Bn v ting H Ni Bo Vn ngh ca Hi nh vn Vit Nam s 535 ra ngy 3-11-1979

ng bi Tm mt a phng lm mu mc cho ting ph thng ca ng ch Lu Hu Phc. Trong bi, ng ch Lu Hu Phc bn v chun mc ho cch pht m ting Vit l i tm mt ni lm trung tm tiu chun ca ting ph thng Vit Nam. Nhiu vn ln, nhiu s u tm cng phu ca ng ch Lu Hu Phc c nu ra chng t tc gi tm kh k lng v vn ny. y, ti ch bn v nhng ch ng ch Lu Hu Phc cp n vn ni v vit ca ting H Ni. Ti trch kin ca ng ch Lu Hu Phc, nhng on vit lin quan n ting Th . ... Mt hin tng ph bin trong nhiu nc l nhn dn Th v cc thnh ph ln, k c nc ta, c mt cch ni lm dng khc nhng ngi lc tnh, ni chung chim a s trong dn tc. Cho nn, cch pht m chun mc thng c quy nh, theo danh ngha ca Th , nhng thc t khng ng trung tm Th , m mt vng ln cn Th , t b mo m v cch lm dng y. ... Li cn vn thanh iu: trong Thnh ph H Ni v ngoi c, ngay mt s lng pha Ty Bc, cch y vi mi nm, cn pht m du sc, du huyn khng ging b H Hon Kim hoc Ch ng Xun... ... Ngi H Ni ni ting Vit khng phn bit nhng m t tr, ch, s, n, r,d, gi. Nhiu bn H Ni c gng pht m cho r nh ng li ln ln tr vi t rung li hoc vi dz Php. V thanh iu: H Ni c th lm mu mc cho ting Vit ph thng ch tr mt s ngi Lng Bi v Lng C Nhu c ging gn vi ging Huyn an Phng v mt s huyn Sn Ty (c).

Ti c quen vi bn qu min bin hoc ri rc vng nng thn cc tnh Bc b. H ni ging nh H Ni nhng thnh thong bt ra m s, r rt chun xc. Ti hi th h ni rng qu h ni gn chnh t, n khi ra tnh b ci l nh qu nn c sa cho ging H Ni. ng ch Lu Hu Phc c i nghin cu tnh hnh np sng mi X Phc L, Huyn Thu Nguyn, Thnh ph Hi Phng. ng ch Lu Hu Phc nghe ng ch Phm Vn Xong ph ch tch x, bo co mt gi . ng ch Lu Hu Phc nhn xt sut 60 pht, ng ch Phm Vn Xong ni hon ton ng chnh t , ni hn nhin ch khng phi c vn bn. Hai iu ch thm: mt l t no ca ting ph thng u c pht m thnh t nao y khng phi l pht m sai m l mt vn t vung a phng. Hai l pht m c s phn bit r rt v qun trit gia gi (nh z) v d (nh dz) V thanh iu th tt c u ging nh Th H Ni. V cch pht m c th tr, s, r th ging a s nhn dn cc vng c phm bit m t y. ... Trc nhng thc t khch quan , chng ti xin kin ngh: nn ly X Phc L, mt vng nng thn min Bc khng xa Th , lm trung tm chun mc cho pht m v chnh t ca ting Vit Nam ph thng. Ti cng c tho lun v nhng vn ng ch L u Hu Phc nu. Bi ti khng am t ng vn nh ng ch Lu Hu Phc, ngi c cng phu tm ti, suy ngh v khm ph ra nhiu kha cnh c o nghin cu v chun mc ho cch pht m ting Vit. Ti ch c nhng hiu bit t nhin, v ti vn sinh trng H Ni. Ti ni nhng iu m mnh tai nghe mt thy mt vng nht nh. H Ni v xung quanh. Xin trnh by y nhng ci bit v

nhng ci ngh ca ti. Mong mun gi vi ng ch Lu Hu Phc v cc bn chuyn v vn ny mt vi ti liu tham kho. ng ch Lu Hu Phc vit ... trong Thnh ph H Ni v ngoi c, ngay c mt s lng pha Ty Bc, cch y vi m i nm cn pht m du sc du huyn khng ging b H Hon Kim hoc Ch ng Xun... V thanh iu: H Ni c th lm mu mc cho ting Vit ph thng, ch tr mt s ngi lng Bi c ging gn vi ging Huyn an Phng v mt s Huyn Sn Ty c. Ti th ti hiu: trong thnh ph H Ni v ngoi c ca ting H Ni c nhng ci khc nhau nh ng ch Lu Hu Phc nu. Nhng i vo thc t tm ra v phn tch c ci khc nhau y th ti li thy khng nn so snh nh nhau, xem nh ngang nhau ting b H Gm hoc Ch ng Xun vi ting vng ngoi . Bi s hnh thnh v ngun gc to nn ting ni v ging ni hai vng ny hon ton khc nhau. Ting b H Gm l ting H Ni v ting ngoi l ting cc lng. ct ngha c gc gc hai th ting y, c nhiu chi tit ng lu v cn i su. Ting H Ni ti tm khoanh vng mt ci c lng theo a gii thnh ph, i l a gii thnh ph c, ang ng khu vc nhng ba mi su ph phng i trc. Ly trung tm H Ni l vng H Gm ra cho n mt ro bi di chn Cu Long Bin ln u Yn Ph, bn kia ti Lng Thu, pha Nam xung n Vng, Bch Mai. T cc pha y tr vo ti vng H Gm l ni ph phng hi lu i. Ngi vng gia H Ni thu y ni ting H Ni ti mi tui chm, cn nghe gi l ting K Ch. Ngi a phng no trong nc n H Ni, u tin cng ni ting c ging qu mnh, ting Thi Bnh, ting Thanh Ho, ting Ngh, ting Hu, ting Nam Trung B, ting vng Nam B ri khi ngi y lu H Ni ting a phng c

phai dn, nht dn v ri ting ging K Ch tng dn: Nu ng i y cn tr, hoc n i con ci ng i y th trong nh hon ton ni ting H Ni. Vng H Ni ny l mt vng t hi lu i theo tnh cch mt vng trung tm, vng pht tch ca dn tc t nht ng c t khi thnh tn l Kinh Thng Long m c th ng c trc c khi L Thi T thy t y trung tm b ci t nc... mun vt rt phong ph, tt ti (Chiu di ). Thng Long trc khi l Thng Long l ni ngi cc ni trong nc n qua tt c mi i, mi triu i, tri qua hng nghn nm, t i Vua th hai h Hng Bng Vua nc Vn Lang chia nc thnh 15 b, H Ni by gi lc l trung tm b giao ch v n tr.CN mt Th k H Ni c tn l Long Bin. S hi t lu i mt trung tm y chung c nn tinh hoa dn tc trong tt c lnh vc, t t tng n sinh hot ca con ng i, trong c ting ni. Chnh l bao nhiu th ting ni a ph ng trn li to thnh ting ni y - ting H Ni, khng phi v cha bao gi l ting ni mt lng, mt x, mt phng th. T ngy trc, ngi ta thng nhn xt ting K Ch, khng phi ngi K Ch t nhn, m ngi ngoi , ngi cc ni khc gi nh th: khng ging ting lng no, vng no. Nu trung tm H Ni, ting v ging ni thun nht vy th cc vng quanh H Ni (ngay ngoi cc ca ting v ging ni khc nhau tng lng. C khi tng xm rt nh, cch mt con ng, mt

cnh ng, ting khc, nh ting Si khc ting Bi, ting oi Mn khc ting tri Kho Than. Ch nhng ng i i nhiu, sam n c, ting qu mi nht i, cn b con thng trong lng n by gi nghe ging vn khc nhau th.

Ni l ting Lng Bi hay Lng C Nhu v mt s ni Sn Ty c, nh ng ch Lu Hu Phc nu, i vo phn tch ngn ng cc vng trn, ni th cha chnh xc, cha ng v khng th ni gp nh th c. Khng c lng no tn l Bi, m ch c vng Bi. Theo cc c a phng ni: vng Bi ngy trc gm Ba lng Yn Thi, bn lng Ngha (Ba lng Yn Thi: Lng ng, Lng Th, Lng Yn Thi. Ngy trc cn gi ba lng ny theo tn chung l Ba Lng. Bn lng Ngha : Lng Tn, Lng Ngh, Lng Du, Lng Yn Ph. Ngy trc cn gi Lng Yn Ph l Lng Ngha ). Ba lng Yn Thi, bn lng Ngha , ging ni ca by lng ny khc nhau c by lng. Ngi trong vng, thot nghe ct ting bit c ngi y ngi Lng ng hay Lng Yn Ph (m khng ai c th phn bit c ngi b H Gm ni khc ting Ph Hng Giy th no, v vng trung tm H Ni ni nh nhau). y ch l trong phm vi vi ba lng lng ging nhau m ting ni v ging ni cn khc nhau nh vy. Rng ra mt cht, cng ch ni n cc lng quanh H Ty xung n Yn Ho, Yn Quyt c mt vng ngoi Ty Bc thnh ph hu nh mi lng, mi x, ting v ging ni cng khc nhau nh th. Hai bn trng thnh c (oi Mn, Trung Nha, Trch Si, Bi n, vng Thp tam tri) nhng ng i ng tui by gi cn ni nhng ch i hc, ng bc, ong thc, khng ni ngm ming (Ni h ming nhng ch hc (hoc), ng (ng), ong thc (oong thoc). Mt vng ngoi Nam thnh ph, t Thanh Tr n Php Vn, Linh ng, lp ngi trung nin nhiu xm cn ni ngng ch n thnh l, ch l thnh n. Ch l vi v d nh trong nhiu v d tng t. Tuyt nhin, nhng hin tng ging khc nhau lng ny lng khc khng thy xut hin ph ny sang ph kia trong thnh ph. Nguyn nhn ti sao trong thnh ph khng c s khc nhau y, ti trnh by nh trn.

V nhng khc nhau cc lng ngoi thnh, nhn bao qut, c th thy hu khp pha Nam thnh ph, t ng Lm tr xung, ngy x a, vng ny hu ht l rung ng, m ly, ngi ta sinh sng y, truyn i ny qua i khc t chuyn dch, ch lm rung v kim c, d hiu thy sinh hot v ting ni ging ni nhiu vng ging nhau. Nhng pha Ty Bc t hng Sn Ty xung li khc. Vng y t c, cao ro, dn nhiu ni n, c th triu Vua khc nhau bt a v hoc ngi ta t em nhau v lm cc ngh phc v nh Vua v t K Ch. Hin tng ph bin trong mt lng nh m cng c nhiu h khc nhau. ph, ngi bun bn, nh lnh trng, cc quan li v y t nha mn, ln vi th th cng thnh ph ng, nhng y ch c th th cng ln ngi lm rung thnh xm, thnh lng. Vng ny c nhiu ngh c truyn qu him v c nhiu ging n qu c bit ch thy tng lng m khng c c vng. Ngh chn tm ko kn (T Tng), ngh lm cc th giy d v ngh dt lnh, la (vng Bi) ngh trng hoa, cy cnh (Ngc H, Qung B, Nht Tn) ngh trng rau, trng cy thuc cc tri oi Mn, Vnh Phc... v c Co, cam ng, cam giy Co, Canh, da Gi... Ting C Nhu v ting mt s vng Sn Ty c li l nhng chuyn phc tp khc. Cn phi I t c s khoa hc v lch s chnh xc m tm hiu v phn tch. Nhng vng ny ni ging khc hn, chng nhng ting ging m nhiu khi c cch ni bi vy khng th ni ting Bi v ting C Nhu nh nhau c. Ting C Nhu, Huyn T Lim v ting vi lng huyn an Ph ng v Quc Oai ni nng hn hn nh ting Ngh hoc nng hn, khng cht no lai pha vi cc vng xung quanh, n ngi cch vng m cng kh nghe. Ti sao c hin tng y? C th do ngun gc ny chng: Trong sch D a ch ca Nguyn Tri c ghi mt chi tit v tn gi cc c s ng i ta sinh sng thi L: ni ngi ta lm rung gi l lng, th th cng

l phng, ni ngi cc dn tc thiu s gi l sch, l ng, ni t binh Chm gi l s. V cn ni r: xung quanh K Ch thi y c 22 s. Ti ngh nhng ni y nh : Ninh S, Yn S, c S, Qun La S, Ng T S, S Kin by gi c th do ngha v cng vic nh trn cn li. Qu ti cch Lng Qun La S c mt qung ng ngy tr c, trong x hi c, ngi trong vng thng gi ngi lng y mt cch d bu: quan vin K S! S phn nhiu ngi ngho, khng c rung t, chuyn m cua bt c ngoi ng v i m n rung hoc lm thu. Ngi Qun La S cng d dng, thng ngm ngm en, lc lng v ni to. thnh cu tc ng a phng: l m nh quan vin K S. Trong tp nghin cu v nng thn Vit Nam ca tp th tc gi. ( Nng thn Vit Nam trong lch s - Nh xut bn khoa hc x hi 1977) ni n

rung t Huyn T Lim v c bit rung t Qun La, c nu cu hi: Ti sao Qun La t l rung cng nhiu hn, hn hn cc lng khc trong vng. Ti ngh hin tng c l Nguyn Tri tr li c t thi ng, y l ni sinh sng ca t binh Chm b bt v lm gia n. By gi khng cn vt tch g khc l trong tp tc v sinh hot, nhng ting ni ca b con y vn khc ging. Ting ni cc vng ngoi thnh, d Bi hay C Nhu, Thanh Tr hay vng Sn Ty u l ting a ph ng, thng tng lng khc nhau. Ting cc phng ph trung tm H Ni l ting chung c mt vng. Phng ph K Ch t xa ti nay vn ging nhau. Ting H Ni c chung c li do tinh hoa ca ting ni, ging ni ca c n c, n c sc ht mnh m n ni ting a phng no v H Ni ri cng b xam nc, m ging, cui cng pha thnh ting H Ni. Ch c trung tm hi lu i mi c c im y. Khng phi u cng c hin tng y ca ging ni, ting ni.

ng ch Lu Hu Phc vit: ... Mt hin tng ph bin trong nhiu nc l nhn dn Th v c cc thnh ph ln, k c n c ta, c mt cch ni lm dng khc nhng ng i lc tnh ni chung chim a s trong dn tc. Cho nn, cch pht m chun mc th ng c quy nh, theo danh ngha ca Th , nhng thc t khng ng trung tm ca Th , t b mo m v cch lm dng y. Cng xung quanh vn lm dng, nhn xt v cch ni ca ngi H Ni, ti thy c nhng hin tng khc nhau. Chnh ngi H Ni tht H Ni khng bit lm dng trong cch ni. H Ni ngi ta gi li ni lm dng nh th l ni sa ging. Ni sa ging chnh l cch ni ca nhng ngi a phng khc mun bt chc ting K Ch, m khi ngi no n nc H Ni lu, ni c thun ri (c khi ti i con chu) th khng bao gi ngi H Ni li t cho mnh l phi ni sa ging hay ni lm dng. Khng nn ln ln khi thy trong x hi c, my c tiu th thch ni ng o, nng nu, my m nh giu t H Ni ni ging i cc, chng ln, cong cn, va ni va chng tay, vc mt ln, hoc quen di ging qut tho thng nh con sen, m gi y l cch ni lm dng ca ng i H Ni. Nn ch cch ni thng dng ca ngi phng ph bnh thng. Mun th ci tc ci v ni sa ging c nghe my c Si Gn nhi ting H Ni chi cha khng bng pha ting l th y. Chnh cng ni lm dng sa ging l cch ni ca ngi ni khc hc ting H Ni, ngi H Ni khng ni sa ging. ng ch Lu Hu Phc vit: Nhiu bn H Ni c gng pht m cho r, nh ng li ln ln tr vi t r rung li hoc vi dz Php. ch l mt s ngi no c hiu bit v ngn ng mun pht m cho ng chnh t hoc nhng ngi a cu k, bt chc. Ngi H Ni thng thng khng hiu bit v ngn ng, cng khng th no l ni ng, ni sai, ch bit ni t nhin v khng phn bit c nhng m t tr ch, s, x... Ai

ni c gng pht m nh ng ch Lu Hu Phc k, thng ngi ta li c ch diu l ni sa ging. H Ni ba mi su ph phng tri qua nghn nm l ni pht tch tinh hoa t tng v tinh thn ngi Vit Nam, t khi hnh thnh nc. Mt no ca bc ng pht trin nn vn ho vn minh ca dn tc cng thy nh th k c s pht trin ca ngn ng. T thi k truyn thuyt cho ti tn ngy nay, Th ca chng ta l trung tm t tng v tinh thn c n c, lch s, t tng, vn ho, pht trin theo bc i t ton quc ti Th nh th. C n mi mt trong i sng, ci g t c nc v ti H Ni, cng H Ni ho ri li tr li, lan i c nc, hay hn, p hn. Vi v d gin d v th v: Ci n: Mn nem Sgong gc Si Gn, vn ch lm thc a cay hay nhm nhp khi ung bia, bc, m ci chnh l thng thc v rn ca bnh a. nem Sgong ra n H Ni, vn l nem Sgong, nhng thnh chic nem rn nhn cua b, nhn tht g, tht ln vi bao nhiu th gia v, v hnh thc y hn nhiu, chic di ct ming, chic gi vung buc li bng na bn tay v nem Sgong tr nn mn n ngon. Khch n c ngoi rt a thch mn n c sn ny ca Vit Nam. Hn ba mi nm trc, c Si Gn, Ch Ln ch c mt bc bn ph gnh mt hm ng Lagrngie gn Ch Bn Thnh. By gi ph Bc hay qu, ngon qu nghim nhin nh bt cc qun h tiu vo cc gc ph khut no ri. Ci mc: o i cn may Thi Nguyn nhng cng kaky y l may H Ni ra, n nn n, lch s hn nhiu. Kiu giy, kiu m cc ni v H Ni ri li H Ni ra, bao gi cng tn v ring hn. Ngy tr c, giy Gia nh c cc ng thng ngn, k lc, ngi lc tnh mang ra,

n tay th ng giy H Ni vn kiu ng y, vn giy Gia nh, nhng trang nh hn ln. Gn y, ti c mt bi bo nghin cu v qun o Vit Nam (ngi Kinh) trn tp ch Dn tc hc. Bi bo c nhn xt i ci o di vt hi lng, vung vn l mt o mi cho hp vi qun ng loe. Khng phi, y l ci o di c, ngi Bc cng c. Ngy trc, cc c hc tr trng ng Khnh Hu mc o di tm cng kiu y. By gi cn thy o di tng t th ca cc b t Bnh Tr Thin tr vo min trong. Ngay gn y, nhiu mt qun o mi Si Gn, nhiu mn n ung rt c a chung min Nam (o vai bng, bnh cun Thanh Tr, xi hnh m...), nu tm ngun gc s thy c dnh lu nhiu n nhng bin chuyn ca lch s dn tc trong Th k ny t Th n c nc. Ti ngh v ch v ting ni cng t ng t th. Ting H Ni vn khng phi l ting ca a phng H Ni v cng khng phi l ting ca ring mt ni no mang ti. y l ting c n c chung c nn. Ting H Ni rnh rt, d nghe i vi c n c. Ting chun pht thanh i ton quc ca i ting ni Vit Nam trong hn ba m i nm qua chng minh s trong sng ca ting Th nh th no. Cn v ch, nhiu bn nh vn bn ti qu Min Trung, nh cc anh Bi Hin, Bi c i, on Gii, Nguyn Quang Sng c dp lu H Ni u c nhn xt t ng Min Bc tr c nht t ng H Ni tht phong ph, uyn chuyn, giu c. t hoi Trch Ngi H Ni s 1/1980 (Nguyn Hi ng)

10