc. Ñeá Minh truyeàn ngoâi cho con
tröôûng laø Ñeá Nghi laøm vua phöông baéc, vaø con thöù laø Loäc Tuïc laøm vua phöông Nam. Loäc Tuïc xöng laø
Kinh Döông Vöông naêm 2879 TCN (nhaâm tuaát), ñaët quoác hieäu laø Xích Quyû. Cuõng theo truyeàn thuyeát,
nöôùc Xích Quyû chaïy töø hoà Ñoäng Ñình (Hoà Nam, Trung Hoa) xuoáng tôùi mieàn Trung Vieät Nam ngaøy nay, vaø
töø Ba Thuïc (Töù Xuyeân, Trung Hoa) ra tôùi bôø Thaùi Bình Döông.
Kinh Döông Vöông laäp gia ñình vôùi con gaùi cuûa Ñoäng Ñình Quaân laø Long Nöõ, sinh ra Suøng Laõm.
Suøng Laõm noái ngoâi vua cha, töùc Laïc Long Quaân. Laïc Long Quaân laáy con gaùi cuûa Ñeá Lai teân laø AÂu Cô,
sinh ra ñöôïc moät traêm ngöôøi con trai. Laïc Long Quaân baøn vôùi AÂu Cô: "Ta laø doøng doõi roàng, ngöôi laø doøng
doõi tieân, aên ôû vôùi nhau laâu khoâng ñöôïc. Nay chuùng ta ñöôïc moät traêm con, vaäy ngöôi ñem naêm möôi con leân
nuùi, coøn ta ñem naêm möôi con xuoáng bieån laäp nghieäp."(2)
Laïc Long Quaân phong cho ngöôøi con tröôûng laøm vua nöôùc Vaên Lang, xöng laø Huøng Vöông.
Huøng Vöông chia nöôùc thaønh möôøi laêm boä, ñoùng ñoâ ôû Phong Chaâu, vaø truyeàn ñöôïc möôøi taùm ñôøi vua.
Nguyeân vua nöôùc Thuïc (Ba Thuïc, Trung Hoa) caàu hoân vôùi con gaùi cuûa Huøng Vöông, nhöng Huøng Vöông
khoâng gaû. Thuïc Vöông töùc giaän caên daën con chaùu phaûi traû thuø nöôùc Vaên Lang. Nhaân cô hoäi Huøng Vöông
thöù 18 ham röôïu cheø, beâ treã vieäc quaân, chaùu cuûa Thuïc Vöông teân laø Phaùn, ñem quaân taán coâng Huøng Vöông
naêm 258 TCN, chieám ñöôïc Vaên Lang, chaám döùt trieàu ñaïi Huøng Vöông. Vua Huøng Vöông thöù 18 nhaûy
xuoáng gieáng töï töû. Neáu tính töø naêm 2879 TCN ñeán naêm 258 TCN, töùc töø Kinh Döông Vöông ñeán Huøng
Vöông thöù 18, coù taát caû hai möôi ñôøi vua vaø truyeàn trong 2621 naêm, tính trung bình moãi ñôøi vua treân 130
naêm.(3)
Naêm 257 TCN (giaùp thìn), Thuïc Phaùn leân ngoâi, xöng laø An Döông Vöông, ñoåi quoác hieäu laø AÂu
Laïc, ñoùng ñoâ ôû Phong Kheâ, xaây Loa thaønh hình troân oác. Töông truyeàn raèng khi xaây thaønh naày, An Döông
Vöông bò yeâu quaùi quaáy phaù. Thaàn Kim quy (ruøa vaøng) giuùp An Döông Vöông, tieåu tröø yeâu quaùi. Thaàn
Kim quy coøn cho nhaø vua moät caùi moùng chaân ñeå laøm laåy noû, chæ caàn baén moät phaùt coù theå gieát haøng vaïn
ngöôøi.
Trieäu Ñaø, vua xöù Nam Vieät, ñem quaân xuoáng ñaùnh, nhöng thaát baïi. Trieäu Ñaø lieàn duøng möu, cho
con trai laø Troïng Thuûy sang keát hoân vôùi con gaùi An Döông Vöông laø Mî Chaâu. Troïng Thuûy ñaùnh caép
chieác noû thaàn ñem veà nöôùc. Trieäu Ñaø lieàn xua quaân sang taán coâng naêm 208 TCN (quyù tî). An Döông maát
noû thaàn thua chaïy, gieát con gaùi vaø nhaûy xuoáng bieån töï töû. Trieäu Ñaø saùp nhaäp AÂu Laïc vaøo Nam Vieät vaøø cöû
ngöôøi sang cai trò naêm 198 TCN (quyù maõo).(3)
Trong boä Ñaïi Vieät söû kyù cuûa Leâ Vaên Höu, soaïn xong naêm 1272, khoâng cheùp chuyeän Hoàng Baøng.
Caâu chuyeän naày laàn ñaàu tieân ñöôïc Ngoâ Só Lieân ñöa vaøo chính söû trong Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, goïi taét laø
Toaøn thö, hoaøn thaønh naêm 1479. Töø ñoù, caùc taùc giaû sau Ngoâ Só Lieân ñeàu môû ñaàu quoác söû baèng trieàu ñaïi
Hoàng Baøng, keå caû caùc taùc giaû trong Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn qua boä Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc, goïi
1
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

taét laø Cöông muïc, soaïn xong naêm 1881.

Giöõa hai thôøi ñieåm bieân soaïn saùch Ñaïi Vieät söû kyù cuûa Leâ Vaên Höu (1272) vaø Ñaïi Vieät söû kyù toaøn
thö cuûa Ngoâ Só Lieân (1479), xuaát hieän nhieàu saùch thaàn thoaïi hoang ñöôøng, trong ñoù quan troïng nhaát laø Vieät
ñieän u linh taäp cuûa Lyù Teá Xuyeân,(4) vaø Lónh nam trích quaùi do Traàn Theá Phaùp vieát,(5) Vuõ Quyønh vaø Kieàu
Phuù hieäu chính.(6)
Vì coù nhieàu chi tieát khoâng thaät trong chuyeän Hoàng Baøng, neân nhieàu söû gia ñaõ toû yù nghi ngôø raèng
chính Ngoâ Só Lieân ñaõ ñöa chuyeän hoang ñöôøng töø hai boä Vieät ñieän u linh taäp vaø Lónh nam trích quaùi vaøo
chính söû. Chaúng nhöõng theá, ngoaøi Ngoâ Só Lieân, Vuõ Quyønh cuõng goùp coâng khoâng ít trong vieäc cuûng coá
thuyeát Huøng Vöông. Naêm 1510, Vuõ Quyønh vaâng leänh vua Leâ Töông Döïc (trò vì 1510-1516) soaïn boä Ñaïi
Vieät thoâng giaùm thoâng khaûo (goïi taét laø Thoâng giaùm thoâng khaûo). OÂng soaïn xong boä saùch naày naêm 1511,
goàm 26 quyeån, cheùp töø thôøi Hoàng Baøng ñeán naêm ñaàu Leâ Thaùi Toå (1428), nhöng khaùc ôû boä Toaøn thö trong
caùch chia ngoaïi kyû vaø baûn kyû. Theo Vuõ Quyønh, ngoaïi kyû töø thôøi Hoàng Baøng ñeán heát ñôøi nhaø Ngoâ, vaø baûn
kyû töø ñaàu ñôøi Ñinh Tieân Hoaøng (968) cho ñeán 1428. Boä saùch naày nay khoâng coøn nguyeân baûn, coù leõ ñaõ
ñöôïc caùc söû quan ngaøy tröôùc nhaäp chung vaøo boä Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. Caàn chuù yù laø Vuõ Quyønh tröôùc
ñoù ñaõ hieäu chính boä Lónh nam trích quaùi cuûa Traàn Theá Phaùp, vaø ñeà töïa naêm 1492. Nhö vaäy, Vuõ Quyønh
vieát cuøng moät caâu chuyeän trong hai boä saùch khaùc nhau, moät beân laø saùch thaàn thoaïi hoang ñöôøng, moät beân
laø söû phaåm cuûa trieàu ñình.
Moät caâu hoûi caàn ñöôïc ñaët ra laø phaûi chaêng chæ vì söï xuaát hieän cuûa nhöõng caâu chuyeän hoang ñöôøng
trong caùc boä Vieät ñieän u linh taäp hay Lónh nam trích quaùi maø caùc taùc giaû döôùi trieàu nhaø Leâ tröôùc sau cuøng
döïng leân moät caùch coù heä thoáng trieàu ñaïi Huøng Vöông? Hoaëc ñeå laáy loøng caùc vua nhaø Leâ nhö taùc giaû
Nhöôïng Toáng ñaõ vieát?
Ñeå giaûi ñaùp, caâu hoûi naày caàn ñöôïc ñaët laïi trong hoaøn caûnh lòch söû cuûa Ñaïi Vieät vaøo theá kyû 15,
nhaát laø sau khi Leâ Thaùnh Toâng leân caàm quyeàn naêm 1460. So vôùi caùc giai ñoaïn tröôùc, luùc ñoù cheá ñoä quaân
chuû taïi nöôùc ta raát vöõng vaøng, quyeàn löïc ñöôïc taäp trung tuyeät ñoái veà trieàu ñình trung öông, phaùp luaät kyû
cöông oån ñònh, vaên hoùa giaùo duïc röïc rôõ, kinh teá phaùt trieån, quaân ñoäi huøng cöôøng. Coù theå noùi, thôøi Leâ
Thaùnh Toâng (trò vì 1460-1497) laø thôøi thònh trò cuûa nöôùc ta. Töø hoaøn caûnh thònh trò naày, naåy sinh ra hai nhu
caàu xaõ hoäi vaø chính trò lôùn ñoái vôùi cheá ñoä quaân chuû, ñoù laø söï khaúng ñònh giaù trò xaõ hoäi theo toå chöùc quaân
chuû trong ñoù vai troø ngöôøi ñaøn oâng ñöôïc ñöôïc toân troïng toái ña, vaø thöù nhì laø söï khaúng ñònh neàn ñoäc laäp töï
trò cuûa nöôùc ta ñoái vôùi Trung Hoa sau nhöõng chieán thaéng röïc rôõ döôùi thôøi khaùng Nguyeân, khaùng Minh, vaø
chieán thaéng Chieâm Thaønh naêm 1471.
Truyeàn thuyeát Huøng Vöông ñaõ ñaùp öùng ñuùng hai xu theá xaõ hoäi vaø chính trò naày. Trieàu ñaïi Huøng
Vöông chöùng toû raèng nöôùc Ñaïi Vieät, ngay töø thôøi laäp quoác, ñaõ laø moät thöïc theå rieâng bieät, töï laäp vaø ñoäc
laäp ôû phöông nam, chöù khoâng phaûi laø moät quaän huyeän cuûa Trung Hoa nhö caùc saùch Trung Hoa thöôøng
vieát; vaø trieàu ñaïi Huøng Vöông cuõng chöùng toû ngay töø ñaàu, xaõ hoäi nöôùc ta ñöôïc toå chöùc theo phuï heä vaø phuï
quyeàn, vaø truyeàn thoáng naày laø caên baûn cuûa xaõ hoäi Nho giaùo quaân chuû ñang böôùc vaøo thôøi thònh trò döôùi
trieàu ñaïi Leâ Thaùnh Toâng.
Moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân leân tieáng nghi ngôø truyeàn thuyeát Huøng Vöông laø vua Töï Ñöùc (trò
vì 1847-1883). Trong duï ngaøy 12-7 naêm bính thìn (12-8-1856), Töï Ñöùc vieát: "...Vieäc Kinh Döông vaø Laïc
Long maø Söû cuõ ñaõ cheùp, hoaëc coù hoaëc khoâng, daàu coù nhöng khoâng neân thaûo luaän ñeán laø hôn caû, theá maø Söû cuõ
nhaát luaät cheùp baèng chöõ lôùn, vaø trong choã cheùp aáy laïi phaàn nhieàu moø maãm nhöõng chuyeän "ma traâu thaàn
raén", nhöõng thuyeát hoang ñöôøng quaùi dò, khoâng hôïp leõ thöôøng..." (7)
Khi phieân dòch boä Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, taùc giaû Nhöôïng Toáng ñöa ra lôøi baøn: "Noùi caùch khaùc,
trong caùc söû cuõ cuûa ta khoâng heà coù cheùp chuyeän hoï Hoàng Baøng cuøng vua Thuïc. Hai chuyeän ñoù laø töï Ngoâ Só
Lieân chaép noái "ñaàu cua, tai eách" maø cheá taïo neân."(8) Nhöôïng Toáng coøn cho raèng chuyeän Hoàng Baøng cuûa
Ngoâ Só Lieân baét nguoàn moät ít töø thaàn thoaïi, moät ít töø ngöôøi Möôøng. Theo Nhöôïng Toáng, sôõ dó Ngoâ Só Lieân

2
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

ñöa vaøo chính söû chuyeän Hoàng Baøng vì ñeå laáy loøng vua Leâ Thaùnh Toâng maø toå tieân laø ngöôøi Möôøng.(8)
Gaàn ñaây, coù söû gia coøn phaùt hieän ra raèng, taïi nöôùc Sôû beân Trung Hoa, cuõng coù möôøi taùm ñôøi Huøng
Vöông, tuy trong chöõ Nho, chöõ "Huøng" trong Huøng Vöông nöôùc ta coù khaùc vôùi chöõ "Huøng" trong Huøng
Vöông nöôùc Sôû, nhöng vaãn ñoàng aâm (ñoàng aâm dò nghóa). Theo söû gia naày, möôøi taùm ñôøi vua Huøng nöôùc
Sôû cai trò töø 1122 TCN ñeán 690 TCN, vaø coù theå ñaõ ñöôïc caùc taùc giaû theá kyû 14 gheùp vaøo tieàn söû coå Vieät.(9)
Ngoaøi nhöõng kieán giaûi treân ñaây, moät ñieåm caàn chuù yù laø vaøo thôøi coå sô, cho ñeán caû thôøi Hai Baø
Tröng (40-43), xaõ hoäi coå Vieät theo maãu heä (matriliny) vaø maãu quyeàn (matriarchy), ngöôøi ñaøn baø laøm chuû
gia ñình vaø caû xaõ hoäi nöõa. Do ñoù vaøo theá kyû 15, khi cheá ñoä phuï heä (patriliny) vaø phuï quyeàn (patriarchy)
thònh haønh ôû nöôùc ta, söû gia Ngoâ Só Lieân ñaõ theâm phaàn Huøng Vöông, ñeå taïo ra moät gia phaû phuï heä phuï
quyeàn ngay töø ñaàu môùi laäp quoác cho hôïp vôùi tinh thaàn cuûa cheá ñoä quaân chuû thôøi oâng. Vieäc caùc söû gia töø
Ngoâ Só Lieân trôû ñi cheùp raèng vua Laïc Long Quaân noùi vôùi baø AÂu Cô: "Ta laø doøng doõi roàng, ngöôi laø doøng
doõi tieân, aên ôû vôùi nhau laâu khoâng ñöôïc. Nay chuùng ta ñöôïc moät traêm con, vaäy ngöôi ñem naêm möôi con leân
nuùi, coøn ta ñem naêm möôi con xuoáng bieån laäp nghieäp", ngoaøi vieäc xaùc laäp chính thöùc phuï heä vaø phuï quyeàn,
coøn laø moät caùch giaûi thích giai ñoaïn chuyeån tieáp töø maãu heä vaø maãu quyeàn sang phuï heä vaø phuï quyeàn. Coù
theá môùi minh giaûi moät caùch hôïp lyù raèng trong cuøng moät nöôùc, nhöõng ngöôøi soáng ôû ñoàng baèng theo phuï heä
trong khi nhöõng ngöôøi mieàn nuùi nhö ngöôøi Möôøn g vaãn giöõ maãu heä cho ñeán ngaøy nay.
Truyeàn thuyeát Huøng Vöông thieáu nhöõng chöùng lyù coù tính thuyeát phuïc, chæ coù theå ñöôïc xem laø
huyeàn thoaïi veà söï hình thaønh cuûa ñaát nöôùc chuùng ta thuôû ban ñaàu. Huyeàn thoaïi laø nhöõng caâu chuyeän coù
tính caùch töôûng töôïng, "ñöôïc trình baøy nhö theå ñaõ thöïc söï xaûy ra ôû moät thôøi ñaïi tröôùc ñeå giaûi thích nhöõng
truyeàn thoáng coù tính caùch vuõ truï luaän vaø sieâu nhieân cuûa moät daân toäc, nhöõng vò thaàn linh, nhöõng anh huøng,
nhöõng ñaëc ñieåm vaên hoùa vaø tín ngöôõng cuûa hoï. Muïc ñích cuûa huyeàn thoaïi laø ñeå giaûi thích söï saùng taïo con
ngöôøi, loaøi vaät, ñòa lyù, caùc hieän töôïng töï nhieân, cuõng nhö nhöõng nghi leã treân neàn taûng toân giaùo."(10)
Trong thôøi kyø laäp quoác, vaø phaûi thöôøng xuyeân chieán ñaáu vôùi ngöôøi laùng gieàng khoång loà phöông
Baéc luoân luoân chöïc chôø ñeå xaâm laêng ñaát nöôùc chuùng ta, truyeàn thuyeát vaø huyeàn thoaïi Huøng Vöông raát caàn
thieát ñeå chöùng toû laø ngay töø ñaàu, ngöôøi Vieät töï laäp rieâng bieät moät coõi bieân thuøy, ñoàng thôøi nhaém taïo neân
nieàm töï tin, truyeàn thoáng vaø haøo khí daân toäc, ñeå moïi ngöôøi cuøng nhau xaây döïng ñaát nöôùc ngaøy moät vöõng
maïnh vaø gìn giöõ, baûo veä neàn ñoäc laäp daân toäc.(11) Vaäy huyeàn thoaïi Huøng Vöông, hoaëc huyeàn thoaïi "con
roàng chaùu tieân", duø ñi xa söï thaät lòch söû, vaãn raát caàn thieát ñeå nuoâi döôõng tinh thaàn ñoäc laäp daân toäc,
nieàm töï haøo Vieät Nam. Vaán ñeà laø ngöôøi Vieät Nam chuùng ta ngaøy nay phaûi laøm gì ñeå xöùng ñaùng vôùi
nieàm töï haøo cuûa nhöõng huyeàn thoaïi ñoù?

II.- COÅ VIEÄT BÒ TRUNG HOA XAÂM LAÊNG

Trieäu Ñaø laø tuøy töôùng cuûa Nhaâm Ngao, vaø Nhaâm Ngao laø phieân töôùng cuûa nhaø Taàn (Trung
Hoa).(12) Tröôùc khi töø traàn (208 TCN), Nhaâm Ngao khuyeân Trieäu Ñaø nhaân cô hoäi Haùn Sôû tranh huøng, neân
döïa vaøo ñòa theá xa xoâi hieåm trôû cuûa quaän Nam Haûi, thaønh laäp moät nöôùc ñoäc laäp vôùi nhaø caàm quyeàn trung
öông Trung Hoa.(13) Trieäu Ñaø lieàn töï xöng vöông töùc Trieäu Vuõ Vöông (trò vì 207-137 TCN), ñaët quoác
hieäu laø Nam Vieät, ñoùng ñoâ ôû Phieân Ngung naêm 207 TCN. (giaùp ngoï).(14) Cuõng trong naêm naày, Trieäu Ñaø
chieám luoân Töôïng quaän (vuøng coå Vieät), Laâm AÁp (Chieâm Thaønh sau naày), vaø gôûi ngöôøi sang cai trò naêm
198 TCN (quyù maõo).
Trong khi ñoù, taïi Trung Hoa, Löu Bang laät ñoå nhaø Taàn, töï mình leân laøm vua töùc Haùn Cao Toå (trò vì
202-195 TCN), laäp ra nhaø Haùn (202 TCN -220). Vaøo naêm 111 TCN (canh ngoï), vua nhaø Haùn laø Haùn Vuõ
Ñeá (trò vì 141-87 TCN) sai Loä Baùc Ñöùc (töôùc laø Phuïc Ba töôùng quaân) ñem quaân ñaùnh nhaø Trieäu, gieát Trieäu
Döông Vöông vaø thaùi phoù Löõ Gia, chieám Nam Vieät, roài ñoåi Nam Vieät thaønh Giao Chæ boä, saùp nhaäp vaøo
Trung Hoa. Nhaø Trieäu truyeàn ñöôïc naêm ñôøi thì maát.(15)

3
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

Ñaùng chuù yù laø boä Giao Chæ laø moät teân chung ñeå chæ moät vuøng roäng lôùn goàm chín quaän Nam Haûi,
Thöông Ngoâ, Uaát Laâm, Hôïp Phoá, Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Chaâu Nhai, Ñaïm Nhó maø trong ñoù,
theo Ngoâ Thôøi Syõ, chæ coù ba quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân,vaø Nhaät Nam môùi rieâng haún laø coå Vieät.(16) Phaûi
chaêng vì söï laàm laãn giöõa boä Giao Chæ vaø quaän Giao Chæ maø nhieàu söû thuyeát ñaõ ñöa Trieäu Ñaø, moät trieàu
ñaïi hoaøn toaøn Trung Hoa, thaønh moät trieàu ñaïi cuûa coå Vieät, vaø cho raèng laõnh thoå coå Vieät laø khu vöïc cai trò
cuûa Trieäu Ñaø bao goàm caû vuøng Quaûng Chaâu (Trung Hoa) ngaøy nay?(17)
Nhaø Haùn thay nhaø Trieäu cai trò coå Vieät. Töø ñoù, nhöõng cuoäc di daân aøo aït töø phöông baéc ñoå xuoáng
coå Vieät.(18) Nhöõng ngöôøi naày seõ keát hôïp cuøng vôùi caùc saéc daân ñòa phöông ñeå taïo thaønh chuûng toäc Vieät
chuùng ta sau naày. Neàn vaên hoùa vaø vaên minh Trung Hoa ñöôïc truyeàn baù roäng raõi treân ñaát coå Vieät, khieán coù
nhieàu ngöôøi nghó raèng chæ coù neàn vaên hoùa Trung Hoa ñoäc toân luùc ñoù taïi nöôùc ta. Hai nhaø cai trò Trung Hoa
thôøi nhaø Haùn noåi tieáng nhaát taïi coå Vieät laø Tích Quang, thaùi thuù quaän Giao Chæ, vaø Nhaâm Dieân, thaùi thuù
quaän Cöûu Chaân. (19)
Naêm 34 (giaùp ngoï), vua Haùn Quang Vuõ (trò vì 25-57) sai Toâ Ñònh sang laøm thaùi thuù Giao Chæ. Söï
cai trò haø khaéc cuûa Toâ Ñònh ñaõ ñöa ñeán cuoäc khôûi nghóa giaønh ñoäc laäp ñaàu tieân cuûa daân coå Vieät do Hai Baø
Tröng laõnh ñaïo.

III.- CUOÄC KHÔÛI NGHÓA CUÛA HAI BAØ TRÖNG

Ngaøy nay, ngöôøi ta thöôøng ñònh nghóa moät quoác gia goàm ba yeáu toá: daân toäc, laõnh thoå vaø chính
quyeàn. Trong yù töôûng ñoù, nöôùc ta ñaàu tieân ñöôïc hình thaønh töø nhoùm ngöôøi Vieät soáng treân vuøng ñaát caùc
quaän Giao Chæ, Cöûu Chaân vaø Nhaät Nam (Baéc Vieät vaø baéc Trung Vieät ngaøy nay), maø söï kieän baùo hieäu vieäc
môû ñaàu coâng cuoäc tranh ñaáu giaønh ñoäc laäp laø cuoäc khôûi nghóa cuûa Hai Baø Tröng naêm 40 (canh tyù).
Tröng Traéc, ngöôøi huyeän Meâ Linh (Phuùc Yeân ngaøy nay), cuøng em laø Tröng Nhò ñaùnh ñuoåi thaùi thuù
Trung Hoa laø Toâ Ñònh veà nöôùc, laáy ñöôïc moät soá thaønh trì vaø töï xöng vöông, ñoùng ñoâ ôû queâ nhaø laø Meâ
Linh. Hai Baø Tröng ñaõ ñöôïc söû saùch ghi laïi laø ngöôøi ñòa phöông Giao Chaâu ñaàu tieân laäp chieán coâng
choáng laïi nhaø caàm quyeàn Trung Hoa, noùi leân yù chí ñoäc laäp cuûa ngöôøi coå Vieät, nhaém taïo döïng moät quoác gia
rieâng bieät, thoaùt khoûi aùch thoáng trò cuûa Trung Hoa.
Naêm 41 (taân söûu), Trung Hoa gôûi Maõ Vieän sang Giao Chaâu. Maõ Vieän, cuõng ñöôïc phong töôùc Phuïc
Ba töôùng quaân (töôùc cuûa Loä Baùc Ñöùc tröôùc kia), tieán ñaùnh vaø deïp yeân cuoäc khôûi nghóa cuûa Hai Baø Tröng
naêm 43 (quyù maõo). Nöôùc coå Vieät tieáp tuïc naèm döôùi söï ñoâ hoä cuûa ngöôøi Taøu.
Veà lòch söû cuoäc khôûi nghóa Hai Baø Tröng, coù nhöõng vaán ñeà caàn ñöôïc xaùc ñònh laïi:
1.- Teân choàng baø Tröng Traéc : Theo Toaøn thö (phaàn Ngoaïi kyû, quyeån 3 tôø 2a) vaø Cöông muïc (phaàn
Tieàn bieân, quyeån 2 tôø 10), choàng baø Tröng teân laø Thi Saùch nhöng theo saùch Thuûy kinh chuù cuûa Lòch Ñaïo
Nguyeân, moät taùc giaû Trung Hoa ñaõ qua vuøng Meâ Linh (coå Vieät), vieát vaøo theá kyû thöù 6, choàng cuûa baø
Tröng teân laø Thi. Sau ñaây laø nguyeân vaên lôøi Lòch Ñaïo Nguyeân: "...Chaâu Dieân laïc töôùng töû danh Thi saùch
Meâ Linh laïc töôùng nöõ töû danh Tröng Traéc vi theâ..."(nghóa laø: ...Con cuûa laïc töôùng Chaâu Dieân teân Thi hoûi
cöôùi (saùch) con gaùi cuûa laïc töôùng Meâ Linh teân laø Tröng Traéc laøm vôï...) (Thuûy kinh chuù, quyeån 37, tôø
62a)(20)
Caàn chuù yù hai ñieàu: thöù nhaát ngaønh vieát söû cuûa nöôùc ta chæ baét ñaàu vaøo theá kyû 13, neân nhöõng ñoaïn
söû tröôùc ñoù, ngöôøi xöa ñeàu söû duïng taøi lieäu Trung Hoa, trong ñoù coù Thuûy kinh chuù. Thöù nhì saùch chöõ Nho
ngaøy xöa vieát khoâng chaám caâu, neân ñoïc raát deã bò laàm. Trong caâu vaên cuûa Thuûy kinh chuù, neáu Thi Saùch laø
hoï vaø teân, thì caâu naày thieáu ñoäng töø, trôû neân toái nghóa. Ñoïc tieáp Thuûy kinh chuù, söï caân ñoái trong caùch duøng
töø seõ cho thaáy roõ teân cuûa choàng baø Tröng. "...Traéc höõu ñaûm duõng, töông Thi khôûi taëc; Maõ Vieän höng binh
phaït, Traéc Thi taåu nhaäp Caåm Kheâ..."(...[Baø] Traéc laø ngöôøi can ñaûm, cuøng [oâng] Thi noåi daäy; Maõ Vieän ñem
quaân ñaùnh, [oâng baø] Traéc Thi troán vaøo Caåm Kheâ...) Taùc giaû Lòch Ñaïo Nguyeân duøng teân Traéc, vaäy thì chöõ

4
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

Thi theo sau ñoù cuõng phaûi laø teân môùi caân xöùng, chöù khoâng theå laø hoï ñöôïc. (Theo Cöông muïc, Caåm Kheâ laø
vuøng Sôn Taây ngaøy nay.)
2.- Lyù do cuoäc khôûi nghóa : Theo Toaøn thö vaø Cöông muïc, Thi Saùch bò thaùi thuù Toâ Ñònh gieát, ñoàng thôøi
Toâ Ñònh cai trò taøn baïo, duøng phaùp luaät troùi buoäc, neân Baø Tröng khôûi nghóa.
Veà lyù do thuø choàng, nhö treân ñaõ trích daãn, theo Lòch Ñaïo Nguyeân trong saùch Thuûy Kinh Chuù thì:
"...Traéc höõu ñaûm duõng, töông Thi khôûi taëc; Maõ vieän höng binh phaït, Traéc Thi taåu nhaäp Caåm Kheâ..." (...[Baø]
Traéc laø ngöôøi can ñaûm, cuøng oâng Thi noåi daäy, Maõ Vieän ñem quaân ñaùnh, [oâng baø] Traéc Thi troán vaøo Caåm
Kheâ...), nhö vaäy coù nghóa laø oâng Thi coøn soáng khi Baø Tröng noåi leân. Vaäy lyù do khôûi nghóa vì thuø choàng
khoâng ñöùng vöõng.
Moät taøi lieäu khaùc ñaõ giaûi thích vì sao choàng Baø Tröng bò khai töû trong khi oâng vaãn coøn soáng vaø
cuøng vôï khôûi nghóa. Taøi lieäu naày cho raèng do thaønh kieán troïng nam, caùc nhaø vieát söû ngöôøi Vieät cuûa nhöõng
theá kyû sau thôøi Hai Baø Tröng khoâng theå chaáp nhaän chuyeän moät ngöôøi phuï nöõ laõnh ñaïo cuoäc khôûi nghóa vaø
trôû thaønh nöõ vöông trong khi oâng choàng vaãn coøn soáng, neân hoï ñaõ vieát raèng Toâ Ñònh ñaõ gieát choàng Baø
Tröng.(21)
Moät ñieåm caàn chuù yù laø caùc söû gia sau Hai Baø Tröng, ñuùng ra caùc söû gia töø theá kyû 13 trôû ñi, soáng
trong khung caûnh xaõ hoäi phuï heä, nhaát laø quaù troïng nam khinh nöõ (coi troïng ngöôøi nam, xem nheï ngöôøi nöõ).
Trong khi thôøi kyø Hai Baø Tröng, xaõ hoäi coå Vieät ñang coøn theo phong tuïc maãu heä, neân vieäc Hai Baø Tröng
caàm ñaàu cuoäc khôûi nghóa hôïp leõ vôùi xaõ hoäi luùc ñoù hôn laø ngöôøi choàng cuûa Tröng Traéc.(22)
Veà lyù do thöù nhì, khi chuù thích Haäu Haùn thö cuûa Phaïm Vieäp, ñeán ñoaïn vieát veà cuoäc khôûi nghóa
Hai Baø Tröng, thaùi töû Hieàn ñaõ vieát vaøo theá kyû thöù 8:"...Giao Chæ thaùi thuù Toâ Ñònh dó phaùp thaèng chi, Traéc
oaùn noä coá phaûn..."(...Thaùi thuù Giao Chæ laø Toâ Ñònh duøng luaät phaùp troùi buoäc neân [baø] Traéc töùc giaän laøm
phaûn...).
Chöõ "phaùp" maø thaùi töû Hieàn duøng, khoâng phaûi chæ moät nghóa heïp laø "luaät leä" maø chöõ "phaùp" ôû ñaây
coù theå hieåu roäng hôn nhö laø phaùp cheá, toå chöùc haønh chaùnh, chính trò, cuõng nhö kinh teá, vaên hoùa, phong tuïc.
Noùi moät caùch khaùc, Toâ Ñònh ñaõ aùp ñaët maïnh meõ cheá ñoä cai trò cuûa Trung Hoa theo chính saùch ñoàng
hoùa cuûa nhaø Haùn (202 TCN-220), laøm maát töï do cuûa ngöôøi coå Vieät, vaø Tröng Traéc ñaõ noåi leân khôûi nghóa
choáng laïi Toâ Ñònh.
Veà phaùp luaät, trong moät ñoaïn noùi veà vieäc cai trò cuûa Maõ Vieän sau khi deïp Hai Baø Tröng, Haäu Haùn
thö (quyeån 54, tr. 747) cheùp: "Ñieàu taáu Vieät luaät döõ Haùn luaät baùc giaû thaäp dö söï." (Luaät daân Vieät vaø luaät
nhaø Haùn khaùc nhau ñeán treân möôøi ñieàu). Coù leõ Haäu Haùn thö vieát nheï nhaøng laø chæ coù möôøi ñieàu, nhöng
neáu laø möôøi ñieàu caên baûn toái quan troïng cuûa toå chöùc xaõ hoäi, thì cuõng ñuû trôû thaønh goâng cuøm troùi buoäc
nhöõng ngöôøi coå Vieät ñang soáng töï do theo phong tuïc taäp quaùn cuûa mình.
Nhö vaäy, Hai Baø Tröng ñaõ khôûi nghóa vì yù chí ñoäc laâp cuûa ngöôøi coå Vieät. Lyù do naày raát cao
caû, chính ñaùng, vaø maïnh meõ. Phaûi chaêng khi nghó raèng vieäc bò phaùp luaät raøng buoäc khoâng ñuû maïnh, neân
caùc söû gia chính thoáng ngaøy tröôùc phaûi theâm chuyeän thuø choàng ñeå vieäc noåi daäy theâm phaàn yù nghóa? Noùi
cho cuøng chuyeän thuø choàng chæ laø chuyeän caù nhaân cuûa moãi ngöôøi, chöù khoâng phaûi laø ñaïi nghóa cuûa ñaát
nöôùc; huoáng gì ôû ñaây choàng baø Traéc coøn soáng vaø caû hai cuøng noåi daäy. Cuõng chính vì theâm vieäc thuø choàng
neân caùc taùc giaû cuûa caùc boä söû treân ñaây bieân cheùp keát quaû cuoäc khôûi nghóa khoâng roõ raøng.
Caàn chuù yù, luùc ñoù Maõ Vieän ñaõ 70 tuoåi vaø ñaõ veà höu trí, nhöng vua nhaø Haùn phaûi môøi Maõ Vieän ra
caàm quaân trôû laïi ñeå bình ñònh coå Vieät, ñuû thaáy söùc khaùng cöï cuûa Hai Baø Tröng raát maïnh meõ laøm cho nhaø
Haùn lo ngaïi, phaûi gôûi moät danh töôùng ñi ñaùnh deïp.
3. Keát quaû cuoäc khôûi nghóa : Haùn Quang Vuõ cöû Maõ Vieän sang Giao Chaâu naêm 41(taân söûu). Maõ Vieän,
luùc ñoù 56 tuoåi, ñi vaøo nöôùc ta töø bôø bieån phía ñoâng, baêng qua daõy nuùi Ñoâng Trieàu, vaø ñuïng traän vôùi Hai
Baø Tröng taïi vuøng Laõng Baïc vaøo muøa xuaân naêm sau (42, nhaâm daàn). (23) Baø Tröng cuøng choàng thua
chaïy. Maõ Vieän ñuoåi Baø Tröng ñeán Caåm Kheâ, ñaùnh thaéng maáy traän, quaân baø Tröng bò tan raõ. Saùch Haäu

5
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

Haùn thö cho bieát Maõ Vieän cheùm Tröng Traéc vaø Tröng Nhò, gôûi ñaàu veà Laïc Döông vaøo thaùng gieâng naêm
43 (quyù maõo). (Haäu Haùn thö, quyeån 54, tr. 747)
Toaøn thö vaø Cöông muïc cheùp phaàn keát quaû cuoäc khôûi nghóa gioáng nhö vaäy, nghóa laø Hai Baø Tröng
thua chaïy vaøo Caåm Kheâ vaø döøng laïi ôû ñaây chöù khoâng ñeà caäp ñeán chuyeän Hai Baø bò cheùm.
Trong Vieät söû tieâu aùn, Ngoâ Thôøi Syõ (1726-1780) vieát: "...Tröng Vöông thaáy quaân nhaø Haùn theá
maïnh, töï nghó quaân mình oâ hôïp sôï khoâng choáng noåi beøn lui veà giöõ ôû Caåm Kheâ. Quaân lính cuõng nghó vöông
laø ngöôøi con gaùi, khoâng theå ñòch vôùi töôùng Haùn ñöôïc, ñeàu töï vôõ chaïy...Xeùt quaân Hai Baø Tröng thua chaïy ñeán
nuùi Hy Sôn, roài khoâng bieát ñi ñaâu..."(24)
Trong saùch Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí, Phan Huy Chuù (1782-1840) vieát: "...Ñöôïc ba naêm, nhaø
Haùn sai Maõ Vieän sang ñaùnh. Vua [chæ Tröng Traéc] thaáy quaân Haùn ñoâng, töï xeùt khoâng theå ñòch noåi, môùi lui
giöõ Caåm Kheâ. Quaân ñeàu tan vôõ. Vua cuøng quaân Haùn ñaùnh nhau, theá cuøng phaûi cheát. Nöôùc bò maát..."(25)
Nhö theá, Phan Huy Chuù ñaõ vieát roõ ra raèng Tröng Traéc bò thua, boû chaïy vaøo Caåm Kheâ, vaø töø traàn maø traùnh
noùi vì sao baø töø traàn.
Qua boä söû baèng thô Ñaïi Nam Quoác söû dieãn ca, hai taùc giaû Leâ Ngoâ Caùt vaø Phaïm Ñình Toaùi ñaõ thi vò
hoùa caùi cheát cuûa Hai Baø Tröng :" Caåm Kheâ ñeán luùc hieåm ngheøo,/ Chò em thaát theá cuøng lieàu vôùi soâng."(26)
Trí töôûng töôïng cuûa hai thi só treân ñöôïc taùc giaû Tieân Ñaøm Nguyeãn Töôøng Phöôïng toâ ñieåm theâm
trong baøi "Thaân theá vaø söï nghieäp cuûa hai baø Tröng" treân baùo Tri Taân, soá 38 ra ngaøy 11-3-1942, trang 219.
Nguyeãn Töôøng Phöôïng vieát: "...Chò em Tröng Vöông thaát theá phaûi gieo mình xuoáng cöûa soâng Haùt giang maø
töï taän..."
Hình aûnh gieo mình xuoáng soâng Haùt coù veû vöøa haøo huøng, vöøa laõng maïn deã trôû thaønh ñeà taøi cho thi
ca nhaïc kòch, vaø deã ñöôïc lan truyeàn trong trí töôûng töôïng cuûa quaàn chuùng hôn laø hình aûnh thaân gaùi hy sinh
nôi chieán tröôøng, bò baét chaët ñaàu moät caùch ruøng rôïn, roài bò gôûi veà Trung Hoa.
Vôùi tinh thaàn cuûa moät ngöôøi ngoaïi cuoäc, theo nhöõng taøi lieäu phaùt hieän ñöôïc, moät taùc giaû Hoa Kyø,
ñaõ vieát roõ raøng raèng: "Maõ Vieän tieán ñeán Meâ Linh, vaø vaøo cuoái naêm [42] ñaõ baét ñöôïc Tröng Traéc cuøng em laø
Nhò; vaøo thaùng gieâng naêm sau, ñaàu cuûa hai chò em ñöôïc gôûI veà trieàu ñình nhaø Haùn ôû Laïc Döông."(27)
Coù theå caùc söû gia ngöôøi Vieät ngaøy tröôùc muoán traùnh neù moät söï thaät ñau loøng vaø cho raèng Hai Baø
Tröng thaát baïi döôùi tay Maõ Vieän nhö theá khoâng maáy veû vang cho daân toäc Vieät, neân ñaõ söûa ñoåi caâu chuyeän
cho coù veû huøng traùng hôn. Tuy nhieân vieäc Hai Baø Tröng bò cheát moät caùch ñau thöông nhö vaäy ñaâu coù laøm
giaûm oai linh cuûa ngöôøi nöõ anh huøng daân toäc chuùng ta. Ñieàu ñoù caøng chöùng toû Hai Baø Tröng ñaõ quyeát
chieán ñaáu ñeán cuøng, vaø hy sinh tính maïng treân chieán tröôøng, da ngöïa boïc thaây, vì khaùt voïng ñoäc laäp
cuûa daân toäc chuùng ta. Hai Baø Tröng laø nhöõng ngöôøi phuï nöõ ñaàu tieân trong lòch söû theá giôùi noåi leân
sôùm nhaát choáng laïi quaân ngoaïi xaâm giaønh laïi neàn ñoäc laäp cho daân toäc. Ñoù laø söï hy sinh vó ñaïi cuûa moät
baäc nöõ löu maø coå kim ñoâng taây khoâng thaáy coù, vaø ñôøi ñôøi daân toäc Vieät töôûng nhôù ghi ôn.
Khi ñoïc ñoaïn söû veà Hai Baø Tröng, vua Töï Ñöùc ñaõ ngöï pheâ: " Hai Baø Tröng thuoäc phaùi quaàn thoa,
theá maø haêng haùi quyeát taâm khôûi nghóa, laøm chaán ñoäng caû trieàu ñình Haùn. Daãu raèng theá löïc coâ ñôn, khoâng
gaëp thôøi theá, nhöng cuõng ñuû laøm phaán khôûi loøng ngöôøi, löu danh söû saùch. Kìa nhöõng boïn nam töû raâu maøy
maø chòu kheùp neùp laøm toâi tôù ngöôøi khaùc, chaúng nhöõng maët daøy theïn cheát laém dö! "(28)

IV.- NHÖÕNG CUOÄC KHÔÛI NGHÓA SAU HAI BAØ TRÖNG

Sau khi deïp yeân cuoäc khôûi nghóa cuûa Hai Baø Tröng naêm 43 (quyù maõo), Trung Hoa tieáp tuïc ñaët neàn
ñoâ hoäi taïi nöôùc ta. Ngöôøi coå Vieät ñaõ lieân tuïc noåi leân tranh ñaáu cho ñeán khi Ngoâ Quyeàn giaøn h ñöôïc ñoäc laäp
vónh vieãn naêm 938 (maäu tuaát).
Taïi Trung Hoa, caùc trieàu ñaïi khaùc nhau ñaõ laàn löôït thay nhau trò vì: nhaø Ñoâng Haùn (25-220),(29)
Tam Quoác (220-265),(30) nhaø Taán (264-420),(31) Nam Baéc trieàu (420-588),(32) nhaø Tuyø (588-617),(33)

6
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

nhaø Ñöôøng (618-906),(34) vaø Nguõ Quyù (907-959).(35)

Döôùi thôøi Ñoâng Haùn, ñôøi vua Linh Ñeá (trò vì 168-189), Lyù Tieán, ngöôøi ñòa phöông Giao Chæ ñaàu
tieân ñöôïc ñöa leân laøm thöù söû quaän Giao Chæ, môû ñaàu cho vieäc nhaân taøi ngöôøi Giao Chæ ñöôïc troïng duïng vaø
gôûi ñi laøm quan caùc vuøng khaùc ôû Trung Hoa, nhö Lyù Caàm, Tröông Troïng... Ngoaøi vaøo cuoái ñôøi Ñoâng
Haùn, loaïn laïc khaép nôi. Rieâng quaän Giao Chæ, nhôø coù thaùi thuù Só Nhieáp laø ngöôøi taøi ñöùc, cai trò coù pheùp
taéc, ñöôïc daân chuùng meán moä, goïi oâng laø Só Vöông.(36)
Trieäu AÅu: Vaøo thôøi Tam Quoác, khi tình hình chính trò Trung Hoa roái loaïn, taïi Cöûu Chaân (vuøng
Thanh Hoùa), daân chuùng noåi leân ñaùnh phaù caùc thaønh aáp naêm 248 (maäu thìn). Trong soá naày, quan troïng nhaát
laø cuoäc khôûi nghóa cuûa Trieäu Thò Trinh (AÅu) vaø anh laø Trònh Quoác Ñaït, ngöôøi huyeän Noâng Coáng (Thanh
Hoùa). Baø raát can ñaûm, ra traän côõi voi, maëc aùo giaùp vaøng. Nghóa quaân toân xöng baø laø Nhuïy Kieàu töôùng
quaân. Nhaø Ñoâng Ngoâ (220-280) gôûi Luïc Daän sang laøm thöù söû ñeå bình ñònh. Cuoái cuøng, quaân ít, theá coâ, baø
bò Luïc Daän ñaùnh ñuoåi, phaûi töï töû ñeå khoûi rôi vaøo tay ñòch thuû.(37)
Lyù Boân: Naêm 541 (taân daäu), Lyù Boân (hay Bí) ñaùnh ñuoåi thöù söû Giao Chaâu laø Tieâu Tö, töï xöng laø
Vieät Ñeá, laáy hieäu laø Ñaïi Ñöùc. Lyù Boân lôïi duïng thôøi gian naày ñeå noåi daäy vì luùc ñoù Trung Hoa ñang bò xaùo
troän do naïn Nam Baéc trieàu (420-588). Naêm 545 (aát söûu), nhaø Löông (502-556) beân Trung-Hoa cöû Döông
Phieâu cuøng Traàn Baù Tieân sang Giao Chaâu ñaùnh Lyù Boân. Vieät Ñeá thua vaø bò gieát naêm 548 (maäu thìn).(38)
Lyù Thieân Baûo: Anh cuûa Lyù Boân laø Lyù Thieân Baûo boû chaïy vaøo Cöûu Chaân, taäp hôïp löïc löôïng, cuøng
moät töôùng hoï Lyù khaùc laø Lyù Thieäu Long, taán coâng vaø gieát thöù söû AÙi Chaâu. Traàn Baù Tieân tieáp tuïc keùo quaân
vaøo deïp yeân.(39)
Sau khi chieán thaéng ôû coå Vieät, Traàn Baù Tieân veà Trung Hoa, laät ñoå Löông Caûnh Ñeá (trò vì 555-557),
leân ngoâi vua laäp ra nhaø Traàn. Nhöng Traàn Baù Tieân töùc Traàn Voõ Ñeá (trò vì 557-559) ôû ngoâi chöa ñöôïc ba
naêm thì maát. Caùc vua keá vò oâng chaúng coù ai xuaát saéc vaø bò maát nöôùc vaøo tay nhaø Tuyø (588-617).
Lyù Phaät Töû: Trong luùc beân Trung Hoa coù söï thay ñoåi vöông trieàu thì taïi Giao Chaâu, Lyù Phaät Töû
noåi leân ñaùnh Long Bieân. Naêm 602 (nhaâm tuaát), Tuøy Vaên Ñeá (trò vì 588-604) cöû Löu Phöông sang Giao
Chaâu. Löu Phöông laø moät töôùng taøi, raát ñöôïc loøng quaân só. Löu Phöông cho ngöôøi thuyeát duï Lyù Phaät Töû.
Lyù Phaät Töû xin haøng, vaø bò gôûi veà kinh ñoâ Trung Hoa.(40)
Vua Taøu coøn gôûi Löu Phöông xuoáng ñaùnh Laâm AÁp (sau naày laø Chieâm Thaønh) naêm 605 (aát söûu),
laáy côù raèng vua Laâm AÁp khoâng chòu trieàu coáng. Vua Laâm AÁp laø Phaøn Chí troán chaïy, Löu Phöông laáy ñöôïc
raát nhieàu cuûa caûi vaøng baïc ñem veà. Treân ñöôøng veà, Löu Phöông bò beänh qua ñôøi.
Töø khi Lyù Phaät Töû ñaàu haøng Trung Hoa, tình hình chính trò coå Vieät taïm laéng dòu. Ngöôøi Trung Hoa
caøng ngaøy caøng hoaøn thieän toå chöùc haønh chaùnh vuøng Giao Chaâu. Khi vöøa laät ñoå nhaø Tuøy, laäp ra nhaø
Ñöôøng (618-906), Ñöôøng Cao Toå (trò vì 618-626) chia ñaát coå Vieät thaønh hai toång quaûn phuû laø Giao Chaâu
toång quaûn phuû vaø Ñöùc Chaâu toång quaûn phuû vaøo naêm 622 (nhaâm ngoï). Naêm 628 (maäu tyù), Giao Chaâu vaø
Ñöùc Chaâu toång quaûn phuû ñöôïc ñoåi thaønh Giao Chaâu vaø Hoan Chaâu ñoâ ñoác phuû. Naêm 679 (kyû maõo), hai
ñoâ ñoác phuû naày nhaäp thaønh An Nam ñoâ hoä phuû, roài laïi ñoåi laøm Traán Nam ñoâ ñoác phuû naêm 757 (ñinh
daäu), vaø cuoái cuøng trôû thaønh An nam ñoâ ñoác phuû naêm 768 (maäu thaân).(41)
Mai Haéc Ñeá: Khuynh höôùng töï laäp phaùt sinh töø thôøi Hai Baø Tröng luoân luoân aâm yû trong daân
chuùng coå Vieät. Naêm 722 (nhaâm tuaát), döôùi thôøi Ñöôøng Huyeàn Toâng (trò vì 712-756) töùc Ñöôøng Minh
Hoaøng, Mai Thuùc Loan, ngöôøi huyeän Thieân Loäc, Hoan Chaâu (nay laø Can Loäc, Ha -Tónh), khôûi nghóa
chieám vuøng Hoan Chaâu, töï xöng laø Mai Haéc Ñeá. Nhaø Ñöôøng sai Döông Tö Huùc vaø Quang Sôû Khaùch ñem
quaân ñaùnh Mai Haéc Ñeá. Yeáu theá, Mai Haéc Ñeá thua to vaø bò baét gieát.(42)
Ñoã Anh Haøn: Sau Mai Haéc Ñeá ñeán Ñoã Anh Haøn. Naêm 767 (ñinh muøi), Ñoã Anh Haøn, maø saùch
Taøu goïi laø moät tuø tröôûng cuûa caùc daân Nam, ñem quaân bao vaây phuû ñoâ hoä ñeå phaûn ñoái Cao Chính Bình, moät
vieân ñoâ hoä tham taøn. Cao Chính Bình ôû trong thaønh lo sôï quaù thaønh beänh maø cheát. Khi bieát y ñaõ cheát, Ñoã
Anh Haøn töï yù xin haøng.(43)
7
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

Phuøng Höng: Nhöng theo Toaøn thö vaø Cöông muïc, Ñoã Anh Haøn chæ laø ngöôøi cuøng laøng vôùi
Phuøng Höng, vaø caâu chuyeän coù hôi khaùc. Phuøng Höng noåi leân naêm 791 (taân muøi), cuøng em laø Phuøng Haûi
theo keá cuûa Ñoã Anh Haøn ñem quaân bao vaây Cao Chính Bình. Cao Chính Bình sôï maø cheát. Phuøng Höng
laáy ñöôïc thaønh, nhöng ñöôïc ít laâu cuõng töø traàn. Daân chuùng ñöa con cuûa Phuøng Höng laø Phuøng An leân thay
vaø toân Phuøng Höng laø Boá Caùi Ñaïi Vöông. Tuy nhieân khi nhaø Ñöôøng ñöa Trieäu Xöông qua coå Vieät laøm ñoâ
hoä thì Phuøng An ñem quaân ra haøng.(44)

V.- COÅ VIEÄT BÒ CAÙC NÖÔÙC KHAÙC TAÁN COÂNG

Trong khi caùc nhaø cai trò Trung Hoa taïm oån ñònh tình hình noäi boä Giao Chaâu, thì Giao Chaâu bò naïn
ngoaïi xaâm. ÔÛ phía nam nöôùc coå Vieät laø nöôùc Laâm AÁp (Lin Yi). Naêm 758, söû Trung Hoa goïi nöôùc Laâm AÁp
laø Hoaøn Vöông.(45)
Naêm 803 (quyù muøi), vua nöôùc Hoaøn Vöông ñem quaân ñaùnh coå Vieät, phaù hoaïi cöôùp boùc chaâu Hoan
(Ngheä An), vaø chaâu AÙi (Thanh Hoùa) roài ruùt quaân veà. Naêm 809 (kyû söûu), quaân Hoaøn Vöông ñeán ñaùnh laàn
nöõa. Tröông Chu, vöøa môùi ñöôïc trieàu ñình nhaø Ñöôøng gôûi qua laøm ñoâ hoä naêm tröôùc, ñem caùc chieán thuyeàn
"moâng ñoàng" ñaùnh traû.(46) Quaân Hoaøn Vöông thua chaïy. Söû Trung Hoa laïi ñoåi teân goïi töø Hoaøn Vöông
qua Chieâm Thaønh khi moät trieàu ñaïi môùi ñöôïc döïng leân taïi nöôùc naày naêm 875.(47)
Heát naïn Hoaøn Vöông ñeán naïn Nam Chieáu. Nguyeân ôû phía taây baéc Giao Chaâu coù moät ñòa vöïc
ngöôøi Thaùi. Ngöôøi Thaùi naày goïi vua cuûa hoï laø chieáu. Coù taát caû saùu chieáu trong ñoù chieáu Moâng Xaù, ôû phía
nam neân ñöôïc goïi laø Nam Chieáu, laø maïnh hôn caû. Naêm 738 (maäu daàn), Moâng Xaù saùp nhaäp saùu chieáu laøm
moät, vaø ñöôïc vua Ñöôøng taán phong laøm Vaân Nam quoác vöông. Töø ñoù Nam Chieáu thöôøng quaáy phaù caùc
vuøng laân caän. Naêm 846 (bính daàn), Nam Chieáu sang cöôùp ôû Giao Chaâu, bò kinh löôïc söù Buøi Nguyeân Duï
ñaùnh ñuoåi. Naêm 858 (maäu daàn), vieân kinh löôïc söù môùi laø Vöông Thöùc deïp yeân quaân Nam Chieáu sang
quaáy nhieãu laàn nöõa. Naêm 862 (nhaâm ngoï), Nam Chieáu ñaùnh Giao Chaâu laàn thöù ba cuõng khoâng thaønh
coâng. Naêm sau (863), Nam Chieáu ñem ñaïi quaân chieám Giao Chaâu, gieát kinh löôïc söù Taøu, vaø ñaët ngöôøi
Nam Chieáu laøm quan cai trò. Nhaø Ñöôøng phaûi dôøi An Nam ñoâ hoä phuû veà ñoùng ôû Haûi Moân.(48)
Naêm 865 (aát daäu), nhaø Ñöôøng gôûi danh töôùng Cao Bieàn caàm quaân qua Giao Chaâu choáng Nam
Chieáu. Phaûi maát gaàn moät naêm Cao Bieàn môùi ñaùnh ñuoåi ñöôïc löïc löôïng Nam Chieáu, vaø bình ñònh ñöôïc
toaøn theå vuøng Giao Chaâu. Nhaø Ñöôøng thieát laäp Tónh Haûi quaân ôû Giao Chaâu, phong Cao Bieàn laø tieát ñoä
söù.(49)
Töø ñoù Giao Chaâu ñöôïc goïi laø Tónh Haûi Quaân tieát traán. Cao Bieàn tieáp tuïc cuûng coá cheá ñoä ñoâ hoä
cuûa ngöôøi Taøu treân ñaát coå Vieät. Naêm 875 (aát muøi), Cao Bieàn chuyeån ñi Taây Xuyeân laøm tieát ñoä söù, chaùu laø
Cao Taàm leân thay ôû Giao Chaâu. Tình hình Giao Chaâu tieáp tuïc laéng dòu döôùi thôøi Cao Taàm, cuõng nhö hai
ngöôøi keá tieáp laø Taêng Coån vaø Chu Toaøn Duïc. Trong khi ñoù nhaø Ñöôøng caøng ngaøy caøng suy vi, vaø chaúng
bao laâu Trung Hoa rôi vaøo tình traïng heát söùc xaùo troän goïi laø ñôøi Nguõ Quyù hay Nguõ Ñaïi (907-959), goàm
naêm nhaø keá tieáp nhau laøm vua laø Haäu Löông (907- 923), Haäu Ñöôøng (923-935), Haäu Taán (936-947), Haäu
Haùn (948-950), Haäu Chu (951-959). Chính tình traïng xaùo troän naày ôû Trung Hoa laø thôøi cô thuaän lôïi cho
ngöôøi coå Vieät chuaån bò thoaùt khoûi vónh vieãn cuoäc ñoâ hoä cuûa ngöôøi Trung Hoa.

CHUÙ THÍCH :

1. Nuùi Nguõ lónh naèm veà phía nam nöôùc Trung Hoa. Theo Quaûng Chaâu kyù, Nguõ lónh laø caùc daõy nuùi: Ñaïi Duõ, Thuûy An, Laâm Haï,
Queá Döông, vaø Yeát Döông.(TT1 tr. 132, phaàn chuù thích; CM, tr. 61, phaàn chua cuûa caùc söû gia nhaø Nguyeãn.) Lónh nam laø
mieàn ñaát phía nam nuùi Nguõ lónh ôû ñoù coù coå Vieät.
8
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

2. Thaàn Noâng

(chaùu 3 ñôøi)
Vôï khaùc + Ñeá Minh + Tieân Nöõ

Ñeá Nghi Loäc Tuïc (Kinh Döông Vöông) + Long Nöõ

(Ñeá Nghi, con tröôûng, vua phöông Baéc) (Loäc Tuïc, con thöù, vua phöông Nam)
Suøng Laõm (Laïc Long Quaân) + AÂu Cô

(100 con) Huøng Vöông (con tröôûng) Vua nöôùc Vaên Lang

3. Traàn Troïng Kim, Vieät Nam söû löôïc, Nxb Taân Vieät, Saøi Goøn, 1964, tt. 23-31.
4. Theo Döông Quaûng Haøm, tieåu truyeän cuûa Lyù Teá Xuyeân khoâng roõ laém, oâng laøm quan ñôøi Traàn, giöõ chöùc Thuû thö taøng thö,
Hoûa chính chöôûng, Trung phaåm phuïng ngöï, An tieäm loä chuyeån vaän söù. Vieät ñieän u linh taäp “coù 27 truyeän, chia laøm 3 muïc: 1)
Nhaân quaân (caùc vò vua) trong ñoù coù caùc truyeän Só Nhieáp, Phuøng Höng, Trieäu Quang Phuïc, Lyù Phaä Töû, Hai Baø Tröng, Mî EÂ; 2)
Nhaân thaàn (caùc baày toâi) trong ñoù coù caùc truyeän Lyù Quaûng, Lyù OÂng Troïng, Lyù Thöôøng Kieät, Phaïm Cöï Löôïng, Leâ Phuïng Hieåu, Lyù
Phuïc Man...; Haïo khí anh linh (khí lôùn thieâng lieâng) trong ñoù coù caùc truyeän Thaàn nuùi Ñoàng Coå, Thaàn Baïch Maõ, Thaàn nuùi Taûn
Vieân...Phaàn nhieàu laø nhöõng truyeän hoang ñöôøng, linh dò.” (Döông Quaûng Haøm, Vieät Nam vaên hoïc söû yeáu, Boä Quoác Gia Giaùo
Duïc, Saøi Goøn, in laàn thöù baûy, 1960, tt. 223-224.) Theo Nguyeãn Phöông, saùch Vieät ñieän u linh taäp xuaát hieän naêm 1329.
(Nguyeãn Phöông, Vieät Nam thôøi khai sinh, Phoøng Nghieân Cöùu Söû, Ñaïi Hoïc Hueá, 1965, tr. 145.)
5. Traàn Theá Phaùp: Naêm sinh, naêm maát khoâng roõ, chæ bieát soáng vaøo theá kyû thö 14, döôùi ñôøi nhaø Traàn, töï laø Thöùc Chi, ngöôøi huyeän
Thaïch Thaát, Sôn Taây, taùc giaû Lónh nam trích quaùi.
6. Lónh nam trích quaùi do Vuõ Quyønh ñeà töïa naêm 1492, vaø Kieàu Phuù ñeà töïa naêm 1493. Vuõ Quyønh, ngöôøi xaõ Moä Traïch, huyeän
Ñöôøng An, Haûi Döông, ñaäu tieán só naêm 1478 döôùi trieàu vua Leâ Thaùnh Toâng, phuïc vuï döôùi 5 trieàu vua (Thaùnh Toâng, Hieán
Toâng (trò vì 1497-1504), Tuùc Toâng (trò vì 1504), Uy Muïc (trò vì 1505-1509) vaø Töông Döïc). Kieàu Phuù, hieäu laø Hieáu Leã,
ngöôøi xaõ Laïp haï, huyeän Ninh Sôn, Quoác Oai, Sôn Taây, ñaäu tieán só naêm 1475, laøm quan ñeán chöùc Tham chính.
7. Quoác Söû Quaùn trieàu Nguyeãn, Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc, baûn dòch ban Nghieân cöùu Vaên Söû Ñòa, Haø Noäi 1957, taäp 1, tr.
20).
8. Ngoâ Só Lieân vaø caùc söû thaàn ñôøi Leâ, Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, ngoaïi kyû, baûn dòch cuûa Maïc Baûo Thaàn Nhöôïng Toáng, dòch naêm
1944, Ñaïi Nam, Glendale, California, taùi baûn, khoâng ñeà naêm, tt. 51-53.
9. Nguyeãn Phöông, Vieät Nam thôøi khai sinh, Phoøng Nghieân cöùu Söû Vieän Ñaïi hoïc Hueá, 1965, tt. 145-157.
10. Maria Leach & Jerome Fried [bieân taäp] vaø moät nhoùm taùc giaû, Funk & Wagnalls Standard Dictionary of Folklore, Mythology,
and Legend, Harper San Francisco, 1984, tr, 778. (Phaàn ñònh nghóa naày do Ermine W. Voegelin vieát.)
11. ÔÛ Nhaät Baûn coù huyeàn thoaïi "Thaùi Döông Thaàn Nöõ". Ngay trong danh xöng "Thaùi Döông Thaàn Nöõ" xem ra xuaát hieän moät
maâu thuaãn noäi taïi. "Thaùi Döông" thuoäc veà döông (nam), sao laïi "Thaàn Nöõ" thuoäc veà aâm (nöõ), nhöng huyeàn thoaïi naày vaãn laø
nieàm haõnh dieän cuûa daân toäc Nhaät Baûn kieâu huøng.
12. Cöông muïc tieàn bieân, quyeån 1 tôø 14. Baûn dòch tr. 61. Ngoaøi ra, boä Haùn Sôû tranh huøng, tieåu thuyeát daõ söû Trung Hoa, cuõng coù
ñeà caäp ñeán hai nhaân vaät naày.
13. Cöông muïc tieàn bieân, quyeån 1 tôø 18. Baûn dòch tr. 63.
14. Theo lôøi "chua" cuûa quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn trong Cöông muïc tieàn bieân quyeån 1 tôø 19, baûn dòch tr. 64, Phieân Ngung ngaøy
xöa thuoäc quaän Nam Haûi, ngaøy nay laø ñaát Quaûng Chaâu, tænh Quaûng Ñoâng, Trung-Hoa.
15. Naêm ñôøi vua nhaø Trieäu: Trieäu Ñaø (Vuõ Vöông 207-137 tr. CN), Trieäu Vaên Vöông (137-125 tr. CN), Trieäu Minh Vöông (125-
113 tr. CN), Trieäu Ai Vöông (113 tr. CN), Trieäu Döông Vöông (112-111 tr. CN)
16. Cöông muïc tieàn bieân, quyeån 2 tôø 4 vaø 5. Baûn dòch tt. 78-79. Naêm 208 (quyù tî), Trieäu Ñaø ñöa quaân sang xaâm chieám coå Vieät
vaø saùp nhaäp coå Vieät vaøo Nam Vieät. (Cöông muïc tieàn bieân, tôø 18, baûn dòch tr. 63)
Ngoâ Thôøi Syõ, Vieät söû tieâu aùn, baûn dòch cuûa Hoäi Vieät Nam Nghieân Cöùu Lieân Laïc Vaên Hoùa AÙ Chaâu, Vaên Söû taùi baûn, San Jose
1991, tr. 25. Cuõng theo Ngoâ Thôøi Syõ, vì Trieäu Ñaø saùp nhaäp coå Vieät vaøo Nam Vieät neân khi Nam Vieät bò ñoå vaø bò nhaø Haùn saùp
nhaäp vaøo Trung-Hoa, nöôùc coå Vieät cuõng bò hoïa laây. Do ñoù, theo Ngoâ Thôøi Só, Trieäu Ñaø chaúng nhöõng khoâng coù coâng gì vôùi coå
Vieät maø coøn thuû hoïa cho coå Vieät nöõa. (Sñd. tr.34)
17. Gaàn gioáng nhö tænh bang Quebec vôùi thaønh phoá Quebec, nöôùc Mexico vôùi thaønh phoá Mexico
Teân Giao Chæ coù töø xöa, ngöôøi Trung Hoa duøng ñeå chæ vuøng ñaát veà phía taây nam xa ngoaøi ñaát Baùch Vieät(Toaøn thö, lôøi

9
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

môû ñaàu Ngoaïi kyû). Ñeán ñôøi nhaø Taàn, Giao Chæ laø Töôïng quaän (Cöông muïc tieàn bieân q.1 tôø 12). Ñaàu ñôøi nhaø Haùn, taùch
Töôïng Quaän thaønh Giao Chæ, Cöûu Chaân, vaø Nhaät Nam (Ban Coá, Tieàn Haùn thö q.28 haï, tt. 426-427). Tròeäu Ñaø saùp nhaäp ba
quaän naày vaøo nöôùc Nam Vieät.
Khi Loä Baùc Ñöùc ñem quaân ñaùnh Nam Vieät naêm 111 tröôùc CN, chính quyeàn hoï Trieäu ôû Phieân Ngung choáng laïi quaân nhaø
Haùn, trong khi chính quyeàn ôû quaän Giao Chæ ñem soå ñinh ra naïp xin haøng. Do vaäy nhaø Haùn goïi chung ñaát Nam Vieät laø Giao
Chæ boä maëc daàu trong chín quaän keå treân, chæ coù hai quaän thuoäc coå Vieät, saùu quaän thuoäc Quaûng Chaâu (Cöông muïc tb. q. 2 tôø 4,
baûn dòch tr. 79)
Naêm 203, nhaø Ñoâng Haùn ñoåi Giao Chæ boä thaønh Giao Chaâu, ngang haøng vôùi caùc chaâu khaùc beân Trung-Hoa (Cöông muïc
tb q.2, tôø 30, baûn dòch tr.96). Naêm 264, nhaø Ngoâ chia Giao Chaâu thaønh hai: Quaûng Chaâu goàm Nam Haûi, Thöông Ngoâ, Uaáõt
Laâm, ñoùng chaâu lî ôû Phieân Ngung (Quaûng Chaâu); Giao Chaâu goàm Giao Chæ, Cöûu Chaân, Nhaät Nam, Hôïp Phoá, ñoùng chaâu lî ôû
Long Bieân (Thaêng-Long, Haø-Noäi) (Cöông muïc tieàn bieân 3, tôø 10, baûn dòch tr. 105.)
18. Nguyeãn Phöông, sñd. tt. 237-241.
19. Tích Quang: ngöôøi Haùn Trung, sang laøm thaùi thuù Giao Chæ khoaûng vaøo naêm nhaâm tuaát (thöù 2 sau CN), döôùi ñôøi vua Haùn
Bình Ñeá (trò vì 1-5 sau CN). Tích Quang aùp duïng phong hoùa Trung Hoa, ñem leã giaùo ñaïo Nho daïy daân chuùng. Naêm aát daäu
(25), Tích Quang ñöôïc Haùn Quang Vuõ (trò vì 25-57) phong laøm Dieâm Thuûy Haàu.
Nhaâm Dieân: ngöôøi huyeän Uyeån, thuoäc Nam Döông (Trung Hoa), laøm thaùi thuù Cöûu Chaân naêm aát daäu (25), ñôøi vua Haùn Quang
Vuõ. Nhaâm Dieân daïy cho daân chuùng caùch saên baén, chaøi löôùi, troàng troït. Naêm kyû söûu (29), Nhaâm Dieân ñöôïc goïi veà laïi trung
Hoa.
20. Nhöõng ñoaïn veà Thuûy kinh chuù vaø Haäu Haùn thö trong baøi naày, trích daãn töø saùch Vieät Nam thôøi khai sinh cuûa Nguyeãn Phöông.
Veà taùc giaû Thuûy kinh chuù, söû gia Nguyeãn Phöông phieân aâm laø Leä Ñaøo Nguyeân, taùc giaû Ñaøo Duy Anh phieân aâm laø Leä Ñaïo
Nguyeân, nay theo phieân thieát cuûa Töø haûi laø Lòch Ñaïo Nguyeân.
21. K. W. Taylor, The Birth of Vietnam [Vieät Nam khai sinh], University of California Press, 1983, tt. 38-39.
22. Giaùo sö Nguyeãn Ngoïc Huy, trong saùch Quoác trieàu hình luaät, quyeån A, Viet Publisher, [khoâng ñeà nôi xuaát baûn], 1989, tr. 19,
cho raèng moät trong nhöõng thay ñoåi maø söï ñoâ hoä cuûa ngöôøi Trung Hoa ñaõ mang ñeán cho daân Vieät laø: "Veà maët phong tuïc, ngöôøi
Vieät ñaõ töø cheá ñoä maãu heä böôùc sang cheá ñoä phuï heä. Cuøng vôùi vieäc laøm leã cöôùi hoûi theo loái Trung Hoa, ngöôøi Vieät ñaõ coù hoï vaø
theo hoï cuûa ngöôøi cha. Haàu heát caùc hoï maø ngöôøi Vieät Nam coøn duøng ñeán ngaøy nay ñeàu laø nhöõng hoï cuûa ngöôøi Trung Hoa,
nhöng ñoïc traïi theo tieáng Haùn Vieät. Vieäc keá thöøa vaø laõnh ñaïo thì chuyeån töø con gaùi sang con trai theo moät dieãn trình daøi daëc.
Sau cuoäc khôûi nghóa cuûa Hai Baø Tröng naêm 39 thì ñeán Baø Trieäu ñöùng leân laõnh ñaïo cuoäc tranh ñaáu choáng ngöôøi Trung Hoa
naêm 248. Nhöng töø ñoù trôû ñi, caùc cuoäc vaän ñoäng ñoäc laäp ñeàu do ngöôøi ñaøn oâng Vieät caàm ñaàu. Vaäy ta coù theå baûo raèng cho ñeán
luùc Baø Trieäu daáy binh, xaõ hoäi Vieät haõy coøn ít nhieàu tính caùch maãu heä, nhöng sau ñoù thì hoaøn toaøn chuyeån qua phuï heä."
23. Theo lôøi chua cuûa Cöông muïc, Laõng Baïc laø vuøng hoà Taây, Haø Noäi ngaøy nay. (baûn dòch, sñd. tr. 84). Theo Haäu Haùn thö, vuøng
Laõng Baïc naày naèm ôû khu vöïc nuùi Tieân Du, tænh Baéc Ninh ngaøy nay. (Jennifer Holmgren, Chinese colonisation of Northen
Vietnam, Australian National University Press, Canberra, 1980, tr. 12.). Maõ Vieän laø vöøa laø moät töôùng laõnh, vöøa laø moät nhaø
haønh chaùnh vaø cai trò gioûi cuûa Trung Hoa. Naêm 43, sau khi ñaùnh thaéng Hai Baø Tröng, Maõ Vieän thu gom caùc troáng ñoàng cuûa
ngöôøi Vieät, ñuùc thaønh con ngöïa daâng leân vua cuûa oâng, ñoàng thôøi oâng ñuùc moät coät ñoàng ñeå laøm ranh giôùi taän cuøng cuûa nhaø
Haùn. Töông truyeàn Maõ Vieän theà raèng: "Ñoàng truï chieát, Giao Chæ dieät" [Coät ñoàng gaõy thì Giao Chæ bò dieät]. Vì sôï coät ñoàng
gaõy, neân ngöôøi Giao Chæ ñi ngang qua coät ñoàng, laáy ñaù boài ñaép leân maõi thaønh goø ñoáng cao, neân coät ñoàng bò laáp maát. Theo
saùch Thuûy kinh chuù cuûa taùc giaû Trung Hoa teân laø Lòch Ñaïo Nguyeân, vieát vaøo theá kyû thöù 6, thì :"Nuùi soâng bieán ñoåi, coät ñoàng
lôû maát vaøo trong bieån."(Cöông muïc, baûn dòch tr. 85). Ñieàu naày khoâng bieát ñuùng hay sai, nhöng nhö theá chaéc chaén, khi Lòch
Ñaïo Nguyeân du lòch sang coå Vieät vaøo theá kyû thöù 6, coät ñoàng Maõ Vieän ñaõ maát tích.
24. Ngoâ Thôøi Syõ, sñd. 40.
25. Phan Huy Chuù, Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí, baûn dòch cuûa Nxb Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø-Noäi 1992, taäp 1, tr. 187.
26. Leâ Ngoâ Caùt vaø Phaïm Ñình Toaùi, (Ñaïi Nam Quoác söû dieãn ca, Tröôøng Thi, Saøi Goøn 1956, tr. 75)
27. Cöông muïc tieàn bieân q. 2 tôø 12. Baûn dòch tr. 84.
28. K. W. Taylor, sñd. tr. 40.
29. Nhaø Haùn (Han) ôû Trung Hoa ñöôïc chia thaønh hai giai ñoaïn: Taây Haùn (Former Han, 202 tr. C.N. - 25) vaø Ñoâng Haùn (Later
Han, 25-220). Giöõa Taây Haùn vaø Ñoâng Haùn, töø naêm 9 ñeán naêm 23 laø giai ñoaïn do Vöông Maõng (Wang Mang) caàm quyeàn.
Khi Löu Tuù (Haùn Quang Voõ) taùi laäp ñöôïc nhaø Haùn, töø nay goïi laø Ñoâng Haùn, oâng dôøi ñoâ veà Laïc Döông, phía baéc tænh Hoà Nam.
30. Nhaø Haùn suïp ñoå. Nöôùc Trung Hoa bò chia ba (Tam quoác): Nguïy (Wei), Thuïc Haùn (Shu Han)vaø Ngoâ (Wu) Naêm 220, Taøo
Phi, con cuûa Taøo Thaùo eùp vua Haùn Hieán Ñeá (trò vì 189-220) nhöôøng ngoâi. Taøo Phi leân laøm hoaøng ñeá töùc Vaên Ñeá, laäp ra nhaø
Nguïy. Nhaø Nguïy truyeàn ñöôïc naêm ñôøi, ñeán naêm 264 thì bò Tö Maõ Vieâm eùp thoaùi vò. Tö Maõ Vieâm leân ngoâi töùc Taán Voõ Ñeá
(trò vì 264-279) laäp ra nhaø Taán (264-420).
Khi ñöôïc tin Taøo Phi laät ñoå nhaø Haùn, Löu Bò, doøng doõi nhaø Haùn, töï leân laøm vua ôû Haùn Trung naêm 220, töùc Haùn Chieâu Lieät,
laäp ra nhaø Thuïc, truyeàn ñeán ñôøi con laø Löu Thieän (Haäu Chuû) thì quaân cuûa nhaø Nguïy deïp yeân naêm 263. ÔÛ phiaù ñoâng nam
Trung Hoa, Toân Quyeàn töï xöng ñeá naêm 220, töùc Ngoâ Ñaïi Ñeá. Coå Vieät thuoäc xöù Ñoâng Ngoâ. Nhaø Ñoâng Ngoâ truyeàn ñöôïc boán
ñôøi, ñeán thôøi Ngoâ Haïo thì bò nhaø Taán deïp yeân naêm 280.
10
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

31. Naêm 264, chaùu noäi cuûa Tö Maõ YÙ laø Tö Maõ Vieâm deïp nhaø Nguïy, laäp ra nhaø Taán (Chin) (265-420). Nhaø Taán chia thaønh hai
giai ñoaïn: Taây Taán (Western Chin, 265-317) vaø Ñoâng Taán (Eastern Chin, 317-420).
32. Naêm 420, Löu Duõ cöôùp ngoâi nhaø Ñoâng Taán laäp ra nhaø Toáng. Luùc ñoù nöôùc Trung Hoa bò chia thaønh hai, goïi laø Nam Baéc
trieàu (420-588). ÔÛ phía baéc coù nhaø Nguïy, nhaø Teà, nhaø Chu keá tieáp nhau cai trò; ôû phía nam coù nhaø Toáng, nhaø Teà, nhaø Löông
vaø nhaø Traàn naém quyeàn.
33. Nhaø Tuyø (Sui, 581-618): Döông Kieân eùp vua nhaø Chu nhöôøng ngoâi, töùc Tuyø Vaên Ñeá, laäp ra nhaø Tuyø. Tuyø Vaên Ñeá thoáng
nhaát Trung Hoa. Nhaø Tuyø truyeàn ñöôïc boán ñôøi vua, ôû ngoâi ñeán naêm 618 thì bò Lyù Uyeân laät ñoå.
34. Nhaø Ñöôøng (T'ang, 618-907): Lyù Uyeân leân ngoâi töùc Ñöôøng Cao Toå (618-626), laäp ra nhaø Ñöôøng, moät trieàu ñaïi noåi tieáng cuûa
Trung Hoa.
35. Nguõ Quyù (907-959): coøn goïi laø thôøi Nguõ Ñaïi, goàm naên nhaø keát tieáp nhau laøm vua: Haäu Löông (907-923), Haäu Ñöôøng (923-
935), Haäu Taán (936-947), Haäu Haùn (948-950), Haäu Chu (951-959).
36. Cöông muïc, tt. 93-97.
37. Toaøn thö 1, baûn dòch tr. 167. Cöông muïc, baûn dòch tt. 103-104. Trieäu Thò Trinh, tieåu töï laø Nöõ AÅu neân coøn goïi laø Trieäu AÅu.
38. Nguyeãn Phöông, sñd. tt. 296-299.
39. Nguyeãn Phöông, sñd. tr. 299.
40. Nguyeãn Phöông, sñd. tr. 300.
Giöõa Lyù Boân vaø Lyù Phaät Töû, hai saùch Toaøn thö 1 vaø Cöông muïc ñaõ theâm vaøo moät trieàu ñaïi laø Trieäu Vieät Vöông. Khi
giôùi thieäu Kyû Trieäu Vieät Vöông, Ngoâ Só Lieân vieát: "Xeùt söû cuõ khoâng cheùp Trieäu Vieät Vöông vaø Ñaøo Lang Vöông, nay nhaët
trong daõ söû caùc saùch khaùc, baét ñaàu cheùp vò hieäu cuûa Vöông vaø phuï cheùp Ñaøo Lang Vöông ñeå boå sung." (Toaøn Thö 1, baûn dòch
tr. 181). Söû cuõ maø Ngoâ Só Lieân noùi ñeán ñaây laø boä Ñaïi Vieät söû kyù cuûa Leâ Vaên Höu vaø caùc boä saùch söû cuûa caùc trieàu ñình Trung
Hoa luùc xaûy ra caâu chuyeän.
Trong Cöông muïc, sau khi cheùp chuyeän Trieäu Vieät Vöông, Quoác Söû quaùn trieàu Nguyeãn ñaõ caån aùn nhö sau: " Söû cuõ cheùp
vieäc Trieäu Vieät Vöông ñöôïc caùi moùng roàng cuûa Chöû Ñoàng Töû cho; vieäc Nhaõ Lang sang göûi reå roài laáy troäm moùng roàng; vieäc
Trieäu Vieät Vöông vì maát caùi moùng roàng maø bò thua. Ñem nhöõng vieäc aáy khaùp vôùi chuyeän Thuïc An Döông Vöông vaø Trieäu
Troïng Thuûy tröôùc kia gioáng nhau nhö heät, kyø quaùi traùi thöôøng, khoâng caàn phaûi bieän baïch cho laém..." (Cöông muïc, baûn dòch tr.
132. Söû cuõ ôû ñaây chæ Toaøn thö).
Nhö vaäy, saùch söû ñöông thôøi cuûa Trung-Hoa, vaø Ñaïi Vieät söû kyù cuûa Leâ Vaên Höu ñeàu khoâng cheùp chuyeän Trieäu Vieät
Vöông. Trong khi ñoù Toaøn Thö 1 vaø Cöông muïc theâm vaøo chuyeän vò vua naày, nhöng laïi nghi ngôø tính xaùc tín cuûa caâu
chuyeän.
Ngoaøi ra, Cöông muïc coøn vieát: "...Anh ruoät cuûa Lyù Boân laø Lyù Thieân Baûo cuøng vôùi moät vieân töôùng ngöôøi cuøng hoï laø Lyù Phaät
Töû ruùt vaøo Cöûu Chaân..."(Cöông muïc, baûn dòch tr. 129). Thaät ra, ngöôøi cuøng hoï ñoù teân laø Lyù Thieäu Long chöù khoâng phaûi Lyù
Phaät Töû. Cuõng trong Cöông muïc, sau khi cho bieát Lyù Boân töø traàn naêm 548, coøn cheùp laø Lyù Phaät Töû deïp Trieäu Vieät Vöông
naêm 571 roài maõi ñeán naêm 602 môùi sai ngöôøi ñaùnh thaønh Long Bieân, laïi sôï töôùng Taøu laø Löu Phöông neân xin haøng. (Cöông
muïc, baûn dòch tt. 129-133). Giai ñoaïn töø 548 ñeán 602 töùc laø 54 naêm thì hai nhaân vaät ñoù coù phaûi ñuùng laø moät hay khoâng?
41. Nguyeãn Phöông, sñd. tt. 263-264.
Theo Ñöôøng thö, An Nam ñoâ hoä phuû goàm möôøi hai chaâu :
• Giao Chaâu coù taùm huyeän.
• Luïc chaâu coù ba huyeän.
• Phong chaâu coù naêm huyeän.
• AÙi Chaâu coù saùu huyeän.
• Hoan Chaâu coù boán huyeän.
• Tröôøng Chaâu coù boán huyeän.
• Phuùc Loäc Chaâu coù ba huyeän.
• Thang Chaâu coù ba huyeän.
• Chi Chaâu coù baûy huyeän.
• Vuõ Nga Chaâu coù baûy huyeän.
• Dieãn Chaâu coù baûy huyeän.
• Vuõ An Chaâu coù hai huyeän.
(Cöông muïc, baûn dòch tt. 136-137)
42. Cöông muïc, baûn dòch tr. 138. Nguyeãn Phöông, sñd. tt. 307-308.
43. Nguyeãn Phöông, sñd. tr. 308.
44. Hai boä söû naày coù moät maâu thuaãn khoâng theå boû qua: nôi tieåu ñeà bieân nieân thì vieát raèng Phuøng Höng noåi leân naêm 791 nieân hieäu
Trinh Nguyeân thöù 7 ñôøi Ñöôøng Ñöùc Toâng. Nhöng ñi vaøo chi tieát thì noùi raèng "... khoaûng naêm Ñaïi Lòch (766-779) nhaø Ñöôøng,
nhaân thôøi buoåi loaïn laïc, Phuøng Höng cuøng em laø Phuøng Haûi ..."(Cöông muïc, baûn dòch tr. 141). Ñaïi Lòch laø nieân hieäu cuûa
Ñöôøng Ñaïi Toâng, trò vì Trung-Hoa töø 766 ñeán 779. Keá vò Ñöôøng Ñaïi Toâng laø Ñöôøng Ñöùc Toâng (trò vì 780-805), nieân hieäu laø

11
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.
VIEÄN VIEÄT-HOÏC * ÑAÏI-CÖÔNG VEÀ LÒCH-SÖÛ VIEÄT-NAM - TIEÁT 6 : TRÖÔÙC KHI NGOÂ-QUYEÀN GIAØNH ÑOÄC-LAÄP

Trinh Nguyeân. Nhö vaäy, hai boä Toaøn Thö vaø Cöông Muïc hoaëc laø ñaõ cheùp sai, hoaëc luùng tuùng laø caâu chuyeän Phuøng Höng (Boá
Caùi ñaïi vöông) chæ laø moät truyeàn thuyeát daân gian ñöôïc ñöa vaøo lòch söû nhö Trieäu Vieät Vöông, Huøng Vöông, Laïc Long Quaân...
45. Phan Khoang, Vieät söû: xöù Ñaøng trong, Nxb. Xuaân Thu taùi baûn, khoâng ñeà naêm, q. thöôïng, tt. 31-32. Trong saùch Daân toäc Chaøm
löôïc söû, Saøi Goøn 1965, tr. 42, hai taùc giaû Dohamide vaø Dorohiem cho raèng "ngöôøi ta khoâng tìm ñöôïc moät danh töø Chaøm naøo
töông ñöông vôùi Hoaøn Vöông".
46. Phan Khoang, sñd. tr. 32. Cöông muïc, baûn dòch, tr. 143. Theo lôøi "chua" cuûa Cöông muïc. Thuyeàn "moâng ñoàng" laø loaïi
thuyeàn heïp maø daøi, duøng ñeå xoâng ñaùnh thuyeàn giaëc.
47. Dohamide vaø Dorohiem, sñd. tr. 45.
48. "Theo Ñaïi Thanh nhaát thoáng chí, traán Haûi Moân ôû caùch 15 daëm veà phía taây huyeän Baùc Baïch thuoäc chaâu Uaát Laâm baây giôø, xöa
kia laø ñöôøng ñi vaøo ñaát An Nam. Cao Bieàn luyeän taäp quaân lính ôû ñoù vaø töø ñaáy tieán quaân laáy laïi An-Nam. Coù ngöôøi baûo Haûi
Moân ôû traán Haûi Döông, ñoù laø nhaän laàm chöõ haûi moân laø nôi cöûa bieån maø Ngoâ Quyeàn troàng coïc ñeå ñaùnh Hoaèng Thaùo." (Lôøi
"chua" cuûa Cöông muïc, baûn dòch tr. 156)
49. Cöông muïc, baûn dòch tt. 147-158.

ªª

12
VIEÄN VIEÄT -HOÏC, 10872 Westminster Ave., Suite 202, Garden Grove, CA 92843, USA - Hoäp thö: P.O. Box 11900, Westminster,
CA 92685-1900, USA - Ñieän -thoaïi: (714) 636-6967 – Fax: (714) 636-1617 - E-mail: info@viethoc.org - Website: www.viethoc.org.