Soạn giả: - Đại Đức THIỆN MINH

- Cưsĩ ĐỨC TÀI

Töï hoï c VI DIEÄU PHAÙP

(Luậ ng Pā
n Tạ li)

ABHIDHAMMA
* Dựa Theo,Tác Phẩm, Dịch Phẩ
m,Tài Liệu, chú giảicủa
Ngài Hòa thượng TỊNH SỰ (MahāThero San -Takicco)
* Tài liệu tham khả
o THẮNG PHÁP TẬP YẾU LUẬN của Hòa thượng MINH CHÂU.

NHÀ XUẤT BẢN TỔNG HỢP TP. HỒ CHÍ MINH

PL 2551 – DL 2007
 NỘI DUNG

* ĐỊ
NH NGHĨ
A – ĐẠI CƯƠNG
* ĐẠI CƯƠNG - SÁU PHẦN
A - PHÁP (DHAMMA)
B - SỞHỮU TÂM (CETASIKA)
C - TÂM (CITTA)
D - SẮC PHÁP (RŪPA)
E - NÍP BÀN (NIBBĀNA)
F - CẢNH CHẾĐỊ
NH
(SAMMUTTISACCA)
 LÔØI NOÙI ÑAÀU

1. Nguoàn Goác Vi Dieäu Phaùp (VDP) : Theo truyeàn thoáng kinh ñieån Pali, VDP chính Ñöùc
Phaät giaûng vaøo haï thöù 7 treân cung trôøi Ñaïo Lôïi vôùi duïng yù laø traû hieáu cho Phaät maãu
(Mahamaya). Thôøi gian giaûng tính theo nhaân loaïi laø ba thaùng, phaùp goàm coù 42 ngaøn phaùp
uaån, nhieàu so vôùi taïng kinh vaø luaät taïng. Sau khi giaûng xong VDP, Đöùc Phaät trôû veà theá gian
ñöôïc ghi nhaän laø ñòa danh sankhatsa (coøn truï ñaù vua A Duïc khaéc ghi hieän nay). 42 ngaøn
phaùp uaån ñöôïc caùc nhaø kieát taäp phaân chia thaønh 7 boä luaän taïng, ngaøy nay vaãn coøn gìn giöõ
vaø löu truyeàn ôû caùc nöôùc Phaät giaùo Nguyeân thuyû baèng ngoân ngöõ Pāli vaø tieáng baûn ngöõ. Kyø
kieát taäp kinh ñieån thöù I (3 thaùng sau khi Đöùc Phaät tòch dieät), kyø kieát taäp thöù II (100 naêm sau
khi Đöùc Phaät vieân tòch) VDP chöùa ñöïng trong phaàn Phaùp (dhamma), vì hai kyø kieát taäp kinh
vaên ñaàu tieân lôøi Phaät daïy chöùa döïng trong phaàn Phaùp vaø Luaät, thôøi ñieåm naøy chöa coù hình
thaønh phaùp vaø luaät theo caáu truùc Tam taïng. Tam taïng hình thaønh vaøo kyø kieát taäp kinh ñieån
laàn thöù III (300 naêm sau khi ñöùc Phaät vieân tòch). Nhö vaäy VDP (luaän taïng Pali) ñöôïc hình
thaønh vaøo thôøi kyø kieát taäp kinh ñieån laàn thöù III, ñöôïc phaân chia, taùch bieät, chaát loïc tinh hoa
Phaät ngoân töø phaàn Phaùp (dhamma) trong kyø kieát taäp thöù I vaø II.
2. Töø Ngöõ: Vi Dieäu Phaùp (Abhidhamma) laø moät danh töø thoaùt thai töø tieáng Pali, danh töø
naøy coù khaû naêng xuaát hieän vaøo thôøi kyø kieát taäp kinh ñieån do vua A Duïc taøi trôï. Danh töø treân
coù nghóa: Abhi = thaéng, cao, treân, dieäu; dhamma = phaùp, lôøi daïy. ÔÛ Vieät Nam danh töø
Abhidhamma ñöôïc giôùi hoïc giaû phieân dòch raát phong phuù vaø da daïng, nhöng yù nghóa khoâng
coù töông phaûn. Hoaø thöôïng Tònh Söï dòch “Voâ Tyû Phaùp”, “Sieâu Lyù Hoïc ”; Hoaø Thöôïng Minh
Chaâu dòch “Thaéng Phaùp”, A Tyø Ñaøm, Hoaø Thöôïng Hoä Toâng dòch “ Vi Dieäu Phaùp”. Nhö vaäy
chuùng ta thaáy ba vò Hoaø Thöôïng treân dòch danh töø Abhidhamma raát hay vaø ñaõ laøm roõ heát yù
nghóa, ñoäc giaû coù theå söû duïng töø naøo cuõng thích hôïp.
3. Vi Dieäu Phaùp ÔÛ Vieät Nam: VDP ôû Vieät Nam hieän nay ñöôïc giôùi Phaät giaùo quan taâm
nhieàu ñaõ ñang vaø seõ giaûng daïy trong caùc tröôøng Phaät hoïc. Ñaây laø moät moân hoïc voâ cuøng
quan troïng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi nghieân cöùu Phaät hoïc. Nghieân cöùu Phaät hoïc maø khoâng
nghieân cöùu VDP khoâng khaùc naøo laøm toaùn maø chöa thaïo baûn cöûu chöông. Ngöôøi dòch VDP
ñaàu tieân ôû Vieät Nam ñoù chính laø Hoøa Thöôïng Tònh Söï, coù theå noùi ñaây laø moät coâng trình voâ
tieàn khoaùng haäu. Töông töï, Taïng kinh Hoø a Thöôïng. Minh Chaâu dòch, Taïng Luaät TT. Nguyeät
Thieân dòch.
Sôû dó VDP hieän nay ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm nghieân cöùu laø nhôø HT. Tònh Söï (theá
danh Nguyeãn Vaên Ñang) queâ quaùn ôû Ñoàng Thaùp. Sanh ra vaø lôùn leân trong gia ñình nho
giaùo, con oâng Voõ Vaên Toå vaø cuï baø Traàn thò Thoâng. Khoaûng 12 tuoåi ngaøi xuaát gia Sa di ôû
chuøa Böûu Höng, thaày teá ñoä thaáy ngaøi thoâng minh neân ñaët phaùp danh Hueä Löïc, naêm 20 tuoåi
ngaøi xuaát gia tyø kheo ôû chuøa Kim Hueâ theo truyeàn thoáng Phaät giaùo Baéc Toâng.
Naêm 35 tuoåi, ngaøi sang ñaát nöôùc chuøa thaùp Campuchia xuaát gia Sa di ôû chuøa Kìm Pung
ôû Traø peùt theo Phaät giaùo Nguyeân thuyû. Naêm 38 tuoåi, ngaøi sang Thaùi Lan thoï giôùi tyø khöu ôû
chuøa Pakkham- Bangkot, thaày teá ñoä ñaët phaùp danh laø Tònh Söï. Ngaøi hoïc Abhidhamma ôû
Thaùi Lan ñuùng 6 naêm vaø 7 thaùng. Naêm 45 tuoåi, ngaøi trôû veà Vieät Nam truï trì chuøa Vieân Giaùc
vaø dòch VDP, ñaøo taïo taêng taøi, chuyeân taâm giaûng daïy cho chö taêng moân hoïc quan troïng
naøy. Naêm 59 tuoåi, ngaøi truï trì chuøa Sieâu Lyù taïi Saøi Goøn. ÔÛ ñaây ngaøi cuõng dòch VDP vaø ñaøo
taïo taêng taøi. Naêm 70 tuoåi, ngaøi hoaøn thaønh xong coâng trình phieân dòch VDP, goàm coù 7 boä
vaø giaùo trình giaûng daïy “ Voâ Tyû Phaùp Sô Ñaúng, Trung Ñaúng vaø Cao Ñaúng” v.v… Nhö vaäy
ngaøi ñaõ daønh 25 naêm ñeå phieân dòch VDP vaø ñaøo taïo theá heä keá thöøa VDP. Ngaøi ngaøn thu
vónh bieät theá gian 23 naêm qua, nhöng VDP vaãn con soáng maõi trong loøng nhöõng ngöôøi yeâu
quyù noù. VDP hieän nay laø ñeà taøi raát ñöôïc giôùi Phaät giaùo quan taâm, nghieân cöùu, tìm hieåu vaø
thoâng ñaït. Caøng hoïc vaø nghieân cöùu VDP, chuùng ta caøng thaáy coâng trình phieân dòch vaø ñaøo
taøo taêng taøi cuûa HT. Tònh Söï coâng ñöùc voâ löôïng, voâ bieân. Trong 23 naêm, ngaøi xa chuùng ta,
nhöng haøng ñeä töû vaø nhöõng vò keá thöøa söï nghieäp VDP cuûa ngaøi nhö: Thöôïng toaï Giaùc
Chaùnh, Giaùc Giôùi, Phaùp Chaát, Tònh Thaân, Giaùc Trí, Böûu Chaùnh, Saùn Nhieân, Giaùc Nguyeân,
Chaùnh Minh, Khaûi Minh, Tònh Tri, Dieäu Hoàng, Ñöùc Taøi v.v….. thöôøng xuyeân môû lôùp giaûng
daïy cho chö taêng vaø Phaät töû. Nhôø vaäy neân trình ñoä phaät hoïc cuûa chö taêng vaø Phaät töû töông
ñoái caên baûn veà maët Phaät hoïc.
4. Nhaân Duyeân “Quyeån Töï Hoïc Vi Dieäu Phaùp”: Nhaân dòp ñi döï leã tang cuûa oâng Ñoaøn
Vaên Daây (anh sö Töôøng Quang), chuùng toâi gaëp laïi Cö só Ñöùc Taøi. Ñöôïc bieát cö só xa thieàn
moân hôn 20 naêm, soáng trong eâm laëng. Tröôùc ñaây cö só ñaõ töøng theo hoïc VDP vôùi HT. Tònh
Söï vaø am hieåu VDP raát saâu. Chuùng toâi ngoõ yù môøi cö só vaøo Toå ñình Böûu Quang giaûng daïy
VDP cho Chö taêng, Tu nöõ vaø Phaät töû môùi nhaäp moân. Cö só xin pheùp toâi moät tuaàn sau traû lôøi.
Ñoàng thôøi, chuùng toâi coù noùi theâm, hieän nay coâ Taâm (luùc ñoù laø Cö só) toát nghieäp tieán só Phaät
hoïc AÁn Ñoä, ñang giaûng moân VDP ôû moät soá chuøa ôû Tp. Hoà Chí Minh raát ñoâng ngöôøi hoïc.
Theá laø moät tuaàn troâi qua cö só baùo toâi hoan hyû nhaän lôøi. Chuùng toâi raát hoan hyû. Coù nhieàu
ngaøy chuùng toâi vaø cö só baøn vôùi nhau keá hoaïch giaûng daïy vaø soan giaùo trình cho thích hôïp.
Tröôùc nhaát chuùng toâi baøn soaïn giaùo trình phaûi goïn gaøng, deã hieåu, coù tính sö phaïm ñeå ngöôøi
hoïc deã tieáp thu, vì baûn chaát cuûa VDP laø khoâ khan, khoù hieåu. Thöù ñeán moãi baøi hoïc coù theå hoïc
vieân hoïc trong voøng moät giôø ñoàng hoà coù theå hieåu vaø am töôøng taát caû. Laïi nöõa leân lôùp giaûng
daïy laø phaûi soaïn hoaøn thaønh baøi hoïc hoâm ñoù, tröôùc laø ñeå nguôøi giaûng coù ñaày ñuû tö lieäu vaø
töï tin trong giôø giaûng daïy, ñoàng thôøi hoïc vieân coù baøi tham khaûo vaø söû duïng baøi hoïc ñoù giôùi
thieäu treân website: phatgiaonguyenthuy.com ñeå cho nhöõng ngöôøi yeâu quyù VDP, ñöôïc xem
ñaây laø caùch hoïc haøm thuï treân Net. Theâm nöõa, söû duïng baøi hoïc ñoù trích ñaêng trong “taäp vaên
Phaät Giaùo Nguyeân Thuyû”. Quyeån Töï Hoïc Vi Dieäu Phaùp” laø nhöõng baøi giaûng daïy cuûa Cö só
Ñöùc Taøi ôû Toå Ñình Böûu Quang vaø chuøa Baùt Chaùnh Ñaïo. Chuùng toâi thieát nghó quyeån saùch
naøy ñeán tay ñoäc giaû ñuùng luùc vaø kòp thôøi chính laø phöông chaâm “ba caùi coù”ù: Coù taøi lieäu, coù
kieân nhaãn, coù phöông phaùp.
5. Noäi Dung: Khoâng coù gì môùi laï so vôùi nhöõng quyeån VDP chuyeån dòch cuûa HT. Tònh Söï,
chaúng qua ñoù laø coâng trình söu khaûo, trình baøy theo thöù töï, coù heä thoáng hoaù, khoa hoïc, so
saùnh, ñoái chieáu, coù sö phaïm, theo töøng baøi hoïc. Taát caû nhöõng baøi naøy ñeàu döïa treân neàn taûng
baûy boä luaän, ba quyeån Voâ Tyû Phaùp (Sô ñaúng, Trung ñaúng, cao ñaúng) cuûa HT. Tònh Söï. Noäi
dung chính goàm: Ñònh nghóa, Ñaïi cöông, Phaùp, Sôû höõu taâm, Taâm, Saéc Phaùp, Níp Baøn, Caûnh
cheá ñònh. Ñaëc bieät trong nhöõng phaàn naøy coù trình baøy thoáng keâ nhöõng Sô ñoà ñeå hoïc vieân deãã
tieáp thu, ñoù cuõng laø caùch giuùp trí nhôù cho hoïc vieân. Noäi dung chính cuûa VDP: Taâm, Sôû höõu,
Saéc Phaùp vaø Níp Baøn. Vaïn phaùp ñeàu laáy ñoái töôïng chôn ñeá, ñoù laø uaån, xöù, giôùi, ñeá v.v…
6. Nhöõng Vaán Ñeà Thöôøng Thaéc Maéc Veà VDP:
- Hoûi: Taïi sao trong kyø kieát taäp thöù I vaø II khoâng coù VDP?
Ñaùp: Luùc ñoù VDP naèm trong phaàn Dhamma - Phaùp. Vì VDP (Abhidhamma) chaúng qua ñoù
laø Thaéng phaùp. Taïi sao goïi laø thaéng phaùp, vì ñeà caäp ñeán ñoái töôïng chaân ñeá (paramatthasacca,
Uaån, xöù, giôùi, ñeá, ví duï: trong VDP khoâng bao giôø thaáy ñeà caäp ñeán con ngöôøi, chuùng sanh, chö
thieân v.v…. con ngöôøi trong VDP Đöùc Phaät söû duïng baèng naêm uaån v.v…
 - Hoûi: Taïi sao trong VDP khoâng thaáy caâu : Nhö vaày toâi nghe (evamme sutaṃ)
Ñaùp: Vì VDP ñöôïc taùch rieâng bieät thôøi kyø kieát taäp kinh ñieån laàn thöù III, neân quyù ngaøi
giaûn löôït phaàn naøy. Caâu nhö vaày toâi nghe, toâi ôû ñaây aùm chæ Ñaïi Ñöùc Ānanda, thôøi kyø naøy
Ñaïi Ñöùc Ānanda ñaõ vieân tòch. Vaû laïi, VDP Đöùc Phaät giaûng treân cung trôøi Ñaïo Lôïi khi veà
theá gian ngaøi giaûng laïi cho truôûng laõo Sāriputta chöù khoâng phaûi giaûng cho tröôûng laõo
Ānanda.
- Hoûi: Theo VDP, treân cung trôøi Ñaïo Lôïi moät ngaøy moät ñeâm baèng 100 naêm döôùi coõi theá
gian, nhö vaäy, Đöùc Phaät vaéng maët ba thaùng döôùi traàn gian thì Đöùc Phaät giaûng VDP treân
cung trôøi Ñaïo Lôïi thôøi gian bao laâu?
Ñaùp: Coù khaû naêng laø 3 phuùt. Tuy nhieân chuùng ta khoâng theå naøo so saùnh thôøi gian ôû coõi
nhaân loaïi vôùi thôøi gian treân cung trôøi ñöôïc, vì ôû theá gian trong nöôùc Myõ, moãi tieåu bang, moái giôø
ñeàu khaùc nhau, huoáng hoà chi so vôùi thieân caûnh. Coù ñieàu chuùng ta tin töôûng tuyeät ñoái nôi trí tueä
cuûa Đöùc Phaät laø caùch ñaây hôn 25 theá kyû ngaøi tuyeân boá moät ngaøy moät ñeâm ôû cung trôøi Ñaïo Lôïi
v.v… baèng 100 naêm döôùi theá gian. Ñeán maõi naêm 1968, ba phi haønh gia myõ leân cung traêng vaø trôû
veà theá gian, khoa hoïc coâng boá cho nhaân loaïi bieát raèng: 1 ngaøy, moät ñeâm ôû cung traêng baèng 28
ngaøy döôùi traàn gian. Ñieàu ñoù cho chuùng ta thaáy raèng Đöùc Phaät laø ngöôøi giaùc ngoä vaø coù trí tueä
phi thöôøng, neân lôøi noùi cuûa ngaøi khoâng bò loãi thôøi vôùi khoâng gian vaø thôøi gian.
- Hoûi: VDP khoâng phaûi Đöùc Phaät thuyeát?
Ñaùp: Theo kinh ñieån Pāli, Đöùc Phaät thuyeát treân cung trôøi Ñaïo Lôïi ñoä Phaät maãu vaøo
haï thöù 7, neáu khoâng thì haï thöù 7 Đöùc Phaät ôû ñaâu vaø laøm gì?
- Hoûi: Trong khi Đöùc Phaät giaûng phaùp treân cung trôøi Ñaïo Lôïi, ngaøi laáy thöùc aên ôû ñaâu
ñeå aên?
Ñaùp: Theo chuù giaûi Boä Phaùp Tuï Atthasalini, ngaøi söû duïng song thoâng, moät thaân thuyeát
phaùp vaø moät thaân bay qua xöù Baéc Cöu Löu Chaâu khaát thöïc ñeå nuoâi döôõng saéc phaùp.
7. Lôøi Caùm Ôn: Tröôùc nhaát caùm ôn hieàn theâ cuûa cö só Ñöùc Taøi hoan hyû cho choàng cuûa
mình thöïc hieän vieäc giaûng daïy VDP, thay choàng laøm vieäc nhaø ñeå cö só coù nhieàu thôøi gian
soaïn baøi, giaûng daïy, ñoàng thôøi ñoäng vieân chuùng toâi treân böôùc ñöôøng thöïc hieän thieän söï naøy.
Coâ cuõng laø ngöôøi taøi trôï chi phí in quyeån saùch naøy, beân caïnh ñoù cuõng coù moät soá phaät töû hoïc
vieân uûng hoä tònh taøi ñeå quyeån saùch naøy ñeán tay quyù vò ñoäc giaû hoïc vieân vaø nhöõng ngöôøi yeâu
quyù VDP. Lôøi caùm ôn sau cuøng chính laø quyù vò hoïc vieân toå ñình Böûu Quang, chuøa Baùt
Chaùnh Ñaïo ñaõ ñaêng kyù hoïc ñeàu ñaën, nhôø quyù vò hoïc maø giaùo taøi ñöôïc soaïn ñeå giaûng daïy vaø
in thaønh saùch. Hình aûnh cuûa quyù vò laø nieàm vui khaù lôùn cuûa ngöôøi giaûng daïy vaø bieân soaïn.
8. Lôøi Keát: Ñöùc Phaät daïy: “Boá thí phaùp laø phöôùc baùu cao thöôïng hôn caùc söï thí” hy voïng
coâng trình bieân soaïn naøy seõ goùp ñoùng goùp moät phaàn nhoû beù töû töôûng VDP trong neàn vaên
hoaù Phaät giaùo Vieät Nam noùi chung vaø Phaät giaùo Nguyeân thuyû noùi rieâng. Coá gaéng khaù nhieàu,
nhöng chaéc chaén seõ coù nhieàu sô soùt, kính mong quyù vò vaø caùc baïn chæ giaùo ñeå cho kyø taùi baûn
ñöôïc hoaøn chænh hôn.
Xin traân troïng giôùi thieäu vaø ra maét quyeån “Töï Hoïc Vi Dieäu Phaùp”.

Thuû Ñöùc muøa haïï, ngaøy 22 thaùng 9 naêm 2007

Ñaïi Ñöùc Thieän Minh

Gs. Cao Ñaúng vaø Hoïc vieän Phaät giaùo Vieät Nam