BG KY SINH TRUNG Online

BI M U
Ngh nui trng thu sn trong nhng nm gn y pht trin rt nhanh. Mc

ch ca ngi nui trng thu sn l thu c hiu qu cao nht, s dng mi iu
kin c th huy ng c, mc thm canh ho cng cao. iu khin cc yu
t mi trng nui khng n nh, cht lng nc xu mt khc mt nui dy,
con ging khng m bo cht lng v qun l, chm sc km lm cho ng vt
thu sn b yu i, cc mm bnh pht trin mnh v pht tn nhanh. Do vy cc i
tng nui rt d mc bnh.
Trong cc tc nhn gy bnh trn ng vt thu sn, k sinh trng l mt trong
nhng tc nhn ph bin nht, do vic nghin cu k sinh trng trn c c
nhiu nh khoa hc trn th gii v trong nc quan tm nghin cu. Nhng kt qu
thu c trong lnh vc nghin cu k sinh trng khng ch c ngha khoa hc, gp
phn cho vic nghin cu khu h k sinh trng m cn c ngha thc tin trong
vic phng tr mt s bnh thng gp v gy tc hi ln trn ng vt thu sn.
MC TIU V NI DUNG CHNH CA MN HC
1. MC TIU
Cung cp cho sinh vin nhng kin thc c bn v k sinh trng gy bnh trn
ng vt thu sn: c im sinh hc, c ch gy bnh, ma v xut hin bnh,...
Gip cho sinh vin thnh tho cc phng php chn on v phng tr cc bnh
k sinh trng gy tc hi ln trn ng vt nui.
Nm c ni dung v phng php t chc phng tr dch bnh ti cc c s
nui trng thu sn nhm hn ch tc hi ca k sinh trng nng cao nng sut nui
trng thu sn.
2. NI DUNG
t c cc mc tiu trn, chng trnh mn hc bnh k sinh trng trn ng vt
thu sn bao gm 4 chng nh sau:
Chng 1. I CNG V K SINH TRNG V BNH K SINH TRNG
Chng 2. BNH DO PROTOZOA
Chng 3. BNH DO GIUN SN
Chng 4. BNH DO NGNH GIP XC GY RA
3. YU CU
c th tip thu tt cc ni dung ca mn hc th yu cu t ra l sinh vin phi
hc xong hc phn BNH V PHNG PHP CHN ON BNH, nm vng cc
phng php nghin cu bnh, cc bin php phng bnh chung...
V TR CA MN HC NY V QUAN H VI CC MN HC KHC
http://www.ebook.edu.vn
K sinh trng l mt trong nhng mn hc chnh trong chng trnh o to c nhn

ngnh Ng Y. Mn hc gii thiu cho sinh vin v k sinh trng v bnh do k sinh
trng gy ra trn ng vt thu sn, nhng tc hi trn ngi v cc ng vt khc.
Mn hc c quan h mt thit vi cc mn hc khc v c gii thiu khi sinh vin
c hc cc mn c s. Cn gn lin gia l thuyt v thc hnh trong phng th
nghm cng nh ti cc c s sn xut.
TNH HNH NGHIN CU BNH K SINH TRNG TRN TH GII V VIT
NAM
1. TRN TH GII
Lin X c l nc c nhiu nh khoa hc nghin cu k sinh trng c sm
nht v ton din nht. V.A.Dogiel (1882 - 1956) l ngi u tin t nn mng cho
nghin cu k sinh trng c. Phng php nghin cu k sinh trng c nm 1929
ca ng m ra mt hng mi cho nghin cu v khu h k sinh trng trn c v
cc loi bnh c do k sinh trng gy ra.
Nm 1962. Bychowsky v cc cng s xut bn cun Bng phn loi k sinh
trng ca c nc ngt Lin X, tc gi m t 1.211 loi k sinh trng ca khu h
c nc ngt Lin X c.
Nhng nm 1984 - 1987 cng trnh nghin cu khu h k sinh trng c nc
ngt Lin X xut bn do O.N.Bauer, S.S.Schulman, A.V. Gussev v O.N.Bauer
ng tc gi. Cng trnh m t hn 2000 loi k sinh trng ca 233 loi c thuc 25
h c nc ngt Lin X.
Nm 1992. K sinh trng n bo (Protozoa) ca c (Jiris Lom v Iva
Dykovas) cho chng ta bit hin nay c xp x 2.420 loi k sinh trng n bo c,
trong c nhiu loi gy nguy him cho c nui nc ngt v c nui nc bin.
Cun sch gii thiu phng php nghin cu v h thng phn loi ca 7 ngnh k
sinh trng n bo c gm c ngnh trng roi (Mastigophora), ngnh Opalinata,
ngnh Amip (Amoebae), ngnh trng bo t (Apicomplexa), ngnh vi bo t
(Mycrospora), ngnh bo t (Myxozoa), ngnh trng lng (Ciliophora).
Nm 1989. K. Nagasawa, T. Awakura v S. Urawa tng kt cc cng trnh
nghin cu k sinh trng trn c nc ngt Hokkaido - Nht Bn v xc nh
c 96 loi k sinh trng bao gm nh sau:
S lng(loi)
Tn loi
Protozoa
21
Trematoda
22
Monogenea
11
Cestoda
10
Nematoda
15
Acanthocephala
Mollusca
Copepoda
Branchiura
Isopoda
Cha xc nh
38
Nm 1998 Hoffman G.L tng kt cc cng trnh nghin cu k sinh trng c

nc ngt Bc M trn 416 loi c xc nh c 19 ngnh thuc 4 gii: sinh vt
nhn nguyn thy, ng vt nguyn sinh, nm, ng vt a bo.
Mt s nc khu vc ng Nam c cc nghin cu k sinh trng c t
u th k XX nhng cha nghin cu ton din cc nhm k sinh trng m thng
ch nghin cu theo tng nhm k sinh trng nh sn l song ch, sn l n ch hoc
k sinh trng mt vi loi c.
Ti Thi Lan ngi nghin cu c cng trnh bnh k sinh trng c nui l ca
C.B.Wilson. T 1926 - 1928 ng thng bo v hin tng hai loi rn c thuc
ging Argulus k sinh trn c nc ngt. .
Nm 1985. Paibool Yutisrum; Apirum Thuhanruksa khi iu tra khu h k sinh
trng ca mt s loi c t nhin mt s vng ca Thi Lan, pht hin c 16 loi k
sinh trong c 3 loi ngoi k sinh trng v 13 loi ni k sinh trng trn bng tng
(Oxyeleotris marmoratus).
Indonesia, t nm 1926 1933. Louis Bovien nghin cu sn dy, sn l
song ch v giun u gai trn c nc ngt o Java, ng m t mt ging mi
v mt loi mi l Djombangia penetrans tm thy trn c tr trng (Clarias
batrachus); Isoparorchis eurytremum c Wallago attu.
Nm 1932 1935. Alfred L. Buschkiel nghin cu k sinh trng n bo
(Ichthyophtyrius multifiliis) trn mt s loi c nc ngt Indonesia.
Malaysia, t nm 1961 1973, J.I. Furtado v C.H. Fernanda c bo co
v phn loi v hnh thi mt s giun sn k sinh trn c nc ngt Malaysia. n
nhng nm 1978- 1992, Leong Tak-Seng nghin cu k sinh trng a bo trn mt
s loi c nc mn.
T 1980 1992 Mohamed Shariff nghin cu k sinh trng trn c r phi v mt s
loi c nui trong b knh.
T 1983 1997. Susan Lim; Lee-Hong nghin cu h thng phn loi sn l n
ch trn c nc ngt Malaysia v pht hin ra 54 loi sn l n ch .
Nm 1975. Carmen C. Velasquez ( Philippines) xut bn cun sch Sn l song ch

Trematoda c Philippines trong m t 73 loi thuc 50 ging, 21 h sn l
song ch k sinh trn 27 h c ca Philippines.
Arthur, J.R. Lumanlan-May, S. khi tng kt nghin cu k sinh trng trn c
Philippines iu tra xc nh c 201 loi k sinh trng 172 loi c gm:
S lng ( loi)
Tn loi
Apicomplexa
Ciliophora
16
Mastigophora
Microspora
Myxozoa
Trematoda
90
Monogenea
22
Cestoda
Nematoda
20
Acanthocephala
Mollusca
Branchiura
Copepoda
21
Isopoda
n cng l nc c nhiu nh nghin cu k sinh trng trn c. Nm 1967,

Gupta nghin cu k sinh trng n bo v giun sn k sinh trn c. A.V. Gussev
(1976) nghin cu khu h sn l n ch 37 loi c nc ngt n v phn
loi c 57 loi sn l n ch trong c 40 loi mi .
Banglades, A.T.A. Ahmed v M.T. Ezaz (1997) nghin cu k sinh trng
ca 17 loi c da trn, xc nh c 69 loi giun sn k sinh bao gm Monogenea
1 loi, Trematoda 24 loi, Cestoda 10 loi, Nematoda 28 loi, Acanthocephala 6 loi.
2. VIT NAM
Albert Billet - nh k sinh trng hc ngi php (1856 - 1915) l ngi u tin
nghin cu k sinh trng Vit Nam. Nm 1898. Albert Billet m t loi mi
l sn l song ch Distomun hypselobagri sinh trong bng hi c nheo Vit Nam.
Nm 1936. P. Chevey v J. Lemasson nghin cu trng m neo Lernaea
carassii Tidd. n nm 1961 - 1976, P.G.Mamaev, U.L.Paruchin, nghin cu k sinh
trng trn 60 loi c ca vnh Bc B xc nh c 190 loi giun, sn k sinh,

trong m t c 9 ging v 37 loi mi i vi khoa hc.
H K l ngi Vit Nam u tin c nhng cng trnh nghin cu qui m v
y nht v k sinh trng trn C. Nm 1968 1971. Khi iu tra k sinh trng trn
16 loi c kinh t Bc B, Vit Nam, H K xc nh c 120 loi k sinh trng
thuc 48 ging, 37 h, 26 b v 10 lp bao gm nh sau:
Tn
S lng ( loi)
Mastigophora
Myxozoa
18
Ciliophora
17
Monogenea
42
Cestoda
Trematoda
Nematoda
12
Acanthocephala
Crustacea
15
Nm 1976. Nguyn Th Mui v cng tc vin nghin cu giun u gai trn

c thuc vng ng bng Bc B, phn loi c 9 loi k sinh trn 12 loi c.
Nm 1978. Thnh phn k sinh trng trn mt s loi c bin c gi tr kinh t
ti Ph Khnh - Khnh Ho ( Nguyn Th Mui v Th Ha) pht hin c
80 loi k sinh trng k sinh trn c bin.
Nm 1981-1985. Khu h k sinh trng 20 loi c nc ngt min Trung v
Ty Nguyn (Nguyn Th Mui v Th Ho), pht hin v phn loi c 117
loi k sinh trng, trong lp sn l n ch chim s lng loi ng k.
Nm 1984. Bi Quang T nghin cu v phn loi uc 15 loi k sinh trng
trn C Tr en, 10 loi k sinh trng trn C Tr vng, 12 loi trn C Tr trng v 4
loi trn C Tr phi.
Nm 1986 1991. Moravec F. v O.Sey xc nh c 16 loi sn l song
ch (Trematoda), 21 loi giun trn (Nematoda), 7 loi giun u gai (Acanthocephala)
khi nghin cu k sinh trng trn c nc ngt min Bc Vit Nam, trong m t
16 loi, 2 ging mi i vi khoa hc.
Nm 1997. L Vn Chu v cc cng s nghin cu vt ch trung gian sn l
gan nh, xc nh c 10 loi c nhim Metacercaria ca Clonorchis v
Opisthorchis mt s tnh min Bc v min Trung Vit Nam.
Nm 2001. Bi Quang T khi nghin cu k sinh trng trn 41 loi c kinh t

nc ngt ng bng sng Cu Long xc nh c 157 loi k sinh trng, 70
ging, 46 h, 27 b thuc 12 lp, 8 ngnh, trong c 121 loi ln u tin pht hin
c Vit Nam .
Nm 2007. Bi Quang T cho bit, thnh phn ging loi k sinh trng c nc
ngt Vit Nam rt phong ph, nhiu nht l lp sn l n ch Monogenea, gp 103
loi, chim 28,14% tng s loi k sinh trng pht hin c, tip theo l lp
Myxosporia gp 46 loi (12,57%); lp Nematoda gp 45 loi (12,3%); lp Trematoda
gp 45 loi (12,3%); lp Oligohymenophorea gp 35 loi (9,65%); lp Maxillopoda
gp 26 loi (7,1%); lp Acanthocephala gp 18 loi (4,92%); lp Cestoides gp 16 loi
(4,37%); cn 10 lp khc s lng loi k sinh trng gp t hn (tng cng 32 loi).
Trong tng s 373 loi k sinh trng th phn ln chng c chu k pht trin trc tip
khng qua vt ch trung gian (242 loi, chim 64,75%).
n nay nghin cu k sinh trng 110 loi c nc ngt v nc l thuc 59
ging, 31 h. Cc kt qu nghin cu xc nh c 373 loi k sinh trng thuc
132 ging, 83 h, 17 lp, trong phn loi c 78 loi, 3 ging v 1 h mi i
vi khoa hc. Ngoi ra cn mt s loi cha ti liu nh loi n loi.
CHNG 1. I CNG V K SINH TRNG V BNH K SINH

TRNG
1. CC KHI NIM C BN V K SINH TRNG V BNH K SINH
TRNG
1. 1. Lch s nghin cu k sinh trng
Rt kh khi qut c mt cch ng v v lch s nghin cu ca ngnh K
sinh trng, tuy nhin qua mt s ti liu thu thp c th lch s pht trin ngnh k
sinh trng c th c tm tt nh sau :
1.1.1 Thi k th k th VII tr v trc
Mt s loi k sinh trng nh giun a, sn dy, giun ch c m t Ai
Cp, n , Trung Quc, Hy Lp. Mt vi dc liu cha bnh l v giun cng
dng n , Trung Quc. Tn tui mt s tc gi nghin cu k sinh trng cng
tm c mt s ti liu nh l Aristote m t giun a, Hyppocrate m t bnh st
rt, Agarthaechides m t giun Ghine.
1.1.2. Thi k th k th VII n th k XVI
thi k ny, ngnh k sinh trng cn pht trin chm chp. Pht hin thm mt
s loi mi, c bit l sau khi khoa hc m xc ra i m t bnh hc do k sinh
trng k hn, trong vic iu tr dng thuc ty tng giun sn ra khi c th
1.1.3. Thi k t th k XVII n gia th k XVIII
Do pht hin ra nhiu loi k sinh trng, cc nh khoa hc nghin cu m t t
m, nh loi, phn loi, sp xp k sinh trng. Linnaeus a ra tiu chun nh loi,
Plater m t sn dy, Wepfer m t u trng sn b, Leeuwenhock m t
sinh vt n bo t do, Busk nh loi sn l rut, Zedes nu cch vit t tn
giun sn, Rudolphi chia nhm giun sn, Sikkartus xut bn sch v thuc iu tr
bnh giun sn, Audry xut bn sch m t giun sn.
1.1.4. Thi k t gia th k XVIII n gia th k XX
y l thi k pht trin nghin cu, sinh thi, chu k sng, cu trc ca k sinh
trng, nht l nghin cu chu k sng trn vt ch v trong phng th nghim nh chu
k ca k sinh trng st rt. Cng nh trong thi k ny pht hin nhiu loi n bo
sng trong ni tng v trong mu nh : Leishmania donovani, Trypasonoma
gambiense, Trypanosoma cruzi
1.1.5. Thi k na sau th k XX
Thi k ng dng nhng thnh tu ca khoa hc khc nh ha sinh hc, siu cu
trc, sinh hc phn t, min dch hc, bnh hc, dc hc, dch t hc, vo chn
on, bnh hoc, iu tr, phng chng cc bnh k sinh trng nht l tin ti khng ch
v c th thanh ton mt s bnh k sinh trng
2. CC NH NGHA V KHI NIM

2.1. K sinh trng
2.1.1. nh ngha
K sinh trng l nhng sinh vt chim sinh cht ca cc sinh vt khc ang sng
tn ti v pht trin
V d : Trypanosoma k sinh trong mu c
Dactylogirus k sinh trn mang ng vt thy sn
Hnh 1. Myxobonus
Hnh 2. Chidonela
2.1.2. Hnh thi, cu to

2.1.2.1. Cu to: Cu to ca k sinh trng rt a dng.
T nhng dng n bo nh protozoa, c th cu to ch gm mt1 t bo nhng
c kh nng m nhn tt c chc nng ca c th sng( v d Cryptobia agiata), n
nhng c th c hai t bo ( v d trng hai t bo gregarine) n nhng c th a bo
nh ngnh giun sn ( v d nh lp sn dy nhiu t Cestoidea)
2.1.2.2. Kch thc
Kch thc ca k sinh trng thay i
ty theo loi, ty theo giai on pht trin.
C k sinh trng c ch vi m nh k sinh
trng s rt( Plasmodium), c k sinh trng
di hng mt nh sn dy( Cestoidae)
V d : Chiu di
Trypanosoma : 7 17m
ca
trng
roi
Hnh 3. Trng hai t bo Gregarine
Hnh dng Cng khc nhau ty tng loi v ty tng giai on pht trin, c khi
cng mt loi k sinh trng nhng giai on khc nhau, chng to thnh ngoi hnh
khc nhau hon ton
V d : loi sn l song ch trong mu c ( Sanguinicolosis). Sn l song ch pht
trin c th qua 2 giai on u trng v k ch trung gian.
Khi cn trong c th c, chng trng trong mu c, trng c hnh dng tam

gic, c mu li, khi n ra chng c dng hnh bu dc. Khi ra ngoi mi trng v k
sinh trong ng vt thn mm chng c dng hnh ti. chng sn sinh ra u trng
Redia c dng hnh l sau chng li xm nhp tr li h tun hon ca c v pht
trin thnh trng trng thnh.
2.1.3. Cu to c quan
Do i sng k sinh qua nhiu thi i nn cu to ca k sinh trng thay i
thch nghi vi i sng k sinh. i vi protozoa, cu to c th ch bao gm mt t
bo, nhng m nhn tt c chc nng sng nh mt c th bnh thng. mt s loi
k sinh trng a bo, th c s bin i v mt s c quan ca c th nhm thch ng
vi iu kin sng. Nhng b phn khng cn thit thoi ha hoc bin i hon
ton
Nhng mt s c quan rt pht trin nh b phn pht hin vt ch ca a, u
trng giun mc c tnh hng tnh, b phn bm ca sn.
Mt s c quan cu to n gin nh c quan tiu ha ca sn l, do thc n
rt chn lc. Cu to ca tng c quan cng c thay i theo tng giai on pht trin
ca k sinh trng
V d: Chu k pht trin ca sn l song ch Trematoda.
- Giai on bo nang Sporocyte : C th chng c bo nang hnh trn hay hnh ti v
b mt c kh nng thm thu dinh dng
- Giai on u trng Redia : c th c hu, rut dng hnh ti ngn, c hai ng bi tit
- Giai on u trng Cercaria : C th chia lm hai phn thn v ui, b mt c gai.
cu to c th c c quan tiu ha( ming, hu, thc qun, rut) c h thng bi tit
v t thn kinh, pha trc c tuyn tit ra enzim xm nhp c th vt ch
- Giai on u trng Metacercaria : C th pht trin gn ging vi trng trng
thnh, b mt c th c gai, c gic ming, gic bng, l ming, l bi tit. Cu to
trong c c quan tiu ha c quan bi tit, h thn kinh v c quan sinh dc.
2.1.4. c im sinh sn ca k sinh trng
K sinh trng c hnh thc sinh sn phong ph, sinh sn nhanh v sinh sn nhiu.
K sinh trng sinh sn theo cc hnh thc nh :
- Sinh sn v tnh : T mt k sinh trng nhn v nguyn sinh cht phn chia, s lng
phn chia t nhiu ty loi k sinh trng to ra k sinh trng mi nh sinh sn ca
Amip, trng roivv
Trng roi Trypanosoma sinh sn bng cch phn i c th. Qu trnh sinh sn
ca trng roi c m t nh sau : u tin Trypanosoma mt roi v mng un, c th
co ngn li thnh hnh trn, sau mt thi gian khng lu, c th phn i thnh 2,4,8 t
bo. Mi t bo hnh thnh mt c th mi
- Sinh sn hu tnh : c chia ra gm

+ Sinh sn hu tnh gia cc th c v cc th ci
L s bt cp giao phi ca cc c th c v c th ci sinh sn ra c th con
+ Sinh sn lng tnh : Phn ln giun sn c hnh thc sinh sn lng tnh.
Sinh sn lng tnh c ngha l trn c th ca k sinh trng c ng thi c c
quan sinh dc c( c quan sinh dc c thng c t mt n nhiu tuyn tinh) v c
quan sinh dc ci, chng c th t tin hnh giao phi trn cng mt c th sinh ra
k sinh trng con.
V d : Lp sn l n ch Monogenae. C quan sinh dc c ca chng c nhiu
tuyn tinh, nm pha sau tuyn trng v nm gia hai nhnh rut, ng dn tinh ni lin
vi c quan giao cu thng n xoang sinh dc pha trc c th. C quan sinh dc ci
c tuyn trng, t cung, ng dn trng n xoang sinh dc, tuyn non hon cng rt
pht trin
Giai on c kh nng sinh sn : l thi k m k sinh trng c iu kin
thc hin qu trnh cho ra k sinh trng mi
+ Giai on trng thnh : a s k sinh trng u pht trin ti giai on trng
thnh mi c kh nng sinh sn. V d : Sn l 16 mc( Dactylogyosis)
+ Giai on u trng : c mt s loi k sinh trng c kh nng sinh sn ngay khi cn
giai on u trng. V d nh : Giun ln (Strongyloides stercoralis)
2.2. Hin tng k sinh
Trong t nhin c th sinh vt yu cu v cc iu kin ngoi cnh c khc nhau
do c nhiu loi sinh vt c phng thc sng khc nhau v c s khc bit gia cc
giai on pht trin. C mt s sinh vt sng t do, mt s sinh vt sng cng sinh, tri
li c nhng sinh vt trong tng giai on hay trong c qu trnh sng nht thit phi
sng bn trong hay bn ngoi ca mt c th sinh vt khc ly cht dinh dng m
sng hoc ly dch th hoc ly t bo c th lm thc n, duy tr s sng ca
n v pht sinh tc hi i vi sinh vt kia gi l phng thc sng k sinh hay cn
gi l s k sinh.
Sinh vt sng k sinh gi l sinh vt k sinh. ng vt sng k sinh gi l k
sinh trng. Sinh vt b sinh vt khc sng k sinh gy tc hi gi l k ch. K ch
khng nhng l ngun cung cp thc n cho k sinh trng m cn l ni c tr tm
thi hay vnh cu ca n. Cc loi biu hin s hot ng ca k sinh trng v mi
quan h qua li gia k sinh trng v k ch gi l hin tng k sinh. Khoa hc
nghin cu c h thng cc hin tng k sinh gi l k sinh trng hc.
Nh vy, hin tng k sinh l mi quan h qua li phc tp gia hai c th sinh
vt, trong mt sinh vt tm thi hoc thng xuyn c tr bn trn hay bn trong
sinh vt kia, ly cht dinh dng cho mnh v gy ra nhng tc hi nht nh.
10
Hin tng k sinh c th xy ra gia hai c th ng vt, hai c th thc vt hoc

gia ng vt v thc vt
2.3. Bnh k sinh trng
2.3.1. nh ngha
Bnh k sinh trng l hin tng k sinh kt hp vi du hiu bnh l trong
tc nhn gy bnh l ng vt.. Theo Parlosky : Bnh k sinh trng l kt qu ca
mt sinh vt gy kch thch c tnh cht sinh hc vo mt sinh vt khc lm xut hin
nhng du hiu lm sng v bnh
C nhiu loi k sinh trng gy bnh trn ng vt thy sn nh bnh do ng
vt n bo k sinh, bnh do giun, sn k sinh v bnh do gip xc k sinh... Trong
mi quan h k sinh, sinh vt c li l k sinh trng, sinh vt b hi l k ch.
2.3.2. iu kin pht sinh bnh k sinh trng
Nhng iu kin pht sinh bnh do k sinh trng bao gm ;
2.3.2.1. K sinh trng phi c ng lc nht nh
c lc ph thuc vo cc yu t :
- Kh nng gy bnh ca tng loi k sinh trng
- S lng k sinh trng ln
- Dng xm nhp
- Con ng xm nhp thch hp
2.3.2.2. Vt ch cm th
L nhng k ch thch hp vi loi k sinh trng gy bnh , ph thuc vo cc yu t :
- Tui ca vt ch
- Sc khng vi bnh ca vt ch
- S nhim cng loi k sinh trng trc
- S s dng thuc vt cm th
- Trng thi min nhim ca vt cm th
2.3.2.3. iu kin ngoi cnh thch hp
Trong qu trnh pht trin ca mm bnh, c nhng giai on mm bnh tn ti
bn ngoi, v vy mi trng bn ngoi ng vai tr khng th thiu trong s pht
trin ca cc bnh k sinh trng l :
- Nhit thch hp
- Mi trng nc thch hp
- Vt ch trung gian thch hp
11
- nh sng thch hp
- Thi gian thch hp.
2.4. Khi nim v k sinh vt, k ch, k ch trung gian, k ch cui cng, k ch bt
buc, k ch d tr, k ch thng qua
2.4.1. K sinh vt: Sinh vt sng k sinh vo sinh vt khc.
2.4.2. K ch : Sinh vt b sinh vt khc sng k sinh v gy tc hi
2.4.3. K ch bt buc: L k ch c cu trc c th v c im sinh l, sinh thi ph
hp vi nhu cu dinh dng v sinh thi ca k sinh trng, do KST ny d xm
nhp v pht trin thun li. Do vy mc cm nhim ca KST trn k ch ny
thng cao v chng thng gy tc hi ln. Nu v mt l do no , KST khng tm
thy nhng k ch bt buc, chng kh duy tr ni ging v d b dit vong.
2.4.4. K ch khng bt buc: L k ch c cu trc c th v c im sinh l, sinh
thi khng ph hp vi c im sinh l, sinh thi ca k sinh trng, do k sinh
trng kh xm nhp v pht trin khng thun li. Do vy mc cm nhim ca
KST ny trn k ch thng thp, tc hi khng ng k. Trong t nhin nu v
mt l do no , KST ch tm thy k ch khng bt buc trong mi trng sng ca
n, chng cng kh duy tr ni ging v d b dit vong.
2.4.5. K ch thng qua: L k ch khng bt buc ca mt loi k sinh trng no ,
nhng trong c th k ch ny, KST khng hon thnh chu k pht trin ca mnh v
b o thi ra ngoi mi trng. Nh vy c th k ch c xut hin du hiu bnh l
nhng khng tm thy tc nhn, k ch ny gi l k ch thng qua.
V d: Giun a (Ascaris spp) l k sinh trng c tnh la chn k ch rt cao, c
chu k pht trin trc tip khng qua k ch trung gian, nhng i hi s di chuyn
ch ng trong c th k ch. Mi loi giun a khc nhau thng c mt loi k ch
bt buc ring bit, chng thng k sinh rut nhiu ng vt khc nhau, trong
c con ngi. Nu trng ca loi giun ny xm nhp vo ng tiu ho ca mt loi k
ch khng bt buc, chng cng tri qua qu trnh pht trin v di chuyn ch ng
trong c th k ch theo chu trnh: Rut gan - phi - rut nh khi xm nhp vo k
ch bt buc, nhng khi ri vo rut ln th hai, chng s b nhu ng rut o thi ra
ngoi theo phn k ch nn khng khp kn c vng i ca k sinh trng. Nh
trng hp giun a nga ri vo ng tiu ha ca th, n vn hon thnh mt vi giai
on, n khi giun a nga khi ri vo rut ln hai ca th th b o thi ra ngoi
qua phn. Hin tng k sinh nh vy gi l hin tng k sinh thng qua. y l
hin tng c ngha trong y hc v th y v khng tm ra nguyn nhn khi c du
hiu bnh l.
2.4.6. K ch cui cng: L k ch m k sinh trng tn ti giai on trng
thnh v tin hnh sinh sn hu tnh.
12
2.4.7. K ch trung gian: L k ch m k sinh trng tn ti giai on u trng

v tin hnh sinh sn v tnh.
Trng hp giai on u trng v giai on sinh sn v tnh nu k sinh qua hai k
ch trung gian th k ch u tin l k ch trung gian th nht, cn k ch tip theo
gi l k ch trung gian th hai.
2.4.8. K ch d tr (bo trng hoc lu gi): C mt s k sinh trng k sinh trn
nhiu c th ng vt, loi ng vt ny c th tr thnh ngun gc gin tip cm
nhim k sinh trng cho ng vt kia th gi l k ch bo trng.
V d: Sn l Clonorchis sinensis Cobbold, 1875 giai on u trng k sinh trong c
th k ch trung gian th nht l c Biphynina longiornis v k ch trung gian th 2 l
cc loi c nc ngt. Giai on trng thnh k sinh trong gan, mt, k ch cui
cng l ngi, mo, ch v mt s ng vt c v.
ng v quan im k sinh trng hc ca ngi th ch, mo l k ch bo
trng. Do mun tiu dit bnh sn l gan th khng nhng cn dit k ch trung
gian m cn dit k ch bo trng.
V d: i vi c, k sinh trng Cryptobia branchialis k sinh trn mang c trm gy
bnh mang nghim trng nhng khi loi ny bm trn mang c m trng, c m hoa
vi s lng nhiu hn c trm, c m vn khng b bnh. Do bn thn hai loi c
ny c kh nng min dch t nhin. Trng hp ny c m l k ch lu gi (bo
trng) ca bnh do Cryptobia branchialis. Trong cc ao nui c thng nui ghp
nhiu loi c nn mun phng bnh do Cryptobia branchialis cho c trm phi kim
tra cn thn cc loi c cng nui x l tiu c cc k ch lu gi mi phng bnh
cho c trm c trit .
2.4.9. K sinh trng ngoi k sinh: L k sinh trng k sinh trn b mt c th trong
tng giai on hay sut i c gi l k sinh trng ngoi k sinh.
2.4.10. K sinh trng ni k sinh: L k sinh trng k sinh trong cc c quan ni tng,
trong cc t chc, trong xoang ca vt ch
3. CC HNH THC K SINH
3.1. Cn c vo tnh cht k sinh
3.1.1. K sinh gi
L hnh thc k sinh m k sinh trng trong iu kin bnh thng sng t do,
ch c bit mi sng k sinh. V d: Haemopis sp sng t do khi tip xc vi ng
vt ln chuyn qua sng k sinh.
3.1.2. K sinh tht
K sinh trng trong tng giai on hay ton b qu trnh sng ca n u ly
dinh dng ca k ch, c th k ch l mi trng sng ca n. Da vo thi gian k
sinh c th chia ra lm hai lai:
13
K sinh c tnh cht tm thi: L k sinh trng k sinh trn c th k ch thi gian rt
ngn, ch lc no ly thc n mi k sinh nh a c Piscola sp k sinh ht mu c.
K sinh mang tnh cht thng xuyn: Mt giai on, nhiu giai on hay c qa trnh
sng k sinh trng nht thit phi k sinh trn k ch. K sinh thng xuyn li chia
ra k sinh giai on v k sinh sut i.
3.1.3. K sinh giai on
Ch mt giai on nht nh trong qu trnh pht trin k sinh trng sng k sinh.
Trong ton b qu trnh sng ca k sinh trng c giai on sng t do, c giai on
sng k sinh nh: Ging gip xc chn t Sinergasilus giai on u trng sng t do,
giai on trng thnh sng k sinh trn mang ca nhiu loi c.
3.1.4. K sinh sut i
Sut c qu trnh sng, k sinh trng u sng k sinh, n c th k sinh trn mt
hoc nhiu k ch, khng c giai on sng t do nn khi tch khi k ch, n b cht.
V d k sinh trng Trypanosoma k sinh trong mu c, bo t trng Eimeria k sinh
trong thnh rut c.
3.2. Cn c vo v tr k sinh
3.2.1. Ngoi k sinh
K sinh trng k sinh trn b mt c th trong tng giai on hay sut i u
gi l ngoi k sinh. c k sinh trng k sinh trn da, trn vy, trn mang, hc mi,
xoang ming u l ngoi k sinh, v d nh cc ging k sinh trng Trichodina,
Ichthyopthirius, Argulus, Lernea...
3.2.2. Ni k sinh
L ch k sinh trng k sinh trong cc c quan ni tng, trong t chc, trong
xoang ca k ch nh: Sn l Sanguinicola sp k sinh trong mu c; sn dy
Cariophylloeus sp, giun u mc Acanthocephala k sinh trong rut c.
Ngoi hai loi k sinh trn cn c hin tng siu k sinh, bn thn k sinh trng c
th lm k ch ca k sinh trng khc. V d: Sn l n ch Gyrodactylus sp k sinh
trn c nhng nguyn sinh ng vt Trichodina sp li k sinh trn sn l n ch. Nh
vy sn l n ch Gyrodactylus l k ch ca Trichodina nhng li l k sinh trng
ca c. Tng t nh trng m neo Lernea sp k sinh trn c, nguyn sinh ng vt
Zoothamnium sp k sinh trn trng m neo Lernea sp.
4. PHNG PHP NGHIN CU K SINH TRNG V BNH K SINH
TRNG
14
4.1. Nhim v v khi lng nghin cu k sinh trng

Trc khi nghin cu k sinh trng , cn xc nh r nhim v: nghin cu ng
b cc looi c trong thy vc, hay ch nghin cu mt s loi hoc mt loi xc nh
no .
Trc ht cn tm hiu c cu vt nui vng nc phi nghin cu, tnh hnh
din bin v bnh v nhng vn lin quan, hoch nh k hoch v nhim v
nghin cu st ng vi yu cu.
S lng mu nghin cu phi nh gi tnh hnh k sinh v bnh k sinh
trng. Trong qu trnh nghin cu cn ch trc ht n nhng loi c gi tr kinh
t, song cng khng c coi nh cc loi khc v rt c th chng l vt mang bnh
nguy him cho cc i tng c kinh t. Tt nht nn nghin cu mi loi khong 15 25 c th, gm cc c tui khc nhau, khng nht thit phi dng \mu c kch thc
qu ln nhng phi l mu trng thnh. Nu ch tp trung nghin cu t loi th s
lng c th mi loi nn nhiu hn s lng ni trn.
Nu vng nc cn nghin cu ln, cn thu mu nhiu im khc nhau.
Trong sng cn ly mu thng lu. h cha cn ch vng gn p v cc khu
vc tiu biu khc.
K hoch nghin cu cn c tnh ton tht st. Nu k c cc bc thu mu,
gii phu, c nh, ghi chp... th bnh qun trong mt thng, mi ngi c th nghin
cu c 70 - 80 con c kch thc trung bnh. Nu tin hnh nghin cu s lng
ln c th th nn t chc mt nhm t ngi (chuyn v Monogenea, nguyn sinh
ng vt v k sinh trng khc).
Kt qu so snh nh gi tnh trng k sinh trng, mc cm nhim.... gia cc
loi theo la tui, theo vng nc, theo ma v... ch c ga tr khi bo m s lng
i tng gii phu ca mi loi nh nu (15 - 25 con). Nu s lng t hn, ta ch
c th ghi nhn xt v m t hin tng v cn ni r i tng c gii phu.
Trc khi tin hnh iu tra nghin cu k sinh trng, cn chun b y cc
iu kin cn thit nh dng c gii phu, knh hin vi, knh lp, ha cht, ti liu...(s
c trnh by phn sau) m bo hiu qu v cht lng nghin cu.
4.2. Mt s quy tc v th t nghin cu ng b k sinh trng
Mu dng nghin cu phi l mu sng hoc va mi cht, cha b kh, t b
tn thng do nh bt. Tuy nhin, cng khng loi tr mt s trng hp phi nghin
cu mu p lnh hoc c nh (trng hp c nh phi dng nc ra, lm
cho mu mm tr li). Trong nhng trng hp , cc kt qu gii phu khng nn
coi l gi tr y nh khi m mu sng.
Nghin cu ng b v k sinh trng c tin hnh theo mt k hoch cht ch,
nghin cu t ngoi hnh n tng b phn ca cc c quan bn trong, khng b st
mt b phn no, c ghi chp y khi gii phu v ghi vo nht k nghin cu.
15
Trc lc bt u nghin cu phi xc nh r mu thuc loi no, phi tin hnh

o v cn nhanh chng mu khi b kh. o chiu di ton b c th v o chiu
di n cui hng vy cui thn gc vy ui. o chiu cao ch rng nht ca thn.
xc nh tui c, ly khong t 15 - 20 vy ln i vi c c vy, hoc ly gai
nhn vy ngc v nh thch (sau khi nghin cu no) i vi c da trn. Vy c
v nh thch c ra sch, phi kh, ghi phiu mu (tiket): s th t c nghin cu,
k ch, ngy thu. Vy c bo qun bng cch gi trong mt quyn s con. Nh
thch gi ring.
Trc khi tin hnh nghin cu chi tit ngoi hnh, cn ly mu tim v pht
ln knh, tim s c nghin cu sau.
Sau khi ly mu, co ly mu nht trn mu, quan st di knh gii phu ri tin
hnh nghin cu ngoi hnh
Sau khi nghin cu cn thn ngoi hnh, thu mu ngoi k sinh trng, mi bt
u nghin cu cac c quan bn trong v m c. Xoang thn c nghin cu sau khi
gii phu mu, nhng k sinh trng thu c trn b mt cc c quan ni tng, trn
mng m... u c xem l k sinh trng trong thn.
Th t nghin cu cc c quan bn trong thng nh sau: 1- tim; 2- bng nc
tiu; 3- ti mt; 4- gan; 5- l lch; 6- m m; 7- phc mc; 8- rut; 9- tuyn sinh dc;
10- bong bng; 11- thn; 12- mt; 13- no; 14- ty sng; 15- c; 16- b xng
Trong mt s trng hp (th d: c qu ln hoc mang c qu ln ) c th thay
i th t k trn: trc ht nghin cu rut, thn v cc b phn ny mau hng.
Khi gp kh khn trong vic nghin cu ngoi hnh v thu mu ngoi k sinh,
nhm cng tc c th tch ring mt ngi chuyn lo vic ny.
4.3. Mt s iu cn ch khi thu mu k sinh trng
Khi tch ring cc c quan bn trong ca mu, khng c lm hng mt ngoi
ca chng, v c th mt s k sinh trng c th ln sang cc c quan khc. c bit
khi gii phu phn rut v cc c quan bn trong cn phi ra tht sch dng c, trnh
lm ln ln k sinh trng t b phn ny sang b phn khc. Khng c kh khi
tin hnh m mu ni chung v cc c quan bn trong ni ring. Mun vy ngi ta
dng vi mng t hoc giy sch bc chng li. Nhng b phn gii phu nn t
vo khay sch tin hnh chp nh.
pht hin cc k sinh trng kch nh trong cc c quan bn trong ca mu cn
dng cch p xem di knh lp (c phng i 10 hoc 20 ln) hoc knh gii phu.
Cn chun b khong 8 i knh phng kch thc 6 x 12-18 cm, dy 3mm p st v
quan st nht c cng cc ni cht. i vi c b c th dng knh kch thc 7,5 x 2,5
cm. Trc khi p cho thm t nc, p n khi to c mt lp mng, trong l c.
m k s lng cc loi k sinh trng, ghi chp cn thn sau thu mu.
16
Khi nhc knh ln thu mu cn ch theo di, khng mt hoc ln k

sinh trng, khng dnh vo ng ht
nghin cu thch bo t trng cn co ly nht cc c quan khc nhau, tin
hnh quan st di knh hin vi c phng i ln
Khi nghin cu Monogenea mang khng dng phng php p v km hiu
qu, cn quan st tng tia mang bng di nhn di kinh gii phu, ri dng ng ht
nh ht trng cho vo chn thy tinh con.
Cn c bit lu rng u ca bn sn dy, giun u mc cm su vo thnh
rut rt d b t khi ly chng ra. Phi dng di gii phu khot xung quanh mi li
chng ra c d, sau dng Pipet ht nc ru tht sch u mc ca trng.
Bo nang sn l n ch cng cn dng di gii phu ly ra, sau khi chc rch
mng bo cn p nh di knh quan st. Trong sut qu trnh nghin cu phi ht
sc ch ghi etikt cn thn, trnh nhm ln. Cc mu cn phi c inh ring r
bo qun
Vic tnh ng s lng k sinh trng c ngha rt quan trng khi nh gi,
chun on mc gy hi. Vic tnh ng s lng k sinh trng c ngha c l
thuyt ln thc tin.
Tuy nhin, i vi mt s nhm k sinh trng (nh nguyn sinh ng vt chng
hn) thc t rt kh chun on s lng. Trong trng hp y, c th ghi kt qu theo
kiu t, nhiu, rt nhiu,.... hoc ghi s lng c th m c trn mt knh,
trn mt knh lam.
S k sinh trng mu c tnh theo s lng m c trong tiu bn.
Khi thu mu k sinh trng cn bo m sch, khng ln cc cht bn, nht...v
sau khi c nh, khi cn x l th rt kh ra sch (tr loi philometra obturans k
sinh h mch mu th khng c ra v chng b v khi vo nc). Trong nhng
trng hp c bit, khi pht hin s lng k sinh trng qu ln, c th ch thu mt
ln, phn c nh cn li nghin cu sau.
Nu c iu kin, tt nht nn tin hnh chp nh hin trng
C S SINH HC CA K SINH TRNG
1. NGUN GC CA SINH VT SNG K SINH
Sau nhiu nm nghin cu cc nh k sinh trng hc rt ra kt lun rng: T
tin ca k sinh trng c th sinh sng t do, trong qu trnh sng do mt c hi ngu
nhin, n c th sng trn b mt hay bn trong c th sinh vt khc, dn dn n thch
ng vi mi trng sng mi, y c th tha mn c cc iu kin sng, n bt
u gy tc hi n sinh vt kia tr thnh sinh vt sng k sinh. Phng thc sng k
sinh ny c hnh thnh do ngu nhin lp i lp li nhiu ln thng qua k sinh gi
ri n k sinh tht.
17
T tin ca sinh vt k sinh tri qua mt qu trnh lu di thch nghi vi hon

cnh mi trng sng mi, v hnh thi cu to v c tnh sinh l, sinh ha ca c th
c s bin i ln, mt s c quan trong qu trnh sinh sng k sinh khng cn thit
th thoi ha hoc tiu gim nh c quan cm gic, c quan vn ng...Nhng c quan
m bo s tn ti ca ni ging v i sng k sinh th pht trin mnh nh c
quan bm, c quan sinh dc. Mt s c tnh sinh hc mi c hnh thnh, dn dn
n nh v di truyn cho i sau. Qua nhiu th h cu to c th cng thch nghi vi
i sng k sinh, chng chuyn t i sng t do sang i sng k sinh bng mt s
con ng sau:
1.1. Do s quen dn ca mi quan h dinh dng
Sinh vt sng lun c mi quan h cht ch vi mi trng v sinh v hu sinh
xung quanh n, trong mi quan h , c th c mt sinh vt sng t do c th chuyn
dn t i sng t do sang i sng hi sinh, ri sang k sinh do s quen dn ca mi
quan h dinh dng.
V d: Ging giun trn Temnocephala spp, bn cht l sinh vt sng t do trong nc,
sau nhiu th h chng ngu nhin chuyn sang sng hi sinh trn b mt mai ca cua
cho tin vic di chuyn trong nc ly thc n t mi trng ngoi. Nhng sau
nhiu th h tri qua, giun trn xut hin mng sinh hc thm thu dinh dng t
cua, khi quan h dinh dng ny c thit lp th quan h gia giun v mi trng
lng lo dn v cui cng chm dt. Khi giun chuyn sang i sng k sinh.
Phng thc sng k sinh ny c hnh thnh thng do ngu nhin, lp i lp li
nhiu ln t k sinh gi ri n k sinh tht, t ni sinh n k sinh.
1.2. Do s quen dn ca hin tng ri ngu nhin vo rut ca mt c th khc
Hin tng ny c lp i, lp li nhiu ln i vi mt ging, mt loi th bn
thn sinh vt ny phi c nhng bin d thch nghi tn ti trong mi trng mi
(trong rut mt sinh vt khc) c th duy tr ni ging. T v tr k sinh l rut,
KST ny c th chuyn sang k sinh cc ni quan khc.
T tin ca sinh vt k sinh tri qua mt qu trnh lu di thch nghi vi hon
cnh mi trng mi. Hnh thi cu to v c im sinh l, sinh ho ca c th c s
bin i ln, mt s c quan trong c th khng cn dng n th b thoi ho hoc
tiu gim nh c quan cm gic, c quan vn ng Ngc li nhng c quan cn
cho s tn ti ca sinh vt trong mi trng mi v duy tr ni ging th pht trin
mnh nh c quan bm, c quan sinh dc. Mt s c tnh mi c hnh thnh, dn
n nh v di truyn cho i sau. Qua nhiu th h cu to c th cng th hin s
thch nghi vi i sng k sinh su sc.
Ngoi ra, trong t nhin cn gp mt s sinh vt chuyn t i sng cng sinh
sang i sng k sinh. Cng sinh l hai sinh vt tm thi hay lu di sng chung vi
nhau, c hai u c li v khng gy hi cho nhau. Nhng trong qu trnh tin ho,
18
mt sinh vt pht sinh ra cc c quan mi, c th ly cht dinh dng ca sinh vt kia,
nh vy t phng thc sng cng sinh chuyn sang phng thc sng k sinh.
V d: Trng n bo Amp Entamobia histokytica Schaudinn sng trong rut ca
ngi di dng th dinh dng nh, ly cc cht cn b on rut sau tn ti v
khng gy tc hi cho ngi, lc ny n l cng sinh phin li (hay cn gi l hi
sinh). Khi c th vt ch b bnh, t bo t chc thnh rut b tn thng, sc
khng yu, amp th dinh dng nh c kh nng tit ra men ph hoi t bo t chc
rut, chui vo tng nim mc rut chuyn thnh amp th dinh dng ln c th gy
bnh cho ngi. Nh vy t i sng cng sinh amp chuyn sang i sng k sinh.
2. QUAN H GIA K SINH TRNG - K CH - MI TRNG
K sinh trng, k ch v iu kin mi trng c quan h mt thit. Quan h
gia k sinh trng vi k ch ph thuc vo giai on pht trin, chng loi, s lng
k sinh trng, v tr k sinh v tnh trng c th k ch. iu kin mi trng sng ca
k ch nh hng trc tip hoc gin tip n k sinh trng, k ch v mi quan h
gia chng vi nhau.
2.1. Mi quan h qua li gia k sinh trng - k ch
2.1.1. Tc hi ca k sinh trng vi k ch
K sinh trng khi k sinh ln k ch gy tc hi mc tuy c khc nhau
nhng nhn chung lm cho c th k ch pht trin chm, pht dc khng tt, sc
khng gim, c th b cht. C th tm tt nh hng ca k sinh trng vi k ch nh
sau:
2.1.1.1. Tc dng kch thch c hc v gy tn thng t bo t chc
y l loi tc dng thng thng nht ca k sinh trng i vi k ch. Rn c
Argulus dng ming v gai bng co ln da c kch thch lm cho c kh chu bi li
lon x hoc nhy ln mt nc. K sinh trng gy tn thng cc t chc c quan k
ch, hin tng ny rt ph bin nhng mc c khc nhau nu gy tn thng
nghim trng c th lm cho cc c quan b ph hoi, cc t bo bong ra gy thnh
so, t chc b t mu v tit ra nhiu nim dch.
2.1.1.2. Tc dng nn v lm tc
C mt s k sinh trng k sinh cc c quan bn trong lm cho mt s t chc
t bo b teo nh li hoc b t lit ri cht, loi tc dng ny thng thy cc t chc
gan, thn, tuyn sinh dc nh sn dy Ligula sp, k sinh trong xoang h c chp lm
cho tuyn sinh dc ca c ch pht trin n giai on II. Mt s k sinh trng k sinh
c th chn p mt s c quan quan trng nh tim, no... lm cho k ch cht nhanh
chng. K sinh trng k sinh s lng ln trong rut c th lm tc rut ca c nh
Acanthocephala sp. C mt s k sinh trng s lng t nhng n c th lm kch
thch dy thn kinh, lm c co git, cng c th gy tc ngn rut, tc ng n tnh
mch.
19
2.1.1.3. Tc dng ly cht dinh dng ca k ch

Tt c k sinh trng thi k k sinh u cn cht dinh dng t k ch v vy nn
nhiu hay t k ch u b mt cht dinh dng gy tn hi cho c th, tuy nhin vi
s lng k sinh t hu qu khng thy r, ch khi no k sinh trng k sinh vi s
lng nhiu mi biu hin r rt. K sinh trng Lernea k sinh trn c m, c trm s
lng nhiu lm c gy, u rt to, bng v ui thp li, nu khng x l lu c s
cht.
2.1.1.4. Tc dng gy c vi k ch
K sinh trng trong qu trnh k sinh tin hnh trao i cht, bi tit cht cn b
ln c th k ch ng thi k sinh trng tit ra cht c gy c cho k ch. Qua kt
qu nghin cu k sinh trng c nhiu ti liu cho bit rn c Argulus ming c tuyn
t bo c kh nng tit ra dch ph hoi t chc da v mang c, k sinh trng
Sinergasilus k sinh trn mang nhiu loi c nc ngt n tit ra cht lm tan r t
chc mang...
2.1.1.5. Lm mi gii gy bnh
Nhng sinh vt k sinh ht mu thng lm mi gii cho mt s k sinh trng
khc xm nhp vo c th k ch, nh a c ht mu c thng mang mt s k sinh
trng ly cho s c khe mnh.
2.1.2. Phn ng ca k ch ln k sinh trng
i vi ng vt thy sn, nghin cu v vn ny cha nhiu nn s nh
hng tht c th kh c th kt lun chnh xc. Nhn chung tc dng ca k ch i
vi k sinh trng biu hin di cc mt di y:
2.1.2.1. Phn ng ca t bo t chc k ch
K sinh trng xm nhp vo c th k ch gy kch thch cho t bo t chc c
phn ng. Biu hin ni k sinh trng i vo t chc m hnh thnh bo nang hoc
t chc xung quanh v tr k sinh c hin tng t bo tng sinh, vim lot hn ch
sinh trng v pht trin ca k sinh trng, mt khc lm cho c quan bm ca k sinh
trng km vng chc. iu ny nhm hn ch tc hi ca k sinh trng, c lc c th
tiu dit k sinh trng
V d: trng qu da Ichthyophthirius khi k sinh trn da c, da ca k ch nhn kch
thch, t bo thng b tng sinh bao vy k sinh trng thnh cc bc trng lm tm
nn cn gi l bnh bch im. Sn l k sinh trn da c v c l
Posthodiplostonrum cuticola hnh thnh bo nang, vch c t bo sc t en bao vy
nn da c cc ht lm tm en.
2.1.2.2. Phn ng ca dch th
K ch nhn kch thch khi c k sinh trng xm nhp v sn sinh ra phn ng
dch th. Phn ng dch th c nhiu dng nh pht vim, thm thu dch pha long
20
cc cht c, va tng kh nng thc bo lm sch cc d vt v t bo cht ca bnh.

Nhng phn ng dch th ch yu l sn sinh ra khng th, hnh thnh phn ng min
dch. Phn ng min dch ca c th k ch trc y ngi ta cho rng ch c cc
bnh do vi sinh vt gy ra nhng qua cc kt qu nghin cu gy y k sinh trng
thuc cc ngnh: nguyn sing ng vt, giun sn, gip xc k sinh... c th k ch
cng c kh nng sn sinh ra min dch nhng yu hn.
2.1.2.3. Tui ca k ch nh hng k sinh trng
Thng k ch trong qu trnh pht trin th c th tng trng, k sinh trng k
sinh trn c th k ch cng c s thay i cho thch hp. i vi k sinh trng chu
k pht trin c k ch trung gian thng xy ra hai hng:
Mt s ging loi k sinh trng k sinh trn c th k ch c cng v t l
cm nhim gim i theo s tng ln ca tui k ch. V d: Sn dy Bothriocephalus
gowkongensis k sinh trong rut c trm, thng c di mt tui c t l v cng
cm nhim cao, do c ging n thc n ch yu l sinh vt ph du trong c Cyclops
l k ch trung gian ca sn dy, c trm trn mt tui t l cm nhim thp do n c.
Mt s k sinh trng c cng v t l cm nhim tng theo tui ca k ch
do lng thc n tng nn k ch trung gian cng tng, thi gian cng di kh nng
tch t v c hi nhim bnh cng nhiu, v vy c ln thng c cng v t l
cm nhim cao.
K sinh trng l ngoi k sinh thng t l v cng cm nhim ty thuc
vo din tch tip xc, c th k ch cng ln hoc thi gian sng cng lu th k sinh
trng k sinh cng nhiu.
Do cu to c th, mi trng sng ca c con v c ln khc nhau dn n c s
sai khc gia t l v cng cm nhim k sinh trng.
Mt s k sinh trng pht trin khng qua k ch trung gian, t c lin quan n
tui k ch nh: Chilodonella sp, Trichodina sp k sinh trn c cc giai on, nhng
giai on c bt, c hng, c ging, c th cn non, mt nui dy nn thng c
cng v t l cm nhim cao gy thit hi ln n sn xut.
2.1.2.4. Tnh n ca k ch nh hng n k sinh trng
K sinh trng l ni k sinh chu tc ng rt ln bi chui thc n ca c, do
tnh n khng ging nhau m chia cc loi c lm hai nhm: c hin v c d. C hin
n mn b hu c, thc vt thy sinh, ng vt nh nn hay cm nhim k sinh trng
c chu k pht trin trc tip hay giun sn c chu k pht trin qua mt k ch trung
gian l ng vt ph du. V d: c hin hay cm nhim k sinh trng l bo t gai
Cnidosporidia, c trm c thng cm nhim k sinh trng Balantidium.
Ngc li c d n cc ng vt thy sinh ln v n c, thng b cm nhim cc
ging loi k sinh trng c chu k pht trin phc tp, giai on u trng ca k sinh
trng k sinh cc k ch l vt mi ca c d nh c nheo, c thiu hay cm nhim
21
sn l song ch Isoparorchis sp, c tr, c vc... thng cm nhim sn l song ch

Dollfustrema sp.
C n sinh vt y hay b cm nhim cc loi giun sn m qa trnh pht trin
ca chng c qua k ch trung gian l nhuyn th, u trng cn trng... nh c chp
thng b nhim sn dy Caryophyllaeus sp.
2.1.2.4. Tnh trng sc khe ca k ch tc ng ln k sinh trng
ng vt khe mnh sc khng tng khng d dng b cm nhim k sinh
trng, ngc li ng vt gy yu sc khng gim, k sinh trng d xm nhp vo.
V d: Trong cc ao nui c nu nui dy, thc n thiu, mi trng nc bn c chm
ln, d dng pht sinh ra bnh v th trong qu trnh ng nui c hng, c ging nu
khng thc hin ng quy trnh k thut, cc ao ng c mt dy, c d b cm
nhim trng bnh xe Trichodina hn ao c mt va phi v thc n y .
2.2. Mi quan h qua li gia k sinh trng v mi trng
K sinh trng sng k sinh trn c th k ch nn n chu s tc ng bi mi
trng th nht l k ch ng thi mi trng k ch sng cng c nh hng n
k sinh trng c th trc tip hay gin tip, lm tc ng n mc tc hi ca k
sinh trng i vi k ch.
2.2.1. nh hng bi mui ca thy vc
mui trong cc thy vc nh hng n khu h c v khu h k ch trung
gian, k ch cui cng ca k sinh trng. Gia cc ging loi c s mn cm gia k
sinh trng c khc nhau nn khi khu h c thay i nh hng n khu h k sinh
trng. mui cao nh hng n s pht trin ca k ch trung gian, k sinh trng
c nc ngt. K ch trung gian l ng vt nhuyn th, gip xc cn mi trng c
nhiu mui carbonate to v.
mui nh hng n k sinh trng khng qua giai on c k ch trung gian.
Cc cht Clorua v mui Sunfat trong nc mn lm nh hng n k sinh trng l
nguyn sinh ng vt, sn l n ch, gip xc, nhuyn th k sinh trn c nc ngt.
Cc loi c di c trng, c con khi ra bin i b phn k sinh trng k sinh
trn c th n b tiu dit v ngc li c b m vo sng trng.
2.2.2. nh hng ca nhit nc
Nhit nc khng nhng nh hng trc tip n k sinh trng k sinh trn
c th ng vt thy sn m cn nh hng n k ch trung gian, k ch cui cng
v iu kin mi trng. Mi ging loi k sinh trng c th sng, pht trin nhit
thch hp. Nhit qu cao hay qu thp u khng pht trin c. V d: sn l
n ch 16 mc Dactylogyrus vastator nhit 24-260C sau khi trng thnh 4-5
ngy s thnh thc v trng, 3-4 ngy phi pht trin, t l n 80-90%. Nhng sn
l n ch 16 mc loi Dactylogyrus extensus thch hp nhit 150C nu nhit
22
cao t l n ca trng s rt thp. K sinh trng Trichodina pht trin mnh cui xun
u ma h, nhit nc trn 300C cng v t l cm nhim ca c i vi k
sinh trng Trichodina gim r rt...
2.2.3. c im ca thy vc
Thy vc t nhin, thy vc nui ng vt thy sn do c din tch su,
bo khc nhau nn nh hng n thnh phn, s lng v cng cm nhim
ca k sinh trng. Trong cc thy vc t nhin s loi k sinh trng phong ph hn
trong cc ao nui c do khu h c, khu h ng vt l k ch trung gian, k ch cui
cng cng a dng hn, mt khc thy vc ao nui thng xuyn c ty dn, dit
tp, tiu c ng thi c nui trong thi gian ngn. Tuy nhin tm, c nui trong ao
mt dy c bn phn v cho n nn mi trng nc bn hn lm cho k sinh trng
k sinh trn tm, c pht trin thun li v d ly lan nn ging loi t nhng t l v
cng cm nhim ca k sinh trng trn tm c cao hn cc thy vc mt nc
ln.
2.3. Quan h gia k sinh trng vi nhau
Trn cng mt k ch ng thi tn ti mt ging h nhiu ging loi k sinh
trng khc nhau v gia chng s ny sinh mi quan h tng h hay i khng. C
khi k sinh trng ny tn ti s c ch s pht trin ca k sinh trng kia, t mi quan
h ny lm nh hng n khu h k sinh trng.
Theo E.G.Skruptrenko 1967, khi c b cm nhim k sinh trng Apiosoma
(Glossatella) th khng cm nhim k sinh trng Chilodonella v ngc li. Thng
chng ta gp u trng ng vt nhuyn th hai v k sinh trn mang c vi cng
cm nhim cao th t gp sn l n ch v gip xc k sinh v ngc li.
Mt s ging loi k sinh trng tuy khc nhau nhng cng sng trn c th mt
k ch n c tc dng h tr nhau nn khi k sinh trng ny ng thi cng gp k
sinh trng kia cng tn ti nh Lernea vi Trichodina; Trichodina vi Chilodonella ...
3. NH HNG CA I SNG K SINH N C IM THI CH NGHI
CA K SINH TRNG
3.1. Nhng bin i thch nghi thoi ho ca k sinh trng
3.1.1. C quan vn ng
Do ky sinh trung sng k sinh bn trn hay bn trong mt sinh vt khc nn
khng cn phi vn ng tm kim thc n, hay trn trnh k th, chnh v vy c
quan vn ng ca k sinh trng thng pht trin rt km hoc khng c c quan vn
ng (trng bo t Sporozoa), hoc ch c giai on sng t do nhng khi chuyn
sang giai on sng k sinh , c quan vn ng se tiu bin nh San la song chu
(Trematoda) ch tn ti c quan vn ng mt s giai oan cua vong i
23
Nc
Miracidium
Trng
Trematoda
(c tim mao vn ng)

KCTG
Nhuyn th (Mollusc)
Sporocyte
Cescaria
(khng vn ng)
(Xut hin tim mao tr li)
Hnh 4. Chu k pht trin ca trematoda
Vic tiu bin cac c quan vn ng cua ky sinh trung thng nhm giup ky
sinh trung ti u hoa vic sng k sinh trn c th vt chu , c quan vn ng tn ti
trong gia on sng t do nhm gip k sinh trng tng c hi gp g k ch, hiups k
sinh trng c th hon thnh vng i ca n.
Cc ky sinh trung thuc lp gip xc thi cc phn ph c chc nng vn n g,
tm mi, bt mi khi sng t do, khi chuyn sang i sng ky sinh thi cac c quan vn
ng o b thoi ho , hoc km pht trin hn rt nhiu so vi thi ky sng t do
hoc phat trin thnh c quan bm
3.1.2. C quan tiu ha
C quan tiu hoa l b phn c chc nng bt mi , nghin mi, tiu ho, hp thu
v o thi cc cht cn b. Do vy hot ng ca c quan ny cung cp nng
lng v cc vt cht dinh dng cho c th sinh vt khi sng t do ngoi mi trng.
Nhng khi chuyn sang i sng k sinh, vt cht dinh dng c hp thu trc tip
t c th vt ch cho nn mt s chc nng ca c quan tiu ho t dng n, chng b
thoi ho, km pht trin hoc tiu bin hon ton, do vy a phn k sinh trng c c
quan tiu ha pht trin km hoc tiu bin hon ton. in hnh: Sn l n ch 16
mc (Dactylogyrus) hoc sn l n ch 18 mc (Gyrodactylus) thuc lp sn l n
ch (Monogenea) c quan tiu ho ch l ci ti cha cht dinh dng, c ming
ht cht dinh dng ca k ch, c rut trc cha cht dinh dng ht c
nhng hon ton khng c rut sau, khng c hu mn.
Mt trong nhng loi c c im thch nghi su sc nht vi i sng k sinh l
cc loi sn l: Dynphylobothrium, ligula thuc lp Sn dy (Cestoidea), hon ton
khng c c quan tiu ho , c quan tiu hoa cua chung hoan toan thoi ha , v chng
ly dinh dng trc tip t mi trng bn ngoai bng cach thm thu trn toan b b
mt c th.
3.1.3. C quan cm gic
Do i sng ch ng chuyn sang i sng b ng nn mt s c quan cm
gic ca k sinh trng tiu gim
24
3.1.3.1. C quan thi giac : Km pht trin v hu nh ch tn ti mt s ging loi

ngoi k sinh; c quan th gic thng ch l nhng im mt ch c chc nng duy
nht l cm nhn nh sng, nhng k sinh trng ni k sinh hu nh khng c c quan
th gic.
V d: C quan th gic ca sn l n ch 16 mc (Dactylogyrus) l 4 im mt v
cm nhn nh sng yu. Cc im mt ny khng c vai tr gip sn l ny tm kim
k ch m ch c tnh hng quang. Hu ht cc loi trong lp sn l song ch
(Trematoda) v sn dy (Cestoida) l ni k sinh trng nn hon ton khng c c
quan th gic. .
3.1.3.2. C quan xuc giac: C quan xc gic ca cc loi gip xc sng t do pht trin
hn rt nhiu so vi cc loi sng k sinh.
V d: Trong nhm Copepoda, mt s loi thuc nhm sng t do c hai i ru A1 v
A2 rt pht trin, nhng nhm sng k sinh, i ru A1 rt nh, A2 bin thnh c
quan bm.
3.2. Nhng bin i thi ch nghi pht trin ca k sinh trng
tn ti trong mi trng mi , song song bin i thoi ha th ky sinh trung
phi c nhng bin i pht trin thch nghi vi i sng k sinh.
3.2.1. S xut hin v pht trin c quan bm
c th sng k sinh , k sinh trng xut hin c quan mi , l c quan
bm. C quan bm gip ky sinh trung c th bm chc vo c th k ch v chng
li s o thi ca c th cng nh cc tc ng c hc do ma st vi mi trng
nc. Do vy tn ti th c quan bm ca k sinh trng tng i pht trin v rt
a dng, c cc c im nh sau:
K sinh trng ngoi k sinh c quan bm pht trin hn k sinh trng ni k sinh
V d: Sn l n ch Monogenia pha trc c hai thy bm, va bm va ht dinh
dng, pha sau l c quan bm hnh a c 2 gic bm ln gia v cc mc bm
nh bng kitin va chung co kha nng m xuyn vao c th vt chu .
i a bam cua Monogenea co ba dang chi nh:
- i a bam co cht kiti n hi nh thanh nhiu moc , bao gm cac moc ln va moc nho
( hay gp Dactylogiridae, Gyrodactylidae)
- i a bam do cht kitin hi nh thanh nhiu cp hut ng thi gi lai cac moc cu
thi ky u trung (gp Discotylidae, Diplozoidae..)
- i a bam chia thanh nhiu xoang , sp xp i xng, mi xoang co tac dung hut
thc n ( Capslidae..)
25
Hnh 5. Cc loi gic bm
Trng bnh xe Trichodina c c quan bm c cu to gm mt a bm gm

nhiu rng bng kitin sp xp ngc chiu nhau to nn mt lc ht nh pittong gip
n bm chc vo c th vt ch.
Gip xc khi chuyn i sng t do n k sinh c hai i ru A1, A2 th i A2
chuyn thnh gic bm.
S phat trin cua c quan bam mi loai thng co dang khc nhau, v chng c
cu tao rt phc tap, ch yu vn bao gm c cc mc bm bng kitin rt chc chn c
kh nng xuyn vo c th vt ch, hoc co kha nng di nh cht lai nh pittong
K sinh trng ni k sinh c quan bm pht trin: Nhng ky sinh trung ni k
sinh m k sinh rut th c quan bm pht trin hn nhng k sinh trng k sinh
trong mu, no, tu sng. Bi vi khi sng trong rut cua vt chu , k sinh trng chu rt
nhiu tac ng t c th v t chu , c bit la qua tri nh ao thai cua c th vt chu i
vi cac loai ky sinh , nn chung phai hi nh thanh v phat trin c quan bam co th
tn tai trong c th vt chu . Sn l song ch (Trematoda) trng thnh khi k sinh
26
trong c th vt ch c hai gic bm c cu ta bng kitin nm phn u v phn

bng.
Cn cc k sinh trng trong mu , no v ty sng l nhng ni rt giu cht
dinh dng va khng co mt tac ng nao ti i sng k sinh ca k sinh trng , nn
c quan bam cua nhng ky sinh trung nay thng kem phat trin
V d: K sinh trng Trypanosoma k sinh mch mu th ch c nhng g di
chuyn trong mch mu. Sn l Sanguinicola c hai a bm nm phn bng v phn
u gip n bm chc vo c quan k sinh l gan, v lch.
3.2.2. S pht trin ca c quan sinh sn
Do c i sng b ng , hon ton ph thuc vo c th k ch , lun b e do
bi phn ng o thi ca k ch , mt khc nhiu ky sinh trung l giun sn c chu k
pht trin phc tp qua nhiu giai on u trng v i hi s c mt ca nhiu k ch
trung gian nn ch cn mt vi trc trc nh trong mi mt xch ca chu k pht trin
cng lm ky sinh trung khng khp kn c vng i ca n . Do vy ky sinh trung
ni chung, c quan sinh sn pht trin mnh duy tr ni ging. S pht trin mnh
ca c quan sinh sn th hin cc im sau:
Rt nhiu giun sn c cu to c quan sinh sn lng tnh, c im ny th hin
s thch nghi sinh hc su sc ca ky sinh trung v khi k sinh th kh nng gp g
gia giao t c v giao t ci , gia con c v con ci kh khn . Hu ht ky sinh
trng thuc ngnh giun dp Plathelminthes u c c quan sinh sn lng tnh, hn
na lp sn dy Cestoides, mi con sn c nhiu t, mi t u c c quan sinh
sn lng tnh hon chnh gip tng cng kh nng sinh sn ca loi sn ny. Chng
hn loi Dyphillobothrium trng trng thnh di 3-10m, c th c hng nghn t,
mi t c mt c quan sinh dc lng tnh hon chnh nn mi t u c kh nng
duy tr ni ging do vy sc sinh sn ln.
Trong chu k pht trin ca k sinh trng th mt s k sinh trng c s xen k
gia sinh sn v tnh v sinh sn hu tnh lm cho sc sinh sn ca k sinh trng tng
ln rt cao. V d nh sn l song ch Digenea, t mt trng l sn phm ca sinh sn
hu tnh, khi n thnh u trng, u trng ny li tham gia sinh sn v tnh bng cch
phn i n gin v c th to ra nhiu c th trng thnh nu gp may mn trong
qu trnh pht trin u trng.
Tng kh nng sinh sn thng qua vic giao phi mt ln cc loi c c quan
sinh dc phn tnh
V d: Trong lp Copepoda, sau khi u trng n giai on Metanauplius V th con
c v ci kt hp, con c trao ton b ti tinh cho con ci sau mt tun ri cht. Con
ci ly ti tinh ri k sinh trn mt k ch tin hnh lt xc, trng thnh.
Sc sinh sn ca k sinh trng thng rt cao so vi cc loi cng ging sng t
do. V d: Giun a Ascaris ci c th cha 26-27 triu trng trong t cung, c th
27
khong 200.000 trng/ngy, trong khi mt con giun trn sng t do, trong t cung ca
n ch c vi chc trng. Sn l gan c ti 45.000 trng trong t cung ca n.
3.3. Nhng bin i v hnh thi v sinh l
Ngoi cc thay i trn , ky sinh trung cn c mt s bin i khc . Ty theo
hnh thc k sinh m c s bin i v hnh thi v sinh l khc nhau gip ky sinh
trng c th tn ti v duy tr ni ging.
3.3.1. Bin i v hnh thi
Tu theo c quan k sinh m hnh dng ky sinh trung c th thay i.
K sinh trong ng tiu ha: C th ko di, c bit nhng k sinh trng hp th
cht dinh dng trn ton b b mt th ko di tng din tch tip xc. Nh sn dy
Dyphyllobothrium latum giai on trng thnh c th di t 3-10m.
K sinh trong c: C xu th co trn li d di chuyn t t bo ny sang t bo
khc. Chng hn nhng loi k sinh trng thuc lp sn l song ch khi k sinh trong
c c li c xu hng co trn.
3.3.2. Bin i v sinh l
Nhiu k sinh trng k sinh hu v minh c nhiu tuyn n bo, tuyn n
bo c kh nng tit ra nhiu cht c ph hy t chc c th vt ch, mt s bn
ht mu tit ra cht chng ng mu; mt s k sinh trong ng tiu ha th tit ra cht
trung ha men tiu ha (anti proteaza, anti lipaza,...). a c (Piscicola) trong tuyn
nc bt c enzyme hyalrunidaza c tc dng lm tan lp t bo thng b gip n c
th ht mu c. Ngoi ra, trong tuyn nc bt ca a c cn cha enzyme Trypsine
gip chng qu trnh ng mu.
Mt s k sinh trng c bo v bng mt lp v kitin trong sut gip chng
chng li c tc ng ca mi trng khi ri ra ngoi c th k ch v cc cht ho
hc dng tiu dit n trong nui trng thu sn, nh ng vt n bo thuc ngnh
bo t trng Sporpzoa hay trng mng nhy Myxobolus.
28
CHNG 2. BNH DO PROTOZOA GY RA TRN NG VT THU SN

ng vt n bo (Protozoa) l nhng nguyn sinh ng vt, cu to c th ch
c mt t bo nhng m nhn tt c cc chc nng ca mt c th sng. Hnh dng
c th rt a dng, c th hnh cu, hnh trng, hnh chung, hnh loa kn, hnh thoi...
Cc c quan vn ng ca ng vt n bo rt a dng, c th l cc chn gi nh
trng amp, l cc tin mao nh tin mao trng, l cc tim mao nh tim mao trng,
l cc ng ht nh trng c sc tu, hoc c th hon ton khng c c quan vn ng
nh bo t trng.
Protozoa c nhiu phng thc sng khc nhau nh sng t do, sng hoi sinh,
sng cng sinh v sng k sinh. C rt nhiu ging loi sng k sinh trn ng vt
thu sn. Protozoa c th sng k sinh cc c quan bn ngoi nh da, mang, vy,
hc mt, hc mi v cc c quan bn trong nh rut, mu, xong c th, gan, tu, no...
ca hu ht cc i tng thu sn nui v gy ra nhiu loi bnh nguy him, mt s
bnh n nay vn cha c bin php cha tr nh bnh bo t nh, bnh trng si.
ng vt n bo tn ti nhiu hnh thc sinh sn khc nhau, c th phn i n
gin, c th sinh sn hu tnh nh tc sinh sn rt nhanh khi gp iu kin thun
li, gy cng cm nhim cao v pht sinh dch bnh. Ni chung, KST n bo l
cc tc nhn gy nguy him cho VTS nui.
BNG 1. MT S BNH DO PROTOZOA GY RA TRN NG VT THY
SN
H, lp, ngnh k sinh trng
S lng S lng K ch
ging
loi
1. Ngnh Mastigophora Diesing,1866

1.Lp
Kinetoplastomonada
Honigberg,1963
1
1. H: Trypanosomidae Doflein,1911
2
2. H: Bodonidae Stein,1878
2. Ngnh Opalinata Wenyon,1926
2. Lp Opalinata Wenyon,1926
3. H: Opalinidae Claus, 1874
3. Ngnh: Sporozoa Leuckart,1872
3. Lp Coccidiomorpha Doflein,1901
4. H Eimeridae Leger,1911
4. Lp Eugregarinida
5 H Gregarinidae
1
4
C nc ngt, bin
nt
C nc ngt
C nc ngt
Tm, cua bin
4. Ngnh Microsporidia Balbiani,1882
29
5. Lp Microsporidea Corliss et Levine,

963
2
6. H Glugeidae Gurlef, 1893
1
7. H Thelohamidae Hazard et Oldacre,
1975
1
8. H Nosematidae Banlbiani,1882
5. Ngnh Cnidosporidia Doflein,1901
emend schulman et Podlipaev,1980
6. Lp Myxosporidia Biitschli,1881
9. H Myxidiidae Thelohan.1892
10. H Ceratomyxidae Doflein,1899
11. H Myxobilatidae Schulman,1953
12. H Myxobolidae Thelohan,1892
6. Ngnh Ciliophora Doflein,1901
7. Lp Pleurostomata Schewiakoff,1896
13. H Amphileptidae Biitschli,1889
8. Lp Cyrtostomata Jankous,1978
14. H Chilodonellidae Deroux,1970
9. Lp Rimostomata Jankowski,1978
15. H Balantidiidae Reichenou,1929
10.
Lp Hymenostomata Delage et
Herouard,1896
16. H Ophryognenidae Kent,1882
11. Lp Suctoria Claparede et
Lachmann,1858
17. H Trichophryidae Biitschli,1889
18. H Acinetidae
19. H Dendrosomatidae
20. H Podophyridae
21. H Trichophryidae Biitschli, 1889
12. Lp Spirotricha Biitschli,1889
22. H Plagiotomidae Biitschli,1887
13. Lp Peritricha Stein,1859
23. H Vorticellidae
24. H Epistylididae Kahl,1933
25. H Trichodinidae Claus,1874
Cng
2
1
c, gip xc v
ng vt thn mm
1
1
1
3
3
1
1
41
C nc ngt v
c nc mn
C nc ngt
C nc ngt, bin, v
baba
C nc ngt
C nc ngt, mn
1
1
1
1
2
1
1
1
1
3
3
2
3
6
7
26
35
117
30
C nc ngt
Tm nc ngt, t bin
Tm nc ngt, bin
Tm nc ngt
C nc ngt
VTS nc ngt,
mn
C nc ngt, mn
C nc ngt, mn
1. MT S BNH DO NGANH TRNG ROI MASTIGOPHORA

c im chung cua nganh trng roi Mastigophora
Ngnh trng roi sng trong nc bi n, nc ngot, trong t m . Trng roi c 2
lp:
- Trng roi thc vt (Photomastigina)
- Trng roi ng vt (Zoomastigina)
Trng roi c nhm va c kh nng t dng va c kh nng d dng . C th
trng roi c hnh dng n i nh nh lp ngoai cht ngoai cung c lai thanh mang
phim (pellicula).Mt s trung roi con co lp vo hoc lp keo che bn ngoai , roi cua
trng roi l phn chuyn ha ca t bo cht lm nhim v vn chuyn
. Cu tao ca trng
roi t bao co roi cua ng vt a bao va cua thc v. t
Roi c hai phn: Phn ngoi di chuyn xon c khi vn chuyn v phn gc trong
ngoi cht. Trng roi c mt roi hay nhiu roi, roi xoy mi khoan v pha trc nh
ng i ca mi khoan do c th cng xoy v pha trc nh ng i ca mi
khoan. Khi c hai roi th mt roi ngot v pha sau lm nhim v ca li, c th cn mang
sng gn roi vi thnh c th
Trng roi sng trong dch qunh, khi hot ng xoy roi tp trung thc n n gc
roi v khng bo tiu ha, khng bo tiu ha c hnh thnh , tiu ha ni bo nh
bin hnh trng. Trng roi k sinh trn c thuc lp trng roi ng vt
1.1.Bnh trung mau Ca - Trypanosomosis
1.1.1. Tc nhn gy bnh
1.1.1.1. Phn loai
B Trypanosomidea Grasse 1952
H Trypasomomidae Doflein 1911
Ging Tripanosoma Gruby 1841
1.1.1.2. c im cu to
C th Trypanosoma nh, di khong 38-54 m, chiu rng 1,2-4,6 m, kch
thc thay i theo loi. gia c th ln, hai u nh, c mt roi pha trc, khi
vn ng c th rt hot bt nhng t thay i v tr. Hch ca t bo hnh bu dc
chnh gia c th. Chiu di ca hch ln gn bng chiu ngang c th. Hch nh hnh
trn gn im gc ca roi. Phn sau c th c ht gc roi sinh ra ri chy di theo b
mt c th hng v pha trc to thnh mng mng un sng. Mng rung ng lm
cho c th chuyn ng c. Trng trng thnh mng un c 5-6 np gp khng
u nhau, phn vt ra ngoi c th, pha trc l roi trc, phn cui l roi nhn,
sc cm vo t chc ca k ch. Chiu di ca roi khong 7-17m. Trypanosoma
dinh dng bng thm thu qua ton b b mt c th.
31
B
A
Hinh 6. A Trypanosoma ctenopharyngodoni Chen et Hsieh 1964;

B Trypanosoma mylopharyngodoni Chen, 1956;C,D Trypanosoma carassius
1.1.1.3. Sinh sn
Trypanosoma sinh sn bng phng php phn i c th. Qu trnh sinh sn qua
k ch l a c: Piscicola geometa, Hemiclepsis magrinata, a ht mu c c nhim
Trypanosoma, trng theo mu vo rut a. y Trypanosoma mt roi v mng un,
c th co ngn li thnh hnh trn, sau mt thi gian khng lu, c th phn chia thnh
2, 4, 8 t bo. Mi t bo hnh thnh c th mi hnh trn c hch ln. Sau c th
c xu hng ko di mc roi nhng cha c mng un, khong vi gi sau chng bt
u vn ng, lc ny c th v roi u ko di to thnh mng un c 3-4 np gp
nn thng gi l trng mng ngn. C th chng tip tc pht trin trong rut a
n trng trng thnh. a ht mu c qua ming a, Trypanosoma vo c c th
c v k sinh trong mu.
32
1.1.2. c im dch t
1.1.2.1. Phn b
K sinh trng Trypanosoma k sinh trong mu , mt ca nhiu loi c nc ngt ,
c bin. Ngoi ra ngi ta cn pht hin ra trng cn k sinh mt s ng vt trn
cn. Cc loi Trypanosoma k sinh trn c bin c kch thc ln hn.
1.1.3. Du hiu bnh l
Bnh do Trypanosoma gy ra co du hiu bnh ly khng ro rang
1.1.4. Phng php chn on
1.1.4.1. Chn oan lm sang
Bnh do trypanosoma gy ra co du hiu bnh ly khng ro rang , chnh v th rt
kh c th pht hin nhng bnh do Trypanosoma gy ra trn ng vt thuy san
1.1.4.2. Chn oan trong phong thi nghim
Dng phng php ly tm mu , tc la sau khi hut lay mau cua ng vt thuy san ,
ta tin hanh cho vao ng nghim ri a vo my quay ly tm , sau qua tri nh quay ly
tm chung ta tin hanh ly phn dung di ch phn trn ri ly ra em quan sat di
knh hin vi. Rt kh c th quan st c bng mt thng
1.1.5. Bin php phng v tr
i vi bnh nay, do khng co du hiu bnh ly ro rang co th xac i nh bnh ,
chnh v th bin php i vi bnh ny vn l phng bnh l ch yu . Ch yu dng
vi ty ao, dit ky chu trung gian bng CuSO 4 v Ca(OCl)4, Formol.
1.2. Bnh Criptobiosis c
1.2.1.1. Phn loai
B Bodonidea
Holland, 1895
H Bodonidae Stun, 1878

Ging Cryptobia Leidy, 1846
Ging Ichthyobodo Pinto,1928 (Syn: Costia Leclerque,1890
33
Bng 2. Kich thc mt s loi cryptobia spp ky sinh trn ca

Chiu
(m)
Loi
di Chiu rng Chiu di roi Chiu di

roi
sau
(m)
trc (m)
(m)
Cryptobia
branchialis
14-23
3,5-6
7,7-11
Cryptobia agiata
4,6-7,7
3,2-
6-7
10-15
4,6
1.2.1.2. c im cu tao
Cryptobia c c th dp, on trc rng, sau nh dn ging nh l liu. Pha
trc c th c 2 gc roi, t sinh ra roi trc hng ra pha trc, roi sau tip vi
c th hnh thnh mng sng v vt qu chiu di c th, on cui ca roi sau nhn,
thng cm vo t chc k ch. Mng un ca Cryptobia c np gp t hn
Trypanosoma. Trong nguyn sinh cht c 1 hch ln hnh trn bt mu m v cc
khng bo, ht vt cht dinh dng. Kch thc c th ln hay nh tu theo loi. Lc
vn ng, roi trc khng rung chuyn, roi sau thng ging nh mt ci ui di. Nh
mng sng p ln p xung m c th vn ng chm chp tin v pha trc.Kch
thc nh:Cryptobia branchialis c di: 14-23 m, rng 3,5-6m
Hinh 7. A-C :Cryptobia branchialis; D :Cryptobia agitata:

1. Roi trc, 2. Th gc, 3. Hch nh, 4. Hch t bo, 7. mng sng, 8. roi sau
Ichthyobodo necatrix . C th hnh bu dc, hnh trn, hnh qu l. Kch thc

khong 5-20 m x 2,5- 10 m. Mt bn c th c rnh ming, trc rnh ming c 2
th sinh roi, 2 roi chy dc theo rnh ming vt qu chiu di c th, on sau ca roi
34
nhn thch hp cho vic dng cm su vo t chc k ch. Gia c th c 1 hch

ln hnh trn, xung quanh mng c ht nhim sc cht, th gia hch ln, hch nh
hnh trn, ngoi ra cn c cc khng bo.
Hinh 8. Ichthyobodo necatrix k sinh mang, da c

1.2.2. c im dch t
1.2.2.1. Phn b
Bnh phn b Vit Nam va nhiu nc khac trn th gii nh Trung Quc va cac
nc Chu u
1.2.2.2. Ma v xut hin
Bnh do Crytopia pht trin mnh vo ma xun, ma h
1.2.2.3. K ch k sinh
Cryptopia thng ky sinh trn mang , da cua nhiu loai cac nc ngot nh ca
chp, c trm c , c m trng , c m hoa, c tra v nhiu loi c nc ngt khc .
nhiu nc trn th gii nh Trung Quc , Cryptipoia gy tac hai cho ca hng va ca
ging
Theo A.K.Serbina,1973 giai on c hng, c ging b cm nhim Ichthyobodo
trong vng 5 ngy c c th b cht 95%, thm ch c ao t l cht ln n 97%.
Trng roi khi k sinh trn c th ca vt ch, chng cm roi su vo t chc ca c th
vt chu, ng thi tit ra cht c pha hoai t chc t bao cua ky chu
1.2.3. Du hiu bnh l
C b nhim bnh thng c du hiu bt thng , c th co cam giac nga ngay
nn vn ng bt thng trong ao . C b nhim bnh c t chc mang mu nu
khng bi nh thng , da va mang co nhiu di ch n hn. C b bnh nng hot ng yu ,
35
c th co mau sc en dn , cc tc nhn c hi nh vi khun , nm theo ng xm

nhp vao c th
Da vao du hiu bnh ly cu ca nh la ca co hoat ng khng bi nh thng , t
chc mang co mu o nu, da va mang co nhiu di ch nhn. C th co mau sc en dn
V Cryptopia k sinh trn da v mang , chnh v th xc nh tc nhn gy
bnh thng kim tra di ch nhn cua da va mang di ki nh hin vi
1.2.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng bnh tng hp, ngoi ra cn lu cc vn nh:
Trc khi th c, dng vi ty ao, ci to ao. Gi mi trng nc trong sch, ng
thi thc hin tt cc bin php chm sc, cho n y c ln nhanh, c kh nng
khng tt. C ging trc khi nui tht dng CuSO4 3-5 ppm tm trong 30 pht.
1.2.5.2. Tr bnh
Dng CuSO4 0,5-0,7 ppm phun xung ao, Dng NaCl 2,5-5% tm cho c hng,
c ging (t 10-15 pht), lp li sau 2-3 ngy . Dng Formol 1/4000 tm cho c bnh
trong 1 gi
Ch : CuSO4 c vi nguyn sinh ng vt v cc loi to bc thp c mng keo, do
Cu++ kt hp vi albumin to thnh mui kt ta ng vn t chc, nn c th gy
hin tng to tn trong ao dng thuc.
1.3. Bnh cua sa ( Bnh cua ng) - Bnh Hexamitiosis
1.3.1.1. Phn loai
Ngnh Dinozoa Cavalier Smith 1981 Emend
Lp Haplozooidea Poche, 1911
B Blastodinida Chatton 1906
H Syndinidae
Ging Hematodinium Latrouite at al, 1988
1.3.1.2. c im cu to
Hematodinium perezi, trng roi giai on dinh dng kch thc 5,8 6,3 m co
mt nhn ho c a nhn chim phn ln trong t bao cht dang kt c c hoc
nhim sc th phn tan cua nhn t bao phn chia
36
Hnh thi hc ca trng Hematodinium: c 4 dng khc nhau trong cc xoang t

chc. Hai dang c ban la c c n t bao sinh trng (ng ki nh 6 20 m) v cc
hp bao a nhn trn mt hp bao ( 20 30 nhn trn mt hp bao)
C hai dng ny c nhn khc nhau (ng ki nh nhn 6.3 0.7 m va kt c bt mau
en) v khng c t b o cht . Hp bao co nhiu hn 6 nhn bi nh thng , c nhiu
dng khc nhau , trn b mt la cac thuy cua tng t bao sinh trng khac nhau . Hai
dng c kch thc khc nhau ch xut hin gia on cui cng ca qu trnh nhim
bnh
1.3.2. c im dch t
1.3.2.1. Phn b
Bnh phn b rng t Thai Bi nh Dng n bin Atlantic.
Vit Nam bnh phn b ti nhng ni c nui cua nh Sn
i nh
, Hi Phng, Nam
Bnh thng g p Cua Xanh ( Scylla serrata), gh xanh ( Portunus pelagicus),
cc loi gip xc nc mn u c th nhim Hematodinium
Bnh xut hin quanh nm , c bit la giai oan cua nui thng phm tai cac
tri nui.
Bnh xut hin tt ca cac giai oan phat trin cua Cua tuy nhin , giai on u
trng t l nhim thp thng t 3 22%, cha gy thanh bnh . n giai oan cua
thng phm ty l nhim 50 - 75% , vi cng nhim cao (+++) a gy thanh bnh
cua sa lam cua cht giai rac
1.3.3. Du hiu bnh l
Cua nhim bn nng mt bung va vung ngc xut hin mau trng uc hoc bi nh
thng. Huyt tng cua Cua nhim bnh nng mau trng sa , ng k t chm, khng
c hng cu v cha nhiu t bo khng chuyn ng , t bao hi nh cu hoc hi nh trng
th hp bao ( Plasmodium) c cha khng bo v cc ht phn quang . Khi boc mai
cua, huyt tng mau trng uc ong trong mai , mang co th chuyn mau trng . Khi
nu chi n cua n co vi ng
Da vao du hiu bnh ly xut hin trn cua
37
1.3.4.2. Chn oan phong thi nghim

C th da vo cc phn g trong phong thi nghim nh phng phap m bnh hoc ,
huyt hoc hay ki nh hin vi in t
Hinh 9. Mu c tim cua nhim ky sinh trung n bao Hematodinium sp a nhn

Hin nay Vit Nam cha nghin cu bin tri bnh . Ch yu vn da vo bin php
phng bnh tng hp
1.4. Bnh Oodiniosis ca bin
1.4.1.1. Phn loi
Lp Dinoflagellata
Loi Oodinium ssp
1.4.1.2. c im cu to
K sinh trng ny c tn l Oodinium spp, thng c dng hnh bu dc, trng,
qu l, tin mao nm pha trc, c th dng r cy v l c quan bm chc vo m
ca c th k ch khi k sinh. Trng thng c mu nu vng, kch thc khong 20 x
120 . Khc vi trng roi khc, khi k sinh c, thng dng tin mao cm vo t
38
chc mang, da ca c, khng vn ng trong

Ichthyobodo.
dch c nh Cryptobia, hay
1.4.2. c im dch t
1.4.2.1. Phn b
Bnh xy ra trn cc loi c bin nui lng b, b c c c t nhin, nhng loi c
rn san h cng mc bnh ny
Vit Nam bnh ny pht hin Hn Chng, Nha Trang
Bnh xy ra trn trn cc loi c bin nh C M, c ivv. Bnh gy thit hi
ng k cho ngi nui c bin. Th Ha, 1998 pht hin loi bnh ny trn
nhiu loi c cnh bin khc nhau, ang c nui dng trong mt c s sn xut t
Hn Chng, Nha Trang. Bnh gy thit hi ng k v kinh t cho c s sn xut
ny.
Hnh 10. K sinh trng Oodinium spp k sinh trn mang c

A Chp ch phng i nh
B Chp ch phng i ln
1.4.3. Du hiu bnh l

C b bnh do Oodinium spp thng xut hin mu vng nu trn mang, da, c
bit mp u cc t mang, lm mt i mu ti ca t mang. C b bnh c hin
tng cht ri rc v hng lot
1.4.4.1. Chn on lm sng
Da vo du hiu bnh l xut hin trn c th c nh xut hin mu vng nu
trn mang v da c cng hin tng c cht ri rc hoc hng lot
39
1.4.4.2. Chn on phng th nghim

Kim tra nht da, mang ca c di knh hin vi hoc kim tra mt vi t mang
ca c bnh di knh hin vi, s rt d dng pht hin nhng k sinh trng hnh qu l
mu nu vng bm trn mang c
1.4.5. Bin php phng v tr bnh
1.4.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng bnh tng hp
1.4.5.2. Tr bnh
Hin nay th nhiu loi ha cht khc nhau, nhng ch c Formol l c hiu
qu tr bnh ny. C th phun formol vo b ngm c vi nng 20-40 ppm trong
12-24h. Hoc c th dng nng cao 100-300 ppm tm c bnh trong thi gian
10-15 pht.
phng bnh, trong cc tri lu gi c cnh bin cn x l ngun nc dng
trong tri bng cc k thut lc c hc v n cc tm. Nhng b b bnh, tit
trng, cn tt sc kh trong vng 3 ngy, sau st trng bng vi bt
2. MT S BNH DO NGNH TRNG BO T SPOROZOA GY RA C
c im chung cua nganh trng bao t Sporozoa
Ngnh Sporozoa k sinh trong ng tiu ho hoc trong xoang ca ng vt
khng xng sng v c xng sng. c im c trng ca Sporozoa l c giai
on sinh bo t (Sporogory) trong vng i. Bo t (Spore) c v kitin cng, trn
nhn, bao bc bn ngoi, bn trong l cc trng bo t (Sporozoit). Vng i ca
Sporozoa thay i phc tp nhng nhn chung c s xen k gia sinh sn hu tnh v
v tnh (sinh sn hu tnh sinh bo t, sinh sn v tnh sinh lit trng)
Ngnh bo t trng c 3 lp:
- Lp trng 2 t bo (Eugregarinida) k sinh rut ng vt khng xng sng.
- Lp trng bo t mu (Haemosporidia) k sinh ng vt khng xng sng.
- Lp trng hnh cu (Coccidia) k sinh c.
2.1. Bnh trung bao t Goussiosis
2.1.1.1. Phn loai
B Coccida Leuchart 1879
H Eimeridae Leger 1911
Ging Goussia Labbes, 1986
40
2.1.1.2. c im cu to
Bo nang Goussia thng c dng hnh cu, kch thc thay i theo loi, thng
khong t 8-14 m. Bn ngoi c mt mng kitin cng v trong sut bao bc. Trong
bo nang c 4 bo t hnh bu dc c mng kitin bc trong sut. Mi bo t li c 2
trng bo t hnh dng nh tri chui. Bo t 1 u to, 1 u nh v thng sp xp
ngc u ui nhau. T bo cht ca trng bo t ng u. Hch hnh trn nm lch
v u rng.
Hnh 11. Goussia: A. 2 bo nang thnh thc trong t bo t chc k ch, B. Bo nang m
phng C. Bo nang cha thnh thc.
1. Mng bo nang, 2. Bo t v mng bo t, 3. Trng bo t, 4. Hch t bo, 5. Cht thi bo t, 6.
Cc c th, 7. Cht thi bo nang
2.1.1.3. c im sinh sn
Goussia c phng php sinh sn v tnh v sinh sn hu tnh
Sinh sn v tnh: Bo nang Goussia trong mi trng nc, c n vo rut
di tc dng ca dch tiu ho, trng bo t c gii phng ra ngoi. Trng bo t
xm nhp vo t bo thnh rut sinh sn v tnh cho nhiu lit trng (Meirozoit).
Lit trng ph t bo vo xoang rut, sau li xm nhp vo cc t bo thnh rut
khc v bt u mt th h mi
Sinh sn hu tnh: Sau 4-5 th h sinh sn v tnh, lit trng li xm nhp vo t
bo thnh rut v chuyn thnh mm giao t: mm giao t ln khng phn chia, ln
ln thnh mt giao t ln- mang tnh ci, cn mm giao t b phn chia cho nhiu giao
t b mang tnh c. giao t b di chuyn tm gp giao t ln, hin tng th tinh xy
ra, thnh hp t.
Hp t tit ra cht hnh thnh v bao bc thnh bo nang. Trong bo nang phn
chia 2 ln lin tip cho 4 mm bo t, mi mm bo t phn chia thnh 2 trng bo t.
Bo nang theo phn ca k ch ra ngoi mi trng, chm xung y ao, vng vo
41
c rc. Theo con ng thc n, bo nang xm nhp vo ng tiu ha ca con c khe,

trng bo t c gii phng, xm nhp vo t bo thnh rut, tip tc th h sinh sn
v tnh mi.
Hnh 12. Chu k pht trin ca trng Goussia

1. Sinh sn v tnh: 2. Mm giao t ln (ci);
3. Giao t b (c); 4,5. Hp t,
6. Bo nang thnh thc
2.1.2. c im dch t hc
2.1.2.1. Phn b
Bnh phn b rng rai trn cac quc gia chu A . Chu u nh Lin X , Ba Lan,
Tip Khc, c ..vv
K sinh trng Goussia k sinh trong rut mt s loi c nui, v c t nhin, gy
tc hi v c th lm c cht, nhng mc nhim c ln thng cao hn cc nh.
K sinh trng Goussia khi ra mi trng nc tn ti thi gian kh lu, bo nang
lng xung y thu vc hay ln trong c rc. Cm nhim trc tip vo c khe theo
con ng thc n, khng qua k ch trung gian. Goussia sinh sn thch hp nhit
nc 24-300C. Bnh pht trin mnh vo ma h. Tnh chn lc k ch kh cao
nhng trn mt con c c th gp t mt n vi loi khc nhau Goussia k sinh.
42
Goussia c th ly truyn bnh t c sang cho ngi v ng vt n c, nu khng nu

chn. .
Vit Nam pht hin loi Goussia sinensis k sinh trong rut c trm c, c
m trng. Goussia carpelli k sinh trong rut c chp. Nhn chung cng v t l
cm nhim thp.
2.1.3. Du hiu bnh ly
C bnh th hin du hiu gy yu, chm ln. C b bnh l hu mn c cht dch
mu vng chy ra , do trong qua tri nh sinh san Goussia sinh ra nhiu lit trng, ph
hoi cc t bo thnh rut, lm tn thng t chc rut. Nu nhim vi cng cao,
c th gy cht.
A
Hnh 8. Cu trng trong rut c
A- Cu trng trong rut c chp; B- Cu trng trong rut c r phi
2.1.4. Phng phap chn oan bnh

2.1.4.1. Phng phap chn oan lm sang
Da va o du hiu bnh ly cua ca nh hu mn co cht di ch vang chay ra , do qua
trnh sinh sn ca Goussia sp, c b bnh thng gy g, vn ng yu..vv
2.1.4.2. Phng phap chn oan trong phong thi nghim
Co nht ca c quan st di knh hin vi
chn oan chi nh xac bnh do Goussia sp gy ra cn kt hp da vao du hiu
bnh ly xay ra trn ca va da vao vic quan sat trn ki nh hin vi
Goussia c v cng bao ngoi bo v nn c th tn ti di y ao h ngoi
mi trng, khi gp iu kin thun li s xm nhp vo rut c gy bnh, v th
43
y l loi k sinh trng rt kh dit hon ton. Mt khc, k sinh trng ny sng
trong rut c, nn vic tr bnh cng khng d dng
2.1.5.1.Bin phap phong bnh
p dng phng php phng bnh tng hp , cn ch cc bin php nh lm
tt cng tc ty dn ao, dng vi nung (CaO) ty ao trc khi th c..
2.1.5.2. Bin phap tri bnh
tr bnh, ngi ta dng Sulfathiazolum (ST ) trn vo thc n vi nng
1g/ 100 kg c, cho n lin tc trong 6 ngy, nhng t ngy th 2 tr i lng thc n
ch dng 0,5 gram.
Ngoi ra, ngi Trung Quc cn c th dng bt lu hunh v Iode cha
bnh ny cho c: Liu dng 1,2 gram Iode hoc 50 gram bt lu hunh cho 50 kg
khi lng c, cho n lin tc trong 4 ngy.
2.2. Bnh trung hai t bao giap xac - Gregarinosis
2.2.1.1. Phn loai
Lp Eugregarinida
H Gregarinidae
Ging Gregarines
- Nematopsis spp
- Cephalolobus spp
- Paraophiodina spp
2.2.1.2. c im cu to
Cu to Gregarine giai on trng thnh (cn gi l th dinh dng) gm c 2
t bo. T bo pha trc (Protomerite - P) c cu to phc tp gi l t trc, c c
quan nh ca k sinh trng (Epimerite - E) v t bo pha sau (Deutomerite - D).
2.2.1.3. c im sng, sinh san
Phn ln Gregarine c chu k sng trc tip (John v ctv,1979), tuy nhin c 1
s loi gy bnh trn ng vt gip xc, trong chu k sng c i hi vt ch trung
gian l thn mm (Mollusca).
Khi tm n thc n l vt ch trung gian nhim bo t (spore) ca Gregarine.
Bo t trong thc n ny mm thnh ht bo t (Sporozoite) bm vo thnh v cc
mu li ca d dy hoc cc t bo biu m ca rut trc. Bo t bm vo d dy v
rut bng mt gc bm c bit (holdfast).
44
Hnh 13. Trng hai t bo (Gregarine).k sinh tm he

A,B- Th dinh dng ca Gregarine ( mu ti, khng nhum)
Trong giai on th dinh dng (trophozoite), chng ly cht dinh dng v pht
trin n mc nht nh s hnh thnh mt s bo t . Bo t di chuyn v pha rut
sau, tn ti trong cc np gp ca rut, tip tc giai on bo t ca k sinh trng. Cc
bo t thng c tr cc np gp ca rut, mi bo t pht trin thnh mt kn giao
t (Gametocyst), gm c cc giao t nh v giao t ln. Khi kn giao t v ra, cc
giao t nh mang tnh c, giao t ln mang tnh ci, kt hp vi nhau hnh thnh cc
hp t (Zygote), theo phn k ch ra mi trng.
Hp t (Zygospore) l thc n ca nhuyn th hai v (Bivalvia) v giun t
(Polydora cirrhosa) chng l cc ng vt sng y ao tm. Qua con ng thc n,
hp t xm nhp vo rut nhuyn th hoc giun t, hnh thnh cc bo t trong t
bo biu m rut ca giun t v ng vt thn mm. Kn bo t (Sporocyste) theo
phn ca nhuyn th, ra ngoi mi trng v cng vi giun t mang bo t ca
B
Gregarine s l thc n ca tm. Tip tc, bo t theo thc n vo d dy v rut ca
tm, bm vo, ly cht dinh dng ln ln v bt u mt chu k sng mi
2.2.2. c im dch t
2.2.2.1. Phn b
Bnh Gregarine xut hin nhiu loi gip xc nui bin khc nhau ti Chu ,
Chu M.
Vit Nam kim tra tm th, tm s nui u pht hin nhim Gregarine
thuc ging Nematopsis sp rut v d dy, mc nhim rt cao, t l t 70-100%,
45
bnh xy ra nhiu trong cc ao nui tm s bn thm canh cui chu k nui ( Bi

Quang T, 2002).
2.2.2.2. Tc hi
Bnh thng xy ra cc h thng ng ging v ao nui tm tht. Theo Tseng
(1987) cho bit Gregarine gy bnh tm s (P. monodon) nui trong ao. Mc
nhim bnh ca tm nui rt cao, c trng hp t l nhim bnh 100%. Bnh gy
hu qu lm gim nng sut nui, do Gregarine lm cho tm sinh trng chm.
Mt s tc gi thng bo v s cm nhim v gy tc hi ca gregarine vi
tm hm, cc loi cua, gh bin. Khi cm nhim vi mc cao c th gy tc rut v
thng tn nim mc rut (Sindermann, 1990)
2.2.3. Du hiu bnh l
Tm nhim trng hai t bo - Gregarine vi cng nh, khng th hin du
hiu bnh l r rng, ch cho thy tm nui hi chm ln. Khi tm b nhim
Gregarine (Nematopsis sp) vi cng cao (> 100 ht bo t/con tm), d dy v
rut tm bnh c chuyn mu hi vng hoc trng, c cc im tn thng rut to
iu kin cho vi khun Vibrio xm nhp gy hoi t thnh rut, tm c th thi ra cc
dy phn mu trng trng, nn ngi nui tm gi l Bnh phn trng, c th gy
cho tm cht ri rc.
Hnh 14. Mt s dy phn trng c thi ra mi trng ao nui t nhng con tm b nhim
Gregarine
2.2.4. Phng php chn oan

Da vao du hiu bnh ly, s xut hin cua cac dy phn trng trn ao
46

Chn on bnh da vo kim tra tiu bn mu ti hoc dng phng php m
bnh hc, c nhum H v E, pht hin k sinh trng Gregarine trong t rut v d
dy tm bn. Ngoi ra c th kim tra pht hin cc ht bo t trong phn tm
di knh hin vi. Khi tm b bnh nng Nematopsis sp vi cng > 100 ht bo t
/con, rut gia v rut c chuyn mu hi vng, cc im tn thng rut, to iu
kin cho vi khun xm nhp
2.2.5. Bin phap phong va tri bnh
Vic phong tri bnh Gregarine ang c nghin cu , chnh v vy phng
bnh ta phai ap dung bin phap phong bnh tng hp . Trong cc ao tri ng tm
ging, thc n ti sng c cha mm bnh cn phi kh trng bng cch nu chn.
Cng tc v sinh, ty dn trc mi v nui cn lm tt s c hiu qu trong phng
bnh ny.
3. MT S BNH DO NGANH BAO T SI CNIDOSPORIA
c im chungcua nganh bao t si Cnidosporia
Trng bo t si c bo v bng 2 mnh v c kch thc, dy bng nhau,
do t bo cht keo c li m to nn. ng tip gip gia 2 mnh v gi l ng
ni mt, mt c ng ni gi l mt ni (hay gi l mt bn), mt khng c ng
ni gi l mt v (hay gi l mt chnh). Trong bo t c cc nang v t bo cht. Tu
theo ging loi khc nhau c s lng cc nang t 1-4 chic. Trong mi cc nang c 1
si thch bo xon l so. Cc cc nang thng tp trung u pha trc. Ring h
Myxidiidae, cc nang phn b c 2 pha u ca bo t. Phn sau bo t c t bo
cht gi l t bo mm, trong t bo cht c 2 nhn v khng bo. H Myxobolidae c
ti thch Iode cha mt loi tinh bt ng vt.
Trn c th c, mt s ging loi tn ti dng bo nang mu trng c, cc k
sinh trng ny va l ngoi k sinh v ni k sinh, c th gp mt s c quan nh:
mang, da, rut, mt, gan, no, ty sng v nhiu ni quan khc.
Hnh thc sinh sn ca trng bo t si kh phc tp: qu trnh sinh sn thc hin
hon ton trn cng mt k ch, khng qua k ch trung gian. Bo t t c th c b
bnh ri vo mi trng nc, tn ti y ao, ri xm nhp trc tip vo mang, da,
vy c khe hay theo thc n, cm nhim vo rut c khe. Bo t b kch thch bi
c th c, s phng si thch ty, cm vo t chc c th, hai mnh v tch ra, t bo
cht di chuyn, xm nhp vo vo cc t bo t chc ca k ch, hoc theo mu n
k sinh t bo t chc ca cc c quan v dng li ly cht dinh dng sinh
trng v pht trin. Giai on ny gi l giai on dinh dng. Trong hot ng sinh
sn, nhn sinh sn ca bo t si phn chia qua nhiu ln thnh nhiu nhn con. Mi
nhn mang theo t bo cht bao quanh, hnh thnh mm giao t (Gametocyte ). Nhn
ca mm giao t tip tc phn chia mt s ln thnh 6-12 nhn con v cui cng hnh
47
thnh 2 bo t. Mi bo t c to nn t 6 nhn, trong 2 nhn to nn v kitin, 2

nhn to nn khi nguyn sinh cht v 2 nhn to nn c nang, v cui cng hnh
thnh mt bo t mi c cu to in hnh ca trung bo t si (cn gi l trng mng
nhy). qu trnh sinh sn c tip tc, cho n khi to ra c mt s lng ln bo t,
th hnh thnh bo nang bao xung quanh. giai on bo nang: cc t chc c th k
ch xung quanh ni bo t k sinh b kch thch thoi ho v sinh ra mt lp mng bao
quanh cc th dinh dng, gi l bo nang ca trng bo t si. Kch thc ca bo
nang c th nhn thy bng mt thng. Cc trng bo t si k sinh trn da, mang c
th bo nang c th b ph v do tc ng c hc hay do cc bo t si thnh thc.
Bo t chui ra khi bo nang v li ri vo nc v tip tc xm nhp vo k ch
khc hnh thnh mt chu k sng mi. Cc trng bo t si k sinh rut v cc c
quan ni tng, bo t c th qua ng tiu ho ra ngoi mi trng. Bo t c th
sng lu trong bn y ao, h nn c n y nh c chp, dic, tri,.. d b cm nhim.
Bnh bo t si cho n nay vn cha c cch cha tr, ch yu p dng cc bin
php phng chung, quan tm nhiu ti s l cht y v cht lng nc trc khi
nui.
Vit Nam pht hin hn 40 loi thuc 6 ging bo t si k sinh c nc
ngt v c m nui lng trn bin. c m (Epinephelus sp ) thng gp bo t si
k sinh tuyn mt vi t l cm nhim cao. y l bnh gp kh ph bin v gy
tc hi ln. cho c nui. (H k- Nguyn Th Mui- Bi Quang T- Th Ha)
3.1. Bnh Myxobolosis
3.1.1.1. Phn loai
Ngnh Cnidosporidia
B Cnidosporida
H Myxobolidae Thelohan, 1892.
Ging Myxobolus Biitschli,1882
3.1.1.2. c im cu to
Ngoi nhng c im chung m t bn trn , Myxobolus c c im ring l pha
trc bo t c 2 cc nang, thng cc loi c 2 cc nang bng nhau (Myxobolus koi,
M.artus, M.seminiformis), mt s t loi c 1 cc nang b thoi ho (Myxobolus
toyamai). Trong t bo cht c mt ti thch Iode. Kch thc ca tng loi c khc
nhau.
48
Hnh 15 . S cu to ca trng bo t si - Myxosporida (theo Schulman, 1960): 1phi amip; 2- khng bo; 3- mm gia cc nang; 4- nhn bo nang; 5- cc nang; 6- v; 7si t xon; 8- ng ni; 9- trc ng ni; 10-nhn ca phi amip
Hnh 16. Mt s loi bo t si k sinh c: A,J- Myxobolus koi; C- Myxobolus artus; B,EMyxobolus semiformis; D- Myxobolus toyamai; F,G- Myxobolus minutus;
49
3.1.2. c im dch t
3.1.2.1. Phn b
Myxobolus k sinh trn hu ht cc loi c nc ngt trn th gii . Vit Nam
Myxobolus spp k sinh hn 30 loi c nc ngt , pht hin c gn 30 loi
khc nhau. Bnh ny c th gp mi vng nui c, min Bc, Trung, Ty nguyn v
Nam b. Mc cm nhim Myxobolus mt s loi c kh cao v gy thnh
bnh lm c cht hng lot
V d : C chp knh Hungari nhp ni, giai on c ging thng b bnh bo t si
(Myxobolus koi, M. toyamai...) t l nhim ti 96%, cng nhim rt cao, c rt
nhiu bo nang mu trng, bm dy c trn cung mang, lm xng np mang khng
khp kn c. bnh pht trin nhit nc cao 30 - 320C, n c chp ging b
bnh thng c t l t vong rt cao. Ti Bun Ma Thut, c tri c ging khng
th thc hin c khu ng c con do tc hi ca bnh ny ( Th Ha).
Myxobolus ky sinh hu ht tr n cac loai ca nc ngot Vit Nam nh ca trm , c m,
c chp, ...
C bin cng thng gp Myxobolus spp (Palianskii, 1958).
Bng 2. Kich thc cua mt s trung bo t s Myxobolus
Tn loi Myxobolus
Chiu
di Chiu rng Chiu dy Chiu di cc
bo t ( m ) bo t (m ) bo t (m nang (m )
)
Myxobolus koi Kudo,1919

M. toyamai Kudo,1919
M. artus Achmerov,1960
M. seminiformis Ha Ky,1968
M. humilis Ha Ky,1968
Myxobolus sp2 Te,1990
Myxobolus oblongus
Myxobolus sp4
17-18,5
15-18
6,6-8,2
13,2-14,4
8,1-9
15,5
11,2-12,8
9,3-10,1
9-10
5,4
9,9-11,5
4,8-6
6,3-7,2
14-15,5
8-8,8
7-7,7
5-7
4,5
8,2
3,6-4,2
6,4
6,2
10-11,2
9-10,3
4,9
5,4-6
3,6-3,8
8,3-9,3
3,2-4
4,7
3.1.3. Du hiu bnh l

Khi c mc bnh trng bo t si, c bi li khng bnh thng, hay quy mnh, d
hnh cong ui, c km n ri cht. Nu b bnh nng c th nhn thy nhng bo nang
bng ht tm, ht u xanh mu trng c bm trn mang c, c th lm xng np
mang khng che kn mang. S tng phn gia mu ca mang v mu trng c
50
ca bo nang nn d nhn bit bng mt thng, nh c chp ging b nhim

Myxobolus koi, M. toyamai lm knh lp mang khng ng li c.
Hnh 17. C chp b bnh bo t si: A- mang c cha y bo nang; B,C- C chp ging b
bnh bo t si, trn mang c nhiu bo nang

Da vao du hiu bnh ly cua bnh
chn on trng bo t si Myxobolus v bnh do Myxobolosis c, c th
ly nht cc t chc nhim bnh nh mang, da, rut... quan st di knh hin vi,
nhn bit cc bo t ca Myxobolus phng i >400 ln. phn loi n loi,
cn cn c vo mt s c im nh: Hnh dng, kch thc bo t, kch thc 2 cc
nang, di ngn ca si thch ty...
3.1.5.1. Phng bnh
Trng bo t si khng ch k sinh cc c quan bn ngoi, m cn k sinh
nhiu c quan bn trong, li c v kitin bo v, nn rt kh b tiu dit
Bin php phng bnh tng hp :Ao ng c ging (nht l c chp) phi c
ty bng vi nung (CaO) liu cao 14 kg/100 m2, phi y ao t 3 - 7 ngy git cc
bo t trong bn y ao, hn ch kh nng gy bnh ca c ging. Khng th nui c
con b bnh.
Khi th v vn chuyn c ging cn kim tra bnh, nu pht hin bnh phi loi
b c, dng cc cht kh trng (vi sng, chlorine....) nng cao tiu dit mm
bnh. Cm khng c vn chuyn trnh ly lan sang vng khc. Cc dng c nh
bt c trong ao bnh u phi kh trng.
51
Khi bnh xy ra cn dit ton b c trong ao, gi nguyn nc ao, dng vi nung
nng cao kh trng
3.5.1.2. Tr bnh
Hin nay cha co thuc tri bnh hu hiu
3.2. Bnh Henneguossis
3.2.1.1. Phn loai
Ngnh Cnidosporidia
B Cnidosporida
H Myxobolidae Thelohan, 1892.
Ging Henneguya Thelohan, 1892
3.2.1.2. c im cu to
Bo t c dng hnh trng, c 2 cc nang thng pha trc c th. V c 2 mnh
khp li nhng bt u t phn ni pha sau v ko di thnh ui. Kch thc ca bo
t nh thay i theo tng loi Kch thc thng rt nh: di: 9-20 m, rng: 4-9 m,
di ui: 7-40 m, kch thc thay i theo tng loi
Bng 3. Kich thc mt s loi Henneguya
Tn loi Henneguya
Chiu
bo t
di
Chiu rng Chiu di cc Chiu di ui

bo t (m) nang
(m)
(m)
(m)
Henneguya schulmari Ha Ky,1968
16,8-20,4
4,8-6
8-10,2
Henneguya shaharini Shariff,1982
12,4-14
4,7-6,2
6,2-7,5
14-15,5
Henneguya sp1 Te,1990
9,3-10,9
4,7
4,7
7,5-9,3
Henneguya sp2 Te,1990
11,2-12,8
8-9,6
4,8-6,4
24-32
12,4
4,7-6,2
3,1
10,9-15,5
9,3-10,9
6,2
4,7
20,2-21,7
14,4-16
4,8-5,6
40
Henneguya
hemibagri
Henneguya
schizura
Henneguya ophiocephali
3.2.2. c im dch t
Bnh xay ra trn cac loai ca nc ngot trn khp th gii . Vit Nam pht
hin c 9 loi k sinh trn 10 loi c. C lc bng, r ng, c sc rn l nhng loi
c t l cm nhim cao ( t 46,6-66,6%)
52
3.2.3. Du hiu bnh l

Tng t nh bnh do Myxobolus, bnh do Henneguya th khi c mc bnh trng
bo t si, c bi li khng bnh thng, hay quy mnh, d hnh cong ui, c km n
ri cht. Nu b bnh nng c th nhn thy nhng bo nang bng ht tm, ht u
xanh mu trng c bm trn mang c, c th lm xng np mang khng che kn
mang. S tng phn gia mu ca mang v mu trng c ca bo nang nn d
nhn bit bng mt thng
Da vao du hiu bnh ly cua ca
chn on bnh trng bo t si Henneguya, ly nht cc t chc nhim
bnh quan st di knh hin vi.
3.2.5.1. Phng bnh
Bin phap phong bnh tng hp :Ao ng c ging (nht l c chp) phi c
con b bnh.
Khi bnh xy ra cn dit ton b c trong ao, gi nguyn nc ao, dng vi
nung nng cao kh trng
3.2.5.2. Tr bnh
3.3. Bnh Thelohanellois
3.3.1.1. Phn loai
Ngnh Cnidosporidia
B Cnidosporida
53
H Myxobolidae Thelohan, 1892

Ging Thelohanellus
3.3.1.2. c im cu to
Bo t c dng hnh trng hoc qu l. Ngoi c im chung ca h
Myxobolidae, chng khc vi Myxobolus l pha trc bo t ch c mt cc nang.
Kch thc bo t tng i ln so vi 2 ging Myxobolus v Heneguya.
3.3.2. c im dch t
3.3.2.1. Phn b
c nc ngt Vit Nam pht hin c 4 loi thuc ging Thelohanellus.
Thelohanellus k sinh hn 30 loi c nc ngt Vit Nam, mc cm
nhim cao cc loi c sng tng y nh c chp, c qu, c tr...
C
D
Hnh 18. Thelohanellus sp Mt s loi Thelohanellus

A-Th. catlae Chakrawarty et Basu,1958; B- Th. dogieli; C- Th. accuminatus Ha Ky, 1968; DTh. callisporis Ha Ky, 1968)
3.3.2.2. V tr k sinh.
Trn c th c c th gp trng cm nhim nhiu c quan khc nhau. Mc
phn b cc ging khc nhau th khc nhau. Thelohanellus gp tt c cc v tr:
no, ty sng, gan....
Thng gy tc hi ln nhng ma c nhit cao: ma h min bc v ma
kh min nam. Trong thc t bnh ny gy cht c hng lot. Mc cm nhim
thp, nhng khi b nhim bnh nng, trn vy, vy, bo nang bm dy c lm c
chm ln v cht ri rc.
54
3.3.3. Du hiu bnh l

C ging b nhim bnh nng trn vy v vy, bo nang bm dy c, c mu
trng sa. Quan st bng mt thng cc bo nang ca Thelohanellus mu trng sa
hnh cu, ng knh xp x 1mm bm trn da, vy ca c ging, ly nht kim tra
di knh hin vi phn bit vi 2 ging Myxobolus, Henneguya c 2 cc nang cn
Thelohanellus ch c 1 cc nang.
Hinh 19. C chp ging nhim bo nng ca bo t si mt cc ( Thelohanellus

callisporis)
55

Da vao du hiu bnh ly
Thu mu bnh phm va cao ch bi sui ln , sau o em quan sat di knh hin vi
> 40x, c th quan st c hnh dng ca bo t si di knh hin vi
3.3.5.1 Phng bnh
Bin phap phong bnh tng hp :Ao ng c ging (nht l c chp) phi c
con b bnh.
Khi bnh xy ra cn dit ton b c trong ao, gi nguyn nc ao, dng vi nung
nng cao kh trng
3.3.5.2. Tr bnh
4. BNH DO NGNH VI BO T MYCROSPORIA
c im chung
Ngnh vi bo t bao gm nhng ng vt n bo c kch thc rt nh, l
nhng k sinh trng ni k sinh, thng k sinh su b, 1 s ng vt gip xc v
c, c khong hn 800 loi thuc 70 ging. Vi bo t k sinh trn c c khong 70 loi
thuc 7 ging, thng k sinh trong t bo ca t chc tuyn sinh dc, gan, thn, mt,
rut, t chc m, da v mang gy tc hi cho sc khe ca c. C khong 30 loi vi
bo t k sinh v gy bnh gip xc, lm gim sinh trng, pht trin v gim gi tr
thng phm ca ng vt thy sn.
4.1. Bnh tm bng tm he
4.1.1.1 Phn loi
56
Bnh ny cn c gi bng cc tn khc nh: bnh vi bo t tm he

(Microsporidia Diseasse), bnh tm sa (Milk Disease). Ngi ta pht hin c 3
ging vi bo t thng k sinh gy bnh tm he:
B Glugeida Issi,1983
H Thelohaniidae Hazard et Ololacre,1975
Ging Thelohania Hennguy, 1892 (Agmasoma)
H Glugeidae Gurley,1893
Ging Pleistophora Gurley,1893 (Plistophora)
Ging Ameson (Nosema)
4.1.1.2. c im cu to
Cc ging vi bo t k sinh tm c cu to c th tng t nh Glugea. Chiu
di bo t khong 1-8 m. Mi ging c nhng c im khc nhau, bo t c th tn
ti trong bo nang, hay khng c bo nang, s bo t trong bo nang cng rt khc
nhau cc ging vi bo t pht hin:
Ameson (= Nosema), kch thc bo t 2,0 x 1,2 m, khng tn ti bo nang.
Pleistophora: kch thc bo t 2,6 x2,1 m, trong bo nang c 16-40 bo t.
Agmasoma (= Thelohania) penaei: kch thc bo t 3,6 x 5,0 hoc 5,0 x 8,2 m,
trong bo nang c 8 bo t.
4.1.1.3. c im ca chu k sng
Cc vi bo t gy bnh cho tm l cc sinh vt k sinh bt buc, thng c chu
k pht trin kh phc tp. Ngi ta th nghim dng xc ca tm cht v bnh
bo t nh, trn vo thc n cho c hi bin, sau thu ly phn c hi, trn vo thc
n cho tm, bnh pht sinh n tm nui th nghim sau mt khong thi gian
ngn. Nh vy, trong h thng nui gip xc, s c mt ca cc loi c, hoc dng c
tp lm thc n cho tm, chnh l ngun ly bnh vi bo t cho tm cua nui.
4.1.2. c im dch t
4.1.2.1. Phn b
Bnh phn b khp cc vng nui tm he trn th gii nh Trung Quc, Thi
Lan, Vit Nam vv
Vi bo t c pht hin k sinh gy bnh nhiu loi tm he khc nhau: P.
monodon, P. merguiensis, P. setiferu, P. vannamei...v phn b a l ca bnh ny
cng rt rng, trn phm vi ton th gii.
57
Bng 4. Vi bo t ky sinh tm he ( Penaeus spp)

S
T
T
Tn vi bo t
K ch
C quan k
sinh
S bo
t trong
bo
nang
Kch
thc bo
t m
Ameson nelsoni
=(Nosema)
Penaeus spp
C vn
1,2 x2,0
Nosema sp
-Metapenacus spp
-Penaeus spp
-Macrobrachium
sp
C vn
Agmasoma
(Thelohania) penaei
- P.setiferus
Mu, c, rut,
tuyn
sinh
dc,
2,0 x 5,0
v
5,0 x 8,2
Agmasoma
(Thelohania) sp
- P.monodon
- P.merguiensis
Mu,
c,
rut,
tuyn
sinh dc,
Agmasoma
(Thelohania)
duorara
-Penaeus spp
3,5 x 5,4
Thelohania sp
-Penaeus spp
C vn
Pleistophora sp
-Penaeus spp
C, tim, rut,
gan, mang.
16-40
2,1 x 2,6
4.1.3. Du hiu bnh l

Tm he b bnh vi bo t thng th hin cc vng c vn, hay m ca mt s t
chc c quan b nhim c mu trng c. Hin tng trng c d nhn bit nht khi
chng xut hin ti vng c vn mt lng ca phn bng. Khi bnh nng, mu trng
c c th xut hin nhiu ni trn c th. Nu bnh xut hin tm u trng, di
knh hin vi cho thy nhiu vng c vn ca u trng xut hin s c m. Bnh phm
thu ti cc m c b nhim vi bo t, c th pht hin thy cc bo t c kch thc
nh di knh hin vi phng i cao. trn ccc lt ct m hc c nhum H v E,
cho thy s chim ch ca cc vi bo t trong m c hay m ca cc c quan nh gan
ty, chng thng bt mu hng tm ca hematoxylin.
Da vo du hiu bnh l ca bnh, Da vo cc du hiu c m c, cc c vn
chuyn sang mu trng c
58

Kim tra mu bnh phm di knh hin vi ly t vng c trng c phng
i > 400x
4.1.5.1 Phng bnh
Cho n nay vn cha c bin php tr bnh do vi bo t k sinh tm, nn
ch yu l p dng cc bin php phng bnh tng hp, nh: Khng dng tm b m
nhim vi bo t tham gia sinh sn trong cc tri ging, trong ao nui tm thng
phm, cn pht hin sm loi b nhng con tm b nhim vi bo t ra khi qun
n, lm tt cng tc dit ch hi l c trong cc ao nui tm bng vi CaO khi ty
dn, hay dng saponin khi cho nc vo ao.
4.1.5.2. Tr bnh
Cha c thuc tr bnh hu hiu
Hnh 20. Bnh bo t nh tm (bnh tm bng, tm sa)

A- Vi bo t Agmasoma (=Thelohania) trong c lin kt (nhum Kinyoun, 1500 ln);
B- Bo t Agmasoma - bo nang c 8 bo t (nhum Giemsa, 2000 ln);
C- Vi bo t trong mang tm s, mu ti khng nhum mu (100ln);
D v F- Vi bo t trong mang tm s (nhum mu H v E, 400 ln v 1000 ln);
59
E- Vi bo t Pleistophora sp k sinh trong c tm (1300 ln, nhum Giemsa);

G- Tm nhim Agmasoma duorara, c mu trng c ht phn bng.;
H- Tm pha di bnh thng, tm phia trn b nhim Ameson (Nosema) c m trng c.
J- Bo t nh cm nhim vng u ngc tm he;
K- Tm s b nhim vi bo t vng c vn, c mu trng c mt lng cc t cui phn
bng.
4.2. Bnh Glugeosis

4.2.1.1. Phn loi
B Glugeida Issi,1893
H Glugeidae Gurley,1893
Ging Glugea Thelohan 1891
4.2.1.2. c im cu to
C th ca Glugea rt nh, chng khong 3-6 m x 1-4 m, hnh trn hay hnh
bu dc. Cu to c th rt n gin, bn ngoi c mng do cht kitin to thnh, c cc
nang hnh dng ging bo t, bn trong c si t. Loi Glugea intestinalis c cc nang
di bng chiu di c th. Trong t bo cht ca bo t nh c hch hnh cu v t bo
cht cng c hnh cu
Hinh 21. S cu tao vi bao t Glugea ( Theo Bychowsky, 1962)

(Pt - Si t; e mng ngoi bo t; en mng trong bo t; n nhn t bao; v khng bao
pha sau)
60
4.2.2. c im dch t
4.2.2.1. Phn b
Bnh gy ra trn cc loi c nc ngt trn cc thy vc khp th gii. M,
Glugea hertwigi k sinh lm cho c Osmerus mordar trong t nhin, gy cht c hng
lot. Theo ti liu Trung Quc ging Glugea k sinh trn c nc ngt nhiu a
phng trong c nc
Vit Nam gp Glugea sp k sinh c he, c chi nui b An Giang,
nhng thng t l cm nhim khng cao, tc hi khng ln
Bnh gy ra trn cc loi c nc ngt nh c He, c Chai, c m, c chp, c
dic, c vn, c m... vv
Glugea hertwigi k sinh thn, rut, tuyn sinh dc v t chc m, da ,mang ca cc
loi c nc ngt v nc mn, nh c m, c chp, c dic, c vn, c m...
Bnh xut hin ch yu vo ma H v ma Thu, tuy vy tc hi cng khng ln lm
4.2.3. Du hiu bnh l
Khi k sinh trong t chc c
quan, thng c dng bo nang mu
trng sa, ng knh 2-3 mm. Lc
cm nhim nghim trng c th lm
tuyn sinh dc pht trin khng tt, c
sinh trng chm. Theo Lim,1970 loi
Glugea anomala c ng knh bo
nang 4 mm. C cm nhim vi bo t
lm c th b bin dng, t bo t chc
b trng nc, hot ng ca cc t
chc c quan b ri lon, c th lm c
cht.
Hnh 22. C b nhim bo t Glugea
Cc bo nang ca vi bo t trong xoang c th c lm c
bnh b bin dng vi bng c phnh rt to, trong cha
y cc bo nang mu trng c;

Da vo du hiu bnh l xy ra trn c th c nh l xut hin cc bo nang
mu trng sa
61

Quan st trn knh hin vi in t thy c hnh dng ca bo nang
4.2.5.1. Phng bnh
Vi bo t l bnh vn rt kh cha tr v cho n nay vn cha c cch phng
tr.hu hiu Khi bnh xy ra, mt li khuyn tt nht bnh ny l cch l c b bnh
khi qun n nui, nn p dng bin php phng bnh tng hp
4.2.5.2. Tr bnh
Hin nay vn cha c thuc tr bnh hu hiu
5. BNH DO NGNH TRNG LNG (CILIOPHORA) GY RA TRN NG
VT THY SN
c im chung
Ngnh trng lng (Ciliophora) l mt nhm ng vt n bo c khong hn
600 loi, chng c c quan vn ng l cc lng t (tim mao), c th c t nht l 2
nhn t bo: Nhn ln lm nhim v dinh dng, nhn nh lm nhim v sinh sn.
Phn ln trng lng sng t do, mt s t sng k sinh. Ngnh trng lng c hai nhm
- Trng lng t ( Ciliata) c th c lng t sut i
- Trng ng ht (Suctoria) c th c lng t khi cn non
Trng lng t (Ciliata): Trng c lng t vn ng, c th c cu to phc tp
nht ca ng vt n bo (Protozoa). C th c c quan ming, vng quanh ming c
rnh ming, hu ..tng i r. Nhn t bo c hai loi: nhn ln v nhn nh. Sinh
sn theo hnh thc v tnh v hu tnh, sinh sn v tnh a s phn ct theo chiu
ngang c th (ngoi tr lp Peritricha phn ct theo chiu dc c th). Sinh sn hu
tnh bng cch tip hp c s xen k ca sinh sn v tnh. Chu k sng ca trng lng
t c giai on dinh dng v giai on bo nang nhng ch c mt k ch. Chng ly
lan bnh bng con ng tip xc hay bng bo nang. Trng lng t k sinh trn da,
mang mt s t k sinh trong ni quan ca ng vt thy sn nc ngt v nc mt,
ch yu vn l ng vt thy sn nc ngt
Trng ng ht (Suctoiria): Giai on trng thnh c th hon ton khng c
lng t, khng c ming, hu. Trng bt mi bng c quan c bit l ng ht. C th
c nhn t bo ln v nhn nh. Sinh sn hu tnh bng cch tip hp, sinh sn v tnh
bng cch ny chi. Trng khi cn non c lng t
62
5.1. Bnh trung banh xe Tricodinosis

5.1.1.1.Phn loi
Lp Peritricha F.Stein 1859.
B Peritrichida F.Stein 1859.
B ph Mobilina Kahl, 1933.
H Trichodonidae Claus, 1874.
1. Ging Tricodina Ehrerberg, 1830.
2. Ging Tripartiella Sramek Husek, 1953.
3. Ging Tripartiella Lom, 1959.
H trng bnh xe Trichodonidae, c nhiu ging khc nhau k sinh c, nhng
Vit Nam thng gp 3 ging nu trn k sinh c nc ngt, nc mn, lng th
v b st.
- Trichodina nigra, T.nobilis, T.siluru....
- Trichodinella epizootica.
- Tripartiella bulbosa.
Hnh 23. Trng bnh xe k c r phi (1- Trichodina centrostrigata, 2- T. domerguei

domerguei, 3- T. heterodentata, 4- T. nigra, 5- T. orientalis, 6- Trichodinella epizootica,7Tripartiella bulbosa, 8- T. clavodonta)
5.1.1.2. Hnh thi cu to

Trng bnh xe c kch thc nh t 30 90 m. Trng bnh xe k sinh ch yu
da, mang, khoang mi ca c. C th c nhiu lng t phn b, lng t lun rung ng
gip c th vn ng d dng. C mt hch ln hnh mng nga nm gia c th (c
kh nng bt mu) v mt hch nh nm bn cnh hch ln
63
Nhn mt bn , trng bnh xe c c u to

ging mt ci chung, mt bng ging nh mt
ci a. Lc vn ng n quay trn, lt qua lt
li nh bnh xe nn ngi ta gi n l trng
bnh xe
Nhn chnh din c mt a bm ln, cu
to phc tp. Trn a c mt vng rng v cc
ng phng x. vng rng c nhiu th rng,
mi th rng c cu to nh hnh ch V bao
gm:
- Bn ngoi: Thn rng hnh li ru, trn Hnh 24. Trng bnh xe trn th trng
hoc l bu dc
knh
- Bn trong: Mc rng hnh kim
Cc th rng sp xp st nhau ci n chng ln ci kia to thnh mt vng trn
vng chc, gip trng bnh xe bm chc vo c th vt ch . y l tiu ch quan trng
phn loi trng bnh xe
A- Quan st mt bn
B- Quan st mt b phn mt ct
rnh dc
1- Rnh ming v ai lng t
ming
2- Ming
3- Nhn nh
4- Khng bo
5- Lng t trn
6- Lng t gia
7- Lng t di
8- ng phng x
9- Nhn ln
Hnh 25. Cu to ca trng bnh xe
10- Hu
Nhn nghing pha trn ta thy c rnh ming, tip 11theo

l ming.
Rnh ming
Vng
rng
c ai lng t bn trn v ai lng t bn di
12- Mng bin
5.1.1.3.Hnh thc sinh sn
13- ai lng t
Trng bnh xe sinh sn ch yu bng hnh thc v tnh, phn chia n gin theo
chiu dc c th. Tu theo loi chng sinh sn gn nh quanh nm( Ivanov 1969)
V d: Trichodina nigra, Tripartiell bullbosa th sinh sn trong iu kin thi tit m,
nhit t 22 280 C
64
Trichodina pediculus c th sinh sn trong iu kin thi tit lnh, nhit

16 C chng vn c th sinh sn c
0
Trng bnh xe c th sng t do trong mi trng nc t 1,5 2 ngy, chnh

l iu kin m chng c th ly lan t c th ny qua c th khc, nhng khng c k
ch th n s cht.
5.1.2.1. Phn b
Phn b a l
Trng bnh xe phn b rng, c th thy
s xut hin ca chng khp cc thu vc :
Ngt , l , mn v c khp ni trn th gii
Vit Nam c th bt gp chng tt c ba
min ; Bc, Trung, Nam
K ch: Bnh pht sinh trn nhiu loi c nh:
- C nc ngt: C chp, c trm c, m trng,
r hu, c tr, c bng tng...v trn 10 loi c
c gi tr kinh t khc na
Hnh 26 Trng bnh xe bm dy

c trn vy c r phi hng
- C nc l, mn: c M
Trng bnh xe k sinh trn c th c, cc c quan nh mang, da , vy
Hnh 27. Trng bnh xe k sinh trn da,

c
Hnh 28. Trng bnh xe k sinh trn mang
Giai on k sinh: Trng bnh xe k sinh trn tt c cc giai on pht trin ca

c nhng gy tc hi ln nht giai on c hng v c ging, c th gy cht hng
lot.
65
V d : Khu ng c tra ging ca huyn Hng Ng (ng Thp): ch trong 2 thng 6

8/1986 bnh trng bnh xe xy ra hu ht cc ao nui
- X Thng Phc I c 1 ao ng vi 360.000 c tra ng, ch sau 2 ngy cht
200.000 con.
- c bit x Ph Thun 1 gia nh nui 210.000 con c tra ging c 10
12cm, sau 48h khi pht hin bnh trng bnh xe th c cht hn 200.000 con.
5.1.2.2. C ch gy bnh v con ng ly lan
Trng bnh xe bm trn mang, da ca c v ph hoi t chc t bo mang, da lm
cho t mang b rch, khin c b ngp do khng ly lng oxy cung cp cho c th.
Ngoi ra chng cn ph hy cu trc ca mang nn mang ngy cng mt dn chc
nng h hp chng lm cho da c c nhiu vt lot. Qu trnh ny lm nh hng n
h hp ca c v to iu kin cho cc tc nhn khc xm nhp v gy bnh
Trng bnh xe tn ti nhiu cc ao c nhiu mn b hu c v nui vi mt dy,
chng c th tn ti ngoi mi trng nc t 1 1,5 ngy, nn chng c th ly lan
t c th ny sang c th khc.
Trong cc h nui c, bnh pht trin quanh nm nhng ph bin nht l vo
ma Xun, u ma H, ma Thu min Bc v ma ma min Nam
c bit, khi nc trong c c ln v hm lng cht hu c l lng cao.
Bnh ny thng gy hu qu nghim trng trn c hng v c ging. T l cht c
th ln n 90% trong vng 48 gi. Nhit thch hp t 22 280C . Nhit qu
nng v ma h, ma kh v qu lnh v ma ng t gp dch bnh ny.
5.1.3. Du hiu bnh l
Khi mi b bnh:
- Da c tit ra nhiu nht mu trng c.
- Mu da c chuyn qua mu xm.
- Mang c mu sc nht nht
- C cm thy nga ngy v thng ni ln tng n hoc tp trung vng
nc chy gn ming cng. i vi c tra ging b bnh thng nh hn u ln mt
nc v lc mnh nn ngi ta gi l bnh Lc u
Khi bnh nng: K sinh trng mang ph hu cc t mang khin c b ngt th khng
th h hp c. Nhng con bnh nng ngi mang y nht v bc trng. C bi li
lung tung, khng nh hng sau lt bng vi vng v chm xung y ao
Hu qu: n c b bnh nh th gy yu nhng nu khng x l kp thi c th gy
cht n 90 100% trong vng 2 3 ngy
Da vo du hiu bnh l ca c trong ao nui
66
5.1.4.2. Chn on trong phng th nghim

Kim tra mc cam nhim : Bng
cch kim tra nht v da c di knh hin
vi
Khi t l cm nhim n c t t 90
100%, cng cm nhim t 20 30
trng/th trng 9x10 l nguy him. n c
thng pht bnh khi cng c m nhim
t 50 100 trng/th trng 9x10. Bnh
nng cng c m nhim c khi ti 200
250 trng/th trng 9x10, trng bm dy
c trn da, vy, v mang c.
Nghin cu bng cch nhum tiu bn:
c 2 cch
Hnh 25. Trng bnh xe c nhiu trn th

trng knh
- Nhum Hematocylin: C th thy vng rng nh,hch ln v hch nh r rng

- Nhum AgNO3: C th thy vng rng rt r nhng ni quan bn trong th khng
thy r
i vi c bt, c hng c th quan st r trn lam knh c nh thm nc mui
sinh l
5.1.5. Bin php phng tr bnh
5.1.5.1. Bin php phng bnh
- Trc khi nui phi v sinh h nui, no vt bn y phi ao t 5 -7 ngy
- Ty vi, tiu c cho ao, b nui: t 10 20kg/100 m2
- Gi v sinh cho cc ao nui, hn ch cc cht vn trong ao ( trnh s dng thc n
tha)
- Khng trc tip bn phn bc xung ao nui, phn hu c cn k vi 1% vi
- Khng th c vi mt dy, theo h ky nu mt th dy th cng cm nhim
tng gp 4 12 ln
Ty trng cho c trc khi th bng cch tm cho c ( 2 4g mui n/ lt trong 20
pht)
- Ty trng ni cho n
5.1.5.2. Bin php tr bnh
C rt nhiu phng php v nhiu loi thuc tr bnh trng bnh xe
Trn th gii: Theo Hoffman v Mayer( 1974) trn th gii dng 21 loi ho
cht khc nhau tri bnh ny nh: Acid Acetic, Formalin, mui n, Chloramine B,
67
CuSO4, Xanh Malaachite, KMnO4, Dipterex...( Cn ch v nhng loi thuc ny

cm s dng
Ngoi ra Trung Quc ngi ta cn dng cy Xoan ( melia azedazach) tr bnh
cho c b bnh trng bnh xe
Vit Nam
- Tm cho c nc ngt bng nc mui 2 3 % trong 10 15 pht
- Tm cho c bng CuSO4 5 7 ppm trong 5 15 phut hoc phun trc tip xung ao
bnh vi nng 0,5 0,7 ppm
- C th kt hp gia CuSO4 ( 0,5 0,7 ppm) vi Xanh methylen ( 0,1 -0,2 ppm) hoc
CuSO4 vi Fe2(SO4)3 theo t l 0,5 : 0,2 ppm
- Dng fomalin tm cho c vi nng 200 250 ml/m3 trong thi gian t 30 60
pht hoc phun xung ao vi nng 20 25 ml/m3 ( cn ch sc kh trong qu
trnh x l thuc)
5.2. Bnh trung qua da - Ichthyophthiriosis
5.2.1.1. Phn loai
Lp Hymenostomata Delage et Heroward, 1896
B Tetrahymenita Faure Fremiet, 1956
H Opryoglenidae Kent, 1882
Gng Ichthyophthyrius Fouguet, 1876
5.2.1.2. c im cu to
Trng qu da Ichthyophthyrius multifiliis c dng rt ging qu da, ng
knh 0,5-1mm. Ton thn c nhiu t nh, c nhiu ng soc ,vng dc. Gia thn c
mt hch ln hnh mng nga v mt hch nh. Ming phn trc mt phn ba c
th, hnh gn ging ci tai. Mt khng bo co rt nm ngay bn cnh ming. Trng
mm mi, c th bin i hnh dng khi vn ng. trong nc, u trng bi li
nhanh hn trng trng thnh.
5.2.1.3. c im chu k sng
Chu k sng ca trng gm hai giai on: dinh dng v bo nang.
Giai on dinh dng: Khi u trng k sinh da, mang v gia cc t chc
thng b ht cht dinh dng ca k ch sinh trng, ng thi kch thch cc t
chc ca k ch hnh thnh mt m m trng (v vy bnh cn gi l bnh m
trng). Trng trng thnh chui ra khi m m trng v chuyn sang giai on bo
nang.
68
Giai on bo nang: Trng ri k ch bi li t do trong nc mt thi gian ri

dng li ven b ao, hoc ta vo cy c thy sinh, tit ra cht keo bao vy lp c th
hnh thnh bo nang. Trng bt u sinh sn phn i thnh rt nhiu (1000- 2000) u
trng c ng knh 18-22 m. u trng tit ra loi men Hyaluronidaza ph v bo
nang chui ra ngoi, bi trong nc tm k ch mi. u trng c th sng trong nc
2-3 tun. Thi gian sinh sn ca u trng ty thuc vo nhit nc: 10-12 h nhit
26-270C, 14-15h nhit 24-250C, Nhit thch hp cho trng pht trin l 25260C (theo Bauer, 1959).
giai on khng k sinh, trng qu da rt nhy cm vi cc yu t mi
trng. Chng khng chu c mi trng c pH < 5. Khi oxy trong nc gim
xung 0,8 mg/l trng cng b cht (theo Uspenxkaia, 1964).
giai on k sinh chng rt nhy cm vi nhit v phn ng min dch ca
c bnh. Khi c b nhim trng qu da c th c sinh khng th c kh nng lm
min dch bnh ny, v th, s ti nhim s gim i rt nhiu. Theo Paperna,1980 c
chp nhim bnh trng qu da m sng st th c kh nng min dch trong vng 8
thng.
5.2.2. c im dch t
5.2.2.1. Phn b
Bnh lu hnh rt rng, khp cc chu lc trn th gii. khu vc ng Nam ,
cc loi c nui thng mt bnh ny
Trng qu da thng k sinh trn cc loi c nc ngt
Vit Nam pht hin thy trng qu da c trm c, chp, m trng, m
hoa, tri, rphi (H K, 1968), c tht lt (Nguyn th Mui ,1985) , c tra nui , tr
vng, tr phi, dung leo (Bi Quang T, 1990). Ngoi ra, mt s c cnh cng thng
mc bnh ny . Trng qu da gy thanh dch bnh c ging cc loi : M trng,
rphi, tra, tr vng, tr phi,...T l cm nhim 70 -100%, cng cm nhim 5 -7
trng /lamen
Bnh thng xut hin vao mua Xun min Bc, v ma ma min Nam
5.2.3. Du hiu bnh l
Da, mang, vy ca c b nhim bnh c nhiu trng bm thnh nhnh ht lm
tm rt nh, mu hi trng c (m trng) c th thy r bng mt thng. Da, mang
c c nhiu nht, mu sc nht nht.
C bnh ni tng n ln mt nc, bi l yu t. Lc u c tp trung gn b
ni c c rc, c quy nhiu do nga ngy. Trng bm nhiu mang ph hoi biu m
mang lm c ngt th. Khi c yu qu ch cn ngoi u ln th, ui bt ng cm
69
xung nc. C tr ging b hin tng ny hay c gi l bnh treo ru. Sau cng
c ln nho my vng ri lt bng chm xung y v cht.
C
Hinh 30. Trng qu da Ichthyophthurius multifilis

Da vao du hiu bnh ly cua ca , xut hin cc m trng trn c th c
Kim tra nht ca trn ki nh hin vi . Nu c ng cm nhim t 5-10 trng/th
trng 4x10 l c b bnh nguy him.
5.2.5.1. Phng bnh
phng bnh tuyt i khng nn th chung c c trng k sinh vi c khe.
Thi gian cch li ph thuc vo nhit , nhit 260C cn cch ly khong 2 -8 tun
(theo Kabuta, 1985) .
Ty dn ao k, phi y ao 3-4 ngy dit bo t y ao. Trc khi th nu
kim tra thy c trng cn x l ngay.
70
Goven v cc cng tc vin (1980) th nghim dng khng nguyn t lng mao
hoc ton b t bo ca trng qu da tim cho c nheo, gy min dch ln u vi 4
g khng nguyn, sau 2 tun gy min dch ln th 2 vi 5g, kt qu c kh nng
min dch cao. Tc gi cn th khng nguyn ly t lng mao ca loi Tetrahynema
pyriformis, mt loi sng nc ngt, kt qu cng phng c bnh trng qa da
nh khng nguyn ni trn.
5.2.5.2. Tr bnh
tr bnh trng qu da cn ch n hai giai on trong chu k sng ca n.
Dit trng thi k u trng bi li t do thuc giai on bo nang d dng hn so vi
giai on dinh dng (k sinh).
Phng php dng thuc dit ht trng giai on k sinh ca c cn t nht vi ln.
Cc phng php tr bnh trng qu da u ph thuc vo nhit mi trng nn
phi th nghim la chn ph hp vi tng vng. V d: Hoffman v Meyer (1974)
iu tr thnh cng c nui trong b knh thuc vng nhit i bng cch iu chnh
nhit n gii hn khng thch hp cho trng qu da: Nhit c tng n
320C v duy tr lin 5 ngy, sau gim t t tr v nhit ban u.
Dng formaline vi nng 200-300ppm tm cho c trong thi gian 30-60 pht hoc
phun xung ao vi liu lng 10-20ppm
F
E
Hinh 31. C b bnh trng qu da Ichthyophthiriosis
71
5.3. Bnh ta quan trung - Trung ming lch - Chilodonellois

5.3.1.1. Phn loai
Lp Cyrtostomata Jankowski, 1975
B Hypostomatida Schewwiakoff, 1896
H Chilodonellidae Deroux, 1970
Ging Chilodonella Strand, 1926
Loi Chilodinella hexasticha
Chilodinella piscicolla
5.3.1.2. c im cu to
T qun trng c c im chung l nhn mt bng dng hnh trng, c th phn
sau hi lm (Chilodinella piscicolla), mt lng hi li, pha trc mp bn phi lng
c mt hng lng cng. Mt bng bn phi v bn tri c s lng hng lng mao t
5-14, s lng khc nhau ty theo loi. Ming mt bng c t 16-20 que kitin bao
quanh to thnh ming hnh ng pha trn to, pha di nh dn nh si ch th ri
cong li ging cy kn, phn cui l bao hu, ming nm hi lch v mt bn, nn gi
l qun trng. Nhn t bo ln hnh trn hoc hnh bu dc, nhn nh hnh cu pha
sau nhn ln, c hai khng bo co bp pha trc v pha sau nhn ln. Sinh sn v
tnh phn i theo chiu ngang, lc chia ct nhn ln ko di, phn ct t chnh gia,
ng ming tiu bin hnh thnh ng ming mi. Sau phn chia thnh hai c th con.
Sinh sn hu tnh bng phng php tip hp. Nhit thch hp cho trng sinh sn l
12-200C.
Hinh 32. Trng ming lch
A- Cu tao c th( 1- Lng
t; 2- cc ng lng t tri
mt bung; 3- ng ming; 4Hu; 5 bao hu; 6
Khng bao; 7 Ming; 8 ng lng t phi mt
bng; 9 khng bao ; 10
Nhn ln; 11 Hch nhn;
12 Nhn nho
B,E,F Chilodonella
hexasticha, Chilodonella
piscicola
72
5.3.2. c im dch t
5.3.2.1. Phn b
Bnh co hu ht cac thuy vc nc ngot trn th gii nh Trung Quc
Nam, cc nc ng Nam A, cc nc Chu u..vv
, Vit
5.3.2.2. K ch v giai on k sinh

Bnh ny gp nhiu cc loi c nc ngt nh c trm c, chp , m, rphi...;
c nc mn: c cam, c m...; thy c sn khc: ch, ba ba. Gp tt c cc giai
on ca c nhng nguy him nht l giai on c hng v c ging.
5.3.2.3. Ma v xut hin bnh
Bnh thng xut hin vo ma xun, thu, ma ng min bc v ma ma
min nam, nhit thch hp l 20-300C
5.3.3. Du hiu bnh l
Khi b bnh nh: du hiu bnh l khng r rng.
Khi k sinh trn mang, da c mt cao lm c c hin tng: dt b, ni u,
thch dng nc chy, mang c c nhiu dch nhy mu trng c, mu sc c th nht
nht.
T qun trng k sinh da, mang c, cc t chc b kch thch tit ra nhiu cht
nhn, ng thi cc t mang b ph hy v ri ra, nh hng ti h hp ca c. Nu
gp iu kin thun li trng sinh sn trong vng 2-3 ngy, s lng rt ln, bm y
da, vy, mang, lm c cht hng lot.
T qun trng k sinh trn da, chn ca ch, baba, ... chng kch thch cc t
chc tit ra nhiu cht nhn, lm da xm li, trng kt hp vi cc k sinh n bo
khc nh trng loa kn, nm thy mi,... lm bong mt lp da dy. Baba, ch thng
phi leo ln cn phi kh da tiu dit k sinh.
Bng 5. Mt s c im cua hai loi Chilodinella
c im
Chilodinella hexasticha
Chilodinella piscicola
Hnh dng mt bng
Hnh trng
Hnh trng pha sau hi lm
Hnh dng mt lng
Hi li, pha trc mp bn phi Hi li, pha trc mp bn phi

lng c mt hng lng cng
lng c mt hng lng cng
S lng hng lng mao bn 5-7 v 7-9

phi v bn tri mt bng
8-11 v 12-14
Kch thc c th
30-65 x 20-50m
30-100 x 24-60 m
S que kitin xung quanh ming
16-20 (thng 16-18) chic
18-20 chic
73

Da vao cac du hiu bnh ly xay ra trn ca
Kim tra nht ca trn ki nh hin vi
5.3.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng chung, tuy nhin cn ch mt s im sau: Trong ao
ng c hng v c ging khng nn bn phn ti m nn k vi vi bt 1%. Mt
ng khng nn qu dy, hn ch bnh ly lan.
5.3.5.2.Tr bnh
Dng nc mui 2-3% tm cho c. C th dng CuSO4 cho xung ao vi
nng 0,3-0,7 ppm; tm cho c: 3-7 ppm trong 15-30 pht.
5.4. Bnh trung lng ni ky sinh - Balantidiosis
5.4.1.1. Phn loai
Lp Rimostomata Jankouski, 1978
B Balantidiia Reichenow, 1929
Ging Balantidium Claparede et Lachmann, 1858
5.4.1.2. c im cu to
Trng k sinh trn c thng gp mt s loi Balantidium ssp. C th c hnh
bu dc hoc hnh trng, pha trc mt bn c th c khe ming hnh trn, trn khe
ming c lng t phn b thnh hng xon, sau to thnh bao hu hnh ti ko di, bn
tri ming c mt s lng t ming di v th do lng t c th ko di ra m thnh.
C th c lng t phn b u thnh hng dc, mi ln lng t rung ng lm c th
vn ng c. on sau c th lm vo ging nh l hu mn. Hch ln hnh ht
u, hch nh hnh trn. C 3 khng bo v cc ht dinh dng ln nh khc nhau.
Balantidium sinh sn theo li ct ngang hoc tip hp. Khi iu kin mi trng
khng thun li hoc sau mt thi gian sinh sn chng c th hnh thnh bo nang.
5.4.2. c im dch t
Vit Nam xc nh c 7 loi thuc ging Balantidium k sinh trong rut c
bin, loi B. Ctenopharyngodoni k sinh on sau rut c trm c mi la tui
nhng c c cng ln th t l nhim v cng nhim cng cao. Mt s loi khc
k sinh trong rut c bng, c tri trng, c he vng v c tra.
74
Hinh 34. A- S cu tao Balantidium; B B. ctenophryngodon; C B. spinibarbichthys

Ha Ky 1968; D B. steinae; E B. strelkovi; F Balantidium spp rut ca tra, c basa
1 Lng t ming; 2,4,11- Khng bao ; 3- Hch ln; 5 L hu mn; 6- Ming; 7 Hu t
bo; 8 ng lng; 9 Ht dinh dng; 10 Hch nh
Bng 6. Kich thc thn v nhn cua Balantidium ky sinh trong rut ca
75
5.4.3. Du hiu bnh l

Balantidium sp k sinh gia cc np gp nim mc rut ly cc cht tha ca
k ch dinh dng. Khi k sinh mt mnh, Balantidium d c s lng ln cng
khng gy tc hi n c, nhng khi k ch b bnh vim rut do vi trng hay do
nguyn nhn khc li c Balantidium xm nhp vo vi s lng ln s lm bnh nng
ln nhanh chng, chng c th ph hoi t bo thng b rut c v lm cho tng b
phn lm vo, thm ch c th lm tn tht t bo thng b ca thnh rut.
Da vao du hiu bnh ly nhng rt kho ti m c vi y la ky sinh trung ni
k sinh
5.4.4.2. Chn oan phng th nghim
Ly nht rut kim tra di ki nh hin vi
5.4.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng bnh tng hp
5.4.5.2. Tr bnh
Cha ti m c bin phap tri bnh
5.5. Bnh trung loa ken Bnh do mt s tim mao gy bnh c
5.5.1.1. Phn loai
Lp Peritricha Stein, 1859
B Peritrichida F.Stein, 1859
H Epistylididae Kahl, 1933
H ph Epistylidinae Kahl, 1933
Ging Epistylis Ehrenberg, 1836
H ph Apiosomatinae Banina
Ging Apisoma Blanchard, 1885
H Vorticellidae
Ging Zoothamnium
Ging Vortycella
76
5.5.1.2. c im cu to
K sinh VTS thng gp 4 ging thuc 2 h. Nhn chung hnh dng c th
pha trc ln, pha sau nh, c dng hnh loa kn, hnh chung ln ngc, nn cn c
tn gi l trng loa kn. Pha trc c th c 1-3 vng lng rung v khe ming. Pha
sau c cung bm vo gi th. Mt s ging hnh thnh tp on (Epitylis,
Zoothamnium), cc c th lin kt vi nhau bi nhnh ui. Trng loa kn ly dinh
dng bng cch lc trong mi trng nc
Nhn chung hnh dng c th c c im : Pha trc ln, pha sau nh, c dng
hnh loa kn, hnh chung ln ngc, nn c tn gi l trng loa kn. Pha trc c th
c 1-3 vng lng xung quanh khe ming . Pha sau t nhiu u c cung bm vo
bt k gi th no . Mt s ging hnh thnh tp on . Ty theo gi ng ma co s sai
khc trong cu to
- Ging Vorticella c th sng n c, t bo nh vo gi th bng mt cung hnh
tr mnh, xon l xo c th co rt c. T bo c dng hnh chung ln ngc. Pha
trc thng rng hnh a, c 1 vng lng xon ngc chiu kim ng h, hng ti
ming.
C th c mt nhn nh v mt nhn ln hnh di, c 1-2 khng bo co rt. C th
khng mu hoc mu vng, xanh
- Ging Zoothamnium cu to t bo tng t Vorticella tuy nhin nhng loi ca
ging ny sng tp on, mi tp on c vi hoc rt nhiu t bo. Cung phn nhnh
dng lng phn u. Cung c kh nng co rt (mynemes) khng lin tc trong tp
on, nn mi nhnh co rt ring r
Hinh 35. Vorticella sp
Hinh 36. Zoothamnium sp
- Ging Epistylis: Cu to t bo gn tng t nh Zoothamnium. Nhn ln ca chng

tng i ngn, c dng xc xch. c im ch yu khc vi Zoothamnium l cung
khng co rt. Bn thn t bo c th co hoc dui vng lng rung pha trc ming
vo trong lng c th. Cung phn nhnh so le hoc u
77
- Ging Apiosoma (Glossatella): c th hnh chung hoc hnh phu ln ngc. Pha
trc t bo hnh thnh a lng rung gm 3 vng lng t xoy ngc chiu kim ng
h ti phu ming. Cui pha sau t bo thon di thnh cung, u mt ca cung c
mt a bm nh hoc tm lng bm, t chc dnh. Mng t bo mng, c vn ngang,
gn nhn c vnh ai lng mao ngn. Nhn ln hnh nn ln ngc nm trung tm t
bo. Nhn nh hnh bn cu hoc hnh que gn nhn ln
Hnh 38. Apisoma sp
Hnh 37. Epistilis sp
Trng loa kn sinh sn v tnh bng hnh thc ct i theo chiu dc c th. Sinh
sn v tnh bng hnh thc tip hp, thng c th nh bm gn ming c th ln,
nhn ln ca tip hp t phn thnh nhiu khi nhim sc cht.
5.5.2. c im dch t
5.5.2.1. Phn b
Trng loa kn phn b rng , c th thy s xut hin ca chng khp cc thu
vc : Ngt , l , mn v c khp ni trn th gii
Vit Nam c th bt gp chng tt c ba min ; Bc, Trung, Nam
5.5.2.2. K ch
Trng loa kn k sinh tt c cc ng vt thu sn, tuy nhin mi loi k sinh
trng khc nhau c nhng k ch khc nhau. Nh Zoothamnium k sinh gip xc,
nhuyn th bin, Epistylis k sinh c , ba ba , ch v tm nc ngt , Apiosoma k
sinh cc loi c nc ngt
5.5.2.3. C ch gy bnh
Trng loa kn k sinh trn mang , da ca ng vt thuy san v ph ho i t chc t
bo mang, da lm cho t mang b rch, khin ng vt thuy san bi ngp th do khng
ly lng oxy cung cp cho c th. Ngoi ra chng cn ph hy cu trc ca mang
78
nn mang ngy cng mt dn chc nng h hp chng lm cho da cua ng vt thuy

sn c nhiu vt lot. Qu trnh ny lm nh hng n h hp ca ng vt thuy san
v to iu kin cho cc tc nhn khc xm nhp v gy bnh
Bnh trng loa kn thng xut hin vo ma xun, ma thu, ma ng min
Bc, ma ma min Nam
5.5.3. Du hiu bnh l
Trng loa kn bm trn da, vy, mang c, trn mang v cc phn ph ca tm,
trn thn, cc chi ca ch, baba. Trng loa kn nh hng n h hp, sinh trng ca
VTS nui.
giai on u trng ca tm c trng loa kn cn tr s hot ng ca u trng
v gy cht ri rc. i vi ch, baba trng loa kn bm thnh nhng m trng xm
d nhm vi nm thu my, bnh nng c th gy cht baba ging.
5.5.4.1. Chn oan lm sang: Da vao du hiu bnh ly cua ng vt thuy san
5.5.1.2. Chn oan phong thi nghim: Quan sat trn ki nh hin vi > 40x thy ro c
hnh thi cua trung loa ken
p dng bin php phng bnh chung
tha)
- Khng th c vi mt dy , theo Ha Ky nu mt th dy th cng cm
nhim tng gp 4 12 ln
Ty trng cho c trc khi th bng cch tm cho c
( 2 4g mui n / lt trong 20
pht), i vi ca nc mn thi dung nc ngot tm cho ca
- Ty trng ni cho n
C rt nhiu phng php v nhiu loi thuc tr bnh trng loa ken
79

cm s dng
Vit Nam
Tm cho c nc ngt bng nc mui 2 3 % trong 10 15 pht
Tm cho c bng CuSO4 5 7 ppm trong 5 15 phut hoc phun trc tip xung ao
C th kt hp gia CuSO4 ( 0,5 0,7 ppm) vi Xanh methylen ( 0,1 -0,2 ppm) hoc
Dng fomalin tm cho c vi nng 200 250 ml/m3 trong thi gian t 30 60 pht
hoc phun xung ao vi nng 20 25 ml/m3 ( cn ch sc kh trong qu trnh
xa l thuc)
6. BNH TRUNG NG HUT
SUCTORIA
BNH DO LP TRNG C XC TU
6.1. Tc nhn gy bnh

6.1.1. Phn loi
Hin nay pht hin ra mt s ging k sinh trng khc nhau thuc trng ng
ht k sinh gy bnh c, tm v ng vt thn mm. Sau y l mt s trng loa kn
thng gp trn VTS nui Vit Nam.
Lp Suctoria Claparede et Lachmann,1858
B Acinetida Raabe,1964
H Acinetidae
Ging Acineta
H Dendrosomatidae
Ging Tokophrya
B Exogennida
H Podophyridae
Ging Podophyria
B Trichophryida Jankowski,1979
H Trichophryidae Biitschli,1889
Ging Capriniana Mazzarelli,1906
6.1.2. c im cu to
Trng ng ht k sinh ng vt thu sn Vit Nam thng gp 4 ging:
Acineta, Tokophrya, Podophyria, Capriniana. Trng ng ht c c im chung: C
80
th khng c lng mao, pha trc c th thng c ng ht. Xp theo hnh phng x
vi c th trng, ng ht c hnh dng mnh, c kh nng co rt, phn u ng ht
phnh to thnh hnh cu thng vi bn ngoi. S lng ng ht nhiu hay t ph thuc
vo c th gi hay non. ng ht dng bt gi mi, thc n. Khi con mi hoc thc n
chm phi u ng ht n c gi cht li. Cc cht bn trong con mi theo ng ht
dn dn chy vo c th trng. Pha sau c th t nhiu u c c quan bm vo bt k
mt gi th no.
- Ging Acineta: c hnh dng c th ging ci chung lt ngc. Cc ng ht c
xp tng cm pha trc c th. C th thng c mt lp v gip bao quanh, pha sau
c cung ngn, th bm trn k ch hoc gi th. Nhn t bo ln, c hnh trng.
- Ging Tokophry : Hnh dng c th rt ging vi Acineta, nhng cc ng ht c
xp thnh 4 cm pha trc c th. Nhn ln hnh di. Pha sau c th c cung ngn
v a bm
- Ging Podophyria: c th hnh cu, cc ng ht xp theo hnh phng x xung quanh
c th. Trong c th c nhiu khng bo co rt. Nhn t bo hnh trng, c cung bm
di mnh
- Ging Capriniana: Trn c nc ngt Vit Nam thng gp loi capriniana piscium
C th thng xuyn thay i hnh dng, c lc hnh trng, hnh bu dc. Kch thc
c th 30-90 x 13-48 m. Pha trc c th c 8-12 ng ht xp theo hnh phng x.
C th khng c c quan bm r rng. Nhn ln hnh que, hnh lp xng, nhn nh
hnh cu. Trong t bo cht c nhiu ht dinh dng v c 3-5 khng bo. thi k u
trng nhn ln hnh trn, bu dc c 2-3 ng ht
Hnh 37. Trng ng ht: A- Capriniana piscium; B,C- Acineta ; D,E,I- Tokophrya;
F,G,H- Podophyria;
81
6.1.3. c im sinh sn
Capriniana c 2 hnh thc sinh sn: Sinh sn hu tnh bng tip hp v sinh sn
v tnh.
Phng php sinh sn v tnh: Trng trng thnh. bt u qu trnh sinh sn, th
t bo cht pha trc c th hnh thnh mt khe h c hnh vng cung, khe h tip
tc pht trin xung pha di hnh thnh ng rnh v dn dn khp kn bao ly
khi t bo cht bn trong. Xung quanh khi t bo cht mc 2-3 hng tim mao ngn,
ngn cch phn nguyn sinh cht trong v t bo cht ngoi to thnh mm phi
ca k sinh trng.
Tip , nhn sinh sn phn i v tnh thnh 2 nhn nh bng nhau, 1 nhn c
th m, 1 nhn chui vo mm phi. Cng vi s phn chia ca nhn nh, nhn ln
cng tin hnh phn chia. Mt bn nhn ln li thnh u, cht trong nhn, theo u li
chy vo mm phi, nhn ln dn dn phn thnh 2, mt nhn c th m, 1 nhn
li mm phi. C th k sinh trng sng thi k ny c th nhn thy mm phi
chuyn ng chm chp trong c th m, sng t do.
u trng lc ny c dng gn na hnh cu, nhn chnh din c dng hnh trn,
hi lm xung. Xung quanh c th c 2-3 hng lng t, c 1 nhn ln hnh di hoc
hnh trng, 1 nhn nh hnh trn, 1 khng bo v cc ht vt cht dinh dng. u
trng c kch thc 20-30 m. Lc ny u trng cha c ng ht, nh c lng t nn
vn ng mnh ging nh trng bnh xe. u trng sng t do trong nc mt thi
gian , sau tip xc vi c bm vo da, mang, vy, mt lng t, sinh ng ht v bin
thnh trng trng thnh.
Hnh 40. Sinh sn ca Capriniana: 1- c th trng thnh; 2- trng k sinh trn mang c
trm hng; 3: u trng Capriniana tch khi c th m ; 4 : Mm phi ang pht trin
82
6.2. c im dch t hc
6.2.1. Phn b
Bnh phn b khp cac thuy vc trn th gii,nh ng Nam A , ng u, ...vv
6.2.2. K ch k sinh
Capriniana k sinh trn da, mang ca c chp, c m, c tri,..v ch yu gia
on c con (c hng, c ging
Cc ging Acineta, Tokophrya, Podophyria k sinh trn gip xc: cua, tm.
giai on u trng gip xc, trng ng ht c th gy cht u trng. Tokophrya kt hp
vi trng loa kn k sinh da ba ba ging lm chng c th cht (Bi Quang
T,2000), Acineta k sinh vi mc rt cao trn n tm tht 1 thng tui ti Nha
Trang, gy cht ri rc.Tuy vy hin tng ny t gp.
Trong thc t Vit Nam, thng gp trng Capriniana gy bnh cng vi
nhng k snh trng l ng vt n bo khc nh Trichodina, Apiosoma....
Tuy vy, cng c mt s ti liu cho bit, khi k sinh trng ng ht Capriniana
spp k sinh vi s lng ln, c th c lp lm c cht. K.S.Davis v CTV quan
st v pht hin Capriniana k sinh trn c, khng nhng gy t tht cho c hng, m
c c tht.
6.2.3. Ma v xut hin
Min Bc vo ma xun, thu ng; Min Nam vo ma ma
6.3. Du hiu bnh ly
Capriniana lc k sinh bm cht ln cc t mang ph hoi t bo thng b, nu
s lng nhiu s nh hng n chc nng h hp ca mang, c h hp kh khn
nn, ni ln mt nc, gy yu
6.4. Phng phap chn oan
6.4.1. Chn oan lm sang
Da vao du hiu bnh ly cua ng vt thuy san , c ni ln mt nc, vn ng
chm chp ..vv
6.4.2. Chn oan trong phong thi nghim
Ly nht trn da,ly mang kim tra trn ki nh hin vi
6.5. Bin phap phong va tri bnh
6.5.1. Bin php phng bnh
83

tha)
- Khng th c vi mt dy , theo Ha Ky nu mt th dy th cng cm
nhim tng gp 4 12 ln
Ty trng cho c trc khi th bng cch tm cho c
( 2 4g mui n / lt trong 20
pht), i vi ca nc mn thi dung nc ngot tm cho ca
- Ty trng ni cho n
6.5.2. Bin php tr bnh
C rt nhiu phng php v nhiu loi thuc tr bnh trng ng hut
cm s dng
Vit Nam
Tm cho c nc ngt bng nc mui 2 3 % trong 10 15 pht
Tm cho c bng CuSO4 5 7 ppm trong 5 15 phut hoc phun trc tip xung ao
C th kt hp gia CuSO4 (0,5 0,7 ppm) vi Xanh methylen ( 0,1 -0,2 ppm) hoc
Dng fomalin tm cho c vi nng 200 250 ml/m3 trong thi gian t 30 60 pht
hoc phun xung ao vi nng 20 25 ml/m3 ( cn ch sc kh trong qu trnh x
l thuc).
84
CHNG 3 BNH DO GIUN SN NG VT THY SN

c im chung do giun sn k sinh trn ng vt thuy sn
Giun sn l k sinh trng thng gp k sinh tt c cc ng vt khc nhau, c
bit l ng vt thy sn, chng gm nhiu thnh phn ging loi khc nhau, phong
ph v hnh dng v kiu k sinh. Ngnh giun sn rt phong ph v chng loi v s
lng c th, chng sng t do v k sinh. Qua cc ti liu xc nh c khong trn
20.000 ging loi, Vit nam, pht hin c gn 300 loi k sinh trng k sinh
VTS, ch yu l c nc ngt, phn nh cn li l c nc mn v tm he.
Vi k sinh trng (KST) l giun sn, chng c th l nhng KST ngoi k sinh
hoc KST ni k sinh. Mang v ng tiu ha l hai c quan VTS b cm nhim
giun sn nhiu nht. K sinh v gy bnh mang, da c thng l cc k sinh trng c
chu k pht trin trc tip, khng qua k ch trng gian, ngc li, cc giun sn ni k
sinh li thng l cc k sinh trng c chu k pht trin phc tp. Tuy vy, nhng k
sinh trng l giun sn gy cc bnh nguy him VTS thng l cc ging loi c
chu k pht trin trc tip, khi gp iu kin cho php, chng sinh si rt nhanh t
cng nhim cao v gy tc hi, chng c s sai khc v hnh thi cu to v mi
trng sng nhng c nhng c im chung sau:
- C th i xng hai bn.
- Vn ng nh s co rt ca c th, khng c c quan vn ng ring.
- H thng thn kinh trung ng l nhng hch thn kinh tp trung hu, t
s c hai dy thn kinh ln, chy dc c th v pha sau v c mt s dy thn kinh
nh.
- C quan bi tit n gin.
- Mt s t loi xut hin h tun hon v h hp.
Phn ln giun sn sng t do nhng c khong 1/3 thnh phn ging loi sng k
sinh trn ngi, ng vt nui, c v cc ng vt khc. Cho n nay, ngi ta tm
thy giun sn k sinh trn c thuc cc ngnh di y:
- Ngnh giun dp Plathelminthes Schneider, 1878
- Ngnh giun trn Nemathelminthes Schneider, 1866
- Ngnh giun u mc Acanthocephala (Rudophi, 1808) Skrjabin et Schulz,
1931
- Ngnh giun t Annelida
85
BNG 7 . S LNG GING LOI K SINH TRNG A BO K SINH

NG VT THY SN VIT NAM
H, lp, nganh k sinh trng
ging loi
Vt chu
1. H Dactylogyridae Bychowsky, 1933
46
C nc ngt
2. H Ancyrocephalidae Bychowsky, 1937
10
39
C
nc
ngt, mn
3. H Tetraonchoidae Bychowsky, 1951
C nc ngt
4. H Diplectanidae Bychowsky, 1957
C nc mn
5. H Capsalidae Diesing, 1858
C nc mn
6. H Gyrodactylidae Van Beneden et Hess, 1863
C nc ngt
7. H Protomicrocotylidae Poche, 1926
C nc mn
8. H Anthocotylidae Bychowsky, 1957
C nc mn
9. H Diclidophoridae Cerfontaine, 1895
C nc mn
10. H Microcotylidae Taschenberg, 1879
C nc mn
11. H Gastrocolylidae Price, 1943
C nc mn
12. H Diplozoidae Palmobi, 1949
C nc ngt
13. H Aspidogastridae Poche,1907
C nc ngt
14. H Bucephalidae Poche,1907
C
nc
ngt, mn
15. H Diplodiscidae Skrjabin, 1949
C
nc
ngt, ch
16. H Fellodistomatidae Nicoll, 1913
C nc ngt
17. H Isoparorchidae Poche, 1925
C nc ngt
18. H Clinostomatidae Liihe, 1901
C nc ngt
19. H Monorchidae Odhner, 1911
C nc ngt
20. H Waretrematidae Srivastava, 1937
C nc ngt
21. H Maseniidae Yamaguti, 1954
C nc ngt
22. H Opecoelidae Ozaki, 1926
C nc ngt
23. H Allocradiidae Stossich,1903
C nc ngt
24. H Orientocreadiidae Skrjabin et Kowal, 1960
C nc ngt
1. Ngnh giun dp Plathelminthes Schneider, 1878

1. Lp Monogenea (Van Beneden, 1858) Bychowsky,
1935
2. Lp Trematoda Rudolphi,1808
86
25. H Azygiidae Odhner, 1911
C nc ngt
26. H Heterophyidae Odhner, 1914
C nc ngt
27. H Echinostomatidae
C nc ngt
28. H Strigeidae Railliet, 1919
C nc ngt
29. H Diplostomatidae Poirier,1886
C nc ngt
30. H Batrachotrematidae Dollfus et Williams, 1

1966
ch ng
31. Lecithosteridae
C nc mn
32. H Hemiuridae Liihe, 1901
ch ng
33. H Lecithodendriidae (Liihe, 1901)
ch ng
34. H Paramphistomidae Fischoeder ,1901
C nc ngt
35. H Plagiorchidae Liihe, 1901
ch ng
36. H Gorgoderidae Looss, 1899
C nc ngt
37. H Pleurogendidae Looss, 1899
ch ng
38. H Cryptogonimidae (Ward, 1917)
C nc ngt
39. H Dinuridae Skrjabin et Guschanskaja,1954
C nc mn
40. H Prosogonotrematidae Vigueras ,1940
C nc mn
41. H Caryophyllidae Leuckart, 1878
C nc ngt
42. H Ptychobothriidae Liihe,1902
C nc ngt
43. H Bothriocephlidae Blanchard, 1849
C nc ngt
44. H Proteocephalidae La Rue, 1911
C nc ngt
45. H Rhabdochonidae Skrjabin, 1946
13
C nc ngt
46. H Haplonematidae Sudarikov et Ryjikov,1952
C nc ngt
47. H Pingidae Hsii, 1033
C nc ngt
48. H Gnathostomidae Railliet, 1895, emend. 1

Nicoll, 1927
C nc ngt
49. H Physalopteridae (Railliet, 1893,subfam.) Leiper,

2
1908
C nc ngt
3. Lp Cestoidea Rudolphi, 1808
2. Ngnh giun trn Nemathelminthes Schneider,1866

4. Lp Nematoda Rudolphi,1808
50. H Camallanidae Railliet et Henry, 1915
10
C nc ngt
51. H Cucullanidae Cobbold, 1864
C nc ngt
52. H Dracunculidae Leiper, 1912
C nc ngt
87
53. H Anisakidae Skrjabin et Karokhin, 1945
C nc ngt
54. H Kathalaniidae Travassos, 1945
C nc ngt
55. Capillariidae Nevea - Lemaire, 1936
C nc ngt
56. H Dendronucleatidae Sokolowskaja, 1962
C nc ngt
57. H Acanthogyridae Meyer, 1931
C nc ngt
58. H Quadrigyridae Van Cleave, 1928
C nc ngt
59. H Echinorhynchidae (Cobbold, 1878) Hamann, 3

1892
C
noc
ngt, ch
3. Ngnh giun u gai Acanthocephles (Rudolphi, 1808)

5. Lp Acanthocephala (Rudolphi, 1808)
60. H Rhadinorhynchidae Travassos, 1923
C nc ngt
61. H Illiosentidae Golvan, 1960
C nc ngt
C nc ngt
C
nc
ngt, mn
4. Ngnh giun t Annelida

6. Lp Hirudinea J.Lamarck, 1818
62. H Piscicolidae Johnston, 1890
5. Ngnh nhuyn th Mollusca
7. Lp Bivalvia Linne, 1758
63. H Unionidae
BNH DO NGNH GIUN DP PLATHELMINTHES SCHNEIDER,1878

c im chung cua nganh giun dp Plathelminthes
Giun dp l ngnh ng vt pht trin thp trong gii ng vt i xng hai bn,
c 3 l phi v cha c th xoang. C th dp, c s phn ha thnh u, ui, lng,
bng. Vn ng di chuyn c nh hng.
Ngi ta hnh dung c th giun dp nh hai ci ti lng vo nhau, c chung mt
l ming, ti ngoi l biu m c, ti trong l c quan tiu ha, gia hai ti l nhu m,
m c cc ni quan du bn trong . Lp biu m bn ngoi vn c lng t nhng
do i sng k sinh nn tiu gim. T bo c sp thnh bao c kn 3 lp: c vng, c
xin, c dc. Hot ng ca cc c i ngc nhau to thnh cc ln sng co dui, dn
dn t trc ra sau, l c s gip giun dp di chuyn un sng.
C quan sinh dc c thm cc tuyn sinh dc ph, ngoi tuyn tinh, tuyn trng
cn c ng dn sinh dc, nhiu ging loi cn c c quan giao cu. C quan sinh dc
c v ci trn cng c th.
H thn kinh tp trung thnh no pha trc vi nhiu i thn kinh chy dc,
thng c hai dy thn kinh bn pht trin.
88
H tiu ha vn dng ti nh ca ng vt rut khoang. Trong ngnh giun dp,

cc lp k sinh thch nghi vi iu kin sng nn c s thay i v hnh thi, cu
to, chc nng ca cc c quan.
Ngnh giun dp c 3 lp k sinh trn VTS
- Lp sn l n ch Monogenea (Van Beneden, 1858) Bychowsky, 1935
- Lp sn l song ch Trematoda Rudolphi, 1808
- Lp sn dy Cestodea Rudolphi, 1808.
1. BNH DO LP SN L N CH MONOGENEA GY RA
c im chung cua lp sn l n chu Monogena
Lp sn l n ch Monogenea c khong 1500 loi, a s ging loi u ngoi
k sinh, thng chng k sinh trn mang, da c nc ngt, c bin. S t k sinh trn
gip xc, lng th, ba ba... Lp sn l n ch Monogenea pht trin khng xen k
th h v khng thay i k ch.
c im cu to: Nhn chung c th sn l n ch nh, kch thc chiu di
khong t 0,5-1 mm. Cc ging loi k sinh trn c nc ngt hnh dng t thay i,
thng hnh phin l, hnh tr hoc hi bu dc.
Hnh 41. Mt s h thuc Monogenea
89
Cc ging loi sn l n ch k sinh trn c bin thay i hnh dng tng i

ln. C th chng khng c gai, bao bc bn ngoi l mt lp nguyn sinh cht hp
bo mng trong sut do t bo thng b phn tit m to thnh k l tng c
bo v c th v lm nhim v vn ng.
Pha trc c th c ming, c quan u c tc dng ht thc n v vn ng.
C quan tiu ha, sau ming l hu, thc qun, rut phn thnh ng thng hoc phn
nhnh. Pha sau c th ca sn l n ch c a bm (haptor) cu to gm c cc mc
ln gia (anthor) v cc mc ra (marginalhook) xung quanh bng cht kitin. Mc
c th cm su v ph hoi t chc k ch m ng cho vi sinh vt, nm v cc sinh
vt khc xm nhp v gy vim lot t chc, ht mu v nim dch kch thch c th
k ch phn tit ra cc cht ph hoi c nng, hot ng sinh l bnh thng ca k
ch.
Khi chng k sinh trn c th c vi s lng ln c th lm cho c hng, c
ging cht hng lot. a bm sau c cu to phc tp v cng l cn c ch yu
phn loi cc ging loi sn l n ch . Thng thng, a bm sau ca lp sn l n
ch c 3 dng:
- a bm c cht kitin hnh thnh nhiu mc, bao gm mc ln v mc nh
(Dactylogiridae; Gyrodactylidae).
- a bm do cc cht kitin hnh thnh cp ht ng thi gi li cc mc cu thi k u
trng (Diclyleothriidae, Mazocraeidae, Discocotylidae, Diplozoidae).
- a bm chia thnh nhiu xoang, sp xp hnh i xng, mi xoang c tc dng ht
thc n (Capslidae...) .
Ngoi ra mt s ging loi c tuyn pha sau c th phn tit ra nim dch.
H thn kinh v bi tit n gin.
Hnh 42
Hnh dng mt s
kiu a bm ca
Monogenea
90
Hnh thc sinh sn: C quan sinh dc ca sn l n ch c v ci trn cng

mt c th, c quan sinh dc c t mt n nhiu tuyn tinh, thng nm pha sau
tuyn trng v gia hai nhnh rut, ng dn tinh lin vi c quan giao cu thng n
xoang sinh dc pha trc c th.
Cu to ca c quan giao phi cng l mt tiu chun quan trng phn loi
n loi. L sinh dc gia hoc mt bn pha sau on rut bt u phn nhnh.
C quan sinh dc ci c tuyn trng, t cung, ng dn trng n xoang sinh dc.
Tuyn non hon cng pht trin.
Chu k pht trin: i b phn ging loi trong lp sn l n ch trng, s t
ging loi con, qu trnh sng khng cn k ch trung gian. Trng trong c th
sau khi th tinh theo l sinh dc ra ngoi, nh cu to c cun nn c th ni ln mt
nc hay bm trn mang c v cc vt khc trong nc. Sau mt thi gian, trng n ra
u trng, c th u trng di, c 4 im mt, c 4-5 nhm lng t. Pha sau c th c
cc mc nh l nhng mc n gin, cha hnh thnh mc ln gia. C quan tiu
ha c hu v ti rut.
Hnh 43. Chu k pht trin ca Monogenea

Lng t vn ng a u trng tip xc ln b mt c th, mang, xoang, ming
ca c. Lc chng mt tim mao, pht trin thnh trng trng thnh. Nu u trng
khng gp c k ch th sng t do trong nc t vi gi n mt ngy sau n s
cht. Thi gian sng trong nc ph thuc vo nhit cao hay thp. Ngi ta li
91
dng c im ny phng bnh cho c bng cch tiu dit mm bnh sn l n ch

trc khi a c vo cc ao ng nui.
Cc loi sn l n ch thuc mt s b Dactylogyridea, Tetraonchidea c tnh
c hu rt cao, mi loi c ch c mt s loi sn k sinh, ngha l nhng loi sn l
n ch k sinh mt loi k ch nht nh. Do qu trnh tin ha thch nghi vi
i sng k sinh nn c tnh sinh l, sinh ha hon ton ph thuc vo c tnh sinh
l, sinh ha ca k ch. Theo Bychowsky, 1957 tng kt cho rng: trong 958 loi
sn l n ch th c 711 loi k sinh trn mt s loi c k ch (chim 74,2%) v c
903 loi sn n ch k sinh trn mt s h c k ch
1.1. Bnh san la 16 mc Bnh Dactylogyosis
1.1.1.1. Phn loi
B Dactylogyrigdea Bchowsky 1937
H Dactylogyrigdae Bchowsky 1937
Ging Dactylogyrus Diesing 1850
1.1.1.2. c im cu to
C th Dactylogyrus ni chung rt nh, di, lc cn nh, c mu trng nht v
vn ng rt hot bt. Khi vn ng c th vn di ra pha trc sau c th rt
ngn ko c phn sau li, ly phn sau lm tr ri vn di ra pha trc lc ny pha
tr l r 4 thy u trong c 4 i tuyn u tit cht nhn ph hoi t chc to
iu kin cho Dactylogyrus bm ln mang c. Pha trc c 4 im mt do cc m t
bo sc t to thnh c tc dng cm gic nh sng.
Pha sau c th c a bm, chnh gia a bm c mt i mc gia, hai mc gia ni
vi nhau bi mng ni lng v mng ni bng, xung quanh a bm c 7 i mc ra
v vy thng c tn gi sn l n ch 16 mc. Kch thc, hnh dng mc, mng ni
gia, cc mc gia l mt trong nhng tiu chun quan trng phn bit cc loi
Dactylogyrus .
C quan tiu ha ming hnh phu pha trc, tip theo hu l thc qun ngn, rut
chia lm hai nhnh chy dc c th xung pha sau ri tip hp li to thnh rut kn.
Ch rut gp nhau hi phnh to, sn Dactylogyrus khng c hu mn.
C quan sinh dc: Dactylogyrus c c quan sinh dc lng tnh, c quan sinh dc c
v c quan sinh dc ci trn cng c th.
C quan sinh dc ci c mt tuyn trng thng trc tuyn tinh, tuyn trng hng
v pha trc c ng dn trng thng vi bng v l sinh dc mt bng gn v tr
rut phn nhnh. C quan sinh dc c gm c tuyn tinh gia hoc pha sau c
th, ng dn tinh nh lin thng vi ti cha tinh n c quan giao cu ri n xoang
sinh dc. C quan giao cu do mt ng nh v cc phin chng to thnh. Hnh
92
dng v cu to ca cc phin chng l mt trong nhng tiu chun phn loi n

loi ca ging sn l n ch 16 mc
1. Thy u
2. im mt
3. Tuyn u
4. Ming
5. C quan giao cu
6. Ti cha tinh
7. Tuyn tin lit
8. ng dn tinh
9. Tinh hon
10.Bung trng
11. Non hong
12. Tuyn non hong
13. ng dn trng
14. Tuyn v trng
15. T cung
16. Ti cha trng thnh thc
17. m h ( l sinh dc)
m o
Hnh 44. Cu to ca Dactylogyrus18.vastator
19. ti cha tinh
A- Trng; B - u trng; C Cu to c th
20. Rut
21. lng
a bmtrng
( a mc;
b khng
mng ni;
Dactylogyrus trng, trng ln c cung hay u li, s
cng
c mc gia)
nhiu, trng va ra chm xung y hay bm vo c nc sau vi ngy n cho u
trng di, c 4 im mt v 5 nhnh tim mao, pha sau c cc mc ra, cha c mc
gia.
Thng thng trong t cung ch c mt trng nhng c th lin tc, thi tit
m, tc trng cng nhanh. nhit 14-150C c 33 pht mt trng, nhng
93
nu nhit nng ln 20-400C ch cn 15 pht. Khi nhit 300C tr ln, qu trnh

trng b c ch.
Thi gian n ca trng cng ph thuc rt ln vo nhit nc. Theo quan st
ca E.M. Laiman, 1957 i vi Dactylogyrus vastator nhit 22 - 240C sau 2-3
ngy trng n thnh u trng, 800C cn mt thng nhng nhit thp di 50C th
trng khng n c. Theo th nghim ca M.Prost, 1963 nhit nc 20,50C qu
trnh pht trin ca Dactylogyrus extennus mt 6 ngy. Theo O.N. Bauer, 1977 nhit
thun li cho sinh sn ca Dactylogyrus vastator l 23-250C
1.1.2. c im dch t
1.1.2.1. Phn b
Bnh phn b trn khp cc thy vc nc ngt trn th gii v Vit Nam
Dactylogyrus k sinh trn nhiu loi c nc ngt nhiu la tui nhng nguy
hi nht l c hng v c ging.
nc ta pht hin Dactylogyrus k sinh trn nhiu loi c thuc h c chp
Cyprilidae v c t nhin trong c nc. Theo H K tri c Nht Tn-H Ni,1986
c m hoa giai on c hng b cm nhim bnh 100%, cng cm nhim 210325 trng/c th lm c cht 25%. min Trung, mt s c s nui c vng 1985,
Dactylogyrus k sinh lm c cht hng lot gy tn tht cho mt s nh nui c cnh.
Theo O.N. Bauer, 1969, 1967 cho bit mt con c m hai tui c 10.647 trng k
sinh, c chp c 3-4,5 cm, Dactylogyrus k sinh cng cm nhim 20-30 trng c
th lm c cht. Bnh ny pht trin mnh trong nhng ao nui mt dy, iu kin
mi trng bn, nhit thch hp cho chng pht trin khong 22-280C
Bnh xut hin ma xun, ma thu min Bc; ma ma min Nam\
1.1.3. Du hiu bnh l
Dactylogyrus k sinh trn mang c, lc k sinh chng dng mc ca a bm sau
bm vo t chc k ch, tuyn u tit ra men hialuronidaza ph hoi t bo t chc
mang v da lm cho mang v da c tit ra nhiu dch nhn, lm nh hng n h hp
ca c. T chc da v mang b Dactylogyrus k sinh vim lot to iu kin cho vi
khun, nm v mt s sinh vt xm nhp gy bnh.
C trng hp Dactylogyrus k sinh khng nhng gy vim nhim lm cho t chc t
bo sng to m cn lm cho xng np mang cng phng ln. C b bnh bi li chm
chp, c th thiu mu, c gy yu
94
Hnh 45. A - Dactylogyrus sp k sinh trn mang c trm c ( mu ct m); B Dactylogyrus sp k sinh trn mang c tri; C - Dactylogyrus sp k sinh c chi
1.1.4. Phng php chn on bnh

1.1.4.1. Phng php chn on lm sng
Da vo du hiu bnh l ca bnh nh mang sng, c bi li chm chp
C th kim tra s xut hin ca Dactylogyrus sp k sinh trn c bng cch kim tra
trn knh hin vi. Chng ta ct t mang ca c ri quan st trn knh hin vi
Hnh 46. Dacylogyrus sp k sinh trn mang c

p dng bin php phng bnh tng hp nh:
Ty dn ao, tiu dit trng v u trng sn l 16 mc trc khi th c xung ao ng
nui.
95
C th khng qu dy, thng xuyn theo di ch n v iu kin mi trng

ao nui iu chnh cho thch hp.
Dng KMnO4 20ppm tm cho c trong thi gian 15-30 pht hoc dng NaCl 23% tm trong 5 pht ( nu nhit trn 250C th gim xung 2%) trc khi a c vo
ng nui.
Dng NH4OH 10% tm cho c vi nng 100ppm trong thi gian 1-2 pht.
Dng Formaline phun xung ao vi nng 10-20ppm tr bnh cho c.
1.2. Bnh sn l n ch con (sn 18 mc) Gyrodactylosis
1.2.1.1. Phn loi
B Gyrodactylidea Bychowsky, 1937
H Gyrodactylidae Van Beneden v Hesse, 1863
Ging Gyrodactylus Nordmann, 1832
1.2.1.2. c im cu to
C th ca Gyrodactylus ni chung nh hn so vi Dactylogyrus. C th sng
Gyrodactylus rt linh hot, chng lun vn ng tng t nh Dactylogyrus. Khi vn
ng pha trc l 2 thy u trong c hai tuyn u c tc dng tit cht nhn ph
hoi t chc ca k ch. Gyrodactylus khng c im mt.
Pha sau c th l a bm c 2 mc ln gia v 16 mc nh bng kitin xp
xung quanh, cc mc ln c 2 mng ni. Do cu to ca c quan mc sau nn
Gyrodactylus cn c tn gi l sn l n ch 18 mc. Ming mt bng pha trc
c th, hu do 16 t bo ln to thnh, thc qun ngn, rut phn thnh 2 nhnh chy
dc c th n 4/5 chiu di thn nhng 2 nhnh khng gp nhau, rut h khng c
hu mn.
C quan sinh dc Gyrodactylus c c quan sinh dc lng tnh, c quan sinh dc
c v ci trn cng mt c th. C quan sinh dc c c tuyn tinh nh, phn sau
c th, ti giao phi hnh dng nh qu trng do mt gai ln v 8 gai nh cong li to
thnh, tuyn trng hnh bn nguyt sau tuyn tinh. Trong c th c bo thai hnh bu
dc, ng thi trong thai ny hnh thnh bo thai ca i sau nn c tn gi l tam
i trng, thm ch c c thai ca i th 4, nguyn nhn ca hin tng sinh sn
tng i c bit ny cha r, c ngi cho sinh sn u th l mt loi sinh sn n
tnh, c ngi cho l mt trng c nhiu phi
96
Hnh 47. Cu to sn n
ch con
Gyrodactylus
ctenopharyngodontis
1.thy u; 2.tuyn u pha
trc;3.tuyn
u pha sau; 4.ming; 5. hu;
6. Thc qun; 7.
Rut; 8.Ti Giao t; 9.ng
dn tinh; 10.Tinh hon
11.Bo thai; 12.Bung trng;
13.a bm
(a-mng ni trn;b-mng ni
chnh; c-mc gia;
d-mc ra)
1.2.1.4. Vng i pht trin

Phi lc pht trin n giai an hu phi, tuyn trng li sinh ra 1 trng thnh
thc sau phi ln, khi phi ln thot khi c th m, trng li chuyn n thay v tr
v tip tc pht trin. Lc phi hot ng mnh cn tch khi c th m, gia c
th trng nh ln mt ci bc, phi chui ra t im , phn gia chui ra trc sau
phn sau v phn u thot ra. u trng vn ng trong nc t 5-10 ngy, nu
khng gp k ch n s cht. Nhit cho trng pht trin l 18-250C.
97
Hnh 48. Hnh dng ca sn n ch 18 mc Gyrodactylus sp
1.2.2. c im dch t
1.2.2.1. Phn b
Gyrodactylogyrus k sinh trn mang ca nhiu loi c nc ngt, c bin. Phn
b rng cc thy vc ca cc nc.
c nc ngt Vit nam, thng gp mt s loi: Gyrodactylus maculatus; G.
fusci; G. medius; G. ctenophryngodonis
Gyrodactylus gy bnh trn mt s loi c nc ngt nh: c Tr, c r phi
mt s loi c nc mn nh c M, c Vcvv
Nhn chung nc ta, c nui b cm nhim sn l n ch 18 mc vi t l v
cng kh cao, gy thnh bnh lm cht c ging cc loi: tr, tra, bng tng,
r phi, lc bng nui b.
Nm 1978, c chp ao nh Bc H b sn l n ch 18 mc cht hng lot.
Bnh thng xut hin vo ma xun, thu, ng min bc, ma ma min
Nam.
1.2.3. Du hiu bnh l
Gyrodactylus k sinh trn da v mang, nhng ch yu k sinh da. Khi k sinh
vi s lng ln, lm cho t chc t bo ti ni k sinh tit ra lp dch nhy mu
trng tro. C t hot ng hoc hot ng khng bnh thng, mt s c nm y ao,
mt s li ni ln mt nc p khng kh, thm ch mt dn kh nng vn ng v
98
bi nga bng. T nhng vt lot to iu kin cho vi khun, nm v cc sinh vt khc

xm nhp gy bnh. C b cm nhim Gyrodactylus kh nng bt mi gim, h hp
kh khn, c gy yu, khi nhim vi cng cao c th gy cht c hng lot. .
Theo O.N Bayer, 1977 c khe mnh, trng lng c th 1,2 g, trong khi c
b nhim Gyrodactylus ch nng 0,5g ng thi hm lng bch cu tng, hm lng
hng cu gim.
Da vo du hiu bnh l in hnh xy ra trn c nh: C t hot ng hoc hot
ng khng bnh thng, mt s c nm y ao, mt s li ni ln mt nc p
khng kh, thm ch mt dn kh nng vn ng v bi nga bng
Hnh 50. C b nhim Gyrodactylogyrus

xc nh Gyrodactylogyrus k sinh trn c th c, cn ly nht trn da v
quan st di knh hin vi
1.2.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng bnh tng t nh bin php phng bnh i vi
Dactylogyrus c th l
99
Ty dn ao, tiu dit trng v u trng sn l 18 mc trc khi th c xung ao

ng nui.
Dng KMnO4 20ppm tm cho c trong thi gian 15-30 pht hoc dng NaCI 23% tm trong 5 pht ( nu nhit trn 250C th gim xung 2%) trc khi a c vo
ng nui.
Hnh 51. Gyrodactylus medius k sinh c vng, c dic
100
1.3. Bnh sn l song thn Bnh Diplozoosis

1.3.1.1. Phn loi
Lp ph Oligonchoinea Bchowsky, 1937
B Mazocraeidea Bychowsky, 1937
B ph Discocotylinea Bychowsky, 1957
H Diplozoidae Palmobi, 1949
H ph Diplozoinae Palmobi, 1949
Ging Eudiplozoon Khotenowsky, 1984
Ging Sindiplozoom Khotenowsky, 1981
1.3.1.2. c im cu to
K sinh trng lc cn non, c th sng n c, lc trng thnh hai c th dnh
vo nhau thnh dng hnh ch X sut c qu trnh sng. Chiu di c th khong 5-10
mm. on trc c th (tnh t v tr hai trng dnh nhau tr v trc) nhn, ln hn
on sau. T l gia on trc v on sau cng l tiu chun quan trng phn
loi n loi.
Ming pha trc mt bng c th, hai bn c hai gic, xoang ming nh. Sau
ming c hu, thc qun, rut. Rut chy di n phn sau c th, on trc rut
hng ra hai bn chia thnh nhiu nhnh, on rut gia khng phn nhnh, on rut
sau khng phn nhnh hoc phn nhnh t, on cui cng ca rut hi phng to. a
bm sau c 4 i van bm do cc phin bng kitin to thnh v sp xp mi bn 4 ci.
Ngoi 4 cp van bm ra cn c mt i mc cu.
C quan sinh dc: Lng tnh trn mi c th va c tuyn tinh va c tuyn
trng. C quan sinh c gm mt tuyn tinh pha trc a bm sau v ng dn ra
c quan giao cu ni hai c th tip gip nhau. C quan sinh dc ci c mt tuyn
trng dng hnh bu dc hi cong li, t tuyn trng c ng thng vi tuyn non
hong v thng vi b phn sinh dc c ca c th bn kia, c ng dn n c quan
giao cu. Trng th tinh ra t cung. L sinh dc phn trc c th, gn ch hai trng
tip dnh.
Sn l song thn trng, qu trnh pht trin c phc tp nhng khng qua k
ch trung gian. Trng ca sn l song thn kh ln, kch thc khong 0,28 - 0,31 x
0,11 mm, hnh bu dc hi di, mt u c np y, trn np c nhng ng dy
xon, nh dy xon m trng c th bm chc vo mang c.
.
101
Hnh 52. A,B,C,D- sn song thn Eudiplozoon nippponicum(1-tuyn u; 2-ming; 3-gic
ming); C-van bm; D- trng; E-van bm; F-Mc gia; G-trng ca Sindiplozoon doi Ha ky,
1968
1.3.2.3. c im chu k sng

u trng n ra c nhiu lng t, pha trc c hai gic ht, hai im mt, c hu
v rut n gin dng ti. Pha sau c th c mt i van bm, mt i mc cu. Nh
c lng t m n bi li c trong nc trong mt thi gian ngn ri bm ln mang,
mt lng t v im mt, c th ko di, mt bng chnh gia c th hnh thnh gic
ht sinh dc. Mt lng hnh thnh u li lng. C th trng tm thi ngng sinh trng.
Hai u trng gp nhau, u trng ny dng gic ht sinh dc bng tip gip u li lng
ca u trng kia. Sau tip tc sinh trng, dn dn c quan sinh dc ca hai c th
gn cht pht dc thnh trng trng thnh
1.3.3.1. Phn b
Bnh xy ra khp thy vc nc ngt trn th gii nh Trung Quc, n ,
Banglades...vv
Vit Nam bnh xy ra ti nhng h nui c nc ngt cc tnh nh Bc
Ninh, ng Thp, Bn Tre... vv
102
Hnh 53. Chu k sng ca Diplozoidae
Sn l song thn ch yu k sinh c nc ngt. Vit Nam gp cc loi nh:
- Eudiplozoon nipponicum k sinh c chp, c he vng, c chi.
- Sindiplozoon doi k sinh c chp, m trng
1.3.3.3. Tc hi ln k ch
Diplozoodae k sinh trn k ch chng ht mu, ph hoi t bo t chc gy
vim lot c th vt ch, to iu kin thun li cho cc tc nhn c hi tip xc gy
bnh
Bnh xy ra v c t l cm nhim cao vo ma H
1.3.4. Du hiu bnh l
Khi c b nhim bnh, thng c biu hin bi l , ni u, dt vo b, mang
c c hin tng nht nht, c dch nhy mu trng c bao ph gy cho c gp kh
khn trong qu trnh h hp
p dng bin php phng v tr bnh nh i vi Dactylogyrus
1.3.5.1. Phng bnh
p dng bin php phng bnh tng hp nh
Ty dn ao, tiu dit trng v u trng sn trc khi th c xung ao ng nui.
103

Dng KMnO4 20ppm tm cho c trong thi gian 15-30 pht hoc dng NaCI 23% tm trong 5 pht ( nu nhit trn 250C th gim xung 2%) trc khi a c vo
ng nui.
2. BNH DO LP SN L SONG CH DIGENEA GY RA TRN NG VT
THY SN
c im chung
Cu to c th: C th sn song ch hnh trng, hnh l i xng hai bn hoc
khng i xng, mt s c th cn chia lm hai phn trc sau, c ging loi mt lng
hi cao. Kch thc c th sai khc rt ln khong 0,5 - 1 mm, c bit c th trn 10
mm. C th trong khng mu, c bit c mu ca mu do mu mu. B mt c th
trn, mt s ging loi trn b mt c gai hoc cc mc li. Thng gic ht ming
tng i nh pha trc c th, gic ht bng nhn chung ln hn gic ht ming.
Tng ngoi cng ca sn l song ch l mt lp nguyn sinh cht hp thnh dy
hn sn l n ch, ri rc c ging loi c gai l c quan bm b sung, tng ny cn
chng li tc dng ca dch tiu ha ca k ch v hp th dinh dng. Tng tip
theo l tng nguyn sinh cht chm trong c 3 tng c: c vng, c dc, c xin.
H thng tiu ha: C ming, hu, thc qun, rut. i b phn ming gia
gic ht trc. Hu do t bo c v tuyn th cu to thnh. Thc qun hp ngn, rut
chia thnh hai nhnh hai bn c th v bt kn tn cng. Mt s ging loi c hu
mn.
H thng sinh dc: Tr mt s h nh Schistomatidae, Didymozoidae cn li u
c h thng sinh dc lng tnh. So vi sn l n ch, sn l song ch c h thng
sinh dc a dng hn.
C quan sinh dc c thng c t mt n hai tuyn tinh ri ra ng dn tinh nh
hng v trc, tp trung thnh ng phng tinh v tn cng c quan giao phi trc
gic ht bng.
C quan sinh dc ci c mt tuyn trng, ng dn trng mnh vo khoang b gi l
ootyp, t khoang ootyp i ra l t cung un khc chy n l sinh dc ci cnh l sinh
dc c trong huyt sinh dc. Tuyn non hong hai bn c th vo c th sau
hp thnh bu v dn n khoang ootyp lm v. Khoang ootyp c ti nhn tinh.
104
Tinh trng t huyt sinh dc theo t cung ngc ln khoang ootyp gp trng t tuyn
trng ra tin hnh giao phi, trng th tinh c tuyn non hong bao quanh to
thnh lp v trng cng sau trng theo t cung ln l sinh dc ri ra ngoi.
H thng bi tit: c s bin i phc tp hn sn l n ch. H bi tit l
nguyn n thn gm 1 n 2 i ng bi tit chy dc hai bn c th, t ng c
nhnh nh chy ta ra khp c th v tn cng l t bo ngn la. Hai ng bi tit
vo bng i ri ra ngoi bng l bi tit.
H thng thn kinh: Gm i hch no nm trn hu v thng c 3 i dy thn
kinh: dy thn kinh lng, dy thn kinh bng v thn kinh hu.
Chu k pht trin
Sn l song ch trng giao phi trn cng mt c th. Trng nh nhng s
lng nhiu. Sn l song ch t trng pht trin thnh c th trng thnh phi tri
qua mt qu trnh pht dc phc tp qua nhiu giai on:
- Giai on u trng Miracidium: Trng sau khi ri vo nc n ra u trng
Miracidium c lng t v im mt. Phn trc c th c tuyn u, on sau c th
c mt m t bo mm c ng tiu ha n gin. H thn kinh v bi tit khng pht
trin. Miracidium khng n, sng t do trong nc nh glucogen d tr nn ch bi li
mt thi gian ri nh tuyn u tit men phn gii lp biu m chui vo t chc gan
ca c th c, trong c th k ch trung gian, u trng miracidium mt lng t, im
mt v rut bin thnh bo nang Sporocyste.
Hnh 54. Chu k pht trin ca sn l song ch Degenea
Giai on u trng bo nang Sporocyste: Bo nang hnh trn hay hnh ti, b
mt c kh nng thm thu dinh dng. Bo nang Sporocyste c th xoang ln, n tin
hnh sinh sn v tnh cho ra nhiu u trng Redia.
105
Giai on u trng Redia: Redia hnh ti c th di ng, cu to c th c hu v

rut dng hnh ti ngn, u trng Redia ln ln, ph mng ca bo nang ra khi t
chc gan ri vo c quan tiu ha ca c. C th u trng c hu v rut pht trin, c
hai ng bi tit. Pha sau c th c mt m t bo mm tin hnh sinh sn v tnh cho
nhiu u trng Cercaria. C nhiu chng loi sn l song ch khng qua giai on u
trng Redia m pht trin trc tip qua Cercaria.
Giai on trng Cercaria: C th Cercaria chia lm hai phn thn v ui, b
mt c th c gai, c mt hoc hai gic ht, c quan tiu ha c ming, hu, thc qun,
rut. C h thng bi tit v t thn kinh, pha trc c th c tuyn tit ra men
ph hai t chc xm nhp vo c th k ch, ng thi biu m di lp nguyn
sinh cht c tuyn phn tit to ra vch ca bo nang. Cercaria ra khi c th Redia,
sng tm thi trong c th c, sau ra nc trong mt thi gian ngn, mt ui bin
thnh u trng c v bc Metacercaria. Cng c ging loi sn l song ch giai on
u trng Cercaria trc tip xm nhp vo da ca k ch ri n mch mu sau qua
thi k u trng c v bc Metacercaria pht trin thnh trng trng thnh. Ngc
li cng c mt s ging loi khi Cercaria ra mi trng nc mt ui ri kt kn
bm trn cc thc vt thy sinh thng ng hay v c, nu gp k ch n vo s pht
Mt s ging loi u trng Cercaria sau khi tch khi c th Redia kt kn ngay
trong c th c hoc chui ra nhng li tip tc xm nhp vo c th c , k ch n
c c u trng vo rut s pht trin thnh trng trng thnh.
Cc ging loi sn l song ch ly c l k ch trung gian th hai, a s u trng
Cercaria ch ng xm nhp vo c th c v hnh thnh Metacercaria, mt s t ging
loi ngoi mi trng, k ch cui cng trc tip nut kn Metacercaria.
Giai on u trng Metacercaria : Do c v bao li, c th nm trong kn, nn
khng vn ng. Cu to c th pht trin gn vi trng trng thnh. B mt c th
c gai, c gic ming, gic bng, l ming v l bi tit.
Cu to trong c c quan tiu ha, c quan bi tit, thn kinh v c quan sinh
dc. H thng sinh dc ca mt s ging loi kh pht trin cn n gin nhng cng
c ging loi c quan sinh dc c ci hon chnh, thm ch c lc trong c quan
sinh dc ci c trng xut hin.
Metacercaria cng vi k ch trung gian II hoc vt mi gii b k ch cui
cng n vo trong ng tiu ha do tc dng ca dch tiu ha, v bc v ra, u trng
thot ra ngoi di chuyn n c quan thch hp pht trin thnh trng trng thnh.
Qu trnh pht trin ca sn l song ch yu cu k ch trung gian nht nh, k
ch trung gian th nht l c, k ch trung gian th hai hoc k ch cui cng thng
l ng vt nhuyn th, ng vt c t, gip xc, cn trng, b st, chim v ng vt
c v... C ging loi yu cu t 3-4 k ch trung gian.
106
Hnh 55. Chu k pht trin ca sn l song ch Trematoda
Nhn chung chu k pht trin sn l song ch chia lm hai loi:

Ch cn mt k ch trung gian:
u trng Cercaria i trc tip vo k ch cui cng nh sn mu c.
107
u trng Cercaria ra ngoi mi trng kt kn to thnh u trng Metacercaria

bm trong cc cy thc vt thy sinh thng ng, k ch cui cng n vo pht trin
u trng Cercaria khng ra khi k ch trung gian th nht m trong hnh
thnh kn Metacercaria.
Cn c hai k ch trung gian:
C hai k ch trung gian l nhuyn th.
K ch trung gian th 2 l gip xc hay cn trng, lng th hoc c.
Tc hi cua sn l song chu
Sn l k sinh gy tc hi i vi k ch ph thuc vo chng loi hoc v tr k
sinh. Thng sn l k sinh trong mt, h thng tun hon v mt s c quan quan
trng, tc hi hn k sinh trong h thng tiu ha.
c c mt s ging loi k sinh lm cho c cht. Ngoi ra giai on u trng
ca mt s t loi k sinh trn c c khi khng gy tc hi ln nhng khi giai on
trng thnh li k sinh ngi v gia sc. Do tp qun n tht c sng nh n gi
c c th ly bnh cho ngi v tip tc gy nhim tr li cho c. V vy cng tc
phng bnh v tr bnh sn l song ch cho c c ngha gp phn bo v sc khe
cho con ngi v gia sc.
Bin php phng tr bnh
Hin nay trn th gii cha c bin php phng tri bnh tt nht i vi cc bnh
do sn l song ch gy ra c m ch yu tin hnh mt s bin php phng chung.
Do nm c c im sn l pht trin qua nhiu giai on nn ngi ta ch ng ct
t mt khu no trong chu k pht trin cng t kt qu tiu dit chng nh bn
phn xung ao phi k vi vi dit trng sn l trong phn. Ci to ao bng vi,
phi y dit c Limnae. Dit cc loi chim n c l k ch cui cng ca sn l.
2.1. Bnh sn l song ch trong mu c - Sanguinicolosis
2.1.1.1. Phn loi
B Sanguinicolata Skrjbin et Selaulz, 1937
H Sanguinicolidae Graff, 1907
Ging Sanguinicola Plelin, 1905
2.1.1.2. c im cu to
Sn l Sanguinicola dng hnh l mng, nh, kch thc c th khng ln lm
thng t 1-2 mm ty theo loi: Sanguinicola intermedia c chiu di di 1 mm
nhng Sanguinicola volgensis di n 2 mm, chiu rng 0,5 mm. Xung quanh c th
108
c gai nh. Khng c gic ht ming v gic ht bng. Pha trc c th ko thnh
vi, trong vi c ming khng c hu, sau ming l thc qun hi di, rut chy di
n 1/3 chiu di c th th phnh to ra v chia thnh 3-6 nhnh dng ti s lng
nhnh ty tng loi. Sanguinicola armuta rut c 5 nhnh cn Sanguinicola mernus
rut c 4 nhnh, khng c hu mn.
C quan sinh dc lng tnh, c c c quan sinh dc c v c quan sinh dc ci
trn cng mt c th. C 8-10 i tuyn tinh sp xp thnh hai hng i xng nhau
gia c th v pha trc bung trng, cc ng dn tinh nh ra ng dn tinh ln
hng ra pha sau chy di n c quan giao cu pha sau ca tuyn trng. B phn
sinh dc ci c tuyn trng hnh bm hay hnh ch X 1/3 pha sau c th, ng dn
trng v c quan giao cu, hai bn c th c tuyn non hong phn b.
C quan bi tit bt u t pha trc r ra hai nhnh chy dc hai bn c th
xung pha sau c th hp li lm mt v ra ngoi bng l bi tit.
2.1.1.3. Chu k pht trin
Sn l Sanguinicola giai on trng thnh k sinh c qu trnh pht trin c
th qua cc giai on u trng v k ch trung gian.
Sn l Sanguinicola trng trong cc mch mu ca c, trng hnh tam gic c
mu li. Trng theo mu vo cc ng mch ca mang v nm trong cc mch mu
nh, mt s theo mu vo thn, gan. Ti , t chc c th tit ra cht bao trng li.
trong mch mu mang trng n ra u trng tim mao Miracidium, dng hnh bu dc,
bn ngoi c tim mao, pha trc c tuyn u v cu to khoang thng t chc k
ch. N c ng tiu ha nhng rt n gin. Bn trong c th c mt m t bo mm.
Nh tim mao vn ng mnh v cu to phn u Miracidium c thng t
chc mang c i ra mi trng nc. Miracidium gp k ch trung gian l bn
Mollusca nh cc loi c Limnaea auricularis, Limnaea stagnalis, Bithynia leachi...
vo xoang c th sau n c tr gan k ch (c).
trong gan k ch trung gian, nh tim mao ca u trng Miracidium tiu gim,
c th chuyn qua dng hnh ti, bn ngoi hnh thnh mt mng mng bao li thnh
u trng bo nang Sporocyste hnh bu dc nm yn mt ch. C th Sporocyste tr
m t bo mm ra khng c cu to g khc. trong c th Mollusca, u trng bo
nang ln ln thm, cc t bo mm tin hnh sinh sn n tnh cho nhiu u trng
Redia.
Redia c dng hnh l, c th c hai phn thn v ui. Phn ui ko di v ch
ngang ta nh hnh vy ui c. u trng Redia c ming, hu v rut n gin,
khng c gic ht, c mt m t bo mm.
Redia tch ra khi c th c (k ch trung gian) vo nc gp c l k ch cui
cng xm nhp qua b mt da, mang sau chuyn n h thng tun hon pht trin
109
Hnh 55. A. Sanguinicola lungensis (1. Ming; 2. Thc qun; 3. Rut; 4. Tuyn non hong; 5.
Tuyn tinh; 6. Tuyn trng); B: Chu k pht trin ca sn mu Sanguinicola inermis (theo
Bauer, 1977) (1- sn trng thnh; 2- trng sn; 3- miracidium; 4- sporocyste, redia; 5cercaria; 6- c Limnea; 7. C chp b nhim sn Sanguinicola.
Bnh phn b, lu hnh nhiu quc gia trn th gii
Sn l Sanguinicola k sinh gy tc hi ln i vi c hng v c ging
Trng ca Sanguinicola n cc mch mu nh gy tc, lm ri lon hot ng
bnh thng ca h tun hon, dn n thiu mu. Ngoi ra trng Sanguinicola cn
nm trong cc t chc gan, thn v b c th tit ra cht bao li ti ch cng dn n
ri lon chc nng hot ng sinh l bnh thng ca cc c quan trng yu ca c.
2.1.3. Du hiu bnh l
Khi c hng b nhim s lng k sinh trng Sanguinicola tng i nhiu th
xng np mang phng ln, t chc mang sng to, h hp kh khn, c bi li hn
lon..
C khi nhim Sanguinicola thng kh nhn bit. nhn bit ngi ta thng
li tm mu v cc mch mu ca h tun hon.
110

2.1.5.1. Phng bnh: p dng bin php phng bnh tng hp
- Dng vi 100-150kg/1000m2 hay Ca(OCl)2 20kg/1000m2 ty ao v phi y.
- Dng CuSO4 0,7 ppm bn xung ao, sau vi ba ngy bn thm mt ln na cng c
th dit c, u trng sn Sanguinicola
- Cho c rc xung ao cho c bm vo, sau vt ln b xung h k, nu lp li
mt s ln cng t kt qu.
2.1.5.2. Tr bnh: cha c thuc c tr
2.2. Bnh u trng sn l song ch k sinh mt c - Diplostomulosis
2.2.1.1. Phn loi
B Strigeidida Larue, 1926
H Diplostomatidae Poirier, 1886
Ging Diplostomulum (Rud, 1819); Braum
2.2.1.2. c im cu to
Gy bnh c l giai on u trng ca sn l song ch Diplostomulum. u
trng Metacercaria ca ging sn l Diplostomulum c c th trong sut, hnh l dp.
Chia ra lm hai phn: trc v sau. Kch thc c th nh khong 0,4 - 0,5 mm. Phn
trc c gic ht ming v c quan bn u. Di gic ht ming l hu n thc
qun, tip theo l ng rut hai nhnh chy ra phn sau ca c th. Gic ht bng c
kch thc bng gic ht ming nhng hi lch v tr ra pha sau c th, pha sau gic
ht bng c c quan tuyn th hnh bu dc. C th sng d dng quan st thy ti bi
tit chy v trc tng i ln trn c th cn thy cc ht sn bng cht vi.
Theo ti liu Trung Quc, k sinh trn mt c nc ngt thng gp u trng
Metacercaria ca 3 loi sn di y:
- Diplostomulum neidashui Pan et Wang, 1963.
- Metacercaria hupehesis Pan et Wang, 1963.
- Diplostomulum spathaceum (Rut, 1819) Brawn.
Trng trng thnh k sinh trong rut cc loi chim n c, trng sn theo phn
chim ra mi trng nc. trong nc khong 3 tun trng n ra u trng
Miracidium, u trng c tim mao vn ng t do trong nc vi gi gp k ch trung
gian th nht l Mollusca nh c Lmnae stagnalis. Miracidium dng c quan khoang
t chc phn u vo xoang n gan v vch ngoi thnh rut ca c pht trin qua
cc giai on u trng Sporocyste, Redia, Cercaria.
111
C th Cercaria chia lm hai phn: Thn v ui. Phn thn c gai dy, nh, c
c quan u, ming, hu v rut chia lm hai nhnh. gia c th c gic ht bng.
Pha sau gic ht bng c hai i t bo tuyn c ng thng vi c quan u, cui
phn thn cng c ti bi tit. ui gm hai phn: Thn ui v nang ui. Thn ui
c tim mao v c ui nn trong nc c th vn ng un cong c. u trng
Cercaria c th bi li ln xung cc tng nc.
Hnh 56. A- u trng Metacercarria ca Diplostomulum hupehensis: B- Chu k pht trin

ca sn Diplostomulum hupehensis (1- trng, 2- miracidium, 3- c- VCTG I v sporocyste
4- cercaria, 5- c- VCTGII v metacercaria, 6- chim n c- KCCC v sn trng thnh)
Cercaria lc ny cn trong c th c ri sau chuyn dch n xoang ngoi

ca k ch ri nhanh chng chui ra mi trng nc, v vn ng lon x lc ni lc
chm nhng sau cng tp trung ln tng mt, u trng Cercaria gp c lp tc bm trn
da, mang c, mt ui v xm nhp vo c th c bng hai cch:
T c i vo cc mch mu cnh n tim ln u, ri t mch mu ca c
quan th gic n mt.
C loi i t c vo ty sng, di chuyn ln no ri theo thn kinh th gic vo
mt, trong thy tinh th ca mt c khong mt thng, pht trin thnh Metacercaria
Theo A.Sigin, 1964, u trng Metacercaria c th tn ti trong c th c c 8
thng thm ch n 4 nm, chim n c c u trng Metacercaria ca sn
Diplostomulum vo rut pht trin thnh trng trng thnh.
2.2.2.1. Phn b: Bnh xy ra hu ht cc thy vc nc ngt v nc mn trn th
gii
112
2.2.2.2. K ch k sinh: Bnh ny gp tt c cc loi c nc ngt giai on c

ging nh: C m trng, m hoa, chp, trm c...(theo E.M.Lyaiman, 1966;
O.N.Bauer, 1977) .
u trng Cercaria ca sn l Diplostomulum c tnh hng quang, thng tp
trung tng nc mt nn cc loi c n ni nh m, trm, vn...hay b cm nhim
nghim trng.
V.A.Musselius gp c trm c ging b cm nhim Metacercaria sn l
Diplostomulum vi t l cm nhim ln ti 80-100%, cng nhim 3-8 trng/c th
c. O.N.Bauer, 1977 pht hin c chp b nhim u trng sn l Diplostomulum 100%,
cng nhim cao t 120 trng/c th c.
Metacercaria ca Diplostomulum k sinh ch yu trn c nc ngt song n
cng k sinh trn c nc l, c nc bin.
Theo E.M.Lyaiman c vc hoa mai dc b bin ca nc c b cht, kim tra
thy c u trng Metacercaria ca sn Diplostomulum k sinh trong mt v c no.
2.2.2.3. Tc hi: Khi c b cm nhim nghim trng u trng sn khng nhng k sinh
mt m cn k sinh trong thn kinh trung ng dn n ri loi chc nng hot ng
ca h thn kinh, vi khun v nm theo cc t chc b vim nhim xm nhp vo
mt lm cho c cht. Ngoi ra, u trng Cercaria trong qu trnh di chuyn n mt
qua h thng tun hon gy ra chng tc mch mu, chy mu v thiu mu.
u trng Metacercaria k sinh trong mt c s ph hy thy tinh th, gy vim
bung trc ca mt lm cho mt tit ra nhiu nim dch, c ch iu tit ca mt b
ri lon, c khng bt c mi, gy yu ri cht.
2.2.3. Du hiu bnh l
Khi c b cm nhim u trng Diplostomulum th bi li hn lon, bn c ln trn
mt nc sau hot ng chm li, thm ch mt thng bng u chc ngc xung
di hoc nho ln nho xung hay c hin tng vn mnh, lt qua lt li.
u trng Metacercaria k sinh trong mt c lm c thy tinh th.
Da vo du hiu bnh l ca bnh xy trn c nh: c bi li hn lon, mt
thng bng, u chc xung di hoc nho ln, nho xung , hay c hin tng lt
qua lt li...
Tin hnh gii phu mt c ly dch em soi di knh hin vi s bt gp u trng
Metacercaria.
113

- Dng vi 100-150kg/1000m2 hay Ca(OCl)2 20kg/1000m2 ty ao v phi y.
- Dng CuSO4 0,7 ppm bn xung ao, sau vi ba ngy bn thm mt ln na cng c
th dit c, u trng sn Sanguinicola
- Cho c rc xung ao cho c bm vo, sau vt ln b xung h k, nu lp li
mt s ln cng t kt qu.
2.2.5.2. Tr bnh: cha c thuc c tr
2.3. Bnh sng mang do u trng sn k sinh c - Centrocestosis
2.3.1.1. Phn loi
B Opisthorchiida La Rue, 1957
H Heterophyidae Odhner, 1914
Ging Centrocestus Looss, 1899
Loi Centrocestus formosanus Nishigori, 1924
2.3.1.2. c im cu to
Metacercaria ca Centrocestus formosanus k sinh mang c, c dng bo nang
hnh ovan, kch thc 0,16-0,23 x 0,125-0,178 mm. Gic ming c kch thc
0,039x0,05mm, c 32 gai ln xp sole xung quanh gic ming, chiu di gai 0,0140,016mm. Gic bng c kch thc 0,021-0,039 x 0,043 mm
Hnh 57. Sn l song ch

Centrocestus formosanus ; A,B
bo nang u trng trong c ;
C Bo nang u trng (
Metacescaria) ; D Gic ht
ming
ca
u
trng
Metacescaria ; E C th u
trng khi ra khi bo nang
114

Centrocestus formosanus trng thnh k sinh trong dai dy, rut ca ng vt
c xng sng. Sn trng thnh trng. Trng rt nh hnh bu dc theo phn ca
vt ch cui cng vo mi trng nc. Trong mi trng nc, trng n ra u trng
Miracidium.
Miracidium gp vt ch trung gian th nht l c (Melanoides tuberculata) nh
c tin mao v c quan khoang l, Miracidium c thng v chui vo xong h hp n
xoang c th ca c. Miracidium sinh sn v tnh hnh thnh nhiu u trng Redia.
Redia sinh sn hnh thnh nhiu Cercaria (u trng c ui).
Cercaria di chuyn n c quan tiu ho ca cvo nc sng t do mt vi
ngy, nu gp vt ch trung gian th hai l c, chng xm nhp vo mang y pht
trin thnh giai on Metacercaria. Sau 2-3 ngy to thnh lp v bao bc xung quanh
thnh bo nang gc v trn t mang. nhit nc t 15-350C, u trng
metacercaria trong nc khong 6-8 tun, nu bo nang c ng vt c xng
sng n vo, ti t trng di tc dng ca dch rut tiu ho, bo nang b phn gii,
gii phng sn non v pht trin thnh trng trng thnh.
Hnh 58. Chu k pht trin ca sn l song ch Centrocestus fomosanus
115
2.3.2.1. Phn b : Bnh phn b cc thy vc nc ngt trn th gii
Vit Nam bnh xut hin tt c cc thy vc nc ngt trn ton quc
2.3.2.2. K ch k sinh: Bnh sn l song ch mang c gy thit hi ng k cho
c ging nh c trm c, c m, c chp, c tri
2.3.2.3. Tc hi: Thng 6/1998 hn 2 t c trm c giai on hng a t trm thu
sn H Ni Cc ra nui lng, sau 3 ngy c cht hng lot, nguyn nhn chnh l do c
b nhim u trng Centrocestus formosanus mang 100%, bo nang k sinh dy c
trn t mang.
Bnh xut hin nhiu ao bn phn hu c ti v ty dn y ao khng tt.
2.3.3. Du hiu bnh l
Metacercaria k sinh trong mang ca c, chng tp trung nhiu gc v trong
cc t mang, lm cho t mang b bin dng, nh hng n h hp ca c. C bt
ng sau 2-3 tun thng xut hin bo nang ca Centrocestus formosanus, bo nang
trn mang c t 6-8 tun.
2.3.4.1. Chn on lm sng: Da vo du hiu bnh l ca c
2.3.4.2. Chn on phng th nghim: Kim tra mang c di knh hin vi c th nhn
r bo nang trn gc v t mang.
- Dng vi ty ao, x l y ao dit ng vt thn mm, dng phn hu c k vi
vi trc khi th xung ao h nui c.
- Khng nn lm nh v sinh trc tip trn ao nui c
2.3.5.2. Tr bnh: Cha c thuc c tr bnh ny
2.4. Bnh u trng sn l gan trong tht c - Opisthorchis
2.4.1.1. Phn loi
B Fasiolata Shjabin et Schulz, 1937
H Opisthorchidae Liihe, 1911
Ging Opisthorchis Blanchard, 1895
2.4.1.2. c im cu to
116
Gy bnh Opisthorchis c l giai on u trng Metacercaria ca sn l song

ch Opisthorchis.
K sinh c l giai on Metacercaria dng kn, kch thc kn ca loi
Opisthorchis felineus 0,22-0,34 x 0,17-0,27 mm. Kch thc c th Metacercaria 0,26
x 0,12-0,22 mm.
Cu to c th Metacercaria c mt gic ht ming v mt gic ht bng. C
quan tiu ha c ming, hu, thc qun, rut phn lm hai nhnh chy dc pha sau c
th, rut nh khng c hu mn, pha sau gic ht bng l c quan tuyn th
(Brandesa). Trng trng thnh k sinh trn ng vt n tht nh ch, mo, ln v
ngi.
Sn trng thnh c quan sinh dc lng tnh, b phn sinh dc c c hai tuyn
tinh, dng thy pha sau c th, c ng dn tinh ra xoang sinh dc pha trc
gic ht bng. B phn sinh dc ci l tuyn trng c dng di, bu dc pha trc
ca tuyn tinh c ng dn trng di un khc ra xoang sinh dc, c hai tuyn non
hong dng chm ra xoang c th.
Chu trnh pht trin ca sn l Opisthorchis felineus.
1. Sn trng thnh trong c th ngi hoc ch, mo, ln...
2. Giai on u trng t Miracidium n Cercaria trong c th c.
3. Trong c th c Cercaria pht trin n Metacercaria.
Hnh 59. Chu k pht trin ca sn l gan Opisthorchis felineus( A- Sn trng thnh ; BMiracidium ; C Sporocyte cha redia ; D redia non ; E Cercaria ; G Metacercaria ; H c( vt ch trung gian th nht)
117
Hnh 60. Chu k pht trin ca Opisthorchis felineus( V.IA. Linnhic, 1977)
1-8- ngi v ng vt c v- vt ch cui cng; 9- gan b nhim sn; 10- trng; 11- cvt ch trung gian I; 12,13- c- vt ch trung gian th II; 14- trng; 15- u trng
miracidium; 16- sporocyst; 17- cercaria; 18- metacercaria; 19- sn trng thnh.

Opisthorchis felineus trng thnh k sinh trong gan, mt, rut, phn di d dy
ca ngi v ng vt c v n c. Trng trng thnh trng, trng rt nh hnh
bu dc c lp v xanh vng. Trng t gan theo ng mt vo rut v theo phn ca k
ch sau cng vo mi trng nc. Trong mi trng nc, trng n ra u trng
Miracidium gp k ch trung gian th nht l ng vt thn mm Bithynia leactri, nh
c tim mao v c quan khoang l Miracidium c thng v c chui vo xoang h hp
n xoang c th ca c bin i thnh bo nang Sporocyste, giai on u trng Redia
v Cercaria.
Cercaria c kch thc 0,15-0,25 mm, c mu nu sng, ui di 0,5 mm v
khng phn nhnh sau Cercaria di chuyn n c quan tiu ha ca c. Trong vng
hai thng Cercaria ri c th c vo nc sng t do, nu gp k ch trung gian th 2
l c sau 15 pht n c th chui qua da vo lp t bo m di da v c, y n pht
trin thnh giai on Metacercaria. Sau 2-3 ngy Metacercaria to thnh lp v trong
sut bao bc xung quanh thnh kn.
118
nhit nc 18 - 220C trong

khong 6 tun nu kn Metacercaria b
ngi hoc ng vt c v n vo, ti t
trng di tc ng ca dch tiu ha kn
b phn hu gii phng sn non v pht
Ton b chu k pht trin ca
Opisthorchis felineus khong 3 - 4,5 thng.
mo trng trng thnh sng 3 nm,
ngi c th sng 20 nm.
Hnh 61. Hnh dng u trng Metacercaria

ca Opisthorchis
2.4.2.1. Phn b
Opisthorchis phn b rng ri cc nc trn th gii. Bnh ny lu hnh nhiu

hay t ph thuc vo tp tnh n c gi v v sinh mi trng. Metacercaria k sinh
trong c ca c, chng tp trung nhiu lng dc ct sng, bng v ui t hn.
Nhiu quan st cho thy Metacercaria phn b bn pha phi nhiu hn pha bn tri
v phn b su 0,15-0,25 cm, t khi phn b su 0,3 cm.
Metacercaria ca Opisthorchis ch yu k sinh c nc ngt. Khi k sinh lm
nh hng n sinh trng ca c, lm gim gi tr thng phm ca c v c bit l
c nguy c truyn bnh cho ngi
Sc chu ng ca Metacercaria rt ln. Theo A.M.Schuminova, 1952 u trng
Metacercaria c th sng trong dch d dy pH l 2,5 trong iu kin nhit 37 0C
trong 2 gi. Vit Nam pht hin thy Ph Yn, Chu c, Nam nh c ngi
nhim sn Opisthorchis. . Cng v t l cm nhim c s sai khc gia cc loi,
c khi ch gp mt vi trng c khi n 1500 trng/c th c thm ch cn cao hn.
2.4.3. Du hiu bnh l
C c du hiu chm sinh trng, tuy thng c cc cc ni trn b mt da ca
c v n lm gim gi tr thng phm ca c
2.4.4.1. Chn on lm sng: Da vo du hiu bnh l ca c
2.4.4.2. Chn on phng th nghim: xc nh giai on Metacercaria ca
Opisthorchis cn tin hnh ct c c thnh tng lt mng v kim tra di knh hin vi
v knh gii phu
119

i vi sn Opisthorchis p dng phng php phng l ch yu: Dng vi ty
ao, x l y ao dit ng vt thn mm. Khng nn n tht c sng.
Phn bc phi k bng vi trc khi th xung ao h nui c. Khng nn lm
nh v sinh trc tip trn ao. Khi pht hin thy sn l Opisthorchis phi tr bnh kp
thi trnh ly lan
2.5. Bnh u trng sn l gan trong tht c Clonorchosis
2.5.1.1. Phn loi
B Fasiolata Shjabin et Schul, 1937
H Opisthorchodae Liihe, 1911
Ging Clonorchis Looss, 1907
Loi Clonorchis sinensis Cobbold, 1875
2.5.1.2. c im cu to
Gy bnh Clonorchosis c l giai on u trng Metacercaria ca sn l gan
Clonorchis. Clonorchis giai on trng thnh k sinh trung gan, mt ca ngi v
ng vt c v lm to gan hoc x gan. Giai on u trng Metacercaria k sinh
trong c hay m lin kt ca t chc c ca c di dng bo nang. C th
Metacercaria c hnh bu dc, c bc bn ngoi dy do hai lp gn cht hp thnh.
C th trng thnh, on trc c th b mt c mc nh phn b, gic ming
nh, gic bng tng i ln. H thng tiu ho c on trc hu, n hu, thc
qun, rut phn nhnh ko di n pha sau c th. C quan sinh dc ci c mt bung
trng hnh bu dc, xoang sinh dc pha trc gic ht bng. H thng bi tit gm
ti bi tit v hai ng bi tit, t c cc nhnh nh v 15 i t bo ngn la. L bi
tit pha sau c th. Giai on u trng Metacercaria ca Clonorchis hnh dng cu
to gn ging giai on u trng Metacercaria ca Opisthochis. V bo nang ca u
trng Metacercaria trong c c rt dy, cu to chc chn, nhn qua knh hin vi c
chic quang sng hn c th u trng.
Ngi n c sng hay tm sng c nhim Metacercaria ca sn Clonorchis vo,
u trng theo ng mt di chuyn n gan, c th pht trin ko di ra, sau mt thng
th pht trin thnh trng trng thnh v bt u trng. Trng sn Clonorchis i
vo rut theo phn ra ngoi mi trng nc. Cc loi c Melanoides tuberculatus v
Parafossarus striatus n vo trong rut n ra u trng Miracidium.
Giai on trng thnh sn ny k sinh gan, mt ca ngi v ng vt c v
khc. Trng trng thnh trng, theo dch gan mt vo rut v theo phn k ch
120
cui cng ra ngoi mi trng. Mt s loi c nh, Melanoides tuberculatus v

Paraforsarulus striatulus ngu nhin n phi trng sn, vo trong rut n ra u
trng Miracidium, sau c thng thnh rut vo xoang, xm nhp vo gan pht
trin qua cc giai on n Sporocyste, Redia v Cercaria. u trng Cercaria chui ra
khi c th c, vo nc sng t do khong 2 ngy, gp k ch trung gian th 2,
thng l c trong h c chp, chng chui qua da, vo c pht trin v to kn pht
trin thnh Metacecaria.
Hnh 62. Cc giai on pht trin ca sn l gan Clonorchis sinensis: A- c th trng

thnh; B- trng; C- cercaria; D,E- metacercaria; F- c m- vt ch trung gian th hai;
G- c- vt ch trung gian th nht.
2.5.2.1. Phn b
Bnh xy ra hu ht cc thy vc nc ngt trn th gii
Vit Nam pht hin vng Kim Sn Ninh Bnh, Ngha Hng, Nam nh c
m trng b nhim Metacercaria ca Clonorchis, t 40-60%.
Theo ti liu Trung quc khong hn 10 loi c nc ngt b nhim u trng sn
l Clonorchis, ring h c chp c 10 loi
2.5.2.3. Tc hi
Trong thc t t gp trng hp c cht do u trng ca Clonorchis, nhng c th
lm gim gi tr thng phm ca tht c v c nguy c gy bnh cho con ngi v gia
sc trn cn. Ngi b cm nhim sn l Clonorchis thng c triu chng suy gan,
vng da, chy mu cam, au vng gan v ti mt.
121
2.5.3. Du hiu bnh l

u trng Metacecaria k sinh trong c ca c to ra cc nt sn nh, c gy
Da vo du hiu bnh l ca bnh xy ra trn c
Kim tra u trng Metacecaria trong c c bng cch nghin tht c v cho vo
dung dch tiu c Pepsin-HCl, trong t m 37oC sau 24 gi, lc b phn trn, cc
bo nang Metacecaria nng chm phn y. Quan st u trng Metacecaria di
knh hin vi hoc knh gii phu. Cng c th p mng 1 th tch nh c c gia 2 tm
knh dy, quan st phng i thp pht hin u trng Metacecaria
p dng bin php phng bnh l ch yu
phng bnh cho c cn thc hin gin tip, thng qua vic tiu dit c trong
ao nui c v qun l ngun phn hu c dng trong nui c bng cch phn vi vi
bt, khi phn hoai mi s dng. B tp tc n c gi ca ngi.
2.6. Bnh u trng sn l phi cua
2.6.1.1. Phn loi
B Fasiolata Shjabin et Schulz, 1937
H Paragonimidae Dollfus, 1939
Ging Paragonimus Braun, 1899
Loi: Paragonimus westermanii (Kerbert, 1878),
2.6.1.2. c im cu to
Trng trng thnh c kch thc c th 9,5-14,7 x 5,27- 6,85mm, c dng hnh
trng, dp lng bng, u trng metacercaria k sinh trong c th cua ni v tm
Sn trng thnh k sinh trong phi ca ngi v ng vt c v. Trng theo
m hoc phn vo mi trng nc pht trin thnh u trng Miracidium, u trng
redia k sinh trong c v sinh sn v tnh to ra nhiu u trng Cercaria. u trng
cercaria ra mi trng v xm nhp vo c v mang cua, tm (c bit thng gp
loi cua ni) pht trin thnh u trng metacercaria. Ngi v ng vt c v n cua
nhim u trng metacercaria khng nu chn, vo d dy theo mu vo phi pht trin
thnh sn l phi trng thnh
122
Hnh 63. Cc giai on pht trin ca sn l phi- Paragonemus westermani: A- c th

trng thnh; B- trng; C- miracidium; D- redia gi; E,F- metacercaria trong cua; G- cc loi
vt ch trung gian th hai- cua ni; H- c- vt ch trung gian th nht.
.2.6.2. c im dch t hc
2.6.2.1. Phn b
Bnh xy ra trn cc loi gip xc nui ngt v l mn trn khp th gii
Bnh thng cm nhim cc loi tm cua nc ngt, c bit l cua ni vng
Ty Bc - Sn H c pht hin nhim u trng sn l phi kh ph bin.
T nm 1994-1998, Nguyn Vn v CTV (Vin st rt-k sinh trng-cn
trng), Cao Vn Vin V CTV (Vin Y hc lm sng cc bnh nhit i) pht hin
vng Sn H ang lu hnh bnh sn l phi ngi, c 12/21 x c bnh nhn, t
l nhim sn l phi k sinh ngi ti y ngi l 6,4-7,4%, bnh nhn tr em
chim 63,2%. T l nhim sn l phi trn ch 18,2 - 33,3%. T l nhim u trng sn
l phi loi cua l 98,1%.
Nguyn Th L v CTV, 1997, ln u tin m t hai loi sn l phi thuc
ging Paragonimus, l P. ohirai k sinh ln v P. heterotremus k sinh ch.
Cua ni (Ranguna luongprabangensis) l vt ch trung gian truyn u trng sn l
phi cho ngi, t l nhim u trng sn l phi ca loi cua ny l 88,9%. Bnh ny
cha thy gy bnh cc loi tm cua bin ang c nui hin nay.
2.6.3. Du hiu bnh l
Khi k sinh tm cua, bnh khng biu hin ra du hiu bnh l r rng, nhng
khi kim tra trn c v mang c th pht hin nhiu u trng sn l phi Paragonimus
123

i vi bnh ny, khng quan st c qua hnh thi bn ngoi, cn da vo
quan st bn trong c th, quan st mang v c
Quan st mang v c ca Cua di knh hin vi 10x, chng ta c th quan st
thy nhiu u trng sn l c mt trn mang, c ca cua.
2.6.5.1. Phng bnh: Ch yu vn l phng bnh tng hp, c th:
Dit c l vt ch trung gian, khng dng phn hu c ti bn cho ao nui c.
i vi ngi, cn trnh n cua sng, cua nng v c th u trng cha b tiu dit
2.6.5.2. Tr bnh: Hin nay cha c thuc tr bnh ph hp
2.7. Bnh sn l song ch k sinh trong rut c Carassotremosis
2.7.1.1. Phn loi
B Fasciolata Skrjiabin et Schulz, 1937
H Warretrematidae Srivastava, 1937 emend. Yamaguti, 1953
Ging Carassotrema Park, 1938
Loi Carassotrema koreanum Park, 1938, chiu di thn 0,75-1,08 mm.
2.7.1.2. c im cu to
Loi
Carassotrema
ginezinskajae
Kulakova et Ha Ky, 1976: thn rng gia,
hi hp v hai u. Kch thc 1,0-1,5 x 0,500,70 mm. Phn trc thn bao ph cc gai
nh, phn b n ngang ra trc ca bung
trng. Cc gai ny thy rt r c khi trng
sng cng nh trn tiu bn. Gic ming c
kch thc 0,18-0,24 x 0,17-0,20 mm. C
phn trc hu, hu kho c c, chiu di hu
t 0,15-0,20 mm; chiu rng 0,14-0,20 mm.
Thc qun kh ngn, thng. Gic bng nm
gn gii hn gia 1/3 thn trc, ln hn gic
ming mt t, kch thc 0,18-0,27 x 0,18-0,24
mm. Rut rt mnh kh thy ch c mt tinh
Hinh
64. A- Carassotrema koreanum
Park,
1938;
BCarassotrema
ginezinskajae Kulakova et Ha Ky, 1976
124
hon to hnh tam gic nm pha trc na sau thn, di 0,31 v rng 0,25 mm. C
mt ch lm su pha trc ca tinh hon, m ly bung trng. Ti gai giao cu nm
pha bn tri thn, st vi gic bng, kch thc ti gai giao cu 0,27-0,33 x 0,04-0,05
mm. Non so trn hoc ovan kch thc 0,10-0,12 x 0,08 mm.
Qu trnh pht trin ca sn tri qua mt k ch trung gian. Trng Carassotrema
trng thnh k sinh trong rut, d dy ca c. Kch thc ca trng khong 0,052 0,059 mm x 0,018 - 0,031 mm. Trng theo phn ca k ch ra nc n ra u trng
Miracidium. K ch trung gian ca Carassotrema l cc loi c Bithynia tentaculata,
Radiauricularia... trong gan k ch trung gian sn pht trin qua cc giai on
Sporocyste, Redia, v Cercaria. C n phi c c nhim Cercaria ca Carassotrema
vo rut, d dy s pht trin thnh trng trng thnh.
Ngoi ra cng cn c quan im cho Cercaria ri c ra mi trng nc, ri xm
nhp vo c th c v pht trin thnh trng trng thnh, bi v mt s loi c n sinh
vt ph du nh c m cng b cm nhim bnh ny. Theo mt s ti liu Trung quc,
sn ny gy bnh ch yu cho c bt, c hng gy hin tng cht .
Hnh 65. Chu k pht trin ca Carassotrema sp
2.7.2.1. Phn b
Bnh xy ra trn cc thy vc nc ngt trn cc quc gia khp th gii
Vit nam pht hin Carassotrema k sinh cc loi c nc ngt nh c
bng, c chy, c tri, nhng cha pht hin k sinh trng ny lm cho c cht.
2.7.3. Du hiu bnh l
Rt kh quan st qua bn ngoi, ch c th quan st khi chung ta tin hnh gii
phu c, c b mc bnh ny thng c du hiu gy, yu, nh hng ti nng sut
thng phm ca ao nui
125

V rt kh quan st qua bn ngoi, chnh v th quan sat c chng ta cn tin
hnh gii phu c v kim tra bng knh lp hay kim tra nht rut, d dy bng knh
hin vi in t
p dng bin php phng bnh l ch yu
3. BNH DO LP SN DY- CESTOIDEA GY RA C
c im chung
Lp sn dy c th di, dp, c nhiu t. Cng c mt s ging loi khng phn
t. u bin i thnh cc c quan bm nhiu dng khc nhau. Mi t c y c
quan sinh dc c ci. Trng trng thnh k sinh trong rut ng vt c xng sng.
Hnh dng b ngoi: c th sn dy nhn chung dp lng bng, c mt s t hnh
ng trn, chiu di c th 0,5 - 1 cm, c con trn 10 cm, gm 3 b phn: t u, t
c v t thn.
t u: l t u tin pha trc c th, l b phn ch yu sinh trng ca sn
dy, n c chuyn ha bm vo k ch. Cu to t u rt a dng ty theo
tng b phn nh dng gic ht, dng rnh ht, dng l ht. C chng loi cn ko di
thnh mi v mc, mt s chng loi t u thoi ha hoc pht trin khng hon
ton.
t c: Di t u l t c, thng t c nh, di, ranh gii vi t u khng r
rng, on di t c khng ngng sinh sn ra t mi do nu cc t b t ch
cn t c cng c th pht trin thnh c th mi hon chnh.
t thn: Sau t c l t thn, s lng t thn rt nhiu, t thn cng gn t c
cng non, cng xa t c cng gi. Trong cc t thn li c t cha thnh thc, t
thnh thc v t chn. Cc t chn on sau, bn trong cc t cha y trng
d dng tch khi c th m ra ngoi.
Cu to bn trong: C th sn dy khng c th xoang, bao biu m c c biu
m chm.
Lp ngoi cng ca c th l phn nguyn sinh cht, hnh thnh nhiu lng lm tng
din tch hp th dinh dng ca c th sn dy, tip theo l tng c, c vng v c
dc. Ngoi ra cn c c lng bng, nhu m m chn gia c th, ni quan, trong c
nhiu ht glucogen v c th vi trung ha acid ca dch tiu ha.
H thng thn kinh: Thn kinh trung ng c i hch no phn u v c cu
ni vi nhau, t cc dy thn kinh n c quan bm, cc i dy thn kinh chy dc
c th n tn cng pha sau. Pht trin nht c i dy thn kinh bn. Gia cc dy
thn kinh c cu ni ngang. T dy thn kinh c nhiu nhnh hnh thnh mng thn
126
kinh dy di tng nguyn sinh cht. Gic quan km pht trin, l cc t bo cm gic
ri rc khp c th v tp trung hn phn u.
H thng bi tit: l nguyn n thn, c hai ng bi tit chy dc c th pha
bng chung ra ngoi l bi tit cui c th. Hai ng bi tit phn u quay 180 0
chy dc b lng hng v pha sau v bt kn tn cng. Do c cu to nh vy nn
d nhm ln sn dy c 4 ng bi tit. Mi t c ng bi tit ngang. vo ng bi
tit c cc nhnh nh tn cng bng t bo ngn la nm trong nhu m m.
H thng sinh dc: H thng sinh dc ca sn dy bin i tng i ln. i b
phn ging loi c ci trn cng mt c th. C mt s loi sn dy khng phn t
(Caryophyllaeus) c mt h c quan sinh dc. Cn mt s loi khng chia t khc
nh Ligula sp c nhiu c quan sinh dc xp dc theo c th. Cc loi sn dy c
nhiu t, trn mi t c mt h c quan sinh dc hon chnh. Phn ln c quan sinh
dc c chn trc. Sau khi giao phi c quan sinh dc c ln vo trong nhu m m
nn cc t sau thng ch thy c quan sinh dc ci. on cui mi t t cung cha
y trng, c quan sinh dc c c tuyn tinh, ng dn tinh nh v ng dn tinh ln,
ti cha tinh. on cui ng dn tinh l c quan giao phi (penis). L sinh dc c
cnh l m o. S lng ca tuyn tinh l ch tiu quan trng trong phn loi sn dy.
Kch thc v v tr ca ti giao phi l c im phn loi ging loi.
C quan sinh dc ci gm mt i tuyn trng, tuyn non hong, tuyn melis, t
cung, l sinh dc. Tuyn trng vo ootyp cui t. ng dn non hong cng
vo ootyp. m o bt u t huyt sinh dc l ng vo ca tinh trng khi th tinh
cng vo ootyp. Trn thnh ootyp cn c tuyn Milis, trng v tinh trng gp nhau,
th tinh trong ootyp sau chuyn ra t cung v bt u pht trin.
Hnh 66. Cc dng u ca sn dy- Cestoda. A- gic bm ca Silurotaenia siluri; B- u

sn Caryophyilaeus laticeps; C- u sn Bothriocephalus scorpli; D- Vi ca Tetrarhynchus;
E- mc bm ca sn Triaenophorus meridionalis.
127
Hnh 67. C quan sinh dc ca sn dy: A- sn dy khng phn t; B- sn dy phn t: (1Tinh hon; 2- Tuyn non hong; 3- ng dn tinh; 4- Ti gai giao phi; 5- Gai giao phi; 6T cung; 7- Ti nhn tinh; 8- Bung trng; 9- Tuyn v; 10- m o; 11- ti tinh.
Chu k pht trin: Chu k pht trin ca sn dy khng ging nhau, chng cn
thay i k ch trung gian. Sn dy ngoi giao phi trn cng mt c th, c mt s
ging loi giao phi khc c th.
Lp sn dy khng t: Nh sn Amphilina foliac, chu k pht trin ca lp sn
dy khng phn t trng theo chu k chui ra mi trng, trng di khng c np, v
trng c mng mng, mt u trng c cung nh.Trng c u trng 10 mc, c tim
mao, trng b k ch trung gian l Dikerogammaus haemobaplus, Gammarus
platycheir n vo, v v ra u trng chui qua thnh rut vo xoang, mt tim mao,
bin thnh u trng ging c th trng thnh, cc mc nh ca u trng vn cn lu
li on sau c th, c th bin i dn dn v ln ln. K ch cui cng n phi k
ch trung gian th b cm nhim.
Lp ph sn dy nhiu t (Cestoida ): Trong lp ph sn dy nhiu t ly b
Psedophyllidae lm i din. Trng ca b ny c np, trng theo phn ca k ch
cui cng ra mi trng nc, n ra u trng hnh cu, c mc (Coracidium). C th
ca u trng c tim mao, on sau c 3 i mc, sng t do trong nc mt thi gian
ngn. K ch trung gian th nht l gip xc bc thp (Copepoda) hoc giun t t n
vo, mt tim mao, lch qua thnh rut vo xoang c th pht trin thnh u trng hnh
giun b c 6 mc cui gi l Procercoid. K ch trung gian th hai n Copepoda
128
hoc giun t t c nhim u trng Procercoid. K ch cui cng n c c nhim nang

v sn vo trong c th pht trin thnh trng trng thnh.
Hnh 68. Cc giai on u trng ca sn dy c t. A,B- giai on hnh thnh u trng c

mc Coracidium; C- Coracidium; D- u trng Procercoid trong xoang c th Cyclops; F- u
trng Procercoid; E- u trng c t Plerocercoid.
S khc bit hai giai on u trng ch yu Procercoid c ui cn Procercoid

khng ui. Sn dy thuc b Psedophyllidae, qu trnh pht trin qua hai n ba k
ch, k ch trung gian th nht l ng vt khng xng sng, k ch trung gian th
hai hoc cui cng l ng vt c xng sng.
MT S BNH DO LP SN DY GY RA TRN NG VT THY SN
3.1. Bnh sn dy khng phn t Caryophyllaeosis
3.1.1.1. Phn loi
B Caryophyllaeidae Ben in Olsson, 1893
H Caryophyllaeidae Leuckart, 1878
Ging Caryophyllaeus Miiller, 1787
3.1.1.2. c im cu to
Sn dy Caryophyllaeus c c th di mu trng sa khng phn t, phn u
chia lm nhiu thy, c ngn khng c c quan tiu ha, c quan sinh dc lng tnh,
ch c mt h thng c quan sinh dc. B phn sinh dc c c nhiu tuyn tinh hnh
129
trn, ng dn tinh v c quan giao cu gia c th. B phn sinh dc ci l mt

tuyn trng c dng ch H, phn b pha sau c th, c t cung un khc ra c
quan giao cu, c l trng. Tuyn non hong hnh bu dc nh hn tuyn tinh
phn b khp c th. Kch thc c th khc nhau ty theo loi. Caryophyllaeus
laticep di 20-40 mm, rng 1-2,5 mm v loi Caryophyllaeus fimbriceps di 10-25
mm, rng 1-1,5 mm.
Qu trnh pht trin Caryophyllaeus c qua mt k ch trung gian, trng trng
thnh k sinh c, trng ca sn dy Caryophyllaeus hnh bu dc c np y trng
ca loi Caryophyllaeus laticeps c kch thc 0,054-0,062 x 0,038-0,043 mm, trng
theo phn ca c vo trong mi trng nc, trong nc trng n ra u trng 6 mc
(tng ng vi u trng 10 mc). u trng 6 mc bi li t do trong nc gp k
ch trung gian l giun t t: Tubifex tubifex, T. baratus, Limnodrillus
claparedeanus,...u trng vo ng tiu ha, vo xoang c th ca k ch trung gian
mt tim mao, mt mc bin thnh u trng Procercoid trong khong thi gian 3 - 4
thng. C th u trng Procercoid hnh trn, chiu di 1-5 mm, n c th ln dn, tn
ti trong c th giun t t mt thi gian kh di
C n phi giun t t nhim u trng Procercoid ca sn Caryophyllaeus vo rut
qua 1,5 - 2 thng th u trng Procercoid pht trin thnh trng trng thnh, k sinh
trong c t 1-3 nm.
Hnh 69. A-Caryophyllaeus fimbriceps; B-Khawia sinensis
3.1.2.1. Phn b
Caryophyllaeus phn b rng ri trong cc thy vc ca nhiu nc trn th gii:
Lin x, Ba lan, c, Php, Trung quc. nuc ta pht hin trn mt s c nc ngt:
c chp, c gic trn hai tui t l nhim v cng cm nhim rt cao, khi kim tra
130
c chp h Ty, H Ni c 0,5 kg/con tr ln gp t l cm nhim 10 n 30 trng

Caryophyllaeus thm ch c con trn 100 sn Caryophyllaeus
Thc t cho thy, loi c no sng y v n sinh vt y c nguy c nhim loi
sn dy ny cao hn so vi c sng tng gia v tng mt: C chp, c tr nhim cao
hn nhiu so vi c trm c, m trng.
Caryophyllaeus thng k sinh trong rut nhiu loi c nc ngt, ngoi ra cn
tm thy trong xoang ca c bin v c nc l t gp
3.1.2.3. Tc hi
Sn dy khng t giai on trng thnh k sinh trong rut ca nhiu loi c
nc ngt v nc mn. C b cm nhim sn dy mc nh, triu chng khng r
rng. Cm nhim nng, c th gy tc rut, ly cht dinh dng lm cho c th thiu
mu, c b gy
3.1.3. Du hiu bnh l
C b cm nhim Caryophyllaeus nh, triu chng bnh l khng r rng, khi c
b bnh nng, c gy yu, b n
Thng rt kh c th nhn
bit bnh ny qua vic quan st du
hiu bnh ngoi, chn on c
bnh ny th chung ta cn phi da
vo phng php chn on trong
phng th nghim
3.1.4.2. Chn on trong phng th
nghim
chn on bnh ny, cn
tin hnh gii phu c, kim tra rut
pht hin k sinh trng bng mt
thng hoc kim tra di knh
hin vi
Hnh 70. Chu k pht trin ca Khawia v

Caryophyllaeus (a- trng; . giun t t l KCTG)

bnh
3.1.5.1. Phng bnh
Ch yu vn l phng php phng bnh tng hp, lu khu ci to ao v phi
y ao tiu dit k ch trung gian, trng v u trng.
131
3.1.5.2. Tr bnh
Dng 80 mg Phenolthyazin cho c 3 tui n 1-2 ngy. Theo ti liu Trung Quc,
ngi ta dng 20 g Kamara cho 40 kg c n trn vi thc n.
3.2. Bnh c do u trng sn dy trong ni tng c Diphyllobothriosis
3.2.1.1. Phn loi
B Pseudophyllidae Carus 1863
H Diphyllobothridae Liche, 1910
Ging Diphyllobothrium Cobbold, 1857
3.2.1.2. c im cu to
Diphyllobothrium gy bnh cho c giai on u trng Pleurocercoid ca sn
trng thnh, chiu di cc loi thay i: Diphyllobothrium latum di t 6-10 m, rng
1-3 mm, Diphyllobothrium dendriticum di 7-15 m, rng 2-3 mm, Diphyllobothrium
strictum di 2-10 m.
Nhn chung c th sn dy Diphyllobothrium di, c nhiu t, t u hnh trn,
c hai ng rnh ht su. Phn c mnh v di, mi t thn c y h thng c
quan sinh dc. C quan sinh dc c c rt nhiu tuyn tinh hnh trn, phn tn hai
bn mt lng ca mi t, c ng dn tinh nh tp trung v ng dn tinh ln vo ti
giao phi. B phn sinh dc ci c hai tuyn trng i xng nhau mt bng phn sau
mi t. m o l mt ng chy dc mi t. B phn sinh dc c chn sm hn
b phn sinh dc ci nn c s giao phi cho gia hai t.
Do khng c l nn trng ca Diphyllobothrium thnh thc cng t gi theo
phn ca k ch sau cng ra mi trng nc, trng hnh bu dc c np y, kch
thc ln nh ty theo loi. Sau khong 1-2 tun, trng n ra u trng coracidium c
tim mao v su mc bi li trong nc mt thi gian cc loi gip xc Copepoda
n u trng su mc vo nh: Diaphtomus gracilis, D.coeruleus... u trng vo rut
ri n xoang mt tim mao v mc bin thnh u trng procercoid c th di c ui.
C n gip xc c nhim u trng procercoid vo c th, mt s u trng bm
chc vo d dy, rut, mt s ph thnh rut chui vo xoang c th v mt s ni quan
nh gan, tuyn sinh dc, c ca c pht trin thnh pleurocecoid. Ngi v ng vt
n c c nhiu pleurocecoid cha nu chn, vo rut u chui ra bm chc vo thnh
rut, sau hai tun pht trin thnh Diphyllobothrium trung thnh, c th rt di.
132
Hnh 64. Chu k pht trin ca sn dy Diphyllobothrium(theo V.IA.Linnhic,1977) 1-5ngi v ng vt c v vt ch cui cng; 6-7-gip xc VCTG I; 6-10-c VCTG II; 12u trng sn dy trong c c; 13- sn chn thnh thc; 14-trng; 15- coracidia; 16procercoid; 17-pleroceroid; 18-u ca sn dy; 19- sn trng thnh.
3.2.2.1. Phn b
Diphyllobothrium latum phn b nhiu cc nc x lnh nh Phn Lan, Php,
, Trung Quc...ph bin nht l Phn Lan, dn c mc bnh ny c th ln n 14%.
nc ta ng ch l sn dy Diphyllobothrium manoni giai on u trng
Pleurocecoid k sinh gip xc giai on Pleurocercoid k sinh trn ch, nhi. Sn
trng thnh k sinh trong rut ch mo, th n tht.
3.2.2.3. Tc hi
Tc hi ch yu vi con ngi, sn c th mc vo thnh rut gy vim lot, tit
c t, ht cht dinh dng, s lng k sinh nhiu c th gy tt rut. Giai on
Pleuocercoid k sinh trong xoang c v nhiu c quan khc ca c
3.2.3. Phng php phng v tr bnh
Ch yu l phng bnh. Cha c bin php tr bnh hu hiu i vi bnh ny
3.3. Bnh sn dy phn t Bothriocephalosis
3.3.1.1. Phn loi
133
B pseudophyllidea carus, 1863

H Bothriocephalidae Blanchard, 1849
Ging Bothriocephalus Rud, 1808
3.3.1.2. c im cu to
Ging Bothriocephalus k sinh trn c thng gp loi Bothriocephalus
Gowkongensis. C th ca loi ny hnh di 20-30mm, phn t v dt ko di hnh
chui. C th chia lm ba phn t u, thn, c. t khng r.
t u thng ln, c dng hnh tim, c hai rnh ngon hai bn bm chc
vo t chc ca k ch. Thn c mu trng sa, di, c phn ra lm nhiu t t
cng gn cng nh, ngn. t cng xa u cng ln v ln. S dotds nhiu hay t ty
thuc vo chiu di c th. C th di 3mm c 8 t thn, c th di 5-8,5 mm c
khong 18-23 t, di 20-27 mm c 45-56 t thn. Bothriocephalus khng c c
quan tiu ha,s tiu ha c thc hin bng thm thu qua ton b b mt c th.
C quan sinh dc: Bothriocephalus c nhiu t thn, mi t thn c mt c
quan sinh dc hon chnh. Cc t cng gn u cng non, cng xa u cng gi, t
cui cng cng gi. t sinh dc hnh thnh ph thuc vo chiu di c th. C th di
10mm th t c c quan sinh dc bt u hnh thnh t t th 6-9. C th di 20-30
mm th t c c quan sinh dc hnh thnh t t th 9-16. C th di 79-200mm th
t c c quan sinh dc hnh thnh t t th 76-79. t cha thnh thc c chiu
rng ln hn chiu di. Mt t thnh thc c h thng sinh dc c v ci hon
chnh. B phn sinh dc c c nhiu tinh hon hnh cu phn b hai bn mi t ,
s lng tinh hon trn mi t khc nhau
V d: Bothriocephalus gowkongensis c 50 -90 tinh hon, Bothriocephalus scorpii c
30 -60 tinh hon. C quan sinh dc ci c bung trng hnh ch U gn pha sau mi
t. T cung un cong hnh ch S, tuyn non hong nh hn tinh hon, phn b hai
bn mi t.
Kch thc ca c th ln nh thay i theo loi: Bothriocephalus gowkongensis di
20 -230 mm, rng 0,5 -1,2 mm. Bothriocephalus claviceps di 100 -540 mm, rng 23 mm, Bothriocephalus scopii di 50 - 900mm, rng 1,3 - 6mm.
Hnh
72.
Sn dy
Bothriocephalus
gowkongensis
A. t u; B. t cha
thnh thc; C. t thnh
thc:
134
1- Tuyn non hong; 2- t

cung; 3- tinh hon; 4- ti t
cung; 5- Trng; 6- Tuyn
v; 7- m o; 8- Tuyn
Melis; 9- Bung trng

Sn dy Bothriocephalus trng thnh k sinh rut ca nhiu loi c nc mn
v nc ngt, trng trng thnh trng v trng theo phn ca k ch cui cng
vo nc. Trng c mu trng xm, hnh bu dc, c np y. Kch thc trng ca B.
gowkongensis 0,053 - 0,364mm.
Qu trnh pht trin ca Bothriocephalus phc tp, c qua cc giai on u trng
v k ch trung gian. Trng ca Bothriocephalus iu kin kh, 18 -20 0C, sau 15 20 h th cht. Trong iu kin dung dch NaCl 1% sau 12h, trng s cht. nhit
14 -15 0C trong nc sau 10- 28 ngy n ra u trng 6 mc (Coracidium), nhit
28 -30 0C sau 3 -5 ngy trng n . trng 6 mc hnh cu, c lng t, pha sau c 6
mc hnh li lim, trong nc, n c th sng 2 ngy, nu b cc loi gip xc
Mesocyclops, leucokartii v thermocyclops tachokuensis, macrocyclops albidus,
Eucyclops marculoides, Acanthocyclops vernalis... n vo rut sau 5 ngy pht trin
thnh Procecoid. u trng Procecoid di, c 3 i mc, c ui, pha trc c tuyn
khoan. Procecoid trong xoang c th cyclops, c n cyclops c cm nhim Procecoid
ca Bothriocephalus, di tc dng ca dch tiu ho, u trng c gii thot ra rut
c. Sau 20 -25 ngy pht trin thnh c th trng thnh, nhit 28 -290C, sau 21 23 ngy tuyn sinh dc thnh thc v bt u trng. Thi gian sng ca u trng
Procecoid ph thuc vo tui th ca cyclops. chu k pht trin ca sn
Bothriocephalus di ngn ph thuc nhiu vo nhit nc.
Hnh 73 Chu k pht trin ca Bothriocephalus:

a- trng sn; b- u trng 6 mc coracidium; c- gip xc vt ch trung gian v procecoid;
d- c- vt ch cui cng.
135
3.3.2.1. Phn b: Bnh phn b trn khp cc thy vc ngt l, mn trn th gii
Bothriocephalus phn b rng cc nc trn th gii. nc ta gp k sinh
trn c chp, c tr, c qu, c mng, ln v c trn nhiu loi c bin.
Sn Bothriocephalus k sinh trong rut, i khi trong xoang c th ca nhiu
loi c nuc ngt nh m trng, m hoa, trm c, c chp, c vn... v k sinh rut
mt s loi c bin
3.3.2.3. Tc h
Khi k sinh vi cng thp, tc hi ch yu ca n l ht cht dinh dng ca
k ch, nh hng n sinh trng, khi cm nhim vi cng cao, rut phng to,
ti d dy ng knh tng 3 ln. T bo t chc rut b ph hu, thnh rut b mng,
trng lng c th gim
3.3.3. Du hiu bnh l
C c hin tng thiu mu, c thng tch n hay ni u ln mt nc p
khng kh. c b n, nng c th cht. Trung quc, ngi ta pht hin
Bothriocephalus k sinh trn c ging, gy cht nghim trng cho c ging trm.
Thng rt kh chn on bng mt thng, quan st r th chng ta cn
chn on trong phng th nghim
xc nh tc nhn gy bnh, cn phi gii phu rut c quan st v pht
hin bng mt thng . c bin ngi ta gp mt s loi nh: B.scorpii, B.
salmonis, B. scarpius
phng tr bnh Bothriocephalus cn p dng cc bin php phng chung,
ngoi ra cn tin hnh mt s bin php sau:
- Trc khi th c, nht l giai on ng nui c hng, c ging cn tin hnh ty
dn ao, tiu dit k ch trung gian. C th dng vi ti 100 kg/1000m2 hoc clorua
vi Ca(OCl)2 20 kg/1000 m2, tiu dit ht k ch trung gian.
136
3.3.5.2. Tr bnh: Hin nay ngi ta thng dng cc phng php sau:
- Dng tinh th Diptrex trn vo thc n cho c theo t l: 0,15-0,18 g Dipterex/1Kg
c/1 ngy, cho c n lin tc 3 ngy, c th x c sn dy ra khi rut c (Bi
Quang T,1990)
- Dng ht b , c 250 gr ht b +500 gr thc n, trn u cho 1 vn c ging
(kch c 9cm ) n lin tc 3 ngy.
3.4. Bnh sn dy c t gi - Lygulosis.
3.4.1.1. Phn loi
B Pseudophyllidae Carus,1863
H Diphylllobothriidae Liche, !910
Ging Ligula Bloch, 1728
3.4.1.1. c im cu to
Sn hnh di mu trng, chiu rng
1,5cm. u nh nhn hnh tam gic. Thn
chia t khng r, gia lng v bng c
mt mng dc hi lm xung. Sn trng
thnh k sinh chim nc, c l VCTG
II.
Hnh 75. A- c dic nhim sn dy

Ligula B- sn dy Ligula

Trng theo phn chim ra mi trng nc, n ra u trng mc cu Coracidium,
u trng bi t do trong nc. Gip xc cyclops n u trng pht trin thnh u trng
procecoid. C n giiaps xc nhim procecoid, u trng v xoang bng pht trin thnh
u trng plerocercoid. Chim n c nhim plerocercoi pht trin thnh sn trng thnh
u trng Plerocercoid k sinh xoang c th c c hnh ging trng trng
thnh, nhng kch thc nh hn, chiu di khong t 3- 10 cm v tuyn sinh dc
cha thnh thc. Khi k sinh vi cng cao c th to nn hng bi trong xoang c
th c bnh, lm bng c phnh to v chn p cc ni quan khc
Hnh 76. Chu k pht trin
ca sn dy Ligula(1trng; 2- Coracidium; 3gip xc v procecoid; 4c vt ch trung gian th
2; 5- chim VCCC)
137
3.4.2. c im dch t
3.4.2.1. Phn b
Bnh xy ra trn khp cc thy vc trn th gii, ch yu vn l cc thy vc
nc ngt
Ch yu l cc loi c nc ngt nh: c Dic, c M, c Chp, c Vn..vv
3.4.2.3. Tc hi
Bnh nng c th gy cho c t vong, nh th lm cho c b gy yu, lm gim
gi tr thng phm
3.4.3. Du hiu bnh l
Plerocercoid k sinh trong xoang c th c, lm cho bng c phnh to. Bnh nng
c bi li l hoc mt thng bng, bi nghing v mt pha. Gii phu bng c
thy c u trng sn dy cha y xoang bng, chn p cc c quan ni tng khc, c
con m thng thnh bng tm ng ra ngoi, c gy yu v c th cht
Hnh 77. c Dic b nhim Ligula

Quan st hnh thi ca c, quan st hot ng bi li ca c, nu thy c vn
ng bt thng, bng trng phng l do Ligula k sinh bn trong rut
Chng ta tin hnh gii phu rut c, v quan st bng mt thng hoc bng
knh lp hoc knh hin vi.
3.4.5. Bin php phng v tr bnh: Cha c bin php cha tr, ch yu l phng bnh
tng hp
138
BNH DO NGNH GIUN TRN NEMATHELMINTLES

c im chung cua nganh giun trn
1. C IM CU TO
Ngnh giun trn ni chung, c th nh, di, hai u nh, ui nh, nhn, hi
cong. C th dng ng trn khng phn t. C quan sinh dc phn tnh: c ci ring
bit. Trong ngnh giun trn c lp Nematoda k sinh. Pha trc c th c l ming,
thng c 3 mi: mt mi lng, 2 mi bng bao quanh. Thnh c th c tng cuticun
bao ngoi, tip theo l tng biu m, lp c dc. Tng cuticun c nhim v bo v,
chng li tc dng c hc, ho hc ca mi trng, tng cuticun nhn nhng c th c
thm g hay mc cm gic di chuyn hoc con c bm con ci khi giao phi.
H thng tiu ho: sau khoang ming l thc qun, rut gia v rut sau, xoang
ming thay i theo loi. thc qun c thnh c tng i kho, c khi phnh to thnh
bu thc qun, cu to v hnh dng ca thc qun l mt ch tiu phn loi ca loi.
Thc qun ca mt s ging loi thuc Nematoda c chia lm 2 phn, thc qun c
v thc qun tuyn, c loi v tr gip ranh gia thc qun v rut c mc manh
nang. Rut chia thnh cc on trc, gia v sau, hu mn thng ra ngoi, con ci
hu mn ring bit, con c hu mn lin thng ng phng tinh thnh xoang bi tit
sinh dc nn hu mn gi l l huyt
2. CC HNH THC SINH SN V PHT TRIN
2.1 Cac hinh thc sinh sn
Giun trn c s phn tnh c ci khc c th. Tuyn sinh dc c c mt tinh
hon hnh si, ln dn thnh ng dn tinh nm di rut hng v sau hnh thnh 1
phn ngn l ti tinh. Gn huyt sinh dc, ti tinh tht li 1 ng nh l ng phng
tinh. ng ny vo rut sau, trc huyt sinh dc bi tit. mt lng c thm mt
i ti giao phi, trong c 1 -2 gai giao cu. Khi giao phi, mc con c mc vo
huyt con ci. C con c ui xo rng bm vo con ci. Con ci c hai bung trng
hnh si mnh, ln dn thnh ng dn trng cha y trng cha c v v cha phn
ct, ng dn trng chuyn thnh t cung cha y trng ang pht trin. Hai t cung
tp trung thnh m o i, ngn. a s ging loi c mt i bung trng v mt i
t cung, trng c th tinh trong t cung v c bao li bng v trng do c th
phn tit, m o thng vi l sinh dc ci mt bng on gia c th. C quan sinh
dc ci un khc nhiu ln cun quanh rut. Phn ln giun trn trng, mt s t
ra u trng.
2.2. Chu k phat trin: Mt s giun trn pht trin trc tip, khng xen l th h, pht
trin khng cn k ch trung gian. Mt vi ging loi pht trin trc tip nhng li c
s di chuyn ch ng trong c th k ch nh ging giun a (Ascaris), mt s khc
li c chu k pht trin phc tp, i hi phi c1 k ch trung gian trong chu k pht
trin. ni chung chu k pht trin ca giun trn c khc nhau theo tng ging loi.
139
Hnh 78. Cu to ca thc qun, diu (bulbus) v

rut ca giun trn.
1- Anisakis; 2- Raphidascaris;
3- Porrocaecum; 4- Contracaecum;
5- Goesla; oe- thc qun; b- diu (bulbus); r- rut;
mt- mu thc qun; mr- mu rut (theo Movgobogo,
1951)
Hnh 79. Cu to v s tng qut ca giun trn (Acon ci; B- con c):
I- phn th cm v tiu ho ca c th
II- phn sau tiu ho ca c th
III- phn ui ca c th
1- l tuyn lng thc qun, 2- tin thc qun, 3- thn gia
thc qun, 4- vng thn kinh, 5- eo thc qun, 6- tuyn
ng bn, 7- bu thc qun, 8- tuyn lng ca thc
qun, 9- rut gia, 10- vng tm v rut, 11- l tuyn ph
thc qun, 12- l bi tit, 13- t bo khoang, 14- tuyn
tinh, 15- t cung, 16- c bu, 17- m h, 18- trng thnh
thc, 19- ti nhn tinh, 20- ng dn trng, 21- trng, 22ng phng tinh, 23- tuyn ln, 24- tuyn nh, 25- tuyn
trc trng, 26- trc trc trng, 27- trc trng, 28- gai
giao phi, 29- dy chng mo tinh hon, 30- hu mn, 31ng bi tit, 32- c gim p hu mn, 33- tuyn bn, 34nm sinh dc, 35- cnh ui nm sinh dc.
140
2.3. c im dch t hc
2.3.1. Phn b
Bnh do ngnh giun trn gy ra xy ra trn khp cc thy vc ngt, l, mn trn
th gii
Giun trn thng k sinh mt s cc ni quan nh : tuyn sinh dc, bng hi,
xoang c th, di da ( philometra), k sinh trong rut c tra, c v, c h .. (
Spectatus), hoc l k sinh trong d dy v rut c (nh Spinitectus).
2.3.2. K ch k sinh
K ch k sinh ca giun trong cng rt a dng, v hu ht cc thy vc, nhiu
loi c nc ngt v nc mn c th b nhim Philometra, ging Spironoura c ti
50 loi k sinh lng th , b st v c. Rt nhiu loi c b nhim giun trn, c th
C Tr ( Spinitectus, Camallanus, Cucullanosis..), c Bng, cc chp, c Lng, c
m vvv
2.3.3. Tc hi
Khi c b nhim bnh di chuyn chm, gy anh hng n sinh trng ca c,
lm cho c b gy yu, lm gim gi tr thng phm. Nu nng c th gy cht cho c
2.4. Phng php chn on
2.4.1. Chn on lm sng
Da vo du hiu bnh l, tuy nhin rt l kh nhn bit c, chnh v th
chng ta cn da vo phng php chn on trong phng th nghim
2.4.2. Chn on trong phng th nghim
xc inh tc nhn gy bnh, chng ta c th quan st bng mt thng, dng
knh lp cm tay pht hin nhng con k sinh di da hoc gii phu quan st
cc k sinh trng bn trong c th
2.5. Bin php phng v tr bnh
i vi bnh giun trn gy ra , chng ta p dng bin php phng bnh l ch yu
2.5.1. Phng bnh
Dng vi ty ao, dit u trng giun, trc khi th cn kim tra v pht hin nhng
con c du hiu nhim giun loi b trnh ly nhim cho n c
2.5.2. Tr bnh
i vi bnh do giun trn gy ln c th dng NaCL 2% tm cho c trong 10
15 pht, hoc c th dng Iod hoc thuc tm 15 a vo ch giun k sinh tiu dit
giun. Hoc c th dng Diterrex ty giun k sinh rut, liu dng 0.15 0.18 gr/ 1
kg c/ 1 ngy. Cho c n 3 ngy lin tc ( Bi Quang T, 1990)
141
2.6. Mt s ging giun trn thng gp gy ra bnh trn ng vt thy sn

2.6.1. Bnh Cadillariosis - Ging Cadillaria Zeder, 1800
2.6.1.1. Phn loi
B Trichocephalidea Skrjabin et Schunz, 1928
H Capillariidae Neveu Lenaire, 1936
Ging Cadillaria Zeder, 1800
2.6.1.2. c im cu to
C th Cadillaria di, mnh, khng mu, trn c th c vi di kitin lng bng.
phn u nh, nhn v sau to dn. ui gn hnh trn. Ming pha trc, ming
khng c mi v cc cu to khc. Thc qun nh, di do nhiu t bo thc qun sp
xp thnh hng mt to thnh, sau thc qun l rut. on cui ca rut hi phnh to.
con c chiu di thc qun v chiu di rut gn bng nhau. Con ci chiu di thc
qun bng 1/1,7 chiu di rut. Hu mn phn cui c th. C quan sinh dc phn
tnh. Con c c mt tuyn tinh hnh si tip theo l ng dn tinh n ng phng tinh
thng vi xoang sinh dc bi tit. on cui c mt gai giao cu, ngoi c v bao bc
li. Chiu di con c 4-10 mm, c s thay i gia cc loi. Con ci thng to hn
con c, chiu di t 6-17,5mm. C quan sinh dc c mt tuyn trng gii hn gia
ng dn trng v ti th tinh khng r rng, t cung ln, lc thnh thc t cung cha
y trng, trng pht dc thnh thc theo l m o (l ) mt bng. Pha sau im
tip gip gia thc qun v rut ra ngoi.
Kch thc c th ca mt s loi: Cadillaria leucisci con ci di 8-9 mm, rng
0,06-0,0-7 mm, con c 3,38 x 0,04 mm. Cadillaria coregoni con ci di 7-9 mm x
0,048 mm, con c 4,7 x 0,04 mm. Cadillaria hispida con ci di 9,58-17,33 x 0,0258
mm, con c 6,405-9,57 x 0,0143- 0,0236 mm.
Giun Cadillaria trng, trng c dng ging qu chanh, hai u c np dng
nt chai. Kch thc trng nh v gia cc loi khc nhau. Trng theo phn ca c vo
mi trng nc. nhit 28 -320C qua 6-7 ngy, trng hnh thnh u trng nhng
u trng vn nm trong trng. C th c n phi trng c u trng vo rut m b cm
nhim. S pht trin ca Cadillaria c qua k ch trung gian hay khng hin nay c
nhiu kin cha thng nht.
Giun trn Cadillaria k sinh trong rut, d dy, xoang c th ca nhiu loi c
nc ngt. c bin cng bt gp Capillaria k sinh trn nhiu loi c. Vit Nam,
Cadillaria k sinh ph bin trong rut, xoang c qu v mt s loi thuc h c chp.
Theo M.Ph.Parukhin, 1977 pht hin Cadillaria carangii k sinh c bin t
l 0,6-26,6%, cng cm nhim 1-6 trng trn c. Cadillaria echri k sinh c
142
bin t l 10-20%, cng cm nhim 1-6 trng /c. Ngoi ra, mt s loi cha xc
nh.
Tc hi ch yu ca giun trn Cadillaria l ht cht dinh dng ca k ch
2.6.2. Bnh Phylometrosis ging Philometra Costa, 1845.
2.6.2.1. Phn loi
B Spirurida Chitusod, 1933.
H Dracunculidae Leiper, 1912.
Ging Philometra Costa, 1845.
2.6.2.2. c im cu to
C th giun trn Philometra ni chung nh, di, kch thc thay i rt ln theo
loi. Philometra sanguinea con c di khong 2,35-3,30 mm, con ci t 10- 42 mm,
Philometra ovata con c di 6 mm, con ci di 55-125 mm...Mt s loi ch tm thy
con ci khng tm thy con c nh Philometra rischta, Philometra parasiluri...Con
ci thng k sinh di vy, vy. Con c k sinh trong bong bng, trong xoang, thn,
nh hn con ci rt nhiu. C th b mt trn tru, phn cui c th rng, hi cong.
Con ci c mu hng hay mu mu. Trn c th c phn b nhiu nh trong
sut, ln nh khng u. Pha u c bn mu li kch thc khng bng nhau. C
quan tiu ha c ming hnh tam gic pha u, khng c mi, xoang ming hnh
cu, thc qun nh di chia hai phn do c v tuyn th hn hp t thnh. Rut nh,
di mu nu, khng c rut sau v hu mn, cui rut ng kn.
C quan sinh dc giun trn Philometra phn tnh, con c c mt tuyn tinh, c
ng dn tinh v ti cha tinh, phn cui l c quan giao cu hnh kim, kch thc v
hnh dng ging nhau. Con ci c hai tuyn trng hai on ca c th. Phn cui c
ai dn rt ngn chim i b phn t cung ln. trong c th, t cung cha y
trng pht dc v u trng. Giun trn Philometra khng c l .
Con ci giun trn Philometra n thi k sinh trng ph rch da ca k ch
ra mi trng, do p sut thay i, xoang k ch v, u trng t trong t cung ra nc.
trng c th bi li t do hay bm co cy c trong nc, gp cc loi gip xc
Macrocyclops albodus, Eucyclops serrulatus, Eucyclops macruroide, Mesocyclops
leukarti, i khi c Cyclops strranus, Achanthocyclops viridis (O.N.Bauer, 1977) n
vo rut, u trng n xoang ca gip xc pht trin trn di mt tun. C n gip
xc c nhim u trng Philometra vo rut, u trng ny chui qua vch rut n
xoang, tip tc pht trin. y c s hnh thnh c ci. Sau khi tin hng giao cu,
con c di chuyn v k sinh bng hi, xoang, c th mt vi nm nhng khng
tham gia giao phi ln hai. Con ci di chuyn k sinh di vy v vy ca c.
143
Qu trnh pht trin ca Philometra ph thuc vo nhit nc v pH ca mi

trng. Nu nhit mi trng thp, qu trnh pht trin chm, nu pH thun li qu
trnh phy trin t trng n trng trng thnh t 6-7 ngy
Hnh 80. Philometra parasiluri(A- phn u con ci; B-phn ui

con ci); philometra rischta( C- phn u con ci; D- ui con ci; Ephn ui
con c) vi t l cm nhim kh cao, c
Nhiu loi c nc ngt cm nhim
Philometra
khi 80-90%. Cng cm nhim 30-40 trng /c th c. C cng ln, t l v cng
cm nhim cng cao nn tc hi ch yu i vi c ln.
- Tc hi: Khi c b nhim bnh chc nng ca bng bi b ph hy, nht l phn hai
ca bng hi b xp lm khng kh t bng hi vo xoang c th, lm mt kh nng
gi thng bng ca c.
- nhng c c nh, khi cng cm nhim 5-9 giun, c th lm c cht.
- Philometra k sinh di vy lm da c vim lot, vy rp, rng to iu kin cho vi
khun, nm xm nhp gy bnh.
- Vit Nam pht hin Philometra k sinh c qu, c tra, c r, c tr, c ba sa v
nhiu ging loi c bin khc.
2.6.3. Bnh giun trn Spironourosis Ging Spironoura Leidy, 1856
2.6.3.1. Phn loi
B Oxyyurdea weinland, 1858
H Kathalaniidae Travassos, 1918
Ging Spironoura Leidy, 1856
2.6.3.2. c im cu to
144
Loi Spironoura Spinibarbi H K, 1971. Giun c kch thc ln, thn dy hp

dn hai u, c mng cnh bn, chiu di mng 0,544-1,106mm. T cui thn n l
bi tit, cuticul c nhng mp mng mng. Cuticul pha lng dy hn pha bng.
u c kch thuowcs0.17-0.204 x 0.119-0.170mm. Di u l c nh, kch thc
0.025-0.068 x 0.170-0.204mm. L ming c 3 i tng i ln, mi mi c 4 nm
trong v 2 nm ngoi he i. Thc qun gm 4 phn: hu ngn, phn gia di hnh tr,
phn trc bulbus hi tht li v bulbus c hnh cu.Khong cch t pha cui trc
thn n cui sau ca Bulbus thc qun laf2.39-2.90 mm.t sau vng thn knh mt t
thn trng hi phnh ra.
Con c: Thn di 10.86-18.70 mm; rng 0.51-0.86mm. Cui ui cong v pha
bng. Tng chiu di thc qun l 1.95- 2.46 mm; kch thc hu laf0.045-0.067 x
0.090-09094 mm; bulbus0.255-0.306 x 0.289-0.357 mm. L bi tit nm cch pha
cui u 1.65-1.87 mm; vng thn kinh 0.425-0.510 mm. C dng gic trc hu mn
l tp hp c hnh qut. C 10 i nm v 1 nm l trc hu mn.Trong 7 i nm
sau hu mn, i th nht v i th hai(k t di ln) nm st nhau, phn b pha
bng. i th ba pha bn, tip theo l ba i na xp gn nhau pha bng v 1 i
pha bn. Ba i nm pha trc hu mn cch u nhau. Gai sinh dc di 1.02-1.58
mm. Cu to v kch thc gic gai ging nhau. Kp gai sinh dc c kitin ha, di
0.17-0.25 mm.
Hnh 81. Giun trn Spironoura spinibarbi H K, 1971: A-B- cui pha trc;
c- ui con c; d- gai sinh dc; E- dy chng mo tinh hon; F- a ming.
Con ci: thn di 16.0-21.45 mm. Tng chiu di thc qun 2.12-2.72 mm. Kch
thc hu 0.056-0.060x0.087-0.094 mm. Bulbus 0.272-0.306 x 0.325-0.408 mm. L
bi tit nm cch pha u 1.73-2.04 mm, vng thn knh 045-0.51 mm. Chiu di
ui 0561-0.679 . m o cch t cui sau thn 6.12-6.97 mm. Trng ovan, kch
thc 0.050-0.051 x0.060-0.068 mm.
145

Hin tng k sinh hai cp hai( k sinh lng) ca u trng giun trn Spironoura
babei Ha K, 1971 giai on th ba u trng ny tm thy trong xoang rut ca sn l
gic bm hai u: Amurotrema dombrowskajae Achamerov , 1959,l k sinh trng trong c
bng Vit Nam( theo Moravec v Sev, 1985). M t u trng giun trn t sn l
(hnh 322:A-B): giun hnh thon nh khng mu, c lp cuticul mng . Chiu di c th
1.03-1.59 mm,chiu rng ln nht 0.027-0.033 mm. Cui u trn, c 3 m ln , nm
ming khng phn bit r rng; thc qun gn nh hnh tr v pht trin thnh bulbus(
dng c hnh) cui pha sau. Chiu da ton thn cua r thc qun 0.210-0.228 mm;
chiu di ca phn hnh tr pha trc 0.180-0.198 mm; chieuf rng 0.009-0.012 mm;
chiu di ca bulbus 0.0270-.030 mm chiu rng 0.021mm. khong cch t vong thn
knh n cu pha trc 0.060-0.069 mm v l bi tit 0.165-0.168 mm. Rut thng
hp. Tuyn trc trng pht trin , thun du. ui mnh hnh nn, chiu di 0.1500.165 mm.dng mn tuyn sinh ducjlaf cc t bo n l ln phn b pha gn bng
gn rut, cch cui pha ca c th 0.339-0.357 mm c th u trng c nhiu ht, c
bit thc qun pha gia t vng thn knh n bulbus.
Ging Spironoura gm khon 50 loi k sinh lng th, b st v c Vit
Nam gp mt loi k sinh trn c Hng, t l nhim 96%, cng nhim 4-225 guin
c. Giun gy nh hng n sinh trng ca c Hng
2.6.4. Bnh giun trn Spectatosis Ging Spectatus Travassos, 1923
2.6.4.1. Phn loi
B Oxyurdea Weinland, 1858
H Kathalaniidae ravassos, 1918
Ging Spectatus Travassos, 1923
Loi Spectatus pangasia
2.6.4.2. c im cu to
C th thon di, cui pha sau hp nh v nhn. H cuticul mng, khng thy r
vn ngang di knh hin vi quang hc, nhng di knh hin vi in t qut thy r
vn ngang( Hnh 323- H). a ming c 6 mi pht trin ( Hnh 323-I), mi mi c 1
i gai mi ngoi v 2 gai mi bn. Thc qun di, gm phn c v pn tuyn. Cui
phn trc ca phn c v phn tuyn thu hp mi bn, cui pha sau cu phn c v
phn tuyn phnh ra gn hnh trn( dng c hnh).
Con c: Chiu di thn 5.22-5.56 mm, chiu rng 0.14-0.16 mm. Thc qun c
chiu di phn c 0.382 mm, phn tuyn 0.484 mm. ui hi cong v pha bng. C 2
gai sinh dc khng u nhau. Chiu di 0.897 mm v 0.328 mm. C 3 i nm nh
ph trc v 4 i nm nh pha sau hu mn.
Con ci : chiu di thn 6.50-7.80 mm, chiu rng 0.26 mm. Thc qun c chiu
146
di phn tuyn 0.498 mm, phn c 0.312 mm. ui di 0.812-0.905 mm. T cung ca
cc trng thnh thc cha y cc u trng di, c kch thc 1.508-1.624x0.038-0.040
mm.
Loi Spectatus pangasia c c im ca h Kathlaniidae ming c 6 hoc 3
mi pht trin. Ti bao ming nng, Thc qun di, cui pha sau thc qun c v thc
qun tuyn phnh to dng c hnh(gi l ti bulb). Ging Spectatus c im chnh l
c 6 mi ming pht trin.Mi mi c 3 gai ( 1 gai ngoi v 2 gai bn), ti bao ming
nng. Hin nay theo Travassos, 1923 m t loi Spectatus Spectatus k sinh c
Piaratus brachypomus, Barazil.
Hnh 83.Giun trn Spectatus pangasia: A- cui pha trc; B- ui con ci; Cui con c; D- a u; E-c th ca giun trn; F- cuois pha trc; G-ui con
c; H- cuoi pha trc( nh KHVT); i- a u( nh KHVT).
Vit Nam pht hin Spectatus pangasia k sinh rut c tra, c v m, c h,

v c ba sa. c ba sa t l nhim 93%, trung bnh 45 trng/ c th c, c bit c 927
trng/ c th c( Bi Quang T, 1990). Giun gy nh hng n sinh trng ca
c, c ba sa nui b hao ph nhiu thc n tinh
2.6.5. Bnh giun trn Contracaecosis Ging Contracaecum Railliet et Henry, 1912
2.6.5.1. Phn loi
B Ascaridida Skrjaabin et Schulz, 1940
H Anisakidae Skrjaabin et Karokhin, 1945
147
Ging Contracaecum Railliet et Henry, 1912

2.6.5.2. c im cu to
u trng Contracaecum Spiculligerum (Rudolphi, 1809) k sinh trong c dng
bo nang, ng knh 1mm. C th 2 u hi nhn, b mt ngang rt nh nhng hai
u c th va khung r. Ming do 2 phin kitin t thnh. Thc qun di hnh ng,
phn c pha trc v phn tuyn th pha sau, rnh gii gia 2 on khung r, rut
nh hn thc qun. Bn cnh trc trng c tuyn trc trng
Hnh 84. Contracaecum Spiculligerum A-cui pha trc u

trng; B-u trng tng th; C-ui con ci ; D- cui pha trc.
u trng giun trn Contracaecum Spiculligerum c pht hin 7 loi c nc

ngt (c lc, c r ng, c lng,c tr vng, c bng tng..).VCCC ca giun trn ny
l chim, theo Mosgovoy(1953), mt s chim ng Dng(Indochina) nh c(
Phalacrocorax) v c dic (Ardea sp) nhim giun ny. VCTG th nht l
Copepoda.Mt s loi c khng vy v c c tnh n thin v ng vt l VCTG th hai
thng hay nhim u trng giun pht trin giai on hai.
2.6.6. Bnh giun trn Spinitect - Ging Spinitectus Fourment, 1883
2.6.6.1. Phn loi
B Spirudida Chitwood, 1933
H Ascarophididae Trofimenko, 1967
Ging Spinitectus Fourment, 1883
2.6.6.2. c im cu to
148
Loi Spinitectus clariasi Ha Ky, 1971: giun c u t v hp dn v cui ui.

Cuticul c bao ph nhiu gai kitin, xp xp thnh hng ngang khp chiu di thn
con ci v trn 4/5 thn con c. S hng ngang ca gai con c l 97, con ci l
170. Mi hng c 16-22 gai. Hai hng gai pha trc gn nhau hn. Khong cch gia
hai hng gai th nht v th hai l 0,021mm, th hai v th ba l 0,038 mm, t hng
th ba v hng th by khong cch gia hai hng l 0,055 mm con c v 0,047mm
con ci; t hng th by n hng th 11 l 0,043 mm c con c v con ci; t
hng th 11 n tn cui l 0,025 mm con c v 0,021 mm con ci. L ming i
vo thc qun gm hai phn: trc l c, sau l tuyn. Con ci ln hn con c.
Con c: chiu di thn 5,01 mm, chiu rng 0,085 mm. Hng gai th nht cch
pha trc ca u 0,127 mm. Phn c thc qun di 0,055 mm. Phn tuyn di hn
nhiu: 1,190 mm. Vng thn kinh nm cch cui pha trc thn 0,154 mm. Xung
quanh l huyt c cc g sinh dc, khi b kch thch, thng phng ra t l huyt 1 i
Gai sinh dc khng u nhau. Gai ln mnh, di 0,090 mm, gai nh rng gn tm v
hp dn v pha cui xa tm, chiu di 0,051 mm
Con ci: chiu di thn 6,63 mm, chiu rng 0,102 mm. hng gai th nht cch
cui u 0,149 mm. Phn c thc qun di 0,064 mm, phn tuyn 1,241 mm. Vng
thn kinh nm cch cui pha trc thn 0,172 mm; chiu di ui 0,093 mm. L sinh
dc ci mt bng na sau c th, cch ch cui ca ui 0,425 cm. Nhiu trng hnh
ovan c v dy, kch thc 0,025-0,030 x 0,012-0,017 mm.
Giun trn Spinitectus k sinh trong d dy v rut ca mt s loi c, chng lm
tn thng thnh d dy v rut, ly dinh dng, nh hng n sinh trng ca c.
Vit Nam gp 5 loi nh Spinitectus armatus S.M. Ali, 1956 k sinh c chp. Loi
Spinitectus ophicephali Ha Ky, 1971, k sinh c tr. Loi Spinitectus ranae
Morishita,1926, k sinh c lng. Loi Spinitectus notopteri Karve et Naik, 1951 k
sinh c tht lt. Mc nhim mt s loi c rt cao, t l nhim c tr en
72,33%, c tht lt 63,8%
Hnh 85. A- Spinitectus notopteri Karve et

Naik, 1951; B v t 1-3 l Spinitectus
clariasi Ha Ky, 1971; T 4-6- Spinitectus
ophicephali Ha Ky, 1971
149
2.6.7. Bnh giun trn Camallanosis2.6.7.1. Phn loi

B Spirurida Chitwood, 1933
H Camallanidae Railliet et Henry, 1915
Ging Camallanus Baylis et Daubney, 1922
Ging Procamallanus
Ging Neocamallanus
2.6.7.2. c im cu to
Ging giun trn Camallanus c th tng i ln, kch thc thay i theo loi,
theo ging Camallanus. alii H K, 1968, con ci di 19,89 - 20.57mm, con c di
7,11 - 11,05 ). C. anabantis Pearse (1933 ): Con ci di 13 -20mm, con c di 6,38 6,5mm
Xoang ming cng, c hai phin bng kitin to thnh. Vch ca xoang ming c
mt dy c dc xp song song vi c th. Mt lng v mt bng ca ti ming c 3
nhnh rng bng kitin. Thc qun chia lm 2 phn. Phn trc ngn l phn c, phn
sau di l phn tuyn. Sau thc qun l rut, l hu mn pha cui c th. Con ci to
hn con c, c hai bung trng dng si, l sinh dc ci gia c th, thuc loi
giun trn con. Con ci lc thnh thc nhn thy nhiu u trng trong t cung. Con
c nh, bn trong cha y tinh hon mu trng, tip theo l ng dn tinh dng si, l
ti cha tinh khng r rt, c 2 gai giao cu ln nh khng bng nhau, ui cong v
mt bng. Trc hu mn c 4 -5 i u li. Sau hu mn c 4 i u li, i pha sau
c 3 mu li nh, hnh trn.
Neocamallanus maculatti Ha Ky, 1968: giun b, thn hp, hnh tr, phn cui u
trn. B mt thn bao ph lp cuticul dy. Vng thn knh c kch thc 0,199-0,120
mm, nm gn khong gia phn trc thc qun. L bi tit m ra pha bng, phn
trc thn v gn vng thn kinh c 3 i g, hai i gn gia v 1 i bn. Xoang
ming c hai mnh gn ging nh cc loi Camallanus. Thc qun gm hai phn:
phn c trc ngn, phn tuyn di.
Procamallanus clarius Ali, 1957: con ci ln v di hn con c. Cui pha trc
thn ct ct, cui pha sau hnh cn con ci v hi nhn con c. L bi tit m ra
khong cch t pha trc cui thn 0,18-0,20 mm (con c), v 0,35 mm con ci.
Bao ming c dng thu nh. Trn b mt trong ca bao ming khng c cc g kitin.
u c hai i nm phn gia v 1 i ng bn. Vng thn kinh nm khong
cch cui phn trc thn 0,12-0,22 mm. Thc qun chia ra hai phn c pha trc v
phn tuyn pha sau.
150
Camallanus k sinh d dy, rut c qu, c m, tr, ln v nhiu loi c nc

bin, chng ly cht dinh dng, lm nh hng n sinh trng, khi k sinh nhiu
lm vch rut b tn thng, c th chn tc gy ri lon tiu ho.
Hnh 87. 1-3- Camallanus
alii
HaKy, 1968; 4-6- Neocamallanus
maculatti Ha Ky, 1968; A- phn
u ca Camallanus anabantis; BPhn u ca Procamallanus
clarius
2.6.8. Bnh giun trn Cucullanosis - Ging Cucullanus Miiller, 1777

2.6.8.1. Phn loi
B Spirurida Chitwood, 1933
H Cucullanidae Cobdold, 1864
Ging Cucullanus Miiller, 1777
2.6.8.2. c im cu to
C th giun trn Cucullanus ln gia, nh dn hai u, con c thng nh
hn con ci. Ming c xoang ming rt nh hnh tam gic, khng c mi bng kitin,
thc qun khng chia lm hai phn, rut v thc qun khng c mu li. C quan sinh
dc phn tnh, con c c mt tinh hon hnh si, tip theo l ng dn tinh v ng
cha tinh, phn cui l c quan giao cu c hai gai giao cu kch thc v hnh dng
ging nhau, mc giao cu c th nh ra ngoi khi giao phi. Trc v sau hu mn c
cc mu nh, thng t 2 -5 i.
Phn ui c np gp, con ci c hai bung trng, hai ng dn trng, n on
cui hp lm 1 v thng ra ngoi bng l sinh dc ci gia c th. Kch thc ca
Cucullanus thay i theo loi v ging c ci. Cucullanus trng, kch thc trng
ca Cucullanus cyprini 0,06 - 0,07 x 0,042 - 0,054. Trng trng thnh k sinh trong
rut nhiu loi c: c chp, c tra, c ba sa, c bng ct... nhn chung t l cm nhim
thp.
151
Tc hi ch yu nh hng n sinh trng. Ngoi k sinh c nc ngt, cn

thy k sinh c bin.
Hnh 87. Cucullanus cyprini (theo Yamaguti, 1941):A. Cui pha

trc con ci; B. Cui pha sau con c
3. BNH DO NGNH GIUN U MC - ACANTHOCEPHALA

3.1. c im chung ca ngnh giun u mc
Giun u mc c th c th xoang gi, khng c h thng tiu ha, i xng hai
bn. c im cu to ca giun u mc gn vi giun dp nh phn u c vi c
mc, khng c h thng tiu ha, c nguyn n thn, thn kinh ortogon, nhng cng
c c im gn vi giun trn nh hnh dng c th hnh ng, biu b c cu to hp
bo, h sinh dc n tnh. Da vo c im c xoang nguyn sinh nn cng c mt
s nh khoa hc xp ngnh ny nh l mt lp c v tr cha r rng ca ngnh giun
trn. Gn y cc nh khoa hc xp giun u mc vo ngnh ring v tuy ging giun
trn u sinh sn n tnh nhng h sinh dc khc nhau c bn, cu to hp bo ca
h b nhng c khe hng pht trin.
C th giun u mc c hnh tr, hnh thoi, on trc th, on sau nh hn,
mu sc thay i theo loi, c loi mu nht, c loi mu tro, trng sa. C th gm 3
phn: Phn vi, phn c, phn thn. Vi pha trc c th hnh tr, hnh cu hay
hnh dng khc. Vi c th nh ra hay tht vo trong bao vi. Trn vi c mc l c
quan bm. S lng v cch sp xp ca mc l mt trong nhng tiu chun quan
trng phn loi. c ci khc c th, chiu di c th c s thay i nhng i b
phn bin i t 1,5-50 mm, a s di 25 mm, ln nht 55 mm.
152
S cu to chung ca giun u gaiAcanthocephala. A- con c (1- vi gai, 2- c, 3- bao

vi, 4- mu h b, 5- tinh hon, 6- dy chng, 7- tuyn
cht dnh, 8- bao c, 9- tuyn cht dnh, 10- ti bu, 11dng vt, 12- bao giao phi, 13- cnh bao hnh ngn);
B- mt ct dc ca gai v thnh vi; C- s o cc kch
thc ca gai (a- chiu di mu nhn, b- chiu di gc, cchiu dy mu nhn, d- chiu dy gc); D- s phn b
gai (a- hng phng x, b- hng xon)
Hnh 88.
Thnh c th ngoi cng c mt lp bao bc n lp biu m hp bo trong

nhiu khe hng, nhiu nhn trong cng l lp bao c gm c vng, c dc. Gia thnh
c th v ni quan l phn xoang nguyn sinh. C mt s loi hai bn bao vi c mt
i tuyn vi di bng nhau hoc khng bng nhau. Khng c h tiu ha,
Acanthocephala ly dinh dng ca k ch qua thm thu trn ton b b mt c th.
H thng bi tit ca mt s t ging loi c nguyn n thn. Cc cht bi tit vo
ng dn sinh dc.
H thng thn kinh n gin t mt hch no gc vi c nhiu r thn kinh
hng v pha trc trong vi v mt i dy thn kinh ln hng v pha sau. C
hai nh cm gic gc nh vi.
3.2. Cc hnh thc sinh sn v chu k pht trin
3.2.1. Cc hnh thc sinh sn
H thng sinh dc c, ci khc c th. i b phn con ci ln hn con c, l
sinh dc on sau c th, tuyn sinh dc pht trin t dy chng l mt di m lin
kt chng t gc vi n phn cui c th, c quan sinh dc c ci u sp xp trn
dy chng ny (trong th xoang gi).
153
Giun c c hai tuyn tinh hnh bu dc, mi tuyn tinh c mt ng dn tinh nh

ri chung vo ng dn tinh ln thnh ng phng tinh. on cui ng phng to, c
bao c th ra ngoi thnh c quan giao phi. C quan giao phi nm trong ti giao
phi, c th th ra ngoi bm ly ui con ci khi ghp i. vo ng phng tinh
cn c tuyn n bo tit dch nhn bt l sinh dc con ci sau khi giao cu.
Con ci khi cn non c mt n hai tuyn trng treo trn dy chng. Tuyn trng
khi ln ln pht trin thnh nhiu thy v tch khi dy chng vo xoang c th. Mi
thy c vi chc trng non. Trng c th tinh trong xoang c th. Cu to ca ng
dn trng rt c trng, c phu hng trng hng vo xoang c th. y phu c mt
ng hp i vo t cung v c mt l. Nhiu trng ln b bc li cn s nh phn ct
lt qua l mt bng, xung quanh l c nhiu t bo ln, l thng vi xoang c th,
mi khi nhng trng cha th tinh hoc cha phn ct kch thc ln, vo phu nhng
khng xung t cung b bc li v qua l ny tr v xoang c th tip tc pht dc.
Ch c trng bt u phn ct c v, hnh thoi mi lt vo t cung qua m o ra
ngoi. L sinh dc ca con ci cui c th.
3.2.2. Chu k pht trin
Giun u mc trng thnh k sinh trong rut ca ng vt khng xng sng,
trng sau khi thnh thc pht trin thnh u trng c vnh mc pha trc, trng
theo phn ca k ch sau cng ra mi trng nc. K ch trung gian l ng vt
nhuyn th, gip xc, cn trng n trng ca giun u mc. trong rut ca k ch
trung gian, u trng n ra t trng lch qua thnh rut vo xoang c th mt vnh mc
v tip tc pht trin thnh u trng gn ging vi trng trng thnh ch khc l c
quan sinh dc cha pht trin. Sau u trng thu phn u, ui vo mt v dy hnh
thnh kn, kn sng c rt lu trong k ch trung gian. Khi k ch cui cng n k
ch trung gian c nhim kn vo ng tiu ha, u trng chui ra khi kn, th vi bm
vo thnh rut v nhanh chng pht trin thnh trng trng thnh.\
3.3. c im dch t hc
3.3.1. Phn b
Bnh xy ra hu ht cc thy vc trn th gii. Vit Nam bnh thng gp thy
vc nc ngt ca cc tnh pha Bc v khu vc ng bng sng Cu Long. Giun u
mc k sinh ch yu rut v ph hoi t bo t chc rut
3.3.2. K ch k sinh
Giun u mc k sinh hu ht cc loi c nh c nc ngt ( c chp, c lc, c trm
c vv) v mt s loi c bin nh c m, c vc ..vv
154
3.3.3. Ma v xut hin: Hu nh quanh nm

3.3.4. Tc hi
Giun u mc dng vi cm su vo nim mc rut ca c ph hoi thnh rut dn n
hin tng vim lot, m ng cho mt s sinh vt gy bnh xm nhp vo c th c.
Lc k sinh vi s lng nhiu, c th m lng thnh rut gy hin tng tc rut,
on rut c giun k sinh phnh to, c gy c hin tng thiu mu. Giun u mc k
sinh nhiu trn c nc ngt, l v nc bin.
6
7
2
9
10
11
12
13
5
14
15
Hnh 89. Phu t cung ca con
Hnh 90. A. on sau ca giun u gai c
ci giun u
B. Mt phn h thng sinh dc con ci
gai : 1.Trng ; 2. Cc tp on t
bo c phn ct chia ra t tuyn
trong non ; 3.Ming trc ca phu ;
4.ti phu ; 5.t bo xung quanh l
mt bng ; 6.t cung ;
1. Ti cha cc tuyn n bo
, 2. Ti c, 3.
t bo bn, 4. C quan giao phi, 5. Ti giao
phi, 6. Dy chng, 7. Ming trc ca phu, 8.
Dng tai, 9. Ti phu, 10. T bo trong mt lng,
11. T bo trong mt bng, 12. T bo bn, 13.
T bo trc mt bng, 14. T bo sau mt bng,
15. T cung.
7.c ; 8. m o ; 9.Vch c th
155
3.4. Phng php chn on bnh

3.4.1. Chn on lm sng
Da vo cc du hiu bnh l bn ngoi nh: bng cng phng do on rut
c giun k sinh, c gy, c hin tng thiu mu
3.4.2. Chn on phng th nghim
Vi nhng con c m mc cm nhim t th chng ta tin hnh gii phu, quan
st rut c bng knh lp hoc quan st trn knh hin vi
p dng bin php phng bnh l ch yu, ngoi ra cn phi ch : Dng vi ty
ao, phi nng y ao dit trng v k ch trung gian.
3.6. Mt s ging giun u mc gy bnh thng gp
3.6.1. Ging: Rhadinorhynchus Liihe, 1911 Bnh Radinorhynchosis
3.6.1.1. Phn loi
Lp: Acanthocephala Rud, 1808
B: Polymorphida Petrostchnko, 1956
H: Rhadinorhynchidae Travassos, 1923
Ging: Rhadinorhynchus Liihe, 1911
3.6.1.2. c im cu to
C th giun Rhadinorhynchus c vi dang hnh tr, nh di. Trn vi c 12 hng
dc mc mi hng 20-22 mc. Pha trc c th dp, di ging c, ngoi c gai xp
khng theo qui lut, tr on trc c gai, cn li c th trn tru.
C th hnh thoi hi cong mt bng, thng rng v pha sau, thnh c th
mng. C hai tuyn c nh, di, chiu di ca hai tuyn c gn bng nhau v ko di
n tn tuyn tinh. Chiu di c th khc nhau ty theo loi v theo c th c ci.
Rhadinorhynchus carangin con c di 8,4 x 0,71 mm, vi 0,95 mm, con ci di 9,515,9 mm x 0,7- 0,8 mm, vi 1,52 mm.
Rhadinorhynchus k sinh trn nhiu loi c nc ngt nhng thng gp: R.
Cyprini k sinh trong rut c chp, c c t 300g tr ln. Khi k sinh chng ph hoi
t chc t bo rut, chng c th m thng rut hoc gy tc rut.
Bnh giun u gai Rhadinorhynchosis lu hnh nhiu cc thy vc thuc cc
tnh pha Bc. c bin cng gp mt s loi nh: R. carangis, R. Meyeri... nhng t
l v cng cm nhim thp.
156
Hnh 91. Rhadinorhynchus Cyprini,
1960(con c)
1.vi, 2.t thn kinh
,3.si thn kinh, 4.bao vi
5.tuyn vi,6.tuyn tinh,
7.ng dn tinh,8.tuyn n Bo,
9.ti cha tinh, 10.ti giao phi
3.6.2. Ging: Pallisentis Van Cleave, 1928 - Bnh Pallisentosis

3.6.2.1. Phn loi
Lp: Acanthocephala Rod, 1808
B: Acanthogyrida Thapar, 1927
H: Quadregyridae Van Cleave, 1928
Ging: Pallisentis Van Cleave, 1928
3.6.2.2. c im cu to
Giun u mc Pallisentis thn ph cc hng gai, nhm pha trc cc vng gai
xp gn nhau, nhm pha sau xp tha dn, vi c 4 vng mc, mi vng c 10 mc.
Vit nam thng gp 3 loi giun u mc c c im khc nhau v s lng vng
gai pha trc c th.
Vit nam cc loi giun u mc ny k sinh rut , d dy c qu, ln, c tr,
c trm c v mt s loi c nc ngt khc. Pallisentis cng k sinh c bin. Chng
phn b tng i rng cc thy vc.
157
Bng 8. Mt s c im phn loi ca ba loi giun u mc Pallisentis

c im
Chiu di c th
(mm)
Pallisentis nagpurensis
P. ophiocephali
P. goboes
Ci
Ci
Ci
6-8
12 -14
5-6
8 -12
10- 13
11,5- 14,5
S vng mc trn vi
S gai trn vng mc
10
10
10
S vng gai pha

trc
13-15
14-16
19
19
S vng gai pha sau
22-30
43-54
30-35
40-48
68
112-129
Hnh 92. Pallisentis ophiocephali: A- cui phia strc; B- vi; C- ui con
c; D- c th con c; E,F- mc ca vi; G,H- mc trn thn; I- ui con

ci; J- trng.
158
3.6.3. Ging: Neosentis Van Cleave, 1928 - Bnh Neosentosis

3.6.3.1. Phn loi
Lp: Acanthocephala Rod, 1808
B: Acanthogyrida Thapar, 1927
H: Quadregyridae Van Cleave, 1928
Ging: Neosentis Van Cleave, 1928
3.6.3.2. c im cu to
Ging Neosentis c th hnh ng, u trc hi ln, vi nh hnh cu trn vi c
4 vng mc xp xon c , mi vng c 8 ci, vng th nht mc ln sau nh dn. C
th phn trc c gai chia lm 2 nhm, nhm th nht c 4 - 7 vng gai, nhm th hai
c 9 - 11 vng, pha sau cn c gai sp xp phn tn khng theo vng, thnh c th
khng c hch. Bao vi hnh ti thnh vi l mt tng c n, t thn kinh y ca
bao vi. Hai tuyn vi hnh ng, chiu di gn bng nhau, mi tuyn vi c mt hch
mt di ca bao vi.
Trng ca Neosentis ra nc pht trin thnh y trng, k ch trung gian
Mysocyclops leuckarti n trng c u trng vo ng tiu ha, u trng chui ra n
xoang c th tip tc pht trin thnh u trng gn ging trng trng thnh. C n k
ch trung gian ca Neosentis vo rut, pht trin thnh trng trng thnh.
3.6.3.4. Tc hi
Ging Neosentis k sinh trong rut ln, c tr v rut mt s loi c khc. Khi
k sinh chng ly dinh dng lm nh hng n sinh trng ca c. C lc k sinh
vi s lng ln lm nh hng n tiu ha v gy vim rut
Hnh 93. Neosentis celatus: A- Cui pha sau con ci (c quan giao cu),
B- Vi; C. Con c trng thnh; D-H- Cc mc trn vi; I-N- Cc gai
nhm th hai trn thn
159
4. BNH DO NGNH GIUN T- ANNELIDEA

Ngnh giun t ch yu sng t do, ch c mt s ging loi k sinh gy bnh
c. Tc hi ca nhng k sinh trng ny khng ln, ch yu tp trung trong lp a
Hirudinea. Sau y l mt s bnh thng gp do giun t gy ra.
4.1. Bnh do lp a gy ra
4.1.1.1. Phn loi
B Rhynchobdellea Blanchard, 1894
H Piscicolidae Johnston, 1865
Ging Trachelobdella
Dresing, 1850
4.1.1.2. c im cu to
Trachelobdella sinensis Blanchard, 1896. c th trng c hnh bu dc di, dp
lng bng, mt lng hi nh ln, chiu di 3,4 -5,5 cm, rng 0,8 -2,2cm, mu sc mu
vng nht hay mu trng tro, ra xung quanh c th mu hng. on trc c th c
gic ht trc, tip theo l phn c hp, ngn. Ming trong gic ht ming, c hai
i mt, sp xp hnh ch bt "" mt lng ca gic ht trc, i trc r, i sau
nh hn. Gic ht sau ln hn, l hu mn 1 bn pha lng ca gic ht sau. Hai bn
c th c 11 i ti c tc dng h hp.
Hnh 94. a c Trachelobdella sinensis

160
Trachelobdella pht trin mnh vo ma m p, lu hnh tng i rng ri trong
cc thu vc nhiu nc trn th gii.
Trachelobdella k sinh trn np mang, trn mang v da c; ht cht dinh dng.
Ni t chc k ch b k sinh thng chu hu qu ph hoi, k ch b mt mu, nh
hng n sinh trng. Lc nghim trng lm cho h hp ca k ch kh khn, c th
mt nhiu mu lm cho c cht nhng nhn chung tc hi khng ln v cng cm
nhim thp
a c k sinh trn hu ht tt c cc loi c nc ngt. l, mn
4.1.3. Du hiu bnh l
C b bnh c du hiu gy yu, vn ng chm chp, h hp kh, c th b mt
mu ..
Da vo du hiu bnh l quan sn c, hoc c th quan st bng knh lp
hoc knh hin vi trong phng th nghim
4.1.5.1. Phng bnh
phng bnh, cn lm tt cng tc ty dn ao m, nn dng vi dit tp v
phi nng y ao khi c th, trong khi nui cn dn sch c rc hn ch sinh sn
ca a.
4.1.5.2. Tr bnh
tr bnh, dng NaCl 2-4% % tm cho c nc ngt trong 15 -25 pht. Dng
nc ngt tm cho c bin tr bnh ny cng c hiu qu. C th dng formol
nng 100-200 ppm tm cho c bnh trong 30-60 pht. Dng Neguvon nng 0,40,6 ppm tm cho c bnh trong 30 pht cng c hiu qu tr bnh rt tt. Tuy vy, cn
thn trng vi tc ng mi trng ca loi thuc ny, c bit l cc lng b nui
gip xc gn ni dng thuc, c th b nh hng v cc ha cht ny rt c vi gip
xc.
4.2. Bnh Pissciolosis
4.2.1.1. Phn loi
Lp Hirudinea Lamarch, 1818
B Rhynchobdellea Blanchard, 1894
H Piscicolidae Johnston, 1865
Ging Piscicola fasciata Kollar, 1842
161
4.2.1.2. c im cu to
C th Piscicola di ngn khc nhau theo loi, Piscicola volgensis di trn 30mm,
rng 3,9mm; chiu di thng gp 10 -11 ln chiu rng. C th c dng hnh tr, nh
pha trc, ln dn pha sau, hi dp lng bng, mu sc thay i theo da ca k
ch, thng mu nu en, hng , hoc xanh nu....Piscicola c 2 gic, gic ht
trc nh hn gic ht sau, pha trc mt lng ca gic ht trc c 4 im mt.
mt bng, gic ht trc c ming, trong ming c vi ht hnh ng bng c, c th
th ra ngoi ht mu c v co vo khoang hu. Vi thng vi khoang hu. ng thc
qun ngn dn d dy, rut, hu mn mt lng phn gc ca gic ht sau. Pha cui
l gic ht sau c cc vn phng x v sc t en. Gic ht sau c kh nng bm chc
vo c ngay c khi c bi li, hot ng mnh trong nc. Lng ca Piscicola c
nhiu im sng lin tc to thnh cc vn ngang, c th thng c 11 mu bn..
C quan sinh dc ca Piscicola lng tnh, th tinh cng c th hoc l th tinh
cho gia 2 c th khc nhau. C quan sinh dc c gm nhiu i tinh so phn b
gia v phn sau c th. L sinh dc 1/3 pha trc c th. C quan sinh dc ci c
mt i tuyn trng pha sau l sinh dc c, l sinh dc ci cng pha sau l sinh
dc c.
Hnh 97.
Piscicola
fasciata
Piscicola fasciata

a c Piscicola lng tnh, nhng s th tinh thng xy ra cho gia hai c
Piscicola fasciata
th. a c trng, trng dng kn c mu nu hoc mu , trng bm vo cc
vt th trong nc nh thc vt, , v nhuyn th v cc vt th khc. Trng n ra a
con c cu to ging a trng thnh. nhng kch thc nh v tuyn sinh dc cha
thnh thc. Piscicola pht trin trc tip khng qua k ch trung gian
a c k sinh da, vy, mang v xoang ming ca c, a ht mu, gy thng
tn trn t chc c th ti ni k sinh, c th l sinh vt trng gian truyn trng mu
(Trypanosoma) t c bnh sang c khe. Do vy khi k sinh vi cng cao a c
162
c th nh hng nghim trng ti sc khe vt nui, lm c gy yu, thm ch gy t

vong.
Bnh Piscicolosis rt ph bin c nc ngt, l v mn. Ti vit nam, cui nm
1996, u nm 1997 ti mt m nc l Yn Hng, Qung Ninh, b a k sinh
lm cht khong 20- 25 tn c r phi (Bi Quang T). Trn c m (Epinephelus spp)
nui lng trn bin, hay nui trong cc a nc mn ti Nha Trang, Khnh Ha cng
c trng hp b nhim a c vi cng cao ( Th Ha). Nhng thng u
nm 2004, ti c s nui v sn xut ging c su ti Khnh ha b bnh a c gy
tc hi, lm cht nhiu c su con
Hnh 98. a k sinh trn c th c chp
4.2.3. Du hiu bnh l

C c hin tng gy yu, c c cm gic nga ngy, vn ng khng bnh
thng, xut hin cc nt trn b mt c th v c hin tng chy mu c th c
Da vo du hiu bnh l ca bnh, quan st da vy ca c bng mt thng
hoc dng knh lp cm tay
4.2.5.1. Phng bnh
phng bnh, cn lm tt cng tc ty dn ao m, nn dng vi dit tp v
phi nng y ao khi c th, trong khi nui cn dn sch c rc hn ch sinh sn
ca a.
4.2.5.2. Tr bnh
tr bnh, dng NaCl 2-4% % tm cho c nc ngt trong 15 -25 pht. Dng
nc ngt tm cho c bin tr bnh ny cng c hiu qu. C th dng formol
163
nng 100-200 ppm tm cho c bnh trong 30-60 pht. Dng Neguvon nng 0,40,6 ppm tm cho c bnh trong 30 pht cng c hiu qu tr bnh rt tt. Tuy vy, cn
thn trng vi tc ng mi trng ca loi thuc ny, c bit l cc lng b nui
gip xc gn ni dng thuc, c th b nh hng v cc ha cht ny rt c vi gip
xc.
164
CHNG 4. BNH DO NGNH CHN KHP ATHROPODA

c im chung cua nganh chn khp Athropoda
ng vt ngnh chn khp c s lng ging loi rt ln, phn b rt rng trong
khng kh, trong nc v trong t, nn hnh dng cu to rt a dng, tuy vy cng c
mt s c im chung nh c th c to nn bi cc t d hnh, c i xng 2 bn,
gia cc dt c cc khp ni nn rt linh hot. K sinh gy bnh ng vt thy sn l
cc ging loi chn khp sng di nc thuc lp gip xc (Crustacae)
Lp gip xc Crustacea bao gm nhng ng vt chn khp sng di nc, c
s lng ging loi cng rt phong ph. C th ca gip xc phn t, cc t c kch
thc v hnh dng khc nhau. C th chia lm 3 phn: u, ngc, bng, c cc i
phn phn ph phn t, gia cc t c cc khp ni lm cho cc t rt linh ng.
C th c bao bng v kitin do , s tng trng ca gip xc phi qua s lt xc,
bin thi, v kitin c thay i, v kitin mi c hnh thnh. C quan tiu ho pht
trin, mt s c d dy.
Gip xc sng trong nc bin, nc l v nc ngt. C th b di y, sng
trong cc tng nc hay sng tri ni ph du, phn ln c li cho con ngi v cc
ng vt thy sn khc. C nhiu ging loi nh tm he, tm hm, cua ...l cc i
tng nui c gi tr kinh t ca con ngi, mt s ging loi li l thc n rt giu
dinh dng ca ng vt thy sn ni chung nh mt s gip xc ph du v sng y,
nhng mt s ging loi li c hi, trc tip k sinh gy bnh c, mt s t tm cua
nui, gy bnh nh hng n sinh trng v sinh sn, c th lm cho c cht hng
lot. Gip xc k sinh trn c ch yu thuc 3 b: b chn cho (Copepoda),b mang
ui (Branchiura), v b chn u (Isopoda)
Bng 9: S lng ging loi ng vt chn cho k sinh ng vt thy sn Vit Nam
Tn h, lp ky sinh trung
S
ging
S loi
Vt chu
1. H Ergasilidae Thorell, 1859
12
C nc ngt, nc bin
2. H Caligidae Wilson, 1905
C nc ngt, nc bin
3. H Dichelesthiidae M.Edwards, 1
1840
C nc ngt, c bin
Lp Crustacea J.Lamarck, 1801
4. H Lernaeidae Wilson, 1917
C nc ngt, nc bin
5. H Argulidae Miiller, 1785
C nc ngt, nc bin
6. H Cymothoidae
C nc ngt, nc bin
7. H Corallanidae
C nc ngt, nc bin
8. H Aegidae
C nc ngt, nc bin
165
9. H Bopyridae
Cng
12
31
Tm nc ngt, nc
bin
1. BNH DO B CHN CHO COPEPODA K SINH.

1.1. c im hinh thai, cu to
Chiu di bin ng trong trong khong 0.3-3.2 mm nhng a phn c chiu di
nh hn 2.0 mm. C th c mu nu hay hi xm, nhng loi sng vng triu c
mu sng hn, c th c mu tm hay . Mu sc l do s phn b ca cc ht mu
caroten c tc dng bo v c th chng li tc hi ca nh sng. C th tng i
thun nht v cu to, s khc bit gia cc loi c nhn dng qua s khc bit ca
cc i ph b.
Hnh 97. Cc dng ph bin ca Copepoda

A Cyclopoida; B Calanoida; C Harpacticoida
Lp ph Copepoda chia thnh hai b l Eucopepoda v Branchiura trong c 6

b ph l Caligoida, Lernaeopodoida, Arguloida (sng k sinh) v Calanoida,
Cyclopoida, Harpacticoida sng t do. Nhm sng k sinh c B: Calanoida v C:
Harpacticoida hnh dng rt bin i v thch nghi vi iu kin k sinh. Nhm sng
t do c c th phn t, hnh di hay hnh tr v chia thnh 3 phn l u, ngc v
bng.
166
1.1.1. Cu to ngoi
Vng ngc c 7 t nhng t th 1 v c th t th 2 kt hp vi phn u
nm trong v gip. C th hai i chn ngc th 4 v th 5 hay th 5 v th 6 hp li
thnh 1 t. Phn bng c t 3-5 t, thng th c 4 t. t ngc cui v t bng
u tin dnh li vi nhau. Mi t c hnh tr ngn v cng, cc t ni vi nhau
bng mt vng mm do v ngn. Khp ni lm con vt c ng d dng l khp phn
bit gia phn u v thn. Phn thn gm c cc t bng v t ngc th 7 (c khi
l t th 6). Phn u tht s c 5 i ph b l: ru A1 (antennules), ru A2
(antennae), hm trn (maxillae) 1 v hm trn 2, hm di (mandibles). t ngc u
tin dnh vi u c mt i chn hm (maxillipeds) v tng t ngc cn li mang
mt i chn bi. Trong mt vi loi t ngc th 7 tiu gim v t ny khng cn
phn ph.
Hnh 98. . Phn b cc t trn b ph ca Copepoda
1.1.1.1. Phn ph u: rt bin i ty theo chc nng. Ru A1 di v ch c mt

nhnh, bao gm 25 t, y l c quan cm gic nhng cng c th dng vn ng.
C hai ru A1 con c ca Cyclopoida v Harpacticoida l c quan sinh dc dng
trong lc bt cp. Ring Calanoida ch c ru A1 bn phi lm nhim v sinh dc. Ru
A2 ngn hn, c 2 hay 1 nhnh c vai tr quan trng trong vic cm gic, ring
Harpacticoida cc ru ny c th dng nm bt c. Cc i hm bin i ly
thc n.
1.1.1.2. Phn ph ngc: cc i chn ngc bin i t lc bt u cho n hai
i chn cui. Nhm sng t do i chn th 6 lun thiu con ci hay bin i ch
cn dng s khai ( con c). i chn s 5 gim hay tiu gim nhm
Cyclopoida v Harpacticoida, nhng Calanoida th i chn ny pht trin cn i
con ci v bt i xng con c, kh n bin i thnh ci mc.
167
Hnh 100. Cc phn ph ca Haparticoida
1.1.1.3. Chc ui: t cui cng ch hai to ra hai nhnh ui. Cu trc ca n
n gin c hnh tr khng phn nhnh v cng khng ging vi phn ph no u
v ngc Thng thng trn c th con vt c 5 dng t mnh mai pht trin t b v
ngoi l (1) ru khu gic v (2) bn dng khc nm phn ph ca copepoda nh
gai ln, gai nh, t ngn hay t di. Cc phn ph ny c chc nng khc nhau ty
theo ni sng ca n, thng gip con vt bi, b hay ly thc n, cng c khi cm
gic. Ngoi ra phn t di ui c tc ng cn bng hay n nh khi bi li.
1. 1.2. Cu to trong
Vic nghin cu v cu to bn trong ca Copepoda rt kh khn v c mt h c
rt phc tp.
1.1.2.1. H tun hon : xoang tim ch c b ph calanoida, cn cc b ph khc c
vng tun hon n gin gm cc mch mu t h tiu ho, h vn ng v cc ph b
i v xoang tim.
1.1.2.2. H h hp : s trao i O2 v CO2 xy ra trn b mt c th v mt vi ni
nh phn cui ca ng tiu ha c ht v y bi h c bn ngoi
1.1.2.3. H bi tit: cht thi c thi ra qua tuyn hm trn gn pha u, tuy vy
phn sau ca on rut cui cng c chc nng bi tit.
1.1.2.4. H thn kinh: tp hp li phn u, mt mt lm nhim v cm gic thy r
tp trung li thnh im mt. Theo Stricker (1975) quan st di my scan in t
thy c s tp trung ca cc nt cm gic v t cm gic trn thn ca Copepoda.
168
1.2. Cac hinh thc sinh sn v chu k phat trin.

1. 2.1. Cc hnh thc sinh sn
Tp tnh sinh sn hu nh ging nhau nhm copepoda sng t do, nhng cc loi
khc nhau c thi k sinh sn khc nhau. Nhng li c rt t s liu v tp tnh sinh sn
ca nhm harpacticoida.
Con c dng ru A2 v chn ngc V m ly con ci , thi gian m nhau vi
pht, hoc c khi n vi ngy. Con c m con ci trc khi con ci lt xc thnh
thc. Con c ca Calanoida c l cm gic nm trn t sinh dc bt i xng, trong
khi m nhau con c s a tinh trng vo ti cha tinh ca con ci nh s h tr ca
chn ngc.
S th tinh tht s xy ra khi hai c th tch ri nhau v con ci trng, qu
trnh ny hon thnh trong vi pht hay c thng sau khi bt cp. Trng th tinh s
c gi trn mnh con ci trong 1 hay 2 ti trng cho n khi n thnh u trng, khi
trng va n th nhm trng khc bt u sinh ra v tip tc c th tinh.
Trong chu k sng ca Copepoda, thng thng c 4 dng hnh thi l: Trng, 6
giai on u trng nauplius, 5 giai on copepodid v trng thnh.
Trng ca Copepoda n thnh u
trng nh, hot ng gi l nauplius.
Chng c 3 i ph b sau bin
thnh ru A1, A2 v hm di. Khi lt
xc sang giai on II, chng ch c
thm hm trn. C 4 giai on u
trng v 5 giai on tin trng thnh
khi bin thnh con trng thnh c
kh nng sinh sn. Sau mi ln lt xc,
con vt ln ln v di hn ng thi
c thm ph b. Th d nh Nauplius
IV c cc ph b ca i chn th
2, Copepodid I c 4 t ngc v c
ph b i chn th 4. Cyclopoida
c 5 giai on nauplius cn
Harpacticoida c 4 hoc 5 giai on.
Thi gian hon thnh mt chu k
sng t trng cho n khi sinh sn
bin ng ty theo loi v iu kin
mi trng
Hnh 101. Cc giai on pht trin ca

Cyclopoida
169
3. MT S BNH DO COPEPODA GY RA TRN NG VT THY SN

3.1. Bnh do gip xc thuc h Ergasilidae k sinh c
3.1.1.1. Phn loi
Lp Crustacea J.Lamarck ,1801
B Copepoda M.Milne Edwards,1834-1840
H Ergasilidae Thorell,1859
Ging Ergasilus Nordmann,1832, gy bnh Ergasilosis c
Ging Sinergasilus Yin,1949, gy bnh Sinergasilosis c
Ging Neoergassilus, gy bnh Neoergassilosis c
Ging Paraergassilus,gy bnh Paraergassilosis c
3.1.1.2. c im cu to
a) Ging Ergacilus
C th chia lm 3 phn: u, ngc, bng.
Phn u: c hnh tam gic hoc na hnh trng. Phn u v t ngc th 1 hp
li thnh phn u ngc. Chnh gia mt bng ca phn u l mt n. u c 6 i
phn ph: i ru (anten) th nht c 5-6 t, trn cc t c cc lng cng, ging
copepoda sng t do. i anten th 2 c 5 t, con c, i ru ny ging i anten
th 2 ca Copepoda sng t do, con ci, i anten th 2 pht trin thnh dng mc
bm, bm vo t chc ca k ch khi k sinh. Mt i rng hm ln, 2 i rng
hm nh v mt i chn hm. Ming mt bng ca u
Phn ngc: c 6 t. t th nht dnh vi phn u, t t ngc th 2 - th 5 c
kch thc nh dn. t trc ra sau, t th 5 nh nht, thng b t th 4 che khut
1 phn, t th 6 hi phnh ra ln hn t hn th 5, y l t sinh dc, c 2 l
trng mt lng ca t. Ti t sinh dc ca con ci thng c gn vi 2 ti
trng, hnh dng ti trng cng l 1 cn c phn loi Ergasilidae Phn ngc c 5
i chn bi 2 nhnh, mi nhnh c 3 t, ring chn bi th 4, nhnh ngoi hoc
nhnh trong thng thiu 1 t, i th 5 ch c 1 nhnh. Trn chn bi cng c nhiu
lng cng.
Phn bng: c 3 t ngn v nh hn rt nhiu so vi cc t ngc. Sau cng l
ui, ui ch nhnh , cui ui c cc lng cng di.
C quan tiu ho c ming, tip theo l thc qun ngn thng vi d dy. D dy
ln v tr t gip u ngc v nh dn n gia t ngc th nht th tht li l
ranh gii gia rut v d dy. Rut v pha sau nh dn, cui cng l hu mn t
bng th 3.
170
C quan sinh dc ca Ergasilus phn tnh, con c v con ci ring bit. C quan
sinh dc con ci c bung trng hnh ch V phn u ngc tip theo l t cung, ban
u l mt ng thng, sau do s lng trng tng ln, nn t cung cng phnh to v
gp cong chim gn ht xoang gia phn u ngc, 2 ng dn trng nh trong sut v
thng bt u t ngc th 2, ni vi t cung, chy dc xung l trng t
sinh sn. Tuyn nhn c 1 i nh di mt lng phn ngc, chy n gn l
trng, th thng vi ng dn trng. Ti th tinh mt lng t t ngc th 2 ko di
n t sinh sn, mi bn c 1 ng nh thng vi ng dn trng. L trng 2 bn
mt lng t sinh sn. Khi trng n gn l s c tinh trng trong ti th tinh,
th tinh cho trng. Trng th tinh s qua l ra ngoi v tuyn nhn s tit cht nhn
to nn ti cha cc trng th tinh. S lng trng trong mi ti nhiu hay t ph
thuc theo loi nh E.breani c 18-20 trng; E.parasiluri c 350-400 trng.
C quan sinh dc c c 1 i tinh hon, i b phn t ngc th nht, pha
trc tuyn tinh ko di thnh ng dn tinh, n l gia ca d dy b qut ra sau i
qua cc t ngc n t sinh sn phng to thnh ti cha tinh, bn trong ti cha tinh
c kp tinh, bn trong c nhiu tinh trng hot ng mnh. Lc giao phi con c
Ergasilus a kp tinh ra ngoi c th qua l mt bng t sinh sn, treo trn l m
o con ci. Mt lng ng dn tinh c 1 i tuyn nhn
K sinh c nui Vit Nam thng gp 5 loi: Ergasilus scalaris; E.parasiluri;
E.thailandensis; E.philippinensis; E.anchoratus. Nhng thng nht l 2 loi
Ergasilus thailandensis v Ergasilus philippinensis
Hnh 102. .A-Ergasilus thailandensis Capart,1943 (1-mt lng; 2-mt bn);

B- Ergasilus philippinensis Velasquez,1951 (1-mt lng; 2-mt bn)
171
Hnh 103. Mt s c im cu to ca Ergarsilus
Hnh 104. Cu to c quan ming Ergasilus

1. Rng hm nh th 2; 2. Rng hm ln; 3. Rng hm nh th; 4. Phin hm; 5.
Ru rng hm ln; 6. Mi di
b) Ging Neoergasilus
Ging Neoergasilus k sinh trn c thng gp loi Neoergasilosis japonicus

(Harada,1930) Yin,1956 v N. longispinosus Yin,1956. Neoergasilosis japonicus c
th di 6,5-8,5mm, u hnh tam gic, 2 bn c 2 sng ni ln. Ngc c 6 t. t th
nht c bit ln, bin sau thnh hnh cung trn, ngoi ra 4 t nh dn, t th 5 rt
172
nh, b t th 4 che khut. Chiu rng

t th 5 gp 5 ln chiu di. t sinh
sn b phnh to, rng, ln hn chiu
di. Ti trng gia th, 2 u nh
dn. Chiu di ti trng bng 0,5-2/3
chiu di c th, c 4-5 hng trng, s
lng trng khng nhiu. i chn bi
th nht c bit ln, on cui ca 2
nhnh trong v ngoi di n t ngc
th 5, bin sau t gc c rng hnh
tam gic ko di ra pha sau n gia 2
nhnh trong v ngoi. Gn phn gc
nhnh trong c 1 hng rng nh hnh
tam gic. Bin ngoi ca nhnh ngoi
t th 2 hng v sau mc thnh
ngn ci dng ti, b mt trn tru,
di bng 1/3 t th 3 ca nhnh ngoi
Theo H K,1969 trn c nui Vit
nam thng gp Neoergasilosis
japonicus
v
Neoergasilosis
longispinocus k sinh trn c dic, c
tr v, mt s loi c khc
Hnh 105. Neoergasilus japonicus
c) Ging Sinergasilus:
C th Sinergasilus: Cu to c th v
c bn ging vi Ergassilus nhng c
mt s c im khc nhau nh sau:
C th chia lm 3 phn: u, ngc,
bng. Phn u khng dnh vi t
ngc, gia phn u v t ngc th
nht c t gi nh v ngn hn cc t
bnh thng. Phn ngc cng c 6 t
ngc, nhng t t ngc th nht n
t th 4 c kch thc gn bng nhau
hoc c th hi cong v mt bng, cho
nn nhn mt lng t th 5 b che
khut 1 phn hoc ton b. t th 6 l
t sinh sn c 5 i chn bi, i chn
bi th 4 nhnh ngoi hoc nhnh trong
thiu mt 1 t, i chn bi th 5 ch c
1 nhnh nh. Phn bng c 3 t, gia
Hnh 106 Neoergasilus longispinocus
173
cc t bng c cc t gi phn cui c ui ch nhnh to thnh mng ui, cui

ui c cc lng cng di. C quan tiu ho, c quan bi tit, sinh dc tng t ging
Ergasilus.
K sinh trn c nc ngt Vit Nam thng gp 2 loi sau: Sinergasilus lien
Sinergasilus major
Hnh 100.
A. Sinergasilus lien
B. Sinergasilus major
d) Ging Paraergasilus
Paraergasilus c c im ca ging Ergasilus, ngoi ra c s sai khc ch yu:
con ci Paraergasilus phn cui i anten th 2 c 3 mng nh, nhn. V kitin hai
bn u hng v pha sau ko di thnh gai. Paraergasilus k sinh trn nim mc
xoang mi, mang ca nhiu loi c nc ngt: c trm, c dic, c chp... t l v
cng cm nhim thp, tc hi khng ln.C nui Vit Nam thng gp 2 loi:
Paraergasilus medius ; P. brevidigitus
Hnh 107.
A. Paraergasilus brevidigitus
174
B. Paraergasilus medius

C quan sinh dc c ci thnh thc giai on u trng c t (Metanauplius V)
sng t do ngoi i mi trng nc v chng tin hnh giao phi ln u tin, cng l
ln cui cng. Con c khi giao phi a 2 ti tinh vo ti th tinh ca con ci,
Ergasilus ch giao phi 1 ln trong sut cuc i ca mnh. Tinh dch c con ci d
tr trong ti th tinh v s dng trong sut qu trnh sng k sinh duy tr ni ging.
Sau khi th tinh xong, con c sng t do vi ngy n vi tun th cht. Con ci lt
xc thnh trng trng thnh, tm c bm vo da, mang sng k sinh. Sau mt thi
gian tin hnh trng.,
Trng th tinh trong t cung, theo ng dn trng xung n t sinh sn ra l
. Tuyn nhn tit cht dch bao li thnh ti trng. Khi ti trng v, trng ra mi
trng nc v pht trin, bin thi v lt xc qua cc giai on u trng nh Nauplius
1Nauplius 6 Metanauplius1 Metanauplius 5 (c 9 t), n y tuyn sinh dc
thnh thc, hin tng giao phi mt ln duy nht xy ra. Khi nhn c ti
tinh t con c, con ci tm k ch (c) k sinh v lt xc ln cui cng thnh c
th trng thnh v bt u trng.
Qu trnh pht trin ca phi thc hin trong ti trng v qu trnh bin thi u
trng u thc hin ngoi mi trng nc, nn cc ch s ca mi trng nh hng
rt ln n qu trnh pht trin ca cc k sinh trng ny. Thi gian pht trin ca
phi ph thuc vo nhit . nhit nc 200C thi gian pht trin phi 6 ngy
nhng nhit nc 250C thi gian pht trin phi 3,5 ngy.
Cc ging loi thuc Ergasilidae trng mnh vo cui ma xun, n u ma thu.
3.1.2.1. Phn b
Hu ht cc thy vc trn th gii u pht hin cc ging loi thuc Ergastilidae
k sinh trn c , t l v cng cm nhim kh cao. Vit Nam quanh nm u c
Ergastilus k sinh trn c.
Cc loi c tng mt thng b cm nhim loi ny nhiu hn l cc loi c tng
y. Trong cng mt loi c, th c ln b cm nhim nng hn c nh
Ergasilidae l nhng k sinh trng ngoi k sinh, thng k sinh mang, da,
hc mi, hc ming ca nhiu loi c nc ngt, nc l v c bin.
V d: - Paraergasilus k sinh trn nim mc xoang mi, mang ca nhiu loi c nc
ngt: c trm, c dic, c chp
- Neoergasilosis japonicus v Neoergasilosis longispinocus k sinh trn c
dic, c tr v, mt s loi c khc
3.1.2.3. Tc hi
175
C quan bm ca k sinh trng Ergasilidae c th lm thng tn c quan h hp

ca c, lm nh hng n h hp bnh thng ca c, c c cm gic nga ngy, ngt
th. Mt khc t vt lot to iu kin cho vi trng, nm, k sinh trng khc xm nhp
k sinh vo da, vy lm cho bnh nng hn. C b Ergasilidae k sinh c tc sinh
trng gim, c gy. Khi cm nhim nng c th lm c con cht hng lot
Hin tng gy cht hng lot do gip xc Ergasilidae gp sng chu Giang,
H Nam Ninh, c m c 0,5 - 2 kg b cm nhim Sinergasilus polycolpus, t l
cm nhim 100%, cng cm nhim t 300- 800 trng/ con c, lm cho c nui
cht hng lot, do pht hin mun nn gy tn tht ln cho c s sn xut.
3.1.2.4. Con ng lan truyn bnh: Bnh lan truyn theo trc ngang
Bnh pht trin mnh nht vo ma Xun v ma H min Bc v ma ma
min Nam
3.1.3. Du hiu bnh l
Khi k sinh vi cng thp, du hiu bnh l khng r rng, nhng khi
cng cm nhim cao, cc phin mang b vim lot, sng phng, trn mang c tit
rt nhiu dch nhy v trong dch nhy c th pht hin c k sinh trng bng
mt thng, hay bng knh lp tay thng qua cc ti trng ca n. C quan bm ca
k sinh trng loi ny c th lm thng tn c quan h hp ca c, lm nh hng
n h hp bnh thng ca c, c c cm gic nga ngy, ngt th
Da vo du hiu bnh l ca bnh nh cc phin mang sng phng, b vim
lot. Mang tit ra nhiu cht dch nhy, c c cm gic kh th, nga ngy
xc nh s hin din ca k sinh trng thuc h Ergasilidae k sinh c,
cn kim tra dch nhn ca da, mang di knh lp hoc knh hin vi
3.1.5.1. Phng bnh
Dng vi ty ao dit u trng.
Dng CuSO4 rc xung ao c nng 0,7 ppm dit u trng.
Dng l xoan bm nh bn xung ao vi s lng 0,2-0,3 kg/m3 nc.
3.1.5.2. Tr bnh.
Dng CuSO4 7-10 ppm tm c trong 20 pht hoc rc xung ao nng 0,7 ppm.
176
Dng Neguvon phun xung ao theo nng hng dn ca nh sn xut (0,4-0,6

ppm) dit loi k sinh trng ny v thay nc sau 3-6 h, rt c hiu qu.
C th dng nc oxy gi (H2O2) tm vi nng 100-150 ppm/ 30 pht
(300-500 ml H2O2 loi c t l hu hiu l 30% / 1 m3 nc)
Dng nc mui (NaCl) 2-5% tm cho c nc ngt, dng nc ngt tm
cho c bin. Hoc cng c th dng l xoan cho xung ao vi nng 0,3-0,5 kg/m3
nc.
3.2. Bnh trng m neo Lernaeosis
3.2.1.1. Phn loi
B Copepoda M.Milne-Edward, 1834-1840
H Lernaeidae Wilson, 1917
Ging Lernaea Linne, 1746
3.2.1.2. c im cu to
Lernaea c dng hnh ch "T" hay dng hnh m neo, c th gm 3 phn: u,
ngc, bng. C th con c ging hnh dng Cyclops v chng sng t do, cn con
ci sau khi giao phi sng ln u tin, chng chuyn sang sng k sinh, hnh dng
thay i rt ln so vi hnh dng ca Copepoda sng t do. C th ko di, cc t
hp li thnh ng, phn u pht trin thnh sng ging m neo, dng m thng v
bm chc vo t chc k ch khi k sinh, nn cn c tn l trng m neo. Hnh dng
v s lng ca sng lng, sng bng c s sai khc gia cc loi. C loi sng lng
v sng bng di, giao nhau nh ch X, c loi sng lng hay sng bng phn
nhnh, c loi thiu sng bng. Da vo s sai khc ca sng phn loi chng n
loi.
Phn u ngc do t u v t ngc th 1 hp li, bn trn c mt do 3 mt
nh to thnh. Phn u ngc cng c 6 i phn ph, nhng km pht trin, cc i
ru A1 v A2 khng chuyn thnh mc bm nh cc ging thuc h Ergasilidae.
Ming c mi trn, mi di, rng hm ln, rng hm nh v che hm.
Phn ngc: phn ngc ca Lernaea v phn u khng r ranh gii. Ngc c 6
t. t ngc th 1 dnh lin vi t u to thnh u ngc. T t ngc th 2 n
t ngc th 6 hp thnh ng thng, ranh gii gia cc t khng r rng, cc t
ngc hi ln dn v pha sau. t th 6 ln nht. Phn ngc c cc i chn bi , so
vi ging loi b Copepoda sng t do, chn bi ca Lernaea rt nh. Bn i chn
trc c 2 nhnh; nhnh ngoi v nhnh trong, mi nhnh c 3 t. i chn bi th
5 nh, ch c 1 nhnh trong, cn nhnh ngoi ch li ln thnh mu, trn c gai cng.
t sinh sn ca con ci c 1 i ti trng treo 2 bn c th, trng xp thnh nhiu
hng trong ti trng, s lng t vi chc n vi trm trng.
177
Phn bng ngn, nh, phn t khng r rng, on cui c nng ui, trn c
cc lng cng ngn.
Cu to bn trong: C quan tiu ho t ming n hu mn gn nh mt ng
thng. H thng sinh dc lng tnh, c ci ring bit. C quan sinh dc ca con c
c cu to ging cu to con c ca h Ergasilidae. Con ci c quan sinh dc gm 2
tuyn trng, hnh trng mt lng phn sau u, tip l t cung l mt ng nh, 2
nhnh, mt nhnh hng ra pha sau, mt nhnh hng ra pha trc. Hai ng dn
trng thng n t sinh sn. L m o gia mt bng t sinh sn
n giai on u trng c t Metanauplius V, con c v con ci tin hnh
giao phi 1 ln duy nht, sau con c sng t do mt vi ngy trong mi trng ri
cht. Con ci sau khi giao phi, tinh dch c cha trong ti th tinh, tm k ch l
c bm vo k sinh v bt u sinh sn duy tr ni ging. K sinh trng Lernaea
c chu k pht trin trc tip qua nhiu giai on bin thi u trng rt ging vi cc
ging loi thuc h Ergasilidae.
Trng th tinh qua l ra ngoi, c cha trong ti trng do tuyn nhn tit
ra to thnh. Qu trnh trng v hnh thnh cc ti trng ca Lernaea ph thuc vo
nhit nc. nhit 20-250C Lernaea polymorpha trong 28 ngy sinh sn 10 i
ti trng. Lernaea ctenopharyngodontis 210C trong 20-23 ngy sinh sn 7 ti trng.
Qu trnh hnh thnh ti trng n khi n ra u trng ph thuc rt ln vo nhit
nc: nhit < 180C Lernaea ctenopharyngodontis phi cn 3-5 ngy, nhng nhit
200C ch cn 3 ngy. Vi loi Lernaea polymorpha nhit 250C cn 2 ngy,
nhit 26-270C ch cn 1-1,5 ngy. Nu gim nhit xung cn 150C th phi cn
5-6 ngy, di 70C trng khng n.
u trng ca Lernaea cng tri qua cc giai on u trng v c bin thi phc
tp. Trng n ra u trng khng t u tin l Nauplius I. qua 4 ln lt xc thnh
Nauplius V, lt xc 1 ln tr thnh Metanauplius I, tip tc lt xc 4 ln na
thnh Metanauplius V c 9 t, vi tuyn sinh dc thnh thc v bt u giao phi.
Sau khi chuyn ti tinh cho con ci, con c sng t do trong nc v cht sau vi
ngy, cn con ci tm k ch l c sng k sinh v bt u sinh sn. Qu trnh pht
trin u trng ph thuc rt ln vo nhit nc. T Nauplius 1 n Metanauplius
V, nhit nc 18-200C phi cn 5-6 ngy, cn nhit > 250C cn 3 ngy, nu
300C ch cn 2 ngy.
Nhit thch hp cho Lernaea sinh sn l 20- 250C, c th sinh sn 12-330C,
trn 330C c th b cht. Tui th ca Lernaea cng quan h rt mt thit vi nhit .
nhit nc 25-370C tui th 4-23 ngy, trung bnh 20 ngy. Ma xun nhit
thp, tui th c th ko di. Lernaea c th k sinh trn c th c qua ng, n
xun m p th bt u trng, cho nn con c tui cao nht c th 5-7 thng.
178
Hnh 110. Cu to ca Lernaea

A. Phn u
1. L u, 2. Mi trn, 3. Anten 1, 4. Anten 2, 5. Rng hm ln, 6. Chn hm, 7. Rng hm
nh, 8. Mi di
B. Hnh thi c th Lernaea ci
1. Sng bng, 2. L u, 3. Sng lng, 4-8. i chn bi th 1-5, 9. t sinh sn, 10. L
trng, 11. Nng ui, 12. Ti trng
Hnh 111 A. u trng khng t Nauplius 1

B. u trng c t Metanauplius
3.2.2.1. Phn b
Lernaea l cc k sinh trng ngoi k sinh trn da, vy, mang, hc mi, mt,
ming nhiu loi c, gp k sinh trn c nc ngt nhiu hn c nc mn, phn b
rng khp trn th gii.
179
Vit Nam, bnh do Lernaea k sinh xy ra khp mi ni (min Bc, Trung,

Nam v cc tnh ty nguyn) trong ao ng c con, trong ao nui tht v ao nui c b
m nc ngt,
Lernaea c tnh la chn k ch rt cao v thng gp ph bin 3 loi sau:
Lernaea ctenopharyngodontis k sinh c trm c, L. polymorpha k sinh c m
trng v m hoa v L. cyprinacea k sinh cc loi c chp, c dic v mt s c khc.
3.2.2.3. Tc hi
Trong mt s c s sn xut v nui c, Lernaea k sinh trn cc loi c nui vi
t l v cng cm nhim kh cao, gy nhiu tn hi cho sn xut, c bit cc
tri ng nui c ging. Nm 1961 bnh Lernaeosis lm cht 3 vn c hng m
hoa v trm c mi nhp vo Vit Nam t Trung Quc. Nm 1982 , hng trm ao
ng nui c m, c trm c ca tnh c Lc, Bnh nh b nhim Lernaea vi t
l 70-80%, cng nhim khong 5-20 trng trn c th c, c khi ln ti 80 trng/
con c.
Bnh xy ra hu nh quanh nm, tuy nhin pht trin mnh vo ma H, ma
Xun min Bc v ma ma min Nam
Nhit pht trin thch hp ca trng m neo l 18-300C.
3.2.3. Du hiu bnh l
3.2.3.1. Du hiu lm sng
C mi b cm nhim trng m neo Lernaea, thng th hin s kh chu qua cc
hot ng bi li khng bnh thng, kh nng bt mi gim dn. Lernaea ly dinh
dng nn c b gy yu, bi li chm chp. i vi c hng, c ging b Lernaea
k sinh, c th c b d hnh, un cong, bi li mt thng bng v cht t ri rc ti
hng lot. C b m b cm nhim Lernaea s lng nhiu, tuyn sinh dc khng pht
trin c. Mt con c chp c 2 cm b trng Lernaea k sinh mt bn c th s lm
lch trng tm, c bi nghing, nu 2-3 trng k sinh trn 1 c th c lm cho c
khng di chuyn c v cht. Khi k sinh phn u ca Lernaea cm su vo trong
t chc k ch, lm c b thng tn, to iu kin cho cc sinh vt khc k sinh,
thng to nn nhng vng xut huyt xung quanh ni k sinh. Mt s Lernaea k
sinh trong ming, lm ming c sng ln v khng ng kn c, khng n c.
180
Hnh 113. C. c chp b trng m neo k sinh; D. Lernaea cyprinacea
3.2.3.2. Du hiu bnh tch

Da vo phng php m bnh hc th ngi ta thy rng , khi c b tng m neo
k sinh, t bo bch cu trong mu tng cao, sc t da bin nht.
Da vo du hiu bnh l xy ra trn c nh c bi nghing, bi li chm chp,
gy yu. C th th b d hnh, un cong, c hin tng cht ri rc ti hng lot.
Ming c b sng, c hin tng xut huyt
3.2.4.2. Phng php chn on phng th nghim
Quan st da, mang c bng knh lp hay nht da, nht mang di knh hin vi
Hnh 113. Hnh dng v cu to ca mt s trng m neo

181

Ging nh cc phng php phng v tr bnh do k sinh trng thuc h Ergasilidae
3.2.5.1. Phng bnh
Dng vi ty ao dit u trng.
Dng CuSO4 rc xung ao c nng 0,7 ppm dit u trng.
Dng l xoan bm nh bn xung ao vi s lng 0,2-0,3 kg/m3 nc.
3.2.5.2. Tr bnh.
Dng CuSO4 7-10 ppm tm c trong 20 pht hoc rc xung ao nng 0,7 ppm.
Dng Neguvon phun xung ao theo nng hng dn ca nh sn xut (0,4-0,6
ppm) dit loi k sinh trng ny v thay nc sau 3-6 h, rt c hiu qu.
C th dng nc oxy gi (H2O2) tm vi nng 100-150 ppm/ 30 pht (300-500
ml H2O2 loi c t l hu hiu l 30% / 1 m3 nc)
Dng nc mui (NaCl) 2-5% tm cho c nc ngt, dng nc ngt tm cho c
bin. Hoc cng c th dng l xoan cho xung ao vi nng 0,3-0,5 kg/m3 nc.
F Trng m neo bm bng c
Hnh 115. E. Lernaea cyprinacea;
3.3. Bnh gip xc chn cho-Lamproglenosis

3.31.1. Phn loi
B Copepoda M.Milne- Edwards, 1834-1840
H Dichelesthiidae Edwards, 1840
Ging Lamproglena Nordmann, 1832
182
Hnh 116. Lamproglena chinensis

1- Mt bng; 2- Anten I,II; 3- Chn hm; 4- Rng hm ln; 5-10 - Chn bi th 1-5
3.3.1.2. c im cu to
C th ca Lamproglena chia lm 3 phn: u, ngc, bng. Phn u c 5 i
phn ph, u khng dnh lin vi phn ngc. i anten th 1 th, c 3 t thng di
hn i anten th 2, trn c cc gai kitin nh i anten ca Copepoda sng t do. i
anten th 2 cong li, phn t khng r rng v cui c 4 lng cng nh ging nh
vut nhn. C mt i rng hm ln, 2 i rng hm nh v 1 i chn hm. Phn
ngc gm 6 t, t 1 nh nh t c, t 2 n t 4 ln, khng phn chia r nhng 2
bn c lm vo vt tch ngun gc c phn t. C 5 i chn bi, t i 1 n i 4
c hai nhnh, mi nhnh c 2 t, chn th 5 phn 2 thy. Ba i chn trc c bn
ni gia. Phn bng di, phn 3 t, chim khong 1/2 tng chiu di. Ti trng di
3,5mm, ng knh 0,2mm, mi ti c 28-37 trng xp thnh hng dc, ni ui nhau
trong ti trng.
3.3.1.3 Chu k pht trin
Chu k pht trin cng ging nh cc ging thuc h Ergasilidae, ch c con ci
sng k sinh v qu trnh pht trin u trng xy ra ngoi mi trng nc.
3.4. Bnh Caligois
3.4.1.1. Phn loi
183
H Caligidae
Ging Caligus Miiller,1785
3.4.1.2. c im cu to
Caligus l mt trong nhng ging ph bin nht b Copepod k sinh trn ,
phn loi khong gn 200 loi v co cu to nh sau
Kch thc c th kh nh, chiu di 3,9-5,1 mm; chiu di phn u ngc 2,43,1 mm; chiu rng ln nht l 2,2-2,6 mm; chiu di t sinh dc 0,9-1,5 mm, rng
1,0-1,9 mm; chiu di ti trng 1,6-3,2 mm, ng knh 0,1 mm. Cu to ca Caligus
cng chia thnh 3 phn l u, ngc v bng, nhng phn u v ngc gn li vi
nhau thnh phn u ngc. u ngc c kch thc ln, bao bc bng nhng tm
kitin trong sut, trn c 6 i phn ph km pht trin so vi cc Copepoda sng t
do. Cc i chn bi nm phn cui ca gip u ngc, t ngc mang i chn th
4 c chiu rng rt nh, hp hn mp sau phn u ngc. t sinh dc c hnh cu,
hnh bu dc hay hnh gn vung ty theo tng loi.
Phn bng c mt t nh hn nhiu so vi t sinh dc, tn cng ch nhnh,
trn u mt cc nhnh c mt s lng cng. Con ci khi k sinh trn c th c,
thng mang mt i ti trng di, hp chiu ngang, trong cha 1 hng trng xp
ni ui nhau
Hnh 117. A Mt lng ca caligus( CZ Vng u, TZ Vng ngc, GC a

sinh dc, ABD bng
B Mt lng con ci Caligus orientalis; C Mt lng con c Caligus orientalis
184

Caligus c chu k pht trin trc tip khng qua k ch trung gian, nhng u
trng c s bin thi lt xc v tri qua nhiu giai on khc nhau trc khi tr thnh
c th trng thnh v trng.
V D: Caligus patulus trng n ra u trng Naplius bi t do, chuyn qua giai
on Naplius II trc khi lt xc thnh u trng k sinh gi l copepodid. Trc khi
t n giai on thnh thc n tri qua 4 giai on u trng v 2 giai on tin trng
thnh
Caligus spp l k sinh trng k sinh rt ph bin trn c, c bit l c nc l v
nc mn. Hin nay ngi ta nhn bit v phn loi khong 200 loi Caligus khc
nhau k sinh trn c. Vit Nam v khu vc ng Nam , gp khong 12 loi gy
bnh nguy him cho c nui.
Trng thng k sinh trn da, vy, np mang v mang c nui nc l, bin,
khi cm nhim vi cng cao c th gy cht c. Mt s loi c thng gp: C r
phi, mng bin (Chanos chanos), c m (Epinephelus spp). Ti cng ty sn xut ging
c bin Hong k, Khnh Ha, trong nm 2002, c m ging cht ri rc khi b
nhim Caligus cng cao
BNH DO B BRANCHIURA K SINH
B mang ui (Branchiura) k sinh gy bnh c ch c mt ging l Argulus
gy bnh rn c Argulosis
1. BNH RN C
1.1. Tc nhn gy bnh
1.1.1. Phn loi
B Branchiura Thorell, 1864
H Argulidae Miiler, 1785
Ging Argulus Miiler, 1785
1.1.2. c im cu to
Ging Argulus c hnh l, hnh bu dc dp theo hng lng bng. C th chia
lm 3 phn.
Phn u v t ngc th nht ca phn ngc kt hp vi nhau thnh phn u
ngc rt ln. Mt lng phn u ngc c gip lng hnh khin, hay hnh mng chn
nga rng, ph ton b phn u ngc. Mu sc c th c kh nng thay i cho gn
ging vi mu sc ca k ch (l c) t v. Kch thc c th ca Argulus thay
i theo loi.
185
Mt lng ca phn u c mt i mt kp do nhiu mt n to thnh, xung

quanh c bao bi nhiu mch mu trong sut. Mt bng ca phn u c 5 i
phn ph: i ru th nht (A1) v i th 2 (A2) u c 2 t, v cc lng cng.
Trong ming c 1 i rng hm ln hnh tam gic hoc hnh li lim, bn ngoi, bn
trong c rng ln nh khng u c th lm rch da k ch. pha trc c quan
ming c ng ming, bn trong c gai trc ming . Phn trc ng ming c t bo
tit cht c, khi cht c c tit ra theo ng dn n on trc gai ming. giai
on trng thnh, 2 i rng hm nh bin thnh i gic ht 2 bn ng ming.
Gic ht c phn gc do 3 vng kitin xp li thnh, c tc dng bm vo k ch khi
cn thit. C 1 i chn hm c 5 t, phn cui c mng nhn bm chc vo t
chc c th.
Phn ngc cn li 4 t, pha lng c gip lng ln hnh bu dc bao ph. C 4
i chn bi, mi i chn bi c 2 phn, phn gc c 3 t to thnh, phn nhnh c
2 nhnh v trn c cc lng mm. 2 i chn bi trc hng v bn trong. 3
i chn bi sau ca con c c cu to c quan gii tnh ph. Cc i chn bi vn
ng nh mi cho, gip trng di chuyn d dng, ngoi ra cn tham gia vo qu trnh
trng con ci.
Mt bng ca phn u v ngc c rt nhiu gai xp ngc, c tc dng co rch
t chc ca k ch khi k sinh.
Phn bng khng phn t, ngn, pha sau l 2 phin dp, mt na on trc
hp li l c quan h hp, c nhiu mch mu phn b nn b Branchiura cn gi l
b mang ui.
ui ca Argulus rt nh, on gia lm vo v c 1 i nng ui, trn ui c
cc lng cng. Phn trc mt bng ca c th c nhiu gai kitin xp ngc, nn c
th gy thng tn nhiu cho c th k ch ti im k sinh.
Cu to bn trong: C quan tiu ho c bt u t mt bng ca c quan ming
l thc qun hp n d dy chia ra lm nhiu nhnh nh cnh cy phn b khp 2 bn
c th, rut non, hp cui cng l hu mn.
H tun hon v h h hp: Argulus c tim, tim gia phn u ca c th,
mu t tim chy qua cc phn trc ca c th, qua 2 bn gip lng, n mt l
chnh gia mt bng v n phn bng, bng c nhiu mch mu, y thc hin
qu trnh trao i kh. Sau khi trao i kh, mu li chy dc theo 2 ng 2 bn c th
v tim. Mu l dch th khng mu trong sut. Mu ca Argulus lun lun lu thng l
do tim co bp c quy lut. Mt s kin cho rng da ca Argulus cng c tc dng
trao i kh.
H thng sinh dc: Ging Argulus c c quan sinh dc phn tnh, con c, con
ci ring bit, con c nh hn con ci. C quan sinh dc ci: Lc nh bung trng l
mt m t bo 2 bn rut sau dn dn to ra c mt lng ca rut. C th trng
thnh c bung trng ln, phn b t phn cui u ngc n t th 4, c ng dn
186
trng ngn thng ra ngoi. Bn tri, bn phi t ngc th 4 c l trng, nhng 2 l

khng hot ng cng mt lc, m thay nhau. Mt bng ca phn ngc, c mt i ti
th tinh hnh trn hoc hnh bu dc. Pha trc c ng thng vi gai th tinh, c u
nhn thng b i chn bi th 4 che lp. C quan sinh dc c: mt bng ca
phn bng c 1 i tinh hon hnh bu dc, pha trc mi tinh hon c ng dn
tinh nh thng vi ti cha tinh cui phn ngc. Hai ng dn tinh pha trc ti
cha tinh hng v pha sau hp li thnh ng phng tinh, c l ra ngoi cui t
ngc th 4. T gia 2 ng dn tinh hng v pha trc phn ra 1 i ng to kn ko
di n t ngc th 1, th 2.
Hnh 118. Argulus chinensis: A- mt lng con c; B- mt bng con ci; aI. anten th 1;
aII. anten th 2; e- nhnh chn trong; m- hm trn; m2- hm di; sr- cc thanh ca
gic bm hm di.

Argulus c chu k pht trin trc tip, khng qua k ch trung gian. Khi trng
thnh, con c v con ci tin hnh giao phi, sut i ch giao phi 1 ln. Tinh dch
c con ci lu gi trong ri cha tinh sut qu trnh sng. Mi ln t vi chc
n vi trm trng, thuc loi trng dnh, khng hnh thnh ti trng, Argulus
trng trc tip ln gi th nh thc vt thu sinh thng ng, v c, , g... Khi tin
hnh sinh sn Argulus ri khi c th k ch l c, bi li t do trong nc tm vt th
trng. Sau khi tm c vt th, Argulus dng gic bm, bm chc vo vt th,
187
chn bi khng ngng vn ng mnh, nh chn bi vn ng m c th co bp. Mi

ln co bp l 1 ln trng, gai th tinh chch ln trng th tinh cho trng, ng
thi tit dch keo gp nc trng c th bm vo cc gi th. Trng ra xp theo
tng hng. Argulus thch mi trng ti v yn tnh. Loi A. japonicus ttrng
phn b theo chiu thng ng cch mt nc 35 - 55 cm.
Qu trnh pht trin phi ca trng ph thuc rt ln vo nhit , nhit nc
29-310C trng ca loi Argulus japonicus n trong khong 14 ngy. nhit 15,516,50C thi gian n l 30-50 ngy.
u trng mi n c kch thc nh, chiu di 0,5 mm, c th ging trng trng
thnh nhng tuyn sinh dc cha pht trin. u trng tri qua lt xc khong 6-7 ln
s thnh trng trng thnh, nhit nc 25-300C mt khong 30 ngy. Nhit
thun li cho sinh sn ca ging Argulus l 25-280C, nhit ny Argulus c th
quay vng n 3 th h trong mt ma h, t 1 con m c th sn sinh ra 2 triu con.
1.2. c im dch t hc
1.2.1. Phn b
Rn c Argulus thng k sinh trn da, mang, vy, hc mc, hc mi v ming
ca mt s c nc ngt, nc l v nc bin
Trn th gii: Bnh Argulosis c rt ph bin nhiu nc trn th gii.Theo
O.N.Bauer 1977 Argulus k sinh lm cho c hi c 0,7-1,0 kg gy cht do c
cng cm nhim 100-200 trng Argulus/ con c. Tnh Trit Giang-Trung
Quc,1955 c 2-3 tui nui mt nc ln do Argulus k sinh lm c cht trm
trng. Ucraina,1960 bnh rn c lm cht gn 2 triu c chp con, 3 triu con khc b
thng v cht dn.
Vit Nam: Argulus k sinh hu ht cc loi c trn thy vc nc ngt( c
M, Chp, Trm..) v mt s loi thy vc nc l ( R phi)
1.2.2. K ch k sinh
Argulus k sinh trn nhiu loi c nc ngt, l, mn
Trong cc thu vc nc ngt, rn c k sinh ch yu trn da cc loi c nh c
trm c, m trng, m hoa, c chp, c dic, c chy, c qu, lc bng, bng tng, tai
tng
Trong cc thu vc nui c nc l min Bc Vit Nam, thng gp Argulus
k sinh trn c i (Mulgil spp), c bit l c r phi
1.2.3. Tc hi
Rn c Argulus thng k sinh trn da, mang, vy, hc mc, hc mi v ming
ca mt s c nc ngt, nc l v nc bin. Argulus dng c quan ming, cc
gai xp ngc mt bng co rch t chc da c lm cho da c b vim lot to iu
kin cho vi khun, nm, k sinh trng khc xm nhp, v vy nn n thng cng lu
188
hnh vi cc bnh m trng, bnh m , l lot nn dn n lm c cht hng lot.

Mt khc, Argulus cn dng tuyn c qua ng ming tit cht c ph hoi t chc
c th k ch. C b Argulus k sinh c cm gic nga ngy, vn ng mnh trn mt
nc, bi li cung di, cng bt mi gim. Khi b nhim rn c vi cng cao
c th gy cht ri rc hay hng lot.
Hnh 119. A- trng ca Argulus japonicus; B- u trng ca Argulus japonicus; DF- cc giai on u trng ca Argulus foliaceus
Argulus k sinh trn c tt c cc giai on pht trin, nhng c ln ch nh

hng n tc sinh trng, tuy vy trng hp c bit cng lm cho c ln b cht,
c ging c 1-2 cm nu b 3-4 trng k sinh nhit 28-300C sau vi ngy c th
lm cho c cht.
Khu vc nui c b Chu c-An Giang, c lc bng nui trong b b rn c
(b r) Argulus chinensis k sinh lm c cht ri rc, c lc bng c 0,4-0,8 kg vi
cng cm nhim 30-50 trng rn c c th gy thnh bnh lm c cht (theo Bi
Quang T,1990).
Tnh Trit Giang-Trung Quc,1955 c 2-3 tui nui mt nc ln do Argulus
k sinh lm c cht trm trng. Ucraina,1960 bnh rn c lm cht gn 2 triu c
chp con, 3 triu con khc b thng v cht dn
1.2.4. Ma v xut hin bnh
Bnh xut hin quanh nm, tuy nhin pht trin mnh vo u ma Xun v ma
H
189
Bnh ly lan theo chiu ngang.

1.3. Du hiu bnh l
C b bnh c cm gic nga ngy, vn ng mnh trn mt nc, bi li khng
nh hng, cng bt mi gim. Khi c b bnh do Argulus k sinh c th c
thng c cc m trng, m l do Argulus dng ming v cc gai xp ngc
co rch t chc t bo to iu kin cho nm , vi khun, k sinh trng khc xm nhp
gy bnh
1.4.1. Phng php chn on lm sng
Da vo cc du hiu bnh l ca bnh, c th l c c hin tng gy yu,
vn ng hn lon, bi khng nh hng.
1.4.2. Phng php chn on phng th nghim
Mun xc nh k sinh trng Argulus k sinh gy bnh cho c c th quan st
bng mt thng hoc dng knh lp, phn loi chng cn dng knh hin vi
C th Argulus ln mt thng c th nhn thy c nhng do mu sc ca
chng gn ging mu sc ca c th c, mt khc c th dp dn chc vo da nn phi
tht t m mi nhn thy
1.5. Bin phap phng v tr bnh
1.5.1. Phng bnh
Qua nghin cu chu k pht trin ca Argulus cho bit chng rt nhy cm vi
nh sng, kh v pH cao ca mi trng, do dit trng v u trng cn tt cn
ao, dn sch y, dng vi ty ao v phi kh y ao trc khi th c vo nui. Nui
c lng thng xuyn treo ti vi liu lng 2-4 kg/10 m3 lng.
1.5.2. Tr bnh
Hin nay c rt nhiu loi ha cht c s dng trong vic tr bnh rn c , tuy
nhin ngi ta thng s dng cc loi ha cht sau:
Dng Neguvon phun xung ao nng 0,4 - 0,6 ppm. Ngoi ra c th dng thuc
tm (KMnO4) tm cho c bnh nng 10 ppm thi gian 30 pht.
Nu bnh bng pht trong cc lng nui c trn sng, h v bin c th dng bt
ln bao xung quanh lng, phun thuc Neguvon vo lng vi nng 0,4-0,6 ppm
trong thi gian 10-30 pht, sau tho b bt cho nc lu thng.
Dng formol 200 ppm tm c trong 20-30 pht, ch sc kh mnh.Cng c th
dng nc mui 2-4% tm cho c nc ngt, hoc nc ngt tm cho c nc
mn tr bnh ny.
190
2. MT S LOI ARGULUS THNG GP K SINH TRN C

2.1. Argulus japonicus Thiele,1900
Argulus japonicus k sinh trn da,
mang cc loi c nc ngt: trm c,
chp, m, tri, dic... C th trong
sut mu xm nht, chiu di con ci
3,8-8,3 mm,chiu di con c 2,7-4,8
mm. Gip lng gn hnh trn. Mt
lng c rnh trong sut hnh ch V
ngc, gia hai mt kp c mt i
vch dc chy song song, pha trc
phn nng v khng ko di n bin
trc, pha sau mt gia vch dc
c ni vi nhau bng vch ngang.
2.2. Argulus foliaceus (Linne, 1758)
Hnh 120. Argulus japonicus Thiele,1900: A-mt

lng; B-mt bng
Argulus foliaceus k sinh trn da c

m , c tri, c th lc cn sng rt
trong, nhn bn ngoi c mu xanh
gn ging l non. Con ci di 4-5
mm, chiu rng 2,3-3,0mm. Gip
lng gn hnh bu dc. Khu h hp:
phn trc nh hnh tam gic, phn
sau ln hnh qu thn.
Phn bng ln hnh bu dc, chiu
rng bng chiu di, on cui l
bng, trn t, bin c gai nh, nng
ui phn gc.
Hnh 121. Argulus foliaceus: A- Mt lng; B- Mt

bng
191
2.3. Argulus chinensis Ku et Yang, 1955

Argulus chinensis k sinh trn da c qu,
c lc bng, c bng tng. C th c mu
trong, sc t phn b u trn gip lng.
Gip lng gn hnh trn, on cui l bn
trn, ko di n gia i chn bi th t,
hai l bn tri, bn phi khng gp nhau.
gia hai mt kp c mt i vch dc chy
song song, pha trc v sau mt phn nng
v khng ko di n bin trc. Chiu di
con ci 8-9mm, chiu di con c 6,3-8,5
mm. Phn bng di bng 1/2,8 chiu di
gip lng, bin c nhiu gai nh.
Hnh 122. Mt bng ca Argulus chinensis

Ku et Yang, 1955
BNH DO B CHN U ISOPODA

1. BNH RN C ICHTHYOSENOSIS
1.1. Tc nhn gy bnh
1.1.1. Phn loi
B Isopoda P. Latreille
H Cymothoidae
Ging Ichthyoxenus
1.1.2. c im cu to
Cu to c th Ichthyoxenus con ci ln hn con c, kch thc c th c s sai
khc gia cc loi. K sinh trn c thng gp Ichthyoxenus japonicus Richardson,
1913, kch thc con ci loi Ichthyoxenus japonicus di 1,4-2,95 mm, rng 0,75-1,8
mm. Chiu di con c 0,6-2 mm, chiu rng 0,34-0,98 mm. C th cong v pha bn
tri hay bn phi c th do ph thuc vo v tr k sinh. C th thng c dng hnh
bu dc hoc hnh trng, mu trng xm, trn c cc im sc t en phn b. C th
chia lm 3 phn: Phn u nh, nh ln hnh bu dc, chiu rng ln hn chiu di,
u lm sau vo phn ngc. Hai bn mt lng ca u c 1 i mt kp, mi mt kp
do 88 mt n to thnh. Mt bng ca u c 6 i phn ph; i ru th nht c 8
t. i ru th 2 c 9 t, trn c lng cng. C quan ming do 1 i rng hm ln, 2
i rng hm nh, v 1 i chn hm, mi trn, mi di to thnh. Chn hm con ci
c 2 phin: phin trc mng, phin sau dy, pha ngoi on trc ca phin sau c 1
192
l nh 2 t, trn nh c 2 gai, c bit c 3 gai. Chn hm ca con c so vi con ci

non nt hn v nh hp.
Phn ngc c 7 t rng, nh cao tr t th 1, gc bin ca mi t u c bn
lng, bin trc ca t th 1 v bin sau ca t th 7 lm su vo, c 7 i chn
ngc, i th 4 ln nht, 3 i u ko v trc, 4 i sau ko ra sau, chn ngc c 6
t.
Phn bng c 6 t. t 1,2,3 thng b phn ngc che khut, 5 t u phn
bng mi t c 1 i chn bng 2 nhnh., i chn th 5 nh nht. Con ci i chn
bng th 1 to nht, con c th i chn bng th 2 to nht. t bng th 6 dy ln,
pha sau gi l t ui, mt lng v bin sau c rt nhiu gai nh. Mi bin c 1 i
chn ui 2 nhnh, nhnh trong ca t gc c 1 lng cng, nhnh ngoi di hn
nhnh trong, bn trn c cc lng cng.
H thng sinh dc: Con ci c 1 i bung trng nm mt lng ca ng tiu
ho, t t ng th 3 ko di n t ngc th 5. Khi thnh thc c th chim y c
phn ngc, tip sau bung trng l ng dn trng ngn th, c l thng ra ngoi
phn gc ca i chn th 5. Trng hnh cu. Con c c 1 i tinh hon, v tr ging
bung trng. Tip sau tinh hon l ng dn tinh nh, di, gia ng dn tinh c nhiu
b phn phnh to dng cha tinh, sau cng l ng phng tinh, thng vi c quan
giao cu l 1 i hnh gy ngn chnh gia mt bng t ngc th 7.
Hnh 123. Hnh dng ca Ichthyoxenus sp

Trc thi k m trng, Isopoda hnh thnh phin bc trng 5 t ngc trc,
nhng hnh dng cha nh hnh, phi tri qua 1 ln lt xc. Qu trnh lt xc bt u
t t ngc th 5 n ht phn sau c th v hnh thnh i phin bao trng th nm,
tip theo lt xc pha trc c th to nn 4 i phin bao trng pha trc, cc
phin bao trng di phn gc ca cc t chn ngc. i phin th 4 ln nht, i
193
phin th 1 nh nht, i th 5 xp ngoi cng. Cc i xp ln nhau theo th t

trc sau, tri phi. Chn hm ln, di bin thnh mt ci phin mng nhng rt ln
bo v gi cho trng v u trng trong xoang p trng khng ra ngoi, ng thi
cc phin bao trng thng rt mng, c th trng ln v c ng nh lm cho trng
v u trng trong xoang p trng o qua o li ly c dng kh.
Trng t l sinh dc phn gc t ngc th 5, i ra n xoang p trng pht
trin thnh u trng th 1, th 2 sau tch khi c th m sng t do trong nc tm
k ch k sinh. C hng trm n hng ngn trng trong cc xoang p trng cng pht
trin gn nh cng mt thi gian, thng 2-3 ngy trng trong xoang pht trin ton
b thnh u trng, cch my ngy sau li lt xc v li bt u qu trnh trng mi.
u trng thi k th 1 sau mt ln lt xc, bin thi thnh u trng giai on 2.
Qu trnh lt xc trc tin mt lng phn gip gii gia u v t ngc th 1, rch
ra, phn u lt xc trc sau ton b c th. u trng 2 c kh nng bi li, tch
ra khi c th m rt nhanh, bi trong nc tm k ch k sinh ln da, mang c, ni
k sinh t mu nhiu, nht l gc vy ngc.
1.2. c im dch t hc
1.2.1. Phn b
Bnh xy ra hu ht cc thy vc ngt, l, mn trn th gii
Vit Nam, gp k sinh trng h Cymothoidae thuc b Isopoda k sinh da,
mang di gc vy ngc c nc ngt v nhiu loi c nc l, c bin. N ht mu
v cc cht dinh dng lm c gy yu. K sinh trng h Cymothoidae pht trin
mnh nhit 22-230C. Trn cc loi c m nui Vit Nam, cng pht hin
thy Ichthyoxenus k sinh da, mang ca c, nhng cng v t l nhim khng
cao
1.2.2. K ch k sinh
Bt gp bn ny k sinh cc loi c nc ngt nh: Trm, M, Chp, vv
Mt s loi c nc mn nh : C M, c Song vv
1.2.3. Tc hi
Trn c th c ch cn 1-2 con k sinh lm cho c mt kh nng sinh sn v
tuyn sinh dc khng pht trin. Nu ch 1 con Ichthyoxenus k sinh s lm cho c
hng mt thng bng v khng lu sau c s cht. Cn 3-4 trng Ichthyoxenus k
sinh trn da, mang c ging, c c biu hin bi li hn lon, mang tit nhiu dch, da
t mu nht l gc vy ngc, qua vi ngy c c th cht
N ht mu v cc cht dinh dng lm c gy yu. K sinh trng h
Cymothoidae pht trin mnh nhit 22-230C
Bnh pht trin quanh nm
194
Hnh 124. Hnh dng chung ca Ichthyoxenus japonicus: 1- Nhn mt lng con ci; 2- Nhn mt
lng con c. Phn ph ming: 3- Rng hm ln; 4- Rng hm nh th 1; 5-Rng hm nh th 2;
6- Chn hm con ci; 7- Mi trn, mi di; 8- Chn hm con c. Cc phn ph: 9- Chn bng
th 2 con ci; 10- Chn bng th 2 con c; 11- Chn ngc th 5 con ci; 12- c quan sinh dc c;
13- trng ca Ichthyoxenus; 14- Nhn mt lng u trng Ichthyoxenus thi k th nht; 15- Nhn
mt lng u trng Ichthyoxenus thi k th hai.
195
1.3. Du hiu bnh ly

Ichthyoxenus trng thnh thng k sinh trong xoang st gc vy ngc ca c
th c, xoang c l thng ra ngoi nhng c mng ngn vi xoang tim, xoang ny cn
gi l ti k sinh, xung quanh ming ca ti c vy bao quanh. Cu to vch ti k
sinh ging cu to da ca c. Thng trong xoang Ichthyoxenus sng tng cp, con ci
ln, con c nh, c khi ch c con ci hoc ch c con c. trong xoang, u ca
con ci Ichthyoxenus hng v pha ui con c, mt bng hng v pha tim ca c,
nh vy s thun li cho h hp v ly thc n
C c hin tng gy yu do b Ichthyoxenus ht dinh dng ca c th, c
hng khi b k sinh th c hin tng b mt thng bng, sau vi ngy s cht, ngoi
ra c cn c hin tng bi li khng nh hng, mang tit nhiu dch nhn, da t
nhiu mu nht l gc vy v ngc qua vi ngy c c th b cht
1.4.1. Phng php chn on lm sng
Da vo du hiu bnh l ca bnh nh c c hin tng gy yu, mang tit nhiu
dch nhn, da t nhiu mu, nht l gc vy
1.4.2. Phng php chn on phng th nghim
chn on v pht hin k sinh trng c th dng mt thng, hoc dng knh
lp tay v kch thc trng kh ln. Cng c th kim tra nht da, mang c di knh
hin vi phng i thp.
p dng nh bin php phng v tr bnh i vi rn c Argulus
196
BNG PHN LOI MT S K SINH TRNG GY BNH TRN NG

VT THY SN
H, lp, ngnh ky sinh trung
S
S
Ky chu
ln lng
loi
g
ging
PROTOZOA
1. Ngnh Mastigophora Diesing,1866

1.Lp Kinetoplastomonada Honigberg,1963
1. H: Trypanosomidae Doflein,1911
2. H: Bodonidae Stein,1878
1
2
1
4
C nc
bin
nt
2. Ngnh Opalinata Wenyon,1926

2. Lp Opalinata Wenyon,1926
3. H: Opalinidae Claus, 1874
C nc ngt
C nc ngt
Tm, cua bin
2
1
2
1
1
1
1
3
3
1
1
41
3. Ngnh: Sporozoa Leuckart,1872

3. Lp Coccidiomorpha Doflein,1901
4. H Eimeridae Leger,1911
4. Lp Eugregarinida
5 H Gregarinidae
4. Ngnh Microsporidia Balbiani,1882
5. Lp Microsporidea Corliss et Levine, 963
6. H Glugeidae Gurlef, 1893
7. H Thelohamidae Hazard et Oldacre, 1975
8. H Nosematidae Banlbiani,1882
5. Ngnh Cnidosporidia Doflein,1901
emend schulman et Podlipaev,1980
6. Lp Myxosporidia Biitschli,1881
9. H Myxidiidae Thelohan.1892
10. H Ceratomyxidae Doflein,1899
11. H Myxobilatidae Schulman,1953
12. H Myxobolidae Thelohan,1892
6. Ngnh Ciliophora Doflein,1901
7. Lp Pleurostomata Schewiakoff,1896
13. H Amphileptidae Biitschli,1889
8. Lp Cyrtostomata Jankous,1978
14. H Chilodonellidae Deroux,1970
9. Lp Rimostomata Jankowski,1978
197
ngt,
c, gip xc v
ng vt thn
mm
C nc ngt v
c nc mn
C nc ngt
C nc ngt, bin,
v baba
C nc ngt
15. H Balantidiidae Reichenou,1929

10. Lp Hymenostomata Delage et Herouard,1896
16. H Ophryognenidae Kent,1882
11. Lp Suctoria Claparede et Lachmann,1858
17. H Trichophryidae Biitschli,1889
18. H Acinetidae
19. H Dendrosomatidae
20. H Podophyridae
21. H Trichophryidae Biitschli, 1889
12. Lp Spirotricha Biitschli,1889
22. H Plagiotomidae Biitschli,1887
13. Lp Peritricha Stein,1859
23. H Vorticellidae
24. H Epistylididae Kahl,1933
25. H Trichodinidae Claus,1874
1
1
1
1
2
1
1
1
1
1
3
1
3
2
3
6
7
26
C nc ngt, mn
C nc ngt
Tm nc ngt, t bin
Tm nc ngt, bin
Tm nc ngt
C nc ngt
VTS nc ngt,
mn
C nc ngt, mn
C nc ngt, mn
GIUN SN
1. Ngnh giun dp Plathelminthes Schneider,1878
1. Lp Monogenea (Van Beneden, 1858)
Bychowsky, 1935
1. H Dactylogyridae Bychowsky, 1933
46
C nc ngt
2. H Ancyrocephalidae Bychowsky, 1937
10
39
C nc
mn
3. H Tetraonchoidae Bychowsky, 1951
C nc ngt
4. H Diplectanidae Bychowsky, 1957
C nc mn
5. H Capsalidae Diesing, 1858
C nc mn
6. H Gyrodactylidae Van Beneden et Hess, 1

1863
C nc ngt
ngt,
7. H Protomicrocotylidae Poche, 1926
C nc mn
8. H Anthocotylidae Bychowsky, 1957
C nc mn
9. H Diclidophoridae Cerfontaine, 1895
C nc mn
10. H Microcotylidae Taschenberg, 1879
C nc mn
11. H Gastrocolylidae Price, 1943
C nc mn
12. H Diplozoidae Palmobi, 1949
C nc ngt
C nc ngt
2. Lp Trematoda Rudolphi,1808
13. H Aspidogastridae Poche,1907
198
14. H Bucephalidae Poche,1907
C nc
mn
ngt,
15. H Diplodiscidae Skrjabin, 1949
C nc ngt, ch
16. H Fellodistomatidae Nicoll, 1913
C nc ngt
17. H Isoparorchidae Poche, 1925
C nc ngt
18. H Clinostomatidae Liihe, 1901
C nc ngt
19. H Monorchidae Odhner, 1911
C nc ngt
20. H Waretrematidae Srivastava, 1937
C nc ngt
21. H Maseniidae Yamaguti, 1954
C nc ngt
22. H Opecoelidae Ozaki, 1926
C nc ngt
23. H Allocradiidae Stossich,1903
C nc ngt
24. H Orientocreadiidae Skrjabin et Kowal, 1

1960
C nc ngt
25. H Azygiidae Odhner, 1911
C nc ngt
26. H Heterophyidae Odhner, 1914
C nc ngt
27. H Echinostomatidae
C nc ngt
28. H Strigeidae Railliet, 1919
C nc ngt
29. H Diplostomatidae Poirier,1886
C nc ngt
Dollfus et 1
ch ng
31. Lecithosteridae
C nc mn
32. H Hemiuridae Liihe, 1901
ch ng
33. H Lecithodendriidae (Liihe, 1901)
ch ng
34. H Paramphistomidae Fischoeder ,1901
C nc ngt
35. H Plagiorchidae Liihe, 1901
ch ng
36. H Gorgoderidae Looss, 1899
C nc ngt
37. H Pleurogendidae Looss, 1899
ch ng
38. H Cryptogonimidae (Ward, 1917)
C nc ngt
et 1
C nc mn
40. H Prosogonotrematidae Vigueras ,1940 1
C nc mn
C nc ngt
30. H Batrachotrematidae
Williams, 1966
39.
H
Dinuridae
Guschanskaja,1954
Skrjabin
3. Lp Cestoidea Rudolphi, 1808

41. H Caryophyllidae Leuckart, 1878
199
42. H Ptychobothriidae Liihe,1902
C nc ngt
43. H Bothriocephlidae Blanchard, 1849
C nc ngt
44. H Proteocephalidae La Rue, 1911
C nc ngt
13
C nc ngt
et 1
C nc ngt
C nc ngt
48. H Gnathostomidae Railliet, 1895, 1

emend. Nicoll, 1927
C nc ngt
49.
H
Physalopteridae
1893,subfam.) Leiper, 1908
C nc ngt
50. H Camallanidae Railliet et Henry, 1915 3
10
C nc ngt
51. H Cucullanidae Cobbold, 1864
C nc ngt
52. H Dracunculidae Leiper, 1912
C nc ngt
53. H Anisakidae Skrjabin et Karokhin, 1

1945
C nc ngt
2. Ngnh giun trn Nemathelminthes Schneider,1866

4. Lp Nematoda Rudolphi,1808
45. H Rhabdochonidae Skrjabin, 1946
46. H Haplonematidae
Ryjikov,1952
Sudarikov
47. H Pingidae Hsii, 1033
(Railliet, 2
54. H Kathalaniidae Travassos, 1945
C nc ngt
55. Capillariidae Nevea - Lemaire, 1936
C nc ngt
3. Ngnh giun u gai Acanthocephles (Rudolphi, 1808)

5. Lp Acanthocephala (Rudolphi, 1808)
56. H Dendronucleatidae Sokolowskaja, 1
1962
C nc ngt
57. H Acanthogyridae Meyer, 1931
C nc ngt
58. H Quadrigyridae Van Cleave, 1928
C nc ngt
59. H Echinorhynchidae (Cobbold, 1878) 3

Hamann, 1892
C noc ngt, ch
60. H Rhadinorhynchidae Travassos, 1923
C nc ngt
61. H Illiosentidae Golvan, 1960
C nc ngt
C nc ngt
4. Ngnh giun t Annelida

6. Lp Hirudinea J.Lamarck, 1818
62. H Piscicolidae Johnston, 1890
5. Ngnh nhuyn th Mollusca
200
7. Lp Bivalvia Linne, 1758

63. H Unionidae
C nc
mn
ngt,
1. H Ergasilidae Thorell, 1859
12
C nc
nc bin
ngt,
2. H Caligidae Wilson, 1905
C nc
nc bin
ngt,
3. H Dichelesthiidae M.Edwards, 1840
C nc ngt, c
bin
4. H Lernaeidae Wilson, 1917
C nc
nc bin
ngt,
5. H Argulidae Miiller, 1785
C nc
nc bin
ngt,
6. H Cymothoidae
C nc
nc bin
ngt,
7. H Corallanidae
C nc
nc bin
ngt,
8. H Aegidae
C nc
nc bin
ngt,
9. H Bopyridae
Tm nc ngt,
nc bin
GIP XC
Lp Crustacea J.Lamarck, 1801
201
TI LIU THAM KHO

Ting Vit
1. Th Ho, Bi Quang T, Nguyn Hu Dng, Nguyn Th Mui (2002). Gio
trnh Bnh hc thu sn, Nh xut bn Nng nghip, H Ni.
2. Bi Quang T (2003). Bnh ca tm nui v bin php phng tr. Nh xut bn
Nng nghip H Ni.
3. H K, Bi Quang T (2007). K sinh trng c nc ngt Vit Nam. NXB Khoa
hc v K thut, H Ni.
4. Bi Quang T (2001). K sinh trng ca mt s loi c nc ngt ng bng
sng Cu Long v cc gii php phng tr chng, Lun n tin s sinh hc, i
hc khoa hc t nhin, H Ni.
5. Hng dn chn on bnh ca ng vt thu sn chu (2005), Nh xut bn
Nng nghip, H Ni.
Ting Anh
6. Arthur J.R and Bui Quang Te (2006). Checklist of the parasites of fishes of Viet
Nam, FAO Fisheries Technical Paper, 2006, pp 140.
7. H.moller and K.Anclers (1986). Diseases and Parasites of Marine Fishes
8. Hoffman G.L and Ernets H. Williams Jr. (1998), Parasites of North American
Freshwater Fishes, Second Edition, Copyright 1999 by Cornell University
9. Jiri Lom and Iva Dykova (1992), Protozoan Parasites of Fishes, Elsevier, 1992,
pp 134.
10. Kurt Buchman (2007), Fish parasitological methol, Biofolia press, 2007, pp 130.
11. L.Margolis and Z.Kabata (1984), Guide to the Parasites of Fish of Canada,
Fisheries anh Oceans, 1984, pp 209.
12. Lim L.H. (1997). Sundiac Monogeneans Gondwana, Diseases in Asian
Aquaculture III, Editors T.W. Flegel and Ian H MacRae, Fish Health Section,
Asian Fisheries Society, pp. 161- 166.
13. Lim L.H. and J.I. Furtado (1984). Two new Trematoda species from freshwater
fish of Penisular Malaysia, Parasitologica, Hungarica, (17), No 3, pp. 7-42.
14. Lim L.H. and J.I. Furtado (1985). Sundanonchus gen. n. (Monogenea,
Tetraonchoididea) from two Malaysia freshwater fishes, Folia Parasitologica,
Praha, (32), pp. 11-19.
15. Lom J. and Dykov I. (1992). Protozoan parasites of Fishes, Developments in
Aquaculture and Fisheries Science, (26).
16. Moravec F. and O.Sey (1989). Some Trematodes of freshwater fishes from north
202
Vietnam with a list of recorded endohelminths by fish hosts, Folia

Parasitologica, (36), pp. 243-262.
17. Nagasawa, Awakura and Urawa (1989). A checklist and bibliography of
parasites of freshwater fishes of Hokkaido, Scientific Reports of the Hokkaido
Fish Hatchery, (44), pp. 1-49.
18. Paiboon Yutisri and Apirum Thuhanruksa (1985). Parasites Fauna of
Oxyeleotris marmoratus (Bleeker) from some natural water resource at Amphoe
Pra Nakhon Si Ayutthaya, Thailand, Research Reports, Kasetsart University,
Bangkok.
19. World Health Organization (1995), Control of foodborne trematode infections
Report of a WHO study group, pp. 44.
20. Yamaguti s., 1958. Systema Helminthum vol. I The digenetic Trematodes of
vertebrates. Interscience. New York.1575 pp.
21. Yamaguti s., 1960. Systema parasitic Copepoda & Branchiura of Fish .part I,
partII, part III. Interscience. New York..
22. Yamaguti s., 1963. Systema Helminthum IV Monogenoidea and Aspohcotylea.
Interscience. Publ. New York, 1963.
23. Yamaguti S., 1971. Synopsis of digenetic trematodes of vertebrates. Vol. 1
Kegaku Publishing Co., Tokyo, 1074 p.
203
MC LC
BI M U ....................................................................................................................... 1
MC TIU V NI DUNG CHNH CA MN HC ........................................................ 1
TNH HNH NGHIN CU BNH K SINH TRNG TRN TH GII V VIT
NAM .................................................................................................................................. 2
CHNG 1. I CNG V K SINH TRNG V BNH K SINH TRNG .............. 7
1. CC KHI NIM C BN V K SINH TRNG V BNH K SINH TRNG ... 7
1. 1. Lch s nghin cu k sinh trng .................................................................................... 7
1.1.1 Thi k th k th VII tr v trc ............................................................................. 7
1.1.2. Thi k th k th VII n th k XVI ........................................................................ 7
1.1.3. Thi k t th k XVII n gia th k XVIII ............................................................. 7
1.1.4. Thi k t gia th k XVIII n gia th k XX ........................................................ 7
1.1.5. Thi k na sau th k XX......................................................................................... 7
2. CC NH NGHA V KHI NIM ........................................................................... 8
2.1. K sinh trng ............................................................................................................... 8
2.1.1. nh ngha ............................................................................................................ 8
2.1.2. Hnh thi, cu to .................................................................................................. 8
2.1.3. Cu to c quan ................................................................................................... 9
2.1.4. c im sinh sn ca k sinh trng ..................................................................... 9
2.2. Hin tng k sinh .................................................................................................... 10
2.3. Bnh k sinh trng ..................................................................................................... 11
2.3.1. nh ngha .......................................................................................................... 11
2.3.2. iu kin pht sinh bnh k sinh trng................................................................ 11
2.4. Khi nim v k sinh vt, k ch, k ch trung gian, k ch cui cng, k ch bt
buc, k ch d tr, k ch thng qua .............................................................................. 12
3. CC HNH THC K SINH ...................................................................................... 13
3.1. Cn c vo tnh cht k sinh ...................................................................................... 13
3.1.1. K sinh gi.......................................................................................................... 13
3.1.2. K sinh tht ........................................................................................................ 13
3.1.3. K sinh giai on ................................................................................................ 14
3.1.4. K sinh sut i .................................................................................................. 14
3.2. Cn c vo v tr k sinh ............................................................................................ 14
3.2.1. Ngoi k sinh ...................................................................................................... 14
204
3.2.2. Ni k sinh ......................................................................................................... 14

4.1. Nhim v v khi lng nghin cu k sinh trng ..................................................... 15
4.2. Mt s quy tc v th t nghin cu ng b k sinh trng ....................................... 15
4.3. Mt s iu cn ch khi thu mu k sinh trng ....................................................... 16
C S SINH HC CA K SINH TRNG....................................................................... 17
1.1. Do s quen dn ca mi quan h dinh dng ............................................................. 18
1.2. Do s quen dn ca hin tng ri ngu nhin vo rut ca mt c th khc ............. 18
2.1. Mi quan h qua li gia k sinh trng - k ch......................................................... 19
2.1.1. Tc hi ca k sinh trng vi k ch ................................................................... 19
2.1.2. Phn ng ca k ch ln k sinh trng ................................................................ 20
2.2. Mi quan h qua li gia k sinh trng v mi trng ............................................... 22
2.2.1. nh hng bi mui ca thy vc ................................................................. 22
2.2.2. nh hng ca nhit nc ............................................................................. 22
2.2.3. c im ca thy vc ........................................................................................ 23
2.3. Quan h gia k sinh trng vi nhau .......................................................................... 23
3. NH HNG CA I SNG K SINH N C IM THI CH NGHI CA K
SINH TRNG.................................................................................................................. 23
3.1. Nhng bin i thi ch nghi thoi ho ca k sinh trng ............................................... 23
3.1.1. C quan vn ng ............................................................................................... 23
3.1.2. C quan tiu ha ................................................................................................. 24
3.1.3. C quan cm gic ............................................................................................... 24
3.2. Nhng bin i thi ch nghi pht trin ca k sinh trng .............................................. 25
3.2.1. S xut hin v pht trin c quan bm ............................................................... 25
3.2.2. S pht trin ca c quan sinh sn....................................................................... 27
3.3. Nhng bin i v hnh thi v sinh l ....................................................................... 28
3.3.1. Bin i v hnh thi ........................................................................................... 28
3.3.2. Bin i v sinh l .............................................................................................. 28
CHNG 2. BNH DO PROTOZOA GY RA TRN NG VT THU SN ............. 29
1.1.Bnh trung mau Ca - Trypanosomosis...................................................................... 31
1.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 31
1.1.2. c im dch t ................................................................................................. 33
1.1.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 33
1.1.4. Phng php chn on ...................................................................................... 33
205
1.1.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 33

1.2. Bnh Criptobiosis c .............................................................................................. 33
1.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 33
Hinh 7. A-C :Cryptobia branchialis; D :Cryptobia agitata: ................................................. 34
1. Roi trc, 2. Th gc, 3. Hch nh, 4. Hch t bo, 7. mng sng, 8. roi sau .................... 34
1.2.2. c im dch t ................................................................................................. 35
1.2.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 35
1.2.4. Phng php chn on ...................................................................................... 36
1.2.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 36
1.3. Bnh cua sa ( Bnh cua ng) - Bnh Hexamitiosis.................................................. 36
1.3.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 36
1.3.2. c im dch t ................................................................................................. 37
1.3.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 37
1.3.4. Phng php chn on ...................................................................................... 37
1.3.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 38
1.4. Bnh Oodiniosis c bin ........................................................................................ 38
1.4.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 38
1.4.2. c im dch t ................................................................................................. 39
1.4.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 39
1.4.4. Phng php chn on ...................................................................................... 39
1.4.5. Bin php phng v tr bnh................................................................................ 40
2. MT S BNH DO NGNH TRNG BO T SPOROZOA GY RA C ............. 40
2.1. Bnh trung bao t Goussiosis..................................................................................... 40
2.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 40
Hnh 11. Goussia: A. 2 bo nang thnh thc trong t bo t chc k ch, B. Bo nang m
phng C. Bo nang cha thnh thc. .................................................................................... 41
1. Mng bo nang, 2. Bo t v mng bo t, 3. Trng bo t, 4. Hch t bo, 5. Cht thi bo
t, 6. Cc c th, 7. Cht thi bo nang ................................................................................ 41
2.1.2. c im dch t hc ........................................................................................... 42
2.1.3. Du hiu bnh ly ................................................................................................. 43
2.1.4. Phng phap chn oan bnh .............................................................................. 43
Da va o du hiu bnh ly cua ca nh hu mn co cht di ch vang chay ra , do qua tri nh sinh
sn ca Goussia sp, c b bnh thng gy g , vn ng yu..vv .......................................... 43
206
Co nht ca c quan st di knh hin vi ........................................................................... 43

chn oan chi nh xac b nh do Goussia sp gy ra cn kt hp da vao du hiu bnh ly xay
ra trn ca va da vao vic quan sat trn ki nh hin vi ............................................................. 43
2.1.5. Bin phap phong va tri bnh ................................................................................ 43
Goussia c v cng bao ngoi bo v nn c th tn ti di y ao h ngoi mi trng, khi
gp iu kin thun li s xm nhp vo rut c gy bnh, v th y l loi k sinh trng
rt kh dit hon ton. Mt khc, k sinh trng ny sng trong rut c, nn vic tr bnh cng
khng d dng ...................................................................................................................... 43
2.2. Bnh trung hai t bao giap xac - Gregarinosis......................................................... 44
2.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 44
2.2.2. c im dch t ................................................................................................. 45
2.2.3. Du hiu bnh ly ................................................................................................. 46
2.2.4. Phng phap chn oan ...................................................................................... 46
2.2.5. Bin phap phng v tr bnh................................................................................ 47
3.1. Bnh Myxobolosis ..................................................................................................... 48
3.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 48
Hnh 16. Mt s loi bo t si k sinh c: A,J- Myxobolus koi; C- Myxobolus artus; B,EMyxobolus semiformis; D- Myxobolus toyamai; F,G- Myxobolus minutus; ........................... 49
3.1.2. c im dch t ................................................................................................. 50
3.1.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 50
3.1.4. Phng php chn on ...................................................................................... 51
3.1.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 51
3.2. Bnh Henneguossis.................................................................................................... 52
3.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 52
3.2.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 53
3.2.4. Phng php chn on ...................................................................................... 53
3.3. Bnh Thelohanellois .................................................................................................. 53
3.3.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 53
3.3.2. c im dch t ................................................................................................. 54
A-Th. catlae Chakrawarty et Basu,1958; B- Th. dogieli; C- Th. accuminatus Ha Ky, 1968; DTh. callisporis Ha Ky, 1968) ................................................................................................ 54
3.3.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 55
3.3.4. Phng php chn on ...................................................................................... 56
207
3.3.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 56

4.1. Bnh tm bng tm he.............................................................................................. 56
4.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 56
4.1.2. c im dch t ................................................................................................. 57
4.1.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 58
4.1.4. Phng php chn on ...................................................................................... 58
4.1.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 59
A- Vi bo t Agmasoma (=Thelohania) trong c lin kt (nhum Kinyoun, 1500 ln); ........ 59
B- Bo t Agmasoma - bo nang c 8 bo t (nhum Giemsa, 2000 ln); ............................ 59
C- Vi bo t trong mang tm s, mu ti khng nhum mu (100ln); ............................... 59
D v F- Vi bo t trong mang tm s (nhum mu H v E, 400 ln v 1000 ln); ............... 59
E- Vi bo t Pleistophora sp k sinh trong c tm (1300 ln, nhum Giemsa); .................... 60
G- Tm nhim Agmasoma duorara, c mu trng c ht phn bng.; ................................ 60
H- Tm pha di bnh thng, tm phia trn b nhim Ameson (Nosema) c m trng c.
J- Bo t nh cm nhim vng u ngc tm he; .............................................................. 60
K- Tm s b nhim vi bo t vng c vn, c mu trng c mt lng cc t cui phn
bng. .................................................................................................................................... 60
4.2. Bnh Glugeosis.......................................................................................................... 60
4.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 60
4.2.2. c im dch t ................................................................................................. 61
4.2.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 61
4.2.4. Phng php chn on ...................................................................................... 61
4.2.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 62
5.1. Bnh trung banh xe Tricodinosis ............................................................................. 63
5.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 63
5.1.2. c im dch t hc........................................................................................... 65
5.1.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 66
5.1.5. Bin php phng tr bnh .................................................................................... 67
5.2. Bnh trung qua da - Ichthyophthiriosis .................................................................... 68
5.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 68
5.2.2. c im dch t ................................................................................................. 69
5.2.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 69
5.2.4. Phng php chn on ...................................................................................... 70
208
5.2.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 70

5.3.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 72
5.3.2. c im dch t ................................................................................................. 73
5.3.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 73
c im ...................................................................................................................... 73
5.3.4. Phng php chn on ...................................................................................... 74
5.4. Bnh trung lng ni ky sinh - Balantidiosis ............................................................... 74
5.4.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 74
5.4.2. c im dch t ................................................................................................. 74
5.4.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 76
5.4.4. Phng php chn on ...................................................................................... 76
5.4.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 76
5.5. Bnh trung loa ken Bnh do mt s tim mao gy bnh c .................................. 76
5.5.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 76
5.5.2. c im dch t ................................................................................................. 78
5.5.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 79
5.5.4. Phng php chn on ...................................................................................... 79
5.5.5. Bin php phng v tr ........................................................................................ 79
6. BNH TRUNG NG HUT BNH DO LP TRNG C XC TU SUCTORIA ..... 80
6.1. Tc nhn gy bnh ..................................................................................................... 80
6.1.1. Phn loai ............................................................................................................. 80
Hin nay pht hin ra mt s ging k sinh trng khc nhau thuc trng ng ht k sinh
gy bnh c, tm v ng vt thn mm. Sau y l mt s trng loa kn thng gp trn
VTS nui Vit Nam. ....................................................................................................... 80
6.1.2. c im cu to ................................................................................................ 80
Hnh 37. Trng ng ht: A- Capriniana piscium; B,C- Acineta ; D,E,I- Tokophrya; ........... 81
F,G,H- Podophyria; ............................................................................................................. 81
6.1.3. c im sinh sn ............................................................................................... 82
Hnh 40. Sinh sn ca Capriniana: 1- c th trng thnh; 2- trng k sinh trn mang c trm
hng; 3: u trng Capriniana tch khi c th m ; 4 : Mm phi ang pht trin ............. 82
6.2. c im dch t hc ................................................................................................. 83
6.2.1. Phn b ............................................................................................................... 83
209
6.2.2. K ch k sinh .................................................................................................... 83

6.2.3. Ma v xut hin ................................................................................................ 83
6.3. Du hiu bnh ly ........................................................................................................ 83
6.4. Phng phap chn oan ............................................................................................. 83
6.4.1. Chn oan lm sng ............................................................................................ 83
6.4.2. Chn oan trong phong thi nghim...................................................................... 83
6.5. Bin phap phong va tri bnh ...................................................................................... 83
6.5.1. Bin php phng bnh......................................................................................... 83
6.5.2. Bin php tr bnh ............................................................................................... 84
CHNG 3 BNH DO GIUN SN NG VT THY SN ...................................... 85
BNH DO NGNH GIUN DP PLATHELMINTHES SCHNEIDER,1878 ......................... 88
c im chung cua nganh giun dp Plathelminthes ......................................................... 88
1.1.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 92
1.1.2. c im dch t ................................................................................................. 94
1.1.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 94
1.2. Bnh sn l n ch con (sn 18 mc) Gyrodactylosis ....................................... 96
1.2.1. Tc nhn gy bnh .............................................................................................. 96
1.2.2. c im dch t ................................................................................................. 98
1.2.3. Du hiu bnh l ................................................................................................. 98
1.2.4. Phng php chn on ...................................................................................... 99
1.3. Bnh sn l song thn Bnh Diplozoosis ............................................................... 101
1.3.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 101
1.3.3. c im dch t hc......................................................................................... 102
1.3.5. Bin php phng v tr bnh.............................................................................. 103
2.1. Bnh sn l song ch trong mu c - Sanguinicolosis ............................................... 108
2.1.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 108
2.1.2. c im dch t hc......................................................................................... 110
2.1.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 110
2.1.4. Phng php chn on .................................................................................... 110
Hnh 55. A. Sanguinicola lungensis (1. Ming; 2. Thc qun; 3. Rut; 4. Tuyn non hong;
5. Tuyn tinh; 6. Tuyn trng); B: Chu k pht trin ca sn mu Sanguinicola inermis (theo
210
Bauer, 1977) (1- sn trng thnh; 2- trng sn; 3- miracidium; 4- sporocyste, redia; 5cercaria; 6- c Limnea; 7. C chp b nhim sn Sanguinicola. ........................................... 110
2.2. Bnh u trng sn l song ch k sinh mt c - Diplostomulosis .......................... 111
2.2.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 111
2.2.2. c im dch t hc......................................................................................... 112
Hnh 56. A- u trng Metacercarria ca Diplostomulum hupehensis: B- Chu k pht trin
ca sn Diplostomulum hupehensis (1- trng, 2- miracidium, 3- c- VCTG I v sporocyste 4cercaria, 5- c- VCTGII v metacercaria, 6- chim n c- KCCC v sn trng thnh) ........ 112
2.2.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 113
2.2.4. Phng php chn on bnh ............................................................................ 113
2.3. Bnh sng mang do u trng sn k sinh c - Centrocestosis ................................ 114
2.3.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 114
2.3.2. c im dch t hc......................................................................................... 116
2.3.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 116
2.4. Bnh u trng sn l gan trong tht c - Opisthorchis ............................................... 116
2.4.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 116
2.4.2. c im dch t hc......................................................................................... 119
2.4.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 119
2.4.4. Phng php chn on .................................................................................... 119
2.5. Bnh u trng sn l gan trong tht c Clonorchosis .............................................. 120
2.5.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 120
2.5.2. c im dch t hc......................................................................................... 121
2.5.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 122
2.6. Bnh u trng sn l phi cua ............................................................................... 122
2.6.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 122
2.6.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 123
211
2.6.4. Phng php chn on .................................................................................... 124

2.6.5.2. Tr bnh: Hin nay cha c thuc tr bnh ph hp ................................................ 124
2.7. Bnh sn l song ch k sinh trong rut c Carassotremosis ................................. 124
2.7.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 124
2.7.2. c im dch t hc......................................................................................... 125
2.7.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 125
2.7.4. Phng php chn on .................................................................................... 126
MT S BNH DO LP SN DY GY RA TRN NG VT THY SN ............ 129
3.1. Bnh sn dy khng phn t Caryophyllaeosis .................................................... 129
3.1.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 129
3.1.2. c im dch t hc......................................................................................... 130
3.1.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 131
3.2. Bnh c do u trng sn dy trong ni tng c Diphyllobothriosis ......................... 132
3.2.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 132
3.2.2. c im dch t hc......................................................................................... 133
3.2.3. Phng php phng v tr bnh ......................................................................... 133
3.3. Bnh sn dy phn t Bothriocephalosis ............................................................. 133
3.3.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 133
Hnh 72. Sn dy Bothriocephalus gowkongensis ............................................................ 134
3.3.2. c im dch t hc......................................................................................... 136
3.3.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 136
3.3.4. Phng php chn on .................................................................................... 136
3.4. Bnh sn dy c t gi - Lygulosis. ........................................................................ 137
3.4.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 137
3.4.2. c im dch t ............................................................................................... 138
3.4.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 138
3.4.4. Phng php chn on .................................................................................... 138
BNH DO NGNH GIUN TRN NEMATHELMINTLES ............................................. 139
212
2.3. c im dch t hc ............................................................................................... 141

2.4. Phng php chn on ........................................................................................... 141
2.5. Bin php phng v tr bnh .................................................................................... 141
2.6. Mt s ging giun trn thng gp gy ra bnh trn ng vt thy sn .................... 142
2.6.1. Bnh Cadillariosis - Ging Cadillaria Zeder, 1800......................................... 142
2.6.2. Bnh Phylometrosis ging Philometra Costa, 1845. ...................................... 143
2.6.3. Bnh giun trn Spironourosis Ging Spironoura Leidy, 1856 ........................ 144
2.6.4. Bnh giun trn Spectatosis Ging Spectatus Travassos, 1923 ..................... 146
2.6.5. Bnh giun trn Contracaecosis Ging Contracaecum Railliet et Henry, 1912
................................................................................................................................... 147
2.6.6. Bnh giun trn Spinitect - Ging Spinitectus Fourment, 1883 ....................... 148
Hnh 85. A- Spinitectus notopteri Karve et Naik, 1951; B v t 1-3 l Spinitectus clariasi Ha
Ky, 1971; T 4-6- Spinitectus ophicephali Ha Ky, 1971 ..................................................... 149
2.6.7. Bnh giun trn Camallanosis- ................................................................................. 150
2.6.7.1. Phn loi ................................................................................................................ 150
B Spirurida Chitwood, 1933............................................................................................. 150
2.6.8. Bnh giun trn Cucullanosis - Ging Cucullanus Miiller, 1777 ......................... 151
3. BNH DO NGNH GIUN U MC - ACANTHOCEPHALA .................................... 152
3.1. c im chung ca ngnh giun u mc ................................................................ 152
3.2. Cc hnh thc sinh sn v chu k pht trin ............................................................. 153
3.2.1. Cc hnh thc sinh sn ...................................................................................... 153
3.2.2. Chu k pht trin .............................................................................................. 154
3.3.1. Phn b ............................................................................................................. 154
3.3.2. K ch k sinh .................................................................................................. 154
3.3.3. Ma v xut hin: Hu nh quanh nm ............................................................. 155
3.3.4. Tc hi .............................................................................................................. 155
Hnh 90. A. on sau ca giun u gai c ...................................................................... 155
3.4. Phng php chn on bnh .................................................................................. 156
3.4.1. Chn on lm sng .......................................................................................... 156
3.4.2. Chn on phng th nghim............................................................................. 156
3.6. Mt s ging giun u mc gy bnh thng gp .................................................... 156
3.6.1. Ging: Rhadinorhynchus Liihe, 1911 Bnh Radinorhynchosis ..................... 156
213
3.6.2. Ging: Pallisentis Van Cleave, 1928 - Bnh Pallisentosis ................................ 157
Hnh 92. Pallisentis ophiocephali: A- cui phia strc; B- vi; C- ui con c; D- c th
con c; E,F- mc ca vi; G,H- mc trn thn; I- ui con ci; J- trng............................ 158
3.6.3. Ging: Neosentis Van Cleave, 1928 - Bnh Neosentosis .................................. 159
Hnh 93. Neosentis celatus: A- Cui pha sau con ci (c quan giao cu), B- Vi; C. Con c
trng thnh; D-H- Cc mc trn vi; I-N- Cc gai nhm th hai trn thn ....................... 159
4.1. Bnh do lp a gy ra ............................................................................................. 160
4.1.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 160
4.1.2. c im dch t hc......................................................................................... 161
4.1.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 161
4.1.4. Phng php chn on .................................................................................... 161
4.2. Bnh Pissciolosis ..................................................................................................... 161
4.2.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 161
4.2.2. c im dch t hc......................................................................................... 162
4.2.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 163
CHNG 4. BNH DO NGNH CHN KHP ATHROPODA ...................................... 165
1. BNH DO B CHN CHO COPEPODA K SINH. ................................................. 166
1.1. c im hinh thai, cu to ....................................................................................... 166
1.2. Cac hinh thc sinh sn v chu k phat trin. ........................................................... 169
1. 2.1. Cc hnh thc sinh sn............................................................................................. 169
Tp tnh sinh sn hu nh ging nhau nhm copepoda sng t do, nhng cc loi khc nhau
c thi k sinh sn khc nhau. Nhng li c rt t s liu v tp tnh sinh sn ca nhm
harpacticoida. ..................................................................................................................... 169
1.2.2. Chu k pht trin .................................................................................................. 169
3. MT S BNH DO COPEPODA GY RA TRN NG VT THY SN ......... 170
3.1. Bnh do gip xc thuc h Ergasilidae k sinh c ................................................ 170
3.1.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 170
Hnh 104. Cu to c quan ming Ergasilus ...................................................................... 172
3.1.2. c im dch t hc......................................................................................... 175
3.1.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 176
3.1.4. Phng php chn on .................................................................................... 176
214

3.2. Bnh trng m neo Lernaeosis .............................................................................. 177
3.2.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 177
3.2.1.1. Phn loi ................................................................................................................ 177
3.2.1.2. c im cu to ................................................................................................... 177
Cu to bn trong: C quan tiu ho t ming n hu mn gn nh mt ng thng. H thng
sinh dc lng tnh, c ci ring bit. C quan sinh dc ca con c c cu to ging cu to
con c ca h Ergasilidae. Con ci c quan sinh dc gm 2 tuyn trng, hnh trng mt
lng phn sau u, tip l t cung l mt ng nh, 2 nhnh, mt nhnh hng ra pha sau,
mt nhnh hng ra pha trc. Hai ng dn trng thng n t sinh sn. L m o gia
mt bng t sinh sn ......................................................................................................... 178
3.2.1.3. Chu k pht trin ................................................................................................... 178
3.2.2. c im dch t hc......................................................................................... 179
Hnh 110. Cu to ca Lernaea......................................................................................... 179
Hnh 111 A. u trng khng t Nauplius 1 .................................................................... 179
3.2.3. Du hiu bnh l ............................................................................................... 180
3.2.4. Phng php chn on .................................................................................... 181
3.3. Bnh gip xc chn cho-Lamproglenosis ............................................................... 182
3.3.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 182
3.31.1. Phn loi................................................................................................................. 182
3.3.1.2. c im cu to ................................................................................................... 183
3.4. Bnh Caligois .......................................................................................................... 183
3.4.1. Tc nhn gy bnh ............................................................................................ 183
Hnh 116. Lamproglena chinensis...................................................................................... 183
BNH DO B BRANCHIURA K SINH ....................................................................... 185
1. BNH RN C ......................................................................................................... 185
1.1. Tc nhn gy bnh ................................................................................................... 185
1.1.1. Phn loi ........................................................................................................... 185
1.1.2. c im cu to .............................................................................................. 185
1.1.3. Chu k pht trin .............................................................................................. 187
Hnh 118. Argulus chinensis: A- mt lng con c; B- mt bng con ci; aI. anten th 1; aII.
anten th 2; e- nhnh chn trong; m- hm trn; m2- hm di; sr- cc thanh ca gic bm
hm di. ........................................................................................................................... 187
215
u trng mi n c kch thc nh, chiu di 0,5 mm, c th ging trng trng thnh nhng
tuyn sinh dc cha pht trin. u trng tri qua lt xc khong 6-7 ln s thnh trng trng
thnh, nhit nc 25-300C mt khong 30 ngy. Nhit thun li cho sinh sn ca
ging Argulus l 25-280C, nhit ny Argulus c th quay vng n 3 th h trong mt
ma h, t 1 con m c th sn sinh ra 2 triu con. ............................................................. 188
1.2. c im dch t hc ............................................................................................... 188
1.2.1. Phn b ............................................................................................................. 188
1.2.2. K ch k sinh .................................................................................................. 188
1.2.3. Tc hi .............................................................................................................. 188
1.2.4. Ma v xut hin bnh ...................................................................................... 189
Hnh 119. A- trng ca Argulus japonicus; B- u trng ca Argulus japonicus; D-F- cc giai
on u trng ca Argulus foliaceus ................................................................................... 189
1.3. Du hiu bnh l..................................................................................................... 190
1.4.1. Phng php chn on lm sng ..................................................................... 190
1.4.2. Phng php chn on phng th nghim ........................................................ 190
1.5.2. Tr bnh ............................................................................................................ 190
2. MT S LOI ARGULUS THNG GP K SINH TRN C ............................... 191
2.1. Argulus japonicus Thiele,1900 ................................................................................ 191
Hnh 120. Argulus japonicus Thiele,1900: A-mt lng; B-mt bng ................................. 191
2.2. Argulus foliaceus (Linne, 1758) .............................................................................. 191
Hnh 121. Argulus foliaceus: A- Mt lng; B- Mt bng ................................................... 191
2.3. Argulus chinensis Ku et Yang, 1955 ........................................................................ 192
Argulus chinensis k sinh trn da c qu, c lc bng, c bng tng. C th c mu trong,
sc t phn b u trn gip lng. Gip lng gn hnh trn, on cui l bn trn, ko di n
gia i chn bi th t, hai l bn tri, bn phi khng gp nhau. gia hai mt kp c mt
i vch dc chy song song, pha trc v sau mt phn nng v khng ko di n bin
trc. Chiu di con ci 8-9mm, chiu di con c 6,3-8,5 mm. Phn bng di bng 1/2,8
chiu di gip lng, bin c nhiu gai nh. ......................................................................... 192
BNH DO B CHN U ISOPODA ........................................................................... 192
1. BNH RN C ICHTHYOSENOSIS ....................................................................... 192
1.1. Tc nhn gy bnh ................................................................................................... 192
1.1.1. Phn loi ........................................................................................................... 192
Ging Ichthyoxenus ............................................................................................................ 192
216
1.1.2. c im cu to .............................................................................................. 192

1.1.3. Chu k pht trin .............................................................................................. 193
1.2. c im dch t hc ............................................................................................... 194
1.2.1. Phn b ............................................................................................................. 194
1.2.2. K ch k sinh .................................................................................................. 194
1.2.3. Tc hi .............................................................................................................. 194
Hnh 124. Hnh dng chung ca Ichthyoxenus japonicus: 1- Nhn mt lng con ci; 2- Nhn
mt lng con c. Phn ph ming: 3- Rng hm ln; 4- Rng hm nh th 1; 5-Rng hm
nh th 2; 6- Chn hm con ci; 7- Mi trn, mi di; 8- Chn hm con c. Cc phn ph:
9- Chn bng th 2 con ci; 10- Chn bng th 2 con c; 11- Chn ngc th 5 con ci; 12c quan sinh dc c; 13- trng ca Ichthyoxenus; 14- Nhn mt lng u trng Ichthyoxenus
thi k th nht; 15- Nhn mt lng u trng Ichthyoxenus thi k th hai. ........................ 195
1.4.1. Phng php chn on lm sng ..................................................................... 196
1.4.2. Phng php chn on phng th nghim ........................................................ 196
p dng nh bin php phng v tr bnh i vi rn c Argulus ....................................... 196
TI LIU THAM KHO .................................................................................................. 202
217

BG KY SINH TRUNG Online

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BG KY SINH TRUNG Online

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BI M U

Ngh nui trng thu sn trong nhng nm gn y pht trin rt nhanh. Mc

K sinh trng l mt trong nhng mn hc chnh trong chng trnh o to c nhn

Nm 1998 Hoffman G.L tng kt cc cng trnh nghin cu k sinh trng c

Nm 1975. Carmen C. Velasquez ( Philippines) xut bn cun sch Sn l song ch

n cng l nc c nhiu nh nghin cu k sinh trng trn c. Nm 1967,

trng trn 60 loi c ca vnh Bc B xc nh c 190 loi giun, sn k sinh,

Nm 1976. Nguyn Th Mui v cng tc vin nghin cu giun u gai trn

Nm 2001. Bi Quang T khi nghin cu k sinh trng trn 41 loi c kinh t

CHNG 1. I CNG V K SINH TRNG V BNH K SINH

2. CC NH NGHA V KHI NIM

2.1.2. Hnh thi, cu to

Khi cn trong c th c, chng trng trong mu c, trng c hnh dng tam

- Sinh sn hu tnh : c chia ra gm

Hin tng k sinh c th xy ra gia hai c th ng vt, hai c th thc vt hoc

2.4.7. K ch trung gian: L k ch m k sinh trng tn ti giai on u trng

4.1. Nhim v v khi lng nghin cu k sinh trng

Trc lc bt u nghin cu phi xc nh r mu thuc loi no, phi tin hnh

Khi nhc knh ln thu mu cn ch theo di, khng mt hoc ln k

T tin ca sinh vt k sinh tri qua mt qu trnh lu di thch nghi vi hon

2.1.1.3. Tc dng ly cht dinh dng ca k ch

cc cht c, va tng kh nng thc bo lm sch cc d vt v t bo cht ca bnh.

sn l song ch Isoparorchis sp, c tr, c vc... thng cm nhim sn l song ch

(c tim mao vn ng)

3.1.3.1. C quan thi giac : Km pht trin v hu nh ch tn ti mt s ging loi

Hnh 5. Cc loi gic bm

Trng bnh xe Trichodina c c quan bm c cu to gm mt a bm gm

trong c th vt ch c hai gic bm c cu ta bng kitin nm phn u v phn

CHNG 2. BNH DO PROTOZOA GY RA TRN NG VT THU SN

1. Ngnh Mastigophora Diesing,1866

Tm, cua bin

4. Ngnh Microsporidia Balbiani,1882

5. Lp Microsporidea Corliss et Levine,

1. MT S BNH DO NGANH TRNG ROI MASTIGOPHORA

Hinh 6. A Trypanosoma ctenopharyngodoni Chen et Hsieh 1964;

H Bodonidae Stun, 1878

Bng 2. Kich thc mt s loi cryptobia spp ky sinh trn ca

di Chiu rng Chiu di roi Chiu di

Hinh 7. A-C :Cryptobia branchialis; D :Cryptobia agitata:

Ichthyobodo necatrix . C th hnh bu dc, hnh trn, hnh qu l. Kch thc

nhn thch hp cho vic dng cm su vo t chc k ch. Gia c th c 1 hch

Hinh 8. Ichthyobodo necatrix k sinh mang, da c

c th co mau sc en dn , cc tc nhn c hi nh vi khun , nm theo ng xm

Hnh thi hc ca trng Hematodinium: c 4 dng khc nhau trong cc xoang t

1.3.4.2. Chn oan phong thi nghim

Hinh 9. Mu c tim cua nhim ky sinh trung n bao Hematodinium sp a nhn

chc mang, da ca c, khng vn ng trong

dch c nh Cryptobia, hay

Hnh 10. K sinh trng Oodinium spp k sinh trn mang c

1.4.3. Du hiu bnh l

1.4.4.2. Chn on phng th nghim

c rc. Theo con ng thc n, bo nang xm nhp vo ng tiu ha ca con c khe,

Hnh 12. Chu k pht trin ca trng Goussia

3. Giao t b (c); 4,5. Hp t,

6. Bo nang thnh thc

Goussia c th ly truyn bnh t c sang cho ngi v ng vt n c, nu khng nu

2.1.4. Phng phap chn oan bnh

Hnh 13. Trng hai t bo (Gregarine).k sinh tm he

bnh xy ra nhiu trong cc ao nui tm s bn thm canh cui chu k nui ( Bi

2.2.4. Phng php chn oan

2.2.4.2. Chn oan phong thi nghim

thnh 2 bo t. Mi bo t c to nn t 6 nhn, trong 2 nhn to nn v kitin, 2

Myxobolus koi Kudo,1919