Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

Vi bnh lun v php lut doanh nghip t nhn

Ng Huy Cng*
Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni, 144 Xun Thu, Cu Giy, H Ni, Vit Nam
Nhn ngy 25 thng 02 nm 2010

Tm tt. Doanh nghip t nhn l mt loi hnh kinh doanh ph bin. Nhng php lut Vit Nam khng phn tch r bn cht php l ca n. Bi vy php lut thiu rt nhiu gii php gii quyt cc tranh chp lin quan v c nhiu bt cp trong vic iu tit cc mi quan h. Bi vit ny tp trung vo vic tm ra cc bt cp ca php lut v doanh nghip t nhn.

1. Khi nim v bn cht ca doanh nghip t nhn* Php lut Vit Nam hin nay quan nim: Doanh nghip t nhn l doanh nghip do mt c nhn lm ch v t chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh v mi hot ng ca doanh nghip (Lut Doanh nghip 2005, iu 141, khon 1). nh ngha ny cho thy, doanh nghip t nhn khng phi l mt thc th c lp. Tuy nhin ch nhn ca n phi u t vn to lp n, v c ton quyn trong vic bn, cho thu n. Lut Doanh nghip 2005 buc ch doanh nghip t nhn khi ng k kinh doanh phi khai r vn u t ban u thnh lp doanh nghip t nhn (iu 21, khon 4). Vn u t ban u to lp nn mt t hp ti sn khng tch bch hon ton vi ti sn ca ch doanh nghip t nhn. Hin c quan nim gi t hp ti sn ny l sn nghip thng mi [5]. Cn lu rng: Sn nghip c hiu l mi quan h ti sn thuc mt ngi no , bao gm ti sn c (tch sn) v ti sn n (tiu

______
*

T: 84-4-37548516. E-mail: ngohuycuonganbinh@gmail.com

sn); cn sn nghip thng mi l mt tp hp ti sn bao gm c ti sn hu hnh v ti sn v hnh dng khai thc mt doanh thng. Yu t khch hng hay h thng cung cp hng ha, dch v l khng th thiu trong sn nghip thng mi. Nh vy sn nghip thng mi l ti sn c (tch sn) thuc sn nghip ca thng nhn. Lut Thng mi 1997 nh ngha sn nghip thng mi nh sau: Sn nghip thng mi l ton b ti sn thuc quyn s hu hoc quyn s dng hp php ca thng nhn, phc v cho hot ng thng mi nh tr s, ca hng, kho tng, trang thit b, hng ha, tn thng mi, bin hiu, nhn hiu hng ha, mng li tiu th hng ha v cung ng dch v (iu 5, khon 7). nh ngha ny khng cho thy cc ngha v ti sn hay phn tiu sn ca sn nghip. ng tic rng Lut Thng mi 2005 khng cn gi li nh ngha ny, trong khi php lut vn cp ti vic bn cc c s kinh doanh, ca hng thng mi hay sn nghip thng mi. Ch nhn ca mt sn nghip phi l ch th ca php lut hay mt thc th c lp c kh nng hng quyn v gnh vc ngha v. C nh vy ch nhn ca sn nghip mi c th 24

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

25

to nn ti sn c (cc quyn) v ti sn n (cc ngha v) ca sn nghip. Doanh nghip t nhn l mt t hp ti sn m rng ca c nhn s hu n d rng doanh nghip t nhn c tn thng mi ring v c con du ring. Php lut Anh Quc quan nim, doanh nghip thng nhn n l (sole trader enterprise) khng tch bit vi c nhn to lp nn n v lao ng trong ; v thng thng tn thng mi ca n l tn ca c nhn to lp nn n hoc cng c th l tn khc c t theo qui nh ca php lut [3]. Hoa K ngi ta ni vn lin quan ti tn ring ca doanh nghip c th (sole proprietorship) nh sau: Ngi khai thc doanh nghip khng cn thit phi dng tn ring ca mnh nh l tn thng mi; n c th c khai thc di tn thng mi hay tn c tha nhn, chng hn nh Data Experts Company. Tuy nhin mt ci tn thng mi nh vy phi c ng k ti nh chc trch tiu bang hay a phng thch hp [1]. Nh vy tn ring ca doanh nghip t nhn khng phi l vn g qu quan trng v mt php l khin ngi ta phi bon khon qu nhiu m xut pht t tng tng ra s tch bch gia sn nghip ca doanh nghip t nhn v sn nghip ca ch nhn ca n(1). Thut ng doanh nghip t nhn cn c mt s gii thch ring bit. L do thc s ca vic dng thut ng ny m t c nhn kinh doanh cho ti nay cha c lm r, c l bi s lu gi ti liu xy dng php lut cn yu, cng c th do n cha c s ch ca nhng ngi nghin cu hay xy dng php lut. Khi nghin cu v h kinh doanh Vit Nam hin nay, c th thy s phn bit gia h kinh doanh vi doanh nghip t nhn ch bi qui m kinh doanh. Do c l t doanh nghip y dng ch qui m kinh doanh ln hn h kinh doanh. Cn t t nhn c gn cng vi t doanh nghip ngay t ban u c l c hm phn bit vi cng ti (mt

nhm ngi lin kt cng nhau kinh doanh). V vy t t nhn y phi c hiu l mt c nhn hay mt th nhn hay mt c th. Nu vi ngha th thut ng doanh nghip t nhn cn c s thay i cho st ngha hn. Hin nay bo ch, cng nh ngi dn c khuynh hng s dng thut ng doanh nghip t nhn ch tt c cc doanh nghip khc vi cc doanh nghip cng (doanh nghip nh nc)(2). Nh vy khi ni ti doanh nghip t nhn c ngha l ni ti c thng nhn th nhn v thng nhn php nhn (nh cng ti hp danh, cng ti c phn, cng ti trch nhim hu hn) m khng b php lut coi l doanh nghip nh nc. Bi vy doanh nghip t nhn theo ngha ca Lut Doanh nghip 2005 nn i tn thnh doanh nghip c th hay thng nhn th nhn hay thng nhn n l. 2. Cc c im php l ca doanh nghip t nhn Doanh nghip t nhn c cc c im php l sau: (1) Doanh nghip t nhn khng c t cch php nhn Bn cht php l thc s ca doanh nghip t nhn nh trn l gii l thng nhn th nhn. N c xc nh mt cch d dng hn so vi bn cht php l ca h kinh doanh, mc d Lut Doanh nghip 2005 c a ra mt nh ngha gy tranh ci rng; Doanh nghip l t chc kinh t c tn ring, c ti sn, c tr s giao dch n nh, c ng k kinh doanh theo qui nh ca php lut nhm mc ch thc hin cc hot ng kinh doanh (iu 4, khon 1). nh ngha ny mt mt khng lm r c

______
Chng hn ti [tinmoi.vn] c bi vit Lp t chc ng s c li cho doanh nghip t nhn cp nht lc 02: 54 ngy 15/01/2010; ti [Tui tr online] c bi vit Doanh nghip t nhn: Sao chm ln? cp nht lc 13: 32 ngy 01/01/2009 u c khuynh hng s dng thut ng doanh nghip t nhn i lp vi doanh nghip cng (doanh nghip nh nc), ch khng dng thut ng doanh nghip t nhn vi ngha hp nh ti Lut Doanh nghip 2005.
(2)

______
Lu : Phm Duy Ngha c nhng bn khon nh vy trong cun: Gio trnh lut kinh t- Tp 1: Lut doanh nghip, Tnh hung-Phn tch-Bnh lun, NXB i hc Quc gia H Ni, H Ni, 2006, tr. 45- 46.
(1)

26

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

cc c im php l ca doanh nghip hay cng ti; mt khc c th lm ngi ta hiu lm doanh nghip t nhn l mt thc th tch bit vi ch nhn ca n. Hin nay c lut gia rt phn vn v bn cht php l ca doanh nghip t nhn. Anh ta khng dm mnh dn xem doanh nghip t nhn l c nhn kinh doanh hay thng nhn th nhn bi nh ngha trn, v bi cc qui nh ti iu 8 v iu 9 ca Lut Doanh nghip 2005, cng nh bi doanh nghip t nhn c tn ring, c m s thu ring, c con du ring v c uy tn kinh doanh da trn sn nghip dng nh tch bch khi sn nghip ca ch nhn ca n [5]. C th v l do hch ton trong kinh doanh, php lut thng h tr cho cc c nhn kinh doanh a mt phn ti sn ca mnh vo kinh doanh di hnh thc doanh nghip t nhn hay thng nhn n l hoc doanh nghip c th. Phn ti sn a vo kinh doanh ny to thnh mt t hp ti sn m ch l phn m rng hoc ni di ca sn nghip ring ca c nhn ch doanh nghip t nhn. T c th v von doanh nghip t nhn l cnh tay ni di ca c nhn s hu ca n. Trng hp ny gn vi trng hp mt cng ti t to lp ra cng xng, trung tm hay x nghip trc thuc hch ton ni b. Khng t ngi xut pht t vic doanh nghip t nhn c con du ring, nn bn khon v vic doanh nghip t nhn c phi l mt thc th ring bit hay khng. C l con du khng ni ln gi tr php l ca vn bn giao dch bi ngi ta c th giao kt hp ng bng li ni, bng c ch hoc thng qua cc phng tin in t. Con du cng khng ni ln t chc c n l mt php nhn, mc d gp phn vo vic xc nh tnh c bit ca t chc v gp phn vo vic xc nhn li mt cch chc chn hn hnh vi ca t chc . (2) Ti sn ca doanh nghip t nhn l ti sn ca ch doanh nghip t nhn i vi cc cng ti, khi thnh lp, thnh vin cng ti phi gp vn bng cch chuyn giao quyn s hu ti sn cho cng ti. Nh vy thnh vin hay ch s hu ca cng ti khng cn l ch s hu ca ti sn gp vo cng ti

na. Cng ti tr thnh ch s hu ca ti sn . Nhng i vi doanh nghip t nhn, cu chuyn c khc bit. Bi ch l cnh tay ni di ca c nhn to lp n, nn doanh nghip t nhn khng c quyn s hu ti sn m ch nhn ca n u t vo kinh doanh. Quyn s hu ti sn trong doanh nghip t nhn thuc v c nhn to lp n. V vy iu 142, khon 3, Lut Doanh nghip 2005 qui nh ch doanh nghip t nhn c quyn tng hoc gim vn u t ca mnh vo hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Qui nh ny cho thy ch doanh nghip t nhn c quyn nh ot ti sn ca doanh nghip hon ton theo ch ca mnh, ch khng ch nh ot bn thn doanh nghip t nhn nh bn hoc cho thu doanh nghip. (3) Ch doanh nghip t nhn chu trch nhim v hn i vi cc khon n pht sinh trong hot ng ca doanh nghip t nhn Kinh doanh di hnh thc doanh nghip t nhn, ch doanh nghip t nhn tr thnh thng nhn. Khc th, ch s hu cng ti trch nhim hu hn mt thnh vin khng phi l thng nhn mc d ch mt mnh ngi ny u t thnh lp nn cng ti , tr khi ngi ny l mt thng nhn php nhn. Hnh vi u t nh vy to lp nn mt php nhn (chnh l cng ti trch nhim hu hn mt thnh vin) c sn nghip ring bit vi sn nghip ca ngi thnh lp n. Nn chnh n l mt thng nhn. V vy u l ngi to lp nn doanh nghip mt ch, nhng ch doanh nghip t nhn c ch trch nhim khc vi ch cng ti trch nhim hu hn mt thnh vin. Nh trn ni thng nhn phi chu trch nhim n cng i vi cc hnh vi thng mi ca mnh. Theo nguyn l thng thng, ti sn hin c hoc s c trong tng lai ca con n u l ti sn bo m chung cho cc ch n. V vy thng nhn phi b ton b ti sn ca mnh ra tr n. Doanh nghip t nhn khng phi l thc th ring bit m ch l cnh tay ni di hay phng tin ca ch nhn ca n. Nn ch doanh nghip t nhn (thng nhn th nhn) phi chu trch nhim v hn i vi cc khon n trong qu trnh kinh doanh di hnh

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

27

thc doanh nghip t nhn. Nhng nu anh ta chuyn i doanh nghip t nhn thnh cng ti trch nhim hu hn, th anh ta li c hng ch trch nhim hu hn v khng cn t cch thng nhn na. Tuy nhin vic chuyn i nh vy phi tun th cc qui nh ca php lut lin quan ti cc khon n pht sinh trc khi chuyn i. Khi doanh nghip t nhn lm vo tnh trng ph sn, th sn nghip ph sn l ton b sn nghip ca ch doanh nghip t nhn, khng ch l sn nghip thuc nghip v kinh doanh ca anh ta. 3. Thnh lp v ng k kinh doanh i vi doanh nghip t nhn 3.1. Thnh lp doanh nghip t nhn Thng thng php lut cc quc gia u n nh cc iu kin mt c nhn tr thnh mt thng nhn hay n nh qui tc vo ngh thng mi ca mt ngi. Nh bit, thng mi l mt ngh chuyn xc lp v thc hin cc hnh vi thng mi m cc cng vic cn c s kim sot cht ch bi tnh c th gy tc hi ln cho cng ng ca chng. Bn cht php l ca doanh nghip t nhn nh trn ni l thng nhn th nhn. Do vic thnh lp doanh nghip t nhn phi tun th qui ch vo ngh ca thng nhn. Php lut Vit Nam hin nay t ra mt nguyn tc cng l mi c nhn ch c quyn thnh lp mt doanh nghip t nhn (iu 141, khon 3, Lut Doanh nghip 2005). Tuy nhin khng phi bt k c nhn no cng c quyn thnh lp doanh nghip t nhn. Suy lun c th thy, ch c c nhn no c kh nng tr thnh thng nhn mi c th thnh lp doanh nghip t nhn, c ngha l qui ch vo ngh thng mi p dng cho c nhn thnh lp doanh nghip t nhn. Qui ch thnh lp doanh nghip t nhn c th chia lm hai loi: (a) Qui ch thng thng: y l qui ch p dng chung cho vic thnh lp tt c cc doanh

nghip t nhn. Qui ch ny thng c xy dng trn hai phng din: Th nht, xc nh quyn c thnh lp doanh nghip t nhn; v th hai, xc nh cc iu kin thnh lp doanh nghip t nhn. V phng din th nht, php lut Vit Nam, xut pht t nguyn tc t do kinh doanh, tha nhn mi cng dn Vit Nam u c quyn thnh lp v qun l doanh nghip. Xut pht t ch trng khuyn khch u t nc ngoi vo Vit Nam, php lut Vit Nam cng c khuynh hng tha nhn quyn nh vy i vi c nhn nc ngoi. Ngh nh s 139/2007/N- CP ngy 5/9/2007 qui nh: Tt c cc t chc l php nhn, gm c doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit Nam, khng phn bit ni ng k tr s chnh v mi c nhn, khng phn bit ni c tr v quc tch, nu khng thuc i tng qui nh ti khon 2, iu 13 ca Lut Doanh nghip, u c quyn thnh lp, tham gia thnh lp doanh nghip ti Vit Nam theo qui nh ca Lut Doanh nghip (iu 9, khon 1). V phng din th hai, php lut Vit Nam xc nh mt s iu kin i vi ngi thnh lp doanh nghip t nhn nh sau: + Ngi thnh lp doanh nghip t nhn phi c nng lc hnh vi dn s y . iu kin ny l thit yu cho php thng nhn xc lp v thc hin cc hnh vi thng mi, v chu trch nhim i vi cc khon n ca mnh. + Ngi thnh lp doanh nghip t nhn khng phi l ngi ang chp hnh hnh pht t hoc ang b cm hnh ngh kinh doanh bi mt phn quyt c hiu lc ca ta n. iu kin ny nhm bo m t cch o c ca thng nhn. N c mc ch bo v cng ng bng s phng trc kh nng gy hi. + Ngi l ch doanh nghip t nhn, thnh vin hp danh ca cng ti hp danh hoc tham gia iu hnh, qun tr doanh nghip hoc hp tc x b tuyn b ph sn khng c quyn thnh lp doanh nghip t nhn trong thi hn nht nh do lut nh hoc do phn

28

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

quyt ca ta n. iu kin ny lin quan ti kh nng kinh doanh ca thng nhn. N c th hn ch cc ri ro tng t xy ra vi cc ch n v gy lng ph ca ci cho x hi. Hn na, bi mt ngi b tht bi trong thng trng c th c tm l n thua, cay c, cho nn trnh cho anh ta mc phi nhng sai lm ng tic v ti lp s n nh, cng nh suy ngh li nhng vic lm ca mnh, php lut t ra iu kin nh vy. + Ngi b cm hoc b hn ch bi php lut v cn b, cng chc, hoc l qun nhn, cng nhn quc phng hoc l cn b, nhn vin chuyn nghip ca lc lng cng an, hoc l cn b lnh o, qun l nghip v trong doanh nghip c 100% vn ca Nh nc khng c thnh lp doanh nghip t nhn (iu 13, khon 2, im b,c v d, Lut Doanh nghip 2005). iu kin ny khng ch gp phn chng t nn tham nhng, li dng v th c nhn dn y quyn trc li c nhn, m cn gp phn bo m c hi ngang bng cho cc doanh nghip hot ng trong khu vc dn doanh. Qui ch thng nhn hin nay Vit Nam khng quan tm ti tnh trng hn sn ca thng nhn. iu c th n hng ti cc ch n. Trong qui ch chung, khc vi trc kia, iu kin v vn php nh khng c t ra i vi doanh nghip t nhn. Tuy nhin vn ny c t ra i vi vic thnh lp doanh nghip t nhn trong qui ch c bit. (b) Qui ch c bit: Qui ch ny hnh thnh trn cn bn vic phn bit gia cc ngnh ngh kinh doanh. c gi l qui ch c bit bi trong n bao gm cc iu kin i vi vic thnh lp doanh nghip t nhn kinh doanh trong nhng ngnh ngh kinh doanh hn ch bi i hi mt t cch c bit. Php lut Vit Nam hin nay khng ly vic phn bit gia thng nhn th nhn v thng nhn php nhn lm cn bn nh nhiu nc khc, do p t mt qui ch thnh lp chung cho c doanh nghip t nhn v tt c cc hnh thc cng ty.

3.2. ng k kinh doanh i vi doanh nghip t nhn V c bn, trnh t v th tc ng k kinh doanh i vi doanh nghip t nhn khng khc vi trnh t v th tc ng k cc loi hnh cng ti khc bi quan nim ca Vit Nam hin nay v doanh nghip nh l gii trn. V vy ti y ch cp ti mt s nt ring ca doanh nghip t nhn. H s ng kinh doanh ca doanh nghip t nhn bao gm: Th nht, Giy ngh ng k kinh doanh doanh nghip t nhn. Giy ny c mu in sn c ban hnh km theo Thng t ca B K hoch v u t s 03/2006/TT-BKH ngy 19/10/2006 Hng dn mt s ni dung v h s, trnh t, th tc ng k kinh doanh theo qui nh ti Ngh nh 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006 ca Chnh ph v ng k kinh doanh. Ngi xin ng k kinh doanh in vo nhng thng tin v: (1) Nhn thn v giy t ty thn (tuy nhin khng c ch in thng tin v h chiu); (2) ni c tr v a ch lin lc (s in thoi, fax, email, website); (3) tn doanh nghip; (4) tr s chnh ca doanh nghip v a ch lin lc (s in thoi, fax, email, website); (5) ngnh ngh kinh doanh; (6) vn u t ban u; (7) vn php nh (nu ngnh ngh c yu cu v vn php nh); v (8) tn, a ch chi nhnh, vn phng i din, v a im kinh doanh. Theo thng t ny, ngi ng k kinh doanh doanh nghip t nhn phi l ch doanh nghip t nhn. Do cui cng ca t giy mu ny l mt li cam kt c in sn vi ni dung ngi ng k kinh doanh khng thuc din b cm hay hn ch thnh lp doanh nghip t nhn, v khng ng thi l thnh vin hp danh ca mt cng ti hp danh, l ch doanh nghip t nhn hay h kinh doanh khc. Theo l thng Vit Nam trc cc c quan cng quyn, ngi ng k kinh doanh cng phi cam kt vi ni dung in sn trong t giy l chu trch nhim hon ton trc php lut v tnh hp php chnh xc, trung thc ca ni dung ng k kinh

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

29

doanh. Ngi ng k cng phi lit k cc giy t, ti liu np km theo t giy ny. Th hai, bn sao Giy chng minh nhn dn, H chiu hoc chng thc c nhn hp php khc ca ngi xin ng k kinh doanh. Cc giy t ny gp phn chng minh cho nhng thng tin khai v nhn thn v vic xin ng k kinh doanh. Th ba, vn bn xc nhn ca nh chc trch c thm quyn v vn php nh ca doanh nghip t nhn trong trng hp xin kinh doanh trong nhng ngnh, ngh c yu cu v vn php nh. Th t, chng ch hnh ngh ca gim c hoc nhng chc danh khc ca doanh nghip t nhn trong trng hp xin kinh doanh trong nhng ngnh, ngh i hi phi c chng ch hnh ngh. Nh vy trong bn yu cu v h s ng k kinh doanh ca doanh nghip t nhn nu trn, hai yu cu u lin quan ti qui ch thng thng, cn hai yu cu sau lin quan ti qui ch c bit v thnh lp doanh nghip t nhn. V nguyn tc, ngi ng k kinh doanh, sau khi p ng ng v y cc yu cu ca php lut v h s v trnh t, th tc, c cp Giy chng nhn ng k kinh doanh doanh nghip t nhn m trong bao gm cc thng tin m t vn tt v doanh nghip v ch doanh nghip nh c khai trong Giy ngh ng k kinh doanh doanh nghip t nhn. Phn cui ca Giy chng nhn ng k kinh doanh doanh nghip t nhn c ch k ca th trng c quan ng k kinh doanh c ng du xc thc ca c quan ny. 4. Qun tr v vn hnh doanh nghip t nhn 4.1. Qun tr doanh nghip t nhn Mang bn cht php l l thng nhn th nhn, v vy vic qun tr doanh nghip t nhn hon ton ph thuc vo ch ca ch nhn ca n. Php lut khng can thip vo cng vic

qun l hay qun tr ni b ca doanh nghip, m ch a ra mt s nguyn tc lin quan bo v trt t cng cng. Cc nguyn tc ny c c do chnh bn cht v c im php l ca doanh nghip t nhn quyt nh. Lut Doanh nghip 2005 qui nh cc nguyn tc v qun l doanh nghip t nhn nh sau, tuy nhin c nhng vn phi bn : Nguyn tc th nht: Ch doanh nghip t nhn c ton quyn quyt nh vic vn hnh v s dng li nhun ca doanh nghip sau khi p ng cc yu cu ca php lut v thu v cc khon chi khc (iu 143, khon 1). Nguyn tc ny l tt yu bi n l h qu ca nguyn tc bao trm l nguyn tc t do ch m trong c mt ht nhn l lun hp l rng con ngi c t do nh ot nhng g thuc v mnh. Nguyn tc th hai: Ch doanh nghip t nhn c ton quyn la chn t mnh qun l, iu hnh doanh nghip hoc thu ngi khc lm nh vy. Vic thu ngi khc qun l, iu hnh doanh nghip c xem l mt ngoi l. Do php lut kim sot ngoi l ny bng cch xc nh iu kin ng k vi nh chc trch c thm quyn v vic thu , v n nh trch nhim ca ch doanh nghip i vi mi hot ng ca doanh nghip d ngi khc qun l, iu hnh (iu 143, khon 2). V vy c th hiu, nu doanh nghip t nhn c gim c, nhn vin c thu, th h hnh ng nhn danh hay theo s ch dn ca ch doanh nghip t nhn. Nguyn tc ny l s ko di ca nguyn tc th nht. Nguyn tc th ba: Ch doanh nghip t nhn l nguyn n, b n hoc ngi c quyn li, ngha v lin quan trong cc tranh chp lin quan ti doanh nghip t nhn (iu 143, khon 3). Ch doanh nghip t nhn l thng nhn. Doanh nghip t nhn l cnh tay ni di ca ch doanh nghip t nhn, khng phi l mt thc th c lp. Doanh nghip t nhn l mt phn trong sn nghip khng tch ri ca ch doanh nghip t nhn. Bi nhng l y, nguyn tc ny l ng nhin.

30

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

Nguyn tc th t: Ch doanh nghip t nhn l i din theo php lut ca doanh nghip (iu 143, khon 4). Vic xc nh nguyn tc ny c v nh mt s chch hng ca Lut Doanh nghip 2005. c nguyn vn khin ai i khi tng lm doanh nghip t nhn l mt thc th c lp m lun lun c i din theo php lut l ch nhn ca chnh n. Bn cht php l ca doanh nghip t nhn l c nhn kinh doanh. Do hnh vi ca doanh nghip t nhn chnh l hnh vi ca ch doanh nghip t nhn, ch khng phi ch doanh nghip t nhn l i din cho doanh nghip t nhn. Ni cch khc, ch doanh nghip t nhn (thng nhn) hnh ng thng qua doanh nghip t nhn (phng tin), ch khng phi doanh nghip t nhn l thng nhn hnh ng thng qua i din l ch doanh nghip t nhn. Trong trng hp ch doanh nghip t nhn thu tng gim c hoc gim c doanh nghip t nhn qun l, iu hnh doanh nghip t nhn, th nh trn phn tch, anh ta l i din cho ch doanh nghip t nhn. Khc hn vi cu chuyn ny, cng ti trch nhim hu hn mt thnh vin l mt php nhn, nn ch s hu (thnh vin) ca n c th l i din cho n. 4.2. Vn hnh doanh nghip t nhn Qui ch php l v vn hnh doanh nghip t nhn hin nay c cha ng trong Lut Doanh nghip 2005, trong mt s vn bn hng dn thi hnh o lut ny v cc vn bn php lut khc. Cng ging vi cc loi hnh doanh nghip khc, vic vn hnh doanh nghip t nhn c iu tit bi nhiu ngnh lut khc nhau. Tuy nhin trong khun kh ca lut doanh nghip, ngi ta ch cp ti nhng quan h ni b ca doanh nghip lin quan ti vic vn hnh n. a) Thc hin qui ch thng nhn Trc ht, doanh nghip t nhn l thng nhn th nhn, nn phi tun th ngha v ca thng nhn trong vic ng k kinh doanh v s sch, chng t kinh doanh. Cc ngha v ny

v nhiu ngha v khc ca thng nhn nm trong qui ch chung. Bn cnh c nhng qui ch c th cho tng loi thng nhn hay tng loi hnh doanh nghip. i vi doanh nghip t nhn, php lut Vit Nam hin nay yu cu ch doanh nghip phi k khai r vn u t ban u khi ng k kinh doanh. Trong qu trnh kinh doanh, ton b vn (k c vn vay) v ti sn (k c ti sn thu) s dng vo hot ng kinh doanh phi c ghi chp y vo s k ton v bo co ti chnh ca doanh nghip theo yu cu ca php lut (iu 142, khon 2, Lut Doanh nghip 2005). Vn u t ban u c th c tng hoc gim theo ch ca ch doanh nghip t nhn. Tuy nhin vic tng gim vn nh vy cn phi c phn nh trong s k ton. Tr khi kinh doanh trong ngnh, ngh m php lut i hi phi c vn php nh, doanh nghip t nhn c th gim vn u t xung thp hn vn u t ng k. Nhng vic gim vn u t xung thp nh vy ch c php sau khi ng k li vi nh chc trch ng k kinh doanh. Vic kim sot vn u t ca doanh nghip t nhn nh vy c l t c ngha bi doanh nghip t nhn khng tch ri khi sn nghip ca ch nhn ca n. Vic nhp nhm gia ti sn kinh doanh vi ti sn khc ca ch doanh nghip khng gip cho ch doanh nghip thot khi ngha v tr n ca doanh nghip, khng k n vic c b pht gic hay khng. C l ngha ca vic kim sot ny nghing hn v lnh vc qun l nh nc. b) Cho thu doanh nghip t nhn Trong qu trnh vn hnh, ch doanh nghip t nhn c th cho thu doanh nghip ca mnh. Vic cho thu doanh nghip t nhn l mt vn php l phc tp. Hin nay cc lut gia Vit Nam c l cha c cch hiu thng nht v vn ny. Vic xc nh bn cht ca hnh vi cho thu doanh nghip t nhn c ngha quan trng trong vic p dng lut gii quyt tranh chp v xem xt ti trch nhim i vi cc khon n ca doanh nghip. Php lut Vit Nam hin nay khng a ra c nhng gi gii quyt tha ng

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

31

trong trng hp c tranh chp lin quan, mc d c hai nguyn tc c xc lp trong Lut Doanh nghip 2005 (iu 144) l: (1) Trong thi hn cho thu, ch doanh nghip t nhn vn phi chu trch nhim trc php lut vi t cch l ch s hu doanh nghip; v (2) Quyn v trch nhim ca ch s hu v ngi thu i vi hot ng kinh doanh ca doanh nghip c qui nh trong hp ng cho thu. Cc nguyn tc vi li vn khng r ngha ny khin cho nhiu ngi nghin cu c cch hiu khc nhau. Hu ht cc tc gi u cho rng, li vn trong nguyn tc th nht cho thy nh lm lut buc ch doanh nghip t nhn vn phi chu trch nhim v cc hot ng ca doanh nghip t nhn trong sut qu trnh cho thu. Bi th c tc gi ph phn rng, y l mt iu tri vi nguyn tc php l thng thng, nn kh c th chp nhn c. V tc gi ny lun gii, s thc ch doanh nghip ch chu trch nhim v ti sn cho thu m khng chu trch nhim v cng vic khai thc ti sn ny. Cc lun gii ca tc gi ny xut pht t vic xem bn cht ca hnh vi cho thu doanh nghip t nhn l hp ng cho thu ti sn [2]. Quan nim khc cho rng hnh vi cho thu doanh nghip t nhn l hp ng cho thu sn nghip thng mi, nhng tha nhn nguyn tc ch doanh nghip t nhn vn phi chu trch nhim v hn nh vi cc khon n ca doanh nghip trong sut thi gian thu [5, 8]. V vy mun xc nh r bn cht ca hnh vi cho thu doanh nghip t nhn th iu cn thit l phi xc nh hay phn bit khi nim doanh nghip. B lut Thng mi Czech 1996 quan nim doanh nghip l mt tp hp ti sn bao gm c hu hnh ln v hnh kinh doanh (iu 5). B lut Dn s Lin bang Nga c sa i, b sung 2003 ti iu 132 c nh ngha: Doanh nghip l i tng ca cc quyn c xem l mt t hp ti sn s dng cho vic thc hin hot ng kinh doanh (hnh vi thng mi). Php lut Php t nhc ti doanh nghip, nhng cng quan nim: doanh nghip khng c i sng php l ring, bao gm ton b ti sn

mt th nhn hay php nhn tin hnh hnh vi thng mi, v c th bao gm nhiu c s thng mi, bt ng sn v vic tham gia vo cc cng ti khc Doanh nghip c th kinh doanh di cc hnh thc php l khc nhau. Doanh nghip l mt t chc tp hp cc nhn t, phng tin vt cht, thit b, nhn cng, vn nhm sn xut mt s ca ci hoc lm mt s dch v [4]. Cc quan nim ny khc vi nh ngha doanh nghip ti iu 4, khon 1, Lut Doanh nghip 2005. o lut ny coi doanh nghip l mt t chc c tn ring, c ti sn, c tr s giao dch n nh, c ng k kinh doanh, c ngha l gn nh c mt i sng php l ring bit. Quan nim ny dng nh xem doanh nghip t nhn (m cng c bao hm trong ) ging nh mt cng ti hay mt php nhn, trong khi vn khng nh n khng c t cch php nhn, v vy lm rc ri thm cho cu chuyn xc nh bn cht ca hnh vi cho thu doanh nghip t nhn. Tuy nhin doanh nghip t nhn khng to ra mt sn nghip ring, nn c th hiu hnh vi cho thu doanh nghip t nhn chnh l hnh vi cho thu ti sn hay cho thu sn nghip thng mi. Th nhng nu xc nh hnh vi cho thu doanh nghip t nhn bt lun l hp ng cho thu sn nghip thng mi hay l hp ng cho thu ti sn th vic buc ch s hu doanh nghip t nhn phi chu trch nhim v cc khon n ca doanh nghip trong sut qu trnh cho thu l khng hp l. C tc gi xc nh cho thu doanh nghip t nhn l cho thu sn nghip, nhng ch doanh nghip t nhn vn phi chu trch nhim v hn i vi cc khon n ca doanh nghip [5]. Tc gi ny ng nht khi nim sn nghip (mt mi quan h ti sn nh ni trn) vi khi nim doanh nghip. Tuy nhin cn phi hiu: nu sn nghip ca ngi ny chuyn cho ngi khc, chng hn nh trong trng hp tha k, th ngi nhn sn nghip phi gnh chu cc ngha v ti sn bi anh ta nhn ti sn. Hp ng cho thu doanh nghip t nhn phi lp thnh vn bn c cng chng. Trong

32

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

trng hp cho thu ton b doanh nghip, ch doanh nghip t nhn phi bo co bng vn bn vi nh chc trch ng k kinh doanh v nh chc trch thu c thm quyn, v phi gi bn vn hp ng ni km theo bo co. c) Bn doanh nghip t nhn Ch doanh nghip t nhn c th chuyn giao doanh nghip bng cch bn ti sn kinh doanh (business assets) [6]. Nhng Lut Doanh nghip 2005 yu cu ngi bn phi thng bo bng vn bn ti nh chc trch ng k kinh doanh c thm quyn v vic bn doanh nghip km theo cc thng tin lin quan m trong c thng tin v tng s n cha thanh ton ca doanh nghip, v cc thng tin v tng khon n ca tng ch n (iu 145, khon 1). Vic bn, chuyn giao doanh nghip t nhn khng gip cho ch doanh nghip t nhn trn trnh khi ngha v tr n, tr khi cc bn mua, bn v ch n c tha thun khc (Lut Doanh nghip 2005, iu 145, khon 2). Cc qui nh ny c l xut pht t vic xem cc khon n ca doanh nghip t nhn nm trong sn nghip ca ch doanh nghip, bi nh trn phn tch bn cht php l ca doanh nghip t nhn l thng nhn th nhn. Cc qui nh ny cn cho thy vic bn doanh nghip t nhn c th km theo c chuyn giao ngha v. V nguyn l vic chuyn giao ngha v cn phi c s ng ca ch n. Cc bn mua bn cn b rng buc vo vic thc hin cc qui nh php lut v lao ng (Lut Doanh nghip 2005, iu 145, khon 3). Cc phn tch trn cho thy, hp ng mua bn doanh nghip t nhn l hp ng hn hp hay hp ng phc hp m bao gm nhiu yu t ca cc loi hp ng chuyn bit hp li nh hp ng mua bn ti sn thng thng (c ng sn hu hnh v bt ng sn hu hnh), hp ng mua bn tri quyn Ngi mua doanh nghip t nhn c th l thng nhn hoc ngi thng. Th nhng Lut Doanh nghip 2005 khng h ch ti vic phn loi nh vy, nn ch qui nh n gin rng: Ngi mua doanh nghip phi ng k kinh doanh li theo qui nh ca Lut ny (iu 145, khon 4). Nu ngi mua hin ang

l ch mt doanh nghip t nhn khc (c ngha ang l thng nhn), th c b xem l vi phm hay khng nguyn tc c qui nh ti iu 141, khon 3, Lut Doanh nghip 2005 rng Mi mt c nhn ch c quyn thnh lp mt doanh nghip t nhn? Nu ngi mua l mt ngi thng nhng khng cc iu kin tr thnh mt thng nhn, th c c mua hay khng? V nu mua ri th c c ng k kinh doanh hay khng? C l cc cu hi ny cn gii p bng thc tin t php. Lut Doanh nghip 2005 khng c gii php c th cho cc vn ny. d) Thay i vn u t Trong qu trnh hot ng, doanh nghip t nhn c th tng hoc gim vn u t ng k. Tuy nhin vic thay i ny phi c thng bo bng vn bn vi nh chc trch ng k kinh doanh c thm quyn. iu 30, Ngh nh s 88/2006/N-CP qui nh ni dung ca thng bo ny phi bao gm: cc thng tin nhn bit doanh nghip t nhn; ngnh, ngh kinh doanh; vn u t ng k, v mc, thi im thay i vn; thng tin v nhn thn v ni thng tr ca ch doanh nghip t nhn. Nh chc trch ng k kinh doanh c thm quyn phi cp Giy chng nhn ng k kinh doanh mi trong thi hn by ngy lm vic k t khi nhn h s hp l. Cng vi vic nhn Giy chng nhn ng k kinh doanh mi, ch doanh nghip t nhn phi giao np cho ngi trao bn gc Giy chng nhn ng k kinh doanh c. 5. Chm dt doanh nghip t nhn C nhiu nguyn nhn dn ti vic chm dt doanh nghip t nhn nh: ph sn, gii th, ch doanh nghip t nhn cht. Ph sn doanh nghip t nhn v gii th doanh nghip t nhn c iu tit bi mt qui ch php l chung vi vic gii th cc loi hnh cng ti khc. Tuy nhin cn phi lu rng vic gii th doanh nghip t nhn hon ton ph thuc vo ch ca ch mt mnh ch doanh nghip t nhn, tr trng hp b gii th cng bc bi php lut.

N.H. Cng / Tp ch Khoa hc HQGHN, Lut hc 26 (2010) 24-33

33

Vic ch doanh nghip t nhn cht l mt vn php l khng n gin lin quan ti s tn ti ca doanh nghip t nhn. V nguyn l, ngi tha k ca ch doanh nghip t nhn tr thnh ch nhn mi ca doanh nghip ny. Nhng nu ngi tha k khng hi cc iu kin tr thnh mt thng nhn hoc khng mun vn hnh doanh nghip na th doanh nghip b chm dt. Ti liu tham kho
[1] A. James Barnes, Terry Morehead Dworkin, Eric L. Richards, Law for Business, Fourth edition, Irwin, USA, 1991. [2] Nguyn Mnh Bch, Cc cng ty thng mi, NXB Tng hp ng Nai, Bin Ha, 2006.

[3] Abdul Kadar, Ken Hoyle, Geoffrey Whitehead, Business Law, Heinemann, London, 1985. [4] Francis Lemeunier, Nguyn l v thc hnh lut thng mi, lut kinh doanh, NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 1993. [5] Phm Duy Ngha, Gio trnh Lut kinh t - Tp 1: Lut doanh nghip, Tnh hung-Phn tch-Bnh lun, NXB i hc Quc gia H Ni, H Ni, 2006. [6] Http://www. residual-rewards.com/business-types. html], 1/14/2010. [7] L Ti Trin, Nguyn Vng Th, Nguyn Tn, Lut thng mi Vit Nam dn - gii, Quyn I, Kim Lai n qun, Si Gn, 1972. [8] Trng i hc Lut H Ni, Gio trnh Lut thng mi - Tp 1, NXB Cng an Nhn dn, H Ni, 2007.

Some comments on laws of proprietorship

Ngo Huy Cuong
School of Law, Vietnam National University, Hanoi, 144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam

The sole proprietorship is a common form of business. But Vietnamese legal system did not analyse clearly its legal nature. Therefore the legal system lacks many solutions for resolving legal disputes concerned and has certain shortcomings in regulating some relations. This article concentrates searching shortcomings of the sole proprietorship laws.