6.

3Ph©n tÝch thèng kª

Gi¶ thiÕt vÒ ph©n tÝch thèng kª cã thÓ ®îc thùc hiÖn trªn nh÷ng tham sè
cña m« h×nh ANOVA. Nh÷ng phÐp ph©n tÝch nµy cung cÊp mét ph¬ng
ph¸p kh¸c vÒ kho¶ng thñ tôc íc lîng ®îc bµn ®Õn trong môc cuèi cïng. Trong
môc nµy ®Ò cËp mét vµi ph¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª phæ biÕn thêng
®îc dïng. Chóng ta chia vÊn ®Ò cÇn th¶o luËn nµy theo yªu cÇu ph©n tÝch
mong muèn: KiÓu (a) 1 nh©n tè hoÆc 1 hµm sè ®èi víi m« h×nh nhiÒu
nh©n tè hoÆc (b) nhiÒu nhãm nhiÒu nh©n tè hoÆc nhiÒu hµm nh©n tè.
6.3.1 Ph©n tÝch ®¬n nh©n tè
Nh÷ng ph©n tÝch dùa trªn gi¶ thiÕt vÒ m« h×nh ®¬n nh©n tè lµ ph¬ng
tiÖn dÔ hiÓu ®èi víi m« h×nh ®¬n nh©n tè sö dông trong môc 3.1. VÝ dô
trong m« h×nh 3 nh©n tè c©n b»ng sö dông ph©n tÝch trong ®iÒu kiÖn
H 0 : i jk  c ngîc l¹i H a : i jk  c , khi c lµ h»ng sè lÝ thuyÕt (thêng lµ 0) th× dùa
trªn hµm thèng kª t:
1 y c
t  r 2 ijk  (6.18)
se
1
Khi se  ( MSe ) 2 . Gi¶ thiÕt vÒ nh÷ng m« h×nh kh¸c cã thÓ ®îc kiÓm tra b»ng
viÖc thay thÕ thÝch hîp trong c«ng thøc (6.18). Gi¶ thiÕt vÒ m« h×nh ph©n
tÝch vÒ sù tæ hîp tuyÕn tÝnh ®¬n tuyÕn hoµn toµn trong kiÓu c¸ch t¬ng tù.
Víi sù gi¶ thiÕt: H 0 :   c ngîc l¹i H a :   c , khi mµ    i  j  k aijk ijk ®îc kiÓm
tra víi viÖc sö dông chuÈn t ®¬n nh©n tè :

c
Mt  1
(6.19)
se m 2
)
khi mµ    i  j  k aijk yijk  , m   i  j  k aijk / r vµ r lµ sè thÝ nghiÖm lÆp l¹i
2

®èi víi mçi møc ®é kÕt h¬p nh©n tè. Nhí r»ng thñ tôc cña sù t¬ng ®¬ng
nh÷ng thÝ nghiÖm nµy víi kho¶ng tin cËy xÊp xØ sö dông trong c«ng thøc
(6.13). Nh÷ng ph©n tÝch vÒ ý nghÜa thèng kª cña nh÷ng ®a thøc ¶nh hëng
cã thÓ ®îc thùc hiÖn bëi c«ng thøc(6.19) vµ nh÷ng hÖ sè trong b¶ng A9. NÕu
mÉu s¾p xÕp (6.16) vÒ ¶nh hëng ®a thøc ®îc sö dông th× chuÈn thèng kª t
)

lµ b×nh thêng S . Mét sù ¸p dông phæ biÕn cña (6.19) x¶y ra khi cã sù
e

mong muèn so s¸nh møc ®é ¶nh hëng cña 2 nh©n tè ; vÝ dô H 0 : 1   2  0

ngù¬c l¹i H a : 1   2  0 trong trêng hîp   1   2 vµ chuÈn t theo (6.19) lµ:
y  y2
t  1 1
Se ( 2 ) 2
r
6.3.2. Hµm f sö dông cho c¸c nh©n tè ¶nh hëng
Mét trong nh÷ng khã kh¨n víi nh÷ng tiÕn hµnh t¸ch rêi c¸c hµm ph©n phèi t
cho mçi ¶nh hëng chÝnh hoÆc mçi ¶nh hëng t¬ng t¸c lµ tÊt c¶ kh¶ n¨ng cã
thÓ héi tô vµo 1 hoÆc nhiÒu. Sai lÇm lo¹i I hoµn toµn vît qu¸ ý nghÜa cho
mçi møc ®é thÝ nghiÖm riªng lÎ. Trong phÇn nµy do nhiÒu thÝ nghiÖm ®îc sö
dông d÷ liÖu gièng nhau. Thñ tôc cña 1 vµi thÝ nghiÖm cã thÓ sö dông ®ång
thêi ngang nhau nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng chÝnh hoÆc tÊt c¶ nh÷ng ¶nh h-
ëng t¬ng t¸c cña 2 nh©n tè hoÆc nhiÒu h¬n n÷a. Trong môc nµy chóng ta
bµn ®Õn hµm chuÈn F dùa trªn gi¸ trÞ b×nh ph¬ng tõ mÉu ANOVA.
Tö sè trong chuÈn F trong nhiÒu nh©n tè ¶nh hëng tíi b¶ng ANOVA lµ ¶nh h-
ëng chÝnh vµ t¬ng t¸c b×nh ph¬ng. Tæng b×nh ph¬ng cña nh÷ng ¶nh h-
ëng chÝnh nµy vµ t¬ng t¸c trong sù c©n b»ng cña 3 nh©n tè hoµn toµn lµ
thõa sè kinh nghiÖm trong c«ng thøc to¸n häc tõ(6.7)-(6.9). Sù so s¸nh
nh÷ng tæng b×nh ph¬ng víi nh÷ng ¶nh hëng nh©n tè trong (6.15) chØ ra
r»ng tæng b×nh ph¬ng lµ nh÷ng hµm sè cña nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®îc
íc lîng khi mµ sù biÓu hiÖn thµnh tham sè ®îc sö dông trong mèi quan hÖ víi
víi nh÷ng ¶nh hëng cña nh÷ng nh©n tè ®èi víi m« h×nh trung b×nh ch¼ng
h¹n;
) )2 )) 2
ss A  bcr   i2 , ss B  acr   j , ss AB  cr  ( )ij , ….
i j i j

Nh÷ng tæng cña b×nh ph¬ng trong mét b¶ng ph©n tÝch ANOVA sö dông gi¶
thuyÕt r»ng nh÷ng nh©n tè phï hîp víi nh÷ng ¶nh hëng chÝnh vµ t¬ng t¸c lµ
b»ng kh«ng. VÝ dô ph©n tÝch SSA gi¶ thiÕt H o : 1   2  ggg  a  0 ngîc l¹i
H a :  i  o ®èi víi Ýt nhÊt mét nh©n tè møc ®é i. Sù t¬ng ®¬ng vÒ gi¶ thiÕt
trong nh÷ng sè h¹ng cña m« h×nh trung b×nh lµ: H 0 : 1   2  ggg a Ngîc
l¹i H a : i   j  ®èi víi Ýt nhÊt mét cÆp nh©n tè. Díi gi¶ thiÕt r»ng 1 ¶nh h-
ëng chÝnh ®Æc biÖt hoÆc t¬ng t¸c lµ b»ng kh«ng, sù phï hîp cña tØ lÖ F sÏ
xoay quanh gi¸ tri 1, bëi v× khi ®ã c¶ tö sè vµ mÉu sè cña hµm F sÏ cã gi¸ trÞ
gÇn nh nhau vÒ sù sai kh¸c. MÆt kh¸c nÕu tr¹ng th¸i KH¤NG gi¶ thiÕt lµ sai
th× tö sè b×nh ph¬ng sÏ cã xu híng lín h¬n so víi sai sè b×nh ph¬ng. V× thÕ
chuÈn F sÏ dÉn ®Õn sù lo¹i bá gi¶ thiÕt lµ nh©n tè kh«ng cã nh÷ng ¶nh h-
ëng. B¶ng ph©n tÝch cña sù sai kh¸c vÒ tèc ®é thay ®æi d÷ liÖu ®îc chØ
ra trong b¶ng 6.5. Sù ¶nh hëng chÝnh cña 4 lo¹i läc cã tØ lÖ cña F lµ 1.86. Sù
so s¸nh chuÈn F theo tØ lÖ nµy vµ chuÈn F tra b¶ng A5 chØ ra r»ng nh÷ng
¶nh hëng läc kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (0.1<p<0.25). V× thÕ tèc ®é ch¶y
cho c¸c läc kh«ng cã ý nghÜa kh¸c 3 lo¹i kia. Tuyªn bè kh¸c tr¶ lêi r»ng nh÷ng
sù thay ®æi ph¬ng ph¸p läc kh«ng cã ý nghÜa lín h¬n so víi sai sè hÑ thèng.
B¶ng ph©n tÝch ANOVA cho thÝ nghiÖm ®îc chØ ra trong b¶ng 6.4. Sö dông
møc ®é sai sè 5%, nhiÖt ®é, ¶nh hëng cña xóc t¸c vµ ¶nh hëng chÝnh cña
nång ®é lµ cã ý nghÜa thèng kª. Trong viÖc gi÷ thø tù m« h×nh cña c©u tr¶
lêi chóng ta bá qua ¶nh hëng cña nhiÖt ®é vµ xóc t¸c lµ cã ý nghÜa thèng
kª. LÝ do chóng ta bá qua thÝ nghiÖm vÒ nh÷ng ¶nh hëng chÝnh lµ r»ng sù
t¬ng t¸c cña 2 nh©n tè cho biÕt chóng cã tham gia vµo ¶nh hëng cña kÕt
qu¶; hËu qu¶ lµ kh«ng cÇn thiÕt thÝ nghiÖm ®èi víi nh©n tè ¶nh hëng
chÝnh.
Bíc tiÕp theo trong sù ph©n tÝch nh÷ng d÷ liÖu c¸i cã thÓ kiÓm tra c¸i mµ
møc ®é nh©n tè ¶nh hëng tíi c©u tr¶ lêi. VÝ dô mét ®iÒu mµ ta muèn biÕt
lµ sù kÕt hîp cña nhiÖt ®é vµ xóc t¸c cã ý nghÜa cao hay thÊp h¬n nh÷ng sù
kÕt hîp kh¸c. Thñ tôc cña nhiÒu sù so s¸nh sÏ ®îc nãi ®Õn trong nh÷ng môc
tiÕp theo cã thÓ ®îc sö dông cho môc ®Ých nµy. Chóng t«i tr× ho·n chi tiÕt
vÒ nh÷ng sù ¶nh hëng ®èi víi tõng møc ®é nh©n tè riªng lÎ ®Õn khi chóng
t«i bµn tíi nh÷ng thñ tôc nµy.
6.4. Sù so s¸nh nhiÒu yÕu tè
Kh¶o s¸t chi tiÕt ®èi víi sè liÖu thêng n¶y sinh tõ viÖc muèn biÕt nh÷ng ¶nh
hëng nµo ®îc gi¶i thÝch cho kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®¹t ®îc. Mét trong nh÷ng
ph¬ng ph¸p lµ so s¸nh tõng nh©n tè riªng hoÆc nhãm chóng trong sù kh¸m
ph¸ vÒ ý nghÜa thèng kª cña ¶nh hëng chÝnh hoÆc t¬ng t¸c. Trong trêng hîp
nay sö dông nhiÒu sù so s¸nh lµ ph¬ng ph¸p thÝch hîp.
Ph¬ng ph¸p so s¸nh nhiÒu gãc ®é lµ ph¬ng tiÖn thêng xuyªn bao gåm viÖc
chän tríc sù so s¸nh mµ yªu cÇu riªng cña nµh nghiªn cøu. Trong t×nh huèng
nh vËy rÊt Ýt khi cã sù høng thó trong tÊt c¶ c¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi thÝ
nghiÖm. Do ®ã sù cung cÊp tæng hîp bëi 1 b¶ng ANOVA lµ mong muèn thø
yÕu, cã lÏ lµ sù íc lîng vÒ sai sè thÝ nghiÖm. Ngîc l¹i c¸c nhµ nghiªn cøu trong
nh÷ng thÝ nghiÖm s¾p ®Æt ®Ó kh«ng biÕt nh÷ng ¶nh hëng cña nh©n tè
cã thÓ ®a ra ý nghÜa thèng kª. V× thÕ hµm thèng kª Fótong 1 b¶ng ANOVA
cung cÊp nguån th«ng tin chÝnh vÒ ý nghÜa thèng kª cña nh©n tè ¶nh hëng.
Tuy nhiªn sau khi ý nghÜa hµm F trong b¶ng ANOVA ®îc chØ ra nh÷ng nha
nghiªn cøu thêng mong muèn chØ ®¹o ph©n tÝch xa h¬n ®Ó x¸c ®Þnh
nhãm nµo, cÆp nµo cã ý nghÜa lín h¬n cÆp nµo.
C¶ 2 kiÓu so s¸nh nªu trªn ®îc nghiªn cøu trong môc nµy. Riªng sù chó ý ®îc
®a ra so s¸nh bao gåm ®Þnh lîng møc ®é nh©n tè vµ so s¸nh dùa trªn
chuÈn thèng kª t.
6.4.1. Nguyªn lÝ cña nh÷ng sù so s¸nh
Sù íc lîng vÒ sù kÕt hîp tuyÕn tÝnh cña gi¸ trÞ trung b×nh ®îc chi tiÕt ho¸
trong môc nµy ®Ó gióp ®ì trong viÖc hiÓu nh÷ng nguyªn lÝ vÒ thñ tôc so
s¸nh nhiÒu yÕu tè. Cã sù liªn hÖ rÊt gÇn gi÷a tµi liÖu trong môc nµy vµ sù
®Ò cËp trong môc 6.2 vµ 6.3.
Ph©n tÝch sù kÕt hîp tuyÕn tÝnh lµ môc tiªu chÝnh cña nh÷ng thÝ nghiÖm.
VÝ dô, chóng ta so s¸nh vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ trung b×nh cña viÖc sö dông
nhiªn liÖu, y1 , ®¹t ®îc trong viÖc sö dông dÇu trong phßng thÝ nghiÖm víi
gi¸ trÞ trung b×nh, y2 vµ y3 , cña tÝnh kinh tÕ nãi ®Õn bëi 2 lo¹i dÇu kh¸c.
Mét sù kÕt hîp tuyÕn tÝnh gi÷a c¸c mÉu r»ng cã thÓ ®îc sö dông cho viÖc so
s¸nh lµ
y1  ( y2  y3 ) / 2 . Sù tæ hîp tuyÕn tÝnh cña nh÷ng mÉu nh vËy lµ giíi h¹n trong
sù t¬ng ph¶n (xem sù trng bµy ë 6.5)
6.5
Sù t¬ng ph¶n: 1 sù tæ hîp tuyÕn tÝnh cña k gi¸ trÞ trung b×nh cho bëi:
a1 y1  a2 y2  ggg ak yk , khi mµ yi lµ ith trung b×nh vµ ai lµ t¬ng ph¶n, Ýt nhÊt 2
trong sè chóng lµ kh¸c 0, ®îc giíi h¹n nÕu tæng c¸c hÖ sè lµ 0 tøc lµ nÕu:
a1  a2 ggg ak  0
Trong ch¬ng5 chóng ta ®· ®Þnh nghÜa nh÷ng ¶nh hëng chÝnh vµ t¬ng t¸c
nh sù t¬ng ph¶n cña nh÷ng møc ®é trung b×nh c¸c nh©n tè ( xem môc 5.3
vµ phô lôc ch¬ng 5). Trong môc 6.2 chóng ta thuËt l¹i nh÷ng ¶nh hëng
chÝnh, t¬ng t¸c, vµ nh÷ng nh©n tè kh¸c tíi tæ hîp tuyÕn tÝnh cña m« h×nh
mÉu vµ tíi tæ hîp tuyÕn tÝnh cña ¶nh hëng chÝnh m« h×nh nh©n tè t¬ng
t¸c. Mét s mong muèn th«ng thêng lµ ®a ra ®îc kÕt luËn vÒ tæ hîp tuyÕn
tÝnh cña mÉu hoÆc m« h×nh nh©n tè sö dông phï hîp tæ hîp tuyÕn tÝnh cña
nh÷ng trung b×nh møc ®é nh©n tè. T¬ng ph¶n lµ ®Æc biÖt quan träng bëi
v× chØ cã t¬ng ph¶n víi ¶nh hëng chÝnh vµ t¬ng t¸c nh©n tè cã thÓ ®îc íc
lîng trong 1 m« h×nh ANOVA. Cho r»ng m« h×nh ®¬n nh©n tè ANOVA:
yij     i  eij , i =1,2,3,…,a, j =1,2,3,….,r (6.20)
khi mµ m« h×nh nh÷ng tham sè cã quan hÖ víi nång ®é mÉu xuyªn suèt
mèi liªn hÖ: i     i
Cho r»ng khi quan t©m íc lîng mét vµi sù tæ hîp tuyÕn tÝnh cña nång ®é c¸c
mÉu    ai i . Sù ®¸nh gi¸ cña tæ hîp tuyÕn tÝnh nµy cña mÉu ®îc hoµn
thµnh bëi sù lång vµo cña nång ®é trung b×nh c¸c nh©n tè ®èi víi mÉu
trong (6.14) NhËn xÐt r»ng trong giíi h¹n cña cña m« h×nh tham sè trong
(6.20) :    ai i    ai   ai i   ai i nÕu  ai  0 .
LÝ do r»ng sù t¬ng ph¶n lµ rÊt quan träng trong viÖc so s¸nh m« h×nh mÉu
v× r»ng giíi h¹n t¬ng ph¶n  xuÊt hiÖn trong tÊt c¶ tæ hîp tuyÕn tÝnh cña
m« h×nh mÉu ngo¹i trõ trong trêng hîp t¬ng ph¶n, trong ®ã khi  ai  0 . V×
thÕ sù so s¸nh nh÷ng ¶nh hëng nång ®é ®¬n nh©n tè ph¶i ®îc sö dông
trong sù t¬ng ph¶n.
Sö dông sù t¬ng ph¶n lµ kh«ng cã giíi h¹n trong viÖc so s¸nh nång ®é mÉu
nh©n tè. CÇn nhí r»ng so s¸nh trùc tiÕp hai mÉu lµ ®¹t ®îc b»ng sù íc lîng sù
kh¸c nhau trong c¸c mÉu. V× thÕ sù kh¸c nhau lµ t¬ng ph¶n. Sù so s¸nh cña
2 mÉu hay nhiÒu h¬n n÷a cã thÓ so s¸nh tõng cÆp vÒ sù kh¸c nhau cña
mÉu hoÆc cña sù t¬ng ph¶n kh¸c ®îc cho r»ng cung cÊp nhiÒu th«ng tin
h¬n. Chóng t«i thÝ nghiÖm mét vµi sù t¬ng ph¶n nh vËy bªn díi.
Sù so s¸nh ë trªn gi÷a ph©n tÝch dÇu vµ 2 dÇu ®îc nh¾c ®Õn sö dông sù
tæ hîp tuyÕn tÝnh
y1  ( y2  y3 ) / 2 lµ 1 sù t¬ng ph¶n tõ tæng cña c¸c hÖ sè b»ng 0. §Ó tr¸nh hÖ
sè ph©n sè, th«ng thêng ngêi ta viÕt l¹i nh sau : 2 y1  ( y2  y3 ) . Bëi v× gi¸ tri
trung b×nh lµ íc lîng cña hçn hîp c¸c ¶nh hëng cña m« h×nh ANOVA, sù tæ
hîp tuyÕn tÝnh cña gi¸ tri trung b×nh lµ íc lîng cña tæ hîp tuyÕn tÝnh gièng
nhau cña m« h×nh mÉu.
§èi víi m« h×nh ¶nh hëng tæng hîp cña mÉu (6.20) chøa ®ùng chØ cã dÇu
nh mét nh©n tè,  i chøng tá tæng hîp ¶nh hëng m« h×nh tham sè phï hîp víi
i th dÇu. Sù tæ hîp tuyÕn tÝnh ë trªn vÒ gi¸ tri trung b×nh lµ 1 sù íc ®o¸n:
2(   1 )   (    2 )  (    3 )  21  ( 2   3 )
CÇn nhí r»ng sù tæ hîp tuyÕn tÝnh cña m« h×nh c¸c tham sè kh«ng chøa
h»ng sè giíi h¹n 
vµ nã b»ng 0 khi c¶ 3 nh©n tè cã møc ®é ¶nh hëng ngang nhau: 1   2   3
hai ®Æc ®iÓm nµy lµ hiÖn th©n cña tÊt c¶ sù t¬ng ph¶n cña nh÷ng ¶nh h-
ëng cña nh©n tè. Khi sö dông nhiÒu so s¸nh cña nh÷ng ¶nh hëng nh©n tè
th× viÖc thªm tÝnh chÊt t¬ng ph¶n lµ cÇn thiÕt. §Ó lµm sù so s¸nh thèng kª
®éc lËp víi nh÷ng thø kh¸c th× sù t¬ng ph¶n ph¶i bao gåm sù qua l¹i trùc
giao (xem 6.6)
6.6
Sù t¬ng ph¶n trùc giao: 2 sù t¬ng ph¶n
c1   ai yi vµ c2   bi yi ®îc gäi lµ trùc giao nÕu tæng c¸c hÖ sè t¬ng
øng cña chóng lµ 0, tøc lµ: a1b1  a2b2  ggg ak bk  0
Ba hoÆc h¬n n÷a c¸c t¬ng ph¶n gäi lµ trùc giao nÕu tõng cÆp trùc giao
tõng ®«i mét. §Ó lµm s¸ng tá sù sö dông cña trùc giao t¬ng ph¶n cho r»ng
d÷ liÖu ë b¶ng 6.1 ( Nh×n ë h×nh 5.3) trªn lîng ho¸ chÊt cña mét quy tr×nh
s¶n xuÊt thÝ ®iÓm. Th«ng thêng chóng ta chØ thÝ nghiÖm hai nh©n tè lµ
xóc t¸c (A) vµ nång ®é (B), mçi nh©n tè cã 2 gi¸ trÞ. NÕu cã 22 thÝ nghiÖm
®îc kiÓm so¸t (Xem ch¬ng 5), 3 sù so s¸nh gi÷a 4 møc ®é nh©n tè mÉu
i j cã thÓ lµ:
(i) Sù ¶nh hëng cña xóc t¸c thø nhÊt víi xóc t¸c thø 2
(ii) Sù ¶nh hëng cña nång ®é cao so víi nång ®é thÊp
(iii) Sù kh¸c nhau trong ¶nh hëng cña 2 lo¹i xóc t¸c ®èi víi nång ®é cao
vµ nång ®é thÊp
Chøng tá sù tham gia cña gi¸ trÞ trung b×nh cho 4 nh©n tè tæ hîp tuyÕn
tÝnh lµ : y11 , y12 , y21 vµ y22 . Trong sù biÓu diÔn ®ã ngêi ta thÝch m· ho¸
chóng h¬n(1= xóc t¸c 1, 2= xóc t¸c 2) hoÆc nång ®é lµ (1=20%, 2=40%).
Ba sù so s¸nh trªn b©y giê cã thÓ ®îc t¹o ra b»ng c¸ch sö dông nh÷ng gi¸ trÞ
trung b×nh cña møc ®é nh©n tè ®Ó íc ®o¸n m« h×nh mÉu t¬ng øng. Sau
®ã sù so s¸nh cã thÓ ®îc tr×nh bµy th«ng qua:
(i) ( y21  y22 ) / 2  ( y11  y12 ) / 2
(i) ( y12  y22 ) / 2  ( y11  y21 ) / 2
(iii) ( y22  y12 ) / 2  ( y21  y11 ) / 2
Nh÷ng hÖ sè nµy trong 3 sù so s¸nh mét phÇn lµ íc sè cña 2, ë trong 2 ph-
¬ng tr×nh ®Çu tiªn:
Sù ¶nh hëng cña møc ®é nh©n tè trung b×nh
T¬ng ph¶n y11 y12 y21 y22
(i) -1 -1 +1 +1
(ii) -1 +1 -1 +1
(iii) +1 -1 -1 +1
Nhí r»ng tæng hÖ sè trong mçi trêng hîp so s¸nh lµ b»ng 0, ®iÒu ®ã chØ ra
r»ng mçi sù so s¸nh lµ 1 t¬ng ph¶n . H¬n n÷a, s¶n phÈm cña c¸c hÖ sè t¬ng
øng cña 2 trong sè c¸c t¬ng ph¶n còng lµ 0 ®iÒu ®ã chØ ra 3 t¬ng ph¶n lµ
trùc giao. Cuèi cïng cÇn nhí r»ng nh÷ng sù t¬ng ph¶n trªn lµ biÓu diÔn
nh÷ng ¶nh hëng cña nh÷ng ¶nh hëng chÝnh vµ t¬ng t¸c ®èi víi trêng hîp 2-
2 møc ®é nh©n tè ®îc chØ ra trong b¶ng 5.6.
Tõ tæng b×nh ph¬ng t¬ng øng tíi hçn hîp c¸c ¶nh hëng trong c¸c b¶ng
ANOVA ®îc ph©n chia thµnh tæng c¸c b×nh ph¬ng thµnh phÇn, mçi phÇn
trong chóng ¶nh hëng tíi mét yÕu tè 1 c¸ch ®éc lËp. PhÇn ph©n chia ¶nh h-
ëng nµy tíi c¸c hµm trùc giao t¬ng ph¶n cã thÓ ®îc thùc hiÖn tõ nh÷ng mÉu
mµ ®i tíi tæng b×nh ph¬ng. §èi víi nh÷ng ¶nh hëng chÝnh, cã k-1 sù trùc
giao t¬ng ph¶n qua l¹i mµ ta cã thÓ tiÕn hµnh tõ nh÷ng mÉu víi k møc cña 1
nh©n tè. Møc ®é ®éc lËp cña sù t¬ng t¸c ®îc thiÕt kÕ sao cho cã sù phô
thuéc nhng thêng xuyªn( Ch¼ng h¹n hoµn toµn thõa sè thÝ nghiÖm) sè nh©n
tè ®éc lËp vµ sè lîng t¬ng ph¶n trùc giao qua l¹i lµ b»ng nhau trong sè lîng
nh©n tè ®éc lËp phï hîp cho tíi sè lîng nh©n tè trong sù t¬ng t¸c.
§èi víi tËp hîp gi¸ trÞ trung b×nh trong ®ã cã sù phï hîp cña n thÝ nghiÖm,
c«ng thøc tæng b×nh ph¬ng phï hîp tíi 1 sù t¬ng ph¶n C   ai yi ®îc ®a ra
bëi c«ng thøc:
n( ai yi ) 2
SS (C ) 
 ai2
Tæng b×nh ph¬ng nµy bëi v× chØ cã 1 nh©n tè ®éc lËp lµ tæng b×nh ph-
¬ng trung b×nh. §îc t¸ch rêi bëi b¶ng ANOVA cho sù t¸c dông kh¸c nhau, tØ
lÖ SS (C ) / MS E lµ mét hµm thèng kª F, c¸i mµ cã thÓ sö dông ®Ó kiÓm tra gi¶
thiÕt:
H 0 :  ai i  0 ngîc l¹i H a :  ai i  0
Khi i lµ gi¸ trÞ trung b×nh theo m« h×nh ANOVA t¬ng øng víi gi¸ trÞ trung
b×nh yi . Møc ®é ®éc lËp cña hµm F nµy lµ 1  1 vµ 2   khi  lµ bËc tù
do cña ph¬ng sai.
ChuÈn thèng kª F nµy mét c¸ch chÝnh x¸c lµ t¬ng ®¬ng víi chuÈn thèng kª t
víi nh÷ng ¶nh hëng tÝnh ®îc ë (6.14) vµ (6.15). VÝ dô b×nh ph¬ng chuÈn
thèng kª t (6.19) víi ®iÒu kiÖn:
H 0 :   0 lµ :
 ) 
2
ss (c)
t 
2
 
 s m 2  MS E
1
 e 
Sù t¬ng ®¬ng cho phÐp thñ tôc íc lîng chi tiÕt trong môc 6.2 hoÆc kiÓm tra
thñ tôc ph¸c th¶o trong môc 6.3 ®Ó ¸p dông nh÷ng th¶o luËn th«ng thêng
trong môc nµy.
Ngêi ta cho r»ng ®Ó ®¹t ®îc 1 sù kh«ng cã nghÜa trªn tÊt c¶ chuÈn thèng kª
F cho nh©n tè ¶nh hëng chÝnh hoÆc t¬ng t¸c trong b¶ng ANOVA, ngêi ta
thÊy r»ng mét hoÆc nhiÒu h¬n n÷a bé phËn hîp thµnh trong sù t¬ng ph¶n
lµ cã ý nghÜa thèng kª. KÕt qu¶ nµy thêng x¶y ra khi mét hoÆc 2 t¬ng ph¶n
trùc giao lµ cã ý nghÜa nhng cßn l¹i mét lµ kh«ng cã ý nghÜa thèng kª. Khi
toµn bé ®îc ®a ra víi tæng b×nh ph¬ng cho nh©n tè ¶nh hëng, sù kh«ng cã
nghÜa…………..

Hä vµ tªn : NguyÔn Kh¾c Lý Cao häc K18 18/07/1982