CC BI VIT NGHIN CU

KHI NIM CHNG C V CC C IM CA CHNG C TRONG HOT NG CA CC T CHC THANH TRA TS. L MNH LUN Ban Ni chnh Trung ng 1- Chng minh l cng c ca nhn thc khoa hc. Loi ngi tn ti v pht trin phi lao ng sng to, sn xut ra ca ci vt cht v tinh thn. p ng nhu cu ngy cng tng cao v a dng v vt cht v vn ho th con ngi phi nm bt c s pht trin ca cc s vt, hin tng, qu trnh; phi hiu bit cc quy lut ca th gii khch quan v vn dng cc tri thc c c trong hot ng thc tin nhm tho mn nhu cu ca mnh. Nh vy, lao ng sn xut, tin hnh cc hot ng x hi, con ngi phi c tri thc v vn ho, khoa hc - k thut v cc lnh vc khc ca i sng x hi. Thng qua hot ng thc tin, con ngi thu thp cc thng tin v cc s vic ca th gii xung quanh, xem xt, nh gi, so snh, rt ra nhng c im, nhng ci c bn, bn cht, nhng quy lut ca chng ti to, ch ng, iu khin c chng, chnh l hot ng nhn thc ca con ngi. Chnh nh c nhn thc m hot ng ca con ngi tr thnh hot ng sng to v loi ngi mi ngy cng pht trin v vn minh hn. Thng qua hot ng sng to , nhn thc ca con ngi cng pht trin v l nhn thc khoa hc. nhn thc th gii khch quan mt cch khoa hc, con ngi cng tun theo cc quy lut ca t duy, s dng nhiu cng c, phng php khoa hc, trong c chng minh. Trong cc lnh vc hot ng ca mnh, con ngi thng nu ra cc kin, quan im, kt lun ca mnh v mt vn no hoc a ra mt quan im mi, mt sng kin mi. Mun ngi khc chp nhn kin, con ngi phi s dng cc ti liu, s vt, s kin c th, r rng, chnh xc bng cc l l cht ch chng minh, thuyt phc. Nh vy, chng minh l

hnh vi ca con ngi da vo cc s kin, s vic, ti liu v bng cc quy tc, phng php ca nhn thc khoa hc lp lun, bo v cho s ng n, chnh xc ca cc quan im, kin, kt lun, phn on ca mnh. Chng minh din ra trong mi lnh vc hot ng ca con ngi, t nghin cu khoa hc n u tranh chnh tr, tin hnh kinh doanh l vic lm ca em hc sinh gii bi tp ton hc, vit tp lm vn cho n vic nh bc hc chng minh hc thuyt, nh l. Chng minh l mt hot ng tt yu ca con ngi t trong suy lun, tranh lun thng thng cho n u tranh chnh tr, hot ng x hi, nghin cu khoa hc Nh c chng minh m con ngi li tin thm trong vic nhn thc chn l v hon thin c chnh t duy, nhn thc ca mnh. 2- Chng minh trong khoa hc php l. Cng nh trong cc lnh vc khc nhau ca con ngi, chng minh cng c s dng trong lnh vc lut php, t nghin cu khoa hc php l, xy dng php lut cho n vic thc hin cc vn bn php lut. Hot ng chng minh c vai tr c bit trong vic p dng php lut ca cc c quan, nhn vin nh nc, trong vic c nhn, t chc bo v quyn v li ch ca mnh. C nhn, t chc khi mun thc hin cc quyn ca mnh do php lut quy nh, khi bo v li ch hp php ca mnh trong cc tranh chp php lut th phi chng minh, php lut xc nh cc quyn ca c nhn, t chc. thc hin quyn , cc c nhn, t chc nhiu khi phi xut trnh cho cc c quan c thm quyn v cc iu kin, tiu chun m mnh c v ngh c quan cho mnh hng th cc quyn. Trong cc quan h x hi, trong giao tip hng ngy, gia c nhn, t chc khng trnh khi mu thun, tranh chp v quyn v ngha v - tc l cc tranh chp php lut. bo v quyn v li ch hp php ca mnh, cc c nhn v t chc phi a ra cc bng chng v lp lun chng minh cho cc yu cu, i hi ca

mnh l ng n v hp php. Nu cc bn khng th t gii quyt c vi nhau th c th khi kin ra To n hoc c quan c thm quyn khc gii quyt. Ti To n hoc c quan c thm quyn khc, hai bn tranh chp phi xut trnh chng c, nu cn c php l, thm quyn phn quyt, quyt nh gii quyt tranh chp. Nguyn n phi chng minh bo v s ng n yu cu ca mnh. B n cng phi a ra cc ti liu, chng l phn bc i hi ca nguyn n. Trong khi thi hnh nhim v, cc c quan, t chc c thm quyn thng a ra cc kt lun, quyt nh, l cc kt lun v vic lm ca c nhn, t chc no c vi phm php lut hay khng? ng hay sai? Hp php hay khng hp php?... Mt s c quan, t chc c thm quyn a ra cc quyt nh x l cc hnh vi vi phm php lut, p dng cc ch ti i vi mt s c nhn, t chc. Mt s c quan, t chc c th chp nhn cc yu cu, gii quyt khiu ni hoc khng chp thun yu cu, khng gii quyt khiu ni. Khi a ra cc kt lun, quyt nh , cc c quan, t chc c thm quyn cng phi a ra cc cn c, nu r l do chng minh cho s ng n, hp php ca cc kt lun, quyt nh ca mnh. Nh vy, chng minh l mt vic bt buc ca cc c nhn, t chc bo v quyn, li ch ca mnh, cc c quan, t chc c thm quyn thc thi cc nhim v, quyn hn. chng minh th phi c chng c. B phn c bn nht, quan trng nht ca chng minh l chng c. Trong khoa hc php l v trong php lut hin hnh, cha c nh ngha chung v chng c. Nhng vn chng minh, chng c c quy nh c th trong B lut t tng hnh s. Cc c quan iu tra, Kim st v To n phi chng minh l hnh vi phm ti xy ra hay khng? Ngi thc hin hnh vi phm ti l ai? chng minh ti phm th phi c chng c. iu 48 B lut t tng hnh s nh ngha: Chng c l nhng g c tht, c thu thp theo trnh t, do B lut ny quy nh m c quan iu tra, Vin kim st hay To n dng lm cn c xc nh c hay khng c

hnh vi phm ti, ngi thc hin hnh vi phm ti cng nh nhng tnh tit khc cn thit cho vic gii quyt ng n v n. Nh vy, chng c l phng tin chng minh ti phm. Trong t tng hnh s th qu trnh chng minh phi tin hnh qua cc bc: thu thp chng c, kim tra chng c v nh gi chng c. Qu trnh chng minh ny phi tun theo trnh t, th tc cht ch trn c s php lut hnh s, t tng hnh s, thc php lut v nim tin ni tm ca nhng iu tra vin, Kim st vin, Thm phn v Hi thm nhn dn nh gi cc chng c khch quan, to din, y v ng php lut. Trong php lut t tng dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh u c quy nh v chng minh, chng c. iu 3 Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s quy nh: ng s c ngha v cung cp chng c bo v quyn li ca mnh. To n c nhim v xem xt mi tnh tit ca v n v khi cn thit c th thu thp thm cc chng c bo m cho vic gii quyt v n c chnh xc. Chng c trong t tng dn s c nh ngha nh sau: Chng c l nhng g c tht m da vo theo mt trnh t do lut nh, To n xc nh l c hay khng c nhng tnh tit lm c s cho cc yu cu ca ng s v nhng tnh tit khc c ngha gii quyt ng n v n(1). Php lut t tng dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh quy nh cc ng s c ngha v cung cp chng c v chng minh bo v quyn li ca mnh. Nh vy, khc vi t tng hnh s, cc c nhn, t chc l cc bn ng s trong cc v n dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh c ngha v cung cp chng c chng minh cho cc yu cu ca mnh hoc phn bc yu cu ca bn kia. Khi cn thit, To n c th thu thp thm chng c bo m cho vic gii quyt v n c chnh xc.

(1)

Gio trnh Lut t tng dn s Vit Nam, Trng i hc Php l H Ni, 1991, tr.85

Nh vy, trong t tng dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh th chng minh l vic ca To n, cc ng s v nhng ngi tham gia t tng khc, bao gm: thu thp, cung cp, nghin cu, xem xt v nh gi chng c nhm xc nh cc tnh tit ca v n gii quyt v n. 3- Chng minh v chng c trong hot ng ca Thanh tra nh nc. Theo Php lnh thanh tra nm 1990 th cc t chc Thanh tra nh nc c hai nhim v ch yu: thanh tra vic thc hin chnh sch, php lut, nhim v, k hoch nh nc; gii quyt khiu ni, t co. Khi thc hin nhim v ca mnh th thanh tra c quyn a ra cc kt lun, kin ngh hoc quyt nh x l. Khi tin hnh cc cuc thanh tra hoc gii quyt cc khiu ni, t co th cc c quan Thanh tra nh nc phi xc nh, nghin cu, xem xt ni dung s vic, cch x l, gii quyt ca cc c quan, t chc, c nhn l i tng thanh tra hoc l i tng b khiu ni, t co. Cn c vo chnh sch, php lut, cc c quan Thanh tra kt lun v a ra kin ngh hoc quyt nh x l. c kt lun, quyt nh x l ng php lut, cc c quan Thanh tra cn phi yu cu cc c quan l i tng thanh tra cung cp ti liu, bo co, tr li; yu cu cc c quan, t chc cung cp ti liu, thng tin c lin quan n v vic c thanh tra hoc cc v khiu ni, t co m mnh ang th l gii quyt. C quan Thanh tra c th tin hnh vic trng cu gim nh gip cho vic xc nh s tht; quyt nh nim phong, k bin ti sn hoc yu cu c quan c thm quyn tm gi tin, vt, giy php lin quan n vic vi phm php lut Tt c nhng hot ng trn chnh l vic thu thp chng c ca c quan Thanh tra lm sng t mi tnh tit ca v vic ang thanh tra hoc cc v khiu ni, t co. Da trn cc quy nh ca php lut, cn c vo cc chng c thu thp c, c quan Thanh tra xem xt, nh gi vic lm ca i tng b thanh tra, cch gii quyt ca cc c quan, t chc, c nhn c ng php lut hay khng v ra

quyt nh x l. Hot ng thu thp, xem xt, nh gi chng c nh trn ca c quan Thanh tra l qu trnh chng minh v vic lm ca c nhn, c quan, t chc, quyt nh gii quyt khiu ni, t co c tri chnh sch, php lut hay khng v cng chnh l chng minh cho cc kt lun, quyt nh x l ca mnh l ng php lut. Nh vy, theo quy nh ca php lut v trong hot ng thc t khi thc hin nhim v ca mnh, cc c quan Thanh tra c thu thp, xem xt v nh gi chng c chng minh cho cc kt lun, kin ngh, quyt nh x l ca mnh. Tuy nhin, php lut v thanh tra cha quy nh c th v cch thc thu thp chng c, xem xt, nh gi chng c trong qu trnh thanh tra. Do vy, trong hot ng thanh tra cha c mt cch thc, quy trnh, th tc cht ch v vic thu thp, nh gi chng c. Quyn hn, trch nhim ca c quan Thanh tra trong thu thp chng c cn hn ch. Cng nh cc c quan iu tra, Kim st, To n, hot ng ca c quan Thanh tra nh nc phi da trn c s chng c v chng minh. Ch c th da trn c s chng c khch quan, y cng vi s suy xt, nh gi cc chng c mt cch ton din, cht ch ca Thanh tra vin th mi c cc kt lun chnh xc kin ngh hoc quyt nh x l ng chnh sch, php lut. Nh vy, chng c c vai tr tt yu khch quan v quan trng trong hot ng ca c quan Thanh tra, n quyt nh cht lng, hiu qu vic thc hin nhim v ca c quan Thanh tra. Chng c trong hot ng thanh tra cng c cc c im nh chng c trong t tng hnh s, dn s, kinh t, lao ng, hnh chnh nh sau: + Tnh khch quan: Tt c cc chng c lm cn c cho cc kt lun, nhn nh ca c quan Thanh tra phi l cc s kin, ti liu c tht trn thc t, tn ti khch quan. + Tnh lin quan: Cc chng c phi lin quan n v vic m c quan Thanh tra ang xem xt, gii quyt. iu c ngha l tt c cc ti

liu, s kin c thu thp phi c ngha cho vic gii quyt v vic th mi c coi l chng c. + Tnh hp php: Tt c cc chng c phi c thu thp, bo qun, nghin cu, kim tra, nh gi theo ng th tc, trnh t do php lut quy nh. Nhng s kin, ti liu, vt c th c thu thp, kim tra, nh gi khng theo ng cc trnh t, cch thc quy nh trong php lut th khng c gi tr php l. Trong hot ng thanh tra, vic x l chng c ch yu do c quan Thanh tra thc hin. Cc c nhn, t chc c lin quan ch cung cp chng c (theo php lut hin hnh th c gi l bng chng). Cc c quan Thanh tra thu thp, kim tra v nh gi chng c t mnh a ra cc kt lun hoc ra quyt nh x l. Vi c im , vic x l chng c trong hot ng thanh tra cn c c ch c th, cht ch, php lut cn quy nh r ngun chng c, cc nguyn tc nh gi chng c khch quan, ton din cc c quan Thanh tra a ra cc kt lun, quyt nh ng n. Qua trnh by trn v c im ca chng c trong hot ng ca c quan Thanh tra, c th nh ngha chng c nh sau: Chng c l nhng gi tr c tht, c thu thp theo trnh t do php lut quy nh lm c s cho cc c quan Thanh tra a ra cc kt lun, kin ngh hoc quyt nh x l./.

CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA

TS. PHM TUN KHI Ph V trng V php ch Vn phng Chnh ph

C th ni, chng c trong hot ng thanh tra l vn ht sc phc tp v t nh trong mi quan h gia cc c quan bo v php lut (To n, Vin kim st, Cng an, Thanh tra). Do , trong khun kh bi vit, m u cho vic nghin cu chng c trong hot ng thanh tra, chng ti ch cp n nhng vn c tnh cht l lun v chng c trong hot ng thanh tra. I- KHI NIM CHNG C V NHNG C IM CA CHNG C 1- Khi nim chng c. L lun Mc - Lnin v nhn thc ch r con ngi c th nhn thc c s tht khch quan t cm tnh n l tnh, t nhng hin tng c bit n ci chung, tru tng thng qua nhng gi thit, kh nng nh gi, i chiu, tng quan. Xc nh chng c trong mt v n l kh nng t duy ca con ngi cn phi chng minh lm c s cho vic xc nh c vi phm php lut hay khng, qua a ra kt lun chnh xc trong mt v n. Chng c trong ting Anh (Evidence)(1) c ngha l nhng cn c, v vic, s kin, ti liu c tht chng minh trong cc v n (hnh s, dn s); chng c phi c xc nh theo nhng th tc lut nh. V d, ng s phi c bit bng chng c do bn kia a ra; cc bng chng phi c xc minh, xem xt ti phin to.
(1)

Gio trnh Lut t tng dn s Vit Nam. Trng H Php l H Ni 1991, tr.85

Khoa hc php l phn bit chng c vi ngun chng c. Ngun chng c gm: li khai ca ngi lm chng; bng chng vit; kt lun ca ngi gim nh. Cc chng c ny phi c lut t tng (hnh s hoc dn s) hoc cc vn bn php lut tng ng quy nh. Hiu theo ngha rng th chng c l tt c nhng g c th chng minh c mt s vic hoc mt hin tng cn phi bit, nhng cha bit trong mt v n. Chng c l kt qu ca mt s kin php l (hnh vi hoc s bin) nht nh. Kt qu ny, trong mt chng mc nht nh, c th lm pht sinh, thay i, chm dt quyn v ngha v ca cc bn tham gia quan h php lut. Chng c c chia thnh: chng c trc tip v chng c gin tip; chng c theo ngi (li khai ca ng s, ngi lm chng, kt lun ca Gim nh vin) v chng c theo vt (vt chng v nhng giy t lin quan); chng c gc v chng c thut li; trong hnh s cn c chng c buc ti v chng c g ti. cc nc trn th gii c lut ring gi l Lut chng c. Lut chng c da trn nhng quan im, l lun v chng c, v ngha v phi chng minh ca cc ch th, phn loi chng c, cc c im ca chng c v trch nhim ca cc c quan hu quan trong vic s dng chng c. nc ta, nhng quy nh v chng c cng c quy nh trong Chng IV B lut t tng hnh s nm 1992; mt s iu ca Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s nm 1989. Tuy nhin, l lun cng nh thc tin v chng c vn cn l nhng vn ht sc kh khn v bc xc t ra trong khi nghin cu v khoa hc php l nc ta. T s phn tch trn, ta c th rt ra (mt cch tng i) v khi nim chng c: Chng c l nhng g c tht (tn ti khch quan hoc thng qua con ngi) m da vo , theo mt trnh t do php lut quy nh, cc c quan c trch nhim xc nh c hay khng c nhng tnh tit

lm c s cho cc yu cu ca cc bn tham gia quan h php lut v nhng tnh tit khc c ngha gp phn gii quyt ng n v vic (v n hnh s, dn s, kt lun ca thanh tra). 2- Nhng c im ca chng c. Chng c c 3 c im sau: a) Tnh khch quan ca chng c: Chng c phi c tht, tc l tn ti c lp vi thc ca con ngi. Chng c rt a dng, php lut khng th lit k ht. Nhng khng phi v vy m chng ta tha nhn nhng c gi, nhng li khai khng ng s tht. Chnh v vy, mi khi a ra chng c, cc bn tham gia quan h php lut phi c ngha v chng minh tnh xc thc, khch quan, ch khng c suy din mt cch thiu cn c. Do , tuy khng to ra chng c, nhng con ngi cn tc ng vo s kin php l khai thc chng nh l chng c. b) Tnh lin quan ca chng c: Trong qu trnh tin hnh hot ng t tng, cc c quan c thm quyn c th thu thp c rt nhiu ti liu, s kin, nhng ch nhng ti liu ca v n hoc v vic mi c gi l chng c. Cho nn, trong qu trnh lm r v vic hoc lm sng t v n, cc c quan c trch nhim cn tp trung vo nhng chng c c lin quan n v vic hoc v n, loi b nhng s vic, ti liu khng lin quan (trong khoa hc php l, nhng s kin khng trc tip lin quan n v n c gi l s kin trung gian). c) Tnh hp php ca chng c: Chng c nh trn trnh by, phi c thu thp, bo qun, cng c, nghin cu v nh gi theo mt trnh t do lut nh. Vt ra khi nhng quy nh ca php lut, chng c s khng cn gi tr (v d lm sai lch kt lun gim nh - kt lun ny s khng cn l gi tr ca chng c).

Trong mt s trng hp, cc thng tin thc t s khng c tha nhn l chng c nu c rt ra t cc ngun b php lut hn ch. V d: vic phi thay i Hi thm, Thm phn, Gim nh vin v.v nu nh ng s chng minh c rng h c lin quan n v n dn s (iu 17 Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s nm 1989). Mi chng c phi c thu thp theo ng quy nh ca php lut mi c gi tr php l. Khi xem xt, nh gi chng c chng minh, ta phi xc nh chng c u v c thu thp bng bin php no. Chng c c a ra phi c chng minh bi nhng ngi tham gia t tng (To n, Vin kim st, cc ng s, ngi i din ca ng s, ngi bo v quyn li ca ng s, cc t chc x hi, ngi lm chng, ngi gim nh). Cc giai on chng minh c chia ra: - Cung cp chng c; - Thu thp chng c; - Nghin cu chng c; - nh gi chng c. Trong khi chng minh, cc i tng chng minh phi s dng cc phng tin chng minh nh li khai ca ng s, li khai ca ngi lm chng, vt cha ng chng c, cc ti liu, giy t cha ng chng c, kt lun ca ngi gim nh. Nh vy, chng c trong l lun v khoa hc php l ni chung v ca mi chuyn ngnh lut ni ring u c nghin cu nh mt yu t khng th thiu c trong vic a ra nhng kt lun lm c s, nn tng cho nhng bn n (dn s, hnh s, hnh chnh, lao ng, kinh t) v nhng v vic trong hot ng ca cc c quan c thm quyn theo quy nh ca php lut. Nh , cc c quan ny t c nhng hiu qu khc nhau (chng c i vi cc c quan t tng; chng c i vi vic x pht hnh

chnh; chng c i vi trch nhim k lut; chng c trong hot ng thanh tra). II. CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA 1- S cn thit khch quan ca chng c trong hot ng thanh tra. a) L mt hot ng m bo php ch v k lut trong qun l nh nc, thanh tra c xem nh cng c hu hiu m bo hiu lc qun l nh nc, thit lp k cng x hi(2). Thng qua hot ng thanh tra, vic pht hin nhng vi phm php lut ngh cc c quan c thm quyn x l hoc trong qu trnh thanh tra, nu xt thy c du hiu cu thnh ti phm th chuyn h s sang c quan iu tra c thm quyn gii quyt (iu 9 Php lnh thanh tra 1990). V mt l lun, cc yu t cu thnh ti phm (c 4 yu t: mt khch quan, khch th, mt ch quan, ch th) l c s xc nh vi phm php lut ni chung v ti phm ni ring. Trong qu trnh t tng cng nh thanh tra, xc nh vi phm php lut v xc nh hnh vi c l hnh vi vi phm php lut hoc ti phm hay khng cn phi c nhng s kin, bng chng s tht khch quan, nh gi s tht (hay cn gi l chng c). Khng th p dng trch nhim chng minh cho hnh vi vi phm ca ch th (chng hn trong qu trnh thanh tra vic lp qu tri php, on thanh tra hoc Thanh tra vin phi c trch nhim thu thp cc ti liu, ho n, chng t vi phm ch k ton, ti chnh ca n v c thanh tra). b) Ti khon 2 iu 9 Php lnh thanh tra c quy nh: Trong qu trnh thanh tra, cc t chc Thanh tra nh nc c quyn trng cu gim nh; tng t, iu 38 Php lnh th tc gii quyt cc v n dn s nm 1989 cng quy nh: thu thp chng c, To n phi trng cu gim nh; iu 55 B lut t tng hnh s nm 1992 quy nh: kt lun gim nh ca ngi hoc c quan c thm quyn gim nh. Nh phn 1 phn tch, kt lun ca ngi gim nh l mt trong cc ngun chng c rt
(2)

. T in ting Anh Oxford. NXB TP H Ch Minh, 1990, tr. 206.

quan trng v tnh tit nhng v vic trong qu trnh thanh tra v xem xt v n. Tu theo khi lng vt phi gim nh v tnh cht ca vic gim nh m c quan tin hnh thanh tra hoc t tng c th trng cu mt ngi gim nh hoc mt nhm ngi gim nh. Do , cn khng nh cc c quan thanh tra thc hin quyn trng cu gim nh l yu t phn nh s cn thit khch quan ca chng c trong hot ng thanh tra. c) Chng ta bit, trong qu trnh thanh tra, cc t chc Thanh tra nh nc cn c mt quyn rt c trng, l quyt nh nim phong ti liu, k bin ti sn khi c cn c nhn nh c vi phm php lut; ra quyt nh yu cu c quan c thm quyn tm gi tin, vt, giy php c cp hoc s dng tri php lut khi xt thy cn ngn chn ngay vic vi phm php lut hoc xc minh tnh tit lm chng c cho vic kt lun, x l (khon 4, iu 9 Php lnh thanh tra). Nh vy, php lut hin hnh tha nhn thm quyn ca thanh tra trong vic xc nh, chng minh, thu thp v kim tra, nh gi chng c v s dng cc ngun chng c trong qu trnh thanh tra. V v pha mnh, vi t cch l c quan tham gia kt lun, lm sng t s vic, cc t chc Thanh tra cng c th a ra nhng chng c lm c s cho vic x l hnh vi vi phm php lut. Hin nay, c quan im cho rng trong hot ng thanh tra khng cn c chng c. H lp lun rng, chng c ch dnh cho cc v n hnh s v dn s. Xt v bn cht cng nh mc ch ca thanh tra th khng hon ton nh vy. Nu hiu thanh tra l s tc ng bng quyn lc ca ch th qun l i vi i tng qun l nhm lp li trt t trong qun l th theo kha cnh thc thi php lut, thanh tra cng c quyn p dng mt s ch ti mnh m i vi nhng vi phm php lut. nc ta, vn ny cha p dng i vi cc t chc Thanh tra nh nc, nhng i vi Thanh tra nh nc chuyn ngnh c Php lnh x l vi phm hnh chnh (iu 34); Lut Ngn hnh Nh nc (iu 53); Lut Thng mi (iu 252) quy nh rt r. Theo lo-gc ny, mun p dng ch ti x pht, phi xc nh s tht ca vi phm php lut (tc l chng c). cc nc c ch chnh tr

khc chng ta, hot ng thanh tra cng c hiu nh mt giai on t tng (mang tnh th tc theo ngha rng), lm tin , c s cho vic a ra cc ch ti mang tnh php l mnh m nh: x pht, truy t, thm ch buc ti trc phin to(3). (Trong lch s nc ta, vn ny cng c quy nh trong Sc lnh s 64/SL ngy 23/11/1945 v vic thnh lp Ban thanh tra c bit). Qua qu trnh nghin cu v tnh cht ca hot ng thanh tra trong thi gian qua, chng ti thy hot ng thanh tra nh nc cn c chng c trn c s iu tra, nhng iu tra xc nh chng c trong thanh tra l ngn nga vi phm, m bo php ch v k lut trong qun l nh nc, p dng cc bin php ng vin, khen thng, kin ngh, x l k lut, x l hnh chnh hoc chuyn sang c quan iu tra xc nh c hay khng hnh vi vi phm php lut theo B lut t tng hnh s. Qu trnh iu tra, xc minh chng c trong t tng hnh s thng phc tp, phi p dng cc bin php chuyn mn, nghip v su v a dng hn vic xc minh chng c trong hot ng thanh tra. Tuy nhin, vn cn c lm r ch: nn giao cho loi c quan no (cc c quan trong hot ng t tng hnh s hay c quan thanh tra) thc hin cc bc khc nhau ca vic pht hin ra ngun chng c. Nu hiu cc c quan Thanh tra hot ng l nhn nh c vi phm php lut v xt thy c du hiu cu thnh ti phm th mi chuyn h s sang c quan iu tra c thm quyn gii quyt (iu 9 Php lnh thanh tra) th r rng s c 2 h qu xy ra: mt l, phi c nhn nh ca c quan thanh tra v vic c vi phm php lut (m vi phm php lut l khi nim chung so vi loi - ti phm, hay ni cch khc l vi phm php lut rng hn so vi ti phm) ri mi chuyn sang c quan iu tra c thm quyn gii quyt (tc l tha nhn hot ng tin chng c ca hot ng thanh tra i vi chng c trong iu tra hnh s); hai l, trong trng hp To n (hnh s hoc dn s) xt x trn c s chuyn h s v vic vi phm php lut ca c quan Thanh tra sang c quan iu tra hnh s c thm quyn gii quyt, nu xt thy c du hiu cu thnh ti phm th cc giy
(3)

Vn kin Hi ngh ln th ba BCHTW Kho VIII

t, ti liu lin quan n v n v cc vt cha ng chng c phi chuyn giao cho To n. Nu cc chng c khng c chuyn giao cho To n th To n yu cu nhng ngi ang gi chng phi chuyn giao ngay. Nh vy l, qu trnh thanh tra ca cc t chc Thanh tra bao gm c giai on thu thp chng c v cung cp chng c. Hin nay, php lut v c ch vn hnh ca b my nh nc Vit Nam cn nhng bt cp cn c khc phc nh: cha phn bit c hot ng gim st, kim tra, kim st, thanh tra, iu tra; cha xc nh ng chc nng ca mi c quan bo v php lut trong h thng hnh chnhchnh tr. Do , pht huy c sc mnh ca b my nh nc, tng cng dn ch theo hng xy dng v tng bc hon thin Nh nc php quyn, cn xem xt li chc nng, nhim v ca cc c quan Kim st, Thanh tra v cc c quan iu tra khc trn c s to ra nhng mi quan h ng n v n nh trong c ch quyn lc chnh tr, loi tr s c on, cc b ca mi phn h trong b my nh nc. Mt khc, theo chng ti, hon thin cng tc thanh tra, trnh cho c quan Thanh tra ng trc nhng vic cn lm theo thm quyn m khng c lm, nn quy nh quyn hn ca thanh tra theo hng: iu tra, thu thp, x l chng c trong qu trnh thanh tra; loi tr n mc thp nht vic chuyn h s sang c quan iu tra c thm quyn vo thi im rt mun l nu xt thy c du hiu cu thnh ti phm nh quy nh ti khon 9, iu 9 Php lnh thanh tra nm 1990. Cn xc nh li thm quyn ca thanh tra trong mi quan h mt thit vi cc c quan iu tra, t tng trn c s p dng cc bin php nghip v v chng c trong vic iu tra, xem xt cc v vic thanh tra v cc v n, t c cch tip cn khoa hc hn l lun v chng c v phn loi chng c i vi tng loi c quan bo v php lut. Vic lm ny s l iu kin tin quyt bo m hot ng ca cc c quan iu tra, Kim st, Thanh tra khng b chng cho v s pht huy c hiu lc cng tc ca tng ngnh, ng thi cng gp phn hon thin c

ch kim tra, kim st i vi hot ng ca cc ch th b qun l nhm m bo php ch v k lut trong qun l nh nc./.

BN V CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA

PHM VN KHANH Ph V trng V T chc - Cn b, Thanh tra nh nc

Trong nhng nm gn y, vn chng c trong hot ng thanh tra c nhiu ngi quan tm nghin cu lm sng t. Tuy nhin, di gc nhn nhn khc nhau, nn c cc quan im khc nhau v chng c trong hot ng thanh tra. Trong chuyn ny, xin cp vn chng c trong hot ng thanh tra di gc nhn thc v bn cht cng tc thanh tra. T l lun v thc tin u i n khng nh thanh tra gn lin vi hot ng qun l ca Nh nc. Ni n qun l nh nc, thc cht l ni n quyn lc ca Nh nc i vi ton x hi. Theo ngha rng th quyn qun l nh nc th hin trn cc quyn lp php, t php v hnh php. Trong , qun l nh nc c thc hin ch yu v thng xuyn thng qua cc c quan hnh php (cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph v U ban nhn dn cc cp)- l qun l hnh chnh nh nc. Qun l hnh chnh nh nc c bn da trn quy nh ca lut hnh chnh. Cc mi quan h ch yu c iu chnh trong lut hnh chnh l mi quan h gia cc c quan qun l hnh chnh nh: cc c quan c thm quyn chung (Chnh ph, U ban nhn dn cc cp); cc c quan c thm quyn ring (cc b, c quan ngang b, c quan thuc Chnh ph, cc c quan chuyn mn ca U ban nhn dn cc cp). Mi quan h gia cc c quan cng cp, ngang cp vi nhau; cc mi quan h gia cc c quan qun l nh nc vi doanh nghip, c nhn, t chc chnh tr - x hi Nh vy, cng tc thanh tra ni chung v t chc, hot ng ca cc c quan Thanh tra chuyn trch ni ring phi trn nguyn tc t chc b my qun l hnh

chnh nh nc v cc quan h hnh chnh ni trn. Mc ch hot ng thanh tra nhm m bo hiu lc qun l hnh chnh nh nc, thc y hot ng iu hnh v chp hnh theo cc mc tiu qun l. Nu xt trn kha cnh chu trnh qun l (ra quyt nh, t chc thc hin, kim tra, thanh tra), th suy cho cng thanh tra l mt khu trong chu trnh qun l. Tuy nhin, hot ng thanh tra khng ng nht vi hot ng chuyn mn nghip v, khng lm thay i cng vic ca c quan chuyn mn, m hot ng thanh tra chnh l s bao qut c qu trnh iu hnh, chp hnh quyt nh qun l cung cp thng tin cho ch th qun l, gip ch th qun l thc hin vic iu chnh hoc x l nhng vn pht sinh, lm cho qu trnh qun l din ra lin tc, u n, t c mc tiu v hiu qu cao. Ni mt cch khc, thanh tra cung cp nhng thng tin ngc chiu t thc tin, bao gm cc thng tin phn nh mt tch hoc tiu cc. l cc thng tin v vic lm, cch lm ca cc c quan qun l, ngi tha hnh cng v v vic chp hnh ca i tng qun l. V c bn, cc thng tin thanh tra phn nh sai lch gia qu trnh thc hin vi chun mc (cc quy nh ca php lut), trong c s sai lch do ch ch quan ca ngi thc hin v s sai lch do tnh cha ph hp ca cc chun mc vi thc tin. Ngha l, cc thng tin thanh tra khng ch phn nh tnh hp php ca cc hnh vi, vic lm, m cn phn nh tnh bt hp l ca c ch, chnh sch, php lut, phn nh kt qu, thnh tch v nhng mt cn hn ch, yu km, thiu st. Cc thng tin thanh tra khng hn hp nh cc thng tin kim tra. Nu thng tin kim ch dng li v vic c th v hnh vi trc tip ca c nhn, c quan, t chc th thng tin thanh tra phn nh mt cch bao qut hn, ton din hn trn cc mt qun l. l cc mi quan h trong qun l, bao gm cc quan h trc tip hoc gin tip, cc quan h nh lng, nh tnh. V vy, cc thng tin thanh tra c ngha quan trng trong vic iu chnh cc mi quan h trong qun l mt cch tng th, ton din, khng ch dng li cc quyt nh qun l hnh chnh c bit. Vi phng chm hot ng thanh tra l phng nga, ngn chn l chnh, do hot ng thanh tra khc vi hot ng ca cc c quan iu tra, c quan t php. Hot ng thanh

tra khng nhm vo chng minh hnh vi vi phm php lut, nn kt qu hot ng thanh tra khng phi l tm ra cc chng c chng minh ti phm hoc mt s sai lm, khuyt im no . Cn c tin hnh thanh tra l xut pht t yu cu khch quan ca hot ng qun l nh nc, ch khng phi xut pht t du hiu vi phm php lut. Tuy nhin, trong thc tin thc hin chc nng thanh tra vn pht hin cc du hiu vi phm php lut, nhng khng th ni l mc ch ca hot ng thanh tra. Nu coi vic pht hin du hiu vi phm php lut l mc ch ca hot ng thanh tra th s sai lm v xa ri bn cht cng tc thanh tra nh trnh by trn. Vi nhn thc sai lm s dn ti lm cho hot ng thanh tra b chch hng v c xu hng trng lp vi hot ng ca cc c quan tin hnh t tng. V vn ny, cn c nghin cu v lm sng t trong qu trnh xy dng cc d n php lut v thanh tra. Theo quy nh ca Php lnh thanh tra th thm quyn ca cc t chc thanh tra kinh t - x hi v xt gii quyt khiu ni, t co. Thc cht, thm quyn ca cc t chc Thanh tra nh nc xt trn i tng thanh tra c th th n bao hm thc hin chc nng thanh tra v chc nng gim st hnh chnh. iu th hin chc nng, nhim v ca cc t chc Thanh tra nh nc: Thanh tra nh nc thanh tra nhng vic lin quan n trch nhim ca nhiu b, nhiu tnh; Thanh tra tnh, thnh ph trc thuc Trung ng thanh tra nhng vic lin quan n trch nhim ca nhiu huyn, nhiu s; Thanh tra b thanh tra i vi cc c quan, t chc thuc b v cc c quan, t chc, c nhn thuc quyn qun l nh nc ca b. Nh vy, khi thc hin chc nng, nhim v, cc t chc Thanh tra nh nc phi kt lun c trch nhim ca cc c quan qun l v vic vi phm php lut cc doanh nghip, n v s nghip. Trn c s kt lun thanh tra, cc t chc Thanh tra nh nc p dng cc bin php x l theo thm quyn hoc kin nghi vi cp c thm quyn x l. Nu xt trn vic thc hin nhim v gii quyt khiu ni, t co th cc t chc Thanh tra nh nc c thm quyn gii quyt khiu ni, t co. V vy, i hi cc t chc Thanh tra nh nc phi tin hnh thu thp thng tin, ti liu c lin quan n v vic khiu ni,

t co lm cn c cho vic gii quyt. iu t ra vic ra quyt nh x l k lut hoc quyt nh gii quyt khiu ni, t co phi da trn c s no? Nu xt trn gic cc thng tin, ti liu m on thanh tra hoc Thanh tra vin thu thp c, th cc thng tin, ti liu gi l g? y c phi l chng c khng? Nu tha nhn thanh tra gn lin vi qun l nh nc v p dng cc c quyn v qun l hnh chnh th nhng thng tin, ti liu do thanh tra thu thp c c bn ging nh cc thng tin ra quyt nh qun l hoc p dng cc bin php hnh chnh trong qun l. Hin nay, phm tr chng c cha c t ra trong qun l hnh chnh, m ch dng li phm tr cn c ra cc quyt nh qun l. Mt khc, cc kt lun, kin ngh ca thanh tra thng cp n nhng vn v m, n nhiu mi quan h trong qun l v thc hin quyt nh qun l. C nhng kt lun, kin ngh phi c thi gian nht nh mi thc hin c. l vn iu chnh chnh sch, php lut, chn chnh hot ng qun l ca mt ngnh, mt lnh vc hay mt cp qun l. Nhng vn ny, khi thc hin cn phi c cc c quan chc nng nghin cu xy dng thnh cc d n trnh cp c thm quyn quyt nh. V d: Nhng kt lun, kin ngh v cuc thanh tra ngn hng khng th mt sm mt chiu c th thc hin c, m phi tin hnh hng nm, cng vi qu trnh chn chnh t chc, xy dng th ch qun l ngn hng v qu trnh i mi c ch qun l kinh t. Trong thc tin hot ng, thanh tra thng pht hin cc du hiu vi phm php lut, theo quy nh hin hnh, cc v vic ny, c quan Thanh tra chuyn cho c quan iu tra tin hnh theo quy nh ca B lut t tng hnh s. Trong trng hp sa i B lut t tng hnh s v sa i, b sung cc quy nh v thanh tra, nu c quan Thanh tra c trao quyn iu tra v vic vi phm php lut (do mnh pht hin) th mi c quan Thanh tra phi c b phn iu tra. Qu trnh tin hnh iu tra, thu thp chng c s thc hin theo quy nh ca B lut t tng hnh s. Trng hp c c ch x l k lut cn b, cng chc ca To n k lut cng chc (nh mt s nc) th nhng v vic ny cng phi c iu tra

trc khi To n xt x. Thc hin nhim v ny c bn l do c quan gim st hnh chnh m nhim. Nh nu trn, hin nay cc c quan Thanh tra c chc nng thanh tra vic thc hin nhim v, trch nhim ca cc c quan, t chc, c nhn (thc hin chc nng gim st hnh chnh) nn cn nghin cu trao cho c quan Thanh tra mt s quyn hn nht nh. Trong quyn hn , c quyn iu tra hnh vi vi phm php lut ca cng chc trong khi thc thi nhim v. Nh vy, vn chng c trong hot ng thanh tra c t ra, vic thu thp chng c cng phi c quy nh theo trnh t, th tc c bit khc vi vic thu thp chng c trong iu tra cc ti phm khc. Hin nay, theo quy nh ca php lut hin hnh v theo tinh thn Ngh quyt Trung ng 3 (Kho VIII) th cn thit trao cho c quan Thanh tra quyn x l ti ch. iu i hi phi nghin cu, xc nh r phm vi p dng c th cc quyn hn ny. V c bn, cc quyn hn x l ti ch cn trao cho c quan Thanh tra cng nn trong khun kh cc bin php hnh chnh, l quyn thu hi tin, ti sn b tp th, c nhn chim ot hoc nh ch, tm nh ch hnh vi, vic lm tri php lut nhm ngn chn ngay, trnh vic gy hu qu xu do cc hnh vi gy ra. l cc bin php hnh chnh v c thc hin theo th tc x pht hnh chnh. Nu quan nim l chng c th cn lm r s khc nhau gia chng c do c quan iu tra thu thp c g khc nhau? Trn c s xc nh gi tr php l cng nh trnh t, th tc cho ph hp. Tuy nhin, cng cn phi nhn mnh rng, nu xy dng chng c trong hot ng thanh tra thnh mt ch nh php lut th c th dn ti quan nim sai lm v cng tc thanh tra, c bit l to ra tm l s thanh tra. T vic phn tch trn cho thy, nu trn gic chc nng, nhim v, quyn hn v m hnh t chc hin nay th vn chng c trong hot ng thanh tra t ra cha c c s thuyt phc. Vn ny cn c nghin cu cng vi qu trnh i mi t chc, hot ng thanh tra. Trong i mi t chc, hot ng cn lu lm r v phn nh chc nng gim st hnh

chnh c lp thc hin chc nng gim st cng vic ca c quan hnh chnh v cng chc hnh chnh. Khi thnh lp c quan gim st hnh chnh, cn phi nghin cu ng b vi c ch x l k lut cn b, cng chc sai phm. Trong iu kin nc ta hin nay cha c To n k lut cng chc, th c th thnh lp U ban x l k lut cng chc (nh m hnh ca Trung Quc) x l nhng cn b, cng chc sai phm. Theo , cn nghin cu trnh t, th tc, iu tra v x l hnh chnh sai phm ca cn b, cng chc. Nh vy, vn chng c khng cn c hiu l chng c thanh tra m thc cht l chng c iu tra do c quan gim st hnh chnh tin hnh theo trnh t, th tc c bit. Theo hng ny th t chc, hot ng thanh tra c t chc gn vi c quan qun l ngnh, lnh vc, hot ng thanh tra v hot ng qun l gn b vi nhau, cng tc thanh tra c thc hin linh hot, c th thng qua c quan thanh tra chuyn trch hoc tng cng s dng cn b chuyn mn, nghip v lm nhim v kim tra v tin hnh thanh tra khi cn thit. Nu hot ng ca thanh tra theo hng ny th vn chng c trong hot ng thanh tra khng nn t ra m phi chng ch l thng tin ngc phc v cho qu trnh iu hnh qun l. C nh vy mi lm cho hot ng thanh tra nhanh nhy, kp thi, p ng yu cu ca qun l. Ni tm li, vn chng c trong hot ng thanh tra l vn kh v phc tp cn c tip tc nghin cu trong qu trnh hon thin c ch kim tra, thanh tra, gim st theo hng ci cch b my nh nc, trong c quan h trc tip n vic i mi t chc, hot ng thanh tra nc ta hin nay. Do quan nim v cng tc thanh tra cn khc nhau, nn nhn thc v vn chng c trong hot ng thanh tra cng cn khc nhau, v vy, trc khi nghin cu vn ny cng cn phi t trong tng th vn nghin cu l lun thanh tra, lm r bn cht cng tc thanh tra. C nhn thc ng v cng tc thanh tra th mi nhn thc ng vn chng c trong hot ng thanh tra n thun ch l vn chng c ni chung th e rng s to ra s nhn thc sai lch v cng tc thanh tra, lm cho hot

ng thanh tra x cng v chch hng. Khi , thanh tra khng cn ng ngha ca n thanh tra l ti mt ca trn, l ngi bn ca di nh Ch tch H Ch Minh ch ra./.

KHI LC V CHNG C TRONG THANH TRA KINH T

V VN CHIN Thanh tra vin chnh - Thanh tra nh nc i vi mt cuc thanh tra kinh t, nhim v ch yu ca on thanh tra hoc Thanh tra vin l a ra mt kt lun thanh tra. Thng qua kt lun thanh tra, ngi qun l bit c rng: i tng thanh tra (mt c quan, mt t chc, n v hoc c nhn c trch nhim) chp hnh chnh sch, php lut th no? C vi phm khng? Mc vi phm? Trch nhim ca tp th v c nhn c hnh vi vi phm? Kt lun thanh tra cng l cn c ngi qun l quyt nh cc bin php cn thit nh: khuyn khch nhn t mi, gip v ti chnh, nhn lc cho t chc, n v c thanh tra hoc x l k lut, chn chnh v t chc, b tr li nhn s Thm ch, kt lun thanh tra cn l c s bt u mt trnh t t tng, nu nh ngi qun l thy rng, cn phi chuyn h s sang c quan iu tra, Vin kim st truy cu trch nhim hnh s. C th ni, kt lun thanh tra c mt tm quan trng c bit, n tc ng trc tip n qu trnh qun l, l c s nh gi hiu qu ca cc ch trng, chnh sch, n cng l c s ban hnh cc bin php qun l v khng nh nng lc, phm cht, thc chp hnh php lut ca mt hoc mt nhm ngi. Do vy, kt lun thanh tra khng th biu th ch ch quan ca bt k ai, d l Trng on thanh tra, Thanh tra vin hay ngi ra quyt nh thanh tra, m kt lun thanh tra phi cn c vo thc t khch quan. Cng ging nh nhng s vic, hin tng khc, vic chp hnh php lut ca i tng thanh tra bao gi cng th hin trong thc tin khch quan thng qua cc s kin, s vt, ti liu hoc c phn nh trong thc ca nhng ngi thc hin hay chng kin. c c kt lun mt cch khch quan, chnh xc v vic chp hnh php lut ca i tng thanh tra, on thanh tra hoc Thanh tra vin phi cn c

vo nhng s kin, s vt, ti liu . Thc cht, qu trnh tin hnh mt cuc thanh tra kinh t l qu trnh tm hiu, thu thp, ghi nhn nhng s kin, s vt, ti liu c lin quan tr li cho nhng cu hi: i tng thanh tra chp hnh php lut nh th no? C vi phm hay khng vi phm? Mc vi phm n u? Ai l ngi vi phm Vy th chnh nhng s kin, s vt, ti liu l chng c trong thanh tra kinh t. T trc ti nay, chng ta bit n chng c trong iu tra hnh s. H thng l lun v chng c trong iu tra hnh s c hnh thnh t lu v khng ngng hon thin. Vy chng c trong thanh tra kinh t c g ging v khc so vi chng c trong iu tra hnh s? Trc ht, chng c trong thanh tra kinh t v chng c trong iu tra hnh s u c 3 thuc tnh ging nhau, l tnh khch quan, tnh lin quan v tnh hp php. - Tnh khch quan: l chng c, d hiu theo ngha thng thng hay hiu di dng mt thut ng php l th n u l nhng s kin, ti liu c tht trn thc t, tn ti mt cch khch quan, c lp vi thc ca con ngi. Tt c nhng ti liu, s kin to dng, b xuyn tc, bp mo hoc do tng tng, suy din, phng on theo ch ch quan u khng c coi l chng c. Trong khoa hc hnh s, ngi ta nh ngha chng c l nhng g c tht, c lin quan n v n, c c quan iu tra, Vin kim st v To n dng lm cn c xc nh c hay khng c hnh vi phm ti, ngi thc hin hnh vi phm ti cng nh cc tnh tit khc cn thit cho vic gii quyt ng n v n (Gio trnh Lut t tng hnh s, i hc Lut H Ni, 1994, trang 77). Cn theo ngha thng thng, chng c l ci c th (nh li ni hoc vic lm, vt lm chng, ti liu) t r iu g l c tht, (T in Ting Vit-NXB Khoa hc x hi, H Ni, 1988), c ngha l chng c trong thanh tra cng phi mang thuc tnh khch quan.

- V tnh lin quan: Trong khoa hc hnh s, tnh lin quan c th hin mi lin h khch quan c bn gia chng c vi nhng s kin cn chng minh, tc l lin quan n v n hnh s. S d, phi xc nh tnh lin quan ca chng c l bi v, trong qu trnh iu tra, ngi ta gp rt nhiu cc s kin, s vt, ti liu. Trong khi , ch c nhng s kin, s vt, ti liu m thng qua c th lm sng t v n mi c gi tr chng minh. Nhng g c tht, nhng khng lin quan n v n, ng nhin khng c gi tr. Trong hot ng thanh tra kinh t cng vy, mi cuc thanh tra u c phm vi, nin , yu cu c xc nh trong quyt nh thanh tra. Tnh lin quan ca chng c trong thanh tra th hin mi lin h gia nhng s kin, s vt, ti liu vi nhng vn cn lm sng t trong phm vi yu cu ca mt cuc thanh tra. Nu nh chng ta thu thp nhng chng c khng c tnh lin quan th khng nhng lm nhiu lon thng tin cho ngi qun l m cn d dn n tnh trng tu tin m rng phm vi v i tng thanh tra - mt vn ang c quan tm chn chnh hin nay. - V tnh hp php: y l mt thuc tnh ht sc quan trng ca chng c. Trong iu tra hnh s, tnh hp php ca chng c th hin ch chng c phi c rt ra t nhng phng tin chng minh v c thu thp, kim tra, nh gi theo ng quy nh ca php lut. Phng tin chng minh c quy nh ti khon 2 iu 48 B lut t tng hnh s bao gm: vt chng; li khai ca ngi lm chng, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi b tm gi, b can, b co; kt lun gim nh, bin bn v hot ng iu tra, xt x v cc ti liu khc. Chng c trong iu tra hnh s ch xc nh bng mt hoc mt s phng tin chng minh nu trn. ng thi, vic thu thp chng c trong iu tra hnh s cng phi tun theo ng quy nh v trnh t, th tc do php lut quy nh v ch c thu thp bng nhng bin php m php lut cho php. B lut t tng hnh s nghim cm vic dng nhc hnh, mm cung, bc cung, c ngha l, nhng chng c thu

thp c t nhng bin php l khng c tnh hp php. Trong hot ng thanh tra, tnh hp php cng c th hin tng t nh vy: chng c trong thanh tra cng phi c rt ra t phng tin chng minh v cng phi c thu thp, x l theo trnh t, th tc do php lut quy nh. Trong Php lnh thanh tra nm 1990, chng ta cn lu n iu 9 (chng II), y l iu khon hm cha ni dung xc nh c phng tin chng minh v cc bin php thu thp chng c trong thanh tra. Theo quy nh ti iu 9, phng tin chng minh trong thanh tra bao gm: + Thng tin do c quan, n v, c nhn c lin quan cung cp; + Bin bn gim nh; + Ti liu, vn bn bo co, bin bn tr li cht vn ca i tng thanh tra i vi t chc Thanh tra, bin bn kim k ti sn; + Vt chng: tin, ti sn, vt Nh vy, ch c th coi l mt chng c c tnh hp php nu nh n c xc nh bng mt hoc mt s phng tin chng minh nu trn. Cng ti iu 9 ca Php lnh thanh tra c quy nh v quyn ca cc t chc Thanh tra, thc cht chnh l nhng bin php thu thp chng c, bao gm: + Yu cu c quan, n v, c nhn c lin quan cung cp thng tin, ti liu cn thit phc v cho vic thanh tra; + Trng cu gim nh; + Yu cu i tng thanh tra cung cp ti liu, bo co bng vn bn, tr li cht vn ca t chc Thanh tra hoc Thanh tra vin; + Kim k ti sn, nim phong ti liu, k bin ti sn. Cn c vo cc quy nh ny c th thy rng, m bo tnh hp php ca chng c trong thanh tra th chng phi c thu thp bng nhng bin php quy nh ti iu 9 Php lnh thanh tra nh dn trn. Mt iu ng ch khc trong tnh hp php ca chng c trong thanh tra kinh

t l cc bin php thu thp chng c phi c tin hnh cng khai. Tnh cng khai trong hot ng thanh tra l mt nguyn tc rt quan trng c quy nh ti iu 5 Php lnh thanh tra. Trong qu trnh thanh tra hoc trc khi tin hnh thanh tra, cc t chc Thanh tra c th p dng cc bin php nghip v nm tnh hnh, tm hiu thng tin Nhng s kin, ti liu c c t cc bin php nghip v khng cng khai ch c gi tr tham kho, khng c coi l chng c trong hot ng thanh tra. Ngoi ra, cng tng t nh bc cung, mm cung, nhc hnh trong iu tra hnh s, cc bin php nh truy bc, gi cho i tng thanh tra tr li cht vn cng b coi l bt hp php v chng c thu c t cc bin php ny s khng c tnh hp php. Ni tm li, chng c trong thanh tra kinh t cng c y 3 thuc tnh (tnh khch quan, tnh lin quan v tnh hp php) nh chng c trong iu tra hnh s. Ni cch khc, chng c - vi tng ho 3 thuc tnh (nhn nhn di gic mt thut ng php l), l ci chung, ci nn tng, cn chng c trong thanh tra kinh t, trong iu tra hnh s, trong t tng dn s, kinh t, hnh chnh l nhng ci ring, ci chuyn bit. Nh vy, mc d c cng chung nhng thuc tnh, nhng chng c trong thanh tra vn l mt khi nim c lp, vi nhng c im ring ca n so vi chng c trong iu tra hnh s. Nu nh coi mc ch, yu cu ca mt cuc thanh tra l i tng chng minh v qu trnh tin hnh cuc thanh tra l qu trnh chng minh th chnh i tng chng minh v qu trnh chng minh chi phi s khc bit gia chng c trong thanh tra v chng c trong iu tra hnh s. - V i tng chng minh: Trong iu tra hnh s, i tng chng minh l tng hp tt c nhng vn cn phi lm sng t gii quyt v n hnh s mt cch ng n. C th l cn phi lm r: C hnh vi phm ti xy ra hay khng? Thi gian, a im phm ti? Ai l ngi phm ti? Li c hay v ? Cc tnh tit tng nng, gim nh? Tnh cht v mc thit hi?... Trong i

tng chng minh ca v n hnh s, cc yu t cu thnh ti phm l mt b phn c bn nht, quan trng nht. Trong cc vn bn php lut hin hnh, ti phm ch c xc nh l mt khi nim php l, vi 4 yu t cu thnh bt di bt dch (ch th, khch th, mt ch quan, mt khch quan). Trong khi , i tng chng minh trong hot ng thanh tra kinh t l khng da trn nn tng mt khi nim php l no, m n c xc nh c th i vi tng cuc thanh tra, tu thuc vo yu cu ca qun l. Thanh tra khng ch c chc nng x l m cn c chc nng phng nga. Do , cc vn cn lm sng t thuc i tng chng minh ca thanh tra rt rng. Qua thanh tra, c th kt lun l mt c quan, n v, c nhn chp hnh nghim chnh chnh sch, php lut, sng to trong sn xut, kinh doanh, nhng cng c th kt lun v s s h trong qun l, iu hnh hoc c hnh vi vi phm php lut Ni nh vy khng c ngha l khng th xc nh c i tng chng minh trong hot ng thanh tra m ngc li, n c xc nh rt c th thng qua cc yu cu v i tng, s vic, thi gian Chng hn nh trong mt quyt nh thanh tra c ghi: thanh tra vic chp hnh lut mi trng trong 6 thng u nm 1998 ca x nghip X th trch nhim ca on thanh tra hoc Thanh tra vin l phi thu thp cc chng c xc nh: Trong 6 thng u nm 1998, x nghip chp hnh cc quy nh ca lut mi trng nh th no? C vi phm khng? Mc vi phm n u? Ai l ngi chu trch nhim?... Ni tm li, i tng chng minh trong thanh tra l tng hp cc vn cn xc nh, lm r p ng yu cu ca ngi qun l (ngi ra quyt nh thanh tra) c ghi trong quyt nh thanh tra. Nh vy, nu nh em so snh i tng chng minh trong thanh tra kinh t vi i tng chng minh trong iu tra hnh s, ta c th thy mt s im khc bit chnh di y: + i tng chng minh trong thanh tra c th hn: Nu nh khi khi t mt v n hnh s, ngi ta cha xc nh c ch th ca hnh vi phm ti, th khi tin hnh mt cuc thanh tra, ngi ta xc nh rt r c quan,

t chc, n v hay c nhn no cn c thanh tra, v s vic g, trong phm vi khng gian v thi gian no. + i tng chng minh trong hot ng thanh tra a dng hn, bin ho hn: Nu nh i tng chng minh trong iu tra hnh s c xoay quanh trng tm khi nim ti phm - mt khi nim php l nh hnh th i tng chng minh trong hot ng thanh tra li c xc nh tu thuc tng cuc thanh tra vi nhng ni dung v yu cu c th. Mt khc, cc vn thuc i tng chng minh trong thanh tra khng ch lin quan n mt loi hnh vi nguy him cho x hi (ti phm) nh trong iu tra hnh s m n c phm vi rng hn, a dng hn. + i tng chng minh trong hot ng thanh tra hn ch hn cc vn v nhn thn: Nu nh trong iu tra hnh s, ngi ta phi lm r tui, iu kin sinh sng v gio dc, nng lc hnh vi, cc yu t khc v nhn thn ca cc c nhn lin quan th trong thanh tra kinh t nhng vn ny hu nh khng thuc i tng chng minh. - V qu trnh chng minh: Trc ht, gia thanh tra kinh t v iu tra hnh s khc nhau ngha v chng minh: Trong hnh s, ngha v chng minh thuc v c quan iu tra, Vin kim st ( giai on khi t v iu tra) v To n ( giai on xt x). Cn trong thanh tra, ngha v chng minh thuc v on thanh tra hoc Thanh tra vin. y, on thanh tra c th do mt t chc Thanh tra, cng c th l do mt c quan hnh chnh nh nc thnh lp. S khc nhau v ngha v chng minh dn n s khc nhau v ton b qu trnh chng minh (bao gm thu thp, kim tra, nh gi chng c), bi v chc nng, nhim v, quyn hn ca c quan Thanh tra (hoc c quan hnh chnh) khc hon ton vi chc nng, nhim v, quyn hn ca c quan iu tra, Vin kim st v To n. Chng hn, trong qu trnh thu thp chng c, t chc Thanh tra khng c p dng cc bin php ca qu trnh gii quyt v n hnh s nh: tm gi ngi v ly li khai ca ngi b tm gi (trong trng hp phm ti qu tang hoc trng hp khn cp), khng c thm tra, xt hi

ti phin to cng khai Ngc li, thanh tra c quyn yu cu i tng cung cp thng tin, ti liu, bo co bng vn bn hoc tr li cht vn Trong khi , b can, b co khng c ngha v chng minh l mnh v ti trong t tng hnh s. Ni chung, qu trnh chng minh ca thanh tra mang tnh hnh chnh, cn qu trnh chng minh ca iu tra thc s mang tnh t tng. S khc bit gia thanh tra kinh t v iu tra hnh s cn th hin vic nh gi chng c. Nu nh vic nh gi chng c trong iu tra hnh s c da trn cc quy nh ca B lut t tng hnh s th trong thanh tra kinh t, vic nh gi chng c c da trn cc vn bn php lut v thanh tra v rt nhiu vn bn php lut c lin quan n ni dung cuc thanh tra (nh php lut v ngn hng, ti chnh, xy dng c bn, mi trng, giao thng, thng mi). chnh l nhng c s php l xem xt cc chng c, t c th rt ra nhng nhn nh, kt lun hoc nu thy cn th phi thu thp chng c b sung cho nhng nhn nh, kt lun . Nh vy, t tt c nhng phn tch trn v t thc tin cng tc thanh tra c th rt ra mt s kt lun sau y: - Trong hot ng thanh tra kinh t, chng c tn ti mt cch khch quan, nhng cha c xy dng thnh mt khi nim php l; - Chng c trong thanh tra kinh t c nhng nt tng ng vi chng c trong iu tra hnh s, trong th hin r nt nht 3 thuc tnh c bn: tnh khc quan, tnh lin quan v tnh hp php; - Chng c trong thanh tra kinh t c nhng nt c th ring do s khc bit v i tng chng minh, phng tin chng minh, qu trnh chng minh v ngha v chng minh ca thanh tra so vi cc c quan tin hnh t tng hnh s. Nhng nt c th ny rt c bn, xy dng mt khi nim c lp v chng c trong thanh tra kinh t.

Vy chng c c vai tr nh th no trong hot ng thanh tra kinh t? C th ni, chng c quyt nh tt c cc yu t ca mt cuc thanh tra: Kt lun thanh tra c khch quan khng? C chnh xc khng? C gip ngi qun l nhn bit ng n thc trng khng? Kt lun, kin ngh thanh tra c hiu lc v hiu qu khng?... Tt c u ph thuc vo qu trnh thu thp, nh gi chng c. Nh trn trnh by, thc cht qu trnh tin hnh mt cuc thanh tra l qu trnh thu thp v nh gi chng c, l s quy np t nhng s kin, s vt, ti liu c tht, c lin quan a ra nhng kt lun, kin ngh, p ng tt nht yu cu ca mt cuc thanh tra. Nu nh chng ta thu thp chng c khng y , nh gi chng c khng ng n s dn n mt kt lun thanh tra phin din, thiu chnh xc. Nu nh chng ta s dng nhng s kin, s vt, ti liu khng c cc thuc tnh ca chng c lm cn c a ra kt lun, kin ngh th nhng kt lun, kin ngh khng khch quan, khng c gi tr cho hot ng qun l, thm ch gy ra phn ng ngc. Nu nh chng ta thu thp chng c mt cch trn lan (nhng chng c khng c tnh lin quan) th khng nhng khng p ng c trng tm yu cu ca mt cuc thanh tra m cn d dn n tnh trng tu tin m rng phm vi, i tng thanh tra, ko di thi gian thanh tra, gy phin h cho c s. Nu nh chng ta s dng khng ng n cc bin php nghip v thu thp th khng nhng chng c khng c gi tr chng minh, bi v khng c tnh hp php, m ngi tin hnh thanh tra cn vi phm cc quy nh ca php lut. Thc tin cng tc thanh tra nhng nm qua cho thy, c nhng cuc thanh tra ko di, nhng khng kt lun c nhng vn t ra theo yu cu qun l, c nhng kt lun thanh tra khng y , thiu tnh khch quan, mang tnh ch quan, p t hoc b st nhng hnh vi vi phm php lut Thc trng ny c th do nhiu nguyn nhn khc nhau, song trong c nguyn nhn thuc v trnh nghip v, bao hm c nhng vn l lun v thc tin v chng c. Thm ch, trong

t duy ca mt vi cn b thanh ta cn tn ti khi nim v to dng chng c. y l iu cn phi sm khc phc. Tuy nhin, chng c khng phi l mt vn l lun c th tch ring gii quyt mt cch c lp. N nm trong tng th nhng vn v l lun nghip v thanh tra, m su xa hn l ton b nhng chc nng, nhim v, quyn hn ca h thng Thanh tra. Vic nghin cu chng c phi nm trong qu trnh nghin cu tng th ton b nhng vn . Ni nh th khng c ngha l phi ch i s gii quyt trit v ton din, m cn la chn nhng g mu cht nht, quan trng nht, nng bng nht nghin cu lm r. Trc mt, cn c s kho st t thc tin cng tc thanh tra hin nay, pht hin nhng vn no bc xc, thit thc tp trung gii quyt. Nhng kt qu nghin cu t ti ny cn c chn lc v sm a vo gio trnh ging dy ca Trng Cn b Thanh tra. Song thit ngh, chng c l mt vn khoa hc rt phc tp, trong khoa hc hnh s, n c nghin cu c mt qu trnh. Do , chng c trong thanh tra cng cn c tip tc u t nghin cu trn c s nhng lun c khoa hc ca chng c trong iu tra hnh s, kt hp vi nhng yu t c th ca hot ng thanh tra. Trong khun kh mt ti khoa hc cp b, kt qu nghin cu ca n s va c th ng dng ngay vo thc tin, va c ngha gi m nghin cu trong thi gian ti, ng b vi qu trnh i mi t chc, hot ng thanh tra, tng cng hiu lc, hiu qu cng tc thanh tra theo tinh thn Ngh quyt Trung ng 3 Kho VIII v khi nim chng c, cc bin php thu thp, nh gi chng c hon ton xng ng chim mt phn ni dung ca Lut thanh tra trong thi gian ti./.

NHNG XUT XY DNG NH CH PHP LUT V TRCH NHIM V THM QUYN CA THANH TRA VIN, ON THANH TRA, T CHC THANH TRA TRONG VIC THU THP, XC MINH, S DNG, LU GI V BO QUN CHNG C TRONG THANH TRA KINH T

NGUYN KHC HNG Ph V trng V Thanh tra kinh t II Thanh tra nh nc

I. PHN M U: Thanh tra l mt chc nng thit yu ca qun l nh nc. Trn th gii c nhiu m hnh t chc Thanh tra, nhng d t c quan Thanh tra thuc thm quyn ca c quan lp php hay c quan hnh php th c quan Thanh tra cng u c chc nng phc v cho qun l v m ca Nh nc v chnh quyn cc cp. Trong sut hn 50 nm xy dng v trng thnh ca ngnh Thanh tra, hot ng thanh tra kinh t ca Thanh tra nh nc ng gp quan trong trong vic lm tai mt cho ng v Chnh ph ch o cng cuc xy dng kinh t t nc. Hot ng thanh tra kinh t nhm lm r nhng u, khuyt im trong vic thc hin ng li, chnh sch, php lut, nhim v, k hoch kinh t - x hi ca Nh nc, ca cc b, ngnh, a phng v ca cc n v kinh t; ch ra cc sai phm ca cc cp, cc ngnh, n v, c nhn cn kp thi x l v chn chnh kin ngh vi cc cp c thm quyn. Trong phm vi chuyn ny, ti ch xin ng gp mt s kin gp phn lm r thm trch nhim v thm quyn ca t chc Thanh tra, on Thanh tra v Thanh tra vin trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi

v bo qun chng c trong hot ng thanh tra kinh t v mt s xut kin ngh c tnh cht nghin cu v trch nhim v thm quyn ca Thanh tra vin, on Thanh tra, t chc Thanh tra. II. NI DUNG lm r trch nhim v thm quyn thanh tra trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi, bo qun chng c, xin nu khi nim chng c thanh tra: 1- Chng c trong thanh tra kinh t l g? Trong phm vi hot ng thanh tra kinh t ch r u, khuyt im, mc hon thnh cc ch tiu kinh t, thm ch cc sai phm, khuyt im ca cc cp ngn sch, cc t chc kinh t th khng th ni chung chung m phi a ra c cc h thng chng c trn c s xem xt i chiu cc ch tiu kinh t k hoch v kt qu thc hin, cc bo co thanh quyt ton v ti chnh, cc chng t, ho n chng minh cho cc nhn nh, nh gi, kt lun v kin ngh ca on thanh tra, t chc Thanh tra v Thanh tra vin. Nh vy, c th ni rng, chng c trong thanh tra kinh t va c ngha rng, va c ngha c th v phi c thc, khng suy din th mi c th bo m cho kt lun v kin ngh thanh tra c c s php l, gip cho cp trn x l kin ngh thanh tra c hiu lc, hiu qu, thu tnh, t l, gip cho i tng thanh tra tm phc, khu phc v c hng pht huy u im, khc phc khuyt im, sa cha cc sai phm do thanh tra pht hin v kin ngh. Nh vy, ty theo mc ch, yu cu, ni dung ca tng cuc thanh tra, theo quyt nh ca ngi ra quyt nh thanh tra, cch tin hnh thanh tra, chng c trong thanh tra kinh t c th bao gm cc loi:
1. Bin bn kim k vt t, ti sn, kho qu.

2. Cc loi s sch, chng t k ton. 3. Bo co quyt ton ti chnh qu, 6 thng, nm ti chnh.

4. Bin bn xc minh cc ni dung kinh t v cc s liu k ton ti chnh. 5. Bo co cc ni dung kinh t - ti chnh ca i tng thanh tra theo yu cu ca on thanh tra, Thanh tra vin. 6. Bin bn lm vic c ch k xc nhn ca ngi cung cp ti liu, s liu, thng tin kinh t - ti chnh. 7. H thng thng tin s liu v kinh t - ti chnh lu tr trong mng vi tnh, (so snh gia s bo co v s liu thanh tra) 8. H s tn dng v cc s sch chng t lin quan n cc hot ng tn dng, ngn hng c thanh tra 9. H s xut nhp khu, h s hi quan c thanh tra. 10. Kt qu gim nh lin quan n ni dung thanh tra. 11. Kt lun thanh tra. 12. Bn gii trnh ca i tng thanh tra. 13. Cc vn bn c th ho cc chnh sch, ch ca n v. 14. Cc lun chng kinh t - k thut v h s nghim thu, thanh quyt ton cng trnh Tm li, c th hiu chng c trong thanh tra kinh t l chng t, ho n, cc loi vn bn, s sch c lin quan n hot ng kinh t v cc bin bn xc minh lin quan n sai phm v kinh t - ti chnh phc v cho kt lun thanh tra, c s nh gi u im, khuyt im, quy trch nhim cho i tng thanh tra (nu c). 2- Trch nhim ca on thanh tra, Thanh tra vin trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi v bo qun chng c thanh tra kinh t a) Trch nhim ca on thanh tra, Thanh tra vin trong thu thp, xc minh chng c.

Nh trn ni, chng c trong thanh tra kinh t rt quan trng v rt phong ph nhm bo m cho kt lun thanh tra c khch quan, chnh xc, trung thc, ng php lut v kin ngh ca thanh tra c hiu lc, hiu qu, c tnh kh thi, c l, c tnh. Do vy t ra cho on Thanh tra v Thanh tra vin trch nhim rt kh khn, phc tp trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi, bo qun chng c. thc hin c trch nhim ca mnh, Trng on thanh tra v Thanh tra vin phi hiu r, xc nh ng mc ch, yu cu, ni dung, tnh cht ca cuc thanh tra, phng php tin hnh, t chc lc lng v cc iu kin m bo cho cuc thanh tra tin hnh ng thi gian quy nh. Xin nu mt v d gp phn lm r ni dung ny nh sau: Cng ty Getradimex l mt cng ty kinh doanh tng hp u t sn xut, xut nhp khu c nh gi l loi ln nht ca tnh H Tnh. Trong qu trnh hot ng ca cng ty, ni b lnh o tnh H Tnh thng xuyn c nhn nh, nh gi khc nhau v cng ty ny, c mt s kin cho rng cng ty ny lm n gii, c hiu qu cn c biu dng, thm ch c kin cn cho rng Gim c cng ty ny cn a ln lm lnh o ca tnh H Tnh. C nhng kin khc li cho rng cng ty ny lm n km hiu qu, c nhiu sai phm, tiu cc, tham nhng. T nhng nhn nh, nh gi khc nhau v cng ty ny ko di, dn n ni b Ban lnh o tnh H Tnh mt on kt nghim trng, khng th tin hnh i hi ng b tnh theo k hoch chun b cho i hi ng ton quc ln th VIII (1996). T nhng yu cu bc xc , ti phin hp ngy 14/9/1995 xem xt tnh hnh ni b, Ban thng v Tnh u H Tnh, Ban b th Trung ng ng cng sn Vit Nam yu cu Tng Thanh tra nh nc ch o thanh tra kinh t i vi Cng ty Getradimex. Mc d, so vi cc doanh nghip khc trong c nc th Getradimex khng phi l doanh nghip ln, nhng trong a bn tnh th li c coi l mt doanh nghip quan trng. Vic nh gi v hot ng ca Cng ty Getradimex c tc dng phc v yu cu chnh tr ca Trung ng ng l c c s cng c Ban lnh o tnh. on thanh tra ca Thanh tra nh nc do V Thanh tra kinh t II ch tr c thnh lp tin hnh thanh tra hot ng kinh t ca cng ty ny.

Vi yu cu rt khn trng v nghim tc phc v i hi ng, trong vng 60 ngy, on thanh tra v cc Thanh tra vin c trch nhim phi a ra c kt lun v thc trng hot ng kinh t ca cng ty ny, cc nguyn nhn v trch nhim ca tp th v c nhn c lin quan trong bi cnh kin v nh gi ca cc ngnh Trung ng v ni b lnh o tnh rt khc nhau, thm ch n mc xung t nhau. thc hin trch nhim ca on thanh tra vi cc yu cu nu trn, Trng on thanh tra v cc Thanh tra vin chung sc, chung lng, khn trng tin hnh kim tra cc ni dung kinh t c th sau: - Tnh hnh ngun vn, s dng vn ca Cng ty Getradimex. - Kt qu hot ng sn xut, kinh doanh ca cng ty v thc trng ti chnh ca cng ty, vic chp hnh cc lut thu v ngha v vi Nh nc, phn phi thu nhp ca cng ty. - Tnh hnh cng n ca cng ty i vi cc ngn hng, cc n v v c nhn trong v ngoi nc. - Tnh hnh u t xy dng c bn ca cng ty v hiu qu kinh t ca cc cng trnh xy dng c bn u t. - Thc trng kinh doanh v thua l ca l hng nhp khu t Xingapo vn chuyn trn 3 con tu vn ti bin. - Trn c s , ch ra nguyn nhn, trch nhim ca tp th, c nhn c lin quan v kin ngh cc gii php x l. Do xc nh r mc ch, yu cu, ni dung, cch lm v tinh thn trch nhim ca on thanh tra v tng Thanh tra vin (5 ngi), nn trong 60 ngy, on thanh tra c bn kt thc cuc thanh tra trc tip ti cng ty. Bn kt lun thanh tra trn 25 trang, nhng c th tm tt nh sau: - Cng ty hot ng kinh doanh xut nhp khu, nhng ch yu bng vn vay ngn hn ngn hng vi li sut cao, n qu hn ln. Vn lu ng gn nh khng c, nhng n (qu hn) ngn hng 75 t ng, n thu xut

nhp khu v cc khon phi np ngn sch khng c kh nng tr 28 t ng. Tng cc khon n khng c kh nng chi tr trn 100 t ng. - Cng ty hot ng sn xut kinh doanh nhiu nm lin khng c li, nhng hch ton khng trung thc, bo co li gi, nhng l thc, giu l trn 5,2 t ng, khng c kh nng thanh ton cc mn n vay ngn hng, n ngn sch m hng thng cn phi tr li gn 1 t ng, cha k pht chm tr, khng chp hnh nghim lut thu, c tnh chim dng thu Nh nc, n nn dy da nhiu nm, k c khon thu m Chnh ph cho gin n. Trong khi Cng ty thua l nng n, nhng mt s cn b cng nhn vin ch cht nh gim c, ph gim c, 1 s trng phng, k ton trng vn hng lng qu cao, trong khi tin lng cng nhn chm tr, gy bt bnh trong ni b. - Cc ngn hng Thng mi H Tnh, Ngn hng Nng nghip Vit Nam, Ngn hng Nng nghip H Tnh cho vay vn, nhng khng kim tra vic s dng vn vay c nc, trong v sau khi vay, dn n dng vn vay ngn hn u t xy dng c bn nhiu cng trnh khng c hiu qu kinh t, dn n chn vn v mc n ngn hng ln khng c kh nng tr n. - Trong khi bn thn cng ty i vay ngn hng chu li, nhng nhiu khch hng trong v ngoi nc n v chim dng tin, hng ko di, thm ch c biu hin qut n, gy thit hi cho cng ty. - Cc cng trnh u t xy dng c bn khng c kim tra, thm nh k, vi phm Ngh nh 385/CP v cc quy nh php lut v xy dng c bn, dn n lng ph vn, khng pht huy hiu qu kinh t, cng ngh lc hu, mi trng b ph hoi do thng ng khai thc g lu, do cht ph rng ba bi. - Nhp khu l hng 25 t ng, nhng khng mua bo him hng ho, dn n hng b nhim mn v h hng nng trong khi vn chuyn, dn n hng tn kho ln, lm tng l cho cng ty.

T nhng kt lun v chng c khng th chi ci nn mc d mt s ngi ra sc bin bch, nhng thc t sau thanh tra cng ty lm vo tnh trng ph sn. Vi trch nhim cao trc Trung ng ng v Chnh ph, vi ng b v nhn dn a phng, on thanh tra kt lun r thc trng, nguyn nhn, trch nhim ca lnh o tnh, cc s, ban, ngnh v cng ty, gip lnh o a phng thng nht nhn thc v tin hnh c i hi ng b tnh chun b cho i hi ng b ton quc ln th VIII. Tuy v kinh t, y khng phi l mt doanh nghip ln, nhng c c kt lun thanh tra, on thanh tra v Thanh tra vin phi ht sc dng cm, cao trch nhim, dm i du vi mi s chng i cc k quyt lit ca cc lc lng tiu cc, tham nhng, c tnh bng bt s tht, lm mt on kt ko di trong ni b lnh o a phng, song iu ct yu l cc chng c thanh tra l chnh xc chc chn. Nh vy, trch nhim ca Thanh tra vin v on thanh tra thu thp c cc h s, chng c c lin quan, xc minh r ng, sai, lp c bin bn xc nhn v sai phm ca i tng thanh tra v phc v cho vic kt lun thanh tra c c s vng chc. b) Vn s dng, lu gi, bo qun chng t thanh tra kinh t: Trong hot ng thanh tra kinh t, do c im ca on Thanh tra c giao nhim v thanh tra cc ni dung kinh t thng rng, nhiu khi rt phc tp, phc v cho yu cu ca lnh o, trong khi lc lng thanh tra c hn, thi gian tin hnh thanh tra khng th ko di, nn xc nh c ni dung thanh tra, Thanh tra vin cn phi c nghip v tinh thng kim tra, xc minh, lm r cc chng c phc v cho kt lun thanh tra l mt cng vic y kh khn i vi on thanh tra v Thanh tra vin, nhng vic s dng, lu gi, bo qun chng c trong thanh tra kinh t c vai tr ht sc quan trng. Tuy rng, mi cuc thanh tra kinh t u phi c kt lun mt cch cng khai, trung thc, khch quan, nhng cc ni dung kinh t pht sinh li ht sc phc tp, an xen nhau, nn phi gi b mt cc chng c xc

minh c. Cha k vic cc i tng thanh tra do c nghip v kinh t ti chnh c tnh bo co khng y , thiu trung thc cc sai phm, nht l cc sai phm nghim trng thng c che y bng cc nghip v tinh vi nh c th c nhiu h thng s sch k ton, c loi dng trong ni b, c loi dng bo co vi cp trn v cc c quan php lut, dng nghip v hch ton giu l, giu li, giu cc khon chi ph tiu cc, tham nhng, qu en. Do vy, cc chng t thu thp, xc minh ban u trong qu trnh thanh tra phi c s dng, lu gi, bo qun ht sc thn trng, nghin cu k lng vo bo qun ti liu mt. Nhng chng c quan trng c tc dng quyt nh n ni dung v cht lng, hiu qu ca cuc thanh tra phi c Trng on thanh tra v Thanh tra vin s dng, lu gi, bo qun k cho n khi kt lun cuc thanh tra mi c th cho lu hnh cng khai. Nu kt lun thanh tra cng b m i tng thanh tra cha tho mn, cn thc mc hoc c gii trnh th cn a cc chng c ra cng khai l gii cho kt lun thanh tra hoc i cht vi i tng thanh tra. kt lun thanh tra c tnh thuyt phc cao th cc chng c phi c thu thp, xc minh c h thng, ng php lut, m bo tnh khch quan, trung thc, chnh xc. - i vi nhng chng c c lin quan n cc sai phm nghim trng ca i tng thanh tra, cn c x l hnh chnh, kinh t, chuyn c quan iu tra hnh s li cng phi c s dng, lu gi, bo qun cht ch theo ch ti liu mt. - Vic bn giao cc h s, chng t cho c quan iu tra: Trong nhng nm va qua, t chc Thanh tra nh nc cc cp tin hnh hng vn cuc thanh tra kinh t, c nhng cuc thanh tra pht hin cc sai phm kinh t rt nghim trng trong cc lnh vc ngn hng, xut nhp khu. Mt s v n in hnh c xem xt u trn c s h s, chng c ban u do cc on thanh tra v Thanh tra vin thu thp v xc minh. V d v vic Minh phng - EPCO, Nh my dt Nam nh, v Trn Xun Hoa Getradimex H Tnh. Tuy nhin, trong thc t, php lut nh nc v cc

vn bn ca Thanh tra nh nc cng cha c nhng quy nh y v ch bn giao h s thanh tra, chng c thanh tra cho c quan iu tra. Mt khc, v pha c quan iu tra, nhiu trng hp khi nhn h s, chng c do on thanh tra v Thanh tra vin bn giao, khng c thng tin phn hi v kt qu iu tra cho t chc Thanh tra. Do vy, thc t t ra l cn phi xy dng cc quy ch phi hp, bn giao h s, chng c v thng tin gia on thanh tra, t chc Thanh tra vi cc c quan php lut khc, m trc ht l c quan iu tra ca B Cng an v Vin Kim st nhn dn. 3- Mt s kin v thm quyn ca Thanh tra vin, on thanh tra, t chc Thanh tra trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi v bo qun chng c thanh tra kinh t. Php lnh thanh tra do Hi ng Nh nc ban hnh ngy 1/4/1990, Ngh nh 244/HBT ca Hi ng Nh nc (nay l Chnh ph) v cng tc thanh tra l bc ngot quan trng v t chc v hot ng theo php lut ca ngnh Thanh tra Vit Nam. Trong sut 45 nm hot ng (19451990), cc t chc Thanh tra ca Vit Nam hot ng trn c s ngh quyt, ch th ca ng v Chnh ph, tuy mang li nhng kt qu quan trng, nhng ch n khi c Php lnh thanh tra nm 1990 mi thc s nh du mt mc quan trng v mt php lut ca Nh nc ta v t chc v hot ng thanh tra. Cc t chc Thanh tra c quy nh r chc nng, nhim v, quyn hn, c cu t chc v quy ch hot ng. Trong Php lnh thanh tra, Ngh nh 144/HBT v cc vn bn ca Thanh tra nh nc quy nh tng i chi tit thm quyn ca t chc Thanh tra, on Thanh tra v Thanh tra vin. Trong phm vi ca chuyn ny, chng ti xin ng gp mt s kin lm r thm v thm quyn ca t chc Thanh tra, on thanh tra v Thanh tra vin trong vic thu thp, xc minh, s dng, lu gi v bo qun chng c trong thanh tra kinh t:

3.1- Trong nhiu mt hot ng ca cng tc thanh tra, th thanh tra kinh t trc tip lun c coi l mt trong nhng hot ng quan trng nht. Trong hot ng thanh tra trc tip, on thanh tra v Thanh tra vin l php nhn c Nh nc trao cho quyn hn v trch nhim thanh tra ti ch i vi i tng thanh tra l cc cp ngn sch, cc n v kinh t, t chc kinh t. Sn phm ca on thanh tra v Thanh tra vin l vn bn kt lun thanh tra v cc h s, chng c bo m cho kt lun thanh tra khch quan, trung thc, chnh xc, ng php lut, lm c s cho cc cp qun l, iu hnh kinh t ng nh hng x hi ch ngha, ng php lut v c hiu qu cao. Trong mt trn khng c ting sng ny, on thanh tra v Thanh tra vin thng xuyn phi i u vi nhng th on lm n tinh vi, phc tp, nhm trn trnh s kim tra, kim sot ca Nh nc, nhiu hot ng ca i tng thanh tra cn nhm mu cu cho li ch cc b, c nhn ca h, thm ch on thanh tra v Thanh tra vin cn phi i u vi c nhng cm d tm thng, hnh vi e do nguy him i vi danh d, tnh mng ca mnh. Tuy nhin, theo nguyn tc m php lut quy nh th t chc Thanh tra, on thanh tra v Thanh tra vin cng c giao nhiu thm quyn, nhng trong thc t vic s dng nhng thm quyn ny cn gp khng t kh khn, cn nhiu khon cha c c th ho bng cc vn bn php quy. Trong Php lnh thanh tra, c th nht ti cc iu 8, 9 v nhim v, quyn hn ca cc t chc Thanh tra nh nc, khon 3 iu 23 v quyn ca Thanh tra vin khi thc hin nhim v, iu 31 v quyn hn on thanh tra v Thanh tra vin khi tin hnh thanh tra, ng lu nht l khon 4 iu 9 v thm quyn k bin ti sn ca on thanh tra khi c du hiu vi php php lut, nhng thc t, khi thc hin nhim v, on thanh tra phi b tay, khng th lm c. Bn cnh , nhng iu kin m bo an ton v danh d v tnh mng ca Thanh tra vin cha c quy nh c th bng cc ch nh. V nguyn tc, on thanh tra v Thanh tra vin ch tun theo php lut trong qu trnh thanh tra, nhng thc t th h li b chi phi bi nhiu yu t trong qu trnh xc minh, thu thp cc chng c cng nh a ra cc kt lun, kin ngh ca mnh.

3.2- Do tnh cht ca nn kinh t nc ta l nn kinh t hng ho nhiu thnh phn theo nh hng x hi ch ngha, nn bn thn cc t chc kinh t cng chu s chi phi, iu hnh theo ch song trng lnh o v ca nhiu h thng vn bn php quy an cho nhau, nn cc chng c thu thp trong qu trnh thanh tra thng lin quan n trch nhim tp th lnh o, vic xc nh u im th thun li hn l xc nh v quy trch nhim v cc khuyt im, sai phm i vi c nhn, k c c nhn l ngi ng u cc n v kinh t, cc cp ngn sch, nn vic xc nh chng c cng gp khng t kh khn. 3.3- Trong qu trnh chuyn i nn kinh t t tp trung quan liu bao cp sang nn kinh t th trng, h thng cc c ch, chnh sch v cc vn bn php lut ca Nh nc ta va tha li va thiu, thm ch vn bn ca b, ngnh ny ph nh hoc mu thun vi vn bn ca b, ngnh khc, dn n vic s dng thm quyn ca on thanh tra v Thanh tra vin khi a ra cc chng c trong qa trnh thu thp, xc minh gp nhiu kh khn, trong thng gp nht l vn bo lnh, th chp ca cc hot ng ngn hng, xt min gim hoc vn dng cc chnh sch v thu, chnh sch xut nhp khu, u t nc ngoi, chnh sch n gi tin lng v phn phi thu nhp ca cc n v kinh t c nhiu sai phm, nhng vic kt lun v kin ngh ca on thanh tra rt kh khn, vng mc. Nu theo quy nh ca php lut th on thanh tra phi kt lun sai phm v quy trch nhim cho cn b, ngnh c chc nng qun l nh nc lin quan, v trch nhim n v c thanh tra, kin ngh thu hi ngn sch cc khon tin sai phm, song do thc t quan im vn dng ca mi ngnh li khc nhau, dn n kh c th thu hi s tin sai phm, thm ch lm v hiu ho. V thm quyn kin ngh ca on thanh tra, v d: Trong cuc thanh tra hot ng tn dng ngn hng theo ch th ca Tng Thanh tra nh nc, qua xem xt vn tin lng v thu nhp ca cc h thng Ngn hng thng mi quc doanh cho thy, s tin lp qu lng sai ch ln ti hng trm t ng. Nguyn nhn l do cc Ngn hng thng mi quc

doanh trong qu trnh xy dng nh mc lao ng, n gi tin lng v qu lng rt thp, mt khc li tng khng s bin ch hng lng rt cao. Nu theo quy nh ca B Ti chnh v B Lao ng - Thng binh v X hi th qu tin lng ca cc doanh nghip nh nc theo Ngh nh 26/CP; qu tin lng vt nh mc hng khng qu 6 thng lng, nhng trong thc t thu nhp ca cn b, cng nhn vin cc Ngn hng thng mi gp 3-4 ln mc quy nh, trong cc ti khon ca cc Ngn hng thng mi vn cn treo li cha chi gi l qu lng d phng hng trm t ng. l nhng bt hp l v sai ch , nhng khng x l c trong qu trnh thanh tra do cc b c chc nng qun l nh nc khng lm ng chc nng ca mnh v duyt nh mc lao ng v qu lng k hoch ca cc doanh nghip. 3.4- Mt vn khc t ra trong hot ng thanh tra kinh t hin nay l, trong nn kinh t hng ho nhiu thnh phn nh hng x hi ch ngha c s qun l ca Nh nc, i vi cc doanh nghip c vn u t nc ngoi, doanh nghip lin doanh, doanh nghip 100% vn nc ngoi, doanh nghip t nhn Vit Nam, vic thc hin thm quyn ca on thanh tra v Thanh tra vin cng cn nhiu vn cha quy nh r, chng hn nh: H thng ti khon k ton v chng t, ho n p dng i vi cc loi hnh ny cha c thng nht, thm ch rt tu tin, nn kh c th nh gi c trc trng hot ng sn xut, kinh doanh ca cc loi hnh doanh nghip ny v vic chp hnh chnh sch, php lut nh nc, vic thu thp cc chng c lin quan cng gp kh khn. Trong bi cnh ca nn kinh t m, kinh t nc ta v ang ho nhp i vi kinh t th gii th nhng yu cu t ra v thm quyn ca on thanh tra v Thanh tra vin trong hot ng thanh tra kinh t cng cn c nghin cu v c nhng quy nh thch hp hn mt mt on thanh tra, Thanh tra vin, t chc Thanh tra thc hin ng thm quyn ca mnh theo php lut quy nh, mt khc khng lm nh hng n quyn t ch ca cc t chc kinh t m php lut cho php.

3.5- Trong nhng nm va qua, ngnh Thanh tra tin hnh hng nghn cuc thanh tra v kinh t, a hng trm kin ngh v sa i c ch, chnh sch, thu hi cc khon sai phm v cho ngn sch nh nc hng ngn t ng, kin ngh x l k lut hnh chnh nhiu cn b sai phm. Tuy nhin, vn hiu lc, hiu qu thanh tra cha cao, trong c nhiu kin ngh ca on thanh tra v Thanh tra vin c cc cp c thm quyn ph chun, nhng vn khng c cc i tng thanh tra thc hin nghim chnh, thm ch i vo ci im lng, ri cc sai phm, khuyt im ca cc i tng thanh tra li tip din, thm ch cn sai phm nghim trng hn. Thc t t ra vn i vi chnh sch, php lut nh nc l cn c th ho thm quyn ca t chc Thanh tra, on thanh tra, Thanh tra vin, i tng thanh tra trong vic thc hin kt lun v kin ngh thanh tra. Nn chng, cn c quy nh trch nhim trc php lut i vi c hai pha nu cc on thanh tra, Thanh tra vin, t chc Thanh tra lm ng thm quyn m cc i tng thanh tra khng chp hnh th phi c hnh thc x l cao hn. Ngc li, nu on thanh tra, Thanh tra vin, t chc Thanh tra cng c cao, hiu lc, hiu qu thanh tra s c pht huy tt hn, chc nng qun l nh nc ca ngnh Thanh tra s c cht lng v hiu qu cao hn. 3.6- Trong my nm va qua, hot ng i ngoi ca Thanh tra nh nc ngy cng c m rng, cn b, Thanh tra vin cng c thng tin rng ri hn v chc nng, thm quyn, t chc hot ng ca Thanh tra cc nc trn th gii. l nhng thun li c bn gip cho ngnh Thanh tra Vit Nam v cc cn b, Thanh tra vin nng cao nhn thc v trch nhim v quyn hn ca mnh. Theo cc ti liu ca Thanh tra cc nc trn th gii th cc nc khng t chc cc on thanh tra i thanh tra trc tip nh Vit Nam. V d Trung Quc, h thng t chc b my gim st hnh chnh (tng ng t chc Thanh tra Vit Nam) t Trung ng n c s, cc n v kinh t bao gm c cc doanh nghip lin doanh vi nc ngoi u c c

quan gim st hnh chnh l i din ca Nh nc gim st v gii quyt cc khiu ni, t co c lin quan n thm quyn, ch khng thnh lp cc on thanh tra. Hn Quc, theo ti liu Hi tho v gii quyt khiu ni, t co v chng tham nhng ti H Ni (6-7/7/1998), c quan Kim ton v Thanh tra Hn Quc ch tin hnh kim tra k ton i vi cc doanh nghip khi c n th t co. Thc t t ra l phi chng, chng ta cn xem xt li h thng t chc, chc nng, nhim v, thm quyn ca c h thng Thanh tra Vit Nam trong c thm quyn ca on thanh tra v Thanh tra vin sao cho va r rng, va c t chc to iu kin cho cc cp ngn sch, cc t chc kinh t lm ng chc nng ca mnh, khng can thip qu su vo hot ng sn xut, kinh doanh ca cc t chc kinh t, cc hot ng kinh t. 3.7- Vn gii quyt s chng cho gia cc on thanh tra ca cc t chc Thanh tra trong h thng Thanh tra nh nc: Trong nhng nm va qua, nht l t khi c Php lnh thanh tra nm 1990, h thng Thanh tra nh nc bao gm Thanh tra nh nc Trung ng, Thanh tra cc b, ngnh, Thanh tra tnh, Thanh tra huyn, Thanh tra s, ngoi ra cn c cc t chc Thanh tra nhn dn. Mt tch cc l ngnh Thanh tra c t chc mt cch h thng, hot ng thanh tra c tng cng. Tuy nhin, thc t t ra v sao li c s chng cho trong hot ng gia cc t chc Thanh tra, on thanh tra v Thanh tra vin i vi cc doanh nghip? Theo quy nh ca Php lnh thanh tra v Ngh nh 244/HBT, cc on thanh tra, Trng on thanh tra v Thanh tra vin ch thc hin thm quyn thanh tra trc tip khi c quyt nh thanh tra ca ngi ng u cc t chc Thanh tra. Khng mt Trng on thanh tra v Thanh tra vin no c quyn i thanh tra nu khng c quyt nh thnh lp v quy nh r mc ch, yu cu, ni dung, thi gian, i tng thanh tra, nin thanh tra. T

 c th ni rng, s chng cho nhim v gia cc on thanh tra, ca cc t chc Thanh tra l do khu thng tin bo co trong h thng cha tt, nn cp trn khng nm r c k hoch v hnh ng ca t chc Thanh tra v on thanh tra cp di. T dn n, khi Th trng cc t chc Thanh tra ra quyt nh thnh lp cc on thanh tra s c s chng cho v i tng thanh tra, ni dung thanh tra. gii quyt vic chng cho gia cc on thanh tra, ngoi vic cn quy nh r thm quyn v cch phi hp gia cc Trng on thanh tra v Thanh tra vin cc cp khi c quyt nh b chng cho, cn phi c h thng thng tin bo co thng sut v k hoch thanh tra v i tng thanh tra th trng t chc Thanh tra cp trn sm nm c k hoch v hot ng ca Thanh tra cp di, trnh vic ri, gy phin h cho cc doanh nghip v cho bn thn cc on thanh tra v Thanh tra vin. III. XUT V KIN NGH: Vi yu cu v nhim v nng n c giao v c th hon thnh tt trch nhim, thc t t ra mt vn l, cc Thanh tra vin, ngoi vic phi c y phm cht chnh tr, t cch o c ca ngi ng vin, ngi cn b thanh tra, v chuyn mn nghip v cn phi thng xuyn c o to, nng cao cc kin thc v kinh t, ti chnh ngang tm nhim v, bi v d cc Thanh tra vin c phm cht chnh tr vng vng, nhng kin thc chuyn mn v kinh t, ti chnh thua km cc i tng thanh tra th vic thc hin trch nhim cng s gp nhiu kh khn, thm ch khng c kh nng hon thnh nhim v c giao. Trong hot ng thanh tra trc tip v kinh t, phm cht o c v trnh chuyn mn v kinh t - ti chnh ca Thanh tra vin l tin to nn hiu lc, hiu qu thanh tra, uy tn ca on thanh tra v t chc Thanh tra. Do vy, vic bo m cc tiu chun u vo ca cc cn b thanh tra l rt quan trng, song cc t chc Thanh tra nh nc, ngnh Thanh tra cn phi c k hoch nng cao trnh hc vn cho Thanh tra vin, k c vic o to ngn hn v di hn, chuyn su v nghip v tng lnh vc kinh t.

+ V t chc b my, cc V Thanh tra kinh t ca Thanh tra nh nc Trung ng v cc Phng Thanh tra kinh t cc tnh, thnh ph cn th hin tnh chuyn mn ho cha cao. Ngi cn b thanh tra khng th cng mt lc gii nhiu ngnh kinh t - ti chnh, d vy, c cc on thanh tra mnh, Thanh tra vin gii cn to iu kin cho cc V Thanh tra kinh t, Phng Thanh tra kinh t v Thanh tra vin c iu kin chuyn mn ho su, gip h c th hon thnh trch nhim nng n c giao. Cc V Thanh tra kinh t Thanh tra nh nc cn c tng cng thm cn b c cc chuyn mn gii theo ng cc ngnh ngh m v c giao qun l nh nc v thanh tra trc tip, thm ch trong mt v c th c t chc nhiu Phng Thanh tra theo cc lnh vc. V d V Thanh tra kinh t II c 9 chuyn ngnh cn qun l nh nc v thanh tra trc tip th c th c ti 3 phng, vi s cn b, Thanh tra vin cn thit tng ng vi nhim v c giao./.

CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA TI CHNH NGUYN VN BNG Ph Chnh Thanh tra B Ti Chnh i tng ch yu ca thanh tra ti chnh l h thng s sch k ton, cc bo co quyt ton, cc bng k v chng t ghi s. c kt lun chnh xc, c sc thuyt phc cao, c tnh kh thi...., cn b Thanh tra Ti chnh phi c nghip v k ton, kin thc kinh t - ti chnh, am hiu chnh sch, php lut v ti chnh, ngn sch, thu, ng thi phi bit khai thc s liu, pht hin sai phm v c bit phi c nghip v thu thp v cng c cc chng c trong qu trnh thanh tra, bo m kt lun, kin ngh x l c ng n, chc chn v c hiu qu. Chng c trong thanh tra ti chnh l nhng ci c th, t r iu g cn khng nh l c tht nh: chng t k ton, ho n bn hng, phiu chi tin, giy np tin, phiu xut, nhp kho, hp ng kinh t, giy php kinh doanh, bng xc nhn s liu, bin bn lm vic, bng gii trnh, bin bn xc minh i chiu s liu, bng ghi m, ghi hnh hoc nh, kt lun gim nh k thut v.v... Vic thu thp chng c, s dng v x l chng c ht sc quan trng v cn thit, bt buc phi c trong bt k mt cuc thanh tra ti chnh no. Trng on thanh tra v cc Thanh tra vin phi t xc nh vn no cn phi c chng c v cch thu thp chng c, trnh t, phng php thu thp chng c m bo tnh php l ca h s cuc thanh tra ni chung v h s chuyn giao cho c quan iu tra php lut ni ring, gp phn rt ngn cng vic ca giai on iu tra, gim bt c s chng cho, trng lp khng cn thit gia giai on thanh tra v iu tra. Trong mt cuc thanh tra ti chnh, c rt nhiu ti liu, s liu cn thu nhp, xem xt, xc minh, i chiu c c s rt ra cc nhn cc nhn nh, nh gi, phn tch, kt lun thanh tra, x l v kinh t v x l v trch nhim i vi cn b c lin quan. Tuy nhin, khng nht thit ti liu no, s liu no cng l chng c cn thu thp, lu gi, bo qun v s dng lm minh chng cho cc kt lun, kin ngh thanh tra. Bi v, nu tt c cc ti liu, s liu, chng t, s sch k ton u tr thnh chng c th cuc thanh tra s ht sc cng knh, phn tn, mt phng hng, chch qu o, khng c trng tm, trong im.

Ngoi ra, trong nghip v thanh tra cn c k thut nim phong ti liu. y l mt bin php nhm gi nguyn hin trng tnh hnh s liu, ti liu khng b rt bt, b sung, co sa, che giu nhng hnh vi sai tri ang nu mnh trong t h s ti liu ca phng ti chnh - k ton n v c thanh tra. Ngi cn b phi bit pht hin, thu thp nhng chng c, ti liu cn thit, cht lc k trong t h s, c ci sn c, c vic phi i i chiu, xc minh, c chng c khng t hin mnh m phi do cn b thanh tra tnh ton, vit thnh giy xc nhn yu cu cn b c chc nng v thm quyn k kt trc tip vi ngi kim tra. Tm, chng c l ti liu st ng vi s tht nht l do cn b thanh tra pht hin ra, c lin quan mt thit n kt lun, x l m ngi cn b thanh tra cn phi c chng minh v tnh chnh xc, c th, r rng, thuyt phc khng nhng i vi n v, ngi c thanh tra, m cn sc thuyt phc i vi cc c quan qun l nh nc c lin quan. Thc tin cc cuc thanh tra ti chnh t trc n nay bao gi cng c chng c. Chng c cng y , kt lun cng chc chn, x l c r rng. Thng thng, cc chng c trong thanh tra ti chnh l h s, ti liu cn thit chng minh cho nhng sai phm ca cc c nhn, n v c biu hin c lm tri, vi phm nghim trng ch , nguyn tc ti chnh - k ton, cc lut thu, ngn sch; vi phm ch trng, chnh sch u t, chnh sch thu i ngoi, biu hin cc b a phng, c du hiu tham cng qu, lp qu tri php, bun lu, trn thu, kinh doanh tri php lut... mi sai phm nu trong kt lun thanh tra u cn thit c chng c chng minh. Chng c c gi tr php l cao nht l cc chng c c y yu t cu thnh nh: tn ngi, ngy, thng, nm, ni dung s vic, ngi k duyt, ngi c trch nhim cng k. i khi cc chng c ny chng minh cho bn cht s vic l c tht (v d: ng tin mt chi tiu sai nguyn tc, nhp kho vt t em s dng sai mc ch, lng ph, tham c nhn). Nhng cng c khi chnh chng c li th hin s gian di, lp ra cc chng t khng, gi mo, khng c tht v vic chi tiu, thanh ton, xut vt t khng vo gi thnh... Cn b thanh tra phi c linh cm, nhy bn, phn tch cc hin tng mt cch h thng pht hin ra cc sai phm trong cc ti liu thu gi c, pht hin cc im bt hp l v cc trng hp ng s tinh vi lp ra chng t gi, ho n mua ngoi th trng, hch ton lt lo, phn b chi ph sai nguyn tc... Trn c s , chn ra mt ti liu in hnh nht, hoc

lp ra mt bin bn th hin y sai tri ca n v v yu cu ngi c trch nhim k xc nhn, lu gi lm chng c cho kt lun thanh tra giai on sau ny. iu tra, thu thp chng c l nghip v quan trng nht trong cuc thanh tra. Tin hnh thanh tra t n mang tnh cht iu tra, kim sot ti ch. iu tra ca Thanh tra vin ch dng mc hnh chnh cng khai, cn phng php iu tra ca c quan Cng an ch yu bng bin php b mt, u tranh, khai thc i vi nhng ngi c du hiu phm ti hnh s. Nhng mc tiu chung ca thanh tra v iu tra u nhm bo v php lut. Thu thp chng c ca thanh tra c tin hnh theo trnh t ca cuc thanh tra cn iu tra vin tin hnh thu thp chng c theo trnh t, th tc ca B lut t tng hnh s. Nhiu v n c xut x t chng t ca thanh tra, nhng chng c ca thanh tra theo lut nh l ngun cn c khi t hay khng khi t, khng c gi tr chng minh ti phm ca cc ti hnh s. Tm li, chng c thanh tra ti chnh l nhng vic lm c tht ca i tng thanh tra trong vic chp hnh ch , nguyn tc, php lut v ti chnh - k ton, ngn sch nh nc, thu, kho bc v u t xy dng, trong vic bo v ti sn, tin vn ca Nh nc v t chc x hi, chng c l c s cho vic nh gi, kt lun ng, sai ca i tng thanh tra. Nhng vic lm c tht ca i tng thanh tra v nht l nhng vic lm sai thng c che giu di nhiu hnh thc v i tng lun tm cch chi b trch nhim. V vy, vic thu thp i tng lun tm cch chi b trch nhim. V vy, vic thu thp chng c hin nhin rt kh, nhng thu thp, x l, s dng cc chng t ngm l mt vn cn kh hn nhiu. Nhng chng c ngm thng b che y, hp php ho, ty ra sch tng sai phm. C trng hp, i tng bit sai vn phi lm, phi chp nhn, hoc li dng c mt s c quan c chc nng bao che, k duyt cng nhn, k c cc sai phm cha ng bn trong cc bo co quyt ton hng nm tng quyt ton gi tr cng trnh. V vy, nh gi chng c, s dng chng c phi ht sc khch quan v ton din mi kt lun c ng, sai mt cch chnh xc. nh gi chng c thanh tra khng c thin v buc ti, cng khng c thin v g bt sai phm Thanh tra vin lun ng vai tr trung gian khch quan, bo m tnh hp php nhng cng phi hp l, hp tnh, lm cho kt lun thanh tra c sc thuyt phc, c iu kin kh thi./.

THU THP, XC MINH CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA KINH T BI NGC LAM Thanh ta vin chnh - Thanh tra nh nc I. MT S VN V CHNG C Thanh tra vi v tr v vai tr quan trng, l chc nng thit yu ca qun l nh nc, l phng thc m bo php ch, tng cng k lut trong qun l nh nc, thc hin quyn dn ch x hi ch ngha. iu th hin qua hot ng thanh tra, xem xt ti ch, lm r ng, sai vic chp hnh chnh sch, php lut nhim v, k hoch ca cc c quan, n v v c nhn vi mc tiu: pht huy nhn t tch cc, phng nga v x l nhng vi phm, ng thi, qua hot ng thanh tra xut nhng ni dung cn sa i, b sung, bi b hoc ban hnh mi c ch, chnh sch cho ph hp vi yu cu qun l nh nc. hot ng thanh tra ni chung v hot ng thanh tra kinh t ni ring t kt qu cao, p ng c yu cu nhim v ca giai on cch mng, php lut i hi trong hot ng thanh tra, cc t chc Thanh tra, on thanh tra ch tun theo php lut; cc kt lun, kin ngh, quyt nh x l ca thanh tra phi m bo tnh chnh xc, khch quan, trung thc gn lin vi bn cht php l v tnh khoa hc trong hot ng thanh tra, hay ni mt cch khc, i vi kt lun, kin ngh v quyt nh x l ca thanh tra u phi c chng minh bng nhng ti liu, s liu... c lin quan c php lut quy nh m t thng gi l chng c trong hot ng thanh tra. Khi nim v chng c: Trong cc lnh vc ca i sng x hi, do tnh cht cng vic v c im hot ng khc nhau nn quy nh v cch thc thu thp, trnh t thu thp hoc th tc thu thp chng c cng khc nhau. C nhng ngnh phi tun theo trnh t, th tc cht ch, nhng c ngnh ch s dng nhng hnh thc, th tc n thun. Trong t tng hnh s, thu thp chng c xem xt hnh vi c vi phm hay khng vi phm php lut, nu c ti phm xy ra th cc c quan tin hnh t tng c c s quyt nh nhng bin php cn thit trong qu trnh iu tra, truy t, xt x nh: p dng cc bin php ngn chn, tin hnh iu tra xc nh ti danh, trch nhim hnh s, p dng hnh pht...

Trong t tng dn s, thu thp chng c l xem xt, tm ra chn l khch quan ca v n bo v quyn li cho mt bn no . Trong hot ng thanh tra, vic thu thp chng c nhm kt lun c vic lm ng, sai ca i tng thanh tra c kin ngh v quyt nh x l kp thi, ng n. Trong hot ng thanh tra, vic thu thp chng c khng ch kt lun hnh vi c vi phm hay khng, bo v quyn li cho cc bn m cn kt lun c nhng vic lm ng, tt ca cc i tng thanh tra. y chnh l im khc rt c bn ca chng c trong hot ng thanh tra so vi chng c trong cc v n hnh s, dn s. Vy, chng c trong hot ng thanh tra l nhng g c tht, c cc t chc thanh tra thu thp trong qu trnh thanh tra dng lm cn c nh gi, kt lun ng, sai vic thc hin chnh sch php lut, nhim v, k hoch nh nc ca cc i tng thanh tra. II. PHN LOI CHNG C THANH TRA. - Da vo ngun thu nhn chng c th c chng c theo ngi v chng c theo vt. - Cn c vo hnh thc to thnh chng c m chia ra lm chng c gc v chng c thut li. - Cn c vo mi lin h gia chng c vi s kin cn chng minh, chng c c chia ra thnh chng c trc tip v chng c gin tip. - ng trn gc trch nhim ca ch th i vi hnh vi, s vic m h thc hin, ngi ta phn chng c thnh chng c buc v chng c g. Vic phn loi chng c trong hot ng thanh tra c mt v tr ht sc quan trng, gip cho cc t chc Thanh tra, cc on thanh tra v Thanh tra vin tin hnh thu thp, kim tra v nh gi chng c ng vi quy nh ca php lut v xc nh ng v tr, vai tr ca tng chng c trong tng hp cc chng c ca cuc thanh tra. i vi nn kinh t quc dn, bao gm nhiu ngnh, nhiu lnh vc kinh t th mi cuc thanh tra kinh t c mc ch, yu cu, ni dung, i tng khc nhau. Bi vy, chng c thu c trong cc cuc thanh tra ny cng khng ging nhau. Khi thanh tra hot ng tn dng ca ngn hng th chng c thu thp c chng minh cho kt lun hot ng tn dng ng hay sai ch yu c rt ra t cc ti liu, h s tn dng ca n v, nhng khi thanh tra hot ng xut nhp khu ca mt doanh nghip kinh doanh xut nhp khu th chng c c thu thp ch yu l cc hp ng

ngoi thng, cc th tn dng, h s xut nhp khu v cc ti liu k ton khc... Thng thng, cc chng c thu thp trong hot ng thanh tra kinh t gm mt s loi sau y: + Chng t, s sch k ton: bng k, chng t ghi s... + Bo co quyt ton, bng cn i vt t, hng ha, bin bn kim k cc loi, bng chm cng, bo co tnh hnh s dng lao ng... + Cc hp ng ngoi thng, hp ng kinh t, cc ti liu, h s c lin quan n hot ng kinh doanh xut nhp khu, mua bn hng ho hoc cc ti liu v hp ng tn dng... + Bo co ca n v c thanh tra, bo co ca cc c nhn, n v lin quan theo yu cu ca on thanh tra hoc Thanh tra vin. + Bin bn xc minh, bin bn lm vic gia on thanh tra hoc Thanh tra vin vi cc n v, i tng c lin quan trc tip v gin tip. + Bn gii trnh ca i tng thanh tra. + Bin bn, kt lun (kt qu) gim nh + Mt s loi chng t khc. y cn lu , cc loi s sch, chng t k ton, cc bo co, gii trnh ca n v, ca i tng c thanh tra hoc cc i tng c lin quan, cc giy t, ti liu m chng ta thu thp c trong qu trnh thanh tra, hoc do cc c nhn, n v cung cp mi ch l phng tin hay cng c c on thanh tra hoc Thanh tra vin s dng trong qu trnh thanh tra lm sng t cc ni dung, vn ang cn chng minh ca cuc thanh tra. T nhng ti liu , c khi chng ta rt ra c v cng c khi khng rt ra c chng c ca cuc thanh tra. Tt nhin, cc chng c thanh tra phi c rt ra t cc phng tin chng minh nu trn. Nhng ngc li, khng phi tt c cc phng tin (cng c) chng minh l chng c ca cuc thanh tra. Phng tin hay cng c chng minh ny s tr thnh chng c khi c y 3 thuc tnh: khch quan, lin quan, hp php ca chng c nh trnh by phn 2 trn y. III. THU THP CHNG C TRONG HOT NG THANH TRA KINH T Trong hot ng thanh tra vic chp hnh chnh sch, php lut, nhim v, k hoch nh nc trn lnh vc kinh t lm sng t cc ni dung, cc vn kinh t ca i tng thanh tra, lm r u, khuyt im, tnh cht,

mc , nguyn nhn ca sai phm, xc nh r trch nhim ca tp th v c nhn c lin quan th phi tin hnh thu thp chng c thanh tra. NI cch khc l bnh ng hnh thc, bin php thch hp m php lut cho php, cc on thanh tra, Thanh tra vin c th c c chng c thanh tra. Thc cht ca thu thp chng c trong hot ng thanh tra l tng hp cc hnh vi pht hin, ghi nhn, thu gi v bo qun hoc a ra nhng chng l i vi i tng chng minh thng qua s dng mt cch tng hp, ton din, hon chnh cc bin php nghip v thanh tra trong qu trnh thanh tra. Trong , pht hin chng c l khu khi u tm ra s vt, hin tng, ti liu... c lin quan n cc vn , cc ni dung kinh t cn chng minh. y l mt khu c th c coi l quan trng nht trong qu trnh thu thp chng c. Sau khi pht hin ra chng c, chng c c gi tr chng minh v hiu lc s dng, on thanh tra (hoc Thanh tra vin) phi ghi nhn v thu gi chng c. Cng vic ny i hi phi ghi nhn mt cch y , chi tit, chnh xc, trung thc v khch quan din bin ca s vt, hin tng chng c khng b tht lc, sai s tht v c th lu gi, c lu di cng vi cc ti liu, h s cuc thanh tra. Mt khc, cho chng c c nguyn vn nh khi thu thp c, khng lm sai lch bin dng hoc b mt, yu cu phi bo qun tt. Bo qun chng c chnh l bo qun gi tr chng minh ca n. vic thu thp chng c va khn trng, trnh trn lan, thiu st, ngi cn b thanh tra phi am hiu su v cc kin thc qun l kinh t, cc kin thc v php lut c lin quan. Trong qu trnh thanh tra, phi nm v bm st mc ch, yu cu, ni dung ca cuc thanh tra m mu cht l phi xc nh r cc vn , trng tm, trng im ca tng vn cn phi lm sng t, hay ni mt cch khc l phi xc nh c th i tng chng minh ca thanh tra. iu ny s gip cho Thanh tra vin khng b lan man, lc hng trong qu trnh thanh tra, hoc khng lin quan n nhng vn c tnh cht th yu hoc khng lin quan n nhng ni dung cn thit kt lun. Trong cc cuc thanh tra kinh t, cc ni dung, cc vn cn lm sng t c th c xc nh ngay khi cuc thanh tra bt u, cc ni dung cn chng minh c th hin trong quyt nh thanh tra. Trng hp ny thng xy ra khi i tng ca cuc thanh tra l mt v kinh t c th ca mt n v kinh t no . V d: thanh tra vic chp hnh Lut thu ca cng ty Y hoc vic nhp khu l phn bn ca n v X... Nhng cng c trng hp cc ni dung, vn cn chng minh li cha th hin c th ngay t u ca cuc thanh tra, chng ch c th bc l v th hin r dn trong qu trnh thanh tra kinh t trc tip ti c s n v. Trng hp ny

thng gp trong cc cuc thanh tra, chng ch c th bc l v th hin r dn trong qu trnh thanh tra kinh t trc tip ti c s, n v. Trng hp ny thng gp trong cc cuc thanh tra kinh t din rng nh cuc thanh tra din rng ngn hng, ti chnh, in lc va qua, hoc thanh tra vic chp hnh chnh sch, php lut trong hot ng sn xut kinh doanh ca cng ty Z... y, cc ni dung, vn cn thu thp chng c chng minh cha th hin r ngay t u. Vic cng ty Z chp hnh ng hay khng ng cc chnh sch, php lut ca nh nc ch c xc nh r khi tin hnh thanh tra trc tip ti cng ty Z... Bi vy, Thanh tra vin phi xc nh r i tng chng minh. y l cng vic u tin, ht sc c bn v cn thit cho qu trnh thanh tra ni chung v qu trnh thu thp chng c ni ring. Hot ng kinh t ti n v c thanh tra thng din ra rt phong ph v phc tp, c nhiu ti liu, chng t, s sch ghi chp, phn nh cc hot ng kinh t , song khng phi ti liu no, s sch no cng l chng c cn thu thp, iu s rt cng knh v phc tp i vi cuc thanh tra. Bi vy, cn b thanh tra phi vn dng linh hot cc bin php nghip v, phi c linh cm, phn tch cc s vt, hin tng kinh t mt cch c h thng pht hin ra nhng im bt hp l, nhng mu thun trong chng t , pht hin ra cc sai phm trong cc ti liu thu gi c. y, khng loi tr vic cc i tng, n v thanh tra c tnh lp ra cc ha n, chng t gi ngoi th trng hp thc ha cc hot ng vi phm php lut. Bi vy, chng c c gi tr php l cao nht l chng c gc, c y cc yu t cu thnh theo quy nh ca php lut, nhng cng c trng hp, chng c khng phi c sn trong h s, ti liu ca n v m phi do cn b thanh tra cng i tng tnh ton lp thnh bn xc nhn c y ch k ca cn b thanh tra v ngi c thm quyn bn lin quan. Ty theo tng cuc thanh tra kinh t c th, cn c vo chc nng, quyn hn ca cc t chc Thanh tra, cc on thanh tra, Thanh tra vin c quy nh ti Php lnh thanh tra, Ngh nh 244/HBT 30/4/1990 ca Chnh ph, Quyt nh s 1176/TTNN ngy 21/2/1996 ca Thanh tra nh nc ban hnh Quy ch hot ng ca on thanh tra cng nh cc quy nh khc ca php lut m cc t chc Thanh tra nh nc, on thanh tra v Thanh tra vin c quyn tin hnh nhng bin php thu thp chng c thch hp trong hot ng thanh tra kinh t. Cc bin php c th l yu cu i tng bo co bng vn bn, nghe i tng bo co v trnh by, cung cp cc ti liu c lin quan n ni dung cuc thanh tra, tin hnh kim tra ti ch, xem xt trn c s ti liu, s liu... c cung cp, trng

cu gim nh hoc yu cu cc c quan, n v lin quan cung cp ti liu, trao i lm sng t cc vn c lin quan... Trong qu trnh thu thp chng c thanh tra, nu p dng bin php thu thp ng, chng c thu thp s c cht lng cao, khng ch tit kim thi gian, cng sc cho chnh bn thn on thanh tra, Thanh tra vin m cn cho c i tng thanh tra. Nu p dng bin php thu thp chng c khng ng nh nghe bo co, suy din, khng kim tra thc t... th ti liu, kt qu thu c s c gi tr chng minh v khng th s dng lm chng c c v nh vy s khng p ng c yu cu, mc ch ca cuc thanh tra ra. Thng thng, i vi cc cuc thanh tra theo k hoch hoc cc cuc thanh tra t c nhng vn phc tp th cc on thanh tra, Thanh tra vin tin hnh kim tra, xem xt... trn c s cc ti liu, s liu m n v cung cp thu thp chng c l bin php ch yu nht nhm hn ch ti thiu s nh hng ca cuc thanh tra i vi hot ng sn xut, kinh doanh bnh thng ca n v c thanh tra. Trong trng hp ny, Thanh tra vin phi khai thc, phn tch cc hin tng, s vt mt cch khoa hc, i su vo vn , cht lc v thu nhp nhng ti liu in hnh nht ni ln bn cht, phn nh nhng im c bn ca vn thng qua phng php i t tng hp n chi tit hoc i t chi tit n tng hp rt ra chng c. i vi cc cuc thanh tra kinh t c cc ni dung, vn phc tp, trong qu trnh thu thp chng c, on thanh tra, Thanh tra vin thng phi s dng tng hp nhiu bin php thu thp, k c trng cu gim nh nu thy cn thit a ra nhng chng c mt cch vng chc, nhm chng minh, thuyt phc i vi i tng thanh tra cng nh i vi cc c quan qun l nh nc. Ngoi cc ti liu, s liu, bo co do n v cung cp, trong qu trnh thu thp chng c cn phi bit khai thc ngun thng tin t qun chng ni n thanh tra, l nhng ngi gn b vi c s, n v, h l nhng ngi hiu r thc t, nu c ngun thng tin ny s gip cho Thanh tra vin hiu c y thc t s vt, hin tng cn chng minh m s sch, chng t k ton, cc ti liu nghip v chuyn mn khc ca n v khng th hin hoc th hin khng y , hoc sai lch so vi thc t pht sinh. Tuy nhin, c thng tin tt t qun chng, phi biu bit v khai thc tt cc yu t tm l x hi, phi c nhng quan im ng n trong hot ng thanh tra, ng thi phi bit chn lc thng tin mt cch khch quan. Sau khi thu thp thng tin phi kp thi tng hp, phn tch pht hin mu thun nhanh chng xc minh lm r v vic.

Thu thp chng c trong hot ng thanh tra kinh t bng cc bin php ca thanh tra tuy l cc bin php mang tnh cng khai, song mun t hiu qu cao cng cn phi vn dng nghip v mt cch linh hot. nh gi chng c: Trong qu trnh thanh tra, vic tin hnh thu thp y cc chng c l mt vn kh, song vic nh gi chng c li l mt vn ht sc quan trng. l mt qu trnh lgc nhm xem xt gi tr chng minh ca cc chng c v mi lin quan gia cc chng c vi nhau, hay ni mt cch khc l lm ng bn cht ca s vt, hin tng. Khi nh gi chng c, trc ht cn nh gi chng c xem chng thuc loi chng c no, ni dung chng minh c ph hp vi vn cn chng minh hay khng? Sau mi nh gi tng hp ton b chng c rt ra kt lun. Phi ly thc t khch quan lm tiu chun, phi cn c vo php lut v cc vn bn php quy ca Nh nc. Tuy vy, trong thc t do tnh hnh qun l nh nc, nht l trn lnh vc kinh t hin nay cn nhiu vn bn php quy ca Nh nc cha ng b, nhiu chnh sch, ch cha thng nht..., bi vy, cng mt s vt, hin tng din ra ti mt thi im nht nh, song c nhiu quan im, kin, nhn xt, nh gi khng ging nhau. V vy, nh gi chng c ngoi vic phi khch quan v ton din th cn phi hiu r tnh hnh, nhim v v hon cnh din ra s vic, hin tng , tc l phi c quan im lch s v pht trin khi xem xt, nh gi chng c. C nh vy mi trnh c s n gin, ch quan, duy ch, phin din, my mc trong qu trnh nh gi chng c. Tm li, chng c thanh tra l mt yu t rt quan trng v cn thit i vi hot ng thanh tra ni chung v thanh tra kinh t ni ring. N c ngha quyt nh n cht lng, hiu qu ca cng tc thanh tra. Thc tin cho thy, cc cuc thanh tra c chng c y th kt lun cng chc chn, x l sau thanh tra dt im, r rng, cc kt lun, kin ngh x l c thc hin nghim tc. Hin nay, khng t nhng kt lun, kin ngh hoc quyt nh x l ca mt s Thanh tra b, ngnh, a phng, ca cc on thanh tra b i tng thanh tra khiu ni hoc khng c thc hin nghim chnh, ch yu l do sai st t vic thu thp v nh gi chng c cha y , cha ton din, khch quan. iu cho thy, vic thu thp, nh gi v s dng chng c trong thanh tra kinh t l rt quan trng. Vn ny cn c qui nh c th trong cc vn bn php quy ca Thanh tra nh nc, cc t chc Thanh tra thc hin thng nht v p ng c yu cu, i hi i mi t chc v hot ng thanh tra trong iu kin hin nay./.

HOT NG PHT HIN, THU THP, CNG C, BO V, KIM TRA, NH GI CHNG C TRONG HOT NG CA CC C QUAN IU TRA Thc s L MINH HNG Ph Ch nhim Khoa iu tra hnh s, i hc An ninh . Trong qu trnh iu tra, truy t, xt x, chng c gia v tr c vai tr c bit quan trng. Cc c quan iu tra, Vin kim st, Ta n phi da vo chng c quyt nh c p dng cc bin php m B lut t tng hnh s quy nh khng v kt lun, x l v n c ng n. Mun lm r bn cht v n hnh s, trong giai on iu tra hnh s, c quan iu tra cn phi tin hnh chng minh v n hnh s theo mt qu trnh nht nh. Qu trnh chng minh cng l qu trnh nhn thc s tht khch quan v nhng vn cn tm hiu i vi s n hnh s. Qun trit phng php chng minh khoa hc theo bin chng duy vt, khi tin hnh chng minh v n hnh s, c quan iu tra phi tin hnh qua cc bc sau y: 1. Pht hin, thu thp, cng c, bo v chng c. - Pht hin, thu thp chng c: Mi ti phm xy ra bao gi cng li nhng du vt nht nh. iu quan trng l c quan iu tra c quyt tm, kin tr tm hiu, c xc nh ng ni dung, phng php iu tra, c thc bo v chng c tt hay khng u tranh chng ti phm. Mun tm hiu v lm sng t v n, c quan iu tra phi pht hin v thu thp y chng c. y l khu u tin, rt quan trng trong qu trnh iu tra. Pht hin, thu thp chng c l tm nhng du vt, s vt, hin tng... ni ln din bin thc t ca v n xy ra hoc tm nhng ngun chng c (vt chng, pht hin nhn chng ly li khai ca h...), t nhng ngun , ta nghin cu, khai thc nhng chng c c ngha chng minh nhng tnh tit ca v n; thu gi hoc ghi nhn nhng chng c vo bo co, bin bn hay cc loi vn bn khc theo quy nh ca php lut.

 vic thu thp chng c c tp trung, trnh trn lan hoc b st, trong qu trnh iu tra v vn hnh s, c quan iu tra phi lun bm st nhng vn cn c chng minh trong v n hnh s (iu 47 B lut t tng hnh s); phi cn c vo tnh cht v quy lut hot ng ca i tng ang iu tra; cn c vo c im thc t xy ra v n; t nhng chng c, quy lut, du vt thu thp c nghin cu xem xt, ra phng hng, k hoch thu thp chng c. Qu trnh thu thp chng c, c quan iu tra c th chia tng bc tin hnh. Trong mi bc, phi xut pht t thc tin iu chnh phng hng thu thp cho st. Qu trnh pht hin, thu thp, phi chn nhng vn mu cht, trng tm, trng im tp trung lc lng thu thp v tp trung ch o. Thc tin iu tra cho thy, nu lm r c nhng vn mu cht, s lm r c cc tnh tit khc tng i d dng, trnh c s b tc trong cng tc iu tra. Vic pht hin, thu thp chng c phi c tin hnh khn trng, t m, su sc, phi ch n mi kha cnh, tnh tit ca v n, phi quan tm ng mc nhng chng c xc nh c ti v nhng chng c xc nh v ti. pht hin, thu thp chng c, c quan iu tra p dng tng hp cc bin php do php lut t tng hnh s quy nh nh: khm nghim hin trng, khm nghim t thi, khm xt thu gi, tm gi vt chng, ly li khai ngi lm chng, ngi b hi, hi cung b can, i cht, nhn dng, thc nghim iu tra, trng cu gim nh chuyn mn... Ngoi cc bin php trn, c quan iu tra cn p dng cc bin php sau y pht hin, thu thp chng c. + Thng qua cc hot ng ca cc c quan, t chc nh: kim sot hnh chnh ni cng cng, kim sot cc phng tin giao thng vn ti... hoc dng hnh thc thanh tra, kim tra ca cc c quan nh nc pht hin, thu thp chng c; + Cng dn t gic: Cn c vo tnh hnh xy ra v n, xt kh nng hiu bit ca qun chng, ty iu kin cho php, c quan iu tra c th pht ng c bit hoc pht ng mt b phn cng dn t gic, cung cp cho c quan iu tra nhng chng c cn thit, nhng khng h t co c th trc ng o qun chng, m yu cu h cung cp tin tc ring vi c quan iu tra, sau i su, tm hiu cn k v dng cc bin php ca t tng hnh s thu thp chng c cho ng th tc php lut. Trong qu trnh pht hin, thu thp chng c, ty hon cnh c th m c quan iu tra tnh ton p dng bin php sao cho thch hp, c li nht;

ng thi phi bit kt hp cht ch gia cc bin php nhm h tr nhau thc hin c kt qu; - Cng c chng c: l lm cho chng c thu thp c c y gi tr chng minh v hiu lc s dng. Trong qu trnh pht hin, thu thp, c quan iu tra phi ghi li tht t m, y , chnh xc v trung thc nhng du vt, s vic, hin tng... lin quan n v n v cch thu thp n vo bin bn, bo co hoc cc loi vn bn khc chng c khi b tht lc, sai lch s tht v gi c lu di. Qu trnh pht hin, thu thp chng c gn lin vi vic cng c chng c. Song song vi cc hot ng iu tra l qu trnh hnh thnh cc vn bn php l. - Bo v chng c: L gi cho c tnh nguyn vn ca chng c nh khi ta thu c, khng lm mt, lm hng, lm bin dng hay sai lch s tht, khng c ly cp, em theo, em dng hay i chc, nh tro... Thc cht ca vic bo v chng c l bo v tc dng chng minh ca chng c; bo v phng tin, cng c u tranh ca c quan iu tra. Tt nhin, c quan iu tra cng c tnh n vic bo v gi tr vt cht, ngha kinh t ca bn thn n. Vi nhng chng c thu thp c trong qu trnh iu tra, cc v n xm phm an ninh quc gia, c quan iu tra cn phi c thc bo qun chng c lu di, v nhng chng c khng ch c tc dng u tranh trc mt m cn c tc dng u tranh lu di. Ring i vi vt chng, vic pht hin, thu thp, cng c, bo v v bo qun phi theo ng quy nh ti iu 57 B lut t tng hnh s. Tm li, gii quyt ng n v n hnh s, phi chng minh c hay khng c ti phm xy ra v nu c ti phm xy ra th ngi thc hin ti phm l ai? C quan iu tra phi pht hin, thu thp c chng c. Khi pht hin, thu thp c chng c phi cng c, bo v cho tt. Cng c chng c vng chc s gip cho vic bo v n c lu di, bo m vic s dng chng c c kt qu, lm cho chng c c hiu lc chng minh cao. 2. Kim tra chng c. Chng c tn ti khch quan v th hin rt sinh ng, a dng. Trong khi , nhn thc ca mi ngi li c s khc nhau. Mt khc, thc tin u tranh chng ti phm cho thy, bn ti phm lun che giu hnh vi phm ti, trn trnh php lut, tm mi cch nh lc hng iu tra. Xut pht t nguyn tc tn trng s tht khch quan trong iu tra hnh s, xut pht t tnh phc tp v h trng ca cng tc iu tra hnh s, vic kim tra li chng c nhm xc nh tnh xc thc ca chng c trc khi s

dng c ngha quan trng v c tnh nguyn tc. Nu khng kim tra thn trng, vi tin, vi s dng s dn n mc sai lm, dn n oan sai, lt k phm ti trong qu trnh iu tra. Khi tin hnh kim tra chng c, c quan iu tra thng quan tm ch n nhng vn sau y: - Cn c bit ch n vic kim tra cc thuc tnh ca chng c, phi xem xt chng c thu thp c c ng vi s tht khch quan khng? C lin quan g n nhng vn cn phi chng minh, ngun phn nh v bin php thu thp c ng vi quy nh ca B lut t tng hnh s khng?... Mi loi chng c c nhng c im ring ca n. Khi kim tra chng c phi i su vo c im ca tng loi chng c m xem xt. + i vi li khai ca ngi lm chng, ngi b hi: Phi kim tra tnh xc thc v li khai ca h v nhng yu t nh hng n li khai ca h. Phi yu cu h ni r v sao h bit c s vic . + i vi li khai ca ngi b tm gi, ca b can: Khng vi tin hay hoi nghi mt cch v cn c. Din bin tm l ca nhng ngi ny phc tp, nn vic xc nh tnh xc thc v li khai ca h cng kh khn. Do , ch c tin li khai ca h sau khi c cc chng c khc trong v n chng minh l ng. Khon 2 iu 54 B lut t tng hnh s quy nh: Li nhn ti ca b can, b co ch c th c coi l chng c, nu ph hp vi cc chng c khc ca v n. + i vi kt lun ca Gim nh vin: Phi xem xt k cc vn nh mc chnh xc ca cc ti liu gi gim nh, s v t ca Gim nh vin, nng lc v thm quyn gim nh, iu kin gim nh, th tc gim nh v kt lun gim nh c chnh xc khng, khoa hc khng. Trong trng hp c quan iu tra khng ng kin vi kt lun gim nh th phi nu r l do, nu thy kt lun cha r hoc cha y th quyt nh gim nh b sung hoc gim nh li theo th tc chung c quy nh ti cc iu 55, iu 132 v iu 134 B lut t tng hnh s. + i vi phim, nh, bn photocopy do c quan iu tra thu c: Phi xem xt iu kin, hon cnh thu, phng tin s dng vo vic thu, chp, trnh , nng lc v tinh thn trch nhim ca ngi tin hnh thu chp. + i vi vt chng: Phi xem xt, kim tra vt l tht hay gi, cc c im, du vt ring trn vt chng c cn nguyn vn hay b h hng, bin dng, nguyn nhn tm ra vt , vt c m t ng thc trng trong bin bn hoc nh chp cha?...

+ i vi bin bn: Phi xem xt ni dung nhng s vic ghi li, t li c ng vi thc t khch quan, c y , t m, cht ch khng? Vn g cn cha r, cn mu thun, y l bn chnh hay bn sao? Nu l bn sao th c ng vi bn chnh khng? V th tc php l, cc bin bn c ng vi quy nh ti iu 78 ca B lut t tng hnh s nhng chng c thu thp c khng? Khi kim tra chng c, c trng hp cn dng mt trong 3 cch trn, c trng hp phi kt hp c 2 hoc 3 cch mi lm r c tnh xc thc ca chng c. Vic kim tra chng c phi c tin hnh thng xuyn trong sut qu trnh iu tra v n. Ngay khi thu thp chng c cng phi kim tra chng c. 3- nh gi chng c. Sau khi kim tra chng c, iu tra vin c phn cng iu tra v n phi nh gi chng c, tc l phi nhn nh, kt lun v tnh chnh xc v gi tr chng minh ca chng c. T cc chng c i n kt lun chnh xc v nhng vn cn gii quyt trong v n ang iu tra. Vic nh gi chng c cng rt phc tp, nhiu khi cng mt chng c nhng kin nh gi li khc nhau. V vy, khi nh gi chng c, i hi phi thn trng, trung thc, nm vng v vn dng tt khoa hc v chng c. Khi nh gi chng c, c quan iu tra da vo nhng cn c sau y: - Da vo nhng quy nh ca B lut hnh s: Trong qu trnh iu tra v n hnh s, c quan iu tra phi xc nh hnh vi xy ra c phi l hnh vi phm ti khng; nhng tnh tit tng nng, gim nh; nhng tnh tit cho php min trch nhim hnh s... Mun vy, phi da vo nhng quy nh ca lut hnh s v ti phm. - Da vo nhng quy nh ca B lut t tng hnh s. iu 50 B lut t tng hnh s quy nh: iu tra vin, Kim st vin, Thm phn v Hi thm nhn dn xc nh v nh gi mi chng c vi y tinh thn trch nhim, sau khi nghin cu mt cch tng hp, khch quan, ton din v y tt c cc tnh tit ca v n. - Da vo nim tin ni tm ca iu tra vin: Nim tin ni tm ca l kt qu hot ng l tr, o c v ton b tnh cch ca con ngi cng nhng tri thc, kinh nghim tch ly c ca iu tra vin. Nim tin ni tm khng ch l nhn thc v s vic, hin tng v din bin ca cc hin tng nh th no, do u xy ra, m cn l nng lc nhn nh, nh gi chnh xc bn cht cc hin tng v lng dng cm bo v chn l.

- Da vo thc php lut x hi ch ngha: thc php lut x hi ch ngha bao gm cc quan nim v nhng nguyn tc ca php lut x hi ch ngha, cc tri thc v php lut hin hnh, thi tm l ca con ngi i vi php lut, th hin s cng minh, bnh ng trc php lut... Ton b nhng hiu bit v php lut v thi i vi php lut to thnh thc php lut x hi ch ngha. nh gi chng c da trn c s thc php lut x hi ch ngha c tc dng lm cho iu tra vin nhn thc r hn ngha php l ca vic mnh ang lm, to iu kin cho vic xc nh s tht khch quan v nh gi hnh vi phm ti xy ra chnh xc. Cc cn c nh gi chng c c lin quan vi nhau. thc php lut x hi ch ngha l tin quan trng i vi s hnh thnh v cng c nim tin ni tm ca cc ch th (iu tra vin) nh gi chng c. Khi nh gi chng c, nu iu tra vin c nhng kinh nghim, kin thc chuyn mn cng nhiu, cng su bao nhiu th vic nh gi chng c cng chnh xc by nhiu. nh gi chng c, cn nh gi tng chng c, ng thi phi nh gi tng hp ton b chng c. Trn c s nh gi tng chng c mi nh gi tng hp ton b chng c. Mt khc phi da trn c s ton b chng c xem xt tng chng c ring l mi thy ht c gi tr ca tng chng c. - nh gi tng chng c l a ra kt lun v mc chnh xc v gi tr chng minh ca tng chng c. Nhng chng c thu c khng phi u c gi tr chng minh v mc chnh xc nh nhau, nu nh gi qu thp hoc qu cao so vi kh nng thc t chng minh ca n s dn n sai lm, nh hng khng tt n vic xc nh phng hng iu tra, n vic nhn nh, kt lun v n. Mun nh gi tng chng c c ng, phi nm vng c im ca tng loi chng c, phi da vo kin thc tng hp ca bn thn xem xt nhng ci c tht c ph hp vi quy lut khch quan ca s vt khng, t rt ra kt lun v gi tr v mc chnh xc ca n. Khi nh gi tng chng c, cn nghin cu mi quan h nhn qu gia chng c vi nhng vn cn chng minh trong v n, xem n c th gip ta lm sng t c vn g, mc n u. Trn c s , rt ra kt lun v mc v gi tr chng minh ca chng c. Tng chng c thu thp, kim tra n u nh gi n y. Sau khi kim tra, nh gi tng chng c, nu thy m bo cc thuc tnh ca chng c th mi s dng chng minh. Nu chng c khng chnh xc, khng vng chc hoc khng c lin quan n nhng vn cn

chng minh th loi b. Trng hp chng c cha tht hon chnh th khng nn s dng m cn phi tip tc xc minh cn thn cc thuc tnh ca n. - nh gi tng hp ton b chng c l xc nh gi tr chng minh ca tt c chng c v c kt lun chnh xc v v n. Thc t cho thy, nu ch dng li vic nh gi tng chng c th nhiu khi cha thy ht c gi tr chng minh ca chng c, nht l nhng chng c gin tip, ng thi cng cha th nhn thc c r bn cht ca v n. V vy, phi nh gi tng hp chng c, t cc chng c trong mi lin quan cht ch vi nhau, nhm xc nh gi tr chng minh ca tt c cc chng c v c kt lun chnh xc v v n. Khi nh gi tng hp hon b chng c, phi da vo nhng chng c c kim tra ring l; cc cn c nh gi chng c; quy lut din bin khch quan ca s vt; kin thc nghip v v kinh nghim bn thn trong cng tc u tranh chng ti phm. Khi nh gi tng hp chng c, phi ly thc t khch quan lm tiu chun, khng c nh gi chng c theo quan im hnh thc (tc l xc nh trc gi tr chng minh cho tng loi chng c). Vic nh gi chng c, kt lun v v n ng hay sai u c nh hng n ch trng, bin php gii quyt v n. V vy, phi ht sc thn trng v cao tinh thn trch nhim khi nh gi chng c. Trong hot ng iu tra ca mnh, cc c quan iu tra phi tin hnh cc hot ng pht hin, thu thp, cng c, bo v, kim tra, nh gi chng c. Cc hot ng ny c quan h cht ch vi nhau, an xen vo nhau, lm tt vic thu thp, kim tra chng c s gip cho vic nh gi chng c, kt lun v n hnh s c ng n./.

PHN BIT HOT NG THU THP, XC MINH, NH GI CHNG C GIA C QUAN THANH TRA VI C QUAN IU TRA H TRNG CNG Ph Chnh Vn phng - Thanh tra nh nc Trc ht, phi khng nh trong thanh tra c chng c. Khi nim chng c c s dng rng ri trong nhiu lnh vc nghin cu theo nhiu gc khc nhau. Trong iu tra hnh s, chng c l phng tin chng minh ti phm. Trong hot ng thanh tra, chng c l phng tin chng minh ng, sai ca i tng thanh tra. Mun lm r bn cht v n, trong giai on iu tra, c quan iu tra cn phi tin hnh chng minh v n hnh s theo mt qu trnh nht nh. Mun lm r bn cht ca i tng thanh tra, c quan Thanh tra cng phi tin hnh chng minh ng, sai ca i tng theo mt qu trnh nht nh. Qu trnh chng minh l qu trnh nhn thc s thc khch quan v nhng vn cn tm hiu i vi v n hnh s v i tng thanh tra. Gia thanh tra v iu tra hnh s c s khc nhau v i tng chng minh v ngha v chng minh: - Trong iu tra, i tng chng minh l v n hnh s. Ngha v chng minh thuc v c quan iu tra, Vin kim st v Ta n. - Trong hot ng thanh tra, i tng thanh tra l nhng vn cn lm r v i tng thanh tra. Ngha v chng minh thuc v cc t chc Thanh tra v ch yu l on thanh tra hoc Thanh tra vin. S khc nhau v i tng chng minh v ngha v chng minh bao gm c 3 giai on: thu thp, kim tra v nh gi chng c. 1- Thu thp chng c: Mun tm hiu v lm sng t v n hnh s hoc i tng thanh tra, c quan iu tra hoc c quan Thanh tra phi pht hin v thu thp y chng c. y l khu u tin rt quan trng trong qu trnh iu tra v thanh tra. Thu thp chng c l tm ti, pht hin, thu lm nhng s kin c tht t nhng ngun phn nh khc nhau nghin cu, khai thc nhng s kin lm cn c chng minh cho nhng tnh tit ca v n hoc i tng thanh tra theo quy nh ca php lut.

 pht hin, thu thp chng c, c quan iu tra p dng tng hp cc bin php thu thp do Lut t tng hnh s quy nh nh: khm nghim hin trng, khm nghim t thi, bt khm xt, thu gi, tm gi vt chng, ly li khai ngi lm chng, ngi b hi, hi cung b can, trng cu gim nh, nhn dng, i cht, thc nghim iu tra v.v... Ngoi cc bin php trn, c quan iu tra cn p dng cc bin php sau y pht hin, thu thp chng c: - Kim sot hnh chnh ni cng cng, kim sot cc phng tin giao thng vn ti... - Pht ng qun chng rng ri cng khai hoc c bit h t gic cung cp tin tc cho c quan iu tra, sau i su xc minh, tm hiu cn k v p dng cc bin php ca t tng hnh s thu thp chng c cho ng th tc php lut. - Trinh st b mt bao gm bin php c s v cc bin php k thut nghip v khc pht hin, thu thp chng c. Tuy nhin, c quan iu tra phi dng cc bin php chuyn ha chng c trinh st thnh chng c php l cng khai th mi c gi tr, hiu lc chng minh. Trong khi , pht hin, thu thp chng c, c quan Thanh tra p dng tng hp cc bin php thu thp do php lnh thanh tra (iu 9) quy nh nh: - Yu cu c quan nh nc, t chc x hi v c nhn cung cp thng tin cn thit phc v cho vic thanh tra; - Yu cu i tng thanh tra cung cp ti liu, bo co bng vn bn, tr li cht vn...; - Kim tra s sch k ton, thng k, chng t, ha n, hp ng, bo co thc hin k hoch; - Trong trng hp cn thit th kim tra ti sn, nim phong ti liu, k bin ti sn; - Trng cu gim nh... Qu trnh pht hin, thu thp chng c trong thanh tra phi bit chn nhng vn mu cht, trng tm, trng im tp trung lc lng, bin php v tp trung ch o. Thc tin thanh tra cho thy, nu lm r c nhng vn mu cht s lm r c cc tnh tit khc mt cch d dng, trnh c s dn tri, b st v b tc trong khi tin hnh cuc thanh tra.

Vic pht hin, thu thp chng c phi c tin hnh khn trng, t m, su sc, phi ch n mi kha cnh, tnh tit ca nhng vn cn chng minh ca i tng thanh tra lm c s cho vic kt lun, quyt nh, kin ngh. Trong qu trnh pht hin, thu thp chng c, ty tng hon cnh c th m c quan Thanh tra (on thanh tra hoc Thanh tra vin) tnh ton, p dng bin php no thch hp sao cho c li nht, ng thi phi bit kt hp cht ch gia cc bin php h tr cho nhau. Qu trnh pht hin, thu thp chng c gn lin vi vic cng c chng c v bo v chng c. Trong hot ng thanh tra v iu tra hnh s, vic cng c v bo v chng c l ging nhau. Cng c chng c l lm cho chng c thu c c y gi tr chng minh v hiu qu s dng. Trong qu trnh thanh tra, on thanh tra v Thanh tra vin phi ghi li tht t m, y , chnh xc, trung thc nhng s vt, hin tng, du vt... lin quan n i tng chng minh v cch thu thp n vo bin bn, bo co hoc cc loi vn bn khc chng c khi b tht lc, sai lch s tht v gi c lu di. Bo v chng c l gi cho c tnh nguyn vn ca chng c nh khi thu c, khng lm mt, lm hng, lm bin dng hay sai lch, khng c ly cp, em cho, em dng hay i chc, nh tro... Thc cht ca vic bo v chng c l bo v tc dng chng minh ca chng c. Tm li, gii quyt ng n v n hnh s hay a ra c kt lun, quyt nh, kin ngh ng, hp tnh, hp l, c quan iu tra hoc c quan Thanh tra phi pht hin v thu thp c chng c. Khi pht hin, thu thp c chng c phi cng c, bo v chng c cho tt. Cng c chng c vng chc s gip cho vic bo v chng c c lu di, bo m cho vic s dng chng c c hiu qu v lm cho chng c c hiu lc chng minh cao. 2- Kim tra chng c: Chng c tn ti khch quan v th hin rt a dng, mun hnh, mun v, trong khi nhn thc ca mi ngi li c s khc nhau. Mt khc, thc tin u tranh chng ti phm v thanh tra cho thy, bn ti phm v i tng thanh tra lun che giu hnh vi phm ti, trn trnh php lut, tm mi cch nh lc hng iu tra, thanh tra. Do , vic kim tra li chng c nhm xc nh tnh xc thc ca chng c trc khi s dng c ngha ht sc quan trng v c tnh nguyn tc. Nu khng kim tra thn

trng, vi tin, vi s dng s dn n sai lm, oan sai, lt i tng v hnh vi vi phm php lut trong qu trnh iu tra, thanh tra. Khi tin hnh kim tra chng c, c quan iu tra v c quan Thanh tra phi quan tm n tnh xc thc v cc thuc tnh ca chng c: tnh khch quan, tnh lin quan v tnh hp php. ng thi, mi loi chng c c nhng c im ring, do vy khi kim tra chng c phi i su vo c im ca tng chng c m xem xt. Tt c cc loi chng c trong thanh tra hay iu tra hnh s u c th kim tra bng nhng cch sau y: - Nghin cu phn tch tng chng c xem c ph hp vi thc t hay khng, c th l xem xt n lin quan n vn g cn chng minh, c bo m 3 thuc tnh ca chng c khng. - So dnh, i chiu, kim tra tng hp ton b chng c xem chng ph hp hay mu thun. Nu c mu thun phi tm nguyn nhn v lm r s tht. - Tm chng c mi lm sng t thm nhng chng c thu thp c. Khi kim tra chng c, c trng hp ch cn dng mt trong ba cch trn, c trng hp phi kt hp c hai hoc ba cch mi lm r c tnh xc thc ca chng c. ng thi, vic kim tra chng c phi c tin hnh thng xuyn trong sut c qu trnh iu tra, ngay khi thu thp chng c cng phi kim tra chng c. 3. nh gi chng c: S khc nhau gia thanh tra v iu tra hnh s th hin vic nh gi chng c. Sau khi kim tra chng c, on thanh tra, Thanh tra vin hay iu tra vin phi nh gi chng c, tc l phi nhn nh, kt lun v tnh xc thc v gi tr chng minh ca chng c. Vic nh gi chng c cng rt phc tp, nhiu khi cng mt chng c nhng kin nh gi li khc nhau. V vy, khi nh gi chng c i hi phi thn trng, trung thc, nm vng v vn dng tt khoa hc chng c. Nu nh vic nh gi chng c trong iu tra hnh s da trn cc quy nh ca B lut hnh s v t tng hnh s th trong thanh tra, vic nh gi chng c da trn cc vn bn php lut v thanh tra v nhiu vn bn php lut khc c lin quan n ni dung thanh tra, c th nh php lut v ti chnh, ngn hng, thng mi xy dng c bn, giao thng, mi trng, t

ai... chnh l nhng c s php l xem xt cc chng c, t lm cn c a ra nhng nhn nh, kt lun, kin ngh v i tng thanh tra. Nh trn trnh by, thc cht qu trnh tin hnh mt cuc thanh tra l qu trnh thu thp, kim tra v nh gi chng c, l s quy np t nhng s kin, s vt, ti liu c tht, c lin quan a ra nhng kt lun, kin ngh p ng tt nht yu cu ca mt cuc thanh tra. Trong hot ng iu tra hnh s, c quan iu tra cng phi tin hnh thu thp, kim tra, nh gi chng c lm c s kt lun v n hnh s c ng n. Qu trnh thu thp, kim tra, nh gi chng c trong iu tra hnh s v trong thanh tra c nhng nt tng ng, nhng ng thi cng c nt c th ring do s khc bit v i tng chng minh, ngha v chng minh v qu trnh chng minh./.

NHNG QUY NH CA PHP LUT V CHNG C TS. T VN NH Ph Chnh Ta hnh s, Ta n nhn dn ti cao A. KHI NIM V CHNG C Chng c l nhng g c tht chng minh cho mt vn , mt s vic no . Bn thn chng c l c tht, nn s xut hin, tn ti, vn ng ca n hon ton tun theo nhng quy lut khch quan, ch tuyt nhin khng tun theo thc ch quan ca mt ngi no . Tuy nhin, do tc ng ca con ngi, ca t nhin, nn nhiu chng c khng cn c nguyn vn khi thu thp c. C khi s bin dng ca n rt ln, lm cho nhiu ngi khng cn nhn bit trng thi ban u ca n. V vy, vic thu thp chng c, nh gi chng c nh th no m bo ng s tht khch quan m n phn nh l vn rt kh khn, phc tp, i hi chng ta phi bit vn dng tng hp cc tri thc, thnh tu ca nhiu ngnh khoa hc khc nhau mi c th t c kt qu. Bt k mt chng c no cng u phn nh, chng minh cho mt vn no hay mt s khng nh, ph nh, xc nh no . Mt s khng nh, ph nh, xc nh no m khng c chng c c th s khng c cn c tin cy. Khi ta ni n mt vn no m khng c dn chng, th ch l nhng li ni sung, trng rng, khng c sc thuyt phc, c khi cn gy cho ngi nghe s nghi ng. Th d; Khi ni n tui ca Nguyn Vn B, chng ta tng hp cc ti liu nh giy chng sinh ca trm x hay bnh vin ghi nhn ngy, gi sinh ca Nguyn Vn B; y b ca m anh B th hin qu trnh khm, kim tra thai nghn, ngy gi ti bnh vin hay trm x sinh con; ngy, gi hai m con ra vin; h s l lch ca anh B; cc giy t ty thn ca anh B... Cc giy t, ti liu ny u th hin anh B bc sang tui 17, nn ta khng nh rng anh B 17 tui. Cc ti liu, giy t va nu trn l chng c chng minh anh Nguyn Vn B 17 tui v cng l cn c phn bc mi kin cho rng anh B khng phi 17 tui. Chng c no cng c ngha, gi tr nht nh ca n. Trong qu trnh hnh thnh, xut hin, tn ti, n phi chu s tc ng ca con ngi, t nhin v x hi, nn n cng b bin dng i, thm ch khng cn na. Do

vy, ngha, gi tr ca chng c m ta thu c cn ph thuc vo rt nhiu yu t khc nhau. Cho nn, chng minh mt vn , chng ta phi cn nhiu chng c khc nhau, cng nhiu chng c chng minh th mc tin cy cng cao. Chng c th c rt nhiu, nhng chng minh cho mt vn , mt s xc nh th ch c mt s loi chng c no c ngha, gi tr chng minh. Do vy, chng ta cn phi phn loi chng c, nhm xc nh nhng chng c phi thu thp chng minh vn chng ta quan tm, trnh dn tri khng cn thit. Trong tng lnh vc c nhng vn mang tnh c th, do vy, chng minh cho nhng vn tng lnh vc khc nhau cng c nhng loi chng c mang tnh c th. chng minh cho mt cng thc ton hc, chng ta phi bit s dng cc nh l, tin c. Khi gii quyt mt bi ton, nu phi chng minh cho mt gi thit th chng ta phi kt hp s dng cc nh l, tin , cng thc v cc d kin ca bi ton cho. chng minh cho mt bn cht ca x hi t bn th chng ta phi bit tng hp cc biu hin, hin tng xy ra hng ngy trong x hi ... xc nh tnh hnh hot ng kinh t ca mt doanh nghip, chng ta phi cn c vo k hoch cng tc, din bin ti chnh, s k kt, thc hin cc hp ng kinh t, s sch k ton, ti chnh... ca doanh nghip. Mun bit tnh hnh cn b ca mt n v, chng ta cn cc ti liu th hin s cn b, cng nhn vin trong n v, phn loi theo gii tnh, dn tc, ng phi, tui, trnh chuyn mn, trnh chnh tr tng loi cn b, s tuyn chn, bt hay b nhim, s bin ng cn b v.v... Trong lnh vc cng tc thanh tra c c th l phi xc nh bng c s tht khch quan n v c th. C khi ch l s tht khch quan v hot ng kinh t, v chnh sch cn b, bo v mi trng, sinh c k hoch... Trn c s thc t khch quan c xc nh, i chiu vi cc quy nh ca php lut rt ra nhng nhn xt, nh gi sai hay ng, xu hay tt... v nhng kin ngh, xut. Trong cc nhim v ny th nhim v xc nh s tht khch quan l nhim v hng u, quan trng nht v c tnh quyt nh nht. Vic xc nh ng s tht khch quan l cn c, iu kin c s i chiu, nh gi chnh xc v xut c gi tr. B. CHNG C TRONG V N HNH S I. VI NT CHUNG V CHNG C HNH S mi lnh vc, mi ngnh c nhng vn cn phi chng minh khc nhau v c nhng c im, c trng khc nhau. Nhng d lnh vc no,

ngnh no th vic xc nh s tht khch quan cng l yu cu quan trng nht. on thanh tra phi xc nh s tht khch quan m nhim v ca on t ra. Trong cng tc hnh s th phi xc nh ng s tht ca hnh vi c th. Nh nc c mt s quy nh iu chnh v cng tc chng c trong hnh s. Ti Thng t 009/NCPL ngy 2/10/1962 ca Ta n nhn dn ti cao xc nh: ... m bo yu cu xt x chnh xc v ng php lut, cc ng ch Thm phn phi nghin cu k cng, kim tra h s... ni dung h s phn nh s vic... H s phi c y ti liu, chng c ni ln s thc v ti phm m b co b truy t v soi sng mi tnh tit ca ti phm. Ni mt cch c th, ni dung h s phi soi sng nhng im chnh sau y: 1. Hnh vi ti phm m b co b truy cu trch nhim hnh s c hay khng xy ra. 2. Hnh vi y c ng do b co gy ra khng? 3. c y nhng yu t v phng din khch quan ca ti phm cha? (thi gian, a im, hnh vi phm ti v kt qu ca ti phm). 4. y nhng yu t v phng din ch quan ca ti phm cha? ( thc, ng c, mc ch). 5. C tnh tit g lm tng nng hoc gim nh trch nhim ca b co khng? 6. Nhn thn ca b co. ... Mi im cn c soi sng bng nhng ti liu, chng c tp hp trong h s. Soi sng mt cch thc s khch quan v c hai mt, mt kh nng c ti cng nh mt kh nng khng c ti, tnh tit tng nng cng nh tnh tit gim nh, khng thin lch v mt no.... Mun c h s v n vi y ti liu, chng c, mi tnh tit ca ti phm th c quan iu tra phi thu thp y cc ti liu, chng c soi sng mi tnh tit nu. Trong Php lnh iu tra n hnh s cng quy nh trch nhim ca iu tra vin, c quan iu tra phi thu thp cc ti liu, chng c ca v n. Ti iu 47 B lut t tng hnh s u tin ca nc ta quy nh nhng vn phi chng minh trong v n hnh s nh sau: Khi iu tra, truy t v xt x hnh s, c quan iu tra, Vin kim st v Ta n phi chng minh. 1. C hnh vi phm ti xy ra hay khng, thi gian, a im v nhng tnh tit khc ca hnh vi phm ti;

2. Ai l ngi thc hin hnh vi phm ti; c li hay khng c li, do c hay v ; c nng lc trch nhim hnh s hay khng; mc ch hoc ng c phm ti; 3. Nhng tnh tit tng nng, tnh tit gim nh, trch nhim ca b can, b co v nhng c im v nhn thn b can, bi co; 4. Tnh cht v mc thit hi do hnh vi phm ti gy ra. Php lut c quy nh v nhng vn phi chng minh trong v n hnh s v cng ch r vn u tin l xc nh ng s tht khch quan ca hnh vi, sau mi tin hnh cc bc tip theo. Phm vi ca thanh tra khng ch gi gn trong v n hnh s, m rng hn rt nhiu, bao gm c thanh tra v cng tc lao ng, hnh chnh, tin lng, chnh sch, ch x hi, thi ua, khen thng... Thanh tra xc nh mt s tht ng, sai, tt hay xu v mc n u. Bi vy, php lut cha c c quy nh v nhng vn phi chng minh trong cng tc thanh tra ni chung nh trong cc v n hnh s. Nu thanh tra c th th ta c th t t ra cho on thanh tra nhng vn phi chng minh c th. Nhng trong cng tc thanh tra v cng tc hnh s u c nhim v quan trng hng u l xc nh cho ng thc t khch quan ca s vic. Thc t khch quan ny xy ra u, thi gian no, do ai thc hin hay gy ra. Ch trn c s v cn c vo cc quy nh ca Nh nc, chng ta mi tip tc lm cc nhim v tip theo thuc chc nng ca Thanh tra hoc ca c quan iu tra. II. THU THP CHNG C xc nh c thc t khch quan, bng mi phng php, chng ta phi thu c chng c. Bn thn chng c l nhng g c tht, n xut hin, tn ti v vn ng theo quy lut khch quan. Nhng thc t li c nhng chng c phi do con ngi no ch nh to ra nh la ngi khc, hoc thc t cn c s lm tng chng c ca s vic ny l chng c ca s vic khc. Th d: Nguyn Vn A gi ch k ca Nguyn Vn B lnh tin qu. Trng hp ny Nguyn Vn A c t to chng c gi chng minh Nguyn Vn B lnh tin. Th d khc: Nguyn Th Mai dng chng minh th ca Trn Th Ha t ca hng thu xe p ri trn lun, ch ca hng mang chng minh th ca khch hng n trnh bo vi c quan Cng an, cc c quan bo v php lut truy t v xt x Trn Th Ha v ti la o, chim ot ti sn ca cng dn. Trng hp ny, Trn Th Ha b truy t xt x l do s lm tng v chng c, sai lm v vic xc nh cn cc ca b co. Do vy m vic thu thp cc chng c (ng vi ngha ca n) cng rt kh khn v phc tp, nhiu khi khng thu

thp c y chng c cn thit kt lun. y l mt nguyn nhn quan trng ca tnh trng cn nhiu v n cha c khm ph. Trong B lut t tng hnh s quy nh tng i cht ch v trnh t thu thp chng c v ch chng c no c thu thp theo ng trnh t quy nh mi c coi l c ngha, c gi tr quan trng v c tnh quyt nh. Ti iu 49 B lut t tng hnh s quy nh: ... c quan iu tra, Vin kim st v Ta n c quyn triu tp nhng ngi bit v v n hi v nghe h trnh by v nhng vn c lin quan n v n, trng cu gim nh, tin hnh khm xt, khm nghim v cc hot ng iu tra khc theo quy nh ca b lut ny, yu cu cc c quan, t chc v c nhn cung cp ti liu, trnh by nhng tnh tit lm sng t v n.... Nhng ng thi cng quy nh: ... nhng ngi tham gia t tng, c quan, t chc hoc bt c c nhn no u c th a ra ti liu, vt v trnh by nhng vn c lin quan n v n.. Trong qu trnh thu thp chng c, c quan iu tra, Vin kim st, Ta n m c th l iu tra vin, Kim st vin, Thm phn phi tun theo nhng quy nh ring cho tng ngi tin hnh t tng v tng giai on t tng khc nhau. Hin nay, theo quy nh ca php lut, c quan iu tra c thnh lp mt s ngnh khc nhau, chu s qun l, lnh o ca cc ngnh khc nhau, l c quan iu tra ca B i bin phng, Hi quan, Kim lm, Qun i nhn dn, Vin kim st nhn dn v cc c quan iu tra ca lc lng Cnh st nhn dn, lc lng An ninh nhn dn. C quan iu tra ca ngnh no cng phi tun theo nhng quy nh ring B lut t tng hnh s v iu tra. Tng ng tc thu thp chng c trong qu trnh iu tra u quy nh c th nh cc quy nh v khm ngi, ch , a im, vt, th tn, bu kin, bu phm (cc iu 115, 116, 117, 118 v 119) v tm gi ti liu, vt (vt chng); v k bin ti sn; v vic ly li khai ngi b hi, ngi lm chng, b can (cc iu 107, 111 v 112)... Vy ti sao cn phi c s quy nh cht ch v nghim ngt trong b lut? Chng c l nhng g c tht m s xut hin, tn ti v vn ng ca n u theo cc quy lut khch quan. Bi vy, cc phng php, bin php thu thp chng c cng phi tht khch quan thu thp c chng c, ng vi nhng g m n c v n th hin; nu n tri qua mt qu trnh vn ng v bin i th phi bit chnh xc n vn ng, bin i nh th no.

Chng c tn ti, vn ng, bin mt, xut hin u theo quy lut khch quan, khng ph thuc vo thc ch quan ca bt k ai. Tuy nhin, mi mt ngi u c thc ch quan ca mnh, mi vic lm, hnh ng ca mt ngi u b chi phi bi thc ch quan ca h t c mc ch, nguyn do h t nh ra. C ngi to chng c gi hoc sa cha, lm bin dng chng c tht theo mun ca h... Bi vy, trong qu trnh thu thp chng c, cn phi c bin php bo v chng c tht, cng ng vi trng thi s khai bao nhiu cng tt by nhiu. Th d: Trong cc v n kinh t, chng ta thng gp hin tng lm ha n, chng t gi, khng ng s tht hoc sa cha n... y l vic lm ca b can, b co, ca ngi c quyn li, ngha v lin quan nhm hp php ha nhng vic lm sai tri. Nu trong qu trnh thu thp chng c, cc c quan iu tra khng tun theo cc quy nh cht ch ca php lut th s khng thu c chng c tht, m ch thu c nhng ti liu gi, khng phn nh ng s tht khch quan. Mi chng c u c mt gi tr php l, ngha nht nh trong vic xc nh s tht. Ngun chng c, cch thu thp chng c l c s nh gi chng c. Ch c nhng chng c c thu thp theo nhng quy nh ca php lut mi m bo tin cy, chnh xc, to iu kin cho vic nh gi chng c c ng n. Trn c s tng kt kinh nghim thc tin qu trnh iu tra, ph n ca cc c quan iu tra, tip thu kinh nghim ca cc c quan iu tra cc nc c quan h vi chng ta, ng thi tng hp thnh tu ca cc ngnh khoa hc ang pht trin, chng ta mi xy dng c nhng quy nh hin c v thu thp chng c trong B lut t tng hnh s. c bit cc thng t hng dn ca Ta n nhn dn ti cao, B Ni v, Vin kim st nhn dn ti cao v lnh vc ny trong nhng nm 60 n 80 l nhng c s rt qu gi tng kt, xy dng thnh nhng quy nh v thu thp chng c trong B lut t tng hnh s. III. MT S QUY NH C TH V THU THP CHNG C Cc c quan iu tra, Vin kim st, Ta n c th ly li khai ca ngi lm chng lm chng c. Ngi lm chng l ngi bit c nhng tnh tit c lin quan n v n. Trong mt v n c th c nhiu nhn chng, cng c th ch c mt nhn chng, thm ch c khi khng c nhn chng. Nhng v n c t nhn chng hoc khng c nhn chng thng l nhng v n phc tp, iu ra rt kh khn. Th d: Mt bnh nhn b hn m su sut 12 nm, b lm nhc, c thai v sinh con, khng ai bit c din bin ca v n ra sao, ai

 lm nhc bnh nhn; ch khi bnh nhn mang thai n thng th t th bc s v gia nh mi bit l bnh nhn b lm nhc; cc c quan iu tra u khng xc nh c th phm l ai. C nhn chng bit nhiu tnh tit quan trng ca v n, c nhn chng ch bit mt hay hai tnh tit. C nhn chng trc tip nhn thy, quan st c din bin ca s vic; c nhn chng khng trc tip nhn thy, khng quan st din bin s vic, nhng c ngi khc k li, ni li hoc c th ch bit mt vi tnh tit c lin quan. Bi vy, trong tng v n c th, chng ta phi xc nh c nhng ai l nhn chng, tng loi nhn chng v phi ht sc ch ti cc nhn chng c bit, nhn chng quan trng, nhn chng khng th thiu trong v n... Ty tng v n c th, iu kin v hon cnh ca nhn chng, ngha, vai tr lm chng ca h trong v n m c quan, nhng ngi tin hnh t tng quyt nh vic ly li khai ca nhn chng nh th no cho ph hp, m bo khch quan v t kt qu tt. Thng thng, cc nhn chng c triu tp ti tr s ca cc c quan tin hnh t tng hoc phin ta cng khai khai bo. Trong cc trng hp c bit th cc c quan tin hnh t tng c th ly li khai ca nhn chng a im khc nhau nh tr s c quan khc, ni lm vic hoc ni ca nhn chng, bnh vin... Ngi lm chng phi c ngha v tun theo giy triu tp ca c quan tin hnh t tng, khai bo ng s tht. Nu h khng thc hin ng cc ngha v ny m khng c l do chnh ng th ty mc m x l tha ng theo quy nh ca php lut nh b dn gii hoc b truy cu trch nhim hnh s v ti t chi khai bo, hoc ti cung cp ti liu sai s tht, hay ti khai bo gian di. Li khai ca ngi lm chng phi c ghi chp y , t m v trung thc bng vn bn, ghi r c a im, thi gian, ngi ly li khai, ngi ghi li khai. Vn bn ny phi c c li cho ngi khai nghe, ngi khai c quyn c li ton b v yu cu sa cha, b sung; sau mi ngi c mt u phi k xc nhn. Thng thng, li khai ca nhn chng c ghi bin bn ghi li khai, hay bin bn lm vic v bt k phin ta v.v... Cc c quan tin hnh t tng ly li khai ca ngi b hi. Ngi b hi l ngi b thit hi v th cht, v tinh thn v v ti sn do ti phm gy ra. Ngi b hi hoc ngi i din hp php ca h c quyn a ra chng c v nhng yu cu, c thng bo v kt qu iu tra, ngh

thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch theo quy nh ca B lut t tng hnh s; c quyn ngh mc bi thng v cc bin php bo m bi thng; tham gia phin ta; khiu ni quyt nh ca c quan iu tra, Vin kim st, Ta n v.v... Ngi b hi c th trnh by nguyn ca mnh bng vn bn hoc bng ming cc c quan tin hnh t tng ghi li. Mt s nguyn tc p dng khi ly li khai ca ngi b hi cng nh nguyn tc p dng khi ly li khai ca ngi lm chng l cn ch khi ly li khai ca ngi lm chng, ngi b hi m ngi ny l ngi cha thnh vin, hoc b hn ch v tm thn th cn phi c i din ngi gim h hoc lut s bo v quyn li ca h tham gia. Ly li khai ca ngi b tm gi: Ngi b tm gi l ngi b bt trong trng hp khn cp hoc phm php qu tang v i vi h c quyt nh tm gi, nhng cha b khi t. Ngi b tm gi c quyn bit l do mnh b tm gi; c gii thch quyn v ngha v; trnh by li khai; a ra nhng yu cu; khiu ni v vic tm gi v nhng quyt nh khc c lin quan. Ngi tm gi trnh by v nhng tnh tit lin quan n vic h b tm gi, b nghi thc hin ti phm. Ngi b tm gi c th trnh by bng vn bn hoc bng ming c quan Cng an ghi li. Ly li khai ca b can, b co: B can l ngi b khi t v hnh s. Quyt nh khi t v n hnh s phi ghi r c quan khi t, thi gian, cn c khi t v iu khon ca B lut hnh s p dng. B can c quyn bit mnh b khi t v ti g; a ra nhng chng c v nhng yu cu; ngh thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch theo quy nh ca B lut t tng hnh s; t bo cha hoc nh ngi khc bo cha. B can c giao nhn bn sao quyt nh khi t, quyt nh p dng bin php ngn chn; c giao nhn bn kt lun iu tra sau khi kt thc iu tra, bn co trng sau khi Vin kim st quyt nh truy t; c quyn khiu ni cc quyt nh ca c quan iu tra v Vin kim st. B co l ngi b Ta n quyt nh a ra xt x. B co c giao nhn quyt nh a v n ra xt x; c tham gia phin ta; c ngh

thay i ngi tin hnh t tng, ngi gim nh, ngi phin dch; a ra nhng chng c v yu cu; t bo cha hoc nh ngi khc bo cha; ni li sau cng trc khi ngh n; c khng co bn n v quyt nh ca Ta n. B can, b co trnh by v nhng tnh tit ca v n v c cc c quan tin hnh t tng ghi li thnh vn bn theo ng quy nh ca php lut. Vic hi cung b can phi do iu tra vin tin hnh ngay sau khi c quyt nh khi t b can. C th hi cung b can ti ni tin hnh iu tra hoc ti ni ca ngi . Trc khi hi cung, iu tra vin phi c quyt nh khi t b can v gii thch cho h bit r quyn v ngha v. Nu v n c nhiu b can th hi ring tng ngi v khng h tip xc vi nhau. Khng hi cung vo ban m, tr trng hp khng tr hon c, nhng phi ghi r l do vo bin bn. iu tra vin hoc bt k ai hng cung, bc cung hoc dng nhc hnh i vi b can s b x l theo quy nh ca php lut; ty theo tnh cht, mc c th b truy cu trch nhim hnh s. V i cht: Trong trng hp c s mu thun trong li khai gia hai hay nhiu ngi th iu tra vin tin hnh i cht. Nu ngi lm chng hoc b hi tham gia i cht th trc tin iu tra vin phi gii thch cho h bit trch nhim v vic t chi, trn trnh khai bo hoc c tnh khai bo gian di. Vic ny phi c ghi vo bin bn. Khi bt u i cht, iu tra vin hi v mi quan h gia nhng ngi tham gia i cht, sau mi hi h v nhng tnh tit cn lm sng t. Khi nghe nhng li khai trong i cht, iu tra vin c th hi thm tng ngi. iu tra vin cng c th cho ngi tham gia i cht hi ln nhau, tr li v i p. Nhng cu hi, cu tr li ca nhng ngi ny phi c ghi trong bin bn i cht. Ch sau khi nhng ngi tham gia i cht khai xong, iu tra vin mi nhc li li khai trc ca h c mu thun nghe h gii thch v sao c s mu thun . V nhn dng: Khi cn thit, iu tra vin c th mi ngi hoc a vt, nh cho ngi lm chng, ngi b hi hoc b can nhn dng.

iu tra vin phi hi trc ngi nhn dng v nhng tnh tit, vt tch v c im m nh h c th nhn dng c. S ngi, vt hoc nh a ra nhn dng t nht l ba v b ngoi phi tng t ging nhau. Nhng i vi nhn dng t thi th khng p dng nguyn tc ny. Trong trng hp c bit c th xc nhn ngi qua ting ni hay cn gi l ging ni ca ngi cn xc minh. Nu nhn chng hay ngi b hi l ngi nhn dng, th trc khi tin hnh, iu tra vin phi gii thch cho h bit trch nhim v vic t chi, trn trnh khai bo hoc c tnh khai bo gian di. Vic gii thch ny phi c ghi vo bin bn. Trong khi tin hnh nhn dng, iu tra vin khng c t cu hi c tnh gi . Sau khi ngi nhn dng xc nh mt ngi, mt vt hay mt nh trong s c a ra nhn dng th iu tra vin yu cu h gii thch l h cn c vo c im, vt tch g xc nhn ngi, vt hay nh . Vic tin hnh nhn dng phi c mt ngi chng kin. S ngi, vt, nh a ra nhn dng cng nhiu cng chnh xc. Phi to iu kin ngi nhn dng xc nh chnh xc. Bin bn nhn dng phi thi gheo quy nh chung, ch cn ghi r nhn thn ngi nhn dng; nhng c im ca vt, nh c a ra nhn dng; cc li khai bo, trnh by ca ngi nhn dng. V gim nh: Bt buc c quan tin hnh t tng phi trng cu gim nh khi cn xc nh: a) Nguyn nhn cht ngi, tnh cht thng tch, mc tn hi sc khe hoc kh nng lao ng; b) Tnh trng tm thn ca b can, b co trong trng hp c s nghi ng v nng lc trch nhim hnh s ca h; c) Tnh trng tm thn ca ngi lm chng hoc ngi b hi trong trng hp c s nghi ng v kh nng nhn thc v khai bo ng n i vi nhng tnh tit ca v n. Khi thy cn thit th th trng c quan iu tra a ra quyt nh trng cu gim nh. Trong quyt nh trng cu gim nh phi ghi r yu cu gim nh vn g, h tn ngi c trng cu hoc tn ngi tin hnh gim nh, ghi r quyn v ngha v ca ngi gim nh.

Vic tin hnh gim nh c thc hin ti c quan gim nh hoc ti ni tin hnh iu tra v n, ngay sau khi c quyt nh trng cu gim nh. iu tra vin c quyn tham d gim nh, nhng phi bo co cho ngi tin hnh gim nh bit. Ni dung kt lun ca gim nh phi ghi r nhng du vt, vt, ti liu v tt c nhng g c gim nh, nhng phng php c p dng v gii p nhng vn c t ra c cn c c th. lm sng t hoc b sung ni dung kt lun gim nh, c quan tin hnh t tng c th hi thm ngi gim nh v nhng tnh tit cn thit v c th quyt nh gim nh b sung hoc gim nh li. Ngi gim nh kt lun v vn c yu cu gim nh v phi chu trch nhim c nhn v kt lun . Nu vic gim nh do mt nhm ngi gim nh tin hnh th tt c cc thnh vin u k vo bn kt lun chung. Trong trng hp c kin khc nhau th mi ngi ghi ring kin kt lun ca mnh. B can c quyn yu cu c thng bo v ni dung kt lun gim nh; c trnh by nhng kin ca mnh v kt lun gim nh; yu cu gim nh b sung hoc gim nh li. V vt chng: Vt chng l nhng vt c dng lm cng c, phng tin phm ti; vt mang du hiu ti phm, vt l i tng ca ti phm cng nh tin bc v nhng vt khc c gi tr chng minh ti phm v ngi phm ti. Vt chng cn c thu thp kp thi, y , c m t ng thc trng vo bin bn v c a vo h s v n. Trong trng hp vt chng khng th a vo h s v n th phi chp nh a vo h s v n v vt chng c nim phong bo qun. Vt chng phi c bo qun nguyn vn, khng mt mt, ln ln v h hng. H s v n c quan no th c quan c trch nhim bo qun vt chng. Vt chng l tin, vng, bc, kim kh qu, qu, c, cht n, cht chy, cht c, cht phng x c gim nh ngay sau khi thu thp v phi chuyn ngay bo qun ti Ngn hng hoc ti cc c quan chuyn trch khc. Ngi c trch nhim bo qun vt chng m mt mt, h hng th phi bi thng; trong trng hp hy hoc c lm h hng vt chng nhm lm sai lch h s v n th phi b x l theo php lut, ty mc sai phm c th b truy cu trch nhim hnh s.

Vic x l vt chng do Th trng, Ph Th trng c quan iu tra, Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st cng cp quyt nh nu v n c nh ch giai on iu tra; do Chnh n, Ph Chnh n Ta n cng cp hoc Hi ng xt x quyt nh giai on xt x. Vic thi hnh cc quy nh x l vt chng phi c ghi vo bin bn. Thc t cho thy, trong nhiu v n khi h s cha c chuyn sang Ta n th vt chng c c quan iu tra hocVin kim st x l, nn Ta n gp nhiu kh khn khi xt x, thm ch khng xt x c hoc b ko di. Thng thng, vt chng c x l nh sau: a) Vt chng l cng c, phng tin phm ti, vt cm lu hnh th b tch thu, sung cng qu Nh nc; b) Vt chng l nhng vt, tin bc thuc s hu x hi ch ngha hoc s hu ca ngi khc b ngi phm ti chim ot hoc dng lm cng c phm ti th tr li cho ch s hu hoc ngi qun l hp php; trong trng hp khng xc nh c ch s hu hoc ngi qun l hp php th sung cng qu Nh nc; c) Vt chng l tin bc hoc ti sn do phm ti m c th b tch thu sung cng qu Nh nc; d) Vt chng khng c gi tr hoc khng s dng c th b tch thu v tiu hy. Trong qu trnh iu tra, truy t, xt x, c quan iu tra, Vin kim st, Ta n c quyn quyt nh tr li nhng vt chng thuc s hu hp php ca ngi khc b ngi phm ti chim ot hoc s dng lm cng c phm ti cho ch s hu hoc ngi qun l hp php nu xt thy khng nh hng ti vic x l v n. IV. MT S BIN PHP NGHIP V V THU THP CHNG C tin hnh thu thp chng c mt cch nhanh, m bo tnh khch quan, chnh xc v hn ch nhng vic lm sai lch, to chng c gi v.v..., trong B lut t tng hnh s, Php lnh iu tra v n hnh s quy nh mt s bin php cn thit nh: p dng cc bin php ngn chn, khm xt, thu gi, tm gi, k bin ti sn, khm nghim hin trng, khm nghim t thi, thc nghim iu tra, gim nh. kp thi ngn chn ti phm hoc khi c chng c chng t b can, b co s gy kh khn cho vic iu tra, truy t, xt x hoc s tip tc phm ti cng nh khi cn m bo thi hnh n th c quan iu tra, Vin

kim st hoc Ta n c th p dng mt trong cc bin php ngn chn sau: bt, tm gi, tm giam, cm i khi ni c tr, bo lnh, t tin hoc ti sn c gi tr bo m... Ch Vin trng, Ph Vin trng Vin kim st nhn dn v Vin kim st qun s cc cp; Chnh n, Ph Chnh n Ta n nhn dn v Ta n qun s cc cp; Thm phn Ta n nhn dn cp tnh hoc Ta n qun s cp qun khu tr ln ch ta phin ta; Trng cng an, Ph trng cng an cp huyn; Th trng, Ph Th trng c quan iu tra cp tnh tr ln... c quyn ra lnh bt ngi. Trong lnh bt phi ghi r ngy ra lnh; h tn, chc v ngi ra lnh; phi c ch k v ng du ca c quan ngi ra lnh; h tn, a ch ca ngi b bt v l do b bt. Ngi thi hnh lnh bt phi c, gii thch lnh v lp bin bn v vic bt. Khi tin hnh bt ngi phi c i din chnh quyn x, phng, th trn hoc i din c quan, t chc ni ngi b bt c tr hoc lm vic v ngi lng ging ca ngi b bt chng kin. Khng bt ngi vo ban m, tr trng hp khn cp hoc bt ngi phm ti qu tang. Nhng trng hp bt ngi khn cp l: a) C cn c cho rng ngi ang chun b thc hin ti phm nghim trng; b) Khi ngi b bt hoc ngi c mt ti ni xy ra ti phm chnh mt trng thy v xc nhn ng l ngi thc hin ti phm m xt thy cn ngn chn ngay vic ngi trn; c) Khi c du vt ca ti phm ngi hc ti ch ca ngi b nghi l thc hin ti phm v xt thy cn ngn chn ngay vic ngi trn hoc tiu hy chng c. Nhng ngi c quyn ra lnh bt ngi trong trng hp khn cp l: Trng Cng an, Ph trng Cng an cp huyn; Th trng, Ph th trng c quan iu tra cp tnh tr ln v.v... Trong mi trng hp, vic bt khn cp phi c bo ngay cho Vin kim st cng cp bng vn bn xt v ph chun. Nu Vin kim st khng ph chun th phi tr li t do ngay cho ngi b bt. Ngi thc hin ti phm hoc ngay sau khi thc hin ti phm th b pht hin hoc bi ui bt cng nh ngi ang b truy n th bt k ngi no cng c quyn bt, gii ngay n c quan Cng an, Vin kim st hay y ban nhn dn ni gn nht. Cc c quan ny phi lp ngay bin bn v gii ngi b bt n c quan iu tra c thm quyn.

Tm gi c th c p dng i vi ngi b bt khn cp hoc phm ti qu tang. Ngi c quyn ra lnh bt khn cp, ng thi cng c quyn ra lnh tm gi. Trong thi hn 24 gi, lnh tm gi phi c gi ti Vin kim st cng cp. Nu xt thy vic tm gi l khng cn thit th Vin kim st ra quyt nh hy b lnh tm gi v tr li t do ngay cho ngi b tm gi. Thi hn tm gi khng qu 3 ngy k t khi c quan iu tra nhn ngi b bt. Trong trng hp cn thit, c quan ra lnh bt tm gi c th gia hn tm gi khng qu 3 ngy. Trng hp c bit, c quan ra lnh tm gi c th gia hn ln th hai, nhng cng khng qu 3 ngy. Mi ngi hp gia hn tm gi u cn phi c s ph chun ca Vin kim st cng cp. Tm giam c th c p dng i vi cc b can, b o phm ti trong nhng trng hp nghim trng, hoc phm ti m B lut hnh s quy nh pht t trn 1 nm v c cn c cho rng ngi c th trn hoc cn tr vic iu tra, tuy t, xt x hoc c th tip tc phm ti. i vi b can, b co l ph n c thai hoc dang thi k nui con di 12 thng; l ngi gi yu, ngi b bnh nng m ni c tr r rng, tr trng hp c bit th khng tm giam m p dng bin php ngn chn khc. C quan ra lnh tm giam phi thng bo ngay cho gia nh ngi b tam giam v cho chnh quyn x, phng, th trn hoc c quan, t chc ni ngi b tm giam c tr hoc lm vic bit. Thi hn tm giam iu tra khng qu 2 thng i vi ti t nghim trng, khng qu 4 thng i vi ti nghim trng. Trong trng hp cn thit, c thi gian di hn iu tra th Vin trng Vin kim st nhn dn cp tnh tr ln c th gia hn, nhng cng khng c qu 2 thng i vi ti t nghim trng v khng qu 4 thng i vi ti nghim trng. Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao c th gia hn thm 4 thng na i vi ti nghim trng. Trng hp cn thit, i vi ti c bit nguy him xm phm an ninh quc gia th Vin trng Vin kim st nhn dn ti cao c th gia hn thm. Trong khi tm giam, nu xt thy khng cn thit tip tc tm giam th c th thay i bin php ngn chn khc. Cm i khi ni c tr l mt trong cc bin php ngn chn quan trng. B can, b co phi lm giy cam oan khng i khi ni c tr, m phi c mt ng yu cu ca c quan bo v php lut. Nu cn i khi ni c tr phi xin php v c s ng ca c quan ra lnh cm i khi

ni c tr. Nu vi phm cc quy nh v cm i khi ni c tr th b can, b co c th phi chu bin php ngn chn khc nghim khc hn. Bo lnh l vic c nhn hay t chc cam oan, nhn bo lnh cho b can, b co khng tip tc phm ti v phi c mt theo ng giy triu tp ca c quan bo v php lut. C nhn hay t chc nhn bo lnh c thng bo v nhng tnh tit ca v n c lin quan n vic bo lnh. Trng hp c nhn bo lnh b co, b co l ngi nc ngoi c th t tin hoc ti sn m bo cho s c mt theo giy triu tp nu c c quan iu tra hay Vin kim st hoc Ta n ng bng vn bn c ghi s lng tin, ti sn v gi tr ti sn. Nu b can, b co vi phm s m bo th s tin, ti sn t s b sung cng qu nh nc. Vic khm ngi, ch , a im c tin hnh khi c cn c cho rng trong ngi, ch , a im ca mt ngi c cng c, phng tin phm ti, vt, ti sn do phm ti m c hoc c lin quan n v n. Vic khm ch , a im cng c th c tin hnh khi cn pht hin ngi ang b truy n. Khi cn thu thp nhng ti liu, vt c lin quan n v n th c th khm th tn, in tn, bu kin, bu phm. Nhng ngi c quyn ra lnh bt ngi, ng thi cng c quyn ra lnh khm xt. Lnh khm xt ca c quan iu tra phi c s ph chun ca Vin kim st cng cp trc khi thi hnh. Trng hp khng th tr hon c, c quan iu tra c th ra lnh khm xt, nhng sau khi khm xt, trong thi hn 24 gi, ngi ra lnh khm xt phi bo co bng vn bn cho Vin kim st cng cp. Khi khm ngi phi c lnh khm v a cho ng s c lnh ; phi gii thch cho ng s v nhng ngi c mt bit quyn v ngha v ca h. Ngi tin hnh khm phi yu cu ng s a ra nhng vt, ti liu c lin quan n v n, nu ng s t chi th tin hnh khm. Nam khm nam, n khm n v phi c ngi cng gii chng kin. C th khm ngi khng cn lnh trong trng hp bt ngi phm ti qu tang. Khi khm ch , a im phi cmt ngi ch hoc ngi thnh nin trong gia nh h, c i din chnh quyn a phng v ngi lng ging chng kin; trng hp ng s v ngi trong gia nh h c tnh vng mt, b trn hoc i vng lu ngy m vic khm xt khng th tr hon c th phi c i din chnh quyn v 2 ngi lng ging chng kin. Khng c khm ch vo ban m, tr trng hp c bit nhng phi ghi r l do vo bin bn.

Khi khm ch lm vic phi c mt ng s v i din c quan hoc t chc (c quan ch qun) chng kin. Trong khi tin hnh khm ch , a im, nhng ngi c mt ti ch khng c t i ni khc, khng c lin h, trao i vi nhau hoc vi ngi khc. Khi cn thit th c quan iu tra c th ra lnh thu gi th tn, in tn, bu kin, bu phm. Lnh ny cn phi c Vin trng Vin kim st cng cp ph chun trc khi thi hnh; trng hp c bit, khng yu cu phi c s ph chun, nhng sau khi thi hnh phi bo co ngay cho Vin kim st cng cp bit. Ngi thi hnh lnh phi thng bo cho ngi ph trch c quan bu in hu quan bit trc khi thu gi. Ngi ph trch c quan bu in hu quan phi gip ngi thi hnh lnh hon thnh nhim v. Ngi i din c quan bu in chng nhn, k xc nhn bin bn. C quan ra lnh thu gi phi thng bo cho ngi c th tn, in tn, bu kin, bu phm b gi bit. Khi khm xt, iu tra vin c tm gi vt l vt chng, ti liu c lin quan n v n v tin hnh cc th tc cn thit, ng thi phi lp bin bn v vic tm gi vt, ti liu. K bin ti sn p dng i vi b can, b co v ti m B lut hnh s quy nh c th tch thu ti sn hoc pht tin cng nh i vi ngi phi chu trch nhim bi thng thit hi theo quy nh ca php lut. Nhng ngi c quyn ra lnh bt b can, b co, ng thi cng c quyn ra lnh k bin ti sn. Lnh k bin ti sn ca c quan iu tra, Cng an phi c Vin trng Vin kim st cng cp ph chun trc khi thi hnh. Ch k bin ti sn tng ng vi mc c th tch thu, pht tin hoc bi thng. Ti sn k bin c giao cho ch ti sn hoc nhn thn ca h bo qun. Ngi c giao bo qun ti sn k bin nu c hnh vi chuyn nhng, nh tho, ct giu, hy hoi ti sn ny th phi chu trch nhim trc php lut, ty theo mc sai phm m c th b truy cu trch nhim hnh s v ti vi phm v nim phong, k bin ti sn. Ngi bo qun ti sn k bin c trch nhim nh ngi bo qun ti liu, vt, in tn, bu kin... b thu gi. Khi tin hnh k bin ti sn phi c mt ng s hoc ngi thnh nin trong gia nh, i din chnh quyn c s v ngi lng ging chng kin. Ngi tin hnh k bin phi lp bin bn, ghi r tn, loi, tnh trng,

s lng, cht lng ti sn k bin v c cho mi ngi cng nghe k tn. Nhng khiu ni ca ng s c ghi y vo bin bn. Khi xt thy vic k bin khng cn cn thit na th ngi c thm quyn ra lnh k bin phi xem xt, kp thi quyt nh hy b lnh k bin. c bit trong B lut t tng hnh s cn quy nh trch nhim ca ngi ra lnh v thi hnh lnh khm xt, k bin ti sn, thu gi, tm gi vt, ti liu, th tn, in tn, bu kin, bu phm phi thc hin ng cc quy nh ca php lut; nu tri php lut th ty trng hp c th m b x l, c th b truy cu trch nhim hnh s. Khi khm nghim hin trng, c quan iu tra tin hnh khm nghim ni xy ra, ni pht hin ti phm nhm pht hin du vt ca ti phm, vt chng v lm sng t tnh tit c ngha i vi v n. Khm nghim hin trng c th tin hnh trc khi khi t v n hnh s. Trc khi tin hnh khm nghim, iu tra vin phi bo cho Vin kim st cng cp bit. Khi khm nghim phi c ngi chng kin; c th cho b can, ngi b hi, ngi lm chng v mi nh chuyn mn tham d khm nghim. Khi khm nghim hin trng, iu tra vin tin hnh chp nh, v s , m t hin trng, o c, dng m hnh, thu lm v xem xt ti ch du vt ca ti phm, ti liu c lin quan n v n; ghi r kt qu xem xt vo bin bn khm nghim hin trng. Trng hp khng th xem xt ngay c th vt, ti liu thu gi phi c bo qun, gi nguyn trng hoc nim phong a v ni tin hnh iu tra. Khi khm nghim t thi phi c tin hnh ngay sau khi pht hin t thi; phi c bc s tham gia v c ngi lm chng. Trng hp cn khai qut t thi th phi c quyt nh ca c quan iu tra, phi thng bo cho gia nh nn nhn v phi c bc s php y tham gia. Trng hp cn thit, c th triu tp ngi gim nh. Trong mi trng hp, vic khm nghim phi c bo trc cho Vin kim st cng cp bit. Xem xt du vt trn thn th: iu tra vin tin hnh xem xt thn th ngi b bt, bi tm gi, b can, ngi b hi, ngi lm chng pht hin du vt ca ti phm hoc cc du vt khc c ngha i vi v n. Trng hp cn thit th trng cu gim nh php y. Vic xem xt thn th phido ngi cng gii tin hnh v phi c mt ngi cng gii chng kin; nu cn thit th c th c bc s tham gia. Tuyt i khng c xm phm n nhn phm hoc sc khe ca ngi bi xem xt thn th.

Thc nghim iu tra: kim tra, xc minh mc chnh xc ca cc ti liu, nhng tnh tit c ngha i vi v n, c quan iu tra c quyn thc nghim iu tra bng cch cho dng li hin trng, din li hnh vi, tnh hung hoc mi tnh tit khc ca mt s vic nht nh v tin hnh cc hot ng thc nghim cn thit. C th o c, chp nh, v s din bin thc nghim. Khi tin hnh thc nghim iu tra, phi c ngi lm chng. Trng hp cn thit c th cho ngi b tm gi, b can, ngi b hi tham gia. Trong mi trng hp phi tuyt i m bo nhn phm, danh d, sc khe ca ngi tham gia thc nghim iu tra. Khi tin hnh cc hot ng t tng, bt buc phi lp bin bn theo mu quy nh thng nht. Trong bin bn phi ghi r ngy, gi, thng, nm tin hnh t tng, thi gian bt u v thi gian kt thc, ni dung ca hot ng t tng, nhng ngi tin hnh, tham gia hoc c lin quan n hot ng t tng, nhng khiu ni, yu cu v ngh ca h. V. MT S IM NH GI CHNG C nh gi chng c l qu trnh phn tch, tng hp ton b cc chng c thu thp c, khng b qua bt k mt chng c no. Chng c gi, chng c tht, chng c cn nguyn trng thi s khai, chng c b bin dng hay b thm, bt... thu thp c u phi c xem xt, phn tch xc nh ngha, gi tr ca n. nh gi chng c l nhim v ca c quan, ngi tin hnh t tng. Ch trn c s nh gi ton b cc chng c thu thp c, ngi v c quan tin hnh t tng mi c cn c, c s quyt nh cc hot ng t tng tip theo. Ngi tham gia t tng cng c quyn nh gi nhng chng c m h bit a ra nhng yu cu, ngh hoc khiu ni. nh gi chng c c ng n, chnh xc cn tin hnh mt s vic cn thit nh sau: a) Phi phn bit tht chnh xc cc chng c thu thp c. Chng c no l tht, chng c no l gi. Nu l chng c gi th ton b, hay gi mt phn v chng c tht phi l th no? Chng c gi l vt, ti liu do ngi no c tnh tm kim, to dng nhm xa du vt, lm sai lch chng c tht. Chng c gi cng l vt, ti liu c tht nn rt kh phn bit v d nhm ln vi chng c tht. Bi vy, s phn bit ny ht sc kh khn, nhiu khi phi da vo cc tri thc khoa hc, cc phng tin k thut hin i. Trong mi trng hp, s phn bit ny ch c c quan st, nghin cu t m, tinh tng, kt hp vi kinh nghim nghip v.

Nhiu v n c hin trng gi ging n mc khng ai dm ni l gi m ch a ra nhng nghi vn m thi. Nhng v n m c quan iu tra khng th c kt lun iu tra, hoc Vin kim st khng khi t c, hoc Ta n xt x nhiu ln m vn cha c bn n c hiu lc php lut, hoc c bn n c hiu lc php lut, nhng khng th yn tm m thi hnh... thng l cc v n c chng c gi, chng c tht ln ln m chng ta cha phn bit c, cn nhiu nghi vn cha xc nh. b) Cng vi s phn bit tht v gi, chng ta phi c s phn loi chng c no l xc nh, khng nh; chng c no l ph nh cho mt tnh tit hay nhiu tnh tit ca v n. Trn c s ny mi c th tng hp cc chng c g ti, chng c buc ti. Th d: Khi xc nh Nguyn Vn A c hnh vi vi phm php lut c quy nh trong B lut hnh s, nhng c cc ti liu th hin rng Nguyn Vn A cha n 14 tui v cng c cc ti liu chng minh Nguyn Vn A hn 14 tui. Trong trng hp ny, chng ta phi tp hp tt c nhng ti liu chng minh Nguyn Vn A cha ti 14 tui thnh mt loi v nhng ti liu chng minh Nguyn Vn A hn 14 tui thnh mt loi, trn c s mi c th tip tc phn tch v nh gi chng c xc nh Nguyn Vn A n tui phi chu trch nhim hnh s hay cha. Mt thc t H Ni, thnh ph H Ch Minh xy ra nhiu trng hp ua xe my tri php trong thi gian qua l nhng ngi cha thnh nin, vic xc nh tui ca h l rt quan trng kt lun ai phi chu trch nhim hnh s v ti gy ri trt t cng cng... c) Phi xc nh cho c ngun gc ca vt, ti liu thu thp c. Cc vt, ti liu ny do ai thu thp, ai cung cp, trong trng hp no, v sao li cung cp cng nh v sao li thu thp... Cc vt, ti liu ny c t u, t bao gi... y l nhng chi tit rt quan trng chng ta phn bit chng c, phn loi chng c thu thp c. Th d: 2 v n, c quan iu tra thu thp c 0,5kg thuc phin. Trong v n th nht, c quan iu tra khm nh b can thu gi c trong t ca b can 0,5kg thuc phin; trong v n th hai th i tun tra bo v an ninh trong khi lm nhim v tun tra nht c 0,5kg thuc phin. Trn c s xc nh ngi thu thp, ngun gc, iu kin thu thp 0,5kg thuc phin, trong v n th nht chng ta c th khng nh 0,5kg thuc phin thu c l chng c tht trong v n ny v b can khng th trnh khi trch nhim hnh s v ti tng tr ma tu; trong v n th hai th phi tng hp vi nhiu ti liu, chng c khc mi c th xc nh c 0,5 kg thuc phin thu c l chng c gi (nu c) trong v n no, l chng c tht trong v n no v.v...

Th d khc: Nn nhn trong mt v n, trc khi cht c mt vi li sinh cung m bc s, y t, h l nghe c v k li cho c quan iu tra, Vin kim st v Ta n. Nhng li sinh cung ny thng c nh gi c mc tin cy rt cao. Ngc li, trng hp nn nhn b gy tay trong mt v tai nn giao thng, nhng c nhiu li khai khc nhau trong cc iu kin, hon cnh khc nhau th ty mc tin cy i vi li khai ca nn nhn ny c nh gi l rt thp, thm ch khng th tin c. Hin nay c nhiu v n tai nn giao thng, nn nhn khai l mt tin, ti sn... l nhng v n rt kh xc nh thc, h./.