TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).

2011

M HNH CN I LIN NGNH TRONG PHN TCH V D BO SN LNG, THU NHP V VIC LM
AN INPUT-OUTPUT MODEL APPROACH TO ANALYSES AND FORECASTS OF YIELD, INCOME AND EMPLOYMENT Nguyn Mnh Ton
i hc Nng
TM TT M hnh cn i lin ngnh c Gio s Wassilily Leontief xy dng vo cui nhng nm 1930 v nh ng c nhn gii thng Nobel kinh t vo nm 1973. Trong nhng nm gn y, m hnh cn i lin ngnh c ng dng rng ri trong nhiu lnh vc nghin cu lin quan n s dng nng lng, bo v mi trng, gii quyt cng n vic lm trong mi quan h vi cc ngnh sn xut. Ti Vit nam, mc d c mt s bng cn i lin ngnh c xy dng v cng b trong nhng nm gn y nhng vic s dng s liu trn cc bng ny nghin cu, xut v hoch nh cc chnh sch kinh t cn nhiu hn ch. Bi bo gii thiu cu trc c bn ca m hnh cn i lin vng theo mt trnh t logic, d tip cn cho nhng ngi mi bt u tm hiu, nghin cu m hnh ny nhm gp phn tng cng vic ng dng m hnh trong vic phn tch v d bo sn lng, thu nhp v vic lm. ABSTRACT The input-output analysis is an analytical framework developed by Professor Wassily Leontief in the late 1930s, for which he received the Nobel Prize in Economic Sciences in 1973. In recent years, the input-output model has been applied to many fields of economics such as energy consumption, environmental protection, and employment in association with industrial production. Even though many input-output tables have been designed and published in Vietnam, the usage of these I/O tables for economic policy planning is still much restricted. In this article, a basic researcher-friendly structure of the input-output model originally developed by Leontief will be presented in a logical order for the purpose of analyzing and forcasting yield, income and employment.

1. Gii thiu Nm 1941, Wassily Leontief ln u trnh by m hnh cn i lin ngnh (cn gi l m hnh I/O) trong cng trnh Cu trc ca nn kinh t Hoa k. Ngy nay, m hnh I/O v cc ng dng c th trong phn tch v d bo v cu trc kinh t ca mt t nc hoc mt vng trn c s xem xt cc mi quan h lin ngnh trong nn kinh t v ang c ng dng rng ri nhiu nc trn th gii. T nm 1990, Vit Nam bt u nghin cu chuyn i h thng thng k theo h thng ti khon quc gia (SNA). Trn c , c s h tr chuyn mn, k thut ca cc chuyn gia Thng k Lin Hp quc, Tng Cc thng k xy dng
215

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

bng cn i lin ngnh u tin cho Vit Nam - Bng nm 1989. n nay ti Vit Nam, c 4 bng I/O quc gia c Tng Cc Thng k lp v cng b chnh thc (1989, 1996, 2000 v 2007). y l nhng ngun ti liu rt quan trng, l c s vn dng m hnh I/O trong phn tch v d bo nn kinh t Vit Nam. Vic xy dng bng I/O cho nn kinh t i hi phi tiu tn rt nhiu thi gian v ngun lc, tuy nhin, vic vn dng cc bng ny cho nghin cu pht trin ca Vit Nam vn cha c ch trng ng mc. Mt trong nhng nguyn nhn ca tnh trng trn l Vit Nam hin c rt t ti liu trnh by mt cch c th v d hiu cu trc c bn ca m hnh I/O cng nh cc bc tnh ton v phn tch s liu. Mc tiu ca bi vit ny l gii thiu cc ng dng c bn m hnh I/O trong phn tch v d bo kinh t ca quc gia cho nhng ngi mi bt u tip cn m hnh ny. 2. Cu trc c bn ca m hnh cn i lin ngnh M hnh I/O m phng mi quan h gia cc ngnh trong nn kinh t trong qu trnh sn xut v s dng sn phm ca mt nc theo h thng hm tuyn tnh. Cu trc ca bng cn i lin ngnh c th hin nh sau:
Tiu dng trung gian S dng trung gian X11 X21 ... Xi1 ... Xn1 L1 K1 P1 T1 X1 X12 X22 Xi2 Xn2 L2 K2 P2 T2 X2 X13 X23 Xi3 X13 L3 K3 P3 T3 X3 X1n X2n Xin Xnn Ln Kn Pn Tn Xn C1 C2 Ci ... Cn Tiu dng cui cng G1 G2 Gi Gn I1 I2 Ii In X 1 - M1 X 2 - M2 X i - Mi X n - Mn GO X1 X2 Xi Xn

Gi tr gia tng GI
216

I: Th hin chi ph trung gian ca cc ngnh; Phn t X ij ca ma trn X th hin ngnh j s dng sn phm i lm chi ph trung gian trong qu trnh sn xut sn phm j. Tng theo ct ca I th hin tng chi ph trung gian ca tng ngnh (intermediate input). II: Nhng sn phm ca cc ngnh c s dng cho nhu cu s dng cui cng, bao tiu dng cui cng ca h gia nh (C), tiu dng ca chnh ph (G), tch lu ti sn (I), xut khu rng: xut khu (X) - nhp khu (M).

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

III: Th hin gi tr gia tng ca cc ngnh bao gm thu nhp ca ngi lao ng (L), khu hao ti sn c nh (K), thng d sn xut (P) v thu gin thu nh vo sn phm (T). Xt theo ct ca bng I/O, c th nhn thy thc hin qu trnh sn xut mi ngnh phi s dng cc yu t u vo t cc ngnh khc trong nn kinh t v kt hp cc yu t u vo vi gi tr gia tng to ra gi tr sn xut cho tng ngnh ( X i ). Nh vy, gi tr sn xut ca mi ngnh c xc nh bng tng u vo trung gian c mua t cc ngnh khc v gi tr gia tng c to ra bi chnh ngnh . Mt khc, mi hng trn bng I/O cho th hin tr sn xut ca tng ngnh c s dng cho tiu dng trung gian ca cc ngnh trong nn kinh t v cho tiu dng cui cng. K hiu Fi l gi tr tiu dng cui cng ca ngnh th i, ta c th biu din mi quan h tuyn tnh gia gi tr sn xut, tiu dng trung gian v tiu dng cui cng ca cc ngnh trong nn kinh t bng h phng trnh sau: X1 = X11 + X12 ++X1j++ X1n + F1 X2 = X21 + X22 ++X2j++ X2n + F2 .. Xi = Xi1 + Xi2 ++ Xij+ + Xin + Fi . Xn = Xn1 + Xn2 ++Xnj++ Xnn + Fn C th nhn thy, mi ngnh trong nn kinh t c quan h rt mt thit vi cc ngnh khc thng qua vic mua cc yu t u vo t cc ngnh, cng nh cung cp sn phm u ra cho tiu dng trung gian ca cc ngnh. Mt ngnh c iu kin pht trin s ko theo nhu cu u vo tng cao ca mt s ngnh khc. n lt mnh, cc ngnh khc li c iu kin m rng sn xut, to ra nhu cu u vo t cc ngnh khc na v s lan ta ny din ra trong ton b nn kinh t qua rt nhiu vng. phn tch tc ng trc tip ca mt ngnh n cc ngnh u vo ca n, ngi ta s dng h s chi ph trung gian trc tip. H s ny cho bit to ra c mt ng gi tr sn xut ca mt ngnh no , cn phi yu cu bao nhiu gi tr u vo mua t trc tip t cc ngnh khc H s chi ph trung gian trc tip aij cho bit sn xut c 1 ng gi tr sn xut ca ngnh j cn yu cu bao nhiu gi tr trung gian mua t ngnh i, c tnh theo cng thc sau:
a ij = X ij Xj

(1)

(2)

Cng thc (2), c th bin i nh sau:

X ij = aij X j

(3)
217

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

Thay vo h phng trnh (1), ta c: X1 = a11X1 + a12X2 ++a1jXj++a1nXn + F1 X2 = a21X1 + a22X2 ++a2jXj++a2nXn + F2 ... Xi = ai1X1 + ai2X2 ++aijXj ++ainXn + Fi ... Xn = an1X1 + an2X2 ++anjXj++annXn + Fn Bin i h phng trnh (4), ta c: (1 - a11) X1 - a21X1 - ai1X1 - an1X1 + - a12X2 - (1 - a22)X2 - - a1jXj - - a2jXj - - a1nXn - a2nXn - ainXn = F1 = F2 (5) =Fi = Fn (4)

............... - ai2X2 - + (1-aij)Xj - - an2X2 - .... - anjXj - +(1-ann)Xn

V mt ton hc, h phng trnh trn c th c biu din di dng ma trn nh sau:

(I A)X

=F

(6)

Trong A l ma trn h s chi ph trung gian trc tip, I l ma trn n v, X l vc t gi tr sn xut v F l vc t s dng cui cng.

a11 a12 a a22 21 A= ... ... an1 an 2

... a1 j ... a2 j ... ... ... anj

... a1n ... a2 n ... ... ... ann

X1 X X = 2 ... Xn

F1 F F = 2 ... Fn

Cng thc (6) c th bin i biu din quan h c bn nht ca m hnh I/O, cho php o lng s thay i ca gi tr sn xut ca tng ngnh cng nh tng gi tr sn xut ca c nn kinh t di tc ng ca s thay i v tiu dng cui cng v sn phm ca tng ngnh: Ma trn (I A) l ma trn h s chi ph ton phn, hay thng gi l ma trn
1

X = (I A) F
1

(7)

nghch o Leontief, k hiu l ma trn . Ma trn ny cho bit chi ph ton phn sn xut ra mt n v s dng cui cng ca mt ngnh no .
218

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

11 12 22 21 = ... ... n1 n 2

... 1 j ... 2 j ... ... ... nj

... 1n ... 2 n ... ... ... nn

Biu din m hnh (7) di dng h phng trnh ton hc, ta c:

X 1 = 11F1 + 12 F2 + ... + 1 j F j + ... + 1n Fn ................................................................................ X i = i1F1 + i 2 F2 + ... + ij F j + ... + in Fn ................................................................................ X n = n1F1 + n 2 F2 + ... + nj F j + ... + nn Fn

(8)

2.1 Nhn t sn lng (Output Multiplier)

Trong phn tch tc ng ca cc chnh sch kinh t, khi xem xt nh hng ca mt nhn t, ngi ta thng c nh nh hng ca cc nhn t khc bng cch coi nh cc nhn t khc khng thay i. Trong trng hp ny, gi s c s thay i v tiu dng cui cng ca Ngnh 1 thm 1 n v, cc ngnh khc u khng thay i, khi ta c: 1 0 F = ... 0 Vi F1 = 1 v F2 = F3 = ... = Fn = 0 , h phng trnh (8) tr thnh:
X 1 = 11 X 2 = 21

... X i = i1 ... X n = n1 Nh vy mt cch khi qut c th thy khi tiu dng cui cng ca Ngnh j tng thm c 1 n v, gi tr sn xut ca Ngnh 1 s tng ln mt gi tr l 1 j , gi tr sn xut ca Ngnh 2 s tng ln mt gi tr l 2 j Tng gi tr sn xut ca ton nn kinh t s tng mt lng l O j vi
O j = ij
i =1 n

Ta gi O j l nhn t sn lng ca ngnh j, th hin c mt n v tiu dng

219

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

cui cng tng thm ca ngnh j, s kch thch ton nn kinh t tng thm gi tr xut l O j ( O j >1). Ma trn nghch o Leontief cho php tnh ton xc nh cc mi quan h lin ngnh trong nn kinh t. Cc phn t trn ng cho ca ma trn nghch o Leontief u ln hn 1. iu ny c ngha l cn mt n v ca sn phm no tng mt n v sn phm cui cng ca sn phm , phn cn li dng tng nng lc sn xut ra n (Bi Trinh, 2001). Cng theo ct ca ma trn nghch o Leontief, ta c c nhn t sn lng ca cc ngnh. Nhn t sn lng ca mt ngnh cng ln, chng t ngnh c sc lan ta cao n cc ngnh khc trong nn kinh t. Thay v so snh trc tip gi tr nhn t sn lng ca cc ngnh vi nhau, ngi ta thng s dng ch tiu Lin kt ngc (backward linkage) xc nh mc nh hng lan ta ca mt ngnh ln ton b nn kinh t. y l mt ch tiu tng i c xc nh bng cch so snh nhn t sn lng ca tng ngnh c th vi bnh qun nhn t sn lng ca tt c cc ngnh theo cng thc sau:

j =

Oj 1 n O j n j =1

Nhng ngnh c ch tiu lin kt ngc ln hn 1 s c xem l ngnh c sc lan ta ln. Mt s tng hoc gim sn lng ca cc ngnh ny s nh hng ng k n cc ngnh khc v c nn kinh t.
2.2 M hnh I/O m rng

M hnh trn ch cho php nghin cu mi quan h tc ng qua li gia cc ngnh sn xut, theo s tng (hoc gim) tiu dng cui cng v sn phm ca mt ngnh trc ht s tc ng n sn lng sn xut ca chnh ngnh v t s kch thch sn xut ca cc ngnh khc thng qua cc mi quan h u vo u ra gia cc ngnh. Trn thc t, s tng trng v qui m sn xut ca cc ngnh cn t ra yu cu tng thm v lao ng v do to ra c vic lm v thu nhp tng thm cho ngi lao ng. Cc khon thu nhp tng thm ny s c s dng cho tiu dng ca cc h gia nh v s tiu dng tng thm ny n lt n li kch thch pht trin sn xut. Chnh v vy, trong phn tch m hnh I/O, ngi ta thng s dng m hnh "m rng", theo a vo trong m hnh thm mt dng v mt ct nh biu din trn hnh sau y:

220

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

Tiu dng trung gian S dng trung gian X11 X21 ... Xi1 ... Xn1 L1 K1 P1 T1 X1 Xn2 L2 K2 P2 T2 X2 X13 L3 K3 P3 T3 X3 Xnn Ln Kn Pn Tn Xn Xi2 Xi3 Xin X12 X22 X13 X23 X1n X2n C1 C2 Ci ... Cn

Tiu dng cui cng G1 G2 Gi Gn I1 I2 Ii In X 1 - M1 X2- M2 Xi- Mi Xn- Mn

GO X1 X2 Xi Xn

Gi tr gia tng

GI

X 1,n +1 X 2,n +1 ... X n ,n +1

[X

n +1,1

, X n +1, 2 ,..., X n +1,n ]

Dng thm vo, k hiu X n +1,1, X n +1,2 ,..., X n +1, n th hin thu nhp ca ngi lao ng theo cc ngnh. Ct thm vo th hin tiu dng cui cng ca h gia nh. Ma trn A m rng c k hiu l A . Ma trn ny c c ln hn ma trn A mt dng v mt ct. Khi , mi quan h gia gi tr sn xut, h s chi ph trung gian trc tip m rng v tiu dng cui cng c th c biu din nh sau: Xi = ai1X1 + ai2X2 ++aijXj++ainXn +ai,n+1Xn+1+ F*i Xn+1 = an+1,1X1 + an+1,2X2 ++ an+1,jXj++ an+1,nXn + an+1,n+1Xn+1 + F*n+1 trong vecter F* biu th cho tiu dng cui cng v sn phm ca cc ngnh sau khi loi tr tiu dng cui cng ca h gia nh. Trong m hnh I/O m rng, k hiu vecter gi tr sn xut m rng l , X vecter tiu dng cui cng m rng l F v ma trn h s chi ph trc tip m rng A :
X1 ... = X X = X n X n +1 X n +1 A A= H R HC h F *1 F* ... F = * = * * F n F n +1 * F n +1
221

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

Ta c m hnh I/O m rng nh sau: t suy ra hoc

X I A HC F * X = H 1 h F *n +1 R n +1
1

( I A) X = F

X = ( I A) 1 F

K hiu l ma trn nghch o Leontief m rng, khi = ( I A) 1 . Nhn t sn lng ca m hnh I/O m rng c xc nh theo cng thc:
O j = ij
i =1 n +1

Nhn t sn lng ca m hnh I/O m rng thng c gi tr ln hn nhiu so vi m hnh ng. iu ny chng t thu nhp v tiu dng ca cc h gia nh ng vai tr rt quan trng i vi tng trng gi tr sn xut ca nn kinh t.
2.3 Nhn t thu nhp v vic lm

Mt trong nhng ng dng quan trng ca m hnh I/O m rng l n cho php tnh ton nhn t thu nhp v nhn t vic lm. Nhn t thu nhp ( H j ) v Nhn t vic
lm ( E j ) cho bit khi nhu cu tiu dng cui cng ca mt ngnh no tng thm 1

n v s to ra c bao nhiu thu nhp v bao nhiu vic lm cho ngi lao ng trong ton b nn kinh t v c xc nh nh sau:
H j = a n +1,i ij
i =1 n +1

E j = wn +1,i ij
i =1

n +1

vi wn +1,i l h s s dng lao ng trong ngnh i, cho bit sn xut ra mt n v gi tr sn xut ca ngnh i, cn phi s dng bao nhiu lao ng. K hiu e j l tng s lng lao ng ang hot ng trong ngnh j, ta c:
wn+1, j = e j X j

Cc chnh sch kinh t khng ch n thun hng n vic tng gi tr sn xut m cn rt quan tm n to ra thu nhp v vic lm cho ngi lao ng, do vy cc ch tiu v nhn t thu nhp v nhn t vic lm c ngha to ln trong vic hoch nh cc chnh sch kinh t.

222

TP CH KHOA HC V CNG NGH, I HC NNG - S 3(44).2011

3. Kt lun

Vic nghin cu p dng cc m hnh ton phn tch, d bo pht trin kinh t quc gia ngy cng ng vai tr quan trng trong vic hoch nh v thc thi cc chnh sch kinh t v m. Trong nhng nm gn y, m hnh v nhng ng dng ca n c p dng rng ri trong hu ht cc nc trn th gii cho nhiu mc ch khc nhau. c bit vic p dng m hnh ny cho phn tch v d bo v cu trc kinh t ca mt t nc hoc mt vng tr thnh mt cng c quan trng c la chn. Bi bo gii thiu v trnh by ni dung c bn ca m hnh I/O theo mt trnh t logic, d tip cn. c bit, thng qua vic gii thiu cu trc ca m hnh m rng v cc nhn t thu nhp, nhn t vic lm s gip ng dng trong vic nghin cu, hoch nh cc chnh sch kinh t, gp phn to thu nhp v gii quyt cng n vic lm cho ngi lao ng.
TI LIU THAM KHO

[1] Bi B Cng, Bi Trinh, Dng Mnh Hng (2004), Phng php phn tch kinh t v mi trng thng qua m hnh Input - Output ( Modelling), Nh Xut bn Thng k. [2] Bi Trinh (2001), M hnh Input - Output v nhng ng dng c th trong phn tch, d bo v kinh t v mi trng, Nh Xut bn Thnh ph H Ch Minh. [3] Ronald E. Miller and Peter D. Blair (1985), Input - Output Analysis - Foundation and Extensions, Prentice - Hall.
(BBT nhn bi: 31/05/2011, phn bin xong: 02/06/2011)

223