Ne Mbrojtje Te Lirive Themelore

N MBROJTJE T LIRIVE THEMELORE
JURISPRUDENC DHE INTERPRETIME T RREGULLIMIT T JETS DHE AKTIVITETIT T AUTORITETEVE SHTETRORE NE EVROP
N mbrojtje t lirive themelore
JURISPRIDENC DHE INTERPRETIME T RREGULLIMIT T JETS DHE AKTIVITETIT T AUTORITETEVE SHTETRORE NE EVROP
Tiran, 2010
Me Mbshtetjen e Bashkimit Evropian
Copyright 2010, Qendra Shqiptare e Rehabilitimit t Traumes dhe Torturesture ARCT/ QSHRT
Rr. Kont Urani, no. 10 Tirana, ALBANIA Tel: + 355 42 565 22 Fax: +355 42 354 88 Email: arct@albmail.com web: WWW.ARCT.ORG
PRMBAJTJA
PJESA E PARE KONVENTA EUROPIANE E TE DREJTAVE TE NJERIUT................... I.Gjeneza e Konvents.............................................. II. Struktura e Konvents............................... a. T drejtat dhe lirit e mbrojtura nga konventa b. Sistemi i Konvents pr kontrollin dhe respektimin e angazhimeve nga shtetet antare III. Mbi parimet dhe mnyrat e interpretimit t KEDNJ..... c. Mbi parimet e Konvents d. Mnyrat e interpretimit i. Parimet e interpretimit ii. Teknikat e interpretimit
3
IV. Vlera e Konvents dhe interpretimeve t Gjykats s Strasburgut pr autoritetet shqiptare...............................
PJESA E DYT NENI 3 I KEDNJ NDALIMI I TORTURS, TRAJTIMEVE NJERZORE DHE DEGRADUESE...................................................... Tyrer kundr Mbretris s Bashkuar ........................ Soering kundr Mbretris s Bashkuar .................... Assenov kundr Bullgaris ......................................... Tomassi kundr Francs .............................................. Cruz Varas dhe t tjer kundr Suedis ......................
PJESA E PARE
KONVENTA EUROPIANE E TE DREJTAVE TE NJERIUT
I. Gjeneza e Konvents
Ne kt kuadrin e prerogativave dhe te rolit te saj, qe u prmenden me lart, ne gusht 1949, vetm tre muaj pas krijimit t Kshillit t Evrops, Asambleja e tij Konsultative qe ne sesionin e saj te pare mori prsipr detyrn e hartimit te nj dokumenti te tille qe sipas Kongresit te Evrops do te prmbushte dshirn e popujve te Evrops pr nj: ...Kart t Drejtave t Njeriut q t garantoje lirin.., dhe te drejtn..; dhe ...Gjykata Drejtsie me sanksione t prshtatshme pr vnien n jet t ksaj Karte..; Prpara prfundimit te sesionit te Asambles Konsultative te Kshillit te Evrops, ne shtator 1949,
5
Komiteti i Qeshjeve Ligjore dhe Administrative te ksaj Asambleje, n t famshmin Raport Teitgen, paraqiti rezultatet e studimit pr krijimin e nj organizmi ne gjirin e Kshillit te Evrops qe te siguroje garantimin kolektiv te drejtave te njeriut. Komiteti ne kt Raport parashtronte propozimin sipas te cilit se pari nj liste prej dhjete te drejtash te parashikuara nga ndrkaq nga Deklarata Universale e te Drejtave te Njeriut duhet te jene nen garancit kolektive te shteteve antare, se dyti, qe shtetet antare duhet ta detyrojn veten e tyre ndaj respektimit te parimeve themelore te demokracis dhe mbajtjes se zgjedhjeve te lira, dhe se treti ngritja e organeve te posame pr te evidencuar, zgjidhur dhe standardizuar shkeljet e mundshme te t drejtave te njeriut te parashikuara ne listn e prmendur me lart. Pas shqyrtimit n gjirin e Asambles Konsultative, projekti, i cili kishte mbetur pothuajse ai qe u propozua nga ana e Komitetit pr shtjet Ligjore dhe Administrative, u nnshkrua nga Ministrat e Jashtm te Shteteve Antare ne Rome me 4 nntor 1950. Pas depozitimit te ratifikimit te dhjete te saj, Konventa hyri ne fuqi me 3 shtator 1953. Ne ndryshim nga vitet e para te ekzistencs se saj1 si u tha edhe me lart, tani Konventa sht bere
1
Pr shembull Franca, megjithse ka qene nj nga dhjete vendet e para nnshkruese me 1950, e ka nnshkruar Konventn vetm ne 3 maj 1974.
pothuajse nj kusht sine qua non pr antarsimin ne Kshillin e Evrops dhe te gjitha vendet antare te organizats, brenda pak muajsh nga antarsimi ne organizate duhet te ken nnshkruar dhe ratifikuar Konventn. Republika e Shqipris, pr shembull, u be antare e Kshillit te Evrops ne 13 korrik 1995, moment ne te cilin ajo nnshkroi Konventn, te ilen e ratifikoi me korrik 1996 dhe depozitoi instrumental e ratifikimit pran Sekretarit te Prgjithshm te Kshillit te Evrops me 2 tetor 1996. Aktualisht te 41 vendet antare te Kshillit te Evrops e kane nnshkruar dhe ratifikuar Konventn. Duke qene e hartuar pr realizimin e qllimeve te parashikuara ne Nenin 3, te lartprmendur te Statutit te Kshillit te Evrops, Konventa rithekson qe ne Preambuln e saj se prben: masat e para te prshtatshme pr te siguruar garancit kolektive te disa prej te drejtave te shpallura ne Deklaratn Universale. sht e rndsishme te theksohet se masat pr te cilat bn fjale preambula e Konvents nuk kane ngelur ne nivelin e versionit fillestar te vitit 1950. Deri tani dymbedhjete14 protokolle e kane plotsuar kuadrin e Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut me te drejta te reja si dhe kane ndryshuar procedurat e garantimit te ktyre te drejtave dhe lirive duke i perfeksionuar ato me
7
tej. Madje mund te thuhet se i pari prej ktyre protokolleve sht hartuar gjata vers se vitit 1950, prpara se vete Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut te arrinte te nnshkruhej. Megjithat, ashtu si edhe pr protokollet e tjera ishte vullneti politik i Shteteve Antare ai qe kushtzoi prfshirjen e disa te drejtave te caktuara, si ajo pr pronn apo pr zgjedhjet e lira dhe demokratike, ne gjirin e Konvents dhe ia nnshtroi pranimin e ktyre te drejtave procedurave te posame te nnshkrimit dhe te ratifikimit.
II. Struktura e Konvents
Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne versionin e saj aktual prbehet nga 59 nene dhe nga 4 protokolle shtese. Themi ne versionin aktual sepse gjate 50 vjetve te ekzistencs se saj Konventa sht ndryshuar dhe menduar nga nj numr protokollesh dhe plotsuar nga protokolle te tjer. Protokollet qe kane sjelle ndryshime ne tekstin e Konvents, konkretisht Protokollet 2, 3, 5, 8, 9, 10 dhe 11, qe quhen edhe Protokolle amenduese, kane qene ato qe kane pasur te bjn me sistemin dhe procedurat e kontrollit te saj, pr te cilat do te flitet me gjersisht me posht. Kurse te tjert, qe quhen edhe Protokolle shtese, konkretisht Protokollet 1, 4, 6, 72 dhe 12 kane sjelle pra shtimin e te drejtave dhe
2
Protokolli i dymbdhjet i Konventes Evropiane te Drejtave -te Njeriut, qe ka te beje me klauzoln e prgjithshme te mos-diskriminimit, i miratuar nga Komiteti i Ministrave ne shtator 2000, iu paraqit pr nnshkrim Shteteve antare me
lirive te tjera te njeriut ne sistemin e Konvents, duke ia bashkangjitur te tjerave te parashikuara nga Titulli I i Konvents. Si sht prmendur dhe me lart, te dy kto lloje Protokollesh i nnshtrohen, ne prputhje me rregullat e se drejts ndrkombtare, procedurave te veanta te nnshkrimit dhe ratifikimit, te saktsuara edhe nga secili prej tyre3. Trsia e saj prej 59 nenesh e Konvents, ndahet nga ana e saj ne tre Tituj. Titulli I ka te beje me te Drejtat dhe Lirit e parashikuara nga Konventa, t cilave si tham u bashkngjiten ato te parashikuara nga Protokollet shtese qe kane byre ne fuqi. Titulli II me Gjykatn Evropiane t te Drejtave t Njeriut, pra me mekanizmat dhe procedurat e kontrollit te respektimit te te drejtave dhe lirive dhe Titulli III me Dispozita te ndryshme me karakter plotsues dhe prfundimtar.
4 nntor 2000, gjate Ceremonis prkujtimore te 50-vjetorit te nnshkrimit te Konventes te zhvilluar ne Rome. Ne lidhje me procedurat e nnshkrimit dhe ratifikimit te Protokolleve na duket me vend te behet nj sqarim qe ka te beje me vete karakterin e tyre. Ndrsa Protokollet amenduese hyjn ne fuqi vetm pasi ti ken nnshkruar dhe ratifikuar te gjitha shtetet antare te Konventes dhe pas ksaj ato sjellin ndryshime ne vete tekstin e saj, Protokollet shtese kane karakter me fakultativ dhe hyjn ne fuqi pas depozitimit te nj numri te caktuar ratifikimesh, normalisht 5, 7 ose 10, dhe vetm pr Shtetet Antare qe i kane nnshkruar dhe ratifikuar. Por pas pranimit t tyre, duhet theksuar, te drejtat dhe lirit e parashikuara nga ato konsiderohen ne te njjtn pozite juridike mc t tjerat e parashikuara nga Titulli I pr Shtetin Antar qe i ka pranuar.
a. Te Drejtat dhe Lirit e mbrojtura nga Konventa Te drejtat dhe lirit themelore qe mbrohen aktualisht nga Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut, duke ndjekur nj ndarje ne prputhje me objektin e tyre, mund te prmblidhen: Se pari ne lidhje me nj kategori te drejtash qe, nen shembullin e akteve te para te te drejtave t njeriut dhe ne prputhje me doktrinn prkatse, do te mund te konsideroheshin si te drejta themelore t njeriut prfshihen: - e drejta e jets, prfshire edhe mundsin pr te mos u dnuar me vdekje4; - e drejta pr respektimin e integritetit fizik e cila nuk lejon veprime te tilla si tortura, trajtimet njerzore ose degraduese5; - skllavria, robria ose puna me dhuna apo e detyruar6; - e drejta e liris dhe e siguris personale7; - e drejta e respektimit to jets private dhe familjare8, e drejta pr te krijuar familje9 dhe
Neni 2 i Konventes dhe Protokolli 6. Neni 3 i Konventes. Neni 4 i Konventes. Neni 5 i Konvents. Neni 8 i Konvents. Neni 12 i Konvents.
4 5 6 7 8 9
10
barazia ndrmjet burrit dhe gruas10; Kto te drejta plotsohen nga ato te nj karakteri procedural nga te cilat Konventa parashikon: - t drejtat ne rastin e arrestimit ose te ndalimit ku prfshihen njoftimi i akuzs ne nj gjuhe qe e kupton, uarja e menjhershme prpara nj autoriteti gjyqsor11; - e drejta pr nj gjykim t drejte dhe brenda nj afati sa me t shkurtr ne lidhje me pretendimet civile apo penale12; - ligjshmria e dnimit, mosprapaveprueshmeria e legjislacionit penal13 dhe parimi non bis in idem14; - e drejta pr te mos u dnuar me burgim pr shkak t mospagimit te detyrimeve pasurore15; - c drejta pr nj ankim ndaj nj vendimi penal16 dhe pr zhdmtim ne rast te nj gabimi gjyqsor17;
Neni 5 i Protokollit 7 Neni 5 i Konvents. 12 Neni 6 i Konvents. 13 Neni 7 i Konvents, pg.1, 2. 14 Neni 4 i Protokollit 7. 15 Neni 1 i Protokollit 4 16 Neni 2 i Protokollit 7 17 Neni 2 i Protokollit 7
10 11
11
Ne vazhdim disa te drejta qe do t mund ti klasifikonim se bashku ne te drejta te qytetarit ose te personit: - e drejta e liris se mendimit, te besimit dhe e fes18; - e drejta e liris se* shprehjes19; - e drejta e liris pr tu mbledhur dhe pr te krijuar organizata, prfshire ktu edhe sindikatat20 - e drejta pr zgjedhje te lira dhe demokratike21; - e drejta pr respektimin e prons dhe te pasuris, prfshire ktu edhe shprblimin e drejte ne rast te nj shpronsimi te lejueshm vetm pr qllime publike22; - c drejta pr tu arsimuar ne gjuhen amtare23; - e drejta e personit pr te mos u dbuar nga shteti shtetsin e t cilit ka24 dhe pr te lvizur dhe qndruar lirisht ne territorin e nj shteti ku ai gjendet ne mnyre te ligjshme25
Neni 9 i Konvents Neni 10 i Konvents 20 Neni 11 i Konvents 21 Neni 3 i Protokollit 1 22 Neni 1 i Protokollit 1 23 Neni 2 i Protokollit 1
18 19 24 25
Neni 3 i Protokollit 4 Neni 2 i Protokollit 4
12
Konventa parashikon natyrisht edhe disa t drejta te posame pr te huajt ku hyjn: - e drejta pr te mos u dbuar kolektivisht ose e quajtur ndryshe nga e drejta ndrkombtare non refoulement,26 - e drejta pr garanci procedurale shtese ne rast dbimi i nj te huaji nga shteti ku ai gjendet27. Ajo qe prben nj nga elementet me te rndsishm dhe me interesante te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut sht se te gjitha te drejtat e prmendura me lart ne strukturimin e saj jan te prfshira nen rolin themelor te dy dispozitave qe luajn rolin e garantve te te gjitha te tjerave, te parashikuara nga neni l dhe neni 13 i Konvents. Konkretisht me ane te Nenit 1 te gjitha shtetet antare marrin prsipr qe tu sigurojn te gjith individve28, pra jo vetm shtetasve t tyre, qe gjenden nen juridiksionin e tyre te drejtat e parashikuara nga Titulli I i Konvents, dhe me ane te Nenit 13 ato angazhohen tu japin ktyre individve mundsit pr ankim efektiv pr vnien ne vend te shkeljes eventuale t ktyre te drejtave.
Neni 4 i Protokollit 4 Neni 1 i Protokollit 7 28 Shih pr shembull ne lidhje me kt moment sidomos prmbledhjet e vendimeve Loizidou kundr Turqis, Abdulaziz, Cabales dhe Balkandali kundr Mbretris se Bashkuar, apo Beldjondi kundr. Suedis.
26 27
13
Nga ana tjetr duhet prmendur gjithashtu se te gjitha kto te drejta te lartprmendura vishen me nj te kriter barazie, ne kuptimin qe gzohen nga te gjith pavarsisht nga pozitat c ndryshme qe mund te ken individt e caktuar, si. parashikohet nga neni 14 i Konvents. Mjafton te prmendet, ne ecte paragraf, se pjesa me e madhe29 e te drejtave te lartprmendura i nnshtrohen kufizimeve dhe prjashtimeve te caktuara t parashikuara qofte ne mnyr specifike30 qofte ne mnyr te prgjithshme, si sht rasti i neneve 15 dhe 16 t Konvents. Sidoqoft ky element do te sqarohet me konkretisht kur te flitet pr seciln prej t drejtave pr te cilat ju ofrohet ne vijim edhe jurisprudenca prkatse. b. Sistemi i Konvents pr kontrollin e respektimit te angazhimeve nga ana e Shteteve Antare Pavarsisht nga karakteri i plote dhe gjithnj e me i prpunuar i te drejtave te
29
30
Themi pjesa me e madhe sepse ka te drejta te tilla te parashikuara nga Konventa qe jan t paderogueshme ne mnyr qofte specifike qofte te prgjithshme dhe ne asnj lloj rrethane prderisa konsiderohen prgjithsisht nga e drejta ndrkombtare e te drejtave te njeriut si te drejta me karakter absolut. Ktu hyjn t drejtat e parashikuara nga Nenet 2, 3, 4 dhe 7 t Konventes. Shih Nenet 8-11 te Konventes si dhe neni 1 i Protokollit 1, neni 2 i Protokollit 4, si dhe Nenet 1 dhe 2 te Protokollit 7.
14
parashikuara nga Konventa duhet thne se ajo qe prben karakteristiken kryesore te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut nuk duhet krkuar ne gamen apo karakterin e te drejtave dhe lirive qe ajo parashikon ne dispozitat e saj pr individt31, por ne strukturn, e pavarur nga Shtetet Antare, dhe ne procedurn, te ngritura pr kontrollin e garantimit dhe zbatimit te ktyre te drejtave dhe lirive. Ne kohen kur u krijua prbente padyshim te paren arje ne kshtjelln e deriatehere te pacenuar te sovranitetit shtetror ne te drejtn ndrkombtare publike por edhe ne te drejtn publike ne prgjithsi. Si, u tha edhe me lart, sistemi dhe procedurat e kontrollit te respektimit te te drejtave dhe te lirive te parashikuara nga Konventa jan ndryshuar gjate kalimit te viteve dhe aktualisht jan mjaft me te perfeksionuara se ne versionin fillestar. Kto perfeksionime kushtzoheshin ne fund te fundit nga vete suksesi gjithnj e ne rritje i Konvents, i cili shoqrohej me rritjen e krkesave prpara organeve te kontrollit, pra edhe me rritjen e puns se tyre. Nga ana tjetr nevoja pr rritjen e efektivitetit si dhe thjeshtzimi i procedurave ishin arsye shtese te ktyre perfeksionimeve.
31
Te drejta te tilla si parashikohen ne Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut mund te gjenden edhe n Deklaratn Universale te Drejtave te Njeriut te O.K.B.-se te vitit 1948, ne Paktet e O.K.B.-se mbi te Drejtat Civile dhe Politike apo mbi te Drejtat Ekonomike, Shoqrore dhe Kulturore te dyja te vitit 1966, si dhe ne Konventn Amerikane te Drejtave te Njeriut te vitit 1909.
15
b.l. Sipas versionit te saj fillestar, te vitit 1950, Konventa parashikonte si organe te kontrollit pr respektimin nga ana e shteteve antare te drejtave dhe lirive te parashikuara prej saj. Konkretisht Komisionin Evropian te te Drejtave te Njeriut, Gjykatn Evropiane te te Drejtave te Njeriut, te krijuara nga vete Konventa, dhe parashikonte nj rol te rendesishem pr Komitetin e Ministrave te Kshillit te Evrops. Sidoqoft, juridiksioni i dy organeve te para ndaj krkesave te individve pr pretendime mbi shkeljet ndaj tyre 32, u la i kushtzuar nga shprehja e posame e plqimit nga ana e secilit shtet antar te Konvents, pra me karakter fakultativ, ne ndryshim nga padite ndrshtetrore33 ne lidhje me te cilit kishte karakter fakultativ vetm juridiksioni i Gjykats, kurse juridiksioni i Komisionit ishte i detyrueshm. Ishte Komisioni organi para te cilit zhvillohej procedura paraprake dhe qe vendoste34 ne lidhje me pranueshmrine apo jo te krkess individuale ose te padis ndwrshtetwrore dhe ne lidhje me konstatimin e shkeljes. Ne varsi te ktyre vendimeve kushtzohej vazhdimi i mtejshm i procedurs, ne rastin e pranueshmris dhe te konstatimit te shkeljes, ose te mbylljes se saj, ne rastin c mospranueshmerise ose te moskonstatimit te shkeljes me unanimitet ne rastet kur nj Shtet
Ish-Neni 25 i Konventes. Ish-Neni 24 i Konventes. 34 Ish-Nenet 26 dhe 27 te Konventes.
32 33
16
Antar nuk kishte njohur juridiksionin e Gjykats ishte Komiteti i Ministrave qe luante rolin e organit vendimor35. Ishte gjithashtu ky i fundit pastaj qe kontrollonte zbatimin e vendimit qofte te dhne prej tij qofte prej Gjykats36. Megjithat duhet theksuar se njohja e juridiksionit te Komisionit dhe te Gjykats qofte ne rastin e krkesave individuale qofte te padive ndrshtetrore nuk jepej rast pas rasti ne lidhje me krkesn ose padin por bhej nj her, me ane te nj deklarate, ne parim ndaj te gjitha krkesave ose padive qe do te bheshin ne vazhdim. Gjithashtu sht e rndsishme te theksohet se padite ndrshtetrore apo krkesat individuale bheshin pavarsisht nga shtetsia e te dmtuarit nga shkelja duke e shkputur sistemin nga nj mbrojtje tradicionale diplomatike. Duhet theksuar nga ana tjetr se, pr nj sere karakteristikash te lartprmendura, ndaj Konvents nuk gjen zbatim parimi i prgjithshm i se drejts ndrkombtare, ai i reciprocitetit. Pr aq sa mund te prmendim ktu, nder ndryshimet dhe shtesat kryesore qe i jan here ktij sistemi fillestar, jan ato te Protokollit 2 i cili me hyrjen e tij ne fuqi me 21 shtator 1970 i dha Gjykats
35 36
Ish-Neni 32 i Konventes. Ish-Neni 32 3 i Konventes.
17
mundsin pr te dhne mendime kshillimore ne rast krkese t posame nga ana e Komitetit te Ministrave. Protokolli 3, ne fuqi me 1970, dhe Protokolli 5, ne fuqi me 1971 solln gjithashtu ndryshime ne mekanizmin e kontrollit. Protokolli 8, i cili hyri ne fuqi me 1 janar 1990 i lejoi Gjykats qe, me qellim qe t vepronte me shpejt, t krijonte ne gjirin e vet dhoma gjykimi. Protokolli 9 solli nj ndryshim t rrwnjwsishwm ne sistem duke iu lejuar individve, qe nga hyrja e tij ne fuqi me 1 tetor 1994, ti drejtohen vete Gjykats, pas kalimit te fazs prpara Komisionit. Protokolli 10, i cili shfuqizoi Nenin 32 te versionit origjinal te Konvents, duke e ndryshuar shumicn prej dy te tretash te deklarimit te shkeljes nga ana e Komitetit te Ministrave ne shumice te thjeshte. b.2. Me hyrjen ne fuqi te Protokollit 11 pothuajse te gjitha ndryshimet e lartprmendura t bra nga Protokollet paraardhse, sidomos 8, 9 dhe 10 u shfuqizuan prballe zhvillimit qe sillte Protokolli 11. Merita e madhe e ktij te fundit ne sistemin c kontrollit mund t themi se prmblidhet shkurtimisht ne dy pika: WC pari ai e shndrroi sistemin nga fakultativ ne te detyrueshm; dhe se dyti nga sistem t przier kontrolli pr nga karakteri i organeve qe e ushtronin e beri sistem te pastr gjyqsor. sht i gjith Titulli II i Konvents qe i kushtohet sistemit aktual te respektimit t t drejtave dhe te lirive te parashikuara nga Titulli I pr te cilin folm me lart. Ne lidhje me piken e pare pas hyrjes n fuqi t Protokollit 11, nuk sht me c nevojshme qe shtetet te
18
bjn deklaratat e pwrmedura me lart pr te pranuar mundsin qe individt qe ndodhen nen juridiksionin e tyre ti drejtohen Gjykats Evropiane te t Drejtave te Njeriut. Sipas N e n i t 34 aktual te Konvents, ish - Neni 25 i amenduar, Shtetet Antare jo vetm qe e njohin kt te drejte te individve, por ato angazhohen edhe qe te m o s pengojn ushtrimin e saj efektiv. Juridiksioni i Gjykats behet i detyrueshm edhe ne lidhje me padite ndrshtetrore te parashikuara tani nga Neni 33 i Konvents. Ne kt mnyr kemi te bjm tani me nj dokument ndrkombtar te mbrojtjes te to drejtave te njeriut ku pranimi i standardeve qndron bashke me mekanizmat ndrkombtare te kontrollit te zbatimit te tyre, dhe me pranimin e te pareve pranohen automatikisht edhe te dytt nga shtetet qe marrin pjese ne te. Ne lidhje me piken e dyte, tani sistemi i kontrollit te zbatimit te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut bazohet vetm ne nj organ me karakter plotsisht gjyqsor, Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut, e cila sipas sistemit te mparshm hynte ne loje vetm gjate fazs prfundimtare te procedurs. Rolet qe luanin ne procedurn e mparshme dy organet e tjera, jan shfuqizuar. Komisioni, organ me karakter quasi -gjyqsor, pr pasoj pushoi se ekzistuari d h e Komitetit t Ministrave, organ me karakter politik, i mbeten vetm kompetencat e kontrollit t ekzekutimit te vendimeve, pra kompetenca te mirfillta me karakter ekzekutiv. Ky i fundit ruan gjithashtu, sipas
19
ndryshimeve te bra nga Protokolli 2, kompetencn e marrjes se vendimeve pr ti krkuar Gjykats mendime kshillimore ne lidhje me interpretimin e Konvents gj qe parashikohet nga Nenet 47, 48 dhe 49 te versionit aktual te Konvents. Pr me tepr tani Gjykata, sipas N e n i t 19 t Konvents, sht p c r m a n c n t e d h e , sipas N e n i t 32 1 t Konvents, sht kompetente ... pr te gjitha (shtjet qe lidhen me interpretimin dhe zbatimin e Konvents dhe te Protokolleve te saj.... Ajo prbehet nga nj numr gjyqtaresh i barabarte me numrin e Shteteve Antare te Konvents37. Pr te prballuar funksionet q me pare kryheshin nga Komisioni, Gjykata tani ndahet ne Komitete prej tre gjyqtaresh38 te cilat vendosin ne lidhje me pranueshmrine ose jo te krkesave individuale39. Nse krkesa konsiderohet e pranueshme dosja i kalohet njrs nga Dhomat40, te cilat prbehen nga shtate gjyqtare41. Dhomat perverse vendosin n lidhje me
Neni 20 i Konventes. Neni 27 1 i Konventes. 39 Neni 28 i Konventes. Ne lidhje me vendimin e papranueshmris ky merret vetm me unanimitetin e gjyqtareve qe prbejn Komitetin dhe ky vendim sht prfundimtar. Krkesa konsiderohet e papranueshme ne baze te Konventes ne rast se nuk plotsohen kushtet e krkuara nga neni 35 i saj. 40 Neni 29 1 i Konventes. 41 Neni 27 1 i Konventes.
37 38
20
pranueshmrine ose jo te krkesave individuale ose edhe te padive ndrshtetrore42, ne rast te pranueshmris nisin shqyrtimin e shtjes n themel43. Me ane te ktij shqyrtimi (gjykata synon qe te arrijn, se pari nj zgjidhje me pajtim mes palve44, gj e cila do te bnte qe shtja te merrte fund 45. Ne qofte se pajtimi nuk sht arritur ather Dhoma fillon fazn e veante te gjykimit mbi themelin e eshtjes. Seancat e gjykimit para saj dhe te gjitha dokumentet prkatse ne parim jan publike46. Ne prfundim te ksaj faze merret vendimi mbi konstatimin apo jo te shkeljes nga ana e nj shteti te nj prej angazhimeve te marra prsipr prej tij te Konvents. Ne rast se, pas vendimit te marre nga Dhoma, njra nga palt ne proces brenda tre muajsh nga ky vendim, megjithse ne raste perjashtimore, mund te krkoje qe eshtja ti kalohet Dhoms se Madhe. Raste te tilla perjashtimore konsiderohen ato kur ngrihet nj problem i rendesishem pr interpretimin ose zbatimin e Konvents ose te protokolleve te saj, ose nj problem te rendesishem te karakterit te prgjithshm. Nj kolegj prej pese
42 Sipas Nenit Neni 29 2 t Konventes ne lidhje me pranueshmrine ose jo te padive ndrshtetrore jan Dhomat ato qe vendosin ne shkalle t pare sepse kto padi nuk paraqiten para Komiteteve. 43 Neni 38 1 i Konventes. 44 Neni 38 2 i Konventes. 45 Neni 39 i Konventes. 46 Neni 40 i Konventes.
21
gjyqtaresh e vlerson nj krkese te tille. Ne rast se ajo pranohet shtja i kalohet pr gjykim Dhoms se Madhe47. Ne prputhje me dispozitn e Nenit 44 te Konvents, vendimet e Dhoms se Madhe jan te forms se prere. Ndrsa vendimet e Dhomave marrin forme te prere ne qofte se palt deklarojn se nuk do te krkojn qe shtja ti kalohet Dhoms se madhe ose ne qofte se brenda tre muajsh ata nuk e bjn nj krkese te tille ose kur kolegji i lartprmendur prej pese gjyqtaresh nuk c ka pranuar krkesn e kalimit te shtjes Dhoms se Madhe48. Vendimet e forms se prere mbi themelin e shtjes, qofte edhe ato mbi pranueshmrine apo papranueshmerine e krkess, arsyetohen dhe botohen. E gjejm me vend te sqarojm ne kt moment nj shtje tjetr te bashklidhur. At qe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk sht ne rolin e nj gjykate te larte ose kasacioni ne sistemin gjyqsor te vendeve pale ne Konvente. Ajo as nuk prpiqet qe te luaje nj rol te tille dhe ia ka referuar gjithmon interpretimin e se drejts se brendshme instancave prkatse kombtare. Megjithat Gjykata man te drejtn e interpretimit dhe te zbatimit te Konvents Evropiane
47 48
Neni 43 2 i Konventes Shih Nenin 44 te Konventes.
22
te te Drejtave te Njeriut, edhe kur ne lidhje me t ka vendime te gjykatave te brendshme qe mund te jene te ndryshme tre arsyetime dhe tre prfundime. Nga kjo pikpamje mund te thuhet se Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut luan rolin e nj gjykate me te larte. Pavarsisht nga ky fakt vendimet e saj nuk kane karakterin e vendimeve te gjykatave supreme te brendshme edhe kur ato arrijn ne prfundimin se nj shtet i caktuar ka shkelur detyrimet e tij ne baze te Konvents. Pra me ane te ktyre vendimeve Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut vetm sa konstaton shkeljen e Konvents nga shteti ne fjale dhe nuk pretendon te shfuqizoje aktin, masn apo praktiken e papajtueshme me Konventn. I takon ne vijim, ne baze te Nenit shtetit prgjegjs qe te marre masat e duhura ne baze te paragrafit 1 te Nenit 46 te Konvents, dhe pastaj, ne baze te paragrafit 2 te te njjtit Nen, i prket Komitetit te Ministrave qe te mbikqyr zbatimin e vendimit nga shteti prkats. Madje mund te shtohet edhe se pr Gjykatn Evropiane te te Drejtave te Njeriut nuk ka rndsi ne se shkelja e Konvents sht here nga organe me karakter legjislativ, administrativ apo gjyqsor. Pr te prgjegjsia pr shkeljen e Konvents ka karakterin e nj prgjegjsie ndrkombtare te shtetit, prderisa ai si subjekt i se drejts ndrkombtare sht pale e larte kontraktuese ne Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut dhe ne baze te Nenit 1 te Konvents ka marre prsipr qe te garantoje te drejtat dhe lirit themelore te
23
njeriut si parashikohen ne Titullin I te saj. Pra prgjegjsia sht e paspecifikuar ne lidhje me organin e brendshm veprimi ose mosveprimi i te cilit ka uar ne shkelje t Konvents.
III. Mbi parimet dhe mnyrat e interpretimit te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut
Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut, si sht pohuar dhjetra here edhe ne botimet e gjuhen shqipe prben nj nga instrumentet me efikase rajonale ne te gjith globin ne lidhje me mbrojtjen e te drejtave te njeriut dhe te lirive te tij themelore. Ne rrjedhn e viteve te ekzistencs se saj Konventa ka treguar se vlera e saj e veante, ne raport me instrumente t tjer ndrkombtare te prfunduar ne te njjtin drejtim, qndron se pari nj strukture t plote, solide dhe me terma te sakte dhe detyrues nga pikpamja e teknikes konvencionale ndrkombtare dhe se dyti ne pajisjen e saj me nj mekanizm te qndrueshm kontrolli te cilin mund ta vene ne shfrytzim, si ka rezultuar dhjetra here me mjaft sukses, edhe individt kundr nj shteti pale ne Konvente, qofte ky apo jo shteti, shtetsin e te cilit ata kane. Mekanizmi i kontrollit te Konvents Evropiane t te Drejtave te Njeriut, si u tha edhe me lart, qe pas hyrjes ne fuqi te Protokollit 11, shprehet ne ekzistencn e nj organi qendror te specializuar dhe me karakter gjyqsor, te Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Ky organ me ane t aktivitetit te filluar qe me 1959, jo vetm qe ka arritur te zbatoje dhe interpretoje
24
dispozitat e Konvents ne lidhje me raste konkrete qe paraqiten para saj, por, nga njra ane ka hedhur drite dhe riafirmuar parimet qe jan mishruar ne dispozitat e Konvents, dhe nga ana tjetr ka prcaktuar Linja interpretimi, qe kane marre statusin e parimeve jurisprudenciale, udhheqse edhe pr aktivitetin e organe te tjera, qofte kombtare qofte ndrkombtare, te karakterit legjislativ, administrativ apo gjyqsor. Ne kt pjese do diskutohet shkurtimisht ne lidhje me parimet me te rndsishme te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut si dhe mbi mnyrat e interpretimit te saj nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut. a. Mbi parimet e Konvents a.l. Se pari duhet theksuar se Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut sht nj traktat ndrkombtar dhe duhet zbatuar si e tille. Ajo nuk synon qe te zvendsoje te drejtat e brendshme te shteteve pale ne te por vetm te krijoje nj emrues te prbashkt mbrojtjeje te drejtave dhe te lirive themelore te njeriut ne mbare kontinentin. Si e tille Konventa konsiderohet nga Gjykata si nj rregullues ligjor i rendit publik evropian49. Si
49
Shih vendimin c Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne shtjen De Wilde, Ooms dhe Versyp kundr Belgjiks ne te cilin Gjykata shprehet se: duke pasur te beje me nj shtje qe lidhet me vete rendin publik ne gjirin e Kshillit te Evrops, krkohet nj kontroll i kujdesshm nga ana e organeve te Konventes ne lidhje me (do mase qe mund te oje ne shkelje te drejtave dhe lirive te garanluara prej saj.
25
aspekt vendimtar i rregullimit ligjor te rendit publik te nj Evrope demokratike, sht pikrisht ai i te drejtave dhe lirive themelore te njeriut i cili Ben pjese edhe ne qllimet e vete organizats - Kshillit te Evrops. Ky i fundit e ka hartuar dhe sanksionuar Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut si akt normativ qe te prbeje bazn dhe kufirin e veprimit te shteteve evropiane qe aspirojn te bjn pjese ne Kshillin e Evrops, ne kt familje shtetesh te qeverisura dhe te frymzuara nga parimet e shoqris demokratike. a.2. Duhet pasur parasysh ky rregullues ligjor nuk sht asgj tjetr vese nj standard minimal, nen te cilin shtetet pale nuk mund te zbresin. Kjo karakteristike e prbashkt pr traktatet ndrkombtare te te drejtave te njeriut, do te thot qe Konventa prcakton vetm nj dysheme te respektimit, por qe shtetet pale mund te respektojn me mire dhe ne mnyr me te plote te drejtat dhe lirit themelore te njeriut brenda vendit te saj ne prputhje me aktet normative qe ajo nxjerr pr kt qellim. Kto akte pra mund te ken; nj efekt me pozitiv dhe te favorshm pr individt. Pr respektimin e Konvents mjafton qe dispozitat c brendshme dhe aktet shtetrore ose individuale te mos ojn ne nj gjendje me negative dhe me te pafavorshme se sa parashikon ajo vete. Ky parim i Konvents sht i shprehur ne Nenin 53 te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut.
26
a.3. Ne vazhdim te sapo u tha duhet kuptuar se edhe mekanizmi i kontrollit i parashikuar nga Konventa sht vetm nj mekanizm me karakter zvendsues dhe qe hyn ne veprim vetm kur vlersohet se mund te kt veprime ose mosveprime nga ana e Shteteve Antare qe ojn ne shkelje te te drejtave dhe te lirive te parashikuara nga Konventa. sht parimi tjetr karakteristik i Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut qe shprehet ktu - ai i subsidiaritetit. Ky parim nnkupton qe, pr aq sa me aktet e tyre te mos ojn ne shkelje te detyrimeve qe kane marre prsipr ne kuadrin e Konvents, Shtetet Antare jan te lira qe te veprojn pr vnien ne jete politikave te tyre shtetrore, prfshire ktu edhe nxjerrjen e legjislacionit qe konsiderojn te prshtatshm50. Pr Gjykatn mjafton qe qllimi, mnyrat, mjetet dhe sanksionet e parashikuara nga kto masa te brendshme ligjore, administrative ose gjyqsore te ngelen brenda hapsirave te lejueshme nga Konventa. Nga ana tjetr nj parim i tille lejon qe shtetet te mund te shmangin brenda juridiksionit te tyre, ne shkallet gjyqsore brenda vendit shkeljet e
50
Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet gjuhsor belge ne te cilin Gjykata shprehet se: Autoritetet shtetrore jan te lira pr te zgjedhur masat qe ato i mojn si te prshtatshme ne fushat e rregulluara nga Konventa. Kontrolli i Gjykats ka te beje vese me pajtueshmrin e ktyre masave me krkesat e Konventes.
27
mundshme, dhe vetm pasi nj mundsi te tille ato ta ken vene plotsisht ne shfrytzim hyn ne loje mekanizmi i parashikuar nga Konventa. Madje nga gjuha e Konvents duket sikur iu besohet ne radhe te pare autoriteteve shtetrore kujdesi pr te drejtat dhe lirit e njeriut qe ato kane marre prsipr. Nj parim i tille shprehet mjaft qarte ne strukturn e Nenit 35 te ksaj te fundit, i cili me paragrafin e tij te pare e kushtzon vnien ne lvizje te mekanizmit te saj, me shterimin e mjeteve te brendshme ligjore te ankimit. Nga ana tjetr nj parimi i tille pasqyrohet edhe nga nenet 1 dhe 13 te Konvents sipas te ileve u takon shteteve antare te Konvents qe te sigurojn te drejtat dhe lirit e parashikuara prej saj, dhe u takon atyre qe tu sigurojn individve mjetet efektive brenda vendit pr vnien ne jete te tyre51. a.4. Se dyti duhet theksuar se Konventa megjithse duke qene nj burim i se drejts me karakter ndrkombtar, ofron nj specifike ne raport me te
51
Vete Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut e ka pohuar qarte nj pozicionim te tille ne dy nga vendimet e saj nga me te rndsishmet, Handyside kundr Mbretris se Bashkuar dhe Ahmet Sadik kundr Greqis ku ajo shprehet se: Mekanizmi i kontrollit te krijuar nga Konventa ka nj karakter subsidiar ne raport me sistemet shtetrore te garancis se te drejtave te njeriut. Konventa ua beson ne radhe te pare secilit prej shteteve kontraktuese kujdesin pr te siguruar gzimin e te drejtave dhe te lirive qe ajo sanksionon. Institucionet e krijuara prej saj, kontribuojn nga ana e tyre por ato hyjn ne veprim (...) vese shlerrimit se rrugve te brendshme
28
drejtn ndrkombtare te prgjithshme. Kjo specifike qe varet nga vete fusha qe rregullohet nga Konventa, ka te beje me mungesn e reciprocitetit ne zbatimin e saj nga shtetet pale. Nj karakteristike e tille ne lidhje me traktatet pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut, sht pohuar ndrkaq edhe nga e drejta ndrkombtare52. Ajo sht shprehur gjithashtu ne mnyr te qarte edhe nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne vendimin e saj te 18 janarit 1978 ne lidhje me shtjen Irlanda kundr Mbretris se Bashkuar53. Kjo karakteristike nnkupton qe ne rast te nj rezerve, te nj shkelje ose nj trheqje nga traktati nga ana e nj shteti antar nuk autorizon shtetet e tjera qe pr vetm kt arsye te veprojn po ne te njjtn mnyr. a.5. Ne vazhdim, si ne lidhje kuptimore me sa u tha me lart pr dy karakteristikat e para, mund te prmendet e treta, qe ka te beje me karakterin objektiv te te drejtave dhe lirive te njohura nga Konventa. Ne baze te ktij karakteri gzimi i te drejtave dhe lirive te parashikuara ne Konvente nuk varet nga ndonj status ose lidhje
Shih mendimin kshillimor te Gjykats Ndrkombtare te Drejtsis ne Hage te 21 qershorit 1971 mbi pasojat juridike pr Shtetet e treta te pranis te vazhdueshme te Afriks se Jugut ne Namibi. 53 Ne kt vendim Gjykata shprehet se: Ne ndryshim nga traktatet ndrkombtare te tipit klasik ajo (Konventa) e kaprcen kuadrin e thjeshte te reciprocitetit ndrmjet shteteve kontraktuese. Duke mos qene nj rrjet angazhimesh bilaterale, ajo krijon detyrime me karakter objektiv te cilat, sipas Preambuls se saj, gzojn nj garant kolektive.
52
29
e veante e personit, por vetm nga qenie e tij ne vetvete. Kjo karakteristike shnon nj nga hapat me te rendesishem qe hedh mekanizmi i Konvents. Ajo jo vetm qe e dallon kt qarte nga mbrojtja tipike ne praktiken ndrkombtare, mbrojtja diplomatike, por, po te kihen parasysh edhe procedurat me efikase te ankimit ndrshtetror dhe individual, e dallon edhe nga sistemet e tjera ndrkombtare te mbrojtjes se te drejtave te njeriut. a.6. Ky karakter objektiv i te drejtave dhe lirive te parashikuara nga Konventa bn qe dispozitat e saj te priren drejt nj vetezbatimi te drejtprdrejt ne sistemet e brendshme te Shteteve Antare te saj. Ne parim Konventa nuk e krkon nj gj te tille, duke iu referuar edhe karakterit te saj zvendsues si traktat ndrkombtar. Nga ana tjetr nj gj e tille varet nga sistemet e brendshme kushtetuese. Por megjithat sht pranuar se mjaft nga dispozitat e saj te Titullit I kane karakter drejtprdrejt te vetzbatueshem ne sistemet e brendshme ligjore. Kjo sht e mundur ne saje te formulimit mjaft te sakte te qarte dhe jo te ndrvarur domosdoshmrish nga nxjerrja e akteve te brendshme, qe kane dispozitat e Konvents. Legjislacioni shqiptar e ka parashikuar shprehimisht kt mundsi, pr traktatet ndrkombtare te ratifikuara me ligj nder te cilat bn pjese edhe Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut. a.7. Nj karakteristike tjetr e Konvents sht se ajo, ne ndryshim nga shume akte te
30
tjera ndrkombtare, nuk mjaftohet vetm me nj qndrim pasiv te shtetit pr te mos shkelur te drejtat dhe lirit themelor te parashikuara ne Konvente, por shteti duhet te marre masa pr te mos lejuar shkeljen e ktyre te drejtave dhe lirive. Pra kemi te bjm me detyrim me karakter pozitiv te shtetit me qellim qe te arrihet respektimi i angazhimeve ne kuadrin e Konvents. Autoret e saj qe ne formulimin e neneve kane dashur te theksojn se veprimi qe po ndrmerrej ne kuadrin e Kshillit te Evrops me ane te ksaj Konvente nuk ishte nj njohje e thjeshte, por nj aksion publik, i shprehur se pari ne masa konkrete pr te mbrojtur te drejtat dhe lirit themelore qe do te prfshiheshin ne gjirin c Konvents. Ky synim mund te kuptohet nga mnyra e formulimit te Nenit 1 te Konvents, te titulluar Detyrimi pr te respektuar te drejtat e njeriut sipas se cilit: Palt e Larta Kontraktuese i sigurojn do njeriu qe ndodhet ne juridiksionin e tyre te drejtat dhe lirit e prcaktuara ne titullin e I te ksaj Konvente. Ne kt kuptim pra nuk sht e mjaftueshme qe shtetet vetm te mbajn qndrime mosvepruese, por ato duhet te marrin masat e duhura, qe prfshijn veprime te caktuara pr te arritur te sigurojn respektimin e te drejtave dhe te lirive te prfshira ne Titullin I te Konvents54. Te drejta te
54
Shprehet pikrisht kshtu Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne vendimin ne lidhje me shtjen Airey kundr Irlands ku thot:Nj pengese ne fakt dhe
31
tilla si pr shembull ajo e jets e garantuar nga neni 2 nuk mund te siguroheshin ne qofte se shteti nuk ngre struktura adekuate pr ndjekjen e krimit. Pr me tepr ka nene te veanta, qe duke u nisur nga karakteri i te drejtave qe mbrojn e theksojn akoma me tej domosdoshmrin pr angazhim pozitiv te shteteve. Kshtu pr shembull mund te prmendim Nenin 2 2, Nenin 5, Nenin 6, Nenin 12, Nenin 13, nenet 2 dhe 3 te Protokollit I, etj. Ne mbshtetje te ksaj karakteristike sht pozicionuar edhe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut, e cila ne nj sere vendimesh ka pohuar domosdoshmrin pr nj konceptim te tille te disa prej te drejtave te parashikuara ne Konvente55. a.8. Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut na ofron gjithashtu si karakteristike te sajn nj zhvillim qe nuk sht i zakonshm pr aktet ndrkombtare, qofte edhe pr ato ne lidhje me te drejtat e njeriut. Kjo karakteristike e Konvents ka te beje me efektin horizontal ne zbatimin e disa te drejtave te parashikuara nga Konventa. Ajo sht pohuar se pari ne nj vendim te Gjykata Evropiane e
ne praktike mund te oje ne shkelje te Konventes po njlloj si nj pengese me karakter thjesht ligjor. Ekzekutimi i nj angazhimi te marre ne baze te Konventes krkon ndonjher masa pozitive nga ana e shtetit; ne nj rast te tille ky fundit nuk mund te mjaftohet duke qndruar pasiv dhe nuk ka vend ktu pr te here dallime ndrmjet veprimeve dhe mosveprimeve. Shih pr shembull vendimet X & Y kundr Holands, Mathieu-Mohin dhe Clerfayt kundr Belgjiks, Airey kundr Irlands, Artico kundr Italis, etj.
55
32
te Drejtave te Njeriut56 ne te cilin sht afirmuar pr te disaten here parimi i lartprmendur i detyrimeve pozitive te shtetit ne kuadrin e Konvents. N fakt ky i fundit mund te konsiderohet edhe si paraprirs i konceptimit te pasjes se efektit horizontal te disa te drejtave dhe lirive te parashikuara nga Konventa. Efekti horizontal, qe ne fillimet e tij doktrinale njihej prgjithsisht me termin drittwirkung, nnkupton qe nj dispozite e caktuar e Konvents, ose e nj traktati ndrkombtar ne rastin me te prgjithshm, luan rol dhe krijon te drejta dhe detyrime jo vetm ne lidhje me marrdhniet e individit me shtetin por edhe ne lidhje me marrdhniet e individve ndrmjet njeri tjetrit. Thne ndryshe, jo vetm shteti ka pr detyre te respektoje te drejtat qe parashikon pr individt, por edhe individt kane pr detyre ti respektojn ato ne marrdhniet me njeri tjetrin. Nga ana tjetr shteti ka pr detyre te ndrhyje me masat qe i vlerson te prshtatshme, pr te penguar, shmangur, vene ne vend dhe/ose ndshkuar shkeljet e te drejtave te njeriut dhe te lirive themelore edhe kur kto shkelje kryhen nga individ te tjer.
56
sht vendimi i Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen X & Y kundr Holands, n te cilin Gjykata shprehet se: kto detyrime me karakter pozitiv mund te krkojn marrjen e masave qe synojn respektimin e jets private deri ne marrdhniet e individve ndrmjet njeri-tjetrit.
33
a.9. Tjetr karakteristike e Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut sht mishrimi ne te i parimit te ligjshmris. Ky parim, duke qene nj nga themeloret e vete Kshillit te Evrops si organizate, bn pjese edhe ne Preambuln e Konvents. Ne fund te fundit vete ekzistenca dhe suksesi i Konvents lidhet ngushte me kt parim, pa te cilin ajo, si instrument ligjor nuk do te kishte kuptim. Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ka pasur rast ta theksoje disa here kt lidhje57. Ne veanti ne vendimin ne lidhje me shtjen Engel kundr Mbretris se Bashkuar, Gjykata shprehet se e Konventa ne trsi frymzohet nga ideja e shtetit ligjor. a.10. Po njsoj shprehet Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut edhe ne lidhje me karakteristiken tjetr te Konvents qe prbehet nga parimi i shoqris demokratike58. Ky parim karakterizon tekstin e vete Konvents ne disa nga nenet e saj dhe te gjith jurisprudence prkatse te Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Ai shihet si krijues i mjedisit te domosdoshm ne te cilin mbrohen dhe zhvillohen te drejtat e njeriut59.
Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet Golder kundr M.B., Engel kundr M.B., Klass kundr Gjermanis ose Huvig kundr Francs. 58 Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Lingens kundr Austris 59 Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut te 2 marsit 1987 ne lidhje me shtjen Mathicu-Moh57
34
Kto dy parime qe u prmenden me lart, pra ai i ligjshmris dhe ai i shoqris demokratike, ne fakt shihen, qofte nga struktura e Konvents, qofte edhe nga jurisprudenca e Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut, si ngushtsisht te lidhur me njri tjetrin. Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne nj vendim te sajin60 shprehet se: shteti ligjor prben nj nga parimet themelore te nj shoqrie demokratike. Duhet theksuar nga ana tjetr se dy parimet e msiprme konsiderohen si kriteret prcaktuese te vlersimit te justifikueshmerise se kufizimeve qe mund tu bhen te drejtave dhe lirive themelore te njeriut, kufizime kto qe parashikohen nga ana e disa neneve te Konvents61. a.ll. Nj karakteristike tjetr e formulimit te Konvents qe duhet pasur parasysh ne zbatimin dhe interpretimin e saj sht kategorizimi i te drejtave dhe i lirive te parashikuara ne te. Konventa prbn nj nga shembujt me tipike te asaj ndarjeje qe i bn te drejtave dhe lirive themelore te njeriut
in dhe Clerfayt kundr Belgjiks ne te cilin ajo shprehet se mbrojtja e lirive themelore: bazohet para se gjithash ne nj regjim politik vrtet demokratik. 60 Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Brogan dhe te tjer kundr Mbretris se Bashkuar. 61 Shih paragraft 2 t neneve 8-11 t Konventes si dhe paragrafin 2 te Nenit 2 te Protokollit 4.
35
sidomos doktrina ndrkombtare. Kjo ndarje ka si kriter kryesor tiparet e te drejtave dhe te lirive ose me sakte mundsin pr te here apo jo kufizime ndaj zbatimit te ktyre te drejtave dhe ne far rrethanash. Jan dy llojet e kategorizimeve qe mund tu bhen, ne kt drejtim, te drejtave dhe lirive te parashikuara nga Konventa. Se pari sht ai ndarja qe u behet atyre ne te kufizueshme apo te pakufizueshme ne periudha normale te gjendjes politiko-shoqrore brenda nj vendi antar te caktuar. Si te drejta qe mund te kufizohen ne periudha normale ne baze te Konvents, konsiderohen pr shembull ato te parashikuara nga dispozitat e neneve 5, 8, 9, 10, 11 te saj dhe nga dispozita e Nenit 2 te Protokollit 4. Duhet pasur mire parasysh ne kto raste se kufizimet jan te lejueshme vetm pr aq sa jan ne prputhje me krkesat e parashikuara nga paragrafi 1 i Nenit 5 dhe nga paragraft 2 te neneve te tjera te lartprmendura. Te gjitha te drejtat dhe lirit e parashikuara nga nenet e tjera te Konvents apo te Protokolleve shtese nuk jan te kufizueshme ne periudhe normale dhe nj gj e tille do te onte ne shkelje te Konvents. Se dyti sht ndarja qe behet ne baze te Nenit 15 te Konvents ne lidhje me mundsin e derogimeve qe mund tu bhen te drejtave dhe lirive te parashikuara nga Konventa. Ky rast i dyte prfshin nj numr me te madh te drejtash dhe lirish por
36
gjithsesi ka edhe prjashtime. Jan pikrisht prjashtimet ne lidhje me ato te drejta themelore te njeriut qe konsiderohen pothuajse prgjithsisht si te drejta te pakufizueshme dhe te paderogueshme ne do lloj situate dhe pr fardo arsyeje62. Si te drejta te tilla Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut konsideron ato te mbrojtura nga nenet 2, 3, 4 1,7 dhe Protokolli 6 i saj. sht pikrisht radhitja qe bn neni 15 i lartprmendur i Konvents si dhe plotsimi i Nenit 3 te Protokollit 6. Nj gj e rndsishme duhet theksuar ne lidhje me sa u tha me lart sht se ndrsa kufizimet e te drejtave mund te bhen gjate situatave konkrete normale rast pas rasti, gjithmon ne prputhje me kushtet e parashikuara nga paragraft 2 te neneve prkatse, derogimi ne baze te Nenit 15 mund te behet vetm ne rastet e parashikuara nga paragrafi 1 i tij. Kto te fundit mund te ken vetm karakter te kufizuar dhe te prcaktuar ne kohe me masa legjislative te caktuara dhe ne baze te njoftimit prkats qe i behet Sekretarit te Prgjithshm te Kshillit te Evrops. a.12. Duke qene nj burim me karakter ndrkombtar i se drejts dhe pr pasoje edhe organet e kontrollit i ka me nj karakter te tille, Konventa Evropiane e
62
Shih n lidhje me nj konceptim te tille gjithashtu Paktin Ndrkombtar te O.K.B.-se mbi te Drejtat Civile dhe Politike te vitit 1966 (Nenin 4 2), apo te katr Konventat e Gjenevs se vitit 1949 (nenet 3 te tyre).
37
te Drejtave te Njeriut nuk prpiqet qe, me marrjen e vendimit pr shkeljen e nj to drejte te parashikuar nga Konventa, te specifikoje edhe organin qe, brenda shtetit, ka mbajtur qndrimin qe ka uar ne lindjen e pergjegjesise ndrkombtare te shtetit. Pra nuk kemi te bjm me prgjegjsi te specifikuar institucionale por kemi te bjm me prgjegjsi shtetrore me karakter ndrkombtar. Ne kt drejtim shprehet qarte edhe Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut sipas se cils nuk ka vend: pr te saktsuar se cili autoritet shtetror sht prgjegjs pr nj shkelje te Konvents: kemi te bjm ktu vetm me prgjegjsi ndrkombtare te shtetit63 Pr aq sa sht Qeveria e shtetit te dnuar ajo qe, ne vijim, duhet te paguaje shumen e caktuar nga Gjykata si shprblim i drejte ne baze te Nenit 41 te Konvents, zgjidhja e ofruar nga Konventa nuk paraqet ndonj ndryshim ne raport me sistemet e tjera ndrkombtare qe arrijn te angazhojn pergjegjesine juridike te shtetit64.
Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Lingens kundr Austris. 64 Megjithat, vendimi prfundimtar i Gjykats sht i arsyetuar ne baze te Nenit 45 1 te Konventes, ne arsyetimin e vet shpjegon arsyet e angazhimit dhe te deklarimit te pergjegjesise se shtetit. Nga ky argumentim mund te kuptohet nse shkelja ka ardhur pr arsye te papajtueshmris legjislative me Konventn, pr arsye te praktikave administrative apo pr arsye te praktikave dhe keqinterpretimeve gjyqsore. Pra mund te kuptohet nse ne thelb prgjegjsia ka lindur pr shkak
63
38
b) Mnyrat e interpretimit Ne punn e saj kolosale pr dhnien e vendimeve ne lidhje me shtjet e paraqitura prpara saj, Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut, dhe me pare edhe Komisioni, ka arritur te hedhe themelet jurisprudenciale te interpretimit dhe zbatimit te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut. Ndoshta ktu qndron edhe nj nga meritat me te mdha te rezultatit te puns se sistemit te kontrollit. Kto mnyra interpretimi, te adoptuara dhe te prsritura pothuajse vazhdimisht nga Gjykata
te veprimtaris se ligjvnsit, te ekzekutivit apo te gjyqsorit, apo te tyre te marre se bashku. Sidoqoft nj gj e sigurt mund te thuhet ne lidhje me pergjegjesine institucionale brenda shtetit. Gjyqsori ka gjithmon mundsin e shmangies se ksaj prgjegjsie prderisa ai sht nj faze e domosdoshme e shqyrtimit te shtjes prpara drgimit ne Strasburg te krkess. Kjo ne baze te Nenit 35 1 te Konventes. Nga ana tjetr pozita e tij forcohet nga ekzistenca e neneve 1 dhe 13 te Konventes te cilat i japin gjyqsorit mundsi te gjera interpretimi pr tu prshtatur me Konventn. Si prfundim mund te thuhet qe ne rastin e gjyqtarit shqiptar pozita sht me e plotfuqishme edhe pr shkak te prqafimit te doktrins moniste te zbatimit te norms ndrkombtare ne sistemin e brendshm (shih nenet 116 dhe 122 te Kushtetuts se Republiks se Shqipris) si dhe pr shkak te pozicionit te posam qe z Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne sistemin normativ shqiptar (shih nenet 4 dhe 17 2 te Kushtetuts se Republiks se Shqipris).
39
ne shqyrtimin e shtjeve pasuese, kane marre karakterin e nj alfabeti tekniko-profesional jo vetm pr zbatimin dhe interpretimin e Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut por mund te themi edhe pr leximin e saj. Ato paraqesin nj rndsi tepr te madhe ne lidhje me Konventn dhe kjo sht pr shkak te nj arsyeje shume te qarte te mbajtur parasysh nga vete hartuesit e Konvents. Duke qene se synohej qe Konventa te krijonte at qe ne e quajtm me lart si emrues te prbashkt mbrojtjeje te drejtave dhe te lirive themelore te njeriut ne mbare kontinentin (shih me lart piken a.1 te ksaj pjese), dhe qe si e tille pra nuk synonte dhe nuk mund te zvendsonte te drejtat e shteteve antare, dispozitat e saj nuk mund te prdornin vese terma te prgjithshm dhe abstrakte. Kjo pikrisht pr qllimin, se duke prbre kjo trsi normash te parashikuara nga Konventa at qe quhet edhe trsia e se drejts kushtetuese evropiane ne qofte se do te ishin shume te prcaktuara rrezikonin qe, duke mos i lne hapsire mbajtjes parasysh te veantive te shteteve te ndryshme, te ishin tepr te ngurta dhe pr pasoje nuk do te mund te krijonin shembullin dhe pasqyrn e vlefshme pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut ne mbare kontinentin. Terminologjia e prgjithshme e prdorur nuk do te thot se kemi te bjm me pasaktsi, por me prgjithsim te te drejtave dhe lirive qe, ne situata ne ndryshme shtetrore dhe kohore, duhen mbrojtur si nj nga vlerat kryesore te shoqerise evropiane.
40
Ne nj situate te tille nevojash, mundsish dhe realitetesh luan rolin e vet te pazevendesueshem interpretues Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut. Ajo ka prcaktuar ato mnyra interpretimi te cilat ndihmojn ne realizimin e qllimeve qe ka Konventa ne vetvete. Do te preferonim ta fillonim me ato mnyra qe ne praktiken e Gjykats kane marre vlern e parimeve jurisprudenciale. Kjo pikrisht pr faktin se jan to linjat nga te cilat Gjykata udhhiqet ne dhnien e vendimeve te* veta. b.l. Parimet e interpretimit b.1.1. Se pari parimi i efektivitetit. Duke qene i rrnjosur ne vete filozofin e Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut, ky parim nnkupton nj mbrojtje sa me efektive te te drejtave te njeriut dhe krkon qe ne mbajtjen e qndrimeve te tyre te gjitha autoritetet duhet te udhhiqen nga ideja qe me e rndsishmja sht realizimi ne praktike i mbrojtjes se te drejtave dhe lirive themelore te njeriut. Kjo do te thot qe nj trajtim teorik-doktrinal i te drejtave te parashikuara nga Konventa nuk sht qllimi i saj. Madje as edhe ndikimi formalisht mbi legjislacionet apo praktikat administrativo-gjyqsore ne vendet antare. Qllimi i vetm prfundimtar i Konvents sht arritja e nj mbrojtjeje sa me efektive te drejtave te njeriut dhe lirive te tij themelore ne jetn e prditshme ne realitetin konkret shoqror. Shume parime te prmendura me lart ne piken a), si ai i
41
detyrimeve pozitive apo i efektit horizontal jan zhvilluar pikrisht duke pasur si qellim arritjen e nj mbrojtjeje efektive te te drejtave te njeriut dhe te lirive te tij themelore. Ndaj edhe nj parim i tille sht adoptuar dhe prdoret vazhdimisht nga Gjykata ne vendimet e saj. sht interesant te shihet se Gjykata, e udhhequr nga ky parim interpreton ne mnyr jo krejt identike terma te njjte te Konvents, pr aq kohe sa rrethanat konkrete ne te cilat ato gjejn zbatim jan te ndryshme, dhe interesi i respektimit efektiv te drejtave te njeriut krkon nj interpretim qe ne kuadrin e ktyre kushteve te ofroje mbrojtjen me te mire. Shpeshher ne vendimet e saj ai sht here parimi udhheqs pr te arritur ne vendimin ne lidhje me nj shtje te caktuar, edhe pse i sht dashur te kaprceje pengesa juridike dhe konceptime shtetrore te ndryshme. Kshtu pr shembull Gjykata shprehet ne disa nga vendimet e saj me te njohura65 se:
65
Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet Soering kundr Mbretris se bashkuar, McCann kundr Mbretris se Bashkuar, Klass kundr Gjermanis, Marcks kundr Belgjiks, Artico kundr Italis dhe Loizidou kunder Turqis ne te cilat Gjykata prdor saktsisht te njjtn formule pr arritjen e konceptimit te dispozitave te Konventes ne nj plan efektiviteti praktik.
42
Objekti dhe qllimi i ktij instrument mbrojts te qenieve njerzore krkon qe te kuptohen dhe te zbatohen dispozitat e saj ne nj mnyr qe i bn krkesat e saj konkrete dhe efektive. b.l.2. Ngushtsisht i lidhur me parimin e lartprmendur sht ai i interpretimin evolues te Konvents. Kjo pr arsye se nj mbrojtje efektive e te drejtave te njeriut mund te behet vetm me ane te nj interpretimi qe mban parasysh rrethanat aktuale te jets ne zhvillim si dhe krkesat e nj shoqrie pr standarde me te larta ne lidhje me te drejtat e njohura nga Konventa. Karakteri evolues i Konvents i shndrruar ne nj nga parimet jurisprudenciale te saj i dedikohet ne nj mnyr te padiskutueshme pasjes se mekanizmit interpretues dhe zbatues juridiksional te saj qe sht pikrisht Gjykata. Kjo e fundit mban qndrimin qe, ne interpretimet e dispozitave te ndryshme, duke pasur parasysh parimin e efektivitetit te lartprmendur, ti interpretoje dispozitat e Konvents ne nj mnyr te tille qe te prbejn, ne kushtet sociale ne te cilin jan zhvilluar ngjarjet e marra ne shqyrtim nga Gjykata, mbrojtjen me te mire te mundshme ne praktike pr individin te cilit i jan cenuar te drejtat. Kshtu pr shembull Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut e ka shndrruar pothuajse ne nj standard interpretues por edhe argumentues shprehjen:
43
Konventa sht nj instrument i gjalle dhe duhet interpretuar nen dritn e kushteve aktuale jetsore66 Madje ne vijim te sapo u tha, Gjykata ka arritur te pohoje qe: nevoja pr masa te prshtatshme juridike krkon analiza te vazhdueshme sidomos, ne lidhje me zhvillimin e shkencs dhe te shoqris67. b.1.3. Si sht theksuar edhe me lart Konventa sht nj instrument qe synon mbrojtjen e te drejtave dhe te lirive themelore te njeriut duke u mbshtetur ne kushtet e nj shoqrie demokratike pa ekzistencn e se cils qllimi i saj nuk do te kishte kuptim dhe as mundsi qe te realizohej. Ne nj realitet te tille Konventa e gjen veten te vendosur ndrmjet dy interesave, atij te shoqris, te shumics, dhe atij te individit, te drejtat dhe lirit e te cilit synohen te mbrohen. Ne nj realitet te tille, Konventa sht e vetdijshme pr prballen e ktyre interesave dhe prpiqet qe ta zgjidhe kt me ane te parashikimit te mundsive te kufizimit ose te derogimit te te
Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet Soering kundr Mbretris se Bashkuar, Sigurdur Sigurjonsson kundr Islands, Tyrer kundr Mbretris se Bashkuar, Dudgeon kundr Mbretris se Bashkuar, Marcks kundr Belgjiks, etj. Shih vendimin e Gjykats 67 Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me heshtjen Rees kundr Mbretris se Bashkuar.
66
44
drejtave dhe te lirive themelore pr interes te shoqris demokratike dhe pr aq sa kto te fundit e krkojn nj gj te tille. Ky problem sht edhe me i vshtire pr shkak te veantive dhe realiteteve jo te njjta qe hasen ne vendet antare te Kshillit te Evrops, te cilat u prkasin kulturave, sistemeve ligjore, politike dhe ekonomike te ndryshme. Nga ana tjetr edhe vete Konventa nuk synon, si sht thne edhe me lart te unifikoje te drejtn e vendeve antare ne fushat e rregulluara prej saj por vetm te krijoje nj emrues te prbashkt, nj nivel te prbashkt minimal mbrojtjeje. Prballe nj situate te tille, Konventa vepron me ane te nj parimi interpretues qe sht vendimtar ne vlersimin e respektimit te drejtave dhe lirive te njeriut, por ne nj shoqri demokratike ku duhet te respektohen interesat e saj por edhe te individve te tjer qe prbejn at. sht pikrisht parimi i hapsirs se vlersimit qe Konventa u le shteteve antare te saj ne lidhje me konceptimin dhe interpretimin e te drejtave dhe lirive themelore te njeriut, ne prputhje me mundsit reale dhe interesat e shoqris ne realizimin e tyre ne praktike. Sipas ktij parimi te pranuar nga Konventa dhe te vene gjersisht ne jete nga ana e Gjykats ne lidhje me pothuajse te gjitha te drejtat dhe lirit e parashikuara nga Konventa, shtetet antare kane te drejte qe, duke pasur mundsit me konkrete pr te vlersuar prqasjen ndrmjet dy interesave te lartprmendur, te vlersojn dhe te vendosin, ne radhe te pare, ne lidhje me prioritetet e rastit te caktuar. Kjo
45
hapsire vlersimi qe u njihet shteteve nga Konventa do te thot qe autoritetet shtetrore, ligjvnse, ekzekutive apo gjyqsore mund te veprojn ne mnyr te tille qe te kufizojn te drejtat dhe lirit e individit, kur kjo krkohet nga interesa me t larta si jan ato te shoqris demokratike, te ruajtjes se interesave te rndsishme kombtare ose shtetrore apo pr ruajtjen e interesave te mreteve. Nga ana tjetr parimi i hapsirs se vlersimit sht shprehje e karakterit subsidiar te ngritur nga Konventa. Sipas Gjykats, hapsira e interpretimit qe u njihet shteteve ndryshon sipas te drejtave dhe lirive po ashtu edhe sipas situatave ne te cilat nj e drejte apo liri gjen realizim. Me ane te nj pohimi te tille Gjykata jo vetm ka dashur ta shmange veten nga nj interpretim i ngurte dhe i pafrytshm por edhe i ka ndenjur besnike karakterit te drejtave t parashikuara nga Konventa. Kshtu pr shembull sht prgjithsisht e pranuar se ne lidhje me te drejtn pr te mos iu nnshtruar torturs hapsira e vlersimit te organeve shtetrore sht shume me e kufizuar, madje pothuajse nuk ekziston, se sa ne rastin e te drejts se liris se shprehjes ose, akoma me tepr te organizimit te zgjedhjeve te lira. Nj gj e tille del n pah edhe nga vete strukturimi i neneve te Konvents qe parashikojn t drejtat dhe lirit e ndryshme68.
68
Ne lidhje me nj strukturim te tille shih pr shembull paragraft 2 te neneve 8-11 te Konventes apo te Nenit 2 t Protokollit 4.
46
Q nj mase shtetrore te konsiderohet si brenda hapsirs se veprimit te lejuar nga Konventa duhet qe ajo te plotsoje disa kushte formale te cilat parashikohen shprehimisht nga paragraft 2 te neneve 8-11 te Konvents dhe Nenit 2 i Protokollit 4. Sipas ktyre kritereve formale duhet qe masat shtetrore te jene se pari te parashikuara nga ligji dhe se dyti te ken nj qellim te ligjshm. Kto kritere nuk duhen mbajtur parasysh vetm nga shtetet antare duke vepruar brenda hapsirs se tyre t vlersimit, por ato prbejn edhe kritere pr gjykimin nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut te mass konkrete - nse ajo sht apo jo ne prputhje dhe brenda kufijve t lejuar nga Konventa. b.1.4. sht themelore te mbahet parasysh se hapsira e vlersimit qe u njihet shteteve pale nga Konventa ne lidhje me te drejtat e parashikuara prej saj, sht e lejueshme vetm pr aq sht ne prputhje me qllimet dhe brenda kufijve te vete Konvents. Pr kt qellim kjo hapsire vlersimi i nnshtrohet gjithmon gjykimit te organeve te kontrollit te Konvents. Prve. kritereve formale te lartprmendura, nj kriter kryesor pr te vendosur nse hapsira e vlersimit shtetror sht shfrytzuar nga shteti i interesuar brenda kufijve dhe ne prputhje me qllimet e Konvents sht pikrisht parimi themelor interpretues i vete Konvents -parimi i proporcionalitetit. Qllimi i ktij parimi, karakteristik pr Konventn, sht qe
47
nj mase shtetrore e cila shoqrohet me nj cenim, kufizim apo derogim te realizimit te drejtave te njeriut, te jete e nevojshme ne kushtet ne te cilat vihet ne zbatim. Nga ana tjetr duhet qe masa shtetrore te jete ngushtsisht ne proporcion me gjendjen qe e ka krkuar marrjen e saj. Pra kufizimi ose derogimi i te drejtave dhe lirive te njeriut qe masa shtetrore sjell ne praktike duhet te jete me i vogli i mundshm pr arritjen e qllimit qe ka kjo mase. Duhet pasur parasysh pra qe edhe ne qofte se nj mase shtetrore sht e parashikuar nga ligji dhe ka ne vetvete nj qellim te ligjshm, dhe pr kto arsye ka premisat qe te konsiderohet brenda hapsirs se vlersimit te shtetit, ajo mund te prbeje shkelje te Konvents ne qofte se pasojat negative te saj ne lidhja me te drejtat e njeriut nuk jan ne raport te drejte me pasojat pozitive qe ajo sjell. Doktrina sht referuar shpesh, tek ky parim interpretues duke thne madje, nj pjese e saj, qe ky parim interpretues sht ne fakt nj parim i vete Konvents, i mishruar ne shprehjen pr aq sa prbejn masa te nevojshme te disa neneve te Konvents. Megjithat sht Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ajo qe me interpretimet e saj e ka ngritur kt ne nj parim interpretues te Konvents. b.1.5. Tjetr karakteristike e interpretimit te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut nga ana e Gjykats se Strasburgut sht edhe konceptimi
48
autonom i termave te Konvents. Ne kuadrin e parimit te lartprmendur te Konvents si nj rregullues ligjor i rendit publik evropian (shih me lart a.1.), Gjykata duhet ti interpretonte termat e saj sipas nj konceptimi qe nuk varej nga ai i shteteve te ndryshme por vetm nga nevojat qllimet dhe objekti i vete Konvents. Kjo do te thot qe, pr shembull, interpretimi autonom i termit e drejte nuk varet nga botkuptimi i doktrins franceze apo angleze pr nocionin e drejte, por nga ajo qe do te thot Konventa si instrument i mbrojtjes se te drejtave te njeriut dhe te lirive themelore. Nj konceptim i ndryshm sipas konteksteve kombtare i termave te ndryshm te Konvents nuk do te arrinte ti ofronte ksaj te fundit karakterin e nj instrumenti mbrojts me karakter rajonal dhe pa dallim shtetsie apo origjine etnike. Synimi i Konvents pr tu shndrruar ne nj te drejte te prbashkt te Shteteve Antare te Konvents e krkon domosdoshmrish nj gj te tille. b.1.6. Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut duke qene nj traktat ndrkombtar ne origjinn dhe ne natyrn e vet u nnshtrohet rregullave dhe teknikave te interpretimit qe u prkasin kategoris normative te traktateve ndrkombtare. Kto rregulla dhe teknika parashikohen nga Seksioni III i Pjess se III te Konvents se Vjens mbi te drejtn e traktateve, te vitit 1969 69. Pra parimi
69
Konventa e Vjens sht nnshkruar dhe ratifikuar nga Republika e Shqipris me ligjin nr.8696 dt 23.11.2000
49
interpretues qe na ofrohet nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne kt drejtim sht qe Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut duhet interpretuar si nj traktat ndrkombtar me te gjitha tiparet e nj burimi te tille normativ, por edhe me karakteristikat e tij si nj traktat ndrkombtar i te drejtave te njeriut, apo me tej, duke pasur parasysh specifikat individuale te ktij traktati, qe prmenden ne kt trajtim te shkurtr ose edhe te tjera, te paperfshira ktu. Ky parim prvese konfirmon at te prmendur me lart, te subsidiaritetit te sistemit te Konvents ne raport me mbrojtjen ne nivel te brendshm, thekson edhe nj element tjetr te rendesishem. At qe mnyra e zbatimit dhe interpretimit te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut varet normalisht nga vendi qe asaj i jep sistemi kushtetues shtetror ne hierarkin e burimeve normative70.
Nga ana tjetr sht krijuar tanim nj mendim i prgjithshm ne te drejtn ndrkombtare qe kjo Konvente prmban tanim rregulla te konsideruara si te gjithepranuara dhe pr kt arsye si pjese te se drejts ndrkombtare zakonore. Pr Republikn e Shqipris vlera e ksaj Konvente shtohet se teprmi pr shkak te rndsis qe i jep asaj Gjykata Evropiane e te Drejtave t Njeriut ne interpretimin e Konventes Evropiane te Drejtave te Njeriut. Ne praktiken c shteteve te ndryshme kjo shtje ka gjetur zgjidhje te ndryshme prderisa edhe vete Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk krkon, ashtu si bn e drejta komunitare pr shembull, qe te behet pjese e se drejts se brendshme pr te pasur nj zbatim efektiv
70
50
Pohimi me i rendesishem qe detyrohemi te bjm ne kt moment na on ne evidencimin e parimit t prgjithshm te interpretimit te traktateve ndrkombtare i parashikuar nga neni 31 1 i Konvents se Vjens. Sipas ktij neni: nj traktat ndrkombtar duhet interpretuar ne mirbesim, ne prputhje me kuptimin normal qe u duhet dhne termave te traktatit dhe ne dritn e objektit dhe qllimit te tij. Ne vijim te sa u tha me sipr, ky Nen, i plotsuar edhe nga nenet 32 dhe 33 te Konvents se Vjens te vitit 1969 mbi te drejtn e traktateve, parashtron edhe tre teknikat kryesore te interpretimit te nj traktati ndrkombtar, pra edhe te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut, te cilat edhe Gjykata e Strasburgut i ka prdorur gjersisht. Pr kto teknika do te flasim ne Seksionin b.2.
te saj. Kshtu pr shembull shtete si Mbretria e Bashkuar apo Irlanda nuk e konsiderojn Konventn si pjese te sistemit te tyre te brendshm normativ. Normalisht, ne fillimet e veta, Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne vendet antare, dhe sidomos ato qe prqafonin sistemin dualist, ka qene konsideruar si nj nga traktatet e zakonshme ndrkombtare. Megjithat zgjidhjet me te prparuara jan prpjekur qe Konventes, pasur parasysh karakterin e saj tepr angazhues ne nivel ndrkombtar por edhe te brendshm normativ, ti japin nj status t veante ne rangun e brendshm. Zgjidhja sht ose legjislative, ashtu si ka bere Republika e Shqipris me Nenin 17 2 te Kushtetuts se saj, ose jurisprudenciale nga ana e gjykatave kushtetuese ose te larta te vende prkatse. Kjo zgjidhje sht ne fakt edhe me e hasura.
51
b.2. Teknikat e interpretimit. Nuk mund te kufizohesh vetm ne sa u tha me lart ne lidhje me interpretimin e Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut nga Gjykata e Strasburgut. Kjo e fundit, prve, parimeve te lartprmendura ofron edhe nj sere mnyrash interpretuese qe ndihmojn do juridiksion kompetent pr interpretimin e Konvents. Kto mnyra qe nuk jan konsideruar nga doktrina e lidhje me Konventn si parime interpretuese, por sidoqoft jan prdorur nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut si instrumente interpretues ndihms, me karakter te qarte tekniko-jurisprudencial, pr arritjen e zbatimit ne praktike te Konvents si dhe te vnies ne jete te parimeve te vete ksaj. Kto teknika jan kristalizuar nga ana e Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut duke pasur parasysh qofte llojin e Konvents si burim normativ me karakter ndrkombtar, qofte specifikat e saj brenda kategoris se vet apo edhe vete persene e ekzistencs se Konvents, mbrojtjen sa me te mire dhe efektive te drejtave te njeriut dhe te lirive te parashikuara prej saj. Ato ofrojn ne kt mnyr, edhe pr gjykatat e brendshme, nj planimetri interpretuese praktike dhe tepr orientuese, pr realizimin e interpretimit adekuat te Konvents Evropiane te te Drejtave t Njeriut. b.2.1. Parimi i lartprmendur, i interpretimit te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut si nj traktat ndrkombtar si e tham edhe me lart ka
52
vlere te veante ne lidhje me teknikat e interpretimit te Konvents. Ky parim ne fakt, i qartsuar nga formula qe na ofrohet nga neni 31 1 i Konvents se Vjens se vitit 1969 mbi te drejtn e traktateve, prmbledh ne vetvete tre momente tepr themelore me karakter teknik, ne interpretimin e Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut. a) Se pari, interpretimi tekstual i Konvents. Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut vazhdimisht ne interpretimet e saj u sht referuar ne mnyrn me te drejtprdrejt pr arritjen e prfundimeve, kuptimit normal te termave ose te shprehjeve te Konvents71. Megjithat nj pasoje e menjhershme ne lidhje me kt teknike vjen nga parimi i lartprmendur - i interpretimit te Konvents si nj dokument i vetm ne terezin e saj. Kjo teknike interpretimi ka nj lidhje te ngushte me parimin e lartprmendur te interpretimit efektiv dhe evolues te Konvents. Kjo pasi ne analizn terminologjike te tekstit te Konvents, Gjykata duke marre parasysh termin konkret dhe vullnetin e hartuesve pr przgjedhjen e termit konkret, e vendos kt vullnet te konkretizuar terminologjikisht ne situatn aktuale te zbatimit dhe interpretimit te Konvents, pikrisht me qllimin e arritjes se mbrojtjes sa me efektive te drejtave te parashikuara prej saj.
Shih n lidhje me nj moment t tilla shtjet Gjuhsore belge, paragrafi 9 I prmbledhjes prfshire n ket botim.
71
53
b) Se dyti, interpretimi sistematik i Konvents. Ne baze te ktij kriteri Konventa duhet interpretuar ne kontekstin e te gjitha dispozitave te veta pra, Konventa duhet interpretuar ne terezin e saj si instrument normativ. Kjo do te thot qe leximi dhe interpretimi i nj neni te Konvents duhet bere duke pasur parasysh edhe te gjitha nenet e tjera dhe Protokollet e Konvents72. Madje, ne baze te Nenit 5 8 te Konvents se Vjens edhe do marrveshje tjetr te prfunduar ne gjirin e organizats ne fjale, pra te Kshillit te Evrops. Kt moment e ka ripohuar edhe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne vendimin e saj ne lidhje me shtjen Loizidou kundr Turqis73. sht ne fakt normale ne praktiken e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut qe te shihen
Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me Heshtjet Gjuhsore Belge apo shtjen Abdulaziz, Cabales dhe Balkandali kundr Mbretris se Bashkuar ne te cilat ajo shprehet se: Konventa dhe Protokollet e saj (...) prbejn nj trsi te tille qe, kur nj shtje e rregulluar kryesisht nga ana e nj prej dispozitave te tyre mund te nxjerre ne pah gjithashtu, nga disa aspekte te tjera, zbatueshmerine e zbatimit te dispozitave te tjera te tyre. 73 Sipas ktij neni: 2. Pr qllimet e interpretimit te nj traktati, konteksti prfshin, prve tekstit, preambuln dhe shtojcat, prfshire ktu: a) do marrveshje qe ka lidhje me traktatin dhe qe sht prfunduar nga te gjitha palat me rastin e prfundimit te traktatit; b) do instrument i bere nga nj ose me shume antare me rastin e refundimit t traktatit dhe pranuar nga palt si instrument qe ka lidhje me traktatin.
72
54
interpretime qe prshkojn njkohsisht, ne lidhje me nj aspekt konkret, disa nene te Konvents. Kshtu pr shembull nenet 1, 13 apo 14 te Konvents jan te interpretuara gjithmon bashke me nene te tjera te Konvents. Po kshtu gjejm, gjithmon ne vijim te ksaj teknike interpretuese, analiza te kujdesshme me karakter vertikal ndrmjet paragrafve te ndryshm te. te njjtit Nen te marre ne shqyrtim. Kjo shihet qarte sidomos ne vendimet e Gjykats ne lidhje me shtjet qe kane te bjn me nenet 5, 6, 8, 9, 10, 11. Nga ana tjetr, pr te kuptuar ne mnyr me te plote kt shtje, reference duhet bere edhe tek dispozita e Nenit 31 3 te Konvents se Vjens se vitit 1969 mbi te drejtn e traktateve74. c) Se treti, interpretimi teleologjik i Konvents. Kjo teknike interpretimi, qe sht ne fund te fundit normale edhe pr interpretimin e burimeve te brendshme normative, do te thot qe Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut ashtu si do traktat ndrkombtar duhet interpretuar ne prputhje me qllimin dhe objektin e saj. Mund
74
Sipas ksaj dispozite: 3. Duhet te mbahen parasysh, se bashku me kontekstin: a) do marrveshje vijuese ndrmjet palve, e cila ka te beje me interpretimin e traktatit ose me zbatimin e dispozitave te tij; b) do praktike vijuese ne zbatim te traktatit e cila prcakton nj marrveshje ndrmjet palve ne lidhje me interpretimin e traktatit; c) do rregull prkatse te se drejts ndrkombtare te zbatueshme ne marrdhniet ndrmjet palve.
55
te thuhet pa ngurruar se kjo lloj teknike jo vetm qe ka qene me e prdorura nga ana e Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut, ne respektim te parimeve te lartprmendura te efektivitetit dhe te interpretimit evolutiv, por here pas here kjo teknike, gjithmon pr arritjen e ktyre parimeve, tejkalon kufijt e arritur nga teknikat tekstuale dhe sistematike te interpretimit te Konvents. Madje ajo sht prdorur gjersisht nga Gjykata edhe pr te zgjidhur konfliktet ndrmjet dispozitave te ndryshme te Konvents apo edhe te njjts dispozite, te shfaqura ne kuadrin e interpretimit sistematik te Konvents75. Ne fund te fundit, si. jan shprehur edhe organet e Strasburgut sht vete roli i Konvents dhe objekti i interpretimit te saj qe jan parsore ne kt plan. Nga ana tjetr kto organe nuk do te arrinin qe ta interpretonin Konventn ne nj mnyr te tille qe, megjithse ne dukje ne prputhje me interpretimet tekstuale dhe sistematike te saj, do te vinte ne kundrshtim me interpretimin teleologjik te saj, pra me qllimin dhe objektin e Konvents76. Nuk mund te thuhet prere ne parim se cila nga teknikat e msiprme ka prparsi ne raport me
Raporti i Komisionit Evropian te Drejtave te Njeriut ne lidhje shtjen Colder kundr Mbretris se Bashkuar. 76 Shih prmbledhjen e vendimit te Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Groppera Radio AG dhe te tjer kundr Zvicrs, te prfshire ne kt botim.
75
56
tjetrn. Megjithat nj gj duhet te jete e qarte. Ne nj rast konkret merr prparsi ajo teknike qe realizon me mire dhe ne mnyr me te plote mbrojtjen efektive te drejtave te njeriut dhe te lirive te tij themelore si parashikohen nga Konventa. Pra thjesht teknika qe realizon me mire parimin e efektivitetit, te lartprmendur ne komentin tone. b.2.2. Nj teknike interpretuese nga ana e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut e cila ndihmon ne nj interpretim efektiv te Konvents dhe qe sht ngritur nga Gjykata pothuajse nj parim interpretues sht ajo e interpretimit te zgjeruar te drejtave te garantuara dhe e interpretimit te ngushte te kufizimeve te tyre. Kjo teknike sht pasoje e drejtprdrejt e teknikes se interpretimit teleologjik te Konvents77. Mc shqetsimin e dhnies se nj kuptimi sa me te dobishm n lidhje me te drejtat dhe lirit e garantuara nga Konventa, Gjykata ka treguar gjithmon tendencn e interpretimit ne mnyr te zgjeruar te dispozitave te Konvents qe i mbrojn ato. Nga ana tjetr, duke pasur te njjtin synim ajo
77
Te interpretohen ne mnyr te ngushte te drejtat dhe lirit e individit te garantuara nga Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut do te ishte ne kundrshtim me objektin dhe qllimin e ktij traktati shprehet Komisioni Evropian i te Drejtave t Njeriut ne mendimin e tij kshillimor ne lidhje me shtjen Aziatike te Afriks lindore.
57
ka prdorur taktiken e interpretimit t ngushte te kufizimeve qe parashikon Konventa ne lidhje me disa nga te drejtat dhe lirit e prfshira ne te78. Nj mundsi te tille Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ia ka lejuar vetes ne saje te teknikes se lartprmendur te interpretimit ne prputhje me qllimin dhe objektin e Konvents. b.2.3. Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut prdor vazhdimisht ne arritjen e prfundimeve te veta jurisprudenciale referimet tek parimet e prgjithshme te se drejts. Si te tilla jan konsideruar ato parime te prgjithshme te prbashkta te te drejtave te vendeve antare te Konvents. Natyrisht qe me te rndsishmet nga kto parime te prbashkta, ai i ligjshmris dhe i proporcionalitetit jan prmendur me lart ndrkaq si parime te konvents ose te interpretimit te saj. Te tjera prdoren vazhdimisht nga Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut si teknika ndihmesa nder te cilat mund te prmendim parimin e mirbesimit, at te siguris juridike ose ligjore, respektimi i formalizmit procedural, etj. b.2.4. Analiza konkrete dhe jo abstrakte e shtjes dhe e fakteve te saj sht nj teknike se cils Gjykata i referohet normalisht pr arritjen e prfundimeve te veta. Kjo teknike qe ndihmon ne interpretimin
78
Shih pr shembull vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave t Njeriut ne lidhje me shtjen Klass kundr Republiks Federale Gjermane
58
e Konvents ne funksion te qllimit dhe te objektit te saj, mbrojtjes efektive ne praktike te drejtave te njeriut. Sipas Gjykats: ne lidhje me nj shtje te ngritur nga nj individ ... duhet mbajtur parasysh sa me shume qe sht e mundur analiza e problemeve te ngritura nga rasti ne fjale. Pra detyra e Gjykats nuk sht ajo e shqyrtimit in abstracto te dispozits se brendshme te kundershttiar ne raport me Konventn, por te vlersoj mnyrn se si ajo sht zbatuar ose ka cenuar te interesuarin79. Pjese tepr e rndsishme e ksaj analize konkrete, sipas Gjykats sht edhe marrja parasysh e rrethanave ne te cilat ka ndodhur shkelja e pretenduar. Kjo formule ka te beje sidomos me realitete veanrisht specifike te vendit ku ka ndodhur ngjarja ne raport mc vendet e tjera ne prgjithsi. Prandaj ajo edhe shprehet se: pr tu shprehur ne lidhje me ekzistencn e nj shkeljeje te te drejtave te mbrojtura nga Konventa, te shkojm prtej dukjeve dhe fjalorit te prdorur dhe. ti referohemi realitetit80
79
80
Shih vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet James kundr Mbretris se Bashkuar, F. kundr Zvicrs ose Salabiaku kundr Francs. Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut ne vendimin ne lidhje me shtjen De Jong, Baljet dhe Van den Brink kundr Holands. Pr situata edhe me tipike shih vendimet ne lidhje me shtjet gjuhsore belge, Irlanda kundr Mbretris se Bashkuar, Brogan ose Dudgeon kundr Mbretris se Bashkuar, etj.
59
b.2.5. Nj teknike tjetr qe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut prdor pr interpretimin e Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut sht ajo e parashikimit te garancive te nnkuptuara. sht ne fakt nj teknike qe Gjykata e prdor vetm ne rast kur mbrojtja efektive e te drejtave te njeriut e krkon ne mnyr te domosdoshme kur vete i dispozita nuk do te kishte kuptim pa nj aspekt te tille shtese. Natyrisht qe ktu ka te beje ne nj mnyr themelore edhe evoluimi i koncepteve shoqrore dhe i nevojave te ksaj pr nj mbrojtje gjithnj e me ne rritje, proces te cilit Gjykata prpiqet ti prgjigjet me ane te mundsive qe krijojn parimet e efektivitetit dhe te evolucionit konceptual ne interpretimin e vete Konvents. Ky sht rasti pr shembull i vendimit te Gjykats ne lidhje me shtjen Hornsby kundr Greqis ne te cilin Gjykata arrin ne perfundimin se mosekzekutimi efektiv i nj vendimi gjyqsor, i dhne qofte edhe nga nj Gjykate ndrkombtare, ne kt rast nga Gjykata e Drejtsis se Komunitetit Evropian, prbn ne fakt nj shkelje te Nenit 6 te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut ne terezin e tij, sepse ne qofte se nj vendim gjyqsor nuk do te vihej ne zbatim ne fakt nuk do te kishte kuptim ne vetvete ekzistenca e vete Nenit 681.
81
Ne lidhje me nj rezultat te tille te cilin Gjykata e ka arritur ne baze te kompetencave te konsiderueshme interpretuese shih gjithashtu sidomos vendimet e saj ne lidhje me shtjet Clolder kundr Mbretris se Bash-
60
Sidoqoft mundsia pr nj teknike te tille sht e kufizuar nga rregullat e se drejts ndrkombtare te prgjithshme. Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk mund te arrije deri aty me interpretimet e saj te zgjeruara sa te shtoje te drejta jasht kufijve dhe kuptimit te atyre qe jan parashikuar ndrkaq nga vullneti i shteteve antare me nnshkrimin e Konvents dhe te Protokolleve te saj. Gjykata nga ana e saj duke iu prmbajtur ktij qndrimi shprehet se kjo vete: ...nuk do te mundej qe, me ane te nj interpretimi evolues, te krijonte nj te drejte qe nuk sht parashikuar paraprakisht nga Konventa82 b.2.6. Ne respektim te plote te parimit te subsidiaritetit te Konvents, Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk merret me zbatimin dhe interpretimin e se drejts se brendshme. Gjykata e ka theksuar vazhdimisht qe u prket autoriteteve te brendshme shtetrore te interpretojn te drejtn e brendshme, pasi ato jan ne gjendje ta bjn me mire kt gj. Por kjo duke pasur parasysh gjithmon qe ne analize prfundimtare i takon Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut qe te vlersoj nse ky interpretim i bere nga autoritetet
kuar apo De Wilde, Ooms dhe Versyp kundr Belgjiks ne te cilat Gjykata ka arritur te pohoje mbrojtjen nga Konventa te drejtave te tilla si e drejta pr tiu drejtuar gjykatave, apo e drejta pr garancit e nj procedure gjyqsore.. 82 Shih vendimin e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Johnston dhe te tjer kundr Irlands.
61
shtetrore prputhet me krkesat e Konvents. Madje ne nj interpretim te zgjeruar t termit te se drejts se brendshme mund te merret ne konsiderate qe autoritetet shtetrore kane te drejtn qe te interpretojn dhe zbatojn edhe marrveshjet ndrkombtare 83 prfshire edhe Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut sidomos ne vendet ku ajo sht pjese e sistemit te brendshm. Por gjithsesi Gjykata ka te drejte te analizoje nse gjate ktij interpretimi autoritetet shtetrore kane vepruar ne prputhje apo jo me Konventn. sht, prsrisim, vetm ne lidhje me kt moment te fundit qe ekziston mundsia e konstatimit te shkeljes se Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut nga ana e Gjykats se Strasburgut. b.2.7. Mbajtja parasysh e rrethanave konkrete te shtjes sht nj teknike qe Gjykata e mban vazhdimisht parasysh ne marrjen e vendimeve ose ne dhnien e mendimeve te veta. Kt ajo e bn ne veanti ne lidhje me shtjet ku rrethanat kane nj ndikim te veante pikrisht pr shkak te veantis se tyre dhe te rndsis themelore qe mund te ken ne lidhje me shtjen ne te ciln pretendohet shkelja. Nj kujdes te veante shihet
83
Shih ne lidhje me kt moment argumentin qe jepte Qeveria e Mbretris se Bashkuar prpara Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjen Soering, ku ajo pretendonte detyrimin qe kishte ne baze te nj traktati ekstradimi me SH.B.A. Megjithat, prgjigja e Gjykats ishte qe interpretimi i c;do lloj traktati ose burimi normativ nuk mund te goje te situata qe konsiderohen ne kundrshtim me Konventn..
62
te ket nga ana e Gjykats ne rastet qe kane te bjn me Irlandn ose Britanin e Madhe84, ose gjithashtu qarte duket ky kujdes ne lidhje me shtjet gjuhsore belge, ku sipas Gjykats fakti qe Belgjika sht shtet me disa gjuhe zyrtare dhe qe prfshin disa rajone gjuhsore duhet mbajtur mire parasysh ne marrjen e vendimit. Besoj se mund te thuhet se nj strategji e tille interpretuese mund te konsiderohet si pjese perberese e parimit te hapsirs se vlersimit. Kjo pr faktin se ne rastet kur rrethana te veanta ne dallim te dukshm dhe te rendesishem nga ato te vendeve te tjera antare te Konvents, ekzistojn ne nj vend te caktuar, kto rrethana mund te mbahen parasysh ne rritjen e hapsirs se vlersimit te ktij shteti ne trajtimin dhe zgjidhjen qe ai i bn eshtjes se caktuar.85 b.2.8. Ne interpretimin dhe zbatimin e Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut, qofte organet e Strasburgut, palt ndrgjyqsore para saj kane
84
85
Shih shtjet Irlanda kundr Mbretris se Bashkuar, McCann dhe te tjer kundr Mbretris se Bashkuar ose Brogan dhe te tjer kundr Mbretris se Bashkuar. Mund edhe te ishte tepr e guximshme po t thuhej se nj teknike e tille, pr aq kohe sa nga shteti pale nuk konsiderohet se mund te gjeje zbatim neni 15 i Konventes Evropiane te Drejtave t Njeriut, sht shprehje tepr minimale edhe e parimit te njohur te se drejts ndrkombtare rebus sic stantibus i shprehur ndrkaq edhe nga Konventa e Vjens e lartprmendur, ne Nenin 62 te saj. Ne fakt shprehje dhe pasoje e ktij parimi sht edhe vete doktrina e hapsirs se vlersimit.
63
qene para nj pyetjeje pothuajse te prhershme ne lidhje me detyrimin e shtetit ne kuadrin e Konvents. shtja sht nse ky i fundit, me qllimin e respektimit t Konvents ka detyrimin e rezultateve pr tu arritur apo te mjeteve qe prdoren. Natyrisht qe po ti referohemi sa tham me lart ne* lidhje me parimin efektivitetit te zbatimit dhe te interpretimit te Konvents, rndsia e rezultateve konkrete ne mbrojtjen dhe garantimin e te drejtave dhe lirive themelore te njeriut do duhet te jete normalisht me e rndsishme. Ky qndrim sht mbajtur, ne mnyr te kuptimte, nga ana e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne pjesn drrmuese te vendimeve te dhna prej saj. Pr shembull ne vendimin e saj ne lidhje me shtjen Margaret Murray dhe te tjer kundr Mbretris se Bashkuar ajo shprehet se: Ajo qe ka rndsi pr respektimin e detyrimeve qe rrjedhin nga Konventa sht themeli me tepr se forma Megjithat ne mnyr perjashtimore, sidomos ne lidhje me detyrimet pozitive te shtetit pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut, karakteri mjaftueshmerisht i prshtatshm i masave qe merren sht konsideruar nga Gjykata si nj veprim qe mjafton pr te mos konsideruar shkelje te konvents. Kjo aq me tepr kur arritja e rezultateve sht objektivisht e pamundur te garantohet nga ana e shtetit. Nj gj te tille e gjejm ne interpretime te Gjykats sidomos ne lidhje me te drejta qe mund te derogohen edhe ne kohe normale, ose thne me sakte, qe parashikojn te drejta pr
64
ushtrimin e lirive te caktuara86 por edhe ne lidhje me te drejta qe parashikojn garanci procedurale ku Konventa mjaftohet ne fakt me karakterin efektiv te ktyre garancive dhe nuk krkon domosdoshmrish arritjen e rezultatit nga ana e tyre. b.2.9. Mungesa e karakterit te detyrueshm te jurisprudencs paraardhse sht nj tjetr teknike, e theksuar shprehimisht nga ana e Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Kjo natyrisht qe sht e lidhur me parimin e parimit te interpretimit evolues te Konvents te prmendur me lart, i cili krkon qe* edhe (Gjykata tu prshtatet me interpretimet e veta nevojave pr nj mbrojtje gjithnj e me te mire, konkrete dhe ne* prshtatje me kushtet dhe krkesat reale te drejtave dhe lirive themelore te njeriut te parashikuara ne Konvente. Pr kt arsye ne* vendimin e saj ne lidhje me shtjen Cosscy kundr Francs Gjykata Evropiane e te Drejtave te* Njeriut shprehet se: Gjykata nuk sht e lidhur nga vendimet e saj te mparshme; kite c konfirmon edhe neni 51 1 i rregullores se saj. Ajo ndjek dhe zbaton gjithmon krkesat e interesit te siguris juridike dhe te zhvillimit koherent te jurisprudencs ne lidhje me Konventn. Sidoqoft, si thot edhe me lart Gjykata, dhe si; e kemi thne edhe ne n paragrafin b.2.3., ndjekja
86
Shih ne lidhje me nj interpretim te tille vendimet e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut ne lidhje me shtjet Chorhen kundr Austris.
65
e jurisprudencs se Gjykats se Strasburgut sht e arsyeshme te behet pr disa arsye. Mund te ritheksohet ai i prmenduri ne pasazhin e msiprm te* Gjykats, i respektimit te parimeve te prgjithshme te se drejts, si i siguris juridike, por nga ana tjetr edhe pr nj pragmatizm juriprudencial dhe interpretues, natyrisht pr aq kohe sa jurisprudenca prmbush qllimin e mbrojtjes efektive te te drejtave d h e lirive themelore te njeriut te parashikuara nga Konventa ne situatat konkrete.
IV. Vlera e Konvents dhe interpretimeve te Gjykats pr autoritetet shqiptare.
Duke pasur parasysh se ky botim i drejtohet ne radhe te pare gjyqtareve dhe prokuroreve te Republiks Shqipris e shohim me vend te sqarojm shkurtimisht edhe pozitn e tyre kundrejt Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut si instrument ndrkombtar si dhe ndaj jurisprudencs se Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut. a. Duhet theksuar para se gjithash se sht legjislacioni shqiptar qe i ngarkon autoritetet shtetrore me detyrimin pr zbatimin e Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Kjo pr shkak te faktit themelor se kjo e fundit prbn nj burim normativ te sistemit ligjor te Republiks se Shqipris. Ky fakt sht i qarte po te shihen te kombinuara dy momente .
66
Se pari fakti i prfshirjes ne Kushtetutn e Republiks se Shqipris i dispozitave te neneve 5, 116, 1221 dhe ne veanti i Nenit 172, te Kushtetuts te Republiks se Shqipris. Neni 5 i Kushtetuts se Republiks se Shqipris parashikon se: Republika e Shqipris zbaton te drejtn ndrkombtare te detyrueshme pr te. Si, e tham edhe m lart Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut bn pjese ne kategorin e traktateve ndrkombtare dhe ne baze te Kushtetuts gjen zbatim ne Republikn e Shqipris. Pr kt mjafton qe ai te ket plotsuar rregullat prgjithsisht te njohura nga e drejta ndrkombtare ne lidhje me traktatet - ratifikimin, ose plotsimin e procedurave analoge me te, nga ana e shtetit prkats. Ky qndrim sht vese prmbajtje e parimit te prgjithshm te se drejts ndrkombtare te prgjithshme pacta sunt servanda, parim i cili sht parashikuar87 edhe nga ana e Traktatit te Vjens mbi te drejtn e traktateve, te lartprmendur. Republika e Shqipris i ka plotsuar procedurat
87
Sipas Nenit 26, te Konventes se Vjens mbi t drejtn e traktateve: do traktat ne fuqi sht i detyrueshm pr palt e tij dhe duhet zbatuar nga ana e ktyre ne mirbesim. Pr me tepr nj qndrim te tille e ka konfirmuar edhe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ne nj sere vendimesh te saj duke filluar nga ai ne lidhje me shtjen De Becker kundr Belgjiks.
67
e prfundimit te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut, ktij traktati me karakter te veante ndrkombtar, me nnshkrimin e saj me 13 korrik 1996, me ratifikimin e saj me ane te ligjit nr. 8137 te 31 korrikut 1996 d h e me depozitimin e instrumenteve te ratifikimit pran Sekretarit te Prgjithshm te Kshillit te Evrops me 2 tetor 1996. Duke shkuar me tej, me plot te drejte pr mendimin tim, dhe me nj mnyr mjaft te sigurte dhe te qndrueshme - me dispozita kushtetuese, Republika e Shqipris parashikon jo vetm pozicionime te qarta por edhe saktsime shtese ne lidhje me marrveshjet ndrkombtare dhe, pr pasoje, edhe me zbatimin e tyre brenda vendit. Neni 116 i Kushtetuts se Republiks se Shqipris parashikon se traktatet ndrkombtare bjn pjese ne burimet normative te Republiks se Shqipris kur ato jan te ratifikuara. Ky Nen, i kombinuar me Nenin 121, 1, b 88 vijues te Kushtetuts dhe me praktiken shqiptare te lartprmendur te prfundimit me ane ratifikimi te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut, bn te arrijm ne prfundimin se edhe Konventa Evropiane
88
Sipas ktij paragrafi: 1. Ratifikimi dhe denoncimi i marrveshjeve ndrkombtare nga Republika e Shqipris behet me ligj ne rastet kur ato kane te bjn me: b. te drejtat dhe lirit e njeriut, si dhe detyrimet e shtetasve, si parashikohen ne Kushtetute;
68
e te Drejtave te Njeriut bn pjese nder burimet normative te Republiks se Shqipris. Kt e prforcon akoma dhe me tej paragrafi 1 i Nenit 122 te Kushtetuts, duke u shprehur mjaft qarte se i. do marrveshje e ratifikuar prbn pjese te sistemit te brendshm juridik... Ky Nen, ne lidhje me marrveshjet ndrkombtare ne prgjithsi, arrin me ane te dispozits se paragrafit te 2 te tij, edhe ne dhnien e nj rangu me te larte se sa ligjet duke u shprehur: 2. Nj marrveshje ndrkombtare e ratifikuar me ligj ka eprsi mbi ligjet e vendit... Nga ana tjetr prgjigjen prfundimtare ne lidhje me Konventn Evropiane te te Drejtave te Njeriut e jep neni 17, 2 i Kushtetuts sipas se cilit: 2. Kto kufizime...ne asnj rast nuk mund te tejkalojn kufizimet e parashikuara ne Konventn Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Ky paragraf te qon ne prfundimin qe ne zbatimin e te drejtave dhe lirive themelore te njeriut te gjitha autoritetet vendase shqiptare duhet te ken si reference baze normative dhe si dysheme standardizuese Konventn Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Pra, ata nuk mund ti zbatojn normat e tjera te brendshme ose edhe ndrkombtare ne kundrshtim me sa parashikon Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut.
69
Se dyti, mjafton ti referohemi fjalis se dyte te paragrafit 2 te Nenit 122 te Kushtetuts. Sipas ksaj dispozite marrveshjet ndrkombtare zbatohen: ne mnyr te drejtprdrejt, prve rasteve kur nuk sht e vetzbatueshme dhe zbatimi i saj krkon nxjerrjen e nj ligji. Kjo dispozite prforcon mundsin e pozits mjaftueshmerisht te sakte normative edhe te Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut ne veanti si traktat ndrkombtar. Ne lidhje me te gjitha kto momente sa u tha me lart, gjyqtaret dh e prokuroret si interpretues dhe zbatues t ligjit ne punn e prditshme kane nj pozite qe i ngarkon me detyrimin ligjor te interpretimit dhe te zbatimit te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut. b. Nga ana tjetr edhe vete Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut me dispozitat e saj parashikon angazhime konkrete pr autoritetet e vendeve antare dhe ne mnyr te veante pr gjyqtaret. Ne qofte se do ti referohemi prsri Nenit 1 te Konvents dhe sa tham me lart ne lidhje me detyrimet me karakter pozitiv qe parashikon Konventa (shih paragrafin a. 7) del se jan organet shtetrore ato qe duhet te marrin masat pr te siguruar do personi qe ndodhet ne juridiksionin e tyre te drejtat dhe lirit e prcaktuara ne titullin e I te ksaj Konvente. Ne vazhdim ka dispozita te tjera te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut qe te bjn te
70
mendosh pr nj angazhim te drejtprdrejt te sidomos ne rastin e Republiks se Shqipris pasur parasysh sa u tha pak me lart ne lidhje me karakterin e vetzbatueshem. sht pra neni 13 i Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut i cili, duke parashikuar qe: dokush, te cilit i jan shkelur te drejtat dhe lirit e njohura ne kt Konvente, ka te drejte te beje ankim efektiv tek nj organ i vendit te tij, edhe kur shkelja sht kryer nga persona qe veprojn ne prmbushje te funksioneve te tyre zyrtare. nnkupton qe jo vetm qe organet shtetrore ne veprimtarin e tyre zyrtare duhet te mbajn parasysh mbrojtjen e te drejtave dhe te lirive te parashikuara ne Konvente, por nga ana tjetr ato duhet te veprojn efektivisht brenda kompetencave te tyre edhe, e sidomos kur ne baze te ktij neni, dikush tjetr nuk i sht prmbajtur ksaj mbrojtjeje. Nga kjo pikpamje organet e gjyqsorit dhe te prokuroris marrin nj pozicion mjaft te rendesishem nga pikpamja e Konvents, pikrisht ne baze te kompetencave te tyre. Nga ana tjetr ka, ne Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut ashtu si e dhe ne pjesn me te madhe te akteve ndrkombtare mbi te drejtat e njeriut, nj Neni 35, sipas te cilit duhen shteruar rrugt e brendshme efektive pr rivnien ne vend te se drejts se shkelur. Thne me qarte, nj shkelje e te drejtave dhe lirive te parashikuara nga Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut, prpara se te
71
ket m u n d e s i te konstatohet prpara Gjykats se Strasburgut, duhet detyrimisht ti nnshtrohet gjykimit te instancave te brendshme gjyqsore. Ne njfar mnyr nj shkelje e konstatuar nga ana e Gjykats se Strasburgut nnkupton nj moszbatim si duhet te Konvents nga ana e autoriteteve shtetrore prpara te cilave e njjta shtje kishte kaluar pr shqyrtim. Pra ne fund te fundit shkelje e detyrimeve qe ktyre organeve u takojn ne baze te neneve te lartprmendura qofte te Kushtetuts se Republiks se Shqipris, qofte te Konvents Evropiane te Drejtave te Njeriut. Jan, ne plotsim te sapo u tha me lart, edhe disa nga parimet karakteristike te vete Konvents Evropiane te te Drejtave te Njeriut, te prmendura ne piken III a, ose te interpretimit te saj, te prmendura ne piken III b, te cilat e rrisin angazhimin e autoriteteve te Shteteve Antare. Ne radhe te pare si, e tham me lart sht vete konceptimi me karakter subsidiar i sistemit te Konventes. Ky sistem zbatohet, dhe pretendon te gjeje zbatim, ne radhe te pare brenda juridiksioneve te shteteve antare. Nga ana tjetr vete Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ka pranuar qofte karakterin e vetzbatueshem te disa prej dispozitave te Konventes qofte edhe krkesn nga sistemi i Konventes pr veprime pozitive nga ana e shtetit. Ne kt moment te fundit roli konkret i dispozitave procedurale dhe i organeve te hetimit.
72
Pr me tepr karakteri i vetzbatueshem i Konventes i kombinuar me dy parime te interpretimit te saj, at te autonomis dhe te karakterit evolues e shtron si domosdoshmri referimin e drejtprdrejt te organeve te brendshme shtetrore ndaj saj. Kjo pr arsye se ato duhet ti vlersojn veprimet e tyre ne baze te nj burimi normativ te rendesishem, nenet 17 2, 116 dhe 122 te Kushtetuts dhe qe duhet kuptuar si nj burim me vete dhe me koncepte gjithnj e me ne zhvillim, pavarsisht nga zhvillimi i koncepteve analoge brenda te drejtave se shteteve antare. elsi me i sakte pr te kuptuar nj qndrim te duhur te organeve shtetrore ne lidhje me kuptimin, interpretimin dhe zbatimin e Konventes Evropiane te Drejtave te Njeriut sht pikrisht jurisprudenca e Gjykats Evropiane te Drejtave te Njeriut, nj prmbledhje e se cils ju ofrohet ne vazhdim. Rndsi ka te kuptohet ne lidhje me faqet qe vijojn, qe ato nuk synojn tju japin ecurin e arsyetuar te njrit apo tjetrit vendim. Ato synojn tju ofrojn sa me tepr qe sht e mundur pikrisht tiparet dhe karakteristikat, elsin pra pr te hapur ne mnyr sa me te plote portat e Konventes Evropiane te Drejtave te Njeriut.
73
PJESA E DYT
TYRER KUNDR BRITANIS S MADHE N vendimin qe dha m 25 prill 1978 n Strasburg, n lidhje me shtjen Tyrer kundr Mbretris s Madhe, Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut ishte e mendimit se nj trajtim i caktuar, megjithse i konsideruar efikas nga popullsia e nj vendi t caktuar pr ruajtjen e rendit dhe pavarsisht se mund t mos prbje tortur ose trajtim njerzor, mund t prbj shkelje t Nenit 3 t Konvents. Kjo n rast se trajtimi ka karakter degradues dhe nuk justifikohet si i nevojshm pr arsye t rendit publik. Pr kt arsye Gjykata vendosi se n kt rast kemi patur shkelje t Nenit 3 t Konvents.
74
I. RRETHANAT E SHTJES
A. Faktet Kryesore 1. Anthony Tyrer, shtetas britanik, rezident ne Castelton, n ishullin e Manit. Me 7 mars 1972, n moshn pesmbdhjet vje dhe deri ather me nj sjellje t mir, ai sht dnuar nga nj gjykat vendore pr adoleshent, sipas ligjit t zbatueshm n ishull, me tre t rrahura me litar pr rrahje jo t provokuar q kishte shkaktuar tek i dmtuari dme trupore (i shoqruar me tre djem, ai kishte plagosur nj nxns t shkolls s tij me t madh n mosh se ai). Ai apelon kunder ktij ndshkimi prpara Gjykats s Lart t Drejtsis t ishullit t Manit. Ajo e dgjon shtjen e tij dhe hedh posht apelin m 28 prill 1972. Dnimi ekzekutohet te njjtn dite ne nj rajon policie, ne prani te atit dhe te nj mjeku. I dnuari duhet t ulte pantallonat dhe t mbathurat dhe t prkulej mbi nj tavolin. 2. T hequr n Angli, n Ueils dhe n Skoci n 1948 dhe n Irlandn e Veriut n 1968, ndshkimet gjyqsore trupore jan mbajtur pr disa shkelje nga legjislacioni i Manit. Ata jan t zbatueshm mbi individt meshkuj me mosh nga dhjet deri n njzetenj vje, numri i rrahjeve t prcaktuara nga gjykata nuk duhet t tejkaloj gjasht pr nj fmij (nga dhjet deri ne trembdhjet vje) dhe dymbdhjet pr nj t ri. Prdorimi i tyre i rrall duket t ket qen i kufizuar, q prej 1969-s, vetm pr ushtrimin e dhuns kundr personave.
75
3. Ishulli i Manit nuk bn pjes n Mbretrin e Bashkuar por sht n varsi te Kurors; ai ka nj qeveri, nj asamble legjislative dhe gjykatat e tij. Qeveria britanike e konsideron si nj territor t cilit ajo i siguron mardhniet ndrkombtare, dhe ajo ka deklaruar duke u bazuar n Nenet 63 paragraft 1 dhe 4 t Konvents, se kjo e fundit zbatohet edhe n kt ishull. B. Procedurat prpara Komisionit Evropian t t Drejtave t Njeriut 4. N krkesn e tij t paraqitur m 21 shtator 1972 prpara Komisionit, Anthony Tyrer pretendon kryesisht se ndshkimi trupor me t cilin ai u dnua shkel Nenin 3 te Konvents. Por, n janar t vitit 1976, ai bn t ditur se dshiron ta trheq krkesn. Komisioni e refuzon n mars t vitit 1976 kt krkes, sepse shtja ngre probleme t karakterit t prgjithshm q nuk respektojn Konventn dhe krkojn nj shqyrtim me t thell. 5. N raportin e 14 dhjetorit 1976, Komisioni shpreh mendimin se ndshkimi gjyqsor trupor i krkuesit shkelte Nenin 3 pr shkak t karakterit degradues (katrmbdhjet vota kundr nj). VENDIMI i 25 prillit 1978 - mbi pretendimet paraprake dhe themelin - (dhome) Seria A, nr. 26 6. S pari, Gjykata duhet t shqyrtoje nj problem
76
paraprak. N fakt, Prokurori i Prgjithshm i ishullit te Manit, e ftonte Gjykatn, ta fshinte ceshtjen nga lista e saj, duke dhn dy argumente: pasi kishte arritur t fitonte pjesn m t madhe t pretendimeve t tij, Anthony Tyrer kishte shprehur dshirn t trhiqte krkesn e tij, Parlamentit t ishullit t Manit i qe paraqitur nj projekt-ligj, i cili kishte pr qllim t hiqte dnimin gjyqsor trupor si ndshkim penal pr shkeljen ligjore pr t ciln q fajtor Tyrer. Gjykata mund ta fshij nj shtje nga lista e saj vetm n qoft se ajo merr nj njoftim, pr shembull, t nj fakti me nj natyr t atill q i jep nj zgjidhje problemit (Neni 47 paragrafi 2 i rregullores s saj). Megjithat, ajo vendos t mos e miratoj krkesn e heqjes nga lista, duke vlersuar q as deklarata e Anthony Tyrer, as projekt-ligji nuk mund t konsiderohen si nj fakt i till (me unanimitet). 7. Duke kaluar tek trajtimi n themel i shtjes, Gjykata s pari mon se ndshkimi i Anthony Tyrer nuk prbn as tortur as nj trajtim njerzor sipas kuptimit t Nenit 3, meqense vuajtja e shkaktuar nuk ka arritur shkalln e duhur q implikojn kto nocione. Ather, pyetja e vetme q lind sht t dish nse ndshkimi ishte degradues. 8. Pr Gjykatn, q nj ndshkim t jet degradues dhe n kundrshtim me Nenin 3, prbuzja ose poshtrimi q rrjedhin prej tij duhet t arrijn nj shkall t veant, q t ndryshoj nga elementet e zakonshm t poshtrimit q prmbajn pothuajse
77
n mnyr t paevitueshme dnimet gjyqsore. Vlersimi pr kt sht relativ; ai varet kryesisht nga natyra e kontekstit t dnimit si edhe nga mnyrat e ekzekutimit t tij. 9. Gjykata vuri re se legjislacioni i ishullit t Manit ofron disa garanci. Por, duke analizuar t gjitha rrethanat e ngjarjes, ajo vlerson se ndshkimi i dhn personit n fjal prbnte nj dnim degradues. Gjykata nnvizon disa elemente. Dnimet gjyqsore trupore kan nj natyre t till q shtyjn nj njeri t ushtroj dhun fizike mbi nj njeri tjetr; pr m tepr bhet fjal pr nj dhun t institucionalizuar, karakteri i s cils kombinohet me t gjith procedurn zyrtare q rrethon kt dnim dhe me faktin se ekzekutuesit jan t gjith t huaj pr shkelsin. Megjithse Anthony Tyrer nuk kishte plag fizike t rnda ose t zgjatura, dnimi i tij qe, konsistonte n trajtimin e nj objekti nga duart e pushtetit publik, shkelte dinjitetin dhe integritetin e tij fizik; gjithashtu ai ka jetuar me ankth pritjen e dhuns se ciles ai do ti nnshtrohej. S fundi, turpi i ushtrimit t dhuns mbi t ndenjurat ka rnduar m tepr karakterin degradues t dnimit, por ai nuk ka qen faktori i vetm ose prcaktues i ktij t fundit. Tess sipas se iles nj pjes e madhe e popullats s Manit e konsideron t rrahurn me shkop si nj mjet krcnues efikas, Gjykata i prgjigjet se prdorimi i dnimeve n kundrshtim me parimet e Nenit 3 sht i papranueshm, pavarsisht nga efekti i tyre krcnues.
78
10. Gjykata shqyrtoi m pas nse ky prfundim ndryshohet nga disa argumente t dhna n terrenin e Nenit 63: Prokurori i Prgjithshm i ishullit t Manit pretendonte se duke par nevojat vendore ekzistuese n ishull, ndshkimi i Anthony Tyrer nuk e shkelte Konventn. Gjykata e hodhi posht kt argument me unanimitet. S pari ajo vrejti se opinioni publik vendor nuk mund t konsiderohej si nj prov sipas s cils dnimet gjyqsore trupore jan t nevojshm n ishullin e Manit si nj arm frenimi pr ruajtjen e rendit publik. Ajo njoftoi m pas se asgj nuk e bind se rendi publik n ishull nuk mund t ruhet pa prdorur ato ndshkime. S treti, praktika aktuale n shumicn e shteteve antare t Kshillit t Evrops t bn t dyshosh se mbajtja e rregullit n nj vend evropian krkon zbatimin e dnimeve t tilla; por ishulli i Manit sht nj shoqri moderne q gzon kushte politike, sociale dhe kulturore shum t zhvilluara dhe ai ka qen gjithmon i pranishm n familjen e kombeve evropiane. Mbi t gjitha, asnj nevoj vendore e lidhur me ruajtjen e rendit publik nuk mund t autorizonte nj shtet pal te Konvents, n emr t Nenit 63 paragrafi 3 t prdorte nj dnim n kundrshtim t Nenit 3. 11. Si rrjedhim, Gjykata vendos se ndshkimi i vuajtur nga krkuesi ka shkelur Nenin 3 (gjasht vota kunder nj).
79
SOERING KUNDR MBRETRIS S BASHKUAR M 7 Korrik 1989, Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut vendosi n shtjen Soering, ku Mbretria e Bashkuar dhe Republika Federale e Gjermanis jan pal. shtja lidhet me ekstradimin e krkuesit, i cili sht nj shtetas gjerman, nga Mbretria e Bashkuar n Shtetet e Bashkuara t Ameriks, ku ai kishte frik se do t dnohej me vdekje mbi akuzn e nj vrasjeje dhe se do ti nnshtrohej fenomenit t korridorit t vdekjes. Gjykata vendosi me unanimitet se, n rast se vendimi i autoriteteve Britanike pr t ekstraduar krkuesin drejt Shteteve t Bashkuara do t vihej n jet ather do t kishte nj shkelje t Nenit 3 t Konvents (ndalimi i trajtimeve dhe ndalimeve njerzore ose degraduese). N ann tjetr, Gjykata vendosi me unanimitet hedhjen posht t krkesave t krkuesve t bazuara mbi.. Nenin 6 1 dhe 3 (c) dhe (d) (e drejta pr nj gjykim t drejt n procedurat penale) dhe Nenin 13 (e drejta e nj ankimi efektiv prpara nj autoriteti shtetror n bazn e shkeljeve t pretenduara t Konvents).
1. RRETHANAT E SHTJES
A. Faktet kryesore 1. Krkuesi, Z. Jens Soering, sht nj shtetas Gjerman, lindur m 1 Gusht 1966. Ai u zhvendos n Shtetet e Bashkuara me prindrit e tij kur ai ishte
80
11 vje ai ka qen n gjendje arresti q nga Prilli 1986 n Mbretrin e Bashkuar. 2. M 31 korrik 1986 Qeveria e Shteteve t Bashkuara t Ameriks krkoi ekstradimin e Z. Soering nga Mbretria e Bashkuar ne baz t nj traktati ekstradimi midis dy shteteve. Ekstradimi i tij u krkua n bazn e nj akuze se m 30 Mars 1985, n moshn 18 ujec, ai kishte vrar prindrit e t dashurs s tij n shtpin e tyre ne Bedford County n Shtetin e Virxhinias. 3. M 11 Mars 1987, Qeveria e Republiks Federale Gjermane i krkoi Mbretris s Bashkuar ekstradimin e Z. Soering pr ta gjykuar n lidhje me vrasjet e pretenduara. Dnimi me vdekje ishte shfuqizuar nn Kushtetutn e Republiks Federale. M 20 Maj 1981 Qeveria e Mbretris s Bashkuar informoi Republikn Federale pr krkesn e Shteteve t Bashkuara dhe propozoi t merrte n konsiderat krkesn e par sipas procedurs n fuqi. 4. M 1 Qershor 1981, Prokurori i Bedford County, i cili drejton ndjekjen hetimin n shtjen Soering, u angazhua se nse Z. Soering gjendet fajtor pr nj krim te rnd si akuzohej Mbretria e Bashkuar, me an t prfaqshmit, do t mund t shprehte dshirn e saj pr mos dhnien dhe mos ekzekutimin e dnimit kapital prpara gjyqtarit. Prokurori i Shtetit iu prmbajt synimit t tij pr t krkuar dnimin me vdekje n shtjen Soering.
81
5. Me 16 Qershor 1981 procedura e ekstradimit u b prpara Bo Street Magistrates Court. Z. Soering paraqiti nj prov psikiatrike se n kohn e kryerjes s krimit ai vuante nga nj anomali mendore e cila e shkarkonte at nga prgjegjsia. Megjithat, Gjykata e Magjistratve vendosi s kishte prova t mjaftueshme pr ta ekstraduar at dhe ne kt mnyr i parashtroi atij t priste urdhrin e Sekretarit t Shtpis pr rikthimin e tij n Shtetet e Bashkuara. Nj krkes e mtejshme br gjykats Britanike pr t drejtn e daljes n gjyq u hodh posht m 30 Qershor 1988. Me 3 Gusht 1988, Ministri i Punve t Brendshme firmosi nj mandat duke urdhruar Z. Soering tu dorzohej autoriteteve t Shteteve t Bashkuara. Sidoqoft duke u nisur nga masat e prkohshme dhe t njpasnjshme t procedurave t Strasburgut, (paragraft I.B dhe I. C) deri m sot ai nuk sht transferuar n Shtetet e Bashkuara. 6. N baz t ligjit t Virxhinias, dnimi me vdekje nuk duhej dhn, derisa njra nga rrethanat rnduese t ligjshme (rrezikshmri e ardhshme e t akuzuarit dhe poshtrsi e krimit) t jet provuar sipas dyshimeve t arsyeshme, nga hetimi gjat nj seance gjykimi t veant. Gjykata e Lart e Virxhinias rishqyrton automatikisht do rast ku sht dhn nj dnim me vdekje. Ligji i Virxhinias njeh mbrojtjen pr personat me t meta mendore por jo mbrojtjen me an t kufizimit t prgjegjsis. Smundja mendore e te akuzuarit mund te merret parasysh si nj faktor lehtsues, s bashku me t tjer, si mosha, ne momentin e prcaktimit t dnimit.
82
7. Nj regjim i rrept kqyrs vepron n korridorin e vdekjes, n Qendrn Penale t Mecklenburgut, ku krkuesi mund t prese t mbahet aty n qoft se ai dnohet me vdekje. Koha mesatare q kalon nj i burgosur n korridorin e vdekjes prpara ekzekutimit sht 6 deri me 8 vjet. Apelimi automatik prpara Gjykats s Lart t Virxhinias kryhet brenda nj periudhe prej 6 muajsh. Vonesat bhen kryesisht pr shkak t kundrpadive nga t dnuarit (sidomos n kuadrin e procedurs s Habeas Corpus) si n gjykatat e Shteteve ashtu dhe n ato federale. Mjeti i ekzekutimit i prdorur sht shoku elektrik. B. Procedurat prpara Komisionit Evropian t Drejtave t Njeriut 8. Krkesa e Z. Soering. kundr Mbretris s Bashkuar u paraqit prpara Komisionit Evropian t Drejtave t Njeriut m 8 Korrik 1988 dhe u pranua m 10 Nntor 1988. 9. Gjat shqyrtimit t krkess s tij, Komisioni i tregoi Qeveris s Mbretris s Bashkuar, me an t masave t prkohshme, se ishte e dshirueshme pr interesat e palve dhe pr drejtimin e mire t procedurave, q krkuesi t mos ekstradohej n Shtetet e Bashkuara. 10. N raportin e tij t 19 janarit 1989, Komisioni shprehu opinionin se ka pasur shkelje t Nenit 13
83
(shtat vota kundr katr), por jo shkelje t Nenit 3 (gjasht vota kundr pes) ose t Nenit 6 (me unanimitet). VENDIMI I 7 KORRIKUT 1989 - mbi themelin shtjes, masat e ndrmjetme dhe shprblimin e drejt - ( seanc plenare ) - Seria A, nr. 161 11. shtja iu paraqit Gjykats nga Komisioni m 25 janar 1989, nga Qeveria e Mbretris s Bashkuar me 30 janar 1989 dhe nga Qeveria e Republiks Federale t Gjermanis m 3 Shkurt 1989. Pretendimi i Qeveris Gjermane bazohej n paragrafin (b) t Nenit 48 t Konvents, i cili i jep t drejtn Shtetit t mbroj prpara Gjykats shtetasin e tij, i cili pretendohet t jet i dmtuar nga nj shkelje e Konvents. Ky sht rasti i par, q nj qeveri e q nuk kishte marr pjes n procedurat prpara Komisionit, i sht referuar ktij neni. 12. Me 26 janar 1989, n vijim t krkesave pr masa t prkohshme t bra nga Komisioni dhe krkuesi, Gjykata i bri t njohur Qeveris s Mbretris Bashkuar se do t ishte i kshillueshm mos-ekstradimi i krkuesit i cili ishte n pritje t rezultatit t procedurave t ndjekura prpara Gjykats. Mbi Nenin 3 t Konvents 13. Problemi i par i shqyrtuar n vendim ishte nse ekstradimi nga nj Shtet Pale i Konvents mund
84
t implikoj prgjegjsin e ktij Shteti n baz t Nenit 3, pr keqtrajtimin q personi i ekstraduar mund t vuaj n Shtetin q e pret at. 14. Gjykata bri te njohur, se Konventa nuk qeveris veprimet e shteteve t cilt nuk jan pal, as nuk u krkon Shteteve pal tu imponojn standartet e Konvents shteteve t tjera. Pr m tepr, avantazhi i ekstradimit pr t parandaluar shmangjjen e drejtsis nga shkelsit nuk mund t neglizhohet. Nga ana tjetr, ndalimi absolut i torturs dhe i trajtimeve njerzore ose degraduese ose ndshkimeve sipas Konvents, tregon se Neni 3 ruan nj nga vlerat m themelore t shoqrive demokratike dhe t Kshillit t Evrops. 15. Megjithat, nuk sht normale pr institucionet e Konvents t shprehen mbi ekzistencn ose dhunimet e mundshme t Konvents; marrja n konsiderat e ktij rregulli, sht e nevojshme pr t siguruar efektivitetin e mbrojtjes s Nenit 3. 16. S fundi, Gjykata arriti n prfundimin se ekstradimi i t arratisurit nga nj Shtet pal mund t shkel Nenin 3 dhe t angazhoj prgjegjsin e ktij Shteti n baz t Konvents, kur ka rrethana thelbsore pr t besuar s personi n fjal n qoft se ekstradohet, prballet me nj rrezik t vrtet pr tu torturuar ose trajtuar n mnyr njerzore dhe degraduese n shtetin krkues.
85
17. Sipas fakteve, aty ku Gjykata gjeti rrethana thelbsore pr ta besuar at n qoft se ai kthehej n Virxhinia, Z. Soering mund t dnohej me vdekje dhe si rrjedhim ti ekspozohej fenomenit t korridorit t vdekjes, burimi i trajtimit njerzor dhe degradues ose ndshkimit t pretenduar. Duhet thn se duhen pasur parasysh disa faktor t rndsishm e lehtsues si gjendja shndetsore e Z. Soering n kohn e kryerjes s veprs penale. Megjithat asnj supozim nuk mund t ishte br, edhe pse i dnuar pr vrasje si akuzohej, se ai do t mund t dnohej me vdekje. Sidoqoft, zotimi i br nga Prokurori i Shtetit pr Bedfort County nuk e eliminoi rrezikun e nj dnimi me vdekje. Mbi t gjitha, prderisa Prokurori i Shtetit kishte marr nj pozicion kaq t vendosur n krkimin e dnimit me vdekje, ishte e vshtir pr Gjykatn t arrihej n prfundim tjetr. Si rrjedhim Neni 3 ishte i zbatueshm. 18. Vendimi shtjellon m pas, nse ekspozimi drejt fenomenit t korridorit t vdekjes do t implikonte n rastin e Z. Soering, trajtime ose ndshkime t kundrta me Nenin 3. Sipas s drejts s mbshtetur n shtjet e mparshme t Gjykats, keqtrajtimi duhet t arrij nj nivel minimal rreptsie q t prfshihet n qllimin e Nenit 3 dhe vlersimi i nivelit minimal varet nga rrethanat e shtjes. 19. M 3 Gusht 1988, Ministri i Punve t Brendshme
86
firmosi nj mandat duke urdhruar Z. Soering tu dorzohej autoriteteve t Shteteve t Bashkuara. Sidoqoft duke u nisur nga masat e ndrmjetme dhe te njpasnjshme t organeve t Strasburgut, (paragraft I.B dhe I. C) deri m sot ai nuk sht transferuar n Shtetet e Bashkuara. Duke pasur parasysh Nenin 2 1 te Konvents (i cili lejon ndshkimin kapital nn disa kushte), krkuesi nuk sugjeroi se dnimi me vdekje shkelte n vetvete Nenin 3. Me ket pohim, me t cilin ishte dakord edhe Qeveria e Republiks Federale t Gjermanis, rrethanat q prbnin fenomenin e korridorit t vdekjes, t marra s bashku prbenin nj trajtim kaq serioz aq sa ekstradimi i tij mund t konsiderohej si shkelje e Nenit 3. Gjithashtu, ai u mbshtet mbi mundsin e ekstradimit ose deprtimit n Republikn Federale, t ciln ai nuk do t mund ta kundrshtonte, ashtu sikur shtonte disproporcionalitetin e vendimit t Ministris s Brendshme. Megjithat, Komisioni dhe Qeveria e Mbretris s Bashkuar ishin t mendimit se niveli i rreptsis i parashikuar nga Neni 3 nuk do t mund t arrihej. 20. Pasi rishikoi faktet, Gjykata arriti n prfundimin se pr do t burgosur t dnuar me vdekje, vonesat ndrmjet imponimit dhe ekzekutimit t dnimit dhe eksperiencs s jetuar me stres t madh n kushte t nevojshme pr burgim t rrept, jan t paevitueshme. Karakteri demokratik sistemit ligjor t Virxhinias dhe tiparet e vrteta t gjyqit t
87
Virxhinias, procedurat e dnimit dhe t apelimit n veanti, nuk vihen n dyshim. Sidoqoft, duke pasur parasysh periudhn tepr t gjat t kaluar n korridorin e vdekjes (6 deri n 8 vjet mesatarisht) n kushte kaq ekstreme, gjithmon me prezencn e ankthit q shtohet duke pritur ekzekutimin e dnimit me vdekje, dhe duke iu referuar rrethanave personale t krkuesit, sidomos moshs s tij dhe gjendjes shndetsore n kohn e kryerjes s krimit, ekstradimi i krkuesit drejt Shteteve t Bashkuara mund ta ekspozonte at prpara nj rreziku t vrtet duke e tejkaluar pragun e caktuar nga Neni 3. Nj konsiderat tjetr n lidhje me kt ishte se n rastin ton qllimi legjitim i ekstradimit mund t arrihej nga mjete t tjera (mund t ishte drgimi i Z. Soering n Republikn Federale pr ta gjykuar atje) q nuk do t implikonin vuajtje kaq t mdha dhe t zgjatura. Pra si rrjedhim, vendimi pr t ekstraduar krkuesin drejt Shteteve t Bashkuara, n qoft se do t ishte zbatuar do t kishte shkelur Nenin 3. Mbi Nenin 6 t Konvents a) Procedurat penale t Shteteve t Bashkuara 21. N krkesn e Z. Soering, ekstradimi i tij drejt Shteteve t Bashkuara do t mund t shkelte Nenin 6&3 (c) pr shkak t mungess t ndihms ligjore n Virxhinia pr t financuar apelimet e ndryshme.
88
22. Gjykata nuk prjashtoi faktin se nj problem mund t ngrihej n mnyr t veant mbi Nenin 6, nga nj vendim ekstradimi n rrethana ku i burgosuri rrezikonte mohimin e nj gjykimi t drejt n vendin krkues. Sidoqoft, faktet n kt rast nuk i linin vend ktij rreziku. Si rrjedhim asnj problem nuk lindi lidhur me Nenin 6 3 (c). b) Procedurat e ekstradimit ne Angli 23. Prpara Gjykats, krkuesi parashtroi faktin pr her t par se refuzimi i Gjykats s Magjistratve pr t vlersuar prova si gjendja psikiatrike shkelnin paragrafin 1 dhe 3 t Nenit 6. Kjo krkese u konsiderua se dilte jasht fushs s shtjes q iu paraqit Gjykats, dhe rezultoi se ajo nuk ishte kompetente pr ta gjykuar at.
N lidhje me Nenin 13 t Konvents 24. N rastin e Z. Soering, atij nuk i qe njohur e drejta pr nj ankim efektiv n Mbretrin e Bashkuar n lidhje me krkesn e tij bazuar mbi Nenin 3. N veanti ai konsideroi, ashtu si dhe Komisioni, se ankimi pr rishikim gjyqsor ngushtonte shum qllimin. 25. Gjykata nuk ra dakord. Mbi bazat e parimeve t ligjeve administrative angleze, n procedurat e rishikimit gjyqsor, nj gjykat duhet t kishte
89
kompetenc t shfuqizonte nj vendim t diskutuar pr t drguar t arratisurin n nj vend, ku dihej se ekzistonte rreziku i nj trajtimi njerzor dhe degradues, duke u bazuar mbi faktin se vendimi ishte nj dhe se asnj ministr i arsyeshm do t mund ta merrte. Megjithse Konventa nuk konsiderohet si pjese e legjislacionit t Mbretris s Bashkuar, Gjykata mbeti e knaqur pr faktin se gjykatat angleze mund t rishikonin arsyeshmrin e ndonj vendimi ekstradimi nn dritn e llojit t faktorve t paraqitur nga Z. Soering prpara institucioneve t Konvents n kontekstin e Nenit 3. Si rrjedhim, Gjykata arriti n prfundimin se Z. Soering e kishte gzuar t drejtn e nj ankimi efektiv t disponueshm pr t sipas legjislacionit anglez n formn e rishikimit gjyqsor. Mbi Nenin 5O t Konvents 26. Pr sa i prket dmit t psuar, Gjykata konsideroi se prfundimet lidhur me Nenin 3 prmblidheshin n nj shprblim t drejt pr qllimet e Nenit 50. Gjykata megjithat nuk ishte kompetente t jepte udhzime ndihmese, si i krkonte Z. Soering pr te vene ne zbatim vendimin e saj. 27. Ne lidhje me shpenzimet, krkuesit, t cilit iu dha e drejta mbi bazn e Nenit 3, iu akorduan shpenzimet e krkuara prej tij. (26,752.80 pound dhe 5.030.60 FF)
90
ASSENOV KUNDR BULLGARIS N nj shtje mjaft komplekse, n t ciln ishte thirrur q t vendoste n lidhje me krkesn e Z. Assenov dhe t prindrve t tij kunder Bullgaris, Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut duhet t vendoste n lidhje me pretendimi pr keqtrajtim t bre nga policia n dhomat e izolimit ashtu si dhe gjate periudhs s paraburgimit. Me an t nj shqyrtimi t kujdesshm Gjykata arrin n prfundimin se nuk kemi pasur t bjm n kt rast me shkelje t Nenit 3 dhe Nenit 6 te Konvents, por nga ana tjetr kemi pasur t bjm me shkelje t Nenit 3 n bashkpunim me Nenin 13 dhe me shkelje gjithashtu t Nenit 5 & 4 t Konvents, prderisa i dmtuari nuk kishte pasur mundsin pr t br nj ankim efektiv n lidhje me pretendimin e tij pr keqtrajtim si dhe nuk ishte uar menjher prpara nj gjykate t paanshme dhe t pavarur e cila t vendoste n lidhje me arrestimin e tij. I. RRETHANAT E SHTJES A. Faktet kryesore 1. Krkuesit, Z. Anton Asscnov, Znj. Fidanka Ivanova dhe Z. Stefan Ivanov ishin nj familje cigane me shtetsi bullgare. Krkesat e tyre lidheshin pothuajse trsisht me ndalimin e Antony Assenovit, krkuesit t par.
91
2. M 19 shtator 1992, ndrkoh q po luante kumar n sheshin e qytetit Shoumen, Z. Assenov u kap nga nj polic dhe u shoqrua n stacionin me t afrt t autobusit. Ai u lshua me von. M 21 shtator krkuesi bri nj vizit mjeksore dhe i shpjegoi mjekut se ai dhe e ma, q sht edhe krkuesja e dyt, ishin keqtrajtuar nga tre police. Mjeku lshoi disa certifikata mjeksore n t cilat prshkruante n mnyr t hollsishme dmtimet q kishin psuar t dy krkuesit. Mjeku arrinte n prfundimin se dmtimet ishin shkaktuar nga rrahjet q polict u kishin br krkuesve me shkopinj. Krkuesit bn nj ankim n stacionin lokal t policis n lidhje me kt keqtrajtim t policis. Nisur nga ky ankim filloi nj hetim nga nj zyrtar i policis lokale, hetim i cili arriti n prfundimin se nuk kishte prova se policet i kishin rrahur krkuesit dhe se pr kt arsye nuk mund t ngriheshin akuza penale kunder tyre. Zyrtari i policis pranoi versionin e policve n lidhje me ngjarjen, sipas se cilit babai i krkuesit t par e kishte rrahur at dhe jo policet. Krkuesit e apeluan kt vendim po pa pasur sukses. 3. Me 1994 dhe 1995 autoritetet e prokuroris se Shoumen-it hapn nj sere hetimesh paraprake dhe procedimesh penale ne lidhje me rastet qe kishin t Bnin m vjedhje dhe mbajtje rob t personave. Krkuesi i par i rastit n fjal u arrestuar dhe u ngarkua me prgjegjsi penale pr nj numr veprash penale q kishin t bnin me vjedhje policesh, televizorsh dhe sendesh te tjera. Hetuesi qe merrej me dosjen e tij vendosi qe ta ndaloje Z. Assenov-Hetimi vazhdoi dhe u bene edhe pyetje dshmitarsh si dhe kontrolle te
92
identitetit dhe te personalitetit te krkuesit. Megjithat dukej se nuk kishte me arsye pr t vazhduar hetimet sepse q pas shtatorit 1995 nuk kishte pasur m mbledhje provash. Krkuesi i pare, avokati i tij, si dhe prindrit e tij paraqitn prpara organeve t prokuroris krkesa t vazhdueshme pr lirimin e Z. Assenov. Krkesat parashtronin pretendime t gjendjes shndetsore t Z. Assenov dhe sidomos t gjendjes s zemrs s tij. Krkuesi i par u vizitua n burg nga disa mjeke t cilt arritn n prfundimin se ai nuk vuante nga zemra. M tej krkuesi i pare u ankua, ndr t tjera, q ka pasur nj persekutim kundr tij pr shkak se ai kishte br krkes pran Komisionit Evropian t t Drejtave t Njeriut n lidhje me incidentin e par. Krkesat pr lirim ishin refuzuar q t gjitha megjithse Z. Assenov ishte transferuar nga nj stacion policie n nj qendr riedukimi pr t miturit. Krkuesi i par ankohej n vazhdim n lidhje me kushtet n t cilat ai ishte mbajtur gjat qndrimit te tij n burg dhe n veanti n lidhje me mungesn e lehtsive pr ushtrimin e besimit t vet dhe pr prmasat dhe kushtet e qelis s tij. B. Procedurat prpara Komisionit Evropian te Drejtave te Njeriut. 4. Krkuesi i paraqiti nj krkese pran Komisionit Evropian t t Drejtave t Njeriut duke pretenduar pr secilin prej rasteve shkelje te Nenit 3 dhe, n lidhje me ngjarjet e vitit 1992 shkelje t neneve 3, 6 dhe 13 te Konvents, kurse n lidhje me ngjarjet e vitit 1995 shkelje t Nenit 5 te Konvents.
93
5. Komisioni arriti n prfundimin se n asnjrin prej rasteve nuk ka pasur shkelje t Nenit 3 t Konvents dhe t Nenit 6 n lidhje me ngjarjet e vitit 1992. Megjithat ai shprehu mendimin se ka pasur shkelje t Nenit 3 n bashkpunim me Nenin 13 t Konvents n lidhje me ngjarjet e vitit 1992 dhe shkelje t Nenit 5 t Konvents n lidhje me ngjarjet e vitit 1995.
II. VENDIMI i 28 tetorit 1998 - mbi pretendimet paraprake dhe themelin e shtjes - Seria A, nr. 167
A. Ne lidhje me ngjarjet me, dhe pas 19 shtatorit 1992 a. Prapsimet paraprake 6. Qeveria ngrinte pretendimin se krkuesit nuk kishin shterrur t gjitha mjetet t brendshme ligjore pr t rivn n vend t drejtn e shkelur t tij me an t padis civile pr shprblimin e dmit q ai ka pasuar. Qeveria mendon gjithashtu se ka pasur abuzim t procesit nga ana e krkuesit. 7. Gjykata n lidhje me ket pike mendon se krkuesi, duke qen se ka ezauruar t gjitha rrugt e mundshme n sistemin penal t drejtsis dhe pa arritur n ndjekjen penale t oficerve t policis q pretendon ta ken keqtrajtuar at, nuk ka krkuar t rivr n vend gjendjen e tij me an t nj padie
94
civile pr shprblim dmi. Pr ket arsye sipas Gjykats nuk ka kuptim q t pranohet prapsimi i ngritur nga ana e Qeveris (me unanimitet). Gjykata gjithashtu hodhi posht edhe pretendimin tjetr paraprak t Qeveris pr abuzim t procesit pasi prpara saj nuk u paraqiten prova q t vrtetonin abuzim t s drejts s ankess nga ana e krkuesit. (me unanimitet) b. Mbi themelin e shtjes. N lidhje me Nenin 3 t Konvents 8. sht e pamundur pr Gjykatn q n baz t provave q i jan servirur asaj, t konstatoj nse dmet krkuesit i jan shkaktuar nga ana e policis apo jo. Fakti q incidenti kishte ndodhur m shum se dy vjet e gjysm m par ishte e pamundur q t vlersohej nse ishte krkuesi apo ishin policet qe tregonin t vrtetn. Nga ana tjetr edhe raporti mjeksor ndihmonte pak pr shkak se ai ishte lshuar dy dite pas incidentit. Pr pasoje sht e pamundur pr Gjykatn t konstatoj shkelje n lidhje me pretendimin e keq-trajtimeve nga ana e policis (tet vota kundr tre). N lidhje me Nenin 6 & 1 t Konvents 9. Krkuesi pretendoi se do padi civile e bere nga ana e tij n lidhje me keqtrajtimin e pretenduar nga ana e policis do t kishte qn deklaruar
95
e papranueshme n prputhje me Nenin 182 (d) t Kodit t Procedurs Civile - megjithat jurisprudenca q iu servir Gjykats nxirrte n pah q gjykatat civile nuk jan t lidhura nga vendimi i autoriteteve t prokuroris pr t mbyllur hetimin penal. Nga ana tjetr krkuesit pretendonin se kishte shkelje n lidhje me mnyrn se si autoritetet e prokuroris i kishin trajtuar kallzimet e tyre. N lidhje me ket shtje Gjykata sht e mendimit se kto procedura nuk kishin t Benin as me prcaktimin e t drejtave me karakter civil t krkuesit dhe as me akuz penale kundr tyre dhe prandaj nuk hyjn n fushn e zbatimit t Nenit 6. Si prfundim Gjykata vendosi q nuk kemi t bjm me shkelje t Nenit 6 te Konvents (me unanimitet). Ne lidhje me Nenin 13 te Konvents 10. Ne rastet kur nj individ ngre nj pretendim t argumentuar se ka qen keqtrajtuar dhe se pr ket fakt kemi t bjm me shkelje t Nenit 3, prve hetimit t hollsishm dhe efektiv t krkuar gjithashtu nga Neni 3, hyn ne loje edhe nocioni i mjetit efektiv, si mundsi efektive e ankuesit pr te prfituar nga procedurat hetimore dhe te arrije qe te ket edhe pagimin e kompensimit ne rastet kur ky mendohet si i prshtatshm. Pra dispozita e Nenit 3 te Konvents e interpretuar se bashku me Nenin 13 krkon pr pasoje qe duhet te ket nj hetim zyrtar efektiv.
96
11. Krkuesi nuk kishte pasur mundsin e nj ankimi efektiv sipas kuptimit te Nenit 13 te Konvents ne lidhje me pretendimet e tij qofte me karakter penal qofte me karakter civil kunder policis. Nj sere faktorsh, ndrmjet te cilve mungesa e nj mundsie apelimi ndaj refuzimit pr t filluar ndjekjen penale kunder oficereve te policis dhe mungesa e nj hetimi t pavarur n lidhje me ankimet e krkuesve, bjn qe te arrihet ne nj prfundim t tille. Mundsia e nj ankimi me karakter civil pr shkaktim demi do t kishte qen sidoqoft nj mundsi e paprshtatshme pr shkak se n vtvet nuk do t mund t kishte shmangur shkeljen e pretenduar t Nenit 3 t Konvents. Si prfundim gjykata arrin t konstatoje se ka pasur shkelje t bazuar n mos kryerjen e nj hetimi zyrtar efektiv (me unanimitet). N lidhje me ngjarjet me dhe pas korrikut 1995 a. Prapsimet paraprake 12. Qeveria ngrinte edhe njher pretendimin se krkuesit nuk kishin shterur t gjitha mjetet t brendshme ligjore pr t rivn n vend t drejtn e shkelur t tij. Prpara Gjykats Evropiane te te Drejtave te Njeriut u vrtetua se krkuesi u kishte here autoriteteve t ndjekjes penale dhe Gjykats s Rrethit t Shoumen-it disa krkesa pr ta liruar.
97
Pra si prfundim prapsimi i ngritur nga ana e Qeveris nuk u pranua (me unanimitet). b. Mbi themelin e shtjes N lidhje me Nenin 3 t Konvents 13. Gjykata mund te marre ne shqyrtim nen dritn e Nenit 3 krkesat e bra ne lidhje me kushtet e ndalimit t ngritura n prputhje me Nenin 5 1 - dhe ne ket plan kushtet duhen marre ne konsiderate prej saj si nj trsi. Kjo konsiderate nuk arriti ne prfundimin se kushtet ishin aq te keqja sa t binin n nivelin e zbatimit t Nenit 3. Pr ket arsye Gjykata sht e mendimit q nuk kemi te bjm me shkelje te Nenit 3 te Konvents (tete vota kunder nj). N lidhje me Nenin 5 1 t Konvents 14. Krkuesi ishte ndaluar pr shkak t nj dyshimi pr kryerjen e nj vepre penale, dyshin i cili u vlersua si i arsyeshm. Pr ket arsye nuk pati prova t nj ndalimi t paligjshm sipas s drejts bullgare. Kjo e fundit e parashikonte plotsisht ndalimin pr veprat pr te cilat Z. Assenov akuzohej. Mbshtetur ne kto rrethana Gjykata arriti n prfundimin se nuk ka shkelje (me unanimitet).
98
Ne lidhje me Nenin 5 3 te Konvents 15. N lidhje me aspektin e par t paragrafit 3 t Nenit 5 t Konvents q parashikon t drejtn pr tu uar menjher prpara nj gjyqtari ose nj magjistrati tjetr Gjykata konstaton se krkuesi ishte uar prpara nj hetuesi, vendimet e te cilit do t mund t anuloheshin nga nj prokuror, i cili nuk sht mjaftueshmrisht i pavarur. Ky fakt i fundit, sipas mendimit t Gjykats, Bn qe kjo t vendos pr nj shkelje n kt rast t Nenit 5 & 3 te Konvents (me unanimitet). 16. N lidhje me aspektin e dyt t paragrafit 3 t Nenit 5, pra t drejtn e krkuesit pr tu drejtuar gjykats brenda nj afati te arsyeshm ose pr tu gjykuar n gjendje t lir, vihet re se krkuesi ishte mbajtur n gjendje paraburgimi pr nj periudhe prej afro dy vjetsh. Autoritetet shtetrore nuk provuan nga ana tjetr q t ekzistonte nj frike pr kryerjen e prsritur nga ana e krkuesit t veprave penale. Doli ne pah se pr rreth nj vit, nga shtatori 1995 deri ne shtator 1996, asnj veprim nuk ishte marre n lidhje me hetimin, gj q t on n arsyetimin se autoritetet shtetrore nuk kishin vepruar me devotshmrin e duhur. Prandaj edhe Gjykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut arriti ne prfundimin se kemi t bjm me shkelje t Nenit 5 3 (me unanimitet).
99
N lidhje me Nenin 5 & 4 te Konvents 17. N lidhje me Nenin 5 & 4 t Konvents vihet re se krkuesi, perverse n nj rast, nuk kishte qen n gjendje q, prpara nj gjykate, t pretendonte ligjshmrin e paraburgimit t tij. Edhe n kt rast nuk kishte pasur vend nj procedure me goje para gjykats ku krkuesi t mund te shprehte pretendimet e veta. Prandaj Gjykata arrin n prfundimin se ka shkelje t Nenit 5 4 t Konvents. Nga ana tjetr, n lidhje me afatin i cili sipas Konvents duhet t jete i shkurtr, shihet se Z. Assenov e ka pasur mundsin te kontaktoje personalisht me nj autoritet gjyqsor kompetent dhe te pavarur, sipas kuptimit t Konvents, i cili t mund t vlersonte apo rishikonte ligjshmrin e mass q ishte marre ndaj tij vetm me 6 shkurt 1997. Pra rreth 19 muaj pas ndalimit te tij. N lidhje me Nenin 25 & 1 t Konvents 18. Dy prej krkuesve ishin pyetur nga ana e policis ose e autoriteteve hetimore n lidhje me krkesat prpara Komisionit n mnyre t till q ti bnte ata q t mohonin me an t nj deklarate me betim brjen e do krkese. Nga ana tjetr aplikimet prfshinin pretendime serioze n lidhje me keqtrajtime nga ana e t njjtave autoritete, dhe gjate periudhs s pyetjeve krkuesi i pare ishte mbajtur n kushte ndalimi nen kontrollin e autoriteteve t ndjekjes penale. Ne te gjitha kto raste, pyetjet arrinin deri n
100
presione t paprshtatshme sa mund t vlersoheshin si prpjekje pr t frenuar ose ndshkuar mos heqjen dore nga krkesat. Gjykata pr kto arsye arrin n prfundimin se kemi t bjm me shkelje t Nenit 25 t Konvents. C. Mbi shprblimin e drejte - Neni 5O i Konvents 19. N lidhje me dmet jo pasurore nga Gjykata u vendos akordimi krkuesit t pare i nj shume specifike. Gjithashtu atij iu akorduan plotsisht edhe pagesat dhe shpenzimet e kryera. Shteti i paditur u urdhrua q tu paguante krkuesve shumat e parashikuara (me unanimitet). TOMASI KUNDR FRANCES E thirrur pr t vendosur n lidhje me shtjen tepr komplekse Tomasi kundr Francs, Gjykata Evropiane e t Drejtave t Njeriut n vendimin e saj t 27 gushtit 1987 arriti n prfundimin se trajtimi gjat ndalimit, kohzgjatja e ndalimit t prkohshm dhe kohzgjatja e procedurs ankimore kan uar n shkelja prkatsisht t neneve 3, 5 & 3 dhe 6 & 1 t Konvents nga ana e Francs.
101
I. RETHANAT E SHTJES
A. Faktet kryesore 1. Shtetasi francez, Z. Felix Tomasi sht ndaluar nga policia mi! 23 mars 1983 n Bastia (Korsike). Ai dyshohet si pjestar i nj vrasje dhe nj tentative vrasje e kryer me 11 shkurt 1982 nga ish-FLNC (Fronti i Qirimit Kombtar te Korsiks). Ai mbahet n gjendje arresti deri m 25 mars 1983, date n t ciln ai gjykohet dhe dnohet me arrest t prkohshm. Se fundi, Z. Tomasi lirohet nga Gjykata Penale e mbledhur posarisht ne Zhironde me 22 tetor 1988; Komisioni i dmshprblimit pran Gjykats se Kasacionit i akordon atij 300 000 Franga Franceze me 8 nntor 1991. 2. Gjate arrestit t prkohshm, Z. Tomasi hartoi 23 krkesa pr lirim, t cilat ishin refuzuar. Krkuesi ankohet tek gjyqtari i hetimeve paraprake, i cili e pyet n fund t arrestit t prkohshm, se X-i ka ushtruar dhun mbi t dhe pr ket ai krkon dmshprblim. Mjeket q e kane vizituar kane konstatuar se ai ka plage n trup. Z. Tomasi sht pyetur se fundi nga gjyqtari i hetimeve paraprake m 24 qershor dhe 1 korrik 1983. Me 20 mars 1985, Gjykata e Kasacionit anulon te gjitha aktet hetimore pr arsye se sipas saj ata jan br nga nj gjyqtar jo kompetent. Ajo emron nj gjyqtar tjetr ne Bordo, i cili men nj vendim lirimi me 23 qershor 1981. Mbi apelin e Z. Tomasi, dhoma e akuzimit e
102
Gjykats s Apelit t Bordos krkon m 3 nntor 1981 nj hetim tjetr, por edhe ajo konfirmon lirimin t pandehurit m 12 korrik 1989. B. Procedurat prpara Komisionit Evropian t t Drejtave te Njeriut 3. N padin e 10 marsit 1981 bere Komisionit, Z. Tomasi i referohet Neneve 3, 6 1, dhe 5 3 te Konvents; ai pretendon se gjate arrestit ka vuajtur trajtime njerzore; Gjithashtu ai denoncon kohzgjatjen e procedurs n lidhje me trajtimin e tij; se fundi ai pohon se arresti i prkohshm ka tejkaluar afatin e arsyeshm.
II. VENDIMI I 27 GUSHTIT 1982 - mbi pretendimet paraprake, themelin e shtjes si dhe shprblimin e drejte - (dhome) - seria A, nr. 241.a
A. Mbi pretendimet paraprake 4. Gjykata vlerson se sht kompetente pr te gjykuar dy prapsimet paraprake t Qeveris edhe pse Komisioni mbshtet t kundrtn pers i prket t pars prej tyre. Qeveria e qortonte krkuesin pr faktin se ai duhej ti drejtohej m par Komisionit te dmshprblimit se sa Komisionin. Gjykata e hedh posht me unanimitet ket pretendim.
103
Se pari, e drejta pr lirim dallon nga ajo pr dmshprblimin e heqjes s liris. S dyti, Neni 149 i Kodit t Procedurs Penale ia nnshtron dhnien e dmshprblimit disa kushteve t cilat nuk gjenden n Nenin 5 3 t Konvents. S treti, Z. Tomasi e ndrmori padin n Strasburg katr vjet pas arrestit t prkohshm. Sipas Qeverise, krkuesi kishte humbur cilsin e t dmtuarit sikurse e parashikon Neni 149 i Kodit t Procedurs Penale, meqense Komisioni i dmshprblimit kishte njohur dhe riparuar tejkalimin e afatit te arsyeshm. 5. Gjykata vlerson se ky argument nuk sht i vonshm, por sht i pabazuar (me unanimitet), sepse ai prplaset me t njjtat kundrshtime si ato t mos shfrytzimit t Komisionit t dmshprblimit. B. Mbi Nenin 5 3 t Konvents 6. Krkesa e bazuar mbi Nenin 5 3 te Konvents lidhej me kohzgjatjen e arrestit t prkohshm. Koha pr t ciln flitet zgjati pese vjet dhe shtat muaj. Pr t hedhur posht pretendimet e Z. Tomasi ne lidhje me kohzgjatjen, juridiksionet hetimore dhne, ve, e ve nga njra tjetra ose s bashku, katr arsye kryesore.
104
Se pari serioziteti i fakteve. Ekzistenca dhe vazhdueshmria e faktorve q e ngarkojn me nj prgjegjsi t rnd prbejn elemente t sakte, por Gjykata vlerson se ata nuk legjitimojn nj arrest te prkohshm kaq t gjat. S dyti, ruajtja e rregullit publik. Gjyqtaret e hetimeve dhe dhoma e akuzimit analizuan n mnyre abstrakte nevojn e heqjes s liris, duke u kufizuar me insistimin e rndsis s shkeljeve ligjore ose me prcaktimin e efekteve t tyre. Megjithat, atentati n fjal prbente nj akt t paramenduar terrorizmi. Po t arsyetojm, nuk mundemi t konsiderojm q prishja e rregullit publik ekzistonte n fillim dhe se u zhduk n nj kohe t caktuar. S treti, rreziku i presionit mbi dshmitaret dhe i bashkpunimit midis t bashke-akuzuarve. Nj rrezik i vrtete presioni mbi dshmitaret ka ekzistuar q nga fillimi. Ai u zvoglua pak nga pak por pa u fashitur megjithat plotsisht. Se fundi rreziku i ikjes. Vendimet e organeve hetimore nuk theksonin aspak motive, q t mund t shpjegonin sepse ato e kishin gjykuar prcaktues rrezikun e ikjes, dhe se nuk krkuan aspak q t gjenin nj mjet pr ta penguar, pr shembull, me ane t pagimit t nj kaucioni ose vnies nn kontroll gjyqsor.
105
7. Si prfundim, disa nga argumentet qe hidhnin posht krkesat e Z. Tomasi kishin qen t drejta dhe t mjaftueshme, por ata i humben kto karakteristika me kalimin e kohs, aq sa nuk kishte me kuptim q t merrej n analiz ndjekja e procedurs. Nga dosja rrjedh se juridiksionet kompetente nuk vepruan n ket rast me gatishmrin e duhur; Prokurori i Prgjithshm pran Gjykats s Kasacionit e pranoi ket prpara Komisionit t dmshprblimit. Vijon se kohzgjatja e arrestit pr krimin nuk rrjedh as nga kompleksiteti i shtjes, as nga sjellja e t pandehurit. Pra, Gjykata vendos se ka shkelje t Nenit 5 3 (me unanimitet). C. Mbi Nenin 3 te Konvents 8. Duke u bazuar mbi Nenin 3, Z. Tomasi dshmonte se ai kishte pasuar dhun gjate ndalimit. Sipas pikpamjes s Qeverise, Z. Tomasi mund t kishte fituar dmshprblim nga gjykatat civile n emr t prgjegjsis s shtetit pr gabimet e kryera nga agjentet gjate ushtrimit te funksioneve t tyre. Ky argument i mos shfrytzimit t rrugve t brendshme t rivnies n vend t t drejts, i pa prezantuar prpara Komisionit, vlersohet si i pavlefshm nga Gjykata (ne unanimitet). Ajo vlerson bazn e krkess duke krkuar fillimisht ekzistencn e nj lidhjeje ndrmjet trajtimeve te denoncuara dhe plagve te konstatuara. Qeveria pranonte se nuk mund te jepte asnj shpjegim mbi
106
shkakun e plagosjeve, por pohonte se ato nuk rridhnin nga trajtimet e denoncuara nga Z. Tomasi. Ky nuk sht mendimi i Gjykats; ajo mbshtetet mbi disa elemente. S pari, asnj nuk mund t pretendoje se gjurmt ne trupin e krkuesit i prkasin nj kohe prpara arrestit, se rrjedhin nga nj veprim qe i interesuari ka kryer kunder tij, ose nga nj tentative arratisje. Pr m tepr krkuesi ka njoftuar gjyqtarin hetimor q n paraqitjen e par pr shenjat mbi trupin e tij. Katr mjek t ndryshm e vizituan t akuzuarin ditet q ndoqen ndalimin. ertifikatat e tyre dshmojne pr analizat e sakta, t cilat korrespondojne me njera tjetren dhe tregojne datat se kur kan ndodhur plagosjet, t cilat korrespondojn me ato t qendrimit n rajonin e policise. 9. Mbetej t analizohej ashpersia e trajtimeve te denoncuara. Gjykata nuk mendon se duhen analizuar sistemi dhe kushtet e ndalimit n Franc dhe as afati dhe frekuenca e seancave t pyetjeve q i behen kerkuesit. Asaj i mjafton t vleresoj se gertifikatat dhe raportet mjekesore t bra n menyre t pavarur nga mjeket, dshmojn intensitetin dhe shumn e rrahjeve t Z. Tomasi. Pra ka elemente mjaft serioze per ti quajtur njerezore. Nevojat e hetimit dhe veshtiresit e pamohueshme t lufts kunder krimit, sidomos n fushen e terrorizmit, nuk mund t kufizojn mbrojtjen e duhur t integritetit fizik t personit. Pra ka patur dhunim t Nenit 3 (me unanimitet).
107
D. Mbi Nenin 6 1 te Konvents 10. Prsa i perket Nenit 6 1, Z. Tomasi denonconte afatin e shqyrtimit t ankess s tij kunder X-it, n t cilen ai dike edhe si pale civile, pr goditjet q kishte psuar. Qeveria mbeshteste argumentin se kerkuesi nuk kishte shfrytezuar rruget e brnshme gjyqsore, duke mos ngritur kunder shtetit padine pr dmshperblim n emr t Nenit 781 t Kodit t Organizimit Juridik. Gjykata e gjykon kt argument si t vonuar pasi Qeveria e kishte paraqitur per her t par n seancen e gjygjit. 11. Prsa i perkiste bazes s krkess, Qeveria pohonte se hetimi me n nj cshtje edhe me nj pal civile lidhej me ekzistencn e nj shkelje ligjore dhe jo t nj t drejte. Gjykata mund t pranoj kt tez. E drejta e dmshperblimit t Z. Tomasi varej nga dnimi i autoreve t rrahjeve t kryera. Kjo e drejte kishte edhe nj karakter civil, megjithse juridiksionet penale ishin kompetente. Pra Neni 6 1 gjente zbatim. 12. A u respektua ai? Periudha pr t cilen bhet fjal fillon me ankesen dhe mbaron me shpalljen e vendimit t Gjykates s Kasacionit; ajo zgjat me shum se pese vjet dhe dhjet muaj. Nga leximi i vendimeve t marra del se cshtja nuk paraqiste ndonj kompleksitet t veant. Pr m teper Z. Tomasi nuk e vonoi procedural duke e
108
kundershtuar vendimin prpara dhomes se akuzes t Bordos. Pergjegjesia e vonesave peshon mbi autoritetet juridike dhe n veanti mbi prokurorin e Republikes n Bastia dhe gjyqtarin e hetimit n Bordo. Ka patur shkelje t Nenit 6 1 (me unanimtet). E. Mbi Nenin 50 t Konvents 13. N emer t Nenit 50, krkuesi krkonte 2 600 000 Franga Franceze pr demshperblim. Gjykata mendon se ai ka psuar nj dm moral dhe material t pamohueshm. Duke llogaritur elementet e vlefshme, si edhe vendimin e Komisionit t demshperblimit, ajo i akordon 700 000 Franga Franceze (me unanimtet). Z. Tomasi krkonte 513700 Franga Franceze pr shpenzimet e bra prpara juridiksioneve franceze dhe organeve t Konvents. Duke gjykuar ex aequo e bono, Gjykata i akordon 300 000 Franga Franceze (me unanimtet).
109
CRUZ VARAS DHE TE TJER KUNDR SUEDIS N nj vendim tepr t vshtir, t miratuar me nj shumic dhjet me nnt, Gjykata Europiane e t Drejtave t Njeriut vendos n lidhje me shtjen Cruz Varas dhe t tjer kundr Suedis se Konventa Europiane ,e t Drejtave t Njeriut nuk parashikon shprehimisht kompetencn vendosjen e masave t ndermjetme. N kt rast bhej fjale pr nj mas pezullimi t debimit n drejtim t Kilit t nj ifti dhe fmijs s tyre, t tre shtetas t ktij shteti, e cila ishte ekzekutuar ndaj bashkeshortit pavaresisht nga lutja e br nga ana e Komisionit Europian t t Drejtave t Njeriut. Bhej fjal n kt rast vecanerisht pr mundesin e shkeljes s Nenit 25 (aktualisht neni 34) 1 te Konvents. I. RRETHANAT E SHTJES A. Faktet kryesore 1. Z.. Hector Cruz Varas, bashkeshortja c tij Znj. Magaly Maritza Bustamcnto Lazo si dhe djali i tyre Richard Cruz jan shtetas kilian. Pasi ka hyr n Suedi me 28 janar 1987, Z. Cruz Varas kkon aty azil politik q t nesrmen. E shoqja dhe i biri i arrijn pran tij me 5 qershor t t njjtit vit. 2. M 21 prill 1988, Zyra kombtare e imigracionit
110
vendos q ti dboj dhe rcfuzon q tu jape atyre stasin e rtfugjatit. Ata i drejtohen Qeveris e cila nuk e pranon ankesn e tyre me nj vendim t 29 shtatorit 1988. Pas ksaj, Z. Kruz Varas deklaron prpara policis se Varbergut se ai punon n Suedi pr nj organizat radikale e cila kishte tentuar t vriste gjenralin Pinochet dhe qe ai rrezikon pcrsckutimin politik ne qofte se do te kthehcj ne Kili; ai pretendon gjithashtu se ka qn torturuar disa her n vendin e tij t origjins. Policia ia bn t njohur dosjen e tij Zyrs kombetare t imigracionit, e cila, nga ana e saj ia kalon Qeveris (ministris s puns) duke shprehur mendimin q vendimi i dbimit duhet vn n ekzekutim. Z. Cruz Varas i paraqet Qeveris dy certifikata mjeksore n lidhje me pretendimet e tij se kishte qn torturuar. M 5 tetor 1989, Qeveria gjykon se nuk ekziston, sipas neneve 77 dhe 80 t ligjit t vitit 1980 mbi t huajt, asnj penges pr vnien n ekzekutim t vendimit t dbimit. N t njjtn dit, familja Cruz Varas paraqet nj krkese n Komisionin Europian t t Drejtav t Njeriut n Strasburg. 3. M 6 tetor 1988, Zyra kombtare e imigracionit vendos perfundimisht q t mos e pengoj ekzekutimin e vendimit. Po m 6 tetor 1988, n oren 9 e 10 minuta, agjenti i Qeveris sht informuar n lidhje me vendimin e marr nga ana e Komisionit Europian t t Drejtave t Njeriut n baz t Nenit 36 t rregullores s tij t brendshme sipas t cilit ishte e preferueshme , n interes t palve. dhe
111
t vazhdimit normal t procedurs, q t mos dbohej kerkuesi n drejtim t Kilit pr aq kohe sa Komisioni t mos ket patur mundsin q ta shqyrtoj paraprakisht krkesn. Pavarsisht nga kjo, Z. Cruz Varas u dbua n drcjtim t Kilit n orn 16 e 40 minuta t s njnts dit; ai qndroi atje pr tre jave dhe pastaj u nis n drejtim t Argjentines. E shoqja dhe i biri qnruan n Suedi si klandestin. B. Procedurat prpara Komisionit Europian t t Drejtave t Njeriut 4. Prpara Komisionit, krkuesit pretendonin se dbimi i Z. Kruz Varas kishte shkelur Nenin 3 t Konvents sepse ky dbim e kishte ekspozuar ndaj rrezikut t t qnit i torturuar nga ana e autoritcteve kiliane. Ata pretendonin gjithashtu se edhe dbimi i Richardit shte n kundrshtim me te njejtin Nen. Ata konsideronin gjithashtu se ndarja e familjes s tyre pcrbnte nj shkelje t Nenit 8. Ata u referoheshin gjithashtu neneve 6 dhe 13 t Konvents. 5. M 7 dhjetor 1989, Komisioni i deklaron t pranueshme pretendimet e ngritura n baz t neneve 3 dhe 8 dhe si te papranueshme t tjerat; ai mban parasysh gjithashtu, pr ti shqyrtuar n nj moment m t von, problemet q rezultojn nga mos-respektimi, nga ana e Qeveris, e orientimeve t dhna n baz t Nenit 36 t rregullores s brendshme. N raportin e saj t 7 qershorit 1990, ai arrin n
112
prfundimin se nuk ka patur shkelje t neneve 3 (tet vota kundr pes vota) dhe 8 (me unanimitet), por se Suedia ka dshtuar n lidhje me respektimin e angazhimit q ajo ka marr persiper n baz t Nenit 25 & 1 (dymbedhjet vota hundr nj)
II. VENDIMI I 20 MARSIT 1991 - mbi themelin e shtjes dhe mbi masat e ndermjetme (seance plenare) - seria A, nr. 201
6. Duke iu referuar vendimit t saj Soering kundr Mbreteris s Bashkuar, Gjykata ripohon parimin e zbatueshmris s Nenit 3 n rastet e ekstradimit, i cili eshte i vlefshem njesoj ashtu si pr vendimet e debimit edhe, a fortiori, pr dbimet n praktik. Ajo shprehet n vazhdim n lidhje me zbatimin e Nenit 3 n rastin n fjal duke bere dallimin ndrmjet katr shtjeve objekt i mosmarreveshjes. shtja e par: konstatimi i fakteve. Sistemi i Konvents i beson n radh t par Komisionit t bj verifikimin dhe t vendos n lidhje me faktet. Gjykata nuk i v n perdorim kompetencat e veta n ket fush vese n rrethana t jashtezakonshme. Ajo nuk sht e lidhur nga konstatimet e raportit dhe ngelet e lir n vlersimin e fakteve nga ana e saj, nn dritn e t gjitha elementeve q ajo posedon. Pr t kontrolluar ekzistencn e rrezikut t keqtrajtimeve, ajo duhet ti referohet n radh t par rrethanave mbi t cilat shteti pal kishte ose
113
duhet t ishte dijeni n momentin e dbimit. T dhena t mtejshme mund ti shrbejn asaj m tej n lidhje me konfirmimin ose shvleftesimin e mnyres sipas s ciles shteti ka gjykuar bazueshmrine e friks s shprehur nga ana e krkuesit. shtja e dyt: dbimi si i tille a e vinte Z. Cruz Varas prballe nj rreziku real t trajtimeve njerezore? N qoft se vrtetimet mjeksore t paraqitura mbshtesin tezn sipas s cils i interesuari ka psuar n t kaluarn trajtime njerezore ose degraduese, heshtja e vnere nga ana e ketij, gjate tetmbedhjet muajsh pas pyetjes s tij t par nga ana e policis, n lidhje me aktivitetet klandestin me t cilat ai ishte marre n vendin e tij si dhe n lidhje me torturat q i ishin br atij nga ana e autoriteteve kiliane, hedhin nj hije dyshimi mbi besueshmrine e tij. Kjo e fundit duhet t kishte nj garanci pr shkak t ndryshimeve q ai nuk ka rreshtur s sjelli n lidhje me tregimin e tij pas do seance pyetje si dhe per shkak t faktit se asgje n dosjen e tij nuk justifikonte pretendimet e tij pr aktivitete politike klandestine. Nga ana tjetr, duhet mbajtur parasysh nj larmi faktorsh: permiresimi i situates politike n Kili, rikthimi vullnetar i refugjateve, njohja dhe prvoja e veant q autoritetet suedeze kishin n lidhje me pohime t llojit pr t cilin beht fjal, fakti q vendimi prfundimtar pr dbimin e kerkuesit kishte qen marr pas nj studimi t thelluar t rastit t tij. Gjykata arrin n prfundimin
114
se nuk kishte arsye serioze dhe t vrtetuara pr t besuar se debimi i Z. Cruz Varas do ta vinte kt t fundit perballe nj rreziku real t nnshtrimit ndaj trajtimeve njerezore ose degraduese pas kthimit t tij n Kili. shtja e trete: ai i kishte shkaktuar dbimi Z. Cruz Varas nj traume t till sa t onte n shkelje t Nenit 3 ? Asnj element prove thelbesore nuk justifikonte friken e krkuesit, kshtu q debimi nuk mund t thuhet se ka rn nn nivelin e prcaktuar nga ana e Nenit 3. shtja e katrt: dbimi eventual i Richardit a do t mund t shkelte Nenin 3? Krkuesit nuk duket q t kishin vazhduar ti prmbaheshin ktij pretendimi. Pavarsisht nga kjo, faktet nuk nxirrnin n pah shkelje n lidhje me kt moment. 7. Si prfundim, nuk ka patur shkelje t Nenit 3 (tetembdhjet vota kundr tre). 8. N lidhje me Nenin 8, Gjykata kujton se bashkeshortja dhe i biri i Z. Cruz Varas kaluan n nj gjendje klandestiniteti me qllim q t mos i nnshtroheshin ekzekutimit t vendimit t dbimit. Patur parasysh provat q iu paraqiten si dhe prfundimin n t cilin ajo arriti prsa i perkiste Nenit 3, Gjykata konstatonte se nuk kishte patur ndonj penges q ti kishte penguar t bnin nj
115
jet familjare n vendin e tyre t origjins. Prej ketej rrejdh se nuk mund ti ngarkohej Suedis prgjegjesia pr ndarjen e familjes. Pra nuk ka patur shkelje t Nenit 8 (me unanimitet). 9. Ngelej pr tu marre n konsiderat Neni 25 1. N ndryshim nga instrumental e tjere nderkombetare, Konventa nuk prmban asnj klauzole t shprehur q tu mundesoje organeve t saj t urdherojn masa t prkohshme. Punimet pergatitore n nxjerrin n pah asnje diskutim n lidhje me kt shtje. I ftuar nga ana e Asambles kshillimore q t hartoje nj protokoll shtes [rekomandimi 623 (1971)], Komiteti i Ministrave e ka muar kte mase si t papershtatshme. Asamblea ashtu si edhe Komiteti n vazhdim kan nxjerr, respektivisht me 1977 dhe me 1980, rekomandime me ane t t cilave u bnin thirrje shteteve antare q t mos proedonin me ekstradimin ose me debimin ne drejtim te shteteve te treta nderkohe qe Komisioni ose Gjykata jane ne fazen e njohjes me pretendimet e ngritura mbi bazen e Nenit 3. 10. A do t kishte qn e mundur, megjithat, pr Komisionin q t argumentonte duke u nisur nga Neni 25 1 ose nga burime t tjera, nj kompetence pr t urdheruar masa t perkohshme? Duke par mungesn ne Konvente t nj teksti qe tu dedikohet masave t prkohshme, nj element q perfshihet n Nenin 36 t rregullores s brendshme
116
t Komisionit nuk mund t konsiderohet si krijues i nj detyrimi juridik. E dshmojn, n vazhdim, kt gj qoft termat e kesaj dispozite qoft edhe ato t krkesave t bera nga ana e Komisionit n kt rast. Neni 25 1 ndalon nderhyrjet n ushtrimin e s drejts te individit pr t sjell dhe pr t mbrojtur n menyre efektive shtjen e tij prpara Komisionit. Megjithese kjo e drejt sht e nje karakteri procedural dhe bn dallim nga t drejtat e nj natyre materiale t radhuitura n Titullin I t Konventes, individet duhet t ken mundesin t ankohen ndaj mosrespektimit t saj. Megjithate, do t perforcohej kuptimi i Nenit 25 n qoft se deduktohej prej tij nje detyrim per tu prshtatur me nj kerkese t dhen n Nenin 36 t rregullores s brendshme. Ky perfundim nuk e humbet vleren e tij n qofte se kombinohet Neni 25 1 me Nenin e lart prmendur 36 ose me Nenet 1 dhe 19 te Konvents. N praktik, shtetet pale deri tani i kan rrespektuar pothuajse gjithmon krkesat pr t cilat bhet fjale. Nj praktike e till do t mund te konsiderohej si konfirmuese e marreveshjes s tyre n lidhje me menyren e interpretimit t nj dispozite t caktuar por jo si krijuese t t drejtave dhe t detyrimeve q nuk jan prfshire fillimisht n Konvent. N cdo rast, ajo pasqyron shqetesimin pr t bashkepunuar n mirebesim me Komisionin ashtu
117
siq e konfirmojn edhe rekomandimet e ndryshme t organeve t lart prmendura t Keshillit t Europs. S fundi, parimet e pergjithshmet t s drejts ndrkombetare nuk ofrojn n kt rast asnje rrugedalje pr shkak se nuk ekzistojne rregulla juridike uniform. 11. Duke u nisur nga keto argumenta, Gjykata mon se kompetenca pr t urdheruar masa t perkohshme nuk mund te deduktohet as n baz t Nenit 25 1 dhe as n baz t burimeve t tjera. I perket shteteve kontraktuese q t vleresojne mundesine per te dale nga kjo gjendje. Megjithate, n qoft se nje shtet vndos q t mos respektoj nj krkes q behet n baz te Nenit 36 t lartpermendur, ai merr prsiper me ndergjegje rrezikun q t deklarohet fajtor nga organet e Strasburgut pr nj shkelje t Nenit 3, t renduar nga refuzimi pr t plotsuar krkesen n fjal. 12. A e ka penguar realisht dbimi ushtrimin efikas t s drejts s krkess? Megjithese respektimi krkess t br nga Komisioni do ti kishte ndihmuar krkuesit q t mbronin interesat e tyre prpara tij, asgj nuk nxjerr n pah se ata kan qn prekur n nj shkall t konsiderueshme n ushtrimin e t drejts s tyre t krkess: Z. Kruz Varas vazhdoi t ishte i lir pas kthimit t tij n Kili
118
dhe kshilltari i tyre ka qen plotesisht n gjndje q t vepronte n emr t tyre perpara Komisionit. Nuk dilte n pah nga ana tjetr qe pamundesia e Z. Cruz Varas q t takohej me avokatin e tij t kishte vshtiresuar mbledhjen e elementeve t provs, prvec. atyre q ishin mbedhur ndrkaq gjat procedurs s gjat t imigrimit n Suedi. Pra, in fine2 nuk ka patur shkelje t Nenit 25 1 (dhjet vota kundr nnt vota).
119
120

Ne Mbrojtje Te Lirive Themelore

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ne Mbrojtje Te Lirive Themelore

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

N MBROJTJE T LIRIVE THEMELORE

N MBROJTJE T LIRIVE THEMELORE

N mbrojtje t lirive themelore

N MBROJTJE T LIRIVE THEMELORE

N mbrojtje t lirive themelore

Me Mbshtetjen e Bashkimit Evropian

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

IV. Vlera e Konvents dhe interpretimeve t Gjykats s Strasburgut pr autoritetet shqiptare...............................

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

II. Struktura e Konvents

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

Neni 3 i Protokollit 4 Neni 2 i Protokollit 4

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

Ish-Neni 32 i Konventes. Ish-Neni 32 3 i Konventes.

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

Neni 43 2 i Konventes Shih Nenin 44 te Konventes.

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore

N mbrojtje t lirive themelore