Luan An Boi Duong HS Gioi

o doong hoc snh go hou hoc
1

O DAU
1. L do chn d ti
Ho hoc mn khoa hoc thuc nghim c nhung ung dung v cng to lon trong cuc
sng. Ngnh ha voi bn tay thn k cua mnh d tung buoc lm thay di cuc sng
trong tt ca cc linh vuc: san xut cng nghip, nng nghip, y hoc, ngh
thutNhung pht minh diu k cua ho hoc d thc dy su pht trin nn vn minh
nhn loai. C duoc nhung pht minh y l do cng suc lao dng mit mi v sng tao
cua cc nh khoa hoc trn khp th gioi. Dt nuoc ta dang trong thoi k pht trin,
ngnh ha dng mt vai tr rt quan trong trong xy dung v bao v T Quc. Do d,
cng tc do tao nhung nguoi c chuyn mn v ha gioi l v cng cn thit. D lm
duoc diu d, cn dy manh vic do tao v bi dung hoc sinh gioi ho hoc ngay tu
truong ph thng. Voi mong mun dng gp kin cua mnh v vn d ny, em quyt
dinh chon d ti: BOI DUNG HC SINH GIOI HA HC O TRUNG THPT.
2. Mc dch nghin cu
Tm hiu v xy dung cc phuong php bi dung hoc sinh gioi ho o truong THPT.
3. Di tung nghin cu
Vic pht hin v bi dung hoc sinh gioi ha hoc o truong THPT.
4. Khch th nghin cu
Qu trnh day v hoc ho hoc o truong THPT Vit Nam.
5. Gia thuyt khoa hc
Nu bi dung hoc sinh gioi dng huong v c h thng th s khoi goi cho cc em
nim dam m ha hoc v do tao ra nhung nguoi c nng luc ho hoc phuc vu cho dt
nuoc.
6. Phuong php nghin cu
- Doc v nghin cuu ti liu,Internet.

2
- Phn tch v tng hop.
- Tm hiu thuc trang bi dung hoc sinh gioi ha hoc o truong THPT.
- Phong vn mt s gio vin d tham gia bi dung hoc sinh gioi ho hoc o truong
THPT.
- Trao di kin voi hoc sinh v sinh vin tham gia thi hoc sinh gioi ho hoc.
7. Nhim v cua d ti
- Nghin cuu co so l lun v thuc tin v vic bi dung hoc sinh gioi ha hoc.
- Nghin cuu cc phuong php bi dung hoc sinh gioi ha hoc v d xut mt h
thng bi tp tiu biu dng trong bi dung hoc sinh gioi ha hoc.
8. Phm vi nghin cu
Chuong trnh ha hoc THPT v cc d thi hoc sinh gioi trong nuoc v quc t.
Qu trnh t chuc, pht hin v bi dung hoc sinh gioi ha hoc o Vit Nam.


3
Chuong 1
CO SO L LUAN V THJC TIEN VE BOI DUNG
HC SINH GIOI HA HC O TRUNG THPT

1.1. TAM QUAN TRNG CUA CNG TC PHT HIJN, DO TAO
NHN TI V BOI DUNG HC SINH GIOI HA HC O VIJT NAM
Nhn loai dang buoc tu x hi cng nghip sang x hi hu cng nghip cn goi
l x hi thng tin voi nn kinh t tri thuc ton cu ha. Vit Nam ta moi buoc vo su
nghip cng nghip ha v hin dai ha, nghia l phai thuc hin hai cuc cch mang
cng mt lc d tu nn vn minh nng nghip tin ln vn minh cng nghip ri tin
thng dn nn vn minh tr tu. Trong cng cuc ha nhp v di moi, chng ta cng
thy r tm quan trong cua nn kinh t tri thuc. D l nn kinh t dua vo cng ngh
cao, trong d tri thuc phai thnh ki nng, tri thuc phai thnh tr luc. Suy rng ra dn tr
phai tro thnh nhn luc v dc bit nhn ti phai tro thnh mt b phn cht luong cao
cua nhn luc v duoc coi nhu l du tu cua don tu nhn luc. D l huong tng qut
nht cua gio duc di vo phuc vu nn kinh t tri thuc.
Trn co so xc dinh Hin ti l nguyn kh quc gia, Dang ta d chi ra phuong
huong phn du tin hnh su nghip cng nghip ha, hin dai ha: d l khoi dy v
pht huy ni luc, trn co so d thu ht ngoai luc. Ni luc hng du phai k dn d l
ni luc cua con nguoi Vit Nam. V l d, cng tc pht hin v do tao nhn ti l mt
trong nhung quc sch hng du cua dt nuoc ta. Ni cch khc, d chnh l thu cua
cai ni sinh m chng ta phai lun quan tm du tu v pht trin.
Trong su nghip xy dung dt nuoc, su pht trin nn cng nghip ha cht v
nhung linh vuc c lin quan dn ngnh ha di hoi phai c mt luc luong cn b gioi
v cng ngh ha hoc. Diu d cn duoc chun bi ngay tu bc ph thng. Vic pht
hin bi dung hoc sinh gioi ha hoc o trong truong trung hoc l nhung buoc ban du
uom mm cho nhung ti nng ha hoc v sau.

4
1.2. NHNG PHAM CHT V NNG LJC CUA MT HC SINH GIOI
HA HC
Hin nay chua c ti liu cu th dinh nghia nhu th no l mt hoc sinh gioi ha
hoc. Chng ti xin dua ra mt s kin cua cc thy gio d c kinh nghim lu nm
trong vic giang day, bi dung hoc sinh gioi. Tu nhung kin d, hy vong s gp
phn lm sng to quan dim v nhung nng luc v phm cht cua mt hoc sinh gioi
ha hoc. D ri tu d c huong di dng dn trong vic pht hin v bi dung nhung
ngi sao toa sng trn bu troi ha hoc cua nuoc nh.
Theo GS.TS nh gio nhn dn Nguyn Canh Ton [27]: Hoc gioi l ham hoc,
chu dng tm hoc, tu hoc mt cch thng minh sng tao, bit gn hoc voi hnh.
Thy L Vn Dung (Dai hoc Su Pham Hu) cho rng [36]: Mt hoc sinh c tu
duy ha hoc pht trin l c nng luc quan st tt, c tr nho logic nhay bn, c c
tuong tuong linh hoat phong ph, ung di sc sao voi cc vn d ha hoc v lm vic
c phuong php.
Ph gio su Bi Long Bin (Dai hoc Bch Khoa H Ni) cho rng [36]: Hoc
sinh gioi ha hoc phai l nguoi nm vung ban cht hin tuong ha hoc, nm vung cc
kin thuc co ban d duoc hoc, vn dung ti uu cc kin thuc d d giai quyt mt hay
nhiu vn d moi (do chua duoc hoc hoc chua thy bao gio) trong cc k thi dua ra
PGS.PTS Trn Thnh Hu (Dai hoc Su Pham H Ni) th c kin nhu sau [36] :
Nu dua vo kt qua bi thi d dnh gi th bi thi d phai hi tu cc yu cu sau dy:
- C kin thuc co ban tt: th hin nm vung cc khi nim, cc dinh nghia, cc
dinh lut hay quy lut d duoc quy dinh trong chuong trnh; khng th hin thiu st
v cng thuc, phuong trnh ha hoc. S dim phn ny chim 50% ton bi.
- Vn dung sc bn c sng tao cc kin thuc co ban trn. Phn ny chim khoang
40% s dim ton bi.
- Tip thu hoc dng duoc ngay mt s vn d moi nay sinh do d thi dua ra. S
dim phn ny chim 6% ton bi.

5
- Bi lm trnh by sach dep, r rng. Phn ny chim 4% ton bi.
Ngoi nhung bi thi l thuyt, hoc sinh cn bt gp cc bi thi thuc hnh. Di voi cc
bi thi loai ny, yu cu nguoi hoc sinh phai c ki nng thuc hnh tt, khuyn khch
cc ti nng thuc hnh nhu su kho lo, c su quan st hin tuong tt v giai thch
duoc ban cht cc hin tuong d.
Theo thy Vu Anh Tun (THPT nng khiu Trn Ph, Hai Phng) th nng khiu
ha hoc bao gm hai mt tch cuc chu yu l [27,36]:
- Kha nng tu duy ton hoc
- Kha nng quan st, nhn thuc v nhn xt cc hin tuong tu nhin, linh hi v vn
dung tt cc cc khi nim, cc dinh lut ha hoc.
Theo cc ti liu v tm l hoc v phuong php day hoc ha hoc [36] th nng
khiu ha hoc duoc th hin qua nhung nng luc v phm cht sau:
1. Nng luc tip thu kin thuc
- Hoc sinh lun ho hung trong cc tit hoc, nht l bi moi
- C thuc tu b sung, hon thin nhung tri thuc d thu duoc ngay tu dang so khoi.
2. Nng luc suy lun logic
- Bit phn tch su vt v hin tuong qua cc du hiu dc trung cua chng.
- Bit thay di gc nhn khi xem xt mt su vt, hin tuong.
- Bit cch tm con duong ngn d di dn kt lun cn thit.
- Bit xt du cc diu kin cn thit d dat duoc kt lun mong mun.
- Bit xy dung phan v du d loai bo mt s min tm kim v ch.
- Bit quay lai dim vua xut pht d tm duong di moi.
3. Nng luc dc ta
- Bit din dat chnh xc diu mnh mong mun
- Bit su dung thnh thao h thng k hiu, cc qui uoc d din ta vn d.
- Bit phn bit thnh thao cc ki nng doc, vit v ni.

6
- Bit thu gon cc dc ta v trt tu ha cc dc ta d dng khi nim truoc m ta
cho khi nim sau.
4. Nng luc lao dng sng tao
- Bit t hop cc yu t, cc thao tc d thit k mt dy hoat dng, nhm dat dn
kt qua mong mun.
5. Nng luc kim chung
- Bit suy xt su dng sai tu mt loat su kin
- Bit tao ra cc tuong tu hay cc tuong phan d khng dinh hoc bc bo mt dc
trung no d trong san phm mnh lm ra.
- Bit chi ra mt cch chc chn cc du liu cn phai kim nghim sau khi thuc
hin mt s ln kim nghim.
6. Nng luc thuc hnh
- Bit thuc hin dut khot mt s dng tc trong khi lm th nghim.
- Bit kin nhn v kin tr trong qu trnh lm sng to mt s vn d l thuyt qua
thuc nghim hoc di dn mt s vn d l thuyt moi dua vo thuc nghim.
Theo ti liu cua Hi ha hoc Vit Nam [18], nhung phm cht v nng luc quan
trong nht cua mt hoc sinh gioi ha hoc d l:
- C nng luc tu duy tt v sng tao (bit phn tch, tng hop, so snh, khi qut
cao, c kha nng su dung phuong php moi: quy nap, din dich, loai suy)
- C kin thuc ha hoc su sc, vung vng, h thng (chnh l nm vung ban cht
ha hoc cua cc hin tuong ha hoc). Bit vn dung linh hoat, sng tao nhung kin
thuc co ban d vo tnh hung moi.
- C ki nng thuc nghim tt, c nng luc v phuong php nghin cuu khoa hoc
ha hoc (bit nu ra nhung l lun cho nhung hin tuong xay ra trong thuc t, bit cch
dng thuc nghim d kim chung lai nhung l lun trn v bit cch dng l thuyt d
giai thch nhung hin tuong d duoc kim chung).

7
Cc kin trn d cho ta ci nhn tuong di dy du v mt hoc sinh gioi ha hoc.
Chng ti xin dc kt vn d ny lai nhu sau:
Nng lc v phm cht cua mt hc sinh gioi ha hc:
- C lng say m hoc tp ha hoc cao d; c su nhay cam ha hoc v c kha nng
tu hoc, tu nghin cuu.
- C nng luc tu duy tt v sng tao.
- Nm vung ban cht hin tuong ha hoc, kin thuc co ban, ki nng thuc hnh th
nghim dng thoi vn dung thng minh sng tao nhung kin thuc, ki nng y vo diu
kin cu th.
1.3. HNH THNH V PHT TRIEN TRI THUC HA HC CHO
HC SINH
1.3.1. Hnh thnh v pht trin tri thc
[19]Su hnh thnh tri thuc, k ca cc tri thuc v cc phuong thuc hnh dng lm
co so cho cc ki nng hoc tp, l mt qu trnh lu di.N duoc bt du tu vic thng
bo so b cho hoc sinh nhung thng tin hoc tp hay gioi thiu voi hoc sinh nhung bin
php cng tc hoc tp, nhung bin php hon thnh cng tc hoc tp v duoc tip tuc
sau ny khi hoc sinh p dung cc tri thuc d vo cc gio hoc sau.
Trnh d pht trin cua tri thuc duoc xc dinh boi cc chuong trnh hoc v duoc
thuc hin trong cc sch gio khoa v cc ti liu tham khao v phuong php giang day
b mn. Chng han, o giai doan du day mn ha hoc, hoc sinh hoc tp mn ny o
trnh d cc quan nim v phn tu, nguyn tu. V sau, dn lop 10, cc em nghin cuu
thnh phn, tnh cht cua cc cht v cc hin tuong ha hoc trn co so dinh lut tun
hon cua D.I.Mendeleev, trn co so cu tao nguyn tu, cu trc tinh th cua cc cht v
cc dang lin kt ha hoc khc nhau. Ln lop 11, cc em nghin cuu ha hoc o trnh d
thuyt din tu ion. V ln lop 12 l thuyt cu tao ha hoc cc hop cht huu co cua
A.M.Butlerov.

8
Tri thuc duoc pht trin nhiu nht trong truong hop xc lp nhung lin h qua lai
giua chng theo nhiu huong khc nhau:
1. Giua cc tri thuc khc nhau thuc cng mt trnh d l thuyt (giua cc khi nim,
giua cc ti liu hoc cu v moi).
2. Giua cc tri thuc thuc cc trnh d khc nhau (k ca giua ha v co v ha huu
co).
3. Giua cc linh vuc tri thuc khc nhau (lin h lin b mn giua ha hoc, ton hoc,
vt l hoc, , sinh hoc, dia l, lich su).Trong thuc tin giang day, cn tnh ton dn tnh
cht cua cc lin h qua lai d v nghia cua chng. Chng han, hoc sinh thu duoc tri
thuc v nhung tnh cht ring bit cua mt s axit nhu axit clohidric v axit sunfuric o
lop 9. Cc em cung hoc cch tu luc p dung cc tri thuc ny: cc em hon thnh cc
phuong trnh phan ung trung ha v phuong trnh phan ung giua cc oxit kim loai voi
cc axit nitric v axit photphoric theo cch tuong tu voi cc tnh cht d duoc phn tch
cua axit clohidric v axit sunfuric. O cc lop trn, cc tri thuc ny duoc mo rng v do
su thm, tuc l duoc pht trin tip. Hoc sinh lop 10 khng chi nghin cuu cc tnh
cht chung, m cn nghin cuu ca cc tnh cht dc bit, cc tnh cht oxi ha cua axit
sunfuric, v hoc sinh lop 11 nghin cuu tnh cht cua axit nitric. Nhu vy, cc em d
nghin cuu tnh cht cc axit o trnh d moi , cu th l trn quan dim cua thuyt din
li, cua cc quan dim din tu, cua dng ha hoc. O lop 12, cn li cun hoc sinh vn
dung nhung tri thuc v cc tnh cht chung cua cc axit d duoc hoc o lop duoi d
don truoc tnh cht cua cc axit cacboxylic. Khi nghin cuu tnh cht cua axit
cacboxylic o trnh d l thuyt cao hon (trn quan dim thuyt cu tao ha hoc cua hop
cht huu co, cua anh huong qua lai giua cc nguyn tu trong phn tu, trn co so cc
quan dim din tu v nng luong) c th dn dt hoc sinh dn ch giai thch nhung
khc bit trong cc tnh cht cua cc axit axetic v cloaxetic, tin don cc tnh cht
cua axit acrilic, cua phenol (axit phenic) v ca cc aminoaxit. Cn tao diu kin d hoc
sinh vn dung trong cc gio ha hoc nhung tri thuc linh hi duoc trong cc bui hoc

9
cua cc b mn khc ( nghia cua axit clohidric trong qu trnh tiu ha, anh huong
tnh axit cua dt dn san luong ma mng cua mt s cy trng, su dung axit d ty gi,
lm mm nuoc, d tch din acquy, trong qu trnh hn, trong sinh hoat).
Nhu vy, tri thuc hoc sinh thu luom so b s duoc pht trin ln nhiu hon, v do
d gy tc dung pht trin dn tu duy hoc sinh nhiu hon nu nhu trong qu trnh day
hoc, cc tri thuc d v ca cc ki nng hoc tp duoc vn dung trong nhung lin h khc
nhau v o trnh d khc chu khng chi trong nhung diu kin ging nhu lc hnh thnh
so b cc tri thuc d. Diu ny rt quan trong trong cng tc bi dung hoc sinh gioi
ha hoc. V d giai quyt yu cu d thi hoc sinh gioi di hoi hoc sinh khng chi nm
vung tri thuc m cn phai vn dung thng minh, sng tao cc tri thuc y vo cc nhim
vu v tnh hung khc nhau.
Khi hnh thnh v pht trin tri thuc cho hoc sinh cn dp ung cc yu cu sau
[10,31]:
- Truyn thu dy du, chnh xc theo tiu chun kin thuc, ki nng cua chuong trnh
v sch gio khoa.
- Khai thc nhm khc su kin thuc trong tm, lm cho hoc sinh hiu su, nho lu,
vn dung tt.
- Hnh thnh vung chc cc khi nim, cc dinh lut co ban cua ha hoc theo hai con
duong: qui nap- suy din v hai hoat dng logic: dinh nghia v phn chia khi nim.
- Tp cho hoc sinh vn dung, xem xt vn d duoi nhiu kha canh khc nhau, tm
mi quan h logic giua cc khi nim.
- Khi hoc qui lut, cn ly v du cu th d minh hoa, cung nhu vn dung qui lut d
giai thch cc hin tuong.
- Khi qut ha, quy lut ha cc vn d d hoc d c th vn dung cho nhiu truong
hop.

10
- Vn dung cc kin thuc v l thuyt chung (cu tao cht, lin kt ha hoc, l thuyt
v cc phan ung ha hoc) d giai thch tnh cht v phan ung cua cht. Mt khc, truoc
khi hoc cc cht cu th phai nm vung tnh cht chung cua loai hoc nhm cht.
- Vn dung cc tnh cht v phan ung cua cc cht d xu l tnh hung cu th duoc
dt ra trong cc bi tp.
1.3.2. Hnh thnh v pht trin ki nng hc tp
1.3.2.1. K nng giai cc bi tp ha hc [19,20]
Giai bi tp l mt m hnh cua tp hop nhung hnh dng tr tu duoc vn dung
trong qu trnh giai. Nhung quan st qua trnh giai v vic phn tch cc hnh dng cua
hoc sinh l mt ngun thng tin v tnh cht cua hoat dng tr tu cua hoc sinh, v co
ch tu duy cua hoc sinh. Mt khc giai bi tp l mt phuong php hoc tp tch cuc, c
cc tc dung lon sau dy:
- Lm cho hoc sinh hiu su hon cc khi nim d hoc.
- Mo rng su hiu bit mt cch sinh dng, phong ph v khng lm nng n khi
luong kin thuc cua hoc sinh.
- Cung c kin thuc cu mt cch thuong xuyn, v h thng ha cc kin thuc d
hoc.
- Bi tp ha hoc thc dy thuong xuyn su rn luyn, cc ki nng ki xao cn thit
v ha hoc
- Tao diu kin d tu duy pht trin. Khi giai bi tp, hoc sinh bt buc phai suy l
hoc quy nap, hoc din dich, hoc loai suy.
Chnh v nhung tc dung to lon nhu vy nn bi tp ha hoc l phuong tin huu
hiu d dnh gi, tuyn chon cc hoc sinh c nng luc hoc ha tt trong cc k thi hoc
sinh gioi.
1.3.2.2. K nng tin hnh thc nghim ha hc
[20] Tm quan trong cua th nghim thuc hnh trong giang day ha hoc:
- Cu th ha kin thuc v cung c kin thuc.

11
- Rn luyn ki nng, ki xao thuc hnh.
- Gip hoc sinh cch vn dung kin thuc mt cch dc lp d giai thch cc hin
tuong quan st duoc.
- Day cho hoc sinh cch giai cc bi tp thuc nghim.
- Gp phn vo vic pht trin tu duy cua hoc sinh.
- Tng cuong hung th hoc tp cua cc em di voi b mn ha hoc.
Trong cc k thi hoc sinh gioi ha hoc o nuoc ta thiu phn thuc hnh th nghim l
chua kim tra ton din duoc kha nng hoc tp ha hoc cua hoc sinh. Tuy nhin, mun
hnh thnh v pht trin ki nng thuc hnh cn phai c thoi gian. Diu d cn su quan
tm cua nh truong v tm huyt cua gio vin trong qu trnh giang day ni chung v
bi dung hoc sinh gioi ni ring.
1.4. PHUONG PHP DAY HC HA HC
1.4.1. Cc thao tc tu duy quan trng nht trong ha hc
1.4.1.1. So snh [19, tr.25]
So snh l mt cng tc hoc tp v l mt thao tc tu duy m trong qu trnh tin
hnh n, hoat dng tr tu cua hoc sinh huong vo:
- Vach r nhung du hiu dua vo d c th di chiu hay di lp cc hin tuong,
cc cht hay cc di tuong d cho khc .
- Xc lp su tuong dng hay khc bit giua chng .
- Khi qut ha cc kt qua so snh duoi dang mt kt lun .
Trong hoat dng tu duy cua hoc sinh th so snh giu vai tr tch cuc quan trong. Boi
vic nhn thuc ban cht cua su vt hin tuong khng th c duoc nu khng tm ra su
ging v khc cua cc su vt hin tuong.
V du: Mui amoni v mui kim loai kim ging v khc nhau co ban o nhung dim
no? Nu ra mt vi v du cu th.
1.4.1.2. Khi qut ha [19, tr.47]

12
Khi qut ha l mt trong nhung thao tc tu duy v hoc tp quan trong nht m
trong qu trnh tin hnh, hoat dng tr tu cua hoc sinh huong vo:
- Vach r nhung mt chung v ban cht cua cc su vt hay hin tuong cn nghin
cuu.
- Xc lp giua chng nhung mi lin h v quan h moi.
- Trn co so d, xy dung nhung nguyn l tng qut moi.
Khi qut ha chng nhung c th duoi dang kt lun hay dinh nghia khi nim, m
cn c th duoi dang giai thch, chung minh. Cn quan tm lm th no cho cc phn
don cua hoc sinh c cn cu vung vng, nht qun v c quan h qua lai voi nhau. Tu
duy khi qut ha l hoat dng tu duy c cht luong cao, sau ny khi hoc o cp hoc
cao, tu duy ny s duoc huy dng mt cch manh m v n chnh l tu duy l lun khoa
hoc.
V du: Nu nguyn tc chung d diu ch ruou bc I thnh ruou bc II, ruou bc II
thnh ruou bc III. Nu v du minh hoa.
1.4.1.3. Tru tung ha [19, tr.39]
Truu tuong ha l thao tc tu duy m khi tin hnh n, hoat dng tr tu cua hoc
sinh huong vo:
- Vach r nhung du hiu dc trung, nhung tnh cht v quan h chung cua cc
cht, cc hin tuong hay cc di tuong khc dang nghin cuu lc d.
- Tch bit nhung du hiu ring bit hay du hiu ban cht ra khoi tp hop nhung
du hiu chung v truu tuong ha chng thm trong c.
- Trn co so truu tuong ha d, hnh thnh nhung khi qut ha tuong ung.
Sau d cu th ha cc khi qut ha vua xy dung bng nhung v du moi
1.4.2. Phuong php dy hc [20, tr.124]
Phuong php day hoc l cch thuc, con duong hoat dng cua thy v hoat dng cua
tr duoi su chi dao cua thy, nhm lm cho tr nm vung kin thuc, ki nng v ki xao,

13
pht trin nng luc nhn thuc, hnh thnh th gioi quan khoa hoc v nhn sinh quan
cng san chu nghia.
1.4.3. Yu cu chung di vi phuong php dy hc ha hc [20, tr.131,132]
Phuong php day hoc ha hoc c cht luong cao phai dam bao nhung yu cu sau
dy:
- Bao dam tnh khoa hoc v tnh Dang cao, nghia l bao dam truyn thu cho hoc
sinh nhung kin thuc co ban, tinh gian, vung chc, chnh xc khoa hoc, gn cht voi
thuc tin sinh dng v c ni dung tu tuong su sc.
- Bao dam cung cp cho hoc sinh tim luc d pht trin ton din. Ni cch khc
phuong php day hoc tt phai dam bao cho hoc sinh vn dung thnh thao l thuyt vo
thuc hnh, vo nhung hoat dng thuc tin; trn co so d gip pht huy tu duy logic, tr
thng minh, kha nng suy nghi v lm vic tu lp sng tao cua hoc sinh. Mun th
phuong php day hoc phai linh hoat, sng tao, phong ph, phai lun lun duoc cai tin
di moi.
- Phai ph hop v th hin duoc dc dim cua phuong php nghin cuu khoa hoc
dc trung cua khoa hoc ha hoc. V du: ha hoc l mt khoa hoc khng th pht trin
duoc nu khng c quan st, th nghim, nu khng c qu trnh tu duy quy nap ( tt
nhin phai kt hop voi din dich). V vy trong khi day mn ha hoc o nh truong nht
thit phai tn dung quan st, th nghim hoc tp.
- Bao dam truyn thu cho hoc sinh theo nhung quy tc su pham tin tin - mt
khi luong kin thuc nht dinh trong mt thoi gian han ch voi cht luong cao nht.
1.5. CC K THI HC SINH GIOI HA HC O VIJT NAM V QUC TE
1.5.1. nghia cua cc k thi hc sinh gioi
Theo [20, tr.394], thi hoc sinh gioi ha hoc c nghia lon:
- Khuyn khch vic hoc tp ha hoc vung chc su rng, hoc mt cch thng minh
sng tao v rn luyn thnh thao ki nng ki xao.
- Lua chon duoc hoc sinh c kha nng dc bit v ha hoc.

14
- Thc dy, khuyn khch dng vin phong tro giang day ha hoc, chm lo dn cc
hoc sinh c nng khiu, nng cao cht luong day v hoc.
- Cung cp nhung s liu cn thit d dnh gi cht luong kha nng tu duy v.v
cho cc d ti nghin cuu v hoc sinh trong tung giai doan.
1.5.2. M}t hn ch cua cc k thi hc sinh gioi o Vit nam
Bn canh nhung uu dim, cc k thi hoc sinh gioi ni chung v k thi hoc sinh gioi
ha hoc ni ring cung c nhung khuyt dim nht dinh:
- Du tu qu tn km nhung hiu qua khng cao.
- O nhiu truong v qu du tu vo luyn hoc sinh gioi m xem nhe nhung mn hoc
cn lai dn dn tnh trang hoc sinh hoc lch.
V du nhu o truong THPT chuyn L Hng Phong TP.HCM d tung c hoc sinh dat
giai quc gia nhung lai rot k thi tt nghip do quay bi.
- Cn nng v mt thnh tch, chua ch trong dn cht luong.
- Nay sinh mt s tiu cuc trong cng tc coi thi, chm thi. V du nhu o k thi HSG
quc nm 2005 mn tin hoc o tinh Thi Bnh c 7 bi thi ging nhau dn tung chi tit.
1.5.3. Cc k thi hc sinh gioi ha hc o Vit Nam
1.5.3.1. Hc sinh gioi ha hc cp tnh, thnh ph
Duoc t chuc rng ri o hu ht cc tinh, thnh trong nuoc. Dy cung l k thi nhm
muc dch tuyn chon nhung hoc sinh uu t, c nng khiu dc bit v ha hoc cua tinh,
thnh d du thi hoc sinh gioi quc gia hng nm. Cc tinh thuong t chuc di tuyn
qua cc k thi tu cp truong ln tinh. O cp truong chon di tuyn do truong ra d. O
cp tinh, So Gio duc Do tao ra d. Thuong cc truong chon s hoc sinh gioi mn
ha, cung nhu cc mn khc tu cc lop du cp v bi dung dn d chon lua hoc sinh
cho cc k thi hoc sinh gioi tinh lop 10, 11,12. Tinh t chuc thi ton tinh voi hai hnh
thuc: Mt l thi chung cho tt ca cc truong theo mt d chung d chon giai nht, nh,
ba c nhn v dng di. Hai l thi ring cho cc lop chuyn. Hu ht cc tinh chon thi
hoc sinh gioi quc gia ly trong cc lop chuyn. Sau khi c di tuyn cua tinh, So Gio

15
duc Do tao t chuc bi dung ring cho di tuyn bng mt chuong trnh tu chon
nhm nng cao v mo rng kin thuc chun bi thi quc gia.
1.5.3.2. Olympic ha hc 30-4 khu vc pha Nam
K thi Olympic truyn thng 30-4 dnh cho hoc sinh lop 10 v 11 duoc t chuc
hng nm theo sng kin cua truong THPT chuyn L Hng Phong v So Gio duc
Do tao TP.HCM, bt du tu nm 1995 (ln thu I) dn nay nm 2006 l ln thu XII.
K thi duoc t chuc nhm muc dch:
- Pht hin v dng vin phong tro hoc tp rn luyn cua hoc sinh nng khiu lop
10 v 11 cc tinh pha Nam chun bi di ngu du thi hoc sinh gioi quc gia ha hoc
hng nm.
- Trao di kinh nghim v bi dung hoc sinh gioi ha hoc giua gio vin cc
truong c hoc sinh tham gia du thi.
- Tao diu kin d cc hoc sinh gioi ha o cc tinh thnh giao luu, lm quen voi
hnh thuc thi Olympic khu vuc v trao di ln nhau v kinh nghim hoc tp ha hoc.
Di tuong du thi: hoc sinh lop 10 v 11THPT, mi di ti da 3 hoc sinh/ khi.
Quy cch ra d: mi tinh c di tuyn tham du s d nghi mt d thi gm 6 cu theo
ni dung cho truoc, km theo l dp n v thang dim chi tit cho tung cu.( 6 cu x 5
dim = 30 dim). D thi chnh thuc s bao gm 4 dn 6 cu hoi rt tu cc d thi d cu,
trong d lun c 1 cu cua truong dng cai.
1.5.3.3. Hc sinh gioi quc gia ha hc
O nuoc ta, nm 1993, ln du tin khoa Ha hoc truong Dai hoc Su pham H Ni 1
dung ra t chuc k thi hoc sinh gioi voi su tham gia cua nhiu tinh, thnh ph v tu
nm 1994 hng nm B Gio duc v Do tao du t chuc thi hoc sinh gioi ton quc v
mn ha hoc. Dy l k thi v ha hoc c quy m lon nht trn pham vi ca nuoc. Muc
dch lua chon nhung hoc sinh c kha nng xut sc nht v ha hoc dng thoi chun bi
di tuyn cho k thi Olympic ha hoc quc t. K thi ny cho dnh ring cho khi lop
12, tuy rng ni dung thi vn dn trai ca ba khi v thm mt s ni dung nng cao

16
thuc chuong trnh dai hoc. O mt s tinh hoc sinh khi lop 10 hay 11 cung c th
tham du k thi ny nu du kha nng, v ta goi d l thi vuot cp. Cc hoc sinh doat giai
c s dim cao duoc triu tp vo di du tuyn Olympic ha hoc quc t tai H Ni.
Sau qu trnh bi dung, n luyn cc hoc sinh lai trai qua mt k thi tuyn chon nua
v cui cng chon lua ra di tuyn chnh thuc thi Olympic ha hoc quc t gm 4
thnh vin.
1.5.4. Olimpic ha hc quc t IChO
Vi nt hnh thnh v pht trin thi Olympic ha hc quc t[17,37,40]
Olympic l mt tu quc t thng dung, gn nhu dng nghia voi thi ti. Truoc
cng nguyn nm 776, mt cuc hi thao thi ti ki thut duoc t chuc tai Olympic, noi
c xy dung dn tho thn Got thuc min nam Hi Lap. Trong thoi gian t chuc thi
ti, cc thn thnh ton Hi Lap du ngung chin. Ke thng duoc di vng hoa kt boi
cc l cy oliu, c l v vy m cnh oliu tu d d tuong trung cho nghia Ha Bnh.
D ki nim sng kin lich su ny cua nhn loai, ngy nay nguoi ta goi cc cuc dua ti
lon c tnh cht ton cu l Olympic ( thi, th thao v.v). Olympic khng chi han ch
trong thi ti th duc th thao m cn thi ti tr tu. Tu c Hi Lap, ngoi thi ti v th luc
nhu: chay, nm dia, dua ngua v.vcn c thi ti v ngh thut, thi ca, sn khu, m
nhac
Olympic ha hoc du tin pht sinh o Dng u. Nhung nm 50 cua th ki 20, o cc
nuoc Dng u c cc cuc thi ha hoc l mt hoat dng ngoai kha cua cc hoc sinh
trung hoc, v sau pht trin thnh cuc thi ha hoc ton quc v goi l Olympic ha
hoc ton quc. Ly Ba Lan lm v du, nguoi khoi xuong Olympic ha hoc l thy c
gio day ha hoc cua truong nu trung hoc v mt hoc sinh l chu tich hi ha hoc dam
nhim mt hoat dng ngoai kha cho hoc sinh cua truong ny. Ngy 3 thng 3 nm
1952 hai nguoi (nu) bin soan chuong trnh v quy ch Olympic ha hoc trnh ln B
gio duc v Vin khoa hoc Ba Lan. Cng mt lc, khoa ha truong dai hoc Vac-sa-va
cng trnh ln B Gio duc kin nghi t chuc Olympic ha hoc, v thng 6 nm 1954

17
trnh ln cc vn kin gm cc buoc thi cu, cc d thi v cc quy ch thi. Trong nm
hoc 1953 1954, t chuc th dim Olympic ha hoc, nguoi t chuc l cc nh nghin
cuu, giang day c bn truong tham gia, kt qua thi rt m mn.
Ngy 16 thng 12 nm 1954 B gio duc Ba Lan dung ra thnh lp uy ban Olympic
ha hoc, tip d lp tip bay uy ban khu vuc. Qu trnh din bin ny c th thy
Olympic ha hoc bt du l do dn gian khoi xuong v nhanh chng duoc chnh phu
coi trong v dung ra t chuc hnh thnh. Hi ha hoc Ba Lan ngay tu du d c mt
hung th kh manh di voi Olympic ha hoc nhung khng c nng luc dam duong.
Cuc thi Olympic ha hoc du tin cua Ba Lan do B gio duc v Vin khoa hoc
Ba Lan dng t chuc tai cung thanh nin Ba Lan.Cc nuoc ln cn Ba Lan nhu Tip
Khc v Hunggari cung c nhung hoat dng ngoai kho tuong tu cho hoc sinh trung
hoc.
Ngy 1968 chu tich Olympic ha hoc nuoc Tip Khc l gio su J.Lauschmann gui
cng hm cho hai t chuc tuong tu cua Ba Lan v Hunggari kin nghi t chuc Olympic
ha hoc quc t ( International Chemistry Olympiad, vit tt l IChO). Cng nm d,
ngy 15 thng 5, dai biu ba nuoc nhm hop tr bi Olympic ha hoc th gioi tai thnh
ph Moravska Ostrova Tip Khc. Tai hi nghi d d ra 6 diu khoan v quy tc chung
v thi Olympic ha hoc quc t.
Tu ngy 18 dn 21 thng 6 nm 1968, ba nuoc Ba Lan, Hunggari v Tip Khc,
mi nuoc cu 6 hoc sinh ( tng s 18 hoc sinh) toi Praha v Bratislava Tip Khc du
thi ha hoc. D l k thi Olympic ha hoc quc t ln thu nht, IChO -1. Tu d mo du
cho ki nguyn Olympic ha hoc quc t.
Olympic ha hoc quc t l k thi dnh cho cc c nhn, khng phai k thi tp th.
K thi d thc dy tnh ban v su hop tc giua cc hoc sinh, tht cht mi lin h giua
cc nh khoa hoc tre tui, tao diu kin trao di kinh nghim gio duc v khoa hoc
giua cc quc gia. Ban t chuc cua k thi l B Gio duc cua nuoc dng cai.

18
IChO tu lc ra doi d duoc cc nh giang day ha hoc v hoc sinh trung hoc th
gioi yu thch. Tu 1968 dn nm nay ( tru 1971 do khng c din nn khng t chuc)
du t chuc mi nm mt ln. Quy dinh tham du mi nuoc gm 4 hoc sinh v 2 huong
dn vin. Olympic ha hoc th gioi ln du tin t chuc tai mt nuoc Chu d l
Trung Quc vo nm 1995.
Ln du tin Vit Nam cu di tuyn tham du k thi Olympic quc t v ha hoc l
vo nm 1996, ln thu 28 tai Lin bang Nga. O cc ln du thi chng ta du dat duoc
nhung kt qua dng phn khoi. O cc k thi Olympic ln thu 33 v 35 di tuyn Vit
Nam du c hoc sinh dat huy chuong vng. Dy l thnh tch dng tu ho cua hoc sinh
Vit Nam trn truong quc t.
1.6. DE THI HC SINH GIOI HA HC O VIJT NAM V QUC TE
D tm hiu dc dim cc d thi hoc sinh gioi ha hoc trong nuoc v quc t, chng
ti d tin hnh phn tch cc d thi v tham khao kin cc thy c sau dy: Thy L
Thanh Lim, t truong t ha ha truong THPT chuyn ban Ng Quyn, Bin Ha,
Dng Nai, Thy Nguyn Ngoc Hung , giang vin khoa ha truong Dai hoc Su pham
TP.HCM, Thy Nguyn Duong, gio vin ha truong THPT L Dn, TP.HCM; C
Huyn Chuong, t truong t ha truong THPT L Qu Dn, TP.HCM; C Trn Tuyt
Nhung, gio vin ha truong THPT chuyn Luong Th Vinh, Bin Ha, Dng Nai; C
Nguyn thi Phuong Dung, gio vin ha truong THPT Luong Ngoc Quyn, Thi
Nguyn.
1.6.1. D}c dim d thi hc sinh gioi ha hc o Vit Nam
1.6.1.1. D thi hc sinh gioi cp tnh, thnh ph
a. Ni dung
Ha dai cuong
- Cu tao nguyn tu, lin kt ha hoc; vn dung tu vi tr suy cu tao, tnh cht v
nguoc lai, cu hnh electron cua nguyn tu, cua ion, cu tao hat nhn, su lai ha, lin

19
kt , lin kt , lin kt cho nhn, nng luong lin kt anh huong toi hiu ung nhit
cua phan ung.
- Phan ung oxi ha khu: dinh nghia, cch cn bng, cch nhn ra, vai tr tung cht
trong phan ung, chiu phan ung oxi ha khu trong dung dich.
- Nng d dung dich: C%, C
M
( phn tu, ion), quan h giua hai loai nng d, vn
dung trong vic giai bi ton ha hoc.
- Dinh lut Avogadro: giai bi tp o diu kin tiu chun v diu kin th nghim;
quan h giua th tch v p sut cua cht kh trong mt bnh kn; xc dinh cng thuc
cua cc cht.
- Cn bng ha hoc v cc vn dung quan trong.
- Su din li, cht din li, cht din li, manh, yu, trung bnh (d din li ), tch s
tan v cc vn dung quan trong, axit bazo v cc phan ung axit bazo ( theo quan
nim moi), tnh cht cua dung dich mui( su thuy phn cua mui), phuong trnh ion
dy du, thu gon; chiu cua phan ung trao di trong dung dich, phan ung cua dung dich
amoniac voi dung dich mui tao phuc, su din phn: hin tuong, giai bi ton din
phn.
- Hiu ung nhit cua phan ung.
- Nhung nguyn l khoa hoc cua nn san xut ha hoc.
Ha v co
- Kim loai, cu tao, tnh cht co ban, di su vo mt s don v hop cht cua kim
loai kim, nhm, st, cp oxi ha khu v dy din ha.
- Nguyn tc v cc phuong php diu ch kim loai, cc hop cht c kim loai.
Ha huu co
- Tnh cht ha hoc cua hidrocacbon, ruou, andehit, axit.
- Quy tc th, quy tc cng, phan ung tch, phan ung cng.
- Cc phuong php diu ch, tng hop cc cht huu co.

20
- Nhn bit cc cht v co, huu co.
- Tch cc cht ra khoi hn hop.
- Cc loai phan ung ha hoc: phn tch, ha hop, th, thuy phn, chy, trng hop,
trng ngung, phan ung axit bazo, oxi ho khu, este ha, d hidro ha, nitr ha
- L thuyt huu co: thuyt cu tao ha hoc, tn goi, co ch phan ung th, cng, tch.
- Hiu ung I, C trong hop cht huu co, co ch S
E
, A
E
, S
N
, A
M
v cc yu t anh
huong: anh huong qua lai giua cc nguyn tu trong phn tu; dng dng, dng phn.
Nhung thu thut dng trong ha hoc, phuong php giai ton ha hoc
- Bt dng thuc, bt phuong trnh.
- M trung bnh, s nguyn tu C trung bnh, s nguyn tu H trung bnh.
- Phuong php ghp n s.
- Phuong php tch cng thuc.
- Phuong php gia thit tam.
- Phuong php tng giam khi luong.
- Phuong php bao ton khi luong, bao ton electron.
- Phuong php d thi
b. Nhn xt
D thi hoc sinh gioi cc tinh d tp trung vo nhung kin thuc co ban v nhung
kin thuc kh cua chuong trnh.
Tuy nhin, cc d chua thoa dng v cc vn d sau:
- Gn lin voi thuc nghim cn t v yu: o hu ht cc d rt t hoc khng c
nhung th nghim, thuc nghim.
- Cn t hoc khng gn lin voi cc vn d cng ngh, mi truong, kinh t x hi.
- O nhiu d cn quan tm nhiu dn giai ton.

21
Dy cung l nhung vn d cn giai quyt o vic cai tin chuong trnh, ni dung,
phuong php day hoc ca v l thuyt, th nghim, thuc hnh, du tu xy dung co so vt
cht, tin toi c thi hoc sinh gioi thuc hnh, su dung vi tnh.
1.6.1.2. D thi Olympic ha hc 30-4 khu vc pha Nam
a. Ni dung
Theo du thao chuong trnh chuyn cua B Gio duc v Do tao
1. Lop 10
Ho dai cuong
- Nguyn tu: Cu tao, hat nhn, dng vi, vo nguyn tu, qui tc Klechkowski v qui
tc Hund.
- Lin kt ha hoc: Lin kt ion. Lin kt cng ha tri. Lin kt cho nhn. Lin kt
hidro. Luc ht Van der Waals (so luoc)
- Ho hoc luong tu: Khi nim v bn s luong tu. Obitan nguyn tu v phn tu.
Obitan lai ha. Lin kt cng ha tri theo thuyt luong tu, lin kt v lin kt .
- Dinh lut tun hon.
- Phan ung ha hoc: Dinh nghia. Hiu ung nhit cua phan ung. Phan ung thun
nghich v doi muc cn bng. Phan ung trao di ion. Phan ung oxi ha khu. Hng s
cn bng, hng s din li, d din li.
- Hn hop: dinh nghia. Phn tu khi v ti khi cua mt hn hop.
- Dung dich v nng d: nng d %, mol/l. Pha, trn dung dich.
Ha v co
- Nhm VII A: halogen v cc hop cht quan trong.
2. Lop 11
Ngoi cc ni dung ging nhu lop 10, lop 11 cn c nhung ni dung sau:
Ha dai cuong
- Phan ung ha hoc: d pH, tch s tan.

22
Ha v co
- Khao st cc nhmVIIA, VIA, VA
Ha huu co
- Phn tch cc nguyn t dinh tnh v dinh luong. Cu tao ha hoc, thuyt co hoc
luong tu trong hidrocacbon. Khao st: ankan, anken, ankadien, ankin.
b. Nhn xt
- D thi thuong gm 4 dn 6 cu. So voi d thi hoc sinh gioi quc gia th d thi
Olympic 30 - 4 ngn v d hon.
- Ni dung cua cc d thi bm st chuong trnh chuyn nn hoc sinh thuc khi
chuyn c uu th hon.
1.6.1.3. D thi hc sinh gioi quc gia
a. Ni dung
Tng hop cc d thi hoc sinh gioi quc gia tu nm 1993 dn nm 2006
Ha dai cuong
- Cu tao nguyn tu.
- Cu tao phn tu v lin kt ha hoc.
- Nhit dng ha hoc.
- Dng ha hoc.
- Dung dich v dung dich din li.
- Phan ung oxi ha khu.
- Din ha: Pin din, din phn
Ha v co
- Phan ung cua cc cht v co
- Nhn bit cc cht v co
- Tch cht v diu ch
Ha huu co

23
- Ha lp th cht huu co
- Cu trc v tnh cht vt l
- Phan ung huu co v co ch phan ung
- Xc dinh cu tao hop cht huu co ( tu tnh cht)
- Tng hop huu co ( so d)
b. Nhn xt
- D thi hoc sinh gioi quc gia c hai phn: dai cuong- v co v huu co. Mi phn
c 5 dn 7 cu hoi bao qut ton b ni dung ha hoc ph thng v c thm mt s ni
dung o dai hoc.
- Ni dung d thi hoc sinh gioi quc gia duoc nhiu gio vin dnh gi l hay, kh,
phong ph, c th tuyn chon duoc hoc sinh gioi c nng luc v ha hoc.
- K tu nm du tin t chuc l 1993 cho dn nay, cc d thi duoc ra voi muc d
ngy cng kh v gn dy c hoi huong cua k thi Olympic ha hoc quc t. D lm tt
bi thi di hoi hoc sinh phai c kin thuc tht vung vng, dng thoi cn c tu duy nhay
bn, linh hoat, sng tao.
- Tuy nhin, k thi hoc sinh gioi quc gia vn chua c phn thi thuc hnh. Dy l
mt mt cn han ch v hy vong trong mt tuong lai khng xa diu ny s duoc khc
phuc.
1.6.2. D thi hc sinh gioi ha hc quc t IChO
1.6.2.1. Ni dung
Tng hop cc d thi hoc sinh gioi ha hoc quc t tu nm 1996 dn nm 2005
Ha dai cuong
- Phng xa v hat nhn
- Cu tao phn tu v lin kt ha hoc
- Nhit dng ha hoc
- Dng ha hoc

24
- Dung dich v dung dich din li
- Phan ung oxi ha khu v din ha
- Tinh th
- Quang ph
Ha v co
- Phan ung cua cc cht v co
- Phuc cht v co
Ha huu co v sinh ha
- Ha lp th
- Xc dinh cu trc dua vo tnh cht hoc quang ph
- Tng hop cht huu co
1.6.2.2. Nhn xt
- C ca phn l thuyt v thuc hnh nn c th dnh gi ton din ca v kin thuc v
ki nng thuc hnh cua hoc sinh.
- Cu hoi dang trc nghim chim tu 30% - 70%.
- Cu hoi tu lun thuong di, trong d truoc ht l gioi thiu lich su, qu trnh hnh
thnh hay dc dim vn d cn hoi hoc cng dung, tnh cht cua cht cn hoiSau d
l cc cu hoi v cc kha canh khc nhau cua cng mt vn d. V du nhu khi cho mt
bi ton huu co th s l cc cu hoi v dng phn lp th, dng dng, tnh cht vt l,
cng thuc cu tao, danh php, tng hopNhu vy c th kim tra bao qut ton din
vn d.
- D thi mang tnh thuc t cao, gn voi nhung vn d khoa hoc, cng ngh, doi
sng ( y hoc, khao c hoc, phng xa, mi truong, sinh ha).
- Nhung d thi nhu th ny du l kt qua cc cng trnh nghin cuu c thuc trn
th gioi. N cho thy ha hoc gn gui thit thuc voi cuc sng. Dng thoi cung cp cho
hoc sinh su hiu bit v cc vn d khoa hoc, cng ngh v doi sng trong c su dng

25
gp rt lon cua ha hoc. D hoc sinh khng lm duoc bi nhung cung thu duoc rt
nhiu tri thuc.
- Kin thuc trong cc d thi rt rng v su. C nhung vn d m o nuoc ta chi khi
ln dai hoc moi duoc hoc nhu phuc cht v co, quang ph.


26
Chuong 2
UONG PHP BOI DUNG HC SINH GIOI HA HC
O TRUNG THPT

2.1. NHNG K NNG GIO VIN CAN C DE BOI DUNG
HC SINH GIOI HA HC HIJU QUA
Ngoi cc ki nng mt nguoi gio vin cn phai c nhu ki nng v trnh by, din
dat, soan gio n, su dung thnh thao cc phuong tin day hoc , trong bi dung hoc
sinh gioi ha hoc cn ch trong dn cc ki nng sau dy:
2.1.1. Ki nng xy dng ngn hng bi tp v son thao chuyn d
2.1.1.1. Xy dng ngn hng bi tp
Ngn hng bi tp: kho luu tru cc h thng bi tp theo chu d.
H thng bi tp phuc vu cho bi dung hoc sinh gioi phai dp ung duoc cc yu cu :
- Ph hop v dp ung ni dung thi hoc sinh gioi ha hoc tung cp ( truong, tinh,
thnh ph, quc gia, quc t ).
- Pht huy duoc tr thng minh, c sng tao, tch tch cuc chu dng cua nguoi hoc.
- Rn luyn tu duy (c phn tch, tng hop, so snh, khi qut ha, truu tuong
ha).
- Kch thch su ham hoc, say m tm ti cua hoc sinh di voi mn ha.
Son thao bi tp: c ba cch
- Gio vin tu dt ra bi tp.
- Suu tm cc dang bi tp tu cc ngun khc nhau.
- Cch ph bin nht l kt hop suu tm v bin di bi tp cho ph hop voi muc
dch cua nguoi soan (xem muc 2.4.2.4).
Phn loi bi tp
Ty theo muc dch cua nguoi soan, c th phn loai theo cc cch sau:

27
a. Phn loai dua theo cc d thi
- D thi hoc sinh gioi cc tinh: lop 10, 11,12
- D thi Olimpic ha hoc 30 -4 cc tinh pha Nam
- D thi hoc sinh gioi quc gia
- D thi Olimpic ha hoc quc t
b. Phn loai dua vo ni dung ton hoc cua bi tp
- Bi tp dinh tnh (khng c tnh ton)
- Bi tp dinh luong (c tnh ton)
c. Phn loai dua vo ni dung ha hoc cua bi tp
- Bi tp ha dai cuong
+ Bi tp v cht kh
+ Bi tp v dung dich
+ Bi tp v din phn
- Bi tp ha v co
+ Bi tp v cc kim loai
+ Bi tp v cc phi kim
+ Bi tp v cc loai hop cht oxit, axit, bazo, mui,
- Bi tp ha huu co
+ Bi tp v hydrocacbon
+ Bi tp v ruou, phenol, amin
+ Bi tp v andehyt, axit cacboxylic, este,
d. Dua vo nhim vu v yu cu cua bi tp
- Bi tp tng hop, diu ch
- Bi tp nhn bit, tinh ch, tch roi
- Bi tp xc dinh cng thuc cu tao
- Bi tp tm nguyn t chua bit

28
e. Dua vo khi luong kin thuc, muc d don gian hay phuc tap cua bi tp
- Bi tp dang co ban
- Bi tp tng hop
f. Dua vo cch thuc tin hnh kim tra
- Bi tp trc nghim
- Bi tp tu lun
g. Dua vo phuong php giai bi tp
- Bi tp tnh theo cng thuc v phuong trnh
- Bi tp bin lun
- Bi tp dng cc gi tri trung bnh
+ Khi luong mol trung bnh
+ Ha tri trung bnh
+ S nguyn tu C, H, trung bnh
+ S lin kt trung bnh
+ Gc hydrocacbon trung bnh
+ S nhm chuc trung bnh,
- Bi tp su dung cc dinh lut bao ton
+ Phuong php bao ton khi luong
+ Phuong php tng giam khi luong
+ Phuong php bao ton electron
+ Phuong php bao ton nguyn t
+ Phuong php bao ton din tch
- Bi tp su dung cc phuong php khc nhu
+ Phuong php ghp n s
+ Phuong php tu chon luong cht
+ Phuong php t hop cn bng

29
Cp nht bi tp mi, suu tm cch giai hay
- Lin tuc suu tm v cp nht nhung ti liu moi nht v cc linh vuc c lin quan
dn ha hoc, v cc cht ha hoc duoc su dung cho doi sng cua con nguoi v pht
trin cng nghip, nng nghip. Cp nht nhung d thi v ha hoc trong nuoc v quc
t; cc bo co khoa hoc v ha hoc, cc ti liu nghin cuu v l lun di moi phuong
php giang day.
- Tu thuc t bi dung hoc sinh gioi: cc cch giai hay, la, ngn gon cua hoc sinh
uu vit hon cch giai cu cung nn dua vo ngn hng d phuc vu cho ln bi dung
sau.
- Hoc tp tu ban b dng nghip.
2.1.1.2. Son thao mt chuyn d
Chuyn d: bi giang di su v mt vn d cua b mn bao gm l thuyt v h
thng bi tp gn lin voi co so l thuyt d.
Thng thuong kin thuc trong chuong trnh khng du d phuc vu cho vic bi dung
hoc sinh gioi. V vy d mo rng kin thuc v di su vo kin thuc trong tm, gio vin
phai soan thao cc chuyn d d phuc vu cho cng tc bi dung.
V du mt s chuyn d trong bi dung hoc sinh gioi ha hoc:
- Chuyn d tch s tan.
- Chuyn d ha lp th huu co.
- Chuyn d v du don v dnh gi phan ung trong dung dich cc cht din li...
Cc buc d son thao mt chuyn d
a. Xy dung co so l thuyt v ni dung cua chuyn d
- Nu ln nhung vn d l thuyt co ban, trong tm xoay quanh ni dung chuyn d.
- Di su vo nhung phn l thuyt kh, phuc tap, c tc dung rn luyn tu duy v c
nhiu vn dung trong cc d thi hoc sinh gioi.
- Dua trn co so l thuyt, h thng ha cch giai cc dang bi tp khc nhau.

30
- Cc kin thuc ny c th ly tu cc ti liu nng cao v mo rng kin thuc ha
hoc, cc ti liu tham khao hoc cc ti liu o dai hoc.
b. Xy dung h thng bi tp cua chuyn d
- Xy dung h thng bi tp ging phn 2.1.1.1.
- Phn tch cc bi tp, minh hoa lm r cho l thuyt chu dao.
- C th trnh by h thng bi tp theo hai huong:
+ Sau phn co so l thuyt cua ton b chuyn d.
+ Sau mi muc l thuyt nho trong chuyn d.
V du: Xy dung Chuyn d v du don v dnh gi phan ung trong dung dich cc
chat din li c th theo dn (so luoc) sau:
I. Dt vn d
II. Du don dinh tnh chiu huong phan ung trong dung dich cc cht din li
1. Phan ung tao thnh cc san phm t phn li
2. Phan ung tao thnh cc hop cht t tan
3. Phan ung tao thnh san phm oxi ha khu
4. Phan ung tao thnh cc san phm kh
III. Dnh gi bn dinh luong
1. Dinh lut tc dung khi luong v hng s cn bng
2. Mt s dang cn bng thuong gp
3. T hop cc cn bng
4. Du don v dnh gi muc d xay ra trong cc phan ung
a. So snh cc cn bng
b. Dnh gi kha nng phan ung
IV. Dnh gi dinh luong
1. Dinh lut ti luong
2. Dinh lut bao ton nng d
3. Dinh lut bao ton proton

31
4. Tnh cn bng theo dinh lut tc dung khi luong
V. Mt s th du v du don v dnh gi phan ung trong dung dich cc cht din
li
2.1.2. Ki nng tc dng tm l
- Tao khng kh thoai mi, ho hung trong day hoc.
- Khuyn khch cc em thi tt, tham du k thi voi tinh thn hoc hoi, c gng vuot
qua chnh mnh o thoi dim cn thit.
- Khng tao tm l n thua, dng vin cc em hy khai thc ti da ni luc cua mnh.
- Tip nhn thng tin phan hi tu hoc sinh v diu chinh.
- Rn luyn cho hoc sinh suc bn khi lm bi thi bng cch thuong xuyn cho thi
thu voi thoi gian thi tuong tuong v ni dung thi kh hon d thi tht.
2.1.3. Ki nng kim tra, dnh gi d chn hc sinh gioi ha hc vo di tuyn
2.1.3.1. Djnh hung v ni dung v hnh thc dnh gi
- Kim tra dnh gi cht luong nm vung h thng khi nim co ban ha hoc; nng
luc thuc hnh vn dung tng hop kin thuc vo tnh hung moi v vo thuc tin; cc
trnh d pht trin tu duy. Coi d l su th hin cua su pht trin tr tu cua hoc sinh.
- Tng yu cu kim tra v th nghim ha hoc v nng luc tu hoc cua hoc sinh.
D dat duoc cc yu cu trn dy, cn su dung cc bin php sau:
- Ch dng phi hop nhiu loai hnh bi tp; tu lun v trc nghim khch quan,
bi tp l thuyt dinh tnh v dinh luong, bi tp thuc nghim.
- Ch kim tra ki nng thuc hnh, ki nng tu hoc, ki nng lm vic khoa hoc nhu
diu tra, tra cuu, bo co kt qua.
- Dng cc phuong php khc nhau trong dnh gi: hoc sinh tu dnh gi ln nhau,
kim tra vit v vn dp...
2.1.3.2. Quy trnh ra d kim tra
Buoc 1: Xc dinh yu cu, muc dch cua d kim tra.

32
- D kim tra l phuong tin dnh gi kt qua hoc tp sau khi hoc xong mt chuyn
d, mt chuong hoc tuyn chon hoc sinh di thi hoc sinh gioi cc cp.
Buoc 2: Xy dung ni dung d kim tra
- Cn c sn mt ngn hng cu hoi kim tra.
- Xy dung d kim tra tu cc cu hoi trong ngn hng.
- Phn loai d kim tra theo ni dung chuong trnh, theo thoi luong hoc theo yu
cu cua mi k thi hoc sinh gioi khc nhau.
2.2. TO CHUC HOAT DNG HC TAP CHO HC SINH GIOI HA HC
2.2.1. Hot dng t hc, t nghin cu
2.2.1.1. Ti sao phai t hc, t nghin cu
Thuc t cho thy su pht trin ti nng cua hoc sinh phu thuc vo kha nng dc lp
hoc tp, dc lp tu duy hon l s luong kin thuc thu nhn duoc o truong. Mt khc,
cc vn d trong d thi hoc sinh gioi rt rng lon, da dang. D giai quyt tt, di hoi o
hoc sinh khng nhung c mt kin thuc vung chc m cn phai bit cch xu l kin
thuc. Nu chi dua vo nhung tit day cua gio vin trn lop th khng th no dp ung
duoc yu cu cua cc k thi hoc sinh gioi. Nguoi thy chi day nhung kin thuc co ban,
kin thuc nn tang c gi tri lu di v day cch tu duy d ri hoc sinh c th tu mnh
vn dung kin thuc, tu pht hin vn d v giai quyt vn d. Ngoai luc cua thy s dat
kt qua tt nht nu duoc cng huong voi ni luc cua tr.
V th tu hoc, tu nghin cuu l mt ti nguyn qu gi, dng thoi l phm cht hng
du m mt hoc sinh gioi cn phai c.
2.2.1.2. Cc bin php nng cao hiu qua t hc, t nghin cu cua hc sinh
a. Di voi hoc sinh:
- Tn dung khng gian (moi lc), quan h (moi nguoi), cch thuc v phuong tin
(moi cch) d tu hoc.
- Tch cuc, chu dng, linh hoat trong vic tm hiu; khng bng lng voi hiu bit
hin c.

33
- Rn luyn phuong php suy lun. Bit phn chia kh khn lon thnh nhiu kh
khn nho d c th tu mnh giai quyt. Mi ln lm xong mt bi tp nn duyt lai ton
b cch suy nghi, lp lun tu du toi cui.
- Doc ti liu ki, suy nghi su sc cc vn d trong tm. Nguoi hoc phai tu mnh c
gng ht muc, tu hoi mnh truoc d. Su tu hoi mnh, c th mt nhiu thoi gian v
khng ra duoc kt qua, vn ht suc b ch.
- Tu lng nghe thy giang sau d ngm nghi, lua chon, vn dung; tu pht hin ci
sai, tu sua; c gng pht trin tu duy dc lp, tu duy ph phn.
- Tu mnh d xut vn d, nghin cuu vn d d tu tm ly loi giai. Hoc hoi duoc
nhiu khng chi o kt qua tm duoc m cn tu trong qu trnh di tu vn d nay sinh dn
loi dp.
b. Di voi gio vin:
- Giao ti liu d hoc sinh tu doc.
- Theo di v huong dn vic tu hoc cua hoc sinh.
- Gy cho hoc sinh thuc tm ti, nghin cuu, rn luyn thnh n np, thi quen.
- Thy khng lm sn bi tp m goi mo d hoc sinh tu lm ly, khai thc moi kha
nng c sn cua hoc sinh.
- Goi ln lng ham thch, tnh t m cua hoc sinh. Bit dt vn d mt cch tu
nhin, hop logic, bit di su vo ban cht cua cc su kin, lm ni bt ln chu dao,
xoy vo trong tm, lin h duoc nhiu mt, bit dp manh su ch cua hoc sinh o cc
buoc ngot trn con duong vuot kh khn d di toi dch.
- Goi ra nhung su sc hay dt vn d d hoc sinh do su suy nghi. Gio vin
nn trnh by ca qu trnh tu duy cua mnh khi nu ln nhung suy nghi d. Cu th, dn
dn tin toi ch thy dung bot nu ra mt s kin su sc v thu kim tra xem hoc
sinh c th tu mnh nu ln kin d khng. Qua su kim tra ny, c th hoc sinh s
bc l nhung kha canh cn non not trong tu duy cua mnh. Tu d thy s c nhung
un nn, ph phn thch hop v v th s gy duoc phan xa tt trong hoc sinh.

34
2.2.2. Cc hnh thc t chc hot dng hiu qua khc
2.2.2.1. Hot dng lm vic theo nhm, lm vic tp th
- Giao chuyn d bi tp cho cc nhm v dinh thoi gian np.
- Kim tra cho, chm bi ln nhau.
- T chuc doc ti liu, nghin cuu vn d trong tm duoc gio vin nu ra.
- T chuc thao lun trong hoc sinh v giai dp thc mc.
2.2.2.2. T chc cc hot dng ngoi kha
- D vui ha hoc.
- Cu lac b ha hoc.
- Lp ban tin ha hoc: cc thng tin thi hoc sinh gioi, thnh tuu khoa hoc ki thut,
ung dung ha hoc vo doi sng
- Lm d dng day hoc.
- T chuc dua hoc sinh vo cc phng th nghim cua bnh vin, nh my ( ha
cht, bia, thuy tinh) d hoc thuc hnh v ha sinh, ha cng nghip.
2.2.2.3. T chc tp hun tp trung cho di tuyn
- Xp lich bi dung thuong xuyn 3 bui/tun.
- Ln chuong trnh v thoi gian cho hoc sinh duoc tp hun di ngy, trong chuong
trnh xp dt r cc vn d cn tp hun cho hoc sinh km theo thoi gian hop l cho
tung phn.
- Phn cng cc gio vin trong t quan l v huong dn cho hoc sinh.
- Moi mt s gio vin truong ban tham gia vo chuong trnh tp hun hoc sinh.
- Vn dung chuong trnh tch hop, moi mt s gio vin cn b mn vt l h tro
cho mt s bi giang mn ha l hay mn sinh hoc h tro cho mt s bi giang v ha
sinh.
- Moi mt s thy gio gio su, tin si o cc truong dai hoc, vin ha hoc, vin
khoa hoc gio ducmt s chuyn vin gioi o cc nh my ha cht ngnh cng

35
nghip v mi truong. Ty linh vuc kin thuc m gioi thiu v tp hun cho hoc sinh
v cc kin thuc tm cao, cc hin tuong thuc t, cc cng trnh nghin cuu v cc quy
trnh san xut c lin quan dn tri thuc ha hoc.
2.2.2.4. Giao luu, hc tp kinh nghim bi dung hc sinh gioi cua cc tnh khc
V du o Thanh Ha v Quang Ninh d du tu gio vin v hoc sinh ngay tu lop 9, thm
ch cn tch ring nhung hoc sinh gioi c kha nng doat giai ngay tu lop 10 d rn
luyn ki hon.
2.3. PHUONG PHP GY HUNG TH HC TAP MN HA O TRUNG
THPT
2.3.1. Gy hng th t nhng ng dng cua ha hc di vi cuc sng
D hoc gioi mt mn hoc, truoc tin hoc sinh phai yu thch mn hoc d. Boi v
khng yu thch th khng th ni dn hoc mt cch say m, thng minh v sng tao.
Ha hoc l mn khoa hoc ung dung. Ngnh ha c vai tr quan trong trong doi sng,
trong nn kinh t quc dn v l phuong tin gip ta tm hiu b mt cua su sng.
Nhung kin thuc cc em thu duoc trong chuong trnh du mang tnh ung dung cao
trong thuc tin. Khi cc em hiu bit v giai thch duoc cc hin tuong thin nhin, cc
qu trnh san xut th s hnh thnh hung th tm ti, ham thch hoc tp, khao kht
khm ph. Cc em s chu dng trong vic hoc tp cua mnh v c thuc tu tm ly
kin thuc bng cch doc sch bo tham khao, ch quan st hin tuong xung quanh
mnhTu d s nng cao duoc kin thuc, rn luyn tc phong tu hoc, dng thoi pht
trin tu duy khoa hoc bin chung.
D gy hung th tu nhung ung dung to lon cua ha hoc, ta c th su dung cc bin
php sau dy:
- K chuyn (qu trnh tm ra mt nguyn t, mt cht; giai thoai v cc nh ha
hoc, v cc nguyn t; cc cu chuyn vui ha hoc)
- Lin h voi nhung ung dung thuc t cua ha hoc.(trong san xut cng nghip,
nng nghip; trong y hoc, khao c hoc, vu tru hoc; trong sinh hoat hng ngy)

36
- Giai thch cc hin tuong k b trong thin nhin (ma troi,).
2.3.2. Gy hng th t chnh cc vn d d}t ra trong cc bi tp bi dung
hc sinh gioi
2.3.2.1. Bi tp mo rng hiu bit v cc vn d thc tin cua cuc sng
V d 1

Giai thch ngn gon v chung minh bng phuong trnh phan ung:
a. Clorua vi c tnh ty mu v st trng.
b. Tc dung lm trong nuoc cua phn chua.
c. Su hnh thnh thach nhu trong cc hang dng.

Bi giai
a. Clorua vi c tnh ty mu v st trng v trong phn tu cua n CaOCl
2
c Cl
+

voi
tnh oxi ha rt manh.
b. Phn chua l mui kp ngm nuoc: KAl(SO
4
)
2
.12H
2
O

Khi phn tan trong nuoc c qu trnh thuy phn ion Al
3+
( th hin tnh axit):
Al
3+
+ 3HOH Al(OH)
3
+ 3H
+

Ion H
+
trong nuoc lm cho nuoc c vi chua.
Kt tua keo Al(OH)
3
lo lung trong nuoc. Trong qu trnh lng dong, Al(OH)
3
kt
tua ko cc cht bn trong nuoc v kt qua l qua xu l phn nuoc s sach v trong hon.
c. Su hnh thnh thach nhu gm 2 qu trnh:
- Ph huy d vi CaCO
3
do tc dung cua nuoc mua c ha tan kh CO
2
tao ra mui
tan Ca(HCO
3
)
2
:
CaCO
3
+ CO
2
+ H
2
O Ca(HCO
3
)
2

- Su phn huy Ca(HCO
3
)
2
: Dung dich Ca(HCO
3
)
2
theo cc k nut chay xung cc
vm hang v bi phn huy tao ra thach nhu.
Ca(HCO
3
)
2
CaCO
3
+ CO
2
+ H
2
O


37
V d 2

Nu phuong php ha hoc c th dng d loai cc cht dc sau:
a. SO
2
, NO
2
, HF trong kh thai cng nghip.
b. Luong lon Clo trong phng th nghim.
c. Pb
2+
hoc Cu
2+
trong nuoc thai cc nh my.
Vit dy du cc phuong trnh phan ung duoc su dung trong cc phuong php
trn.
( thi HSG ha hoc quoc gia 1994)

Bi giai
a. Dng nuoc vi trong: Dn kh thai c kh dc qua nuoc vi trong, kh dc s bi giu
lai. Cc phan ung ha hoc xay ra:
Ca(OH)
2
+ SO
2
= CaSO
3
+ H
2
O
2 Ca(OH)
2
+ 4NO
2
= Ca(NO
3
)
2
+ Ca(NO
2
)
2
+ 2H
2
O
Ca(OH)
2
+ 2HF = CaF
2
+ 2H
2
O
b. Dng NH
3
: dang kh hay long, phun vo khng kh c ln Cl
2
. Cc phan ung ha
hoc xay ra:
3Cl
2
+ 2NH
3
= N
2
+ 6HCl
HCl + NH
3
= NH
4
Cl
Do d Cl
2
bi loai khoi khng kh.
c. Dng nuoc vi trong tc dung voi dung dich d d kt tua luong cation kim loai
nng. Cu th:
Pb
2+
+ Ca(OH)
2

= Pb(OH)
2
+ Ca
2+

Cu
2+
+ Ca(OH)
2

= Cu(OH)
2
+ Ca
2+
Nhn xt

38
Nhung bi tp nhu th ny rt th vi, hp dn boi n c tnh ung dung cao, gn gui
voi cuc sng. N kch thch lng ham hiu bit, say m tm ti cua hoc sinh. Diu ny
s thc dy cc em chu dng trong hoc tp nhiu hon.
2.3.2.2. Bi tp mang tnh cht phc tp, c vn d cua kin thc; di hoi s tu duy,
vn dng kin thc d hc d tm li giai
V d

Nung 8,08 gam mt mui X thu duoc cc san phm kh v 1,6 gam mt hop cht rn
Y khng tan trong nuoc. O mt diu kin thch hop, cho tt ca san phm kh vo mt
bnh c chua sn 200 gam dung dich NaOH 1,2% th thy phan ung vua du v thu
duoc dung dich chi chua mt mui duy nht c nng d 2,47 %.
Xc dinh cng thuc phn tu cua mui X, bit rng khi nung mui X th kim loai trong
X khng thay di s oxi ha.

Bi giai
p dung dinh lut bao ton khi luong, ta c: m
kh
= 8,08 1,6 = 6,48 g
San phm kh + dd NaOH dd mui 2,47%
n
NaOH
=
40 . 100
2 , 1 . 200
= 0,06 mol
m
dd mui
= m
kh
+ m
ddNaOH
= 6,48 + 200 = 206,48 g
m
mui
=
100
47 , 2 . 48 , 206
= 5,1 g
Ta c so d: Kh + nNaOH Na
n
A
0,06
n
06 , 0

m
mui
=(23n+A)
n
06 , 0
= 5,1 A = 62n
Chi c cp n=1, A = 60(NO
3
-
) l ph hop NaNO
3

39
V san phm kh phan ung voi NaOH chi cho duoc mt mui duy nht l NaNO
3

San phm kh bao gm: NO
2
, O
2
do d mui ban du X c th l: M(NO
3
)
n
. Khi d:
4NO
2
+ O
2
+ 2H
2
O 4HNO
3

4 x | HNO
3
+ NaOH NaNO
3
+ H
2
O
4NO
2
+ O
2
+ 4NaOH 4NaNO
3
+ 2H
2
O
0,06 0,015 0,06
m
kh
=
2
NO
m +
2
O
m = 46.0,06 + 32.0,015 = 3,24 g < 6,48 g
Trong san phm cn c hoi nuoc. Vy mui X phai c dang M(NO
3
)
n
.xH
2
O. Phan
ung nhit phn:
2M(NO
3
)
n
.xH
2
O
0
t
M
2
O
n
+ 2nNO
2
+
2
n
O
2
+ 2xH
2
O

n
06 , 0

n
03 , 0
0,06 0,015
n
06 , 0 x

m
Y
=
n 2
O M
m = (2M + 16n)
n
03 , 0
= 1,6 M =
0,06
n 12 , 1

Chi cp nghim n = 3, M = 56 (Fe) l thoa mn.

O H
2
n =
n
06 , 0 x
= 0,02x =
18
24 , 3 48 , 6
= 0,18
x = 9. Vy cng thuc cua mui X l: Fe(NO
3
)
3
.9H
2
O
Nhn xt
Dy l mt bi ton kh. D giai quyt, hoc sinh phai vn dung nhiu kin thuc tng
hop: dinh lut bao ton khi luong, cc kin thuc v nhit phn mui... Dng thoi hoc
sinh cn thnh thao cc ki nng nhu ki nng bin lun, kim chung.


40
2.3.2.3. Bi tp c cch dt vn d dc do, th vj, li cun hng th hc sinh
V d:

Dung cu v duoi dy c th dng d diu ch cht kh no trong s cc kh sau
trong phng th nghim: Cl
2
, O
2
, NO, NH
3
, SO
2
, CO
2
, H
2
, C
2
H
4
. Giai thch v xc
dinh A, B tuong ung.

( Phong theo d thi HSG ha hoc tinh Nng 1999)

Bi giai
Truoc tin, HS phai quan st hnh v v rt ra nhn xt:
Kh C phai c dc dim: nng hon khng kh v khng tc dung voi khng kh. Vy
dung cu cho trong d bi c th diu ch duoc cc kh: Cl
2
, SO
2
, CO
2
, O
2
.
Sau d, d xc dinh A, B, ta lp bang:
C Cl
2
SO
2
CO
2
O
2

A dd HCl dd HCl dd H
2
SO
4
dd HCl H
2
O
2

B KMnO
4
Sunfit S, Cu cacbonat MnO
2

Nhn xt
Cch dt vn d cua bi tp th vi o ch dim mu cht (Kh C phai c dc dim
nng hon khng kh v khng tc dung voi khng kh) nm trn hnh v. Do d hoc
sinh phai c nng luc quan st hnh v dng thoi cn suy lun d pht hin ra dim mu

Dung dich B
Cht rn A
Kh C

41
cht y. Cch dt vn d o dy hoi khc la so voi cc bi tp diu ch khc v n chnh
l mt bi tp l thuyt gn voi thuc nghim.
2.4. PHUONG PHP GIANG DAY BI TAP TRONG BOI DUNG
HC SINH GIOI HA HC
2.4.1. Cc giai don giai mt bi tp ho hc
Giai don 1: Dinh huong cch giai.
- Tm hiu diu kin cua bi tp ( tm tt v phn tch d bi).
- Xc dinh mi lin h giua ci d cho ( gia thit) v ci cn tm ( kt lun).
Giai don 2: Tin hnh giai.
- Vn dung tng hop cc kin thuc v ki nng d lp v thuc hin chuong trnh giai.
- Di voi bi ton ha hoc: c th giai theo cc buoc sau
+ Xc dinh cc cht c th c phan ung ha hoc voi nhau. Vit cc phuong trnh
phan ung. Sp xp cc phan ung theo thu tu truoc, sau hoc theo thu tu uu tin ( qu
trnh chu yu).
+ Thit lp mi quan h giua cc thnh phn d duoc cho trong bi ton voi thnh
phn cui cng ( cn giai quyt) bng cc dinh lut co ban cua ha hoc. C th coi dy
l so d tnh ton.
+ Su dung cc ki nng co ban ( tnh theo cc dinh lut ti luong, dinh lut tc dung
khi luong, bao ton khi luong, thit lp cng thuc ha hoc) d giai quyt tung
phn hoc ton b bi ton.
Giai don 3: Kim tra kt qua tnh ton v kt lun. C th suy nghi thm d tm cch
giai khc dc do, ti uu.
V d

Cho axit B tc dung ln cht A lm thot ra cht kh C khng mu, c mi kh chiu.
Cht kh ny lm mt mu do cua phenolphtalein trong dung dich no d, trong khi d
tao ra cht A. Nu cht kh C cho tc dung voi cht kh D khng mu, khng mi c

42
trong khng kh o diu kin xc dinh th s thu duoc mt cht m khi ha tan n vo
nuoc s tao ra axit B. Xc dinh A, B l cht g?

Giai don 1: Phn tch v dinh huong giai
Dy l bi tp xc dinh mt cht dua vo nhung tnh cht dc trung cua n. Gv
huong dn HS cu th ha tung cht A v C ri khi qut ton b d bi bng so d tm
tt:
- Kim loai - Hydro
A - Mui cua axit yu c oxi C - Oxit axit
- Mui cua axit hydric - Hydrua cua phi kim

Giai don 2: Tin hnh giai
V C c mi, tc dung duoc voi kim tao ra mui A, nn C khng th l H
2
, chi c
th l kh hoc hydrua cua phi kim nhung:
N
2

O
2

N
2
khng phan ung voi oxitaxit nhu hydrua nn C chi tc dung voi O
2
, san phm sinh
ra phai l mt oxitaxit.
Nu C l oxitaxit th chi c SO
2
moi thoa mn. Nu C l hydrua th chi c H
2
S moi
chy tao ra oxitaxit. Nhung khi d axit B l H
2
SO
3
v A l sunfua. H
2
SO
3
khng dy
duoc H
2
S ra khoi mui, vy C khng phai l SO
2
. Tu d suy ra A l sunfit. B l H
2
SO
4
.
Giai don 3: Kim tra
Bng phuong trnh phan ung kim tra, kt lun v dnh gi lai qu trnh lp lun d r
rng v chnh xc chua, thng qua so d sau:
A C San phm Axit B
+ B
+ OH
-
+ HOH
C + D San phm Axit B
+ B
+ OH
-
+ O
2

+ HOH

43
2.4.2. Mt s phuong php nng cao hiu qua giang dy bi tp ha hc cho
hc sinh gioi
2.4.2.1. Tng qut ha cch giai
V d

C 30g dung dich NaCl 20%. Tnh C% dung dich thu duoc khi:
a. Pha thm 20g H
2
O.
b. C dc dung dich d chi cn 25g.

GV tng qut ha bi ton hoc yu cu HS suy nghi bi ton tng qut v huong giai.
Bi ton tng qut

Cho 2 dung dich chua cng cht tan c nng d C
1
%
( dung dich 1) v nng d C
2
%
(
dung dich 2). Hoi phai pha trn chng theo ti l khi luong nhu th no d thu duoc
dung dich c nng d C
3
%
( dung dich 3).

Bi giai
Goi m
1
(g) l khi luong dung dich 1 nng d C
1
%
.
Goi m
2
(g) l khi luong dung dich 2 nng d C
2
%
.
Khi luong cht tan trong hai dung dich l:
m
1
C
1
100
m
t1
=
g
v
m
2
C
2
100
m
t2
= g

Ta c (m
1
+ m
2
) l khiluong dung dich 3 nng d C
3
%

(m
1
+ m
2
)C
3
100
m
t3
= g

V pha trn hai dung dich cng mt loai cht tan nn khi luong cht tan trong dung
dich sau khi trn ( dung dich 3) bng tng khi luong cht tan trong hai dung dich ban
du. Tu (1) v (2) ta c:
(m
1
+ m
2
)C
3
= m
1
C
1
+ m
2
C
2


44

m
1
m
2
=
C
3
- C
2
C
1
- C
3
( gia thit C
1
> C
2
)
GV huong dn thu thut giai bi ton nhanh, gon bng cch dng so d duong cho:
So d dung cho: Khi trn dung dich 1 voi dung dich 2 ta thu duoc dung dich 3 c
nng d ( C%, C
M
) l C
3
v khi luong ring l d
3
. Ta c so d duong cho v cc
cng thuc tuong ung:
- Di voi nng d % khi luong:
m
1
m
2
=
C
1
- C
3
m
1
m
2
C
1
C
2
C
3
C
2
- C
3
C
2
- C
3
C
1
- C
3

- Di voi nng d mol:
=
V
1
V
2
C
1
- C
3
C
2
- C
3
C
1
C
2
C
3
C
2
- C
3
C
1
- C
3
V
1
V
2

- Di voi khi luong ring:
=
d
3
- d
2
V
1
V
2
d
1
- d
3
V
1
V
2
d
1
d
2
d
3
C
2
- C
3
C
1
- C
3

GV ghi nho cho HS: bi ton so d duong cho c th mo rng cho nhiu truong hop
khc.
Bi ton c can hoc pha long dung dich c th duoc giai theo so d duong cho nu
quan nim nuoc l mt dung dich c nng d bng 0 ( khng c cht tan).
Nhn xt
Tng qut ha cch giai l mt thao tc tu duy quan trong trong giai bi tp ha
hoc. Dc bit trong bi dung hoc sinh gioi n gip ta nho lu, nho duoc nhiu v c
h thng cc bi tp. Khi gp cc tnh hung khc nhau nu ta tm ra duoc dim mu
cht th du c th bin ha bi ton tro v dang cn ban quen thuc.

45
2.4.2.2. Nm vng ban cht ha hc cua vn d nu trong bi ton
V d

Nguoi ta dua ra hai nhm phuong trnh ha hoc duoi dy, trong mi mt nhm chi
c mt phuong trnh phan ung dng m thi:
1. a) 2KMnO
4
+ 2H
2
S + 2H
2
SO
4
S + 2MnSO
4
+ K
2
SO
4
+ 4H
2
O
b) 2KMnO
4
+ 5H
2
S + 3H
2
SO
4
5S + 2MnSO
4
+ K
2
SO
4
+ 8H
2
O
c) 4KMnO
4
+ 7H
2
S + 5H
2
SO
4
6S + 4MnSO
4
+ 2K
2
SO
4
+ 12H
2
O
2. a) 3H
2
S + 3K
2
Cr
2
O
7
+ 10H
2
SO
4
S + Cr
2
(SO
4
)
3
+ 3K
2
SO
4
+ 13H
2
O
b) 3H
2
S + 2K
2
Cr
2
O
7
+ 7H
2
SO
4
2S + 2Cr
2
(SO
4
)
3
+ 2K
2
SO
4
+ 10H
2
O
c) 3H
2
S + K
2
Cr
2
O
7
+ 4H
2
SO
4
3S + Cr
2
(SO
4
)
3
+ K
2
SO
4
+ 7H
2
O
Hy chi ra nhung phuong trnh phan ung dng v giai thch v sao khng tin tuong
nhung phuong trnh phan ung cn lai.
( Trch d thi HSG ha hoc tinh ong Nai 1999)

Bi giai
1.
2 Mn
+7
+ 5e = Mn
+2

5 S
-2
- 2e = S
0

2 Mn
+7
+ 5 S
-2
= 2 Mn
+2
+ 5 S
0

Phan ung b) dng, cn cc phan ung khc khng tin tuong lm, v n cung l phan
ung oxi ha khu, nhung lai c nhiu h s khc nhau, ty thuc vo s phn tu H
2
S
tham gia vo qu trnh oxi ha d tao ra S
+6
, hoc S
0
( dang phuong trnh v dinh)
2. 2 Cr
+6

+ 3e = Cr
+6

3 S
-2
- 2e = S
0

2Cr
+6

+ 3S
-2
= 2Cr
+6

+ 3S
0


46
Phuong trnh phan ung c) dng. Giai thch tuong tu nhu trn.
Ta c th giai lai bi ton trn nho phuong php thng bng ion- electron.
Nhn xt
Cn bng phuong trnh phan ung theo phuong php dai s l mt phuong php huu
hiu d giai cc bi ton cn bng phuc tap. Tuy nhin nu HS khng nm vung ban
cht cua phan ung oxi ha khu th s gp lng tng voi bi ton trn. V nu xt v
phuong din dai s th cc phuong trnh phan ung trn du thoa mn dinh lut bao ton
khi luong. Nhung mi nhm chi c mt phuong trnh phan ung dng m thi, phuong
trnh phan ung ny thoa mn dng ban cht cua phan ung oxi ha khu.
2.4.2.3. Su dng cc thu thut ton hc
V d 1 : Tnh cht cua cp s cng

Mt hn hop gm mt s hydrocacbon lin tip trong dy dng dng c khi luong
phn tu trung bnh ( M) = 64.
o 100
o
C th hn hop ny o th kh, lm lanh dn nhit d phng th mt s cht bi
ngung tu. Tng khi luong cc cht trong hn hop du l 252.
Bit khi luong phn tu cht nng nht gp di cht nhe nht. Tm cng thuc
phn tu cc hydrocacbon d.
Bi giai
O bi ny, p dung tnh cht dng dng trong ton hoc d giai
Goi a
1
, a
2
, , a
n
l khi luong phn tu cua cc hydrocacbon trn.
- p dung tnh cht ton hoc: Cc hydrocacbon lin tip thuc cng mt dy dng
dng s tao nn mt cp s cng c cng sai d = 14
a
n
= a
1
+ (n-1)d
S = n *
2
a a
n 1
+

- Voi a
n
= 2a
1
2a
1
= a
1
+ (n-1).14

47
a
1
= 14(n-1)
S = 1,5na
1
= 252
Hay 15,5.14n(n-1) = 252
21n
1
2
- 21n
1
- 252 = 0
n = 4(nhn) hay n = -3 (loai)
a
1
= 14(4-1) = 42
- Dt hydrocacbon du l A
1
: C
x
H
y

M
1
= 12x + y = 42
m : y chn
y 2x +2
x 1 2 3
4
y 30 18 6 < 0

Vy A l C
3
H
6
, l hydrocacbon du tin trong cp s cng trn.
Cc dng dng k tip cua n l C
4
H
8
, C
5
H
10
, C
6
H
12
(M = 84)
V d 2: T hop cn bng

Hoi kt tua Ag
2
CrO
4
c tan duoc trong dung dich NH
4
NO
3
khng?
Cho: T
t
(Ag
2
CrO
4
) = 10
-11,8
; K
b
(NH
3
) = 10
-4,76
; K
a
(HCrO
4
-
) = 10
-6,5
v hng s bn cua
phuc
1
(AgNH
3
+
) = 10
3,32

Bi giai:
Ta c cc du kin:
Ag
2
CrO
4
2Ag
+
+ CrO
4
2-
T
t
= 10
-11,8
(1)
NH
3
+ H
2
O NH
4
+

+ OH
-
K
b
= 10
-4,76
(2)
HCrO
4
-
H
+
+ CrO
4
2-
K
a2

= 10
-6,5
(3)

Ag
+
+ NH
3

AgNH
3
+
1
= 10
3,32
(4)

48
D xt phan ung cua Ag
2
CrO
4
voi NH
4
+
ta cn:
- Tnh hng s cua cn bng NH
4
+

NH
3
+ H
+
K
a1
=
b
K
14
10
= 10
-9,24
(2
)
- Sau d, sp xp (1), (2
), (4) v nghich dao cua (3) ri t hop 4 cn bng ny:

Ag
2
CrO
4
2Ag
+
+ CrO
4
2-
T
t
NH
4
+

NH
3
+ H
+
K
a1

H
+
+ CrO
4
2-
HCrO
4
-
(K
a2
)
-1

Ag
+
+ NH
3

AgNH
3
+
1

Ag
2
CrO
4
+ NH
4
+

Ag
+
+ AgNH
3
+
+ HCrO
4
-
c K= T
t
K
a1
(K
a2
)
-1
1
K = 10
-11,8
10
-4,76
10
-6,5
10
3,32
= 10
-11,22
K nho, su tan l kh khn.
V d 3: Ghp n s

Dt chy hon ton a gam hn hop hai ankan A, B hon km nhau k nguyn tu cacbon
th thu duoc b gam kh CO
2
. Tm tng s mol ankan.

Bi giai:
Goi CTPT hai ankan l:
C
n
H
2n+2
v C
n+k
H
2n +2k +2
(n 1)
C
n
H
2n+2
+
2
1 3n +
O
2

0
t
nCO
2
+ (n+1)H
2
O (1)
x mol nx mol
C
n+k
H
2n +2k +2
+
2
1 k) 3(n + +
O
2

0
t
(n+k)CO
2
+ (n+k+1)H
2
O (2)
y mol y(n+k) mol
Theo bi ra s mol CO
2
= nx + y(n+k)=
44
b
mol (3)
Khi luong hai ankan:
(14n + 2)x + (14n + 14k + 2)y = a

49
14[nx + y(n+k)] + 2(x+y) = a
14.
44
b
+ 2(x+y) =a x+y=
44
7b - 22a
mol
Vy tng s mol hai ankan =
44
7b - 22a
mol
Nhn xt
Vic p dung cc tnh cht cua ton hoc khin giai quyt nhiu bi tp duoc giai
quyt nhanh, gon . Tuy nhin khng nn lam dung m xa roi ban cht cua cc hin
tuong ha hoc. Ton hoc chi l cng cu h tro cho ha hoc.
2.4.2.4. Bin di bi tp c sn theo mc dch cua ngui dy
a. Luoc bo mt s du kin d tng muc d kh cua bi tp
V d

Ta c th luoc bot mt s du kin, bi ton tro thnh:
Bi 1:C 5 lo ha cht duoc dnh s tu 1 dn 5, mi lo chua mt trong cc dung dich
ha cht sau dy: Na
2
SO
4
, (CH
3
COOH)
2
Ca, Al(NO
3
)
2
, NaOH, BaCl
2
. Cht no duoc
chua trong lo s my, khi:
- Dung dich cua lo thu tu tc dung voi dung dich cua lo thu ba c kt tua trng sinh
ra.
- Dung dich cua lo thu hai tc dung voi dung dich cua lo thu nht tao kt tua trng,
kt tua ny lai tan nu tip tuc cho dung dich cua lo thu hai.
- Dung dich cua lo thu tu tc dung voi dung dich cua lo thu nm lc du chua c
kt tua, sau d tao kt tua khi tip tuc cho thm dung dich cua lo thu tu.
Giai thch.
(Trch thi HSG ha hoc tinh Can Tho 1998)

50

Bi 2:C 5 lo ha cht, mi lo chua mt trong cc dung dich ha cht sau dy: Na
2
SO
4
,
(CH
3
COOH)
2
Ca, Al(NO
3
)
2
, NaOH, BaCl
2
. Khng dng thm ha cht no khc, nhn
bit cc dung dich trn.

Hai bi ton ny c cch giai gn ging nhau, bi 2 kh hon. Sau dy xin trnh by
cch giai bi 2.
Bi giai
Ly mt t dung dich lm mu thu. Cho 1 mu ln luot tc dung voi cc mu cn lai.
Ta lp bang nhu sau: (hng ngang chi cc dung dich cho vo, hng doc chi cc dung
dich duoc cho vo).

Na
2
SO
4
(CH
3
COO)
2
Ca Al(NO
3
)
2
NaOH BaCl
2

Na
2
SO
4
-
trng
- -
trng
(CH
3
COO)
2
Ca Chua c -
trng
-
keo
- -
Al(NO
3
)
2
-
keo
-
tan
-
NaOH - - - -
BaCl
2

trng
- - - -

Ch thch:
- : Khng c hin tuong g xay ra.
trng : Kt tua trng.
keo : Kt tua keo trng.
Chua c - trng : Lc du chua c kt tua, cho thm dung dich vo kt tua xut hin.
tan : Lc du xut hin kt tua, lc hn hop kt tua tan.
Quan st bang, ta suy ra duoc:

51
Lc du chua c kt tua, cho thm dung dich vo kt tua xut hin: Dung dich cho
vo l Na
2
SO
4
, dung dich duoc cho vo l (CH
3
COO)
2
Ca.
Lc du xut hin kt tua, lc hn hop kt tua tan: Dung dich cho vo l NaOH, dung
dich duoc cho vo l Al(NO
3
)
2
. Vy dung dich cn lai l BaCl
2
.
b. Ly tu trong cc d thi nhung luoc bot hoc chia nho
V d

1. D thu hi vng c mt trong cc loai d alumosilicat nguoi ta nghin vun d
v cho tc dung voi dung dich NaCl khi suc khngkh vo trong hn hop phan
ung. O dy Au duoc chuyn chm thnh phuc cht Au(CN)
-
2
tan trong nuoc.
Sau khi dat duoc cn bng nguoi ta thu hi vng bng cch tch dung dich ra v
cho tc dung voi km. O dy Zn khu Au(CN)
2
-
thnh Au v tao ra phuc cht
Zn(CN)
4
2-
.
Vit cc phuong trnh phan ung ion trong quy trnh tch vng o trn. Tnh hng s
cn bng cua cc phan ung.
2. Vng trong tu nhin thuong o dang hop kim voi Ag v trong qu trnh xu l d
thu hi vng th Ag cung bi oxi ha boi oxi khng kh khi c mt NaCN, v khi
tc dung voi km th phuc Ag(CN)
2
-
cung bi khu thnh Ag.
Vit cc phuong trnh phan ung ion v tnh hng s cn bng cua cc phan ung.
3. Lm bay hoi 500 lt dung dich Ag(CN)
2
-
3,0.10
-3
M v Au(CN)
2
-
1,0.10
-2
M cho
dn cn 1/3 th tch ban du ri xu l voi 40 gam km. Hy tnh nng d cc ion
Ag(CN)
2
-
v Au(CN)
2
-
sau khi phan ung kt thc.
4. Cn thit lp nng d CN
-
trong dung dich Au(CN)
2
-
l bao nhiu d 99% mol
cua vng tn tai duoi dang phuc cht Au(CN)
2
-
.
Cho V E Zn CN Zn 26 , 1 / ) (
0
4
2
=

V E Au CN Au 06 , 0 / ) (
0
2
2
=

V E Ag CN Ag 31 , 0 / ) (
0
2
2
=


52
V E OH O 404 , 0 /
0
2
=

Hng s tao thnh cua phuc cht Au(CN)
2
-

Au
+
+ 2CN
-
Au(CN)
2
-

2
= 4.10
28

(Phong theo thi Olympic ha hoc quoc t lan thu 30, Melbourne 1998)

D thi trn hoi di, ta c th chia cu 1,2,3,4 thnh nhung bi tp nho hon. V du, cu 1
duoc su dung trong thi HSG ha hoc tinh ong Nai 2001.
c. Thay di hnh thuc cu hoi
V d 1

Bi 1:Mt trong nhung cht thu duoc tu crckinh l hop cht di xung A. A l kh
gm85,7% C v 14,3% H ( theo khi luong) c th bo qua dng phn hnh hoc cua
A.
- Nu thm HBr vo A th s duoc hop cht B.
- B phan ung voi KCN tao thnh C; B phan ung voi KOH tao thnh D.
- Thuy phn C tao thnh E.
- D c th bi oxi ha boi H
2
O
2
tao thnh H.
- D phan ung voi H
2
SO
4
dc o nhung diu kin khc nhau tao thnh 4 san
phmkhc nhau: mt cht o trong s cc cht d nu, ba cht kia l F, G, I.
- H l mt dung mi cho son v dng d loai parafin cua du bi tron. H phan
ungvoi phenylhidrazin tao thnh K.
1. Vit cng thuc cu tao cua tt ca cc hop cht.
2. B, C, D, v F c nhung tnh cht no chung.
3. Co ch no d tao B tu A v tao C tu B?
( Trch thi Olimpic ha hoc o XXV 1999)

Ta c th thay di hnh thuc cu hoi bng cch tm tt bng so d:


53

Bi 2: Cho so d phan ung sau:
A
+ HBr
B
+ KCN
C
+ KOH
+ HOH
D
E
+ H
2
O
2
H
+ H
2
SO
4
dac
+
NH NH
2
K
F
G I
A

Bit rng:
A: l hidrocacbon di xung o th kh gm 85,7% C v 14,3% H ( theo khi luong).
H: l mt dung mi cho son v dng d loai parafin cua du bi tron.
1. Xc dinh cng thuc cu tao cua A, B, C, D, E, F, G, H, I ,K.(bo qua dng phn
hnh hoc cua A).
2. B, C, D, E v F c nhung tnh cht no chung.
3. Co ch no d tao B tu A v tao C tu B?

Bi giai (bi 2)
Tu thnh phn phn tu CTPT cua A: C
4
H
8
. V A di xung A c th l:
hoc hoc . Kt hop voi so d v du kin cn lai cua d bi, ta c
kt qua:
1. A :
B :
Br

C :
CN


54
D :
OH

E :
COOH

F :
OSO
3
H

G :
O
O
SO
2

H :
O

I :
O

K :
NH
N

2. B, C, D, E v F du c hoat tnh quang hoc.
3. A B : cng i din tu; B C : th i nhn.
d. Dao nguoc bi tp [ 54, tr.102, 103]
V d 1

Bi 1: Vit phuong trnh phan ung hon thnh dy bin ha sau:
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
2
CH
3
+ Cl
2
askt
A
+ KOH
D B
spc
- H
2
O


55
Ta c th dao nguoc bi ton nhu sau:

Bi 2: Tm cu tao cc cht c trong so d sau:
+ Cl
2
askt
A
+ KOH
spc
X
B
- H
2
O
C C
CH
3
CH
3
H
3
C
H
3
C

Bit phn tu cht X c chua nguyn tu C bc 4

Bi giai (bi 2)
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH
2
CH
3
+ Cl
2
(A)
askt
+ KOH
- H
2
O
C C
CH
3
CH
3
H
3
C
H
3
C
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
Cl
+ HCl
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
Cl
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
OH
(B)
+ KCl
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
OH
+ H
+
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
OH
2
+
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
+
C
CH
3
CH
3
CH
3
CH CH
3
+
- H
+
chuyen vi
C C
CH
3
CH
3
H
3
C
H
3
C
(D)

2.4.2.5. Ch trng pht trin tu duy ha hc cho hc sinh
a. Rn luyn v pht trin tu duy hoc sinh l vn d trong tm trong bi dung hoc
sinh gioi ha hoc

56
Nghi quyt 2 cua Ban chp hnh Trung uong kha VIII c ghi rng:rn luyn
thnh cng np tu duy sng tao cua nguoi hoc. Kho tng kin thuc cua loi nguoi l
v han, kin thuc thy c truyn day chi l huu han trong ci v han. Kin thuc l san
phm cua tu duy, ra doi trong qu trnh con nguoi co xt voi thuc tin. Day v hoc
thuc cht l day cch tu duy, hoc cch tu duy. Nu tu duy v nhn cch duoc rn luyn
mt cch chu do, ti mi th hoc sinh s l nguoi chu dng tm dn kin thuc v dn mt
trnh d no d s c phong cch hoc tp dc lp, sng tao; tn dung moi lc, moi noi,
moi cch d chim linh tri thuc cho ring mnh. Rn luyn v pht trin tu duy cho hoc
sinh trong bi dung hoc sinh gioi ha hoc khng chi d giai quyt nhung vn d dt ra
trong cc d thi m nhn xa hon, rng hon chnh l chun bi cho cc em nhung phm
cht v nng luc cn thit d c th nghin cuu, ung dung, lm vic sau ny. Dy cung
l mt trong nhung nhim vu, muc tiu m cc k thi hoc sinh gioi huong toi.
b. Rn luyn tu duy linh hoat, sng tao
V d
Ha tan hon ton a gam hn hop hai kim loai Ba v Na vo nuoc duoc mt dung dich
A v b lt kh (dktc). Nguoi ta nho dn dung dich FeCl
3
vo dung dich A dn du. Loc
kt tua, rua sach, sy kh v nung nng dn khi thu duoc mt cht rn c khi luong
khng di l C gam. Tnh luong cht rn thu duoc.

Algorit giai thng thung
- Vit 5 phuong trnh phan ung xay ra, xc dinh kh sinh ra l H
2
v cht rn thu
duoc l Fe
2
O
3
.
- Goi s mol cua Ba v Na l x v y.
- Tnh tng s mol H
2
sinh ra.
- Lp phuong trnh theo s mol H
2
.
- Lp phuong trnh bc nht 2 n tm x v y.
- Dua vo cc phuong trnh phan ung tnh s mol Fe(OH)
3
.

57
5b
2,1
g
C =
- Tnh s mol Fe
2
O
3
.
- Khi luong Fe
2
O
3
thu duoc:
Nhn xt
Tuy nhin, nu GV huong dn HS cc thao tc so snh, khi qut ha, ch dn
ban cht cua phan ung th s rn luyn tt tu duy sng tao cho HS, gip HS thy r mi
lin h giua s mol cua cc cht cua 5 phuong trnh phan ung. Biu thi quan h s mol
H
2
, kim, Fe(OH)
3
v Fe
2
O
3
nhu sau:
n
Fe
2
O
3
Fe(OH)
3
1
6
OH
b
3.22,4
= n
= n
= n
H
2
=
1
2
1
3

Tu d, tnh linh hoat cua tu duy duoc pht huy qua vic tm ra phuong php moi d
giai bi tp trn co so pht hin mi quan h v s mol cua cc cht v d dng tnh
duoc
5b
2,1
g
C =
. Theo cch ny, bi ton thua du kin.
c. Rn luyn tu duy logic; kha nng suy lun, bin lun
V d

C 6 hop cht huu co mach ho ( khng lm mt mu nuoc brom ) A, B, C, D,
E, F. Chi chua cc nguyn t C, H, O, c phn tu khi du bng 64.
Cho 6 cht d tc dung voi Na, voi dung dich NaOH v voi dung dich AgNO
3

trong NH
3
(du) ( phan ung trng bac) thu duoc kt qua sau:
A B C D E F
Na + - + - + +
NaOH - - + + - +
Trng bac - - - -

+ +

Du (+) c phan ung.
Du (-) khng c phan ung.

58
1. Xc dinh cng thuc phn tu, vit cc cng thuc cu tao c th c cua A, B, C,
D, E, F.
2. Vit cc phuong trnh phan ung diu ch F tu A, ghi r diu kin phan ung.
( thi HSG ha hoc tinh An Giang 1999)

Bi giai
Dua vo kha nng phan ung ta c th du don:
A: khng c nhm CHO, - CHOH, - COO . Phai c nhm OH v c th c
nhm xeton.
B: khng c nhm OH, - CHOH, - COO -, - CH = O. Chi c nhm ete hoc
xeton.
C: Phai l axit.
D: Phai l este.
E: Phai c nhm OH v CH = 0
F: Phai c nhm CHOH v CH = O
1. Dt cng thuc cua cht cn tm l C
x
H
y
O
z

a. Khi z = 1 th 12x + y+ 16 = 74
12x + y = 58 x = 4, y = 10
Cng thuc phn tu l C
4
H
10
O. Chi c th c ruou A v este B.
Cht A: C
4
H
9
OH c cc cng thuc cu tao:
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
OH (1)
CH
3
CH
2
CH OH
CH
3
(2)
CH
3
CH CH
2
OH
CH
3
(3)

59
C
CH
3
OH CH
3
CH
3
(4)
Cht B: ete
CH
3
CH
2
CH
2
CH
2
O CH
3
(1)
CH
3
CH O CH
3
CH
3
(2)
CH
3
CH
2
O CH
2
CH
2
CH
3
(3)
b. Khi z = 2 th 12z + y + 32 = 74
12z + y = 42 x =3, y = 6 Cng thuc phn tu: C
3
H
6
O
2
. Voi cng thuc ny c
th l axit, este, hoc c 1 nhm CH = O v 1 nhm OH.
Cht C l CH
3
CH
2
COOH
Cht D l CH
3
COOCH
3
( khng th l HCOOCH
2
CH
3
v este ny c phan
ung trng bac).
Cht A l
H
3
C
H
2
C C
O
H
2
C OH

d. Dua ra nhiu tnh hung moi (by) d do muc d tu duy cua hoc sinh
V d 1: Bi ton duoc chia thnh cc phn khng du nhau

Cho hn hop A gm Al v Fe
3
O
4
. Nung A o nhit d cao d phan ung xay ra hon
ton thu duoc hn hop B. Nghin nho hn hop B, trn du, chia lm hai phn khng
bng nhau:
- Phn 1 (phn t) tc dung voi dung dich NaOH du thu duoc 1,176 lt kh H
2
. Tch
ring cht khng tan dem ha tan trong dung dich HCl du thu duoc 1,008 lt kh.
- Phn 2 (phn nhiu) cho tc dung voi dung dich HCl du thu duoc 6,552 lt kh.

60
Tnh khi luong hn hop A v thnh phn % khi luong cc cht c trong hn hop A.
Th tch cc kh do o dktc.

Bi giai
8Al + 3Fe
3
O
4
9Fe + 4Al
2
O
3
(1)
Phan ung xay ra hon ton hn hop B gm c Fe, Al
2
O
3
v c th Al du hoc Fe
3
O
4

du. Theo bi ra hn hop B tc dung voi NaOH du c kh thot ra hn hop B gm c
Fe, Al
2
O
3
v Al du.
Phan 1: Al
2
O
3
+ 2NaOH 2NaAlO
2
+ H
2
O (2)
Al + NaOH + H
2
O NaAlO
2
+
2
H
2
3
(3)
n
Al
=
2
H
n
2
3
=
4 , 22
176 , 1
2
3
= 0,035 mol
Cht khng tan l Fe tc dung voi dung dich HCl du:
Fe + 2HCl FeCl
2
+ H
2
(4)
(4) n
Fe
=
2
H
n =
22,4
1,008
= 0,045 mol
(1) mol 02 , 0
9
4
045 , 0 n
9
4
n
Fe O Al
3 2
= = =
Phan 2: Al
2
O
3
+ 6HCl 2AlCl
3
+ 3H
2
O
Al + 3HCl AlCl
3
+
2
H
2
3

Fe + 2HCl FeCl
2
+
2
H
Gia su khi luong phn 2 nhiu gp m ln phn 1 nn trong phn 2:
n
Al
= 0,035 mol
n
Fe
= 0,045 mol
2
H
n = mol 2925 , 0
22,4
6,552
0,045m m 035 , 0
2
3
= = +

61
m = 3 khi luong ca hn hop B gp 4 ln phn 1.
Ap dung dinh lut bao ton khi luong :
m
B
= m
Al
+ m
Fe
+
3 2
O Al
m = 0,035.27.4 + 0,045.4.56 + 0,02.4.102 = 22,02 g
Theo (1) n
Al
phan ung = mol 16 , 0 4 . 045 , 0
9
8
n
9
8
Fe
= =
m
Al
(A) = ( 0,16 + 0,035.4).27 = 8,1 g
% 22 , 63 78 , 36 100 %m
% 78 , 36 100 .
92 , 13 1 , 8
1 , 8
%m
g 92 , 13 232 . 4 . 045 , 0 .
9
3
232 . .n
9
3
A) ( m
4 3
4 3
O Fe
Al
Fe O Fe
= =
=
+
=
= = =

V d 2: Chung minh cht d cho du hay ht

Cho 22 gam hn hop X gm Fe v Al phan ung hon ton voi 2 lt dung dich HCl 0,3
M ( d= 1,05 g/ml)
a. Chung to rng hn hop X khng tan ht
b. Tnh th tch kh H
2
(dktc), nng d % cht tan trong dung dich Z thu duoc v khi
luong cht rn Y khng tan. Gia su trong hai kim loai chi c mt kim loai tan.

Bi giai
a. Nu khng c cu hoi ny chng ta s nghi hn hop X tan ht v hiu sai nghia
phan ung hon ton. D chung minh hn hop X khng tan ht, ta c th lm theo 3
cch sau:
Cch 1: Gia su hn hop chi gm c Fe ( kim loai c khi luong mol lon hon)
n
Fe
= mol 39 , 0
56
22
=
Do Fe = 56 >
hh
M n
Fe
= 0,39 mol < n
hh
D ha tan ht 0,39 mol Fe n
HCl
cn dng = 0,78 mol
Fe + 2HCl FeCl
2
+
2
H

62
0,39 0,78
n
HCl
bd = 0,3.2 = 0,6 mol < 0,78 mol
Kt lun: khng du axit d ha tan ht 0,39 mol Fe. Khi thay Fe bng Al s mol kim
loai tng, mt khc, 1 mol Al dng ht 3 mol HCl, nhiu axit hon 1 mol Fe ( chi dng
ht 2 mol HCl) S mol axit cn d ha tan hn hop cn lon hon nua ( lon hon 0,78
mol) nn voi 0,6 mol HCl l chua du d ha tan ht hn hop X hn hop X khng tan
ht.
Cch 2: Tu 27a + 56b = 22 ( voi a,b l s mol cua Al, Fe)
Voi a = 0 b =
56
22
= 0,39
Voi b = 0 a =
27
22
= 0,81
0,39 < a +b < 0,81
2 ( a + b) > 2.0,39 = 0,78 (*)
Phuong trnh phan ung:
Al + 3HCl AlCl
3
+
2
H
2
3

a 3a
Fe + 2HCl FeCl2 +
2
H

b 2b
n
HCl
cn dng = 3a + 2b, kt hop (*), ta c: 3a + 2b > 2(a + b) > 0,78
D ha tan ht hn hop X th s mol axit HCl phai lon hon 0,78 mol, trong khi s
mol axit ban du theo bi ra chi bng 2.0,3 = 0,6 mol ( < 0,78 mol)
Axit thiu, nghia l X phan ung khng ht.
Cch 3: n
HCl
cn dng = (3a + 2b) mol
Chon M = 56 lm nhn tu chung, ta c: 56(a+ b) > 27a + 56b = 22
2( a+b) > 0,78

63
3a + 2b > 2( a+ b) > 0,78 mol
Lp lun tuong tu cch 2 s c cng kt qua.
b. V axit thiu, Al c tnh khu manh hon Fe s tan truoc nhung theo d ra chi c mt
kim loai tan Fe chua bi ha tan:
Al + 3HCl AlCl
3
+
2
H
2
3

0,2 0,6 0,2 0,3
2
H
n = 0,3 mol
2
H
V (dktc) = 0,3.22,4 = 6,72 lt
Cht rn Y khng tan bao gm Fe v c th c Al du.
m
Y
= m
X
- m
Altan
= 22 0,2.27 = 16,6 g
Dung dich Z chu 0,2 mol AlCl
3
. Ta c:
C%( AlCl
3
) =
ddsau
AlCl
m
100 . m
3

m
ddsau
= m
dd HCl bd
+ m
Al tan
-
2
H
m = 200.1,05 + 0,2.27 0,3.2 = 2104,8 g
C%( AlCl
3
) =
2104,8
100 . 0,2.133,5
= 1,27%
2.4.2.6. Kt hp nhiu phuong php giai khc nhau cho mt bi ton.
Chn cch giai ti uu
V d 1

So snh pH cua cc dung dich 0,1M cua cc cht sau dy:
NaHCO
3
K
1
= 10
-7
K
2
= 10
-11

NaHSO
3
K
1
= 10
-7
K
2
= 10
-11

NaHS K
1
= 10
-7
K
2
= 10
-11

NaHC
2
O
4
K
1
= 10
-7
K
2
= 10
-11

( D thi HSG min, Italia 1997 [18] )

Bi giai

64
Cch 1: Phuong php dinh tnh
Dy l cc mui axit, l cc cht din li lung tnh:
MHA M
+
+ HA
-

HA
-
H
+

+ A
2-
K
2
(1)
HA
-
+ H
+
H
2
A K
1
-1
(2)
pH phu thuc hai qu trnh (1) v (2). Nu K
2
cng lon v K
1
cng lon th dung dich
c pH cng b v qu trnh nhuong proton (1) xay ra manh, qu trnh thu proton (2) xay
ra yu. So snh o trn ta thy:
pH (NaHC
2
O
4
) < pH (NaHSO
3
) < pH (NaHCO
3
) < pH (NaHS)
Cch 2: Phuong php dinh luong
p dung cng thuc tnh gn dng pH cua cc mui diaxit cho cc h trn:
pH =
pK
1
+ pK
2
2

ta thy: pH (NaHC
2
O
4
) =
2 + 5
2
= 3,5
pH (NaHSO
3
) =
2 + 6
2
= 4,0
pH (NaHCO
3
) =
7 + 11
2
= 9,0
pH (NaHS) =
7 + 13
2
= 10,0
Nhn xt
Cch giai dinh luong tuy chn chn nhung di hoi ta phai thit lp cng thuc hoc
phai nho cng thuc. Trong khi d, cch giai dinh tnh chi cn dua vo vic hiu ban
cht cua su din li v nguyn l chuyn dich cn bng l giai quyt duoc bi ton. V
vy, cch giai dinh tnh trong truong hop ny hay hon.


65
V d 2

D m gam phoi bo st (A) ngoi khng kh, sau mt thoi gian bin thnh hn hop
(B) c khi luong 12 gam. Cho B tc dung vua du voi 200ml dung dich HNO
3
thu
duoc 2,24 lt kh duy nht NO (dktc).
Tnh khi luong m cua A.

Cch 1: Vit phuong trnh phan ung, dt n s
Cc phan ung A + O
2
:
2Fe + O
2

t
0
2FeO
4Fe + 3O
2

t
0
2Fe
2
O
3
3Fe + 2O
2

t
0
Fe
3
O
4
Hn hop B tc dung voi HNO
3
:
Fe + 4HNO
3
Fe(NO
3
)
3
+ NO + 2H
2
O
3FeO + 10HNO
3
3Fe(NO
3
)
3
+ NO + 5H
2
O
Fe
2
O
3
+ 6HNO
3
2Fe(NO
3
)
3
+ 3H
2
O
3Fe
3
O
4
+ 28HNO
3
9Fe(NO
3
)
3
+ NO + 14H
2
O
Goi x, y, z, t l s mol cua Fe, FeO, Fe
2
O
3,
Fe
3
O
4
trong 12 g hn hop B. Ta c:
56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1)
y + 4z + 3t =
16 - m
16
( s mol nguyn tu oxi) (2)
x + y + 3z + 2t =
m
56
( s mol nguyn tu st) (3)
x +
y
3
+
z
3
= 0,1 (s mol NO) (4)
Chia phuong trnh (1) cho 8, ri cng voi (4) sau khi d nhn 3, ta c:

66
10x + 10y + 30z + 20t = 10( x + y + 3z + 2t) = 1,8 (5)
Thay (3) vo (5) m = 10,08 g
Cch 2: Su dung dinh lut bao ton electron
Nhn xt: Tu cc phan ung trn, luong Fe ban du d chuyn ht vo dung dich duoi
dang Fe
3+
:
Cht khu: Fe 3e Fe
3+

1 mol 3 mol
Cht oxi ha: O
2
+ 4e 2O
2-

1 mol 4 mol
NO
3
-
+ 4H
+
+ 3e NO + 2H
2
O
3 mol 1 mol
p dung dinh lut bao ton electron:
S mol electron Fe nhuong = S mol electron cht oxi ha nhn
12 - m
32
m
56
.3 .4
+
2,24
22,4
.3
=
So mol e Fe nhuong So mol e O
2
nhan So mol e HNO
3
nhan
m = 10,08 gam

Nhn xt
R rng cch 2 ti uu hon v:
- Khng cn vit phuong trnh phan ung nhung vn nhn dinh dng trang thi du
v trang thi cui cua cc cht oxi ha,cht khu.
- Ngn gon, trnh bin lun di dng.
- L th v hiu qua.
2.4.2.7. Rn luyn cho hc sinh tc phong khoa hc
- Tch cuc chu dng, dc lp suy nghi.
- Cn thn, nhn nai, chnh xc, ti mi.

67
- T chuc cc hnh dng tr tu mt cch khoa hoc. Con duong di dn kt qua phai
ngn gon, dc do, hop l, d hiu. Bi giai trnh by logic, cht ch.
- Don gian ha cc vn d phuc tap v trnh phuc tap ha.
- Lun tiu kt, tng kt v khc su trong tm.


68

Chuong 3
DE XUT HJ THNG BI TAP HA DAI CUONG TIU BIEU
DE BOI DUNG HC SINH GIOI HA HC THPT
Cc vn d trong bi tp ho dai cuong rt rng lon, da dang. Tuy nhin do khun
kh lun vn c han, chng ti chi xin d cp dn mt s vn d tiu biu c tc dung
pht trin kin thuc, nng cao tu duy v rn luyn ki nng cho hoc sinh. Dy cung l
nhung vn d rt hay gp trong cc k thi hoc sinh gioi .
3.1. CU TAO NGUYN TU - HJ THNG TUAN HON
LIN KET HA HC
3.1.1. Vn d 1: Xc d|nh nguyn t da vo s hiu nguyn tu.
Bi tp mu

Mt nguyn tu ( k hiu l R) c tng s cc hat nhn proton, notron, electron
bng 24.
a. Vit k hiu hat nhn cua nguyn t v goi tn nguyn t d.
b. Vit cu hnh electron cua nguyn tu v cua ion R
2-
.
c. Cho bit trong nguyn tu d c bao nhiu obitan c electron chim giu?

Bi giai
a. Tng s proton, notron, electron trong nguyn tu R bng 24 nn ta c:
2Z + N = 24 (1)
Z = 12 -
2
N
nn Z <12
Cc nguyn t bn c ti s giua s notron v s proton trong hat nhn:
1
Z
N
1,5

69
Do d: N Z 1,5Z (2)
Hay l
1,5
N
Z N
Thay (2) vo h thuc (1):
2Z + 1,5Z > 24
3,5Z > 24
Z > 7
Nghia l: 7< Z <12
Tnh s khi A theo bang sau:
Z 8 9 10 11
N = 24 2Z 8 6 4 2
A = Z + N 16 15 14 13
Oxi loai
b. Cu hnh electron cua nguyn tu trung ha din R v R
2-

R tuc l O: Z = 16

2p
4
2s
2
1s
2

Ion R
2-
tuc l O
2-

1s
2
2s
2
2p
6

c. Trong nguyn tu R (tuc l O) c 5 obitan c electron chim giu
Tc dng cua bi tp v kin thc cn nm
- D lm duoc bi tp ny, hoc sinh cn nm vung kin thuc v nguyn t ha hoc
dng vi. Trong d c dim mu cht l ti s biu thi mi lin quan giua s notron v s
proton trong cc dng vi bn (tru H): 1
Z
N
1,5. Dy l kin thuc ngoi chuong

70
trnh, khng c trong sch gio khoa. Di hoi hoc sinh phai doc thm cc ti liu tham
khao d b sung kin thuc.
- V phn ki nng, hoc sinh cn thnh thao cc ki nng ton hoc, chng han vic bin
di cc biu thuc d thu gon min tm kim nhu bi tp trn. Ngoi cch bin di y,
nhiu bi tp trong cc d thi hoc sinh gioi thuong bt buc phai giai h phuong trnh
nhiu n s hoc phai tin hnh bin lun th moi ra duoc kt qua .
- Thng qua cc bi tp ny, gio vin c th kim tra cc kin thuc v cu tao nguyn
tu v h thng tun hon (thnh phn cu tao nguyn tu, cu hnh electron, chu k,
nhm, dinh lut tun hon Mendlep...). V th cc bi tp dang ny c kha nng tng
hop kin thuc lon.
- Ngoi sch gio khoa lop 10, hoc sinh c th b sung kin thuc l thuyt trong sch
tham khao sau dy: Ha hoc v co, tap 1,(Nh xut ban gio duc cua tc gia Hong
Nhm),...
Bi tp tuong t
Bi 1: Tng s hat proton, notron v electron trong mt nguyn tu l 155. S hat c
mang din nhiu hon s hat khng mang din l 33 hat. Tm s proton, notron v s
khi A cua nguyn tu.
Bi 2:Tng s hat proton, notron v electron trong mt nguyn tu A l 16, trong
nguyn tu B l 58, trong nguyn tu D l 180. Tm s p,n v s khi cua cc nguyn tu
A, B, D. Gia su su chnh lch giua s khi voi khi luong nguyn tu trung bnh l
khng qu 1 don vi.
Bi 3: Ba nguyn t X, Y, Z trong cng mt chu k c tng s hiu nguyn tu l 39. S
hiu cua nguyn tu Y bng trung bnh cng s hiu cua nguyn tu X v Z. Nguyn tu
cua ba nguyn t ny hu nhu khng phan ung voi H
2
O o diu kin thuong.
d. Hy xc dinh vi tr cc nguyn t d trong bang h thng tun hon cc nguyn
t ha hoc. Vit cu hnh e cua nguyn tu v goi tn tung nguyn t.
e. So snh d m din, bn knh nguyn tu cua cc nguyn t d.

71
f. So snh tnh bazo cua cc hidroxit
Bi 4: Bit tng s hat cua nguyn tu X l 136, trong d s notron nhiu hon s
electron l 12 hat.
a. Tnh s proton v s khi cua X.
b. Nguoi ta bit nguyn t R c ba dng vi X, Y, Z. S khi cua X bng trung bnh
cng s khi cua Y v Z. Hiu s notron cua Y v Z gp hai ln s proton cua hidro.
Hy xc dinh s khi cua Y v Z.
Bi 5: C hop cht MX
3
. Cho bit:
a. Tng s hat proton, notron v electron l 196, trong d s hat mang din nhiu
hon s hat khng mang din l 60.
b. Khi luong nguyn tu cua X lon hon cua M l 8.
c. Trong 3 loai hat trn trong ion X
-
nhiu hon trong ion M
3+
l 16. Hy xc dinh
M v X thuc dng vi no cua hai nguyn t d.
Bi 6: Mt hop cht ion cu tao tu ion M
2+
v ion X
-
. Trong phn tu MX
2
c tng s
hat (p,n,e) l 186 hat, trong d s hat mang din nhiu hon s hat khng mang din l
54 hat. S khi cua cua ion M
2+

lon hon s khi cua ion X
-
l 27 hat. Vit cu hnh
electron cua cc ion M
2+
; X
-
. Xc dinh s thu tu, s chu k, s nhm, phn nhm cua
M v X trong bang h thng tun hon.
Bi 7: Mt hop cht ion cu tao tu ion M
+
v ion X
2-
. Trong phn tu M
2
X c tng s
hat ( proton, notron, electron) l 140 hat, trong d s hat mang din nhiu hon s hat
khng mang din l 44 hat. S khi cua ion M
+

lon hon s khi cua ion X
2-
l 23. Tng
s hat trong ion M
+
nhiu hon ion X
2-
l 31 hat.
a. Vit cu hnh electron cua cc ion M
+
v X
2-
.
b. Xc dinh vi tr cua M v X trong bang h thng tun hon, nhung hop cht ha
hoc c th c giua M v X, nu tnh cht ha hoc cua cc hop cht d.
3.1.2. Vn d 2: Xc d|nh nguyn t da vo nng lung ion ha
Bi tp mu

72

Nguyn t Q trong chu k 3 c cc gi tri nng luong ion ha nhu sau (tnh theo
kJ/mol)
I
1
I
2
I
3
I
4
I
5
I
6

577 1816 2744 11576 14829 18375
Goi tn nguyn t Q v vit cu hnh electron cua n.

Bi giai
Nhn xt:
I
1
: I
2
: I
3
: I
4
: I
5
: I
6
= 1: 3,2 : 4,8 : 20,1: 25,7 : 31,8
Tu I
3
dn I
4
c buoc nhay dt ngt, vy nguyn t c 3 electron ha tri. N thuc nhm
IIIA, trong chu k 3, d l nhm ( Al, Z= 13).
Cu hnh electron l:1s
2
2s
2
2p
6
3s
2
3p
1

- Thng thuong hoc sinh hay gp dang bi tp xc dinh nguyn t chua bit thng qua
s Z, s A ( nhu phn 3.1.1) hay qua nguyn tu khi MNhung o dy yu cu tm
nguyn t Q qua nng luong ion ha. Dy l dim moi la cua bi tp di hoi hoc sinh
phai tu duy suy nghi theo chiu huong moi. D giai quyt duoc bi tp, hoc sinh cn c
c nhn xt v pht hin ra dim mu cht cua n d chnh l buoc nhay vot tu I
3
dn
I
4
. Dng thoi cung khng d bi dnh lac huong boi nhiu nng luong ion ha cho trong
bi m cn ch dn ban cht cua vn d l nguyn tu kh him rt bn vung, d tch
electron ra khoi n cn mt nng luong rt lon.C nhu vy moi nhn thy duoc nguyn
nhn cua su gia tng dt bin khi chuyn tu I
3
dn I
4
l do qu trnh tch 1e ra khoi
nguyn tu kh him.
- Khi lm nhung dang bi tp nhu th ny hoc sinh cn nm vung bang h thng tun
hon, cu trc electron cua nguyn tu cc nguyn t, nng luong ion ha cua nguyn tu
. Do d cn doc ki Sch gio khoa lop 10, c th tham khao thm Ha hoc v co, tap

73
1,(,Nh xut ban gio duc cua tc gia Hong Nhm); Cau tao nguyn tu v Lin kt
ha hoc ,(Nh xut ban gio duc cua tc gia Do Dnh Thuc)
Bi tp tuong t:
Bi 1: Goi tn nguyn t trong chu k 3 v vit cu hnh electron cua nguyn t d bit
rng nng luong ion ha (I) c cc gi tri sau( tnh theo kJ/mol)
I
1
I
2
I
3
I
4
I
5
I
6

1012 1903 2910 4956 6278 22230
Bi 2: Nguyn tu cua nguyn t Qc 3lop electron v c cc gi tri nng luong ion
ha nhu sau ( kJ/mol):
I
1
I
2
I
3
I
4
I
5
I
6
I
7
I
8

1000 2251 3361 4564 7013 8495 27106 31669
a. Xc dinh nguyn t Q.
b. Biu din su phn b electron vo cc obitan nguyn tu Q.
c. Vit cu hnh electron nguyn tu cua nguyn t Q o trang thi co ban.
d. Vit cu hnh electron ha tri cua nguyn tu Q o trang thi co ban.
Bi 3: Cho bit mt s gi tri nng luong ion ha thu nht (I
1
, eV) : 5,14; 7,64; 21,58
cua Ne, Na, v Mg v mt s nng luong ion ha thu hai (I
2
, eV): 41,07; 47,29 cua Na
v Ne.
Hy gn mi gi tri I
1
, I
2
cho mi nguyn t v giai thch. Hoi I
2
cua Mg nhu th no so
voi cc gi tri trn? V sao?
3.1.3. Vn d 3: Xc d|nh nin di da vo ha hc phng x
Bi tp mu

Mt mu d chua 17,4 mg U
238
v 1,45 g Ph
206
. Bit chu k bn r

cua U
238
l
4,51.10
9
nm. Mu d d tn tai d bao nhiu nm ri?

Bi giai

74
Ta c lin h :
m(ch)
m(uran)
A(ch)
A(uran)
=
Trong d A(uran), A(ch), m(uran), m(ch) ln luot l s khi cua uran, s khi cua ch,
khi luong uran bi mt di, khi luong ch sinh ra hin tai.
Vy: m
uran
= m
ch
.
A(ch)
A(uran)
= 1,45.
206
238

m
uran
1,68 (g)
Tu k =
9
1/2
10 . 51 , 4
693 , 0
t
693 , 0
= (a)
v k = 097 , 1 lg
t
303 , 2
40 , 17
4 , 17 68 , 1
lg
t
303 , 2
=
+
(b)
Tu (a) v (b), ta c: k =
9
10 . 51 , 4
693 , 0
= 097 , 1 lg
t
303 , 2

Suy ra t = 097 , 1 lg
0,693
10 . 1 , 4 . 303 , 2
9

t = 6,58.10
8
(nm)
- Dy l bi tp xc dinh nin dai dua vo ha hoc phng xa. L mt vn d rt th vi
v n lin quan dn thuc t cuc sng (ngnh khao c hoc) v c su kt hop cc kin
thuc v ha hoc, ton hoc v vt l hoc.
- D giai quyt duoc bi ton, hoc sinh phai trang bi cho mnh rt nhiu kin thuc v
ha hoc hat nhn:
+ Cc dc trung cua tnh phng xa: tnh phng xa tu nhin, thnh phn cua tia
phng xa, dinh lut bao ton s khi v bao ton din tch.
+ O bi ton trn, ta c ho phng xa uran trong d
92
U
238
l nguyn t gc cua ho
ny. Cui cng trong hoc d l dng vi bn cua ch
82
Pb
206
. Nu tai thoi dim nghin
cuu, bng phuong php khi ph chng han, ta thu duoc luong U
238
v Pb
206
trong mt

75
mu d. Tu s liu ny ta tm duoc thoi gian cn d tao ra luong Pb
206
ny th d cung
l thoi gian tn tai cua mu d.
+ Ngoi ra, nguoi ta cn hay dua vo dng vi phng xa cua cacbon d xc dinh nin
dai ha thach hay c vt. Dng vi
14
C duoc tao thnh o thuong tng kh quyn c mt
luong nho nhung khng di
14
C trong co th dng, thuc vt sng. Khi mt dng hay
thuc vt cht, luong ny dn thot ra ngoi lm cho luong
14
C ny giam du dn theo
thoi gian. Vy tu luong
14
C cn lai trong xc cht ta c th xc dinh duoc khoang thoi
gian k tu lc sinh vt ny cht, tuc l xc dinh duoc khoang thoi gian hnh thnh di
vt ny.
+ Dinh lut phn r phng xa: Thuc nghim xc nhn v mt dng ha hoc tt ca
cc qu trnh phn r phng xa du tun theo quy lut phan ung mt chiu bc nht.
+ Chu k bn huy: t
1/2
= 0,693/k
Trong d: t
1/2
l chu k bn huy, k l hng s phn r phng xa.
- Hoc sinh c th doc thm sch gio khoa vat l lop 12 hay cc sch tham khao vat l
lop 12.
Bi tp tuong t:
Gio vin c th ra cc bi tp tuong tu bng cch: dao nguoc bi tp ( tnh chu k bn
huy khi bit thoi gian tn tai); thay di yu cu cua bi tp ( tm luong cht cn lai sau
khi phn huy) hoc xc dinh nin dai phng xa bng cch su dung dng vi phng xa
cua cacbon thay v dua vo ho phng xa uran (bi 3,4)
Bi 1: Mt trong nhung ngun co ban cua dng vi phng xa K
40
trong co th nguoi l
xuong. Tnh thoi gian bn huy cua K
40
, bit rng sau 4,5 ti nm luong dng vi ny cn
lai khoang 7,0%.
Bi 2: Xzi 137( Ce
137
) l mt phan ung trong l phan ung hat nhn, n c chu k bn
huy 30,2 nm. Ce
137
l mt trong nhung dng vi bi pht tn manh nhiu vng o Chu
u sau tai nan hat nhn Trecnbun. Sau bao lu cht dc ny cn lai 1,0% k tu lc tai
nan xay ra?

76
Bi 3: Mt mu than cui tm thy trong mt dng o Lascaux ( Lasc) tai Php c tc d
phn huy bng 2,4 phn huy trong mt pht tnh cho mt gam. Gia dinh mu than ny
l phn cn lai cua mt mu than d duoc mt hoa si tao ra v dng d v cc tranh
trn thnh dng ny. Hoa si d tao ra cc than ny vo nm no?
Bi 4: Mt mu than ly tu hang dng cua nguoi P li n xi an c tai Haoai c
tc d phn huy C
14
l 13,6 phn huy trong 1 giy tnh voi 1 gam cacbon. Hy cho bit
nin dai cua mu than d.
3.1.4. Vn d 4: Xc d|nh d ht khi cua ht nhn nguyn tu
Bi tp mu

Nghin cuu dng vi, nguoi ta thy rng: khi luong cua hat nhn
26
Fe
54
l 53,956
dvC
a. Tnh khi luong cua hat nhn theo dinh lut bao ton khi luong.
b. Dinh lut bao ton khi luong trong truong hop ny cn dng khng? Giai
thch? Tnh nng luong lin kt hat nhn.
Cho bit khi luong cua mt notron v mt proton (dvC) ln luot l: 1,00866,
1,00728.

Bi giai
a.
26
Fe
54
c 26 proton: 54 - 26 = 28 notron
Khi luong cua hat nhn
26
Fe
54
theo dinh lut bao ton khi luong:
m
Fe
= m
proton
+ m
notron
= 26.1,00728 + 28.1,00866 = 54,43176 dvC.
b. So snh ta thy hai khi luong ny khc nhau. Nhu vy di voi h hat vi m,
dinh lut bao ton khi luong khng dng.
D hut khi : m = 54,43176 - 53,956 = 0,47576 dvC
Hay m = 0,47576 g/mol
12
C hay 0,47576 g/mol v nng luong lin kt hat nhn l:
E = m.c
2
= (0,47576 g/mol).(3.10
8
m/s)
2
.( 1 mol/ 6,022.10
23
)
= 7,11. 10
-11
J

77
- Vn d ny th vi v quan trong boi n gip hoc sinh hiu su sc v dinh lut bao
ton khi luong trong h vi m v vi m.
Khi luong cua mt hat nhn nguyn tu duoc coi l bng tng khi cua cc hat proton
v notron tao thnh hat nhn nguyn tu. Tuy nhin khi cc nucleon kt hop voi nhau
tao thnh hat nhn nguyn tu th thot ra mt nng luong E = m.c
2
nn khi luong
thuc t cua hat nhn nho hon tng khi luong cc nucleon mt luong l m (d hut
khi).
Nhn xt:
- Dinh lut bao ton khi luong di voi hat vi m khng chnh xc nhung dinh lut bao
ton khi luong trong phan ung ha hoc vn chnh xc v nhit cua phan ung ha hoc
khng lon nn d hut khi l khng dng k.
- Xt mt phan ung trong h vi m: phan ung phn huy CaCO
3

CaCO
3
= CaO + CO
2

Phan ung ny cn tiu tn mt nng luong l Q. Nhu vy theo dinh lut Anhxtanh E =
mc
2
th n s bi mt mt khi luong , tuy nhin khi luong ny v cng nho nn dinh
lut bao ton khi luong trong truong hop ny l dng dn. Thuc t l khi ta cn luong
cht tham gia v san phm tao thnh th n lun bng nhau.
- Ngoi phn kin thuc chuyn su rt th vi, bi tp cn gip hoc sinh ch don vi
tnh, rn luyn duc tnh cn thn, chnh xc.
- D giai quyt bi tp ny, hoc sinh c th tham khao sch gio khoa vat l lop 12 hay
Cau tao nguyn tu v lin kt ha hoc, (Nh xut ban gio duc cua tc gia Do Dnh
Thuc).
Bi tp tuong t
Bi 1:
a. Tnh khi luong nguyn tu trung bnh cua oxi bit rng trong tu nhin, oxi tn tai o
ca ba dang dng vi:

78
8
16
O
8
17
O
8
18
O
99,762% 0,038% 0,200%
b. Trn thuc t, khi luong hat nhn c hoi nho hon tng s khi luong cua proton v
notron tao nn hat nhn. V vy khi xc dinh bng thuc nghim, khi luong cc dng vi
oxi l nhu sau:

16
O
17
O
18
O
15,99491dvC 16,9991dvC 17,9991dvC
- Tnh khi luong nguyn tu trung bnh cua oxi dua vo cc du kin trn.
- V sao khi luong hat nhn lai hoi nho hon tng s khi luong cua proton v notron
tao ra hat nhn d?
Bi 2: Hat nhn liti c khi luong l 7,01601 dvC. Hy tnh nng luong lin kt ring
cua hat nhn liti? Cho khi luong proton v notron ln luot l 1,00728 dvC; 1,00866
dvC. Bit 1 dvC = 931,5 MeV/c
2
.
3.1.5. Vn d 5: Quan h gia cu trc phn tu v tnh cht cua hp cht
Bi tp mu

Phn tu HF v phn tu H
2
O c momen lung cuc, phn tu khi gn bng nhau (HF
1,91 Debye, H
2
O 1,84 Debye, M
HF
20,

18); nhung nhit d nng chay cua
hidroflorua l 83
0
C thp hon nhiu so voi nhit d nng chay cua nuoc d l 0
0
C, hy
giai thch v sao?
( Trch thi HSG quoc gia- 2003 Bang A)

Bi giai:

* Phn tu H-F Jt ; H-O-H

c th tao lin kt hidro H
F c th tao lin kt hidro H
O
= 18
= 1,84 Debye
= 20
= 1,91 Debye

79
* Nhit d nng chay cua cc cht rn voi cc mang luoi phn tu (nt luoi l cc phn
tu) phu thuc vo cc yu t:
- Khi luong phn tu cng lon th nhit d nng chay cng cao.
- Luc ht giua cc phn tu cng manh th nhit d nng chay cng cao. Luc ht
giua cc phn tu gm: luc lin kt hidro, luc lin kt Van der Waals (luc dinh huong,
luc khuch tn).
Nhn xt:
HF v H
2
O c momen lung cuc xp xi nhau, phn tu khi gn bng nhau v du c
lin kt hidro kh bn, dng l hai cht rn d phai c nhit d nng chay xp xi nhau,
HF c nhit d nng chay phai cao hon cua nuoc (v HF momen lung cuc lon hon,
phn tu khi lon hon, lin kt hidro bn hon).
Tuy nhin, thuc t cho thy T
nc
(H
2
O) = 0
0
C > T
nc
(HF) = 83
0
C.
* Giai thch:
Mi phn tu H-F chi tao duoc 2 lin kt hidro voi 2 phn tu HF khc o hai bn
H-F
H-F
H-F. Trong HF rn cc phn tu H-F lin kt voi nhau nho lin kt hidro tao
thnh chui mt chiu, giua cc chui d lin kt voi nhau bng luc Van der Waals
yu. V vy khi dun nng dn nhit d khng cao lm th luc Van
der Waals giua cc chui d bi ph v, dng thoi mi phn lin kt
hidro cung bi ph v nn xay ra hin tuong nng chay.
Mi phn tu H-O-H c th tao duoc 4 lin kt hidro voi 4 phn tu
H
2
O khc nm o 4 dinh cua tu din. Trong nuoc d mi phn tu H
2
O
lin kt voi 4 phn tu H
2
O khc tao thnh mang luoi khng gian 3
chiu. Mun lm nng chay nuoc d cn phai ph v mang luoi khng gian 3 chiu
voi s luong lin kt hidro nhiu hon so voi o HF rn do d di hoi nhit d cao hon.
- Dy l bi tp lin quan giua cu trc v tnh cht vt l. O cc bi ton thng thuong,
nguoi ra d thuong c dinh mt trong hai yu t ( khi luong cua cc phn tu v luc

80
ht giua cc phn tu) d so snh tnh cht vt l ( nhit d nng chay, nhit d si, d
tan) cua cc cht.
Tuy nhin theo nhu nhn xt trong loi giai trn: HF v H
2
O c momen lung cuc xp
xi nhau, phn tu khi gn bng nhau v du c lin kt hidro kh bn, dng l hai cht
rn d phai c nhit d nng chay xp xi nhau, HF c nhit d nng chay phai cao hon
cua nuoc (v HF momen lung cuc lon hon, phn tu khi lon hon, lin kt hidro bn
hon). Thuc t lai khc voi loi giai thch d: T
nc
(H
2
O) = 0
0
C > T
nc
(HF) = 83
0
C.
Diu ny l mt tnh hung c vn d buc hoc sinh phai do su suy nghi d tm ra
loi giai thch ph hop voi thuc nghim. Hoc sinh s dt ra cu hoi: ngoi hai yu t k
trn th cn yu t no anh huong dn nhit d nng chay nua khng? V d tra loi
duoc n nguoi hoc phai am hiu su sc cu trc cua phn tu , c kin thuc vung chc
v lin kt ha hoc, v luc ht giua cc phn tu dng thoi bit vn dung v so snh cc
kin thuc d mt cch thnh thao. Nhu vy bi tp ny d dp ung yu cu bi dung
hoc sinh gioi l vua do su kin thuc, vua pht trin tu duy vua rn luyn ki nng tu
hoc cua hoc sinh.
- Bi tp ny vua cho thy su phong ph, da dang, mun hnh mun ve cua ha hoc
vua khng dinh tnh dc trung quan trong cua mn ha l mn khoa hoc thuc nghim.
Do d, moi co so l thuyt duoc xy dung phai ph hop voi thuc t.
- Sch Ha hoc v co ( tap 2, 3), Nh xut ban gio duc cua tc gia Hong Nhm d
cp rt chi tit v cu trc phn tu cc cht v tnh cht cua chng. Dy l ti liu tu
hoc rt b ch dng thoi l ngun d gio vin c th dt ra cc bi tp v vn d ny
dnh cho hoc sinh gioi. Ngoi bi tp v mi quan h giua v tnh cht vt l cua hop
cht, gio vin c th mo rng dt ra nhung bi tp v mi quan h giua cu trc phn
tu v kha nng phan ung, nng luong lin kt, nhit phan ung...Dng thoi mi bi tp
cn huong dn hoc sinh nhn nhn vn d duoi nhiu gc d khc nhau. V du nhu, d
giai thch tnh oxi ha manh yu cua hop cht, ngoi th din cuc tiu chun cn c th
dua vo cu trc cua hop cht d.

81
Bi tp tuong t
Bi tp v quan h giua cu trc phn tu v tnh cht vt l cua hop cht
Bi 1: Dim si cua NF
3
= -129
0
C cn cua NH
3
= -33
0
C. Amoniac tc dung nhu mt
bazo Lewis cn NF
3
th khng. Momen lung cuc cua NH
3
= 1,46D lon hon nhiu so
voi momen lung cuc cua NF
3
= 0,24 D mc d d m din cua cua F lon hon nhiu so
voi H. Hy giai thch?
Bi 2:
1. Nhm clorua khi ho tan vo mt s dung mi hoc khi bay hoi o nhit d khng
qu cao th tn tai o dang dime (Al
2
Cl
6
). O nhit d cao (700
0
C) dime bi phn li thnh
monome (AlCl
3
). Vit cng thuc cu tao Lewis cua phn tu dime v monome; Cho bit
kiu lai ho cua nguyn tu nhm, kiu lin kt trong mi phn tu ; M ta cu trc hnh
hoc cua cc phn tu d.
2. Giai thch tai sao nhm clorua o trang thi rn dn din tt hon trang thi nng chay.
Bi 3: Cc du kin sau dy l di voi cc hop cht XCl
x
v YCl
y

Nhit d Nhit d D tan D tan
nng chay si trong nuoc trong benzen

0
C
0
C
XCl
x
801 1443 37g/100g 0,063g/100g
YCl
x
- 22,6 76,8 0,08 Ha tan theo moi ti l
a. Cho bit kiu lin kt trong mi hop cht trn
b. Giai thch su anh huong cua lin kt trong mi cht trn di voi su khc nhau v
nhit d nng chay, nhit d si v tnh tan cua chng.
Bi tp v quan h giua cu trc phn tu v kha nng phan ung cua hop cht
Bi 4: Dua vo cu trc giai thch tai sao cc axit thuong c tnh oxi ha manh hon
mui cua n?
Bi 5: Dng cu trc cua ion SO
3
2-
d giai thch kha nng phan ung:
2Na
2
SO
3
+ O
2
2Na
2
SO
4
v Na
2
SO
3
+ S Na
2
S
2
O
3


82
Bi tp v quan h giua cu trc phn tu v nng luong lin kt cua hop cht
Bi 6: Cho nng luong lin kt cua flo, clo, brom, iot ln luot l: 159 kJ, 143 kJ, 192
kJ, 154 kJ. Nhn xt v chiu bin thin cua nng luong lin kt, giai thch?
Bi 7: Nng luong lin kt cua BF
3
l 646 kJ/mol cn cua NF
3
chi c 280kJ/mol. Giai
thch su khc bit v nng luong lin kt ny.
Bi tp v quan h giua cu trc phn tu v nhit phan ung
Bi 8: Cho bit phan ung nhi hop NO
2
thnh N
2
O
4
l phan ung toa nhit hay thu nhit.
Dng cu trc d giai thch?
3.2. L THUYET VE PHAN UNG HA HC
3.2.1. Vn d 1: Tnh nhit cua phan ng
Bi tp mu

Cho xiclopropan propen c H
1
= -32,9kJ/mol
Nhit dt chy than ch l 394,1 kJ/mol (H
2
)
Nhit dt chy hidro l 286,3 kJ/mol (H
3
)
Nhit dt chy xiclopropan l 2094,4kJ/mol (H
4
)
Hy tnh:
a. Nhit dt chy propen.
b. Nhit tao thnh xiclopropan
c. Nhit tao thnh propen

Bi giai
a. Cch 1: Phuong php t hop cn bng
Phuong trnh cn tnh l:
CH
2
=CH CH
3
+ 4,5O
2
3CO
2
+ 3H
2
O H
5
= ?
Phuong trnh ny duoc t hop tu cc qu trnh sau:
CH
2
=CH CH
3
(-H
1
)

83
+ 4,5O
2
3CO
2
+ 3H
2
O (H
4
)
Cng hai phuong trnh ny ta duoc phuong trnh cn tnh c
H
5
= H
4
-H
1

Vy, nhit dt chy propen H
5
= - 2094,4 -(- 32,9) = -2061,5 kJ/mol
Cch 2: Dng chu trnh kn (dinh lut Hess)
H
3
C CH CH
2
CO
2
+ H
2
O
+O
2
+O
2
H
1
H
4 H
5 = ?

Dua vo chu trnh kn, ta c: H
4
= H
5
+ H
1

Hay H
5
= H
4
-H
1
= -2061,5 kJ/mol
b. Tuong tu: 3 x C + O
2
CO
2
H
2

3 x H
2
+ 1/2O
2
H
2
O H
3

3CO
2
+ 3H
2
O + 4,5O
2
H
4

Cng ba phuong trnh trn ta duoc phuong trnh cn tnh:
3C + 3H
2
H
6
= 3H
2
+ 3H
3
- H
4

Vy, H
6
= 3(-394,1) + 3(- 286,3) (- 2094,4) = 53,2 kJ/mol
c. Tuong tu nhit tao thnh propen l: H
7
= 3H
2
+ 3H
3
- H
5
= 20,3 kJ/mol
- V mt kin thuc, bi tp cung c lai cho hoc sinh cc vn d xoay quanh nhit phan
ung. O cch giai 2, cn luu dn dinh lut co ban (dinh lut Hess) cua nhit ha hoc:
Hiu ung nhit cua phan ung ha hoc chi phu thuoc vo ban chat v trang thi cua cc
chat dau v cuoi, hon ton khng phu thuoc vo duong phan ung.

84
- V mt ki nng, bi ton c th giai quyt mt cch d dng nu hoc sinh nm vung
phuong php t hop cn bng (cch 1) v su dung thnh thao chu trnh kn (cch 2).
- Thng qua bi tp, gio vin mo rng cho hoc sinh 4 cch d xc dinh nhit phan
ung:
+ Dng nng luong luong lin kt (nng luong phn li).
+ Dng nng luong mang tinh th ion.
+ Dng nhit sinh (nhit hnh thnh).
+ Dng nhit chy (thiu nhit).
Tu d gio vin c th soan ra nhiu bi tp khc cho hoc sinh gioi. V du: tnh nng
luong luong lin kt hay nng luong mang tinh th ion bng phuong php tnh nhit
ha hoc...
- D tm hiu ki cc kin thuc v nhit dng luc ha hoc, hoc sinh c th xem thm ti
liu Ha co so, tap 2, (Nh xut ban Gio duc cua tc gia Dng Trn Phch); Ha l-
Nhit dng luc hoc ha hoc, (Nh xut ban Gio duc cua tc gia Nguyn Dnh Hu);
Mot so van d chon loc cua ha hoc (Nh xut ban Gio duc, cc tc gia Nguyn Duy
i Nguyn Tinh Dung Trn Thnh Hu - Trn Quc Son Nguyn Vn Tng),...
Bi tp tuong t
Bi 1: Tnh H cua phan ung:
C
2
H
2
(k) + 2H
2
(k) C
2
H
6
(k) H = ?
Theo hai cch sau dy:
a. Dua vo nng luong lin kt. Bit nng luong lin kt (kJ/mol) cua cc lin kt
H H, C H, C C, C C tuong ung l: 436, 414, 376, 812.
b. Dua vo nhit tao thnh. Bit nhit tao thnh tuong ung cua C
2
H
2
v C
2
H
6

tuong ung l + 227 v 84,7 kJ/mol.
So snh hai kt qua.
Bi 2: Xc dinh nng luong lin kt trung bnh mt lin kt C H trong metan. Bit :
Nhit hnh thnh chun cua metan l 74,8 kJ/mol.

85
Nhit thng hoa cua than ch l 716,7 kJ/mol.
Nng luong phn li phn tu H
2
l 436 kJ/mol.
Bi 3: Cho cc s liu nhit dng cua mt s phan ung sau o 298
0
K:
2NH
3
+ 3NO
2
4N
2
+ 3H
2
O H
1
= - 1011kJ/mol
N
2
O + 3H
2
N
2
H
4
+ H
2
O H
2
= - 317kJ/mol
2NH
3
+ 0,5 O
2
N
2
H
4
+ H
2
O H
3
= - 143kJ/mol
H
2
+ 0,5 O
2
H
2
O H
4
= - 286kJ/mol
Hy tnh nhit tao thnh cua N
2
H
4
, N
2
O v NH
3
.
Bi 4: Xc dinh nhit hnh thnh 1 mol AlCl
3
khi bit:
Al
2
O
3
+ 3COCl
2
(k) 3CO
2
+ 2AlCl
3
H
1
= - 232,24kJ/mol
CO + Cl
2
COCl
2
H
2
= - 112,40/mol
2Al + 1,5 O
2
Al
2
O
3
H
3
= - 1668,20/mol
Bi 5: Tnh hiu ung nhit cua hai phan ung sau:
2NH
3
+ 3/2O
2
N
2
+ 3H
2
O (1)
2NH
3
+ 5/2NO 2NO + 3H
2
O (2)
So snh kha nng cua hai phan ung, giai thch v sao phan ung (2) cn c xc tc.
Cho nng luong lin kt cua:
NH
3
O
2
N
2
H
2
O NO
kJ/mol 1161 493 942 919 627

Bi 6:
a. Nng luong ha hoc duoc tng tru trong cc lin kt ha hoc cua cc cht v duoc
giai phng ra duoi dang nhit khi dt chy.
Tnh nng luong toa ra theo kJ, khi dt chy 114g iso octan l mt thnh phn cua
xng. Cho bit:
Lin kt C C nng luong 347 kJ/mol lin kt
C H nng luong 414 kJ/mol lin kt

86
C = O nng luong 741 kJ/mol lin kt
O H nng luong 464 kJ/mol lin kt
b. D phng tn lua ln mt trng, nguoi ta d dng toi 4,5 tn hidrazin (cht khu) v 3
tn tetraoxit dinito (cht oxi ha) lm nhin liu.
Hy chung to rng hidrazin l cht giu nng luong qua phan ung oxi ha hidrazin
bng oxi:
N
2
H
4
(aq) + O
2
(k) N
2
(k) + 2H
2
O (l)
Cho bit:Nhit tao thnh H
tt
cua hidrazin l + 149,2kJ/mol
-1

Nhit tao thnh H
tt
cua nuoc l 273,13 kJ/mol
-1
.
Bi 7: Acrolein (pro-2-enal) c cng thuc CH
2
= CH CH = O, o 25
0
C v 100 kPa n
o trang thi long.
a. Tnh nhit tao thnh chun cua n o 25
0
C bit :
H
0
o 298
0
K theo kJ.mol
-1
: H
0

dt chy C
3
H
4
O bng 1628,52
H
0
ha hoi C
3
H
4
O bng 20,9
H
0

sinh H
2
O (l) bng 285,83
H
0
sinh CO
2
(k) bng 393,51
H
0
thng hoa C (r) bng 716,7
b. Tnh nhit tao thnh chun cua n o 25
0
C khi bit cc tri s nng luong lin kt
H H C C C = C C = O C H O = O
kJ.mol
-1
436 345 615 743 415 498

c. So snh kt qua cua hai phn trn v giai thch.
3.2.2. Vn d 2: p dng hm nhit dng cho cc php tnh cn bng ha hc
trong dung d|ch din li


87
Bi tp mu

Bit rng AgBr (r) c nhit tao thnh chun H
0
s,298
= -100,37kJ/mol v S
0
298
= -
107,1J/K.mol. Tnh tch s tan T
t
cua AgBr o 298
0
K.

Bi giai
Xt phan ung:
AgBr (r) Ag
+
(aq) + Br
-
(aq)
Hng s cn bng cua phan ung ny chnh l tch s tan cua AgBr:
H
0
298
(pu) = H
0
s,298
(aq) + H
0
s,298
(aq) - H
0
s,298
(AgBr ,r)
Trong d, H
0
s,298
(Ag
+
,aq) v H
0
s,298
(Br
-
,aq) l nhit tao thnh chun cua
Ag
+
(aq) v Br
-
(aq)
H
0
298
(pu) = 105,58 121,55 + 100,37 (kJ/mol)
H
0
298
(pu) = + 84,4 kJ/mol= + 84400J/mol
S
0
298
(pu) = S
0
(Ag
+
,aq) + S
0
(Br
-
,aq) - S
0
(AgBr)
S
0
298
(pu) = 72,68 + 82,4 107,1 (J/K.mol)
S
0
298
(pu) = + 47, 98J/mol
- Tnh G
0
298
cua phan ung:
G
0
298
(pu) = H
0
(pu) T.S
0
298
(pu)
G
0
298
(pu) = 84400 298.47,98(J/mol)
G
0
298
(pu) = 70101,96 J/mol
- p dung phuong trnh dng nhit VanHoff:
lnT
t
= -
RT
pu) ( G
0

lnT
t
= -
8,314.298
96 , 70101
= - 28,295
Tch s tan cua AgBr o 298
0
K l:
T
t
= 5,1.10
-13

88
- Cc bi ton v nhit phan ung v nguyn l thu nht cua nhit dng luc hoc thuong
xoay quanh vn d tnh nhit phan ung nhu d trnh by o phn 3.2.1. O bi tp ny c
su vn dung cc hm nhit dng cho cc php tnh cn bng ha hoc trong dung dich
din li Hay ni cch khc l c su lin h giua hng s cn bng v cc dai luong nhit
dng. D giai quyt bi ton, hoc sinh khng chi cn phai nm ki cc kin thuc v nhit
phan ung v cn bng ha hoc m cn phai hiu r su lin quan giua hng s cn bng
v cc dai luong nhit dng dng thoi hnh thnh duoc cc biu thuc biu thi quan h
d.
- Cc vn d v ha l duoc trnh by rt dy du trong cc sch ha l (cua tc gia
Nguyn Dnh Hu) v Ha co so ,tap 2, (Nh xut ban Gio duc cua tc gia Dng Trn
Phch). Dy l cc ti liu dnh cho sinh vin dai hoc nn duoc vit rt chi tit. Cc
sch Ti liu gio khoa chuyn ha hoc, ( Nh xut ban gio duc, tc gia Nguyn Duy
i Do Huu Vinh) v Mot so van d chon loc cua ha hoc,tap 2, (Nh xut ban gio
duc, tc gia Nguyn Duy i Nguyn Tinh Dung Trn Thnh Hu - Trn Quc Son
Nguyn Vn Tng)... dnh cho hoc sinh ph thng chuyn ha. Ty theo kha nng,
thoi gian hoc sinh c th lua chon sch doc ph hop voi mnh.
Bi tp tuong t
Bi 1: Cho cc s liu sau o 298K:
Ag
+
(dd) N
3
-
(dd) K
+
(dd) AgN
3
(r) KN
3
(r)
AG
o
tt
(kJ.mol
-1
) 77 348 -283 378 77
1. Xc dinh chiu xay ra cua cc qa trnh sau:
Ag
+
(dd) + N
3
-
(dd) AgN
3
(r)
K
+
(dd) + N
3
-
(dd) KN
3
(r)
2. Tnh tch s tan cua cht din li t tan.
3. Hoi phan ung g xay ra khi mui KN
3
tc dung voi HCl dc.
Bi 2: Cho phan ung o 25
0
C:

89
HCO
3
-
H
+
(aq) + CO
3
2-
(aq)
Dua vo cc tri s G
0
sinh
trong bang hy tnh hng s din li K
A
cua HCO
3
-
trong dung
dich nuoc.
Bi 3: Tnh hng s cn bng K
C
cua phan ung sau v suc din dng chun cua t bo
din ha lm vic trn phan ung d:
Cu
2+
(aq) + Cu(r) 2Cu
+
(aq)
Tu d nhn xt v chiu phan ung o diu kin chun.
Bit G
0
sinh
cua cc ion Cu
2+
(aq) v Cu
+
(aq) ln luot l 65,49kJ/mol v 49,98kJ/mol.
Bi 4: Tu thuc nghim v cc dinh lut nhit dng luc ha hoc thu duoc s liu sau
dy:
H
0
298, sinh
(kJ.mol
-1
) S
0
298
(J.mol
-1
.d
-1
)
H
2
(k) 0,0 130,3951
O
2
(k) 0,0 204,8409
H
2
O (l) -285,5567 70,015
Hy tinh K cua phan ung:
2H
2
(k) + O
2
(k) 2H
2
O (l)
Nhn xt kha nng xay ra phan ung d.
3.2.3. Vn d 3: Xc d|nh bc v tc d phan ng ha hc
Bi tp mu

Kh CO gy dc v tc dung voi hemoglobin (Hb) cua mu theo phuong trnh:
3 CO + 4 Hb Hb
4
(CO)
3
(*)

S liu thuc nghim tai 20
0
C

v dng hoc phan ung ny nhu sau:
Nng d (mol. l
-1
)
CO Hb
Tc d phn huy Hb
( mol. l
-1
.s
-1
)
1,50 2,50 1,05

90
2,50
2,50
2,50
4,00
1,75
2,80
Hy tnh tc d phan ung khi nng d CO l 1,30; Hb l 3,20 (du theo
mol.l
-1
) tai 20
0
C.

Bi giai
Truoc ht ta phai xc dinh duoc bc cua phan ung.
- K hiu bc ring phn cua phan ung theo cht Hb l x, theo CO l y, ta c
phuong trnh dng hoc (dinh lut tc d) cua phan ung:
v
pu
= k C
x
Hb
C
y
CO
(1)
- Theo dinh nghia, ta c th biu thi tc d phan ung trn theo tc d phn huy Hb,
nghia l: v
pu
= 1/4 v
phn huy Hb
(2)
Ghi ch : V d ghi r tc d phn huy Hb

nn khng cn dng du -
Vy ta c lin h: v
pu
= 1/4 v
phn huy Hb
= k C
x

Hb
C
y
CO
(3)
- Theo thu tu trn xung ta ghi s cc s liu th nghim thu duoc l:
Th nghim s
Nng d (mol. l
-1
) Tc d phn huy Hb (mol. l
-1
.s
-1
)
CO Hb
1
2
3
1,50
2,50
2,50
2,50
2,50
4,00
1,05
1,75
2,80

Ta xt cc ti s tc d phan ung d xc dinh x v y trong phuong trnh (3):
* v
2
/ v
1
= ( 2,50 / 2,50 )
x
. ( 2,50 / 1,50 )
y
= 1 (

1,67)
y

= 1,75 /1,05
(

1,67)
y

= 1,67 y = 1

*

v
3
/ v
2
= ( 4,00 / 2,50 )
x
. ( 2,50 / 2,50 )
y

= 2,80 / 1,75 ;

(

1,60)
x

= 1,60 x = 1
Do d phuong trnh dng hoc (dinh lut tc d) cua phan ung:

91
v
p-
= k C
Hb
C
CO
(4)
D tnh hng s tc d phan ung k , tu (4) ta c:
k = v
p-
/ C
Hb
C
CO
(5)
Tnh ga tri k trung bnh tu 3 th nghim o bang trn, hoc ly s liu cua 1
trong 3 th nghim o bang trn, chng han ly s liu cua th nghim s 1 dua
vo phuong trnh (5), ta tnh duoc k:
k = = 0,07 (mol. l
-1
.s
-1
)

Dua ga tri cua k vua tnh duoc, nng d cc cht m d bi d cho vo phuong trnh
(4) d tnh v
pu
:
v
pu
= 0,07 1,30 3,20 = 0,2912 (mol. l
-1
.s
-1
)
- V mt kin thuc: Dim mu cht cua bi ton l ta phai tnh tc d phan ung (*)
theo tc d phn huy Hb v d bi khng cho cc gi tri tc d phan ung (*) m chi
cho cc gi tri tc d phn huy Hb. Tuc l ta phai xc dinh biu thuc lin h v
pu
= 1/4
v
phn huy Hb
= k C
x

Hb
C
y
CO.
Do d d lm duoc bi ton, hoc sinh cn c mt kin
thuc vung chc v tc d phan ung
- V mt ki nng: Rn luyn ki nng tnh ton, bin di cc biu thuc ton hoc mt
cch thnh thao.
- V mt tu duy: Rn luyn tu duy linh hoat, sng tao khi thit lp biu thuc tc d
phan ung cn tm thng qua mt tc d phan ung khc.
- Co so l thuyt v dng ha hoc duoc trnh by rt chi tit trong cc ti liu tham
khao sau dy: Ha co so ,tap 2,( Nh xut ban Gio duc cua tc gia Dng Trn Phch);
Mot so van d chon loc cua ha hoc, tap 2, (Nh xut ban gio duc, cc tc gia Nguyn
Duy i Nguyn Tinh Dung Trn Thnh Hu - Trn Quc Son Nguyn Vn
Tng;, ong ha hoc v xc tc,( Nh xut ban Gio duc cua cc tc gia Nguyn Kim
Thanh Nguyn Dnh Hu)...
Bi tp tuong t
1,05
4 2,50 1,50

92
Bi 1:Xc dinh bc phan ung v hng s tc d phan ung o pha kh ( 300
0
K) cua phan
ung: 2NO + Cl
2
2NOCl
Dua theo kt qua th nghim nhu sau:
TN N
0
[NO] [Cl
2
] Tcdmol.l
-1
.s
-1

TN 1 0,010 0,010 1,2.10
-4

TN 2 0,010 0,020 2,3.10
-4

TN 3 0,020 0,020 9,6.10
-4

Bi 2: Cho phan ung 2N
2
O
5
4NO
2
+ O
2
o T
0
K voi cc kt qua thuc nghim.
Th nghim 1 Th nghim 2 Th nghim 3
Nng d N
2
O
5
(mol.l
-
) 0,170 0,340 0,680
Tc d phn huy (mol.l
-1
.s
-1
)1,39.10
-3
2,78.10
-3

5,55.10
-3

Hy vit biu thuc tc d phan ung v xc dinh bc phan ung.
Bi 3: Nghin cuu dng hoc cua phan ung : 2NO + 2H
2
N
2
+ H
2
O
O 700
0
C, tc d du cua phan ung phu thuc p sut du cc kh nhu sau:
p sut du (atm) Tc d du ( atm.pht
-1
)
NO H
2

0,5 0,2 0,0048
0,5 0,1 0,0024
0,25 0,2 0,0012

Xc dinh bc phan ung v tnh hng s tc d, don vi cua hng s tc d.
Bi 4: Voi phan ung: CH
3
COCH
3
C
2
H
4
+ CO + H
2

p sut cua h bin di theo thoi gian nhu sau:
t( pht) 0 6,5 13,0 19,9
P(N/m
3
) 41589,6 54386,6 65050,4 74914,6

a. Hy chung to phan ung l bc nht
b. Tnh hng s tc d phan ung o nhit d th nghim (V = const)

93
Bi 5: Xt phan ung : aM + bN M
a
N
b
trong d a v b l s phn tu cua cht M v N.
Nguoi ta do duoc cc kt qua nhu sau:
Nng d du (mol/l) Vntcdu(mol/l.s) Th nghim
M N
1
2
3
4
5
6
0,5
1
0,5
1
2
1,5
0,5
0,5
1
1
?
2
0,015
0,030
0,060
0,120
0,540
?

a. Tu bang kt qua trn hy xt xem vn tc du c phai l mt hm s theo cc
bin s nng d cua M v N hay khng?
b. Dinh cc h s hop thuc, tu d suy ra bc cua phan ung di voi M, N v di voi
ca phan ung.
c. Dinh cc ch trng cua bang (c du ?)
d. Gia su N c ha tri 2, dinh ha tri cua M.
3.2.4. Vn d 4: Tnh lung cht tham gia phan ng sau khi h dt ti
trng thi cn bng
Bi tp mu 1

Hng s cn bng cua phan ung diu ch amoniac:
N
2
+ 3H
2
2NH
3

o 500
0
C bng 1,50.10
-5
atm
-2
. Tnh xem c bao nhiu phn trm ban du ( N
2
+ 3H
2
) d
chuyn thnh NH
3
nu phan ung duoc thuc hin o 500 atm, 1000 atm v cho nhn xt
v kt qua.
( Trch thi HSG TP.HCM 1997)


94
Bi giai
3
H
N
2
NH
2
2
3
p p
p
= 1,5. 10
-5
(1)
2
H
p
= 3
2
N
p (2)
2
N
p +
2
H
p
+
3
NH
p = p (3)
2
N
p
=
4
1
(p -
3
NH
p
) (4)
2
H
p
=
4
3
(p -
3
NH
p
) (5)
Thay
2
N
p
,
2
H
p o phuong trnh (4) v (5) vo phuong trnh (1), ta duoc:
4
NH
2
NH
) p - (p
256
27
p
3
3
= 1,5.10
-5
(6)
2
NH
NH
) p - (p
p
3
3
= 1,26.10
-3

Hay 1,26.10
-3
3
NH
2
p
- 2,26
3
NH p + 315 = 0 (7)
( khi p = 500 atm)
1,26.10
-3
3
NH
2
p - 3,25
3
NH p + 1,26.10
3
= 0 (8)
Tu (7) p = 500 atm
3
NH p = 152 atm
Tu (8) p = 1000 atm
3
NH p = 424 atm
N
2
+ 3H
2
2NH
3

S mol ban du: 1 mol 3 mol
S mol phan ung: a mol 3a mol 2a mol
S mol sau phan ung: 1 a 3 3a 2a

95
2a - 4
2a
=
500
152
a = 0,4662
2a - 4
' 2a
=
1000
424
a
= 0,5955
Thnh phn % cua hn hop ban du:
- 500atm:
4
4a
= a = 0,4662 chim 46,62 %
- 1000 atm:
4
4a
'
= a

= 0,5955
Nhu vy tng p sut lm cn bng chuyn dich theo chiu thun chiu lm giam p
sut

Bi tp mu 2

O nhit d 1000
0
K c cc cn bng:
C + CO
2
2CO voi K
1
= 4
Fe + CO
2
FeO + CO voi K
2
= 1,25
Trong mt bnh kn chn khng dung tch 20 lt o 1000
0
K ta dua vo 1 mol Fe,
1 mol C v 1,2 mol CO
2
. Tnh s mol Fe v C d tham gia phan ung sau khi h
dat toi trang thi cn bng.

Bi giai
Truoc ht cn tnh
P
CO
=
2
1
K
K
= 3,2 atm
2
CO
P =
2
2
1
K
K
= 2,56 atm
Goi x l s mol C v y l s mol Fe d tham gia phan ung.
Theo cc phan ung (1), (2) :
C + CO
2
2CO (1)
Fe + CO
2
FeO + CO (2)

96
Th s mol CO = 2x + y cn s mol CO
2
= 1,2 x y
Nhu vy tng s mol cc kh trong bnh tng
n = 2x + y + 1,2 x y = 1,2 + x
V tng p sut P = P
CO
+
2
CO
P = 3,2 + 2,56 = 5,76 atm
Nn theo cng thuc PV = nRT ta c:
n = 1,2 + x =
0,082.1000
5,76.20
= 1,405
rt ra x = 0,205 mol
Mt khc n
CO
=
RT
V . P
CO
=
0,082.1000
3,2.20
= 0,780 mol
Tu d ta c: y = 0,780 2.0,205 = 0,370 mol
- Dy l mt vn d rt hay d cp trong cc d thi hoc sinh gioi.Cc bi ton trn cung
c cc kin thuc v cn bng ha hoc. D lm chng hoc sinh cn nm vung cc biu
thuc tnh hng s cn bng.
- V mt tu duy ki nng, rn luyn cho hoc sinh tu duy linh hoat khi xu l cc php
tnh. O bi mu 1, ci kh l bin di d ra duoc phuong trnh bc 2. O bi mu 2, tnh
hung c vn d l o ch c dn hai cn bng buc hoc sinh phai kho lo khi tnh ton
d ra duoc kt qua.
- Hoc sinh c th doc thm ti liu tham khao l thuyt: Ha co so ,tap 2,( Nh xut
ban Gio duc cua tc gia Dng Trn Phch)...
Bi tp tuong t
Bi 1: Cn bng cua phan ung khu CO
2
bng C:
C + CO
2
CO xay ra o 1090K voi hng s cn bng K
P
= 10.
a. Tnh hm luong kh CO trong hn hop cn bng, bit p sut chung cua h l 1,5
atm.
b. D c hm luong CO bng 50% v th tch th p sut chung l bao nhiu?

97
Bi 2: O 1000
0
K hng s cn bng K
P
cua phan ung 2SO
2
+ O
2
2SO
3
bng 3,5
atm
-1
. Tnh p sut ring lc cn bng cua SO
2
v SO
3
nu p sut chung cua h bng
1 atm v p sut lc cn bng cua O
2
bng 0,1 atm.
Bi 3: O 820
0
C c cc phan ung sau voi hng s cn bng tuong ung:
CaCO
3
(r) CaO(r) + CO
2
(k) K
1
= 0,2
C(r) + CO
2
2CO(k) K
2
= 2,0
Ly hn hop gm 1 mol CaCO
3
v 1 mol C cho vo bnh chn khng c th tch 22,4
lt giu o 820
0
C.
a. Tnh s mol cc cht c trong bnh khi phan ung dat dn trang thi cn bng.
b. Su phn huy CaCO
3
s hon ton khi th tch bnh bng bao nhiu( p sut ring
phn cua cc kh khng thay di).
Kt qua ny c ph hop voi nguyn l Le Chaterlier khng?
Bi 4: O 820
0
C c cc cn bng :
C(r) + CO
2
(k) 2CO (k) K
1
= 0,5
H
2
(k) + CO
2
(k) H
2
O(h) + CO(k) K
2
= 1
Mt bnh chn khng dung tch 22,4 lt duoc giu o 820
0
C, cho vo bnh 1 mol mi cht
C, CO
2
, H
2
. Hy tnh thnh phn cua h lc cn bng.
3.3. DUNG DJCH SJ DIJN LI
3.3.1. Vn d 1: Dnh gi bn d|nh lung chiu hung v mc d xay ra
cc phan ng trong dung d|ch cc cht din li.
Bi tp mu

Giai thch v sao Ag khng tan trong dung dich (NH
3
+ NH
4
Cl) nhung lai tan
ddng trong dung dich d khi c mt O
2
khng kh?
Cho:
0
/ Ag
E
Ag
+ = 0,8 V,
0
/ O
2 2
E
O H
= 1,23 V
Hngsbn +
2 3
) ( NH Ag
=10
7,26
v +
4
NH
K
=10
-9,24


98
Bi giai
- Khi khng c mt oxi khng kh, thiu cht oxi ha d Ag Ag+

, mt khc NH
3

chi tao phuc voi ion Ag
+

chu khng tao phuc voi kim loai Ag. Trong truong hop ny
H
+

( do NH
4
+

phn li ra) khng th oxi ha duoc Ag, v
0
/ 2H
2
E
H
+ = 0,00V <
0
/ Ag
E
Ag
+ =
0,80V
- Khi c mt oxi khng kh:
O
2
+ 4H
+
+ 4e 2H
2
O (1) K
1
=
059 , 0
23 , 1 . 4
10 = 10
83,39
2 x Ag e Ag+ (2) K
3
=
059 , 0
8 , 0
10
= 10
-13,56

3 x NH
4
+
NH
3
+ H
+
(3) K
2
= +
4
NH
K

4 x Ag
+
+ 2NH
3
Ag(NH
3
)
2
+
(4)
+
2 3
) ( NH Ag

T hop cc phuong trnh trn lai, ta duoc:
4Ag + 4 NH
4
+
+ 4NH
3
+ O
2
4 Ag(NH
3
)
2
+
+ 2H
2
O
c K = K
1
. (K
2
)
4
.
(K
3
)
4
.()
4
= 10
21,23

rt lon nn Ag tan d dng.
- Nhung bi tp ny c th giai thch cc hin tuong trong dung dich din li (su tan, su
kt tua, su tao phuc...) bng nhung tnh ton cu th. V th n c tnh ung dung dng
thoi nng kin thuc cua hoc sinh ln mt muc cao hon.
- D dnh gi bn dinh luong chiu huong v muc d xay ra cc phan ung trong dung
dich cc cht din li ta dng cc dai luong hng s cn bng. V th thng qua bi tp
cung c cho hoc sinh cc khi nim v tch s tan, th din cuc, hng s bn cua phuc;
biu thuc lin h giua hng s cn bng v th din cuc...
- V mt ki nng: gip hoc sinh su dung thnh thao phuong php t hop cn bng.
- Hoc sinh c th doc thm phn l thuyt trong Mot so van d chon loc cua ha
hoc,tap 2, (Nh xut ban gio duc, tc gia Nguyn Duy i Nguyn Tinh Dung Trn

99
Thnh Hu - Trn Quc Son Nguyn Vn Tng), cc sch ha phn tch vit cho
sinh vin dai hoc cua tc gia Nguyn Thac Ct hay Nguyn Tinh Dung ...
Bi tp tuong t
Bi 1: Bng dung dich NH
3
, nguoi ta c th lm kt tua hon ton ion Al
3+
trong dung
dich nuoc o dang hydroxit, nhung chi lm kt tua duoc mt phn ion Mg
2+
trong dung
dich nuoc o dang hydroxit.
Hy lm sng to diu ni trn bng cc php tnh cu th.
Cho bit: Tch s tan cua Al(OH)
3
l 5.10
33
; tch s tan cua Mg(OH)
2
l 4.10
12
; hng
s phn ly bazo cua NH
3
l 1,8.10
5
.
( Trch d thi HSG quoc gia 2005 Bang A)
Bi 2: Cho cc cn bng trong dung dich nuoc cua Cr(VI):
HCrO
4
-
+ H
2
O CrO
4
2-
+ H
3
O
+
pK
1
= 6,50
2HCrO
4
-
Cr
2
O
7
2-
+ H
2
O pK
2
= -1,36
Tch s ion cua nuoc l K
W
= 1.10
-14

Dnh gi hng s cn bng:
a. CrO
4
2-
+ H
2
O HCrO
4
-
+ OH
-

b. Cr
2
O
7
2-
+ 2OH
-
2 CrO
4
2-
+ H
2
O
( Cu 1-4 d thi Olympic ha hoc quoc t lan thu 28, Moscow, 1996)
Bi 3: Chung minh rng: CuS c th tan duoc trong dung dich HCl c ha tan H
2
O
2
.
Cho: T
t
(CuS) = 10
-35
, K
a1
(H
2
S) = 10
-7
, K
a2
(H
2
S) = 10
-13

0
/
2 2 2
E
O H O H
= 1,77 V,
0
/
2
E
S H S
= 0,14 V
Bi 4: C th ha tan 0,01 mol AgCl trong 100ml dung dich NH
3
1M?Bit T
t
(AgCl) =
1,8.10
-10
; K
bn
cua phuc Ag(NH
3
)
2
+
l 1,0.10
8

Bi 5: Tnh hng s cn bng cua phan ung ha tan Mg(OH)
2
bng NH
4
Cl. Cho
Tt(Mg(OH)2) = 1.10-11;
+
4
NH
K
= 10-9,25. Hy rt ra kt lun tu hng s tnh duoc.
Bi 6: Hoi Ni c khu duoc Fe2+ thnh Fe hay khng trong:

100
a. Mi truong axit.
b. Khi c NH
3
du?
Cho
0
/
2
E
Ni Ni
+ = -0,23 V,
0
/
2
E
Fe Fe
+ = -0,44 V
Tch s tan cua Fe(OH)
2
= 10
-15
, hng s bn cua Ni(NH
3
)
6
2+
=10
8,4

3.3.2. Vn d 2: Kt tua phn don
Bi tp mu

Dung dich A gm Ba(NO
3
)
2
0,060 M v AgNO
3
0,012 M.
a. Thm tung giot K
2
CrO
4
vo dung dich A cho dn du. C hin tuong g
xay ra?
b. Thm 50,0 ml K
2
CrO
4
0,270 M vo 100,0 ml dung dich A.
Tnh nng d cc ion trong hn hop thu duoc.
Cho: BaCrO
4
+ H
2
O Ba
2+
+ HCrO
4
-
+ OH
-
; K = 10
-17,43

Ag
2
CrO
4
+ H
2
O 2Ag
+
+ HCrO
4
-
+ OH
-
; K = 10
-19,50

pK
a
cua HCrO
4
-
bng 6,50.
( Trch thi HSG quoc gia 2004 Bang B)

Bi giai
a. Hin tuong: C kt tua BaCrO
4
v Ag
2
CrO
4
.
Xt thu tu xut hin cc kt tua:
D bt du c BaCrO
4
:
+
>
2
4
2
4
Ba
) BaCrO ( s
CrO
C
K
C
(1)
D bt du c Ag
2
CrO
4
:
+
>
Ag
2
) CrO Ag ( s
CrO
C
K
C
4 2
2
4
(2)

101
D tnh tch s tan K
s
cn t hop cn bng :
BaCrO
4
Ba
2+
+ CrO
4
2-
K
s1

H
2
O H
+
+ OH
-
K
w

CrO
4
2-
+ H
+
HCrO
4
-
K
a
-1

BaCrO
4
+ H
2
O Ba
2+
+ HCrO
4
-
+ OH
-

C K= K
s1
. K
w
. K
a
-1

Suy ra
93 , 9
14
50 , 6 43 , 17
w
a
1 s
10
10
10 . 10
K
K . K
K

= = =
Ag
2
CrO
4
2 Ag
+
+ CrO
4
2-
K
s2

H
2
O H
+
+ OH
-
K
w
CrO
4
2-
+ H
+
HCrO
4
-
K
a
-1

Ag
2
CrO
4
+ H
2
O 2 Ag
+
+ HCrO
4
-
+ OH

C K = 10
-19,50

12
14
50 , 6 50 , 19
2 s
10
10
10 . 10
K

= =

Tu (1)
M 10 . 96 , 1
060 , 0
10
C
9
93 , 9
CrO
2
4
= >

Tu (2)
M 10 . 94 , 6
) 012 , 0 (
10
C
9
2
12
CrO
2
4
= >

< nhung khng nhiu, v vy s c hin tuong kt tua vng
cua BaCrO
4
xut hin truoc mt t, sau d dn kt tua vng nu cua Ag
2
CrO
4

C
CrO
4
2-
(BaCrO
4
)
C
CrO
4
2-
(Ag
2
CrO
4
)

102
(do gach ) v BaCrO
4
vng cng xut hin.
b. Sau khi thm K
2
CrO
4
:
M 090 , 0
000 , 150
00 , 50 x 270 , 0
C
2
4
CrO
= =
;
M 040 , 0
000 , 150
00 , 100 x 060 , 0
C
2
Ba
= =
+

M 0080 , 0
000 , 150
00 , 100 x 0120 , 0
C
2
Ag
= =

- Dy l dang bi tp kt tua tung phn . Thng qua bi tp kim tra duoc cc kin thuc
cua hoc sinh v diu kin xut hin kt tua, su kt tua hon ton, su kt tua phn doan.
- V mt tu duy, bi tp pht trin c tuong tuong (cc giai doan kt tua), tu duy so
snh, lp lun.
- Hoc sinh c th tham khao phn l thuyt o ti liu Mot so van d chon loc cua ha
hoc,tap 2, (Nh xut ban gio duc, tc gia Nguyn Duy i Nguyn Tinh Dung Trn
Thnh Hu - Trn Quc Son Nguyn Vn Tng)
Bi tp tuong t
Bi 1: Cho dung dich chua Cl
-
0,1 mol/l v CrO
4
-
mol/l. Thm tu tu dung dich AgNO
3

vo. Hoi kt tua AgCl hay Ag
2
CrO
4
xut hin truoc v khi kt tua thu hai bt du th ti
l nng d cc ion Cl
-

v CrO
4
-
bng bao nhiu? Cho T
t
(AgCl)=10
-10
v
T
t
(Ag
2
CrO
4
)=10
-12

Bi 2: Thm tu tu Ag
+
(AgNO
3
) vo dung dich hn hop chua dng thoi cc ion Cl
-
0,01
M v I
-
0,01 M th AgCl hay AgI kt tua truoc? Khi no ca hai cht cng kt tua?Bit
tch s tan T
t
(AgCl)=10
-10
, T
t
(AgI)=10
-16


103
KET LUAN - DE XUT
A. KET LUAN

Tu muc dch v nhim vu cua d ti nghin cuu, trong qu trnh hon thnh lun
vn, chng ti d giai quyt cc vn d sau:
1. Nu ln duoc nhung co so l lun v phm cht v nng luc cua mt hoc sinh gioi
ha hoc, v vic hnh thnh v pht trin tri thuc ha hoc cho hoc sinh.
2. Co so thuc tin cua d ti d cung cp nhung thng tin (qu trnh hnh thnh, cng
tc tuyn chon v bi dung) v cc k thi hoc sinh gioi ha hoc trong nuoc v quc
t, nu ln duoc tm quan trong v mt han ch cua cc cc k thi ny. D l nhung
kinh nghim qu gi, gip d cho vic cai tin cng tc t chuc v bi dung hoc
sinh gioi ha hoc o nuoc ta.
3. Xy dung duoc cc phuong php nng cao hiu qua bi dung hoc sinh gioi
ha hoc:
- Nhung ki nng gio vin cn c khi bi dung hoc sinh sinh gioi ha hoc.
- Phuong php t chuc hoc tp cho hoc sinh gioi ha hoc.
- Phuong php bi dung hung th hoc tp ha hoc.
- Mt s phuong php nng cao hiu qua giang day bi tp cho hoc sinh gioi ha
hoc (7 phuong php).
Nhung phuong php ny l phuong tin h tro dc luc cho gio vin trong giang
day ha hoc. Chng gp phn pht trin tu duy, kch thch hung th hoc tp mn
ha v pht huy tnh tch cuc chu dng cua hoc sinh.
8. D xut duoc h thng bi tp ha dai cuong tiu biu (bi tp mu, l do d xut v
cc bi tp tuong tu) phuc vu cho cng tc bi dung hoc sinh gioi ha hoc. Diu
ny c tc dung pht trin nng luc ho hoc, thc dy vic tu hoc cua hoc sinh dng
thoi dinh huong cho gio vin trong qu trnh soan thao cc bi tp bi dung hoc
sinh gioi ha hoc.


104
B. DE XUT

1. Ho hoc l mn khoa hoc thuc nghim do d cn dua phn thi thuc hnh vo trong
cc k thi hoc sinh gioi ha hoc. C nhu vy moi dnh gi duoc ton din nng luc
ha hoc cua hoc sinh.
2. Thng qua vic nghin cuu d ti v nhung kt qua nghin cuu o trn, chng ti thy
rng hiu qua cua vic bi dung hoc sinh gioi ha hoc phu thuc rt lon vo cc
phuong php day hoc nhm pht trin tu duy, kch thch hung th hoc tp mn ha
v pht huy tnh tch cuc chu dng cua hoc sinh. Diu d cn dn mt h thng bi
tp da dang du loai hnh tu co ban dn nng cao d phuc vu cho cng tc bi dung
hoc sinh gioi. Hy vong trong mt tuong lai khng xa, mt ngn hng bi tp nhu th
s duoc hnh thnh, lin tuc duoc cp nht v tro nn ph bin (c th l mt website
v ngn hng bi tp bi dung hoc sinh gioi ha hoc).
3. Trong cng tc ra d thi cn dam bao tnh khch quan v bao mt. Do d xy dung
mt ngn hng d thi l ht suc cn thit. Nhung nguoi ra d phai l nhung gio su
du ngnh c uy tn v kinh nghim trong cng tc bi dung hoc sinh gioi. Dng
thoi khng nn c dinh hi dng ra d m cn phai thay di theo tung nm.
Hy vong thng qua nhung d xut ny, cng tc t chuc v bi dung hoc sinh gioi
ha hoc o nuoc ta s c nhung cai tin theo huong tch cuc, gp phn pht hin v do
tao nhn ti ha hoc cho dt nuoc.


105

TI LIJU THAM KHAO

1. Nguyn Duy i Nguyn Tinh Dung Trn Thnh Hu - Trn Quc Son
Nguyn Vn Tng (1999), Mot so van d chon loc cua ha hoc( tap 1, 2), Nh
xut ban Gio duc.
2. Nguyn Duy i Do Huu Vinh, Bi tap ha dai cuong v v co, Nh xut ban
Gio duc.
3. Ng Ngoc An, Ha hoc nng cao lop 10, Nh xut ban Gio duc.
4. Trinh Vn Biu (2003), Cc phuong php day hoc hiu qua, Dai hoc Su pham
TP.HCM.
5. Trinh Vn Biu (2005), Phuong php thuc hin d ti nghin cuu khoa hoc, Dai
hoc Su pham TP.HCM.
6. B Gio duc v Do tao (2004), Ti liu boi dung gio vin lop 10 THPT th
dim mn ha hoc, H Ni.
7. B Gio duc v Do tao, Ha hoc 10, Nh xut ban Gio duc.
8. B Gio duc v Do tao (2002), Ti liu dng cho vic boi dung hoc sinh gioi
trung hoc pho thng ha hoc(tap 1), H Ni.
9. B Gio duc v Do tao, Ha hoc 10 nng cao, Nh xut ban Gio duc
10. Nguyn Tinh Dung (1982), My bin php bi dung nng luc tu hoc cho hoc
sinh, Tap ch Nghin cuu gio duc, tr.10.29.
11. L Vn Dung (1995), Pht trin tu duy ha hoc cho hoc sinh thng qua bi tp
ha hoc, Tap ch Nghin cuu gio duc,tr.21-22.
12. D thi hoc sinh gioi quc gia
Cc nm 1993, 1994, 1995, 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002, 2003,
2004, 2005, 2006.

106
13. Cao Cu Gic, Huong dan giai nhanh bi tap ha hoc (tap 1,3), Nh xut ban
dai hoc Quc gia H Ni.
14. Cao Cu Gic, Tuyn tap bi giang ha hoc hu co, Trung tm nghin cuu v
chuyn giao cng ngh Gio duc - Do tao.
15. Pham Dnh Hin Vu Thi Mai Pham Vn Tu, Tuyn chon d thi hoc sinh gioi
cc tinh v quoc gia trung hoc pho thng ha hoc, Nh xut ban Gio duc.
16. L Vn Hng (chu bin) Pham Thi Minh Nguyt Trn Thi Kim Thoa Phan
Si Thun (1999), Giai ton ha hoc 10, Nh xut ban Gio duc,
17. Hi Ha Hoc Vit Nam, Olympic ha hoc Vit Nam v quoc t, (tap 1,2,3,4,5),
Nh xut ban Gio duc.
18. Hi Ha Hoc Vit Nam, Ti liu nng cao v mo rong kin thuc ha hoc pho
thng, Nh xut ban Gio duc.
19. M.V Zueva (1982), Pht trin hoc sinh trong giang day ha hoc, Nh xut ban
Gio duc, H Ni.
20. Dng Trn Phch (1992), Ha co so (tap 2), Nh xut ban Gio duc.
21. Nguyn Ngoc Quang, Nguyn Cuong Duong Xun Trinh (1975), L luan day
hoc ha hoc ( tap 1), Nh xut ban Gio duc, H Ni.
22. Hong Nhm, Ha hoc v co ( tap 1,2,3), Nh xut ban Gio duc.
23. So Gio duc v Do tao TP.HCM, Truong PTTH L Hng Phong, Tuyn tap d
thi Olympic 30 -4 mn ha hoc lop 10, lan thu VI, Nh xut ban dai hoc Quc
gia TP.HCM.
24. Cao Thi Thng (1995), Hnh thnh ki nng giai bi tap ha hoc o truong pho
thng trung hoc co so, Lun n ph tin si khoa hoc su pham tm l, H Ni.
25. Phan Thi Thy (2005), Phn loai v phuong php giai mot so bi tap v
hidrocacbon trong chuong trnh THPT, Kha lun tt nghip cu nhn ha hoc,
Dai hoc Su pham TP.HCM.
26. Do Dnh Thuc, Cau tao nguyn tu v lin kt ha hoc, Nh xut ban Gio duc.

107
27. Nguyn Canh Ton, Tu gio duc, tu hoc, tu nghin cuu, Dai hoc Su pham H
Ni, Trung tm Vn ha Ngn ngu Dng Ty.
28. L Xun Trong (chu bin) Nguyn Dnh Chi D Vn Hung, Bi tap nng
cao ha hoc 10, Nh xut ban Gio duc.
29. Trung tm thng tin tu liu KH&CN Quc gia (2001), Ki yu hoi thao khoa hoc
kinh t tri thuc (tap 2), VCD- Media.
30. Do Huu Vinh (chu bin) D Huu Ti Nguyn Thi Minh Tm, 121 bi tap
ha hoc, (tap 1,2), Nh xut ban Dng Nai.
31. Vu Anh Tun (1998), Mt s bin php v t chuc d bi dung hoc sinh gioi
mn ha hoc o truong ph thng trung hoc, Tap ch Trung hoc pho thng,
khoa hoc tu nhin, tr.20-21-22.
32. Vu Anh Tun (2004), Xy dung h thong bi tap ha hoc nhm rn luyn tu duy
trong vic boi dung hoc sinh gioi ha hoc o truong trung hoc pho thng, Lun
n tin si khoa hoc gio duc, Dai hoc Su pham H Ni, H Ni.
33. Vu Anh Tun, Phuong php to hop cn bng p dung trong boi dung hoc sinh
gioi ha hoc THPT, H Ni.
34. Vu Trung hoc ph thng (1997), Ti liu dng cho vic boi dung hoc sinh gioi
bac trung hoc pho thng bo mn ha hoc.
Cc Website
35. http://giasuhanoi.com
36. http://ttvnol.com/hoahoc
37. http://www.nhb.topicities.com/Chemclub/Icho.htm
38. http://www.hoahocvietnam.com
39. http://www.dhsphn.edu.vn
40. http://www.icho.sk/index hompages.html
41. http://icho.2006.kcsnet.or.kr

Luan An Boi Duong HS Gioi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luan An Boi Duong HS Gioi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

o doong hoc snh go hou hoc

), (4) v nghich dao cua (3) ri t hop 4 cn bng ny:

F c th tao lin kt hidro H

You might also like