Bai Giang QHKTQT

Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Quan h kinh t quc t
Chng I. t Chng II. Chng III. Chng IV. Chng V. ng Chng VI. Chng VII. Chng VIII. t quc t
Tng quan v Quan h kinh t quc Thng mi quc t Thng mi quc t v dch v Chnh sch Thng mi quc t Di chuyn quc t v hng ho sc lao u t quc t Quan h quc t v khoa hc v cng ngh Phn cng lao ng quc t v lin kt kinh
Hc vin: Nguyn nh Chung
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 1
Chng 1. tng quan v quan h kinh t quc t
I. Mt s khi nim, i tng v phng php nghin cu ca mn hc. 1. Mt s khi nim. 1.1. Quan h kinh t i ngoi. Quan h kinh t i ngoi l tng th nhng mi quan h v kinh t, thng mi, khoa hc v cng ngh cao ca mt nn kinh t vi bn ngoi. Lu : Quan h kinh t i ngoi l nhng b phn ca nn kinh t cc quc gia. Bn ngoi (c th hiu l phn cn li ca th gii). 1.2. Quan h kinh t quc t. Quan h kinh t quc t l tng th cc mi kinh t i ngoi ca cc nn kinh t xt trn phm vi ton th gii. ng trn gc mt nc nhn ra bn ngoi ta c quan h kinh t i ngoi, ng trn gc khng ca ring mt quc gia no v d nh ca cc t chc quc t, ca mt nh nghin cu hay ca cc chnh ph khng nh chnh sch ni chung th cc nn kinh t i ngoi an xen vi nhau to thnh quan h kinh t quc t. 2. i tng nghin cu ca mn hc. 2.1. Ch th ca quan h kinh t quc t: S i su chng VIII Lin kt kinh t quc t.
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
a) Nhm cc quc gia, vng, lnh th, cc nn kinh t ( y va c quc gia va c cc nn kinh t l do khi nim quc gia v nn kinh t rt khc nhau: trong a s cc trng hp th mt quc gia l mt nn kinh t, nhng mt nn kinh t cha chc l mt quc gia, v d nh khi ni Nn kinh t EU nht l trong iu kin lin kt kinh t quc t hin nay, Nn kinh t ASEAN v.v... ch khng phi ring l tng nc. Hoc vi l do t nh trong quan h ngoi giao khun kh ca APEC th ngi ta lun gi l cc nn kinh t thnh vin ch khng gi l cc quc gia thnh vin nh cc t chc quc t khc l do trong APEC c c Trung Quc v i Loan, nu nh gi l cc quc gia thnh vin th c ngha l APEC tha nhn i Loan l mt quc gia m nh vy s lm cho Trung Quc khng hi lng). Do vy khi nim cc nn kinh t c th l rng hn hoc hp hn phm vi quc gia tu tng trng hp v c s dng rng ri hn. b) Nhm cc lin kt kinh t quc t mang tnh khu vc, lin khu vc, ton cu - S lng cc lin kt ca cc ch th ny ngy cng tng l do xu hng t do ho cng nh xu hng hnh thnh cc lin kt kinh t quc t trn th gii ngy cng gia tng (Cc lin kt mang tnh khu vc nh: ASEAN, EU, NAFTA khu vc mu dch t do Bc M gm M + Canada + Mehico; APEC l lin kt mang tnh lin khu vc va c Chu M va c Chu , GATT/WTO Lin kt ton cu v.v...). c) Nhm cc t chc ti chnh tin t quc t (IMF, WB, ADB, IFC International Financial Co-oporation v.v...). d) Nhm cc t chc ca Lin Hip Quc (FAO, UNDP, UNCTAD United Nations Conference Trade and Development: Din n ca Lin Hip quc v thng mi v pht trin: c th ca din n ny l ng v kha cnh ca cc nc ang pht trin v.v...). e) Nhm cc cng ty, tp on, hng, x nghip v.v... Mt trong nhng loi hnh cng ty s c nghin cu nhiu trong mn hc ny l cc cng ty xuyn quc gia, vai tr ca loi hnh cng ty ny ngy cng ng vai tr ch cht khng ch trong thng mi m cn trong lnh vc u t quc t v chuyn giao cng ngh; Hu nh nhng tp on ln nh IBM, Toyota, Nisan, Misubishi, Intel v.v... u l nhng tp on xuyn quc gia, do vy chin lc hot ng ca cc cng ty ny nh th no v cc kha cnh nh u t, l do tin hnh sp nhp theo chiu dc, ngang ... s l nhng vn c i su sau ny. 2.2. Khch th ca quan h kinh t quc t. a) Thng mi quc t (Di chuyn hng ho v dch v trn quy m quc t s c nghin cu Chng II, III, IV). Hc vin: Nguyn nh Chung 3
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
b) u t quc t (S di chuyn vn trn quy m quc t). c) Di chuyn quc t v hng ho sc lao ng (Sc lao ng s di chuyn trn quy m quc t nh th no). d) Quan h quc t v khoa hc v cng ngh (Cc i tng v cng ngh nh b quyt k thut, cc vn v s hu tr tu lin quan ti cc nc ang pht trin nh Trung Quc, Vit Nam..). e) Di chuyn quc t v tin t. 3. Phng php nghin cu ca mn hc. a) Kt hp cc kin thc c bn c hc cc mn hc trc nh Lch s cc hc thuyt kinh t, Kinh t Vi m, Kinh t V m - nhng vn lin quan ti sn xut, tiu dng, thng d v tiu dng, thng d v sn xut, tng phc li x hi, kha cnh thu ca chnh ph t thu, cc khon chi ca chnh ph cho cc khon nh tr cp, tng phc li x hi (c o bng thng d ngi tiu dng cng vi thng d sn xut cng vi thu ca chnh ph nu c khi chnh ph can thip vo vic thu thu hoc tr i chi ca chnh ph nu chnh ph c tr cp'. b) Kt hp l lun v thc tin. II.Nhng chin lc pht trin kinh t i ngoi ca cc nc trn th gii. 1. Hai loi hnh chin lc. 1.1. Chin lc ng ca nn kinh t. Ni dung: Khi p dng chin lc ng ca nn kinh t, cc quc gia hn ch m rng cc mi quan h kinh t i ngoi vi bn ngoi, pht trin kinh t bng ni lc l chnh, thc hin t cung t cp bng nhng ngun lc trong nc. Mc ch: Xy dng mt nn kinh t t ch hon ton da trn kh nng ca mnh. Gim s ph thuc kinh t vo bn ngoi. u im: Xy dng mt nn kinh t t ch l nn tng bo m cho s c lp v chnh tr. Cc ngun lc trong nc c khai thc ti a tho mn nhu cu trong nc. Hc vin: Nguyn nh Chung 4
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Tc pht trin kinh t n nh. Nn kinh t t b nh hng bi nhng bin ng xu (khng hong) ca nn kinh t th gii. (V
d: trng hp ca Vit Nam khi Khu vc Chu c cuc khng hong ti chnh tin t nm 1997, khi xy ra cuc khng hong ti chnh tin t th Vit Nam hu nh khng b nh hng n nn kinh t, trong khi cuc khng hong nh hng rt ln n cc nc trong khu vc nh Thi Lan, Indonesia v.v... c mt lot nhng l gii ti sao Vit Nam li khng b nh hng nhiu, nhng l gii thin v tnh tch cc nh: C hng ch ng, D bo trc v.v..; nhng v kha cnh kinh t th bn cht ca vn l do nn kinh t ca Vit Nam khi cn rt ng, cha hi nhp su vi cc nn kinh t khc trong khu vc Hi nhp su c th hin im quan h vi cc nh u t trong khu vc, vay vn ca cc ngn hng Thi Lan, Indonesia, quan h u t thng mi, cng ngh v.v.. nhng an xen v kinh t vi cc nc trong khu vc ca Vit Nam cn thp thi im , do vy khi nhng Ngn hng Thi Lan, Indonesia v.v.. b ph sn th Vit Nam khng c nhiu nhng khon vay . Nu nh by gi m xy ra cuc khng hong trong khu vc nh vy th Vit Nam s b nh hng rt to ln v mc hi nhp ca Vit Nam hin gi rt cao so vi thi im .
Nhc im: Tc tng trng kinh t n nh nhng chm. Nn kinh t b tt hu so vi bn ngoi. Cc ngun lc trong nc c khai thc ti a nhng khng hiu qu.
Th trng ni a ngho nn, cht hp, gi c t , hng ho km a dng, v ngi tiu dng khng c iu kin tho mn nhu cu ca mnh mt cch tt nht.
Qua bn nhc im trn ta thy i vi cc nc p dng chin lc ny th tc pht trin kinh t n nh nhng rt chm, tt hu so vi bn ngoi (vd: nn kinh t ca cc nc Chu nhng nm 1970 so vi Vit Nam khng c s cch bit l my nh Si Gn c mnh danh l Hn ngc Vin ng l mt trong nhng khu vc kinh t rt sm ut nhng sau mt thi gian tng i ng ca m ca vi ng u; nhng ng vi cc khu vc khc ti khi m ca nm 1986 th cc nc trong khu vc tin rt xa so vi Vit Nam). Trong mt dp phng vn nhng Vit Kiu, c mt Vit Kiu Nht c tr li cu hi: Ai cng bit rng ng ca hay bo h (ng ca ni chung, bo h trong lnh vc mu dch ni ring) l mt chin lc khng tt s lm cho ngi tiu dng thit thi (nu nh bit v kinh t, qun tr kinh doanh ta u bit rng bo h hay ng ca s lm cho ngi tiu dng Hc vin: Nguyn nh Chung 5
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
b thit bi v gi c s tng ln do bo h th s phi ng thu, khi gi tng th lng tiu dng s gim i trn c s ng cu). ng lp lun nh sau: Nu khng c bo h th gi th gii mc P1, v sn xut, tiu dng lng Q1, giao im ca P1 v Q1 l H phn tam gic PP1H l thng d ca ngi tiu dng (Consumer Surplus). Khi c bo h m bo h mc cng cao th tc ng ca n cng ln th s tc ng lm mc gi tng ln P2, do vy ngi tiu dng ct gim lm lng gim xung mc Q2, thng d gim i xung cn din tch ca PP2H2. Trong x hi ai cng l ngi tiu dng (ngi sn xut, gia nh, c nhn, chnh ph v.v..) do vy nu ni rng ngi tiu dng b thit thi th ai cng b thit thi c (nhng trong cc vng m phn ca WTO, lun lun cc bn u mong mun phi bo h ngnh ny, ngnh kia). ng ni tip: Ngi ta mun c tiu dng c th phi c thu nhp th mi c th trang tri c khon tiu dng ca mnh. Mun c thu nhp th phi c cng n vic lm, m bo h th to ra cng n vic lm cho rt nhiu ngi. Nu tham gia vo WTO, khi cc doanh nghip cm thy mnh mnh, nu khng th mc cnh tranh cao, s lng cc doanh nghip phi lao ao s tng ln rt nhiu v ko theo l t l tht nghip s tng. Bo h to ra cng n vic lm chnh v vy gip cho nhiu ngi c th trang tri c nhng chi ph ca minh, do vy bo h / ng ca c tnh hai mt: (i) lm cho ngi tiu dng b thit thi, th trng ngho nn, s lng hng ho thp, gi c cao; nhng ngc li (ii) v kha cnh x hi th li to cng n vic lm. Do vy pht trin trong di hn bo h vn rt cn. 1.2. Chin lc m ca nn kinh t. Ni dung: Cc nc thc hin vic m rng cc quan h kinh t i ngoi vi bn ngoi, trng tm l hot ng ngoi thng trong ch trng hng u l y mnh xut khu, tng cng thu ht v s dng vn, cng ngh bn ngoi khai thc c hiu qu cc ngun lc trong nc. u im: Tc pht trin kinh t cao v nhanh do c th kt hp s dng c hiu qu cc yu t bn trong v bn ngoi phc v cho qu trnh pht trin kinh t. Th trng rng m, hng ho a dng, phong ph c cht lng v ngi tiu dng c th tho mn nhu cu ca mnh mt cch tt nht. To ra mi trng cnh tranh gia cc doanh nghip, kch thch c sn xut pht trin. Hc vin: Nguyn nh Chung 6
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Tt nhin trong iu kin cnh tranh nh vy s c nhng ri ro, doanh nghip no c th tn ti v doanh nghip no khng th tn ti c. Doanh nghip no tn ti c trong iu kin m ca, hi nhp th s c hng li nhiu v th trng s rng m, khng c thu xut khu sang cc nc khc thay v khi cha c Ti hu quc th b p hng ro thu quan cao lm cho doanh nghip b km hm v kha cnh th trng. Thc tin chng minh rng chin lc m ca nn kinh t l rt ng n. VD: Hin nay hng ho Vit Nam rt phong ph, nhiu hn hn 5 nm trc y, gi c cnh tranh. Ngi tiu dng c th la chn rt nhiu mt hng m mnh cn vi mi mc gi m h c th. y chnh l kt qu ca chin lc m ca, nhng ci g cng c tnh hai mt, l do c s di do hng ho nh vy nn c rt nhiu loi hng gi. Nhc im: Nn kinh t ph thuc v chu tc ng gin tip hoc trc tip ca nhng bin ng xu m nn kinh t th gii c th a li. (vd:
nh gi du m trn th gii m leo thang th lp tc Vit Nam cng c xu hng tng gi).
Tc pht trin kinh t cao, nhanh nhng khng n nh. (Gi l

pht trin kinh t nng, tuy cao nhng nu c khng hong th lp tc ng chng li ngay).
Nn kinh t d ri vo tnh trng mt cn i. (L vic qu thin v

kha cnh sn xut hng ho xut khu, nu nh th trng khng n nh, khng xut khu c na th cc doanh nghip xut khu s b chao o).
1.3. Vic la chn chin lc pht trin kinh t i ngoi ca cc nc trn th gii hin nay. Cc nc u thc hin chin lc m ca kinh t nhng khng hon ton (vn c s can thip ca nh nc bo h mt s ngnh; mc can thip n u th tu vo nn kinh t ca mi nc, chin lc ca tng chnh ph). M ca n kinh t l s la chn tt yu ca cc nc trn th gii hin nay nu mun tn ti v pht trin. III. Bi cnh quc t ca quan h kinh t quc t hin nay.
1. c im 1: Sau khi chin tranh lnh kt thc, xu th chung ca th gii hin nay l xu th ho hon, chuyn t i u sang i thoi. Tuy nhin, nhng xung t quc t vn cn v nh hng ln n tin trnh Hc vin: Nguyn nh Chung 7
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
pht trin ca kinh t th gii, v nhng xung t chnh tr thng to ra nhng nh hng ln v kinh t. Nguyn nhn g gy ra nhng xung t trong mi trng kinh t quc t hin nay? Mc d s lng cc cuc chin tranh lnh trn th gii gim nhng nhng xung t vn tn ti nhiu ni. Nhng nguyn nhn gy ra nhng xung t l nhng vn v tn gio (o hi, thin cha gio), khng b (11/9), tranh chp lnh th (tranh chp gia cc nc trong khu vc nh Vit Nam Trung Quc, Indonesia Malaysia v.v..). Khi cn nhng xung t nh vy th kinh t b nh hng rt nhiu. Nh sau khi xy ra cuc khng b 11/9, th mi ngi rt s i my bay gy ra tnh trng lm cho cc hng hng khng trn th gii b lm vo tnh trng khng hong phi sa thi rt nhiu nhn cng lao ng. 2. c im 2: Cch mng khoa hc cng ngh ngy cng pht trin vi ni dung rng ln ngy cng tc ng trc tip ti mi mt i sng, kinh t x hi tt c cc nc. Cuc cch mnh khoa hoc cng ngh lm xut hin nn kinh t tri thc m c th ca kinh t tri thc ta c th thy rt quan trng nh vai tr ca cng ngh thng tin, ngi my, thng mi in t v.v... C rt nhiu khi nim v nn kinh t tri thc nhng ta c th hiu rng trong kinh t tri thc vai tr ca cht xm (hm lng cht xm), tri thc to ra gi tr sn phm ngy cng tng. Cch mng khoa hc cng ngh s tc ng ti c cu trao i, trc kia nc no giu th l nhng nc c nn cng nghip pht trin, nhng hin nay cch o lng xem mt nc pht trin hay khng th khng th da vo ch s v ng gp ca cng nghip trn tng GDP na m s c tnh trn phn ng gp ca lnh vc dch v cho tng GDP. 3. c im 3: Trong nhiu thp k gn y, khu vc kinh t Chu - Thi Bnh Dng ni ln, tr thnh khu vc c tc tng trng kinh t nhanh nht, nng ng nht th gii. Cho d l trc hay sau cuc khng hong nm 1997, khu vc ny vn c coi l khu vc c tc tng trng nhanh nht trn th gii, y vn l khu vc thu ht c u t nc ngoi ln nht. Mt trong nhng m hnh m c th gii nhc n v pht trin khu vc Hc vin: Nguyn nh Chung 8
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ny l m hnh n su bay mt nc dn u i trc (Nht Bn t nhng nm 50, 60), sau cc nc khc i theo (nh Hn Quc, Hng Kng, Singapore, i Loan) ri tip theo nh Thi Lan, Indonesia, Malaysia, Phillipin v.v... C ch ca m hnh ny l chuyn giao cng ngh, theo l thuyt vng i sn phm thc hin chuyn giao cng ngh, u t nc ngoi, cc nc pht trin xong s chuyn giao cho cc nc tip theo. Tuy nhin, m hnh ny khng c nhc ti na sau khi xy ra cuc khng hong ti chnh Chu nm 1997. 4. c im 4: WTO gi vai tr quan trng trong nn kinh t th gii. IV. Tng quan v t chc Thng mi th gii - WTO.
1. Bi cnh lch s. Cui th k 19 u th k 20 (1870-1914), c coi nh thi vng son ca t do ho thng mi, ca m ca quan h kinh t quc t. Sau do xy ra cc cuc chin tranh trn th gii ln th nht , ln th hai, trong thi gian chin tranh (c bit l cc nc Chu u) tp trung ngun lc cho chin tranh khng ch ti kinh t chnh v vy cc chnh ph thc hin chnh sch bo h cht ch tit kim tiu dng. Do vy, nn kinh t th gii chng kin nhng cuc khng hong kinh t trm trng sau nhng cuc chin tranh th gii. Nhng cuc khng hong b li phn ln l do chnh sch bo h mu dch ca cc nc trong thi k chin tranh, tuy nhin bo h mu dch khng phi l l do duy nht m cn l do chin tranh nn cc nc khng th c c mi quan h chnh tr hi ho. Sau Chin tranh Th gii th hai, cc nc thy rng cn thit phi to lp mi trng quc t m hn. Trnh nhng sai lm ca c th lp li l bo h gy ra khng hong kinh t trong thi k gia cc cuc chin tranh. Cc nc c gng to ra mt mi trng kinh t m hn c th xo b s suy thoi cng nh kch thch nn kinh t Chu u. c nhiu chng trnh phc hi sau chin tranh, mt trong nhng chng trnh chnh l K hoch Marshall ca M, y l mt trong nhng cng c m M mun gip Chu u phc hi li nn kinh t. Trong thi k Chu u nn kinh t Chu u ang suy kit ch c M l hng mnh, tuy nhin ch mt mnh M vi k hoch th cha do vy cc nc mun tm ra mt c ch c th thc y thng mi quc t pht trin bng cch xo b bo h, nhng vn khng ch c xo bo h (t mnh xo b cc hng ro thu quan Hc vin: Nguyn nh Chung 9
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
hng ho cc nc xm nhp vo nhng hng ho ca nc mnh li khng th bn ra cc nc khc) do vy cc nc cng nhau tm mt gii php cc nc cng nhau gim thu cc nc cng c nh hng ti nhau. Nm 1944 ti Bretton Woods - M: a ra gii php. Bn tr ct ca nn kinh t th gii ra i: Ngn hng Quc t v ti thit v pht trin (IBRD International Bank for Reconstruction Development). C tn gi ny l v Ngn hng ny c nhim v ti thit v pht trin Chu u Hin nay Ngn hng ny tr thnh Ngn hng Th gii WB, v sau khi gip Chu u tr thnh mt khu vc c nn kinh t mnh ca th gii, Ngn hng ny chuyn mc tiu h tr cc nc ngho trn th gii nn c t li tn nh vy. Qu tin t quc t (IMF International Money Fund). T chc thng mi quc t (ITO International Trade Organization; y chnh l t chc tin thn ca WTO T chc thng mi th gii) Qu bnh n gi c (PSF Price Stabilization Fund) 2. Gii thiu v GATT. Hip nh chung v thu quan v mu dch General Agreement on Tariff and Trade - GATT. GATT c k ti Geneva vo ngy 30 thng 10 nm 1947 bi 23 nc v c hiu lc chnh thc t ngy 1 thng 1 nm 1948. ITO c thnh lp ti Havana (1948), k kt bi 53 thnh vin (nm trong khun kh Bretton Wood). ITO sp vo nm 1950: ch sau hai nm thnh lp l do sp l do Thng ngh vin M, v Anh khng ph chuyn v vic cho ra i ITO; l do m M khng ph chun l bi hai l do (i) lc th gii khng th c 3 cc kinh t M Ty u Nht Bn nh sau ny m ch c M do vy nu nh c ITO ng ln iu phi quan h kinh t ton cu th v hnh chung M trao quyn lc vo tay mt t chc ng ra gii quyt vn trong khun kh quc t do vy M khng mun, Tuy nhin ti nm 1995 iu khng th tn ti thm na v ti thi im ny khng ch c M l cng quc kinh t na m phi theo xu th chung thng mi hi nhp ton cu; (ii) Ngoi ra l do khc na l do chin tranh. Do vy, ITO l mt t chc c c cu cht ch khng tn ti c, trn c s l mt c cu cht cc nc s phi cam kt vi nhau ci g th phi thc hin ci ; Cc vng m phn trong khun kh ca GATT vn c Hc vin: Nguyn nh Chung 10
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
thc hin hay ni cch khc ITO b sp nhng GATT vn tn ti di dng lng qua nhng vng m phn do vy khi ni v GATT ngi ta thng ni ti nhng vng m phn trong khun kh GATT. Vic sp ca ITO m GATT vn tn ti th hin mt c ch cht cha tn ti c nhng mt c ch lng th vn c th tn ti c m phn vi nhau nhng khng mang tnh cht su, c nhng iu c th thc hin nhng khng phi bt buc.
11
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
HOt ng ca GATT Nm 1947 1949 1951 1956 19601961 19641967 19731979 Tn vng m phn Geneva Annecy (France) Torquay (U.K) Geneva Geneva (Dillion Round) Geneva (Kenedy Round) Geneva (Tokyo Round) Ni dung Thu quan Thu quan Thu quan Thu quan Thu quan Thu quan v cc bin php chng bn ph gi ( 35%) Thu quan ( 35%), phi thu quan, cc hip nh khung. Thu quan ( 32%), phi thu quan, dch v s hu tr tu, gii quyt tranh chp, nng nghip, hng dt may ... Dch v, nng nghip, hng dt may, nhn mnh cc i ng c bit dnh cho cc nc ang pht trin. S nc tham gia 23 13 38 26 26 62
102
19861994
Geneva (Urugoay Round)
123
2001
Doha Round
150
3. S ra i ca WTO. S ra i ca WTO c thc hin trong vng m phn th 8 (19861994; vng m phn Urugoay ti Geneva) S ra i ca WTO c th c l gii bi mt s l do sau: Nhiu hnh thc bo h mi xut hin thay v hnh thc thu quan trc kia, nhng ro cn tinh vi hn v d nh nhng quy nh v mi trng, an ton thc phm v.v... S pht trin v m rng cc hot ng thng mi gn vi u t, dch v, chuyn giao cng ngh do vy khun kh ca WTO khng ch dng li lnh vc hng ho do vy cn c nhiu hip nh Hc vin: Nguyn nh Chung 12
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
khc nh: GATT Thng mi hng ho hu hnh; GATS - thng mi dch v; TRIM's, TRIPs Thng mi hng nng sn v hng dt may cha c cp ti trong GATT v c coi l nhng lnh vc nhy cm. Th ch v h thng gii quyt tranh chp ca GATT qu lng lo nn b mt s nc thnh vin ch trch. C ch gii quyt tranh chp trn c s ng thun; th ch khng mang tnh rng buc do vy sau khi gii quyt tranh chp nu c bn no khng thc hin x pht th GATT cng khng c bin php g bt buc thc hin. Do vy, thng 12 nm 1994, ti vng m phn Urugoay Marrakesh (Marc): Hip nh thnh lp WTO c k kt. Ngy 1 thng 1 nm 1995, WTO chnh thc ra i. WTO l s k tha ca GATT nhng cht ch hn, rng buc hn, m rng hn. S khc nhau gia GATT v WTO V tnh th ch: WTO l mt t chc c t cch php nhn cn GATT th khng, do vy WTO c th ng ra m phn vi EU, M, WB, IMF v.v... V phm vi iu chnh: WTO c phm vi iu chnh ln hn GATT; GATT ch iu chnh trong lnh vc thng mi dch v; cn WTO iu chnh thng mi dch v, thng mi lin quan n ngi tiu dng, s hu tr tu, hng dt may v.v... V tnh rng buc: GATT khng c tnh rng buc; WTO c tnh rng buc rt r rng, nu nh quc gia no cam kt g th phi thc hin cam kt . V c ch gii quyt tranh chp: WTO c c ch gii quyt cht ch v c hiu qu, khng phi thc hin trn c ch ng thun m c hn mt c quan gii quyt tranh chp DSB (Dispute Settlement Body) tng t nh mt to n ca WTO do vy s lng a ra tranh chp nh WTO gii quyt rt nhiu. Mt iu ha hn khi a ra DSB gii quyt l cc nc ang pht trin c c hi thng rt cao (vd: Trung Quc, cc nc Nam M v mt s nc khc cng nhau kin M v hng dt may v thng 2004).
13
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 2
Chng 2. Thng mi dch v quc t
Trc kia khi ni ti thng mi quc t th mc nhin mi ngi ch ngh ti thng mi hng ha quc t. Tuy nhin, k t thp nin 50 ca th k trc tr li y cng vi s pht trin ca khoa hc cng ngh th thng mi dch v cng pht trin vi tc chng mt da trn nn l cng ngh thng tin l ch yu. I. Mt s khi nim: 1. Khi nim, c im v phn loi dch v: 1.1. Hai khi nim khi qut: Dch v l nhng hot ng nhm tha mn nhng nhu cu ca sn xut, kinh doanh v sinh hot. (T in Bch khoa Vit Nam, NXB H
Ni nm 1995, tp 1, trang 671)
- Dch v l sn phm ca lao ng x hi m sn phm to ra khng tn ti di hnh thi vt cht, trong qu trnh cung ng v tiu th din ra ng thi nhm tha mn mt nhu cu no ca con ngi. Lu : Ngi cung cp C s vt cht Ngi tiu dng Mi quan h gia ngi cung cp v ngi tiu dng l mi quan h bin chng (mi quan h c i c li), l mi quan h bin chng bi khi ngi tiu dng pht sinh nhu cu, chuyn nhu cu n ngi cung cp dch v v khi ngi cung cp dch v tip nhn c thng ip (nu kh nng ca h c th) th h s cung cp dch v m ngi tiu dng mong mun. Ngha l ban u ngi tiu dng ch l ngi c nhu cu thi, h s tr thnh ngi tiu dng khi ngi cung cp dch v cung cp dch v cho h. Nh cung cp dch v v ngi tiu dng dch v s thng qua h thng c s vt cht t c hai bn u c tha mn. Ngi tiu dng s nhn c dch v m h yu cu cn ngi cung cp dch v s bn ci m h c. 1.2. c im. i) Tnh v hnh: Tnh v hnh c th hin ch ngi ta khng th no dng cc gic quan cm nhn c cc tnh cht c l ha ca 14
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
dch v. (V d nh dch v bu chnh vin thng: khng ai c th ch ra c hnh dng ca loi hnh dch v ). ii) Tnh khng th tch ri: qu trnh cung ng v tiu th dch v din ra ng thi. (Ngi cung ng dch v s bt u cung ng dch v th cng l lc ngi tiu dng bt u qu trnh tiu dng dch v, v khi m ngi tiu dng dch v chm dt qu trnh tiu dng dch v ca mnh th cng l lc m ngi cung ng dch v chm dt qu trnh cung ng dch v). Tnh khng ng nht: kh c th c mt tiu chun chung no nh gi c cht lng ca dch v. (Thm ch cng mt loi hnh dch
v cng khng c tiu ch nh gi cht lng bi v cht lng ca sn phm ni chung s c nh gi trc tin th hin qua ch s k thut, tuy nhin v dch v mang tnh v hnh nn rt kh c c nhng ch s k thut v y cht lng dch v c th hin s tha mn, hi lng ca ngi tiu dng nhng s hi lng ca ngi tiu dng cng rt khc nhau, n c th thay i rt nhiu).
iii)
iv) Tnh khng th ct tr: Tnh khng th ct tr l h qu ca tnh v hnh v khng th tch ri. y nh cung cp dch v khng ct tr nhng dch v nhng h ct tr kh nng cung cp dch v cho nhng ln tip theo. Trn y l 4 c im ca dch v, tuy nhin, trong khoa hc khng c g l tuyt i m ch mang tnh tng i, 4 c im trn cng vy. V d 1: Mt loi hnh dch v tn ti trong nn kinh t m khng mang nhng c im trn l: Dch v kim ton Khi mt doanh nghip thu mt n v kim ton c lp tin hnh kim ton ton b chng t ca doanh nghip th sn phm cui cng ca n v kim ton cung cp cho doanh nghip l nhng bng kim ton m cng ty sau mt qu trnh lm vic h tng hp v a li cho khch hng ca mnh. Doanh nghip c th lu nhng bng kt qu kim ton li hoc h c th trnh, giao cho cc c quan chc nng khi cn thit v thm ch l h chuyn cho cc c quan chc nng khc lu gi - y sn phm khng mang tnh v hnh ng thi c th ct gi c. V d 2: Dch v photocopy Sn phm m khch hng nhn thy c l nhng vn bn c copy, bn thn khch hng c bn copy c th chuyn t tay ngi ny sang tay ngi khc ng thi c th ct i s dng cho mc ch ca ring mnh; sn phm l bn copy th ta c th nhn thy c, hnh th ra sao, ng thi vi nhng bn copy cng c tiu chun cht lng nh gi bn copy nh th no l t, c cht lng tt (nh sc nt, cht lng mc in v.v...) Hc vin: Nguyn nh Chung 15
Gio vin: Thu Anh 1.3. Phn loi dch v.
Quan h kinh t quc t
C nhiu cch phn loi dch v khc nhau, mi quc gia khc nhau li c mt cch phn loi khc nhau.
Hai cch phn loi: a) Cn c vo tnh thng mi. Theo cn c ny th dch v chia lm hai loi: 1. Dch v mang tnh thng mi: l nhng dch v c cung ng nhm mc ch kinh doanh v thu li nhun nh dch v ngn hng, phn phi hng ha, ti chnh, bu chnh vin thng v.v.... ; v 2. Dch v khng mang tnh thng mi cn gi l dch v phi thng mi: l nhng dch v c cung ng khng nhm mc ch kinh doanh, thu li nhun. Ch yu l cc dch v cng cng do cc t chc, cc c quan cung ng trong qu trnh cc c quan t chc ny thc hin chc nng nhim v ca mnh nh dch v vn ti hnh khch cng cng, dch v gio dc, dch v chm sc sc khe cng ng, v.v... Nhng cng c rt nhiu loi hnh dch v va mang tnh thng mi va khng mang tnh thng mi trong mi hon cnh khc nhau, v d: cng l trng i hc nhng Trng i hc Ngoi Thng cung cp dch v gio dc khng mang tnh thng mi; tuy nhin Trng i hc Dn lp Qun l v kinh doanh li cung cp dch v gio dc mang tnh thng mi (c tnh trng l nhng sinh vin ch t im u vo 3 mn l 5 im nhng vn c hc) l do h kinh doanh dch v gio dc, m trng, b tin u t vo c s vt cht do vy h phi c sinh vin thu c tin u t vo ; nhng ngc li cc trng quc lp khc s dng tin ngn sch nh nc thc hin S nghip gio dc. Trng hc, bnh vin l cc c quan s nghip s dng ngun ngn sch nh nc phc v s nghip ca mnh. V d: Dch v chm sc sc khe nu ngi bnh vo bnh vin ng tuyn, np th bo him y t v.v.. th l dch v chm sc sc khe khng mang tnh thng mi; Tuy nhin khi mt bnh nhn vo bnh vin m khng i theo tuyn, khng th bo him v mun c phc v nhanh chng nn vo khm dch v vi s tin nhiu hn, nhanh chng hn lc ny dch v y t li mang tnh thng mi. C mt s loi hnh dch v khng bao gi c th thng mi ha c nh Dch v hnh chnh cng dch v ny l do cc c quan chnh quyn cc cp cung cp nhm lm gim thi gian lm cc loi th tc cho ngi dn; Hoc Dch v Cng chng cng vy ( Vit Nam gi Cng chng l dch v nhng trong WTO khng coi Cng chng l mt loi hnh dch v; Cng chng nm ngoi cc loi hnh dch v WTO lit k). Hc vin: Nguyn nh Chung 16
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
b) Phn loi ca WTO: Cc phn loi ny ging nh mt lit k chia cc loi hnh dch v ra lm 12 ngnh vi 155 phn ngnh. Vic phn chia ny rt mang tnh khoa hc, gi s ngnh u tin (1) l ngnh cc dch v kinh doanh Business Services; v tip theo l nhiu ngnh dch v khc ti (11), cui cng l (12) Cc dch v khng k tn trn nh vy l v hnh chung cch phn loi ca WTO bao trm ton b cc ngnh dch v tn ti trong x hi hin nay.
1. Cc dch v kinh doanh: dch v kinh doanh bt ng sn, i l h-
ng hoa hng, mi gii, lin quan n chuyn mn nh lut s, t vn.

2. Cc dch v truyn thng: vin thng, pht thanh truyn hnh, a
th mailling.
3. Cc dch v xy dng v k s cng trnh: k s cng trnh xy
dng cao c, nh dn dng, thit k nh ca, hon thin cng trnh v.v...
4. Cc dch v phn phi: dch v bn bun, bn l, bn hng a cp
v.v...
5. Cc dch v chm sc sc khe v dch v x hi: y t, bnh vin,
dch v x hi nh vn ti hnh khch cng cng v.v...

6. Cc dch v gio dc: gio dc tiu hc, trung hc, i hc, sau i
hc.
7. Cc dch v ti chnh: ngn hng, bo him, ti chnh v cc dch
v ti chnh khc khng phi l bo him nh qun l qu v.v...

8. Cc dch v mi trng: thu gom rc thi, thot nc, trng cy xanh
v.v...
9. Cc dch v du lch v l hnh: khch sn, nh hng, hng dn tour,
i l du lch v.v...
10. Cc dch v gii tr, th thao: pht hnh bo ch, th thao, h tr
cho th thao, bo tng, th vin, lu tr v.v...

11. Cc dch v vn ti: vn ti hng khng, ng st, ng thy ni
a, ng b, ng v tr, cc dch v h tr cho cc loi hnh vn ti trn nh sa cha, bo dng phng tin, cung cp nhin liu v.v...
12. Cc dch v khng c k tn trn.
Trn y l cch phn loi ca WTO, nhng mi quc gia li c mt cch phn loi khc nhau khng nht thit phi da trn cch phn loi ca WTO, v d Vit Nam trong WTO c nhm 3 l nhm xy dng v k s cng trnh th Vit Nam khng xp ngnh ny l ngnh dch v. Chnh v cch phn loi ca cc quc gia khc nhau nh vy nn xy ra nhng tranh chp v dch v. V d: Mi y Hc vin: Nguyn nh Chung quc gia Angtimua, Caribe 17
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Trung M, kin M v cung cp dch v Gambling on Line, M ni: Theo WTO Gambling on Line c xp vo nhm dch v vn ha gii tr th thao, tuy nhin Angtimua li ni rng: nhng vi quc gia ny Gambling on Line khng c xp vo nhm dch v m l hot ng m b cm trn lnh th quc gia th m M li cung cp Gambling on Line cho nn h c quyn kin ra WTO V nhng phn loi khc nhau ca cc quc gia nn d dng dn ti tranh chp. 2. Khi nim thng mi dch v. Hin nay cha c khi nim chnh xc v thng mi dch v, m thng mi dch v c hiu rng: Thng mi dch v l s trao i mua bn m y i tng l dch v. Trong Hip nh chung v Thng mi v Dch v GATS c xc nh 4 phng thc cung ng dch v 4 modes of Supply (Khon 2 iu 1 ca GATS). i) Phng thc 1 - Mode 1: Cung ng qua bin gii - Cross Border: Dch v di chuyn qua bin gii c lp vi ngi cung ng v ngi tiu dng dch v. V d nh: dch v vin thng (gi in thoi quc t), t vn qua email, qua in thoi, fax. ii) Phng thc 2 - Mode 2: Phng thc tiu dng nc ngoi - Abroad Consumption: Dch v c cung ng cho ngi tiu dng dch v trn mt lnh th khc m ngi tiu dng dch v khng phi l ngi c tr thng xuyn nh dch v du lch (khi mt ngi ri khi nc mnh sang du lch nc khc th phi s dng rt nhiu loi hnh dch v nh dch v thu i ngoi t, dch v khch sn, dch v nh hng, vui chi gii tr v.v...). Lu : khi ti sn ca ngi tiu dng dch v di chuyn ra khi bin gii th s c xp vo Mode 2. V d: Hng hng khng Vit Nam Airline a my bay ra nc ngoi sa cha, bo dng vic Vit Nam a cc my bay ca mnh sang nc khc bo dng, sa cha c xp vo Mode 2 trong tiu dng dch v. Mode 1 l dch v di chuyn qua bin gii; Mode 2 ngi tiu dng di chuyn qua bin gii. iii) Phng thc 3 - Mode 3: Hin din thng mi - Commercial Presence (Press Office; Branch; Subsidiaries): Ngi cung cp dch v thng qua hin din thng mi ca mnh cung cp dch v trn lnh th ca mt nc thnh vin khc. iv) Phng thc 4 - Mode 4: Hin din ca c nhn (hin din ca t nhin nhn) - Presence of natural persons: Hc vin: Nguyn nh Chung 18
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Nh cung cp dch v s thng qua s hin din ca cc t nhin nhn cung ng dch v trn lnh th ca mt nc thnh vin khc. Phng thc ny ng vi dch v mang tnh c lp nh dch v lut s (cc vn
phng lut s thng nm di dng Associates; hoc Partnership trong trng hp ny khng ch c ngi nc ngoi n cung cp dch v c lp cng c xp vo Mode 4 m vic nhng ngi lm cng ca nhng ngi ng ra cung ng dch v cng c xp vo Mode 4), Dch v gii tr (vic mt ca s i lu din trn
lnh th khc cng c xp vo Mode 4) II.Thng mi dch v trong khun kh GATS: GATS c hiu lc t ngy 1 thng 1 nm 1995, y cng l thi im WTO i vo hot ng. 1. Cu trc ca GATS: Gm 3 phn 1.1. Hip nh chnh: bao gm 29 iu quy nh cc nguyn tc, quyn v ngha v. 1.2. Ph lc: nhng quy nh c th lin quan ti mt s lnh vc nh dch v vn ti hng khng, ng bin, ti chnh, vin thng v vic i li ca cc nh cung cp dch v. 1.3. Phn cc cam kt: Trong GATS ch c cam kt ca cc nc tham gia vo vng m phn Urugoay, cn cc nc tr thnh thnh vin ca WTO sau ngy 1/1/1995 th s dng bn cam kt ring. Nhng cam kt ny lin quan ti vic m ca v tip cn th trng, mi quc gia khc nhau c mt kiu cam kt khc nhau, tuy nhin cc nc thuc lin minh Chu u EU dng chung mt kiu cam kt. 2. Ni dung ch yu ca GATS: Ni dung ch yu c rt nhiu iu nh Nguyn tc Ti hu quc, i ng quc gia, c quyn v c quyn cung cp dch v, Minh bch ha, M ca th trng dch v, T do ha dn dn, Nhng quy nh lin quan n lin kt kinh t v.v... Trong khun kh bi hc ch gii thiu hai nguyn tc c bn ca GATS v cng ng thi l hai nguyn tc c bn ca WTO. l Nguyn tc Ti hu quc v Nguyn tc i ng quc gia. 2.1. Nguyn tc MFN Most Favoured Nation (trong iu II): Nguyn tc ti hu quc. i vi nhng phng thc thuc phm vi iu chnh ca hip nh ny mt nc thnh vin phi ngay lp tc v khng iu kin dnh cho dch v v cc nh cung cp dch v ca mt nc thnh vin s i x khng km thun li hn s i x m nc dnh cho mt nc thnh vin khc bt k. Hc vin: Nguyn nh Chung 19
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
V d: mt quc gia A dnh cho mt quc gia B mt s i x th no th quc gia A cng phi dnh cho quc gia C mt s i x khng c km thun li m quc gia A dnh cho B, hay ni mt cch khc hai s i x ca A dnh cho B v C phi tng ng vi nhau. V d c th: Hin nay cc ngn hng nc ngoi cung cp cc dch v lin quan ti ngoi t cha c cho php Vit Nam gi nh Vit Nam tr thnh thnh vin ca WTO th trong trng hp ny khi Ngn hng Nh nc (SBV) ng cho Ngn hng City Bank (ca M) c cung cp dch v nhn gi v cho vay bng ng ngoi t (Deposit $ Credit in US Dollar), trong trng hp ny nu chiu theo nguyn tc MFN th mt lot cc ngn hng nh: Misubishi Bank, Tokyo Bank, ABN Ambro Bank, HFBC Bank, ANZ Bank, Standard Chater Bank (l nhng ngn hng ang hot ng trn lnh th Vit Nam), nu nh nhng ngn hng ny c nhu cu v trnh h s ln Ngn hng Nh nc Vit Nam th SBV cng phi cp php cho tt c cc ngn hng ny c cung cp dch v cho vay v gi bng ngoi t (ng la M) ging nh iu m City Bank c hng. Tuy nhin trong MFN vn c nhng ngoi l nht nh: i vi trong lnh vc thng mi dch v c hai ngoi l sau: i) Ngoi l i vi nhng hip nh v u i dch v c k kt trc khi GATS c hiu lc.
ii) Nhng u tin nm trong khun kh hp tc khu vc. (gi s vi ASEAN ta c AFAS-Asian Free Agreement on Services p dng trong thng mi dch v, nu dn chiu ra t ngoi l (ii) m WTO cho php th trong khun kh ca AFAS khi cc nc ASIAN dnh cho dch v cng nh cc nh cung cp dch v ca nhau nhng u i no th vic dnh u i ca Vit Nam cng nh ca cc nc ASEAN khc s khng b cc nc nm ngoi ASEAN kin. Hoc ta c khun kh hp tc khu vc khc nh Lin minh Chu u EU, i vi Lin minh Chu u EU h cng c mt chng trnh chung nm trong khun kh hp tc lin quan n lnh vc thng mi dch v v trong trng hp ny th khi cc nc dnh nhng u i nht nh cho dch v hay cc nh cung cp dch v ca nhau, cc nc thnh vin khc nm ngoi lin kt s khng c quyn kin ln WTO nu khng c dnh nhng u i . Mi nc thnh vin WTO cng c quyn a ra nhng ngoi l MFN ca mnh, nhng nhng ngoi l c chp nhn th n cn c (i) s ng ca t nht 3/4 s thnh vin ca WTO v (ii) ngoi l s c c quan c thm quyn ca WTO qun l v lnh vc thng mi dch v (gi l Hi ng thng mi dch v) xem xt li theo tng nm. Hc vin: Nguyn nh Chung 20
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
2.2. Nguyn tc NT (trong iu 17 v 18): Nguyn tc i ng quc gia. Cc nc thnh vin phi ginh cho dch v v cc nh cung cp dch v ca cc nc thnh vin khc ngay lp tc v v iu kin s i x khng km thun li hn s i x m nc dnh cho dch v v cc nh cung cp dch v tng t trong nc. Nu chiu theo Nguyn tc NT, th khi quc gia A dnh cho dch v v cc nh cung cp dch v ca mnh s i x nh th no th quc gia A cng phi dnh cho dch v v cc nh cung cp dch v tng t ca quc gia B mt s i x khng c km thun li hn m quc gia A dnh cho dch v v cc nh cung cp dch v tng t ca mnh. Nu trong MFN c th hin im l cc quan h i ngoi l bnh ng, th NT c th hin im quan h i ni v quan h i ngoi l bnh ng vi nhau. Hai nguyn tc trn trong WTO c gi
chung bng mt tn l: Non discoumination khng phn bit i x.

Tuy nhin phi lu Dch v tng t: Nu ch ni dch v v cc nh cung cp dch v thi th ngi ta c th ch hiu l dch v bt k ngha l ch hiu l dch v chung chung. Theo ting Anh c hai t: Service v Services ; Service c hiu l dch v ni chung; cn trong GATS s dng t Services l c th ha tng loi dch v. Gi s Dch v ti chnh, nhng trong Ti chnh ta c nhiu loi dch v nh Services. V d: Nh nc Vit Nam c mt quy nh nh sau: Tt c cc nh cung cp dch v thng tin di ng khi mi gia nhp th trng s c hng mc thu thu nhp doanh nghip u i l 0% trong vng 5 nm u k t khi gia nhp th trng. By gi ta c mt nh cung cp thng tin dch v di ng mi l Cng ty Vin thng in lc E Telecom. Trong trng hp ny khi Nh nc ban hnh mt chnh sch nh vy th t ng Cng ty Vin thng in lc s c hng mc thu u i trong vng 5 nm u k t khi gia nhp th trng l 0%. Cng thi im m E-Telecom cung cp dch v th cng c mt nh cung cp dch v thng tin di ng ca M l Sprint tham gia vo th trng Vit Nam, trong trng hp ny nu dn chiu theo nguyn tc NT th Sprint cng s c hng mc thu thu nhp doanh nghip u i trong vng 5 nm u l 0%. Tuy nhin iu ch din ra khi Sprint cung cp dch v c tn l dch v thng tin di ng m thi, cn nu nh Sprint li cung cp dch v khc cng l dch v vin thng nhng li l dch v gi in thoi ng di quc t vi gi r VOIP th trong trng hp ny Print khng c quyn c i hi u i v thu ging nh E-Telecom. Hc vin: Nguyn nh Chung 21
Gio vin: Thu Anh III. Vai tr ca thng mi dch v.
Quan h kinh t quc t
1. Thng mi dch v gip ci bin c cu kinh t ca mt quc gia. Vai tr ny th hin ch vi cc nc pht trin th ng nhin dch v hin nay ang chim mt t trng rt ln trong GDP. V d i vi mt s nc pht trin cng nh cc nc cng nghip mi (hay cn gi l cc nn kinh t mi ni) th t trng ca dch v trong GDP lun chim khong t 60% tr ln, Canada: 79% ca GDP; M: 73,7% ca GDP; Singapore: 71%; Hn Quc: 62%; Nht Bn: 54%; ca EU m rng: 42% (trc kia EU c 15 nc
thnh vin ch yu l cc nc Ty u v Nam u l cc nc tng i pht trin, khi t trng ca dch v i vi GDP khu vc ny l 70%, tuy nhin by gi EU kt np thm 10 nc thnh vin mi ch yu l cc nc thuc khi ng u l cc nc thuc XHCN c th t trng dch v ca ton b khi EU b st gim i); Hin
nay tc tng trng ca thng mi dch v ca cc nc lun lun cao hn so vi tc tng trng ca nn kinh t. V d v nn kinh t ton cu th trong giai on 1990 n nm 2005 tc tng trng trung bnh ca nn kinh t th gii t 3 n 4% th tc tng trng ca thng mi dch v ca th gii trong giai on ny l 10% (gp 2 ln so vi tc tng trng v kinh t). Vit Nam, nm 2005 theo con s c tnh th t trng
ca thng mi dch v chim 38,9% GDP, Vit Nam phn u n nm 2010 (trong k hoch pht trin kinh t x hi Vit Nam giai on 2006 - 2010) mc ng gp ca dch v vo GDP l 45%.
2. Thng mi dch v pht trin ko theo s pht trin ca thng mi hng ha. Trc kia xut khu c mt l hng th doanh nghip phi tn rt nhiu thi gian (t vic vn ti ti vic thanh ton, bc d, ng gi v.v...), nhng by gi cng vi s xut hin v pht trin ca nhiu ngnh dch v th qu trnh mua bn hng ha s din ra c nhanh chng hn v d dng hn. V d: Trc kia khi nhng dch v trong cc ngn hng cha pht trin th cc doanh nghip rt kh mua bn c hng ha mt cch d dng v nhanh chng chng hn nh mt doanh nghip mun xut khu mt l hng th doanh nghip ti thiu phi cn cc dch v nh: dch v vn ti, dch v bo him, dch v ngn hng, cha k n cc dch v lin quan n kim nh cht lng. Vy trc kia khi dch v ngn hng cha pht trin cng vi cng ngh thng tin cha pht trin th cc doanh nghip phi dng chng t thng qua ng pht chuyn nhanh, by gi cc ngn hng bt u chp nhn chng t in t qu trnh thanh ton din ra nhanh hn, nh vy khi qu trnh thanh ton din ra nhanh hn th kh nng thu hi vn (hay kh nng quay vng vn ca nh xut Hc vin: Nguyn nh Chung 22
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
khu) s nhanh hn, nh vy s trnh c tnh trng l b bn nhp khu chim dng vn v doanh nghip s c tin quay vng cho thng v tip theo. Ngoi ra khi dch v vn ti pht trin th qu trnh vn chuyn hng ha din ra nhanh hn v an ton hn, nh vy l nh xut khu s c th xut khu c nhiu hng ha hn ng thi ri ro ca h c gim xung trong qu trnh xut khu. Hoc mt nghip v ngn hng na c p dng: Nghip v Factoring v nghip v Forfeiting (hai nghip v mi), Vit Nam hin nay mi ch c Ngn hng Thng mi C phn Chu v Ngn hng Vietcombank p dng hai nghip v ny. Hai nghip v ny l Nghip v Bao thanh ton, Ngn hng ng ra thanh ton ton b gi cn phi thanh ton (c th thanh ton ton b hoc mt phn; Factoring l mt phn, cn Forfeiting l trn gi; hin nay mi ch Factoring c p dng). Vi hai nghip v ny s to c thun li cho c ngi nhp khu ln ngi xut khu. C mt iu kin l: Cc ngn hng nu mun cung cp dch v Factoring v Forfeiting th h phi c mt dch v trong l dch v Option - quyn la chn ngoi t, khi h cung cp dch v Option th h mi c cung cp hai dch v kia gim nhng ri ro trong chnh lch t gi, bin ng qu nhiu v t gi. Nhng khi hai loi hnh dch v ny c p dng th bn phi chu ri ro ln nht l bn Ngn hng nhng cc ngn hng vn chp nhn bi trn th trng c rt nhiu ngn hng, nu khng lm vi ngn hng ny th khch hng c th la chn ngn hng khc do vy cc ngn hng chp nhn chu ri ro ln thu ht c khch hng. 3. Thng mi dch v ci bin c cu u t trc tip nc ngoi trn th gii. Nm 2002, lng vn FDI ton cu t khong trn 2 nghn t la, n 60% lung FDI c u t vo cc lnh vc dch v, cc nh u t thch u t vo lnh vc dch v hn v c s h tng ban u cn t vn v kh nng thu hi vn li cao, nhanh hn so vi u t vo cc ngnh cng nghip. Ngoi ra khi ci bin c c cu u t nh vy th khi thng mi dch v pht trin n li ko theo s pht trin ca cc ngnh cng nghip. V d: Dch v kho bi v cng bin khi u c nh xy dng mt cng bin th thng thng khng da vo tiu ch l khu vc c nhng khu cng nghip no xy cng m vic xy cng s c tin hnh trc sau cc khu cng nghip mi hnh thnh quanh . Vit Nam c khu vc cng Chn My, sau khi hnh thnh d n xy dng cng Chn My th hnh thnh mt lot cc d n xy dng cc khu cng nghip quanh . M vic hnh thnh mt lot cc khu cng nghip quanh l rt hp l bi v (i) cc doanh nghip c li th khi vn Hc vin: Nguyn nh Chung 23
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
chuyn nguyn liu u vo t cng ti ni sn xut, (ii) ng thi c li th v v tr khi vn chuyn hng t ni sn xut ra cng phn phi i cc ni khc, v khi c ly, khong cch gim nh vy th ri ro trong qu trnh chuyn ch cng gim i rt nhiu v ng thi chi ph cng c gim theo. 4. Thng mi dch v pht trin gip to ra mt lng cng n vic lm khng l. Vai tr ny mang ngha x hi rt cao. V d M nm 2002, s lao ng lm vic trong lnh vc dch v chim 86% lc lng lao ng. i vi ton b nn kinh t th gii th hin nay ngnh dch v s dng nhiu lao ng nht l ngnh du lch vi con s l 209,6 triu lao ng, chim khong 10% lc lng lao ng ca ton th gii. V lc lng lao ng ny cng to ra mt lng GNP xp x 10% tng gi tr GNP ca ton th gii.
Bui 3
Chng 3. Thng Mi Quc t
I. I. Khi nim v cc hnh thc ca Thng mi quc t. 1. Khi nim v cc hnh thc ca thng mi quc t. Thng mi quc t l mt hnh thc ca quan h kinh t quc t, trong din ra s mua bn, trao i hng ha, dch v gia cc ch th ca quan h kinh t quc t. 2. Cc hnh thc ca thng mi quc t a) Thng mi hng ha: Chnh l s mua bn trao i sn phm di dng vt cht hu hnh nh thng mi hng nng sn, thng mi hng my mc, thit b, nguyn vt liu, du m v.v... b) Thng mi dch v: Mua bn nhng sn phm v hnh, phi vt cht c th hin thng qua cc hot ng ca con ngi, thng mi dch v ng vai tr ngy cng tng trong quan h thng mi quc t.
c) Thng mi lin quan n u t. d)Thng mi lin quan n quyn s hu tr tu.

II.Cc hc thuyt v thng mi quc t. Ch ngha Trng thng. L thuyt li th tuyt i ca Adam Smith. L thuyt li th so snh ca David Ricardo. Hc thuyt Hecksher Ohlin. Hc vin: Nguyn nh Chung 24
Gio vin: Thu Anh Mt s l thuyt khc.
Quan h kinh t quc t
1. Ch ngha Trng thng Mercantilism. Hon cnh ra i t th k XVI n gia th k XVIII, gn lin vi mt s tc gi tiu biu ngi Php nh Jean Bordin, Melton, Jully, Corbert, v ngi Anh nh Thomax Mun, James Stewart, Josias Chhild v.v... 1.1. Ni dung chnh ca Ch ngha Trng thng:
cao vai tr ca tin t: Ch ngha Trong thng coi tin t l tiu

chun c bn ca ca ci, nh nc cng nhiu tin th cng giu c, v trong tin t th vng, bc, kim loi qu c c bit coi trng. Thi k l thi k tch ly t bn do vy cao vai tr ca tin t c bit l vng bc, vng bc c cc quc gia phong kin s dng chi tr nh nui qun i, trang tri chi ph chin tranh v.v.. tch ly th cc quc gia phong kin s dng nhiu phng php nh xut siu, cp bin, bun bn n l v.v...
Coi trng thng mi, c bit l ngoi thng, trong ngoi thng
phi thc hin xut siu (xut khu nhiu hn nhp khu), c th xut siu cc quc gia phi thc hin nhng chnh sch: Chnh sch vi thuc a: xut khu nhng sn phm nguyn liu th v s ch vi gi thp, cc nh t bn gi c quyn thng mi trn th trng cc nc thuc a nhm ngn cn cc nc ny sn xut, cc nc ny buc phi nhp khu hng ho thnh phm, sn phm cng nghip ch bin t cc nc chnh quc. t thng d mu dch bng cch tng xut bng nhng cng c ca nh nc nh tr cp xut khu, ch trng xut khu nhng hng ho c hm lng ch bin cao (hn ch xut nhng sn phm th, s ch), gim nhp khu (ring mt hng vng bc li c khuyn khch nhp khu).
Li nhun: l kt qu ca trao i khng ngang gi (mt hnh

thc la gt li nhun ca quc gia ny c c l nh s ngho i ca quc gia khc thng d ca quc gia ny l thm ht ca quc gia khc).
- cao vai tr ca Nh nc trong vic iu tit nn kinh t:

t c xut siu, gim nhp th cc cng c ca nh nc l rt quan trng nh Khuyn khch xut khu bng cc bin php ti chnh nh tr gi cho xut khu, cung cp tn dng v.v...
25
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Hn ch nhp khu bng nhng nhng cng c truyn thng nh hng ro thu quan (nh thu tht cao). 1.2. u im ca Ch ngha Trng thng: a) Ln u tin, cc hin tng kinh t c gii thch bng l lun. Trc kia cc hin tng kinh t ch c gii thch bng tn gio, bng kinh nghim ch cha c hc thuyt khoa hc no. b) cao c vai tr ca thng mi, c bit l thng mi quc
t. Bi cnh lch s kinh t thi k l t cung, t cp, m Ch

ngha Trng thng cao vai tr ca thng mi c bit l thng mi quc t th l mt cuc cch mng trong nhn thc thi k ny. c) Nhn thc c vai tr iu tit ca Nh nc. Ch ngha Trng thng nhn thc c vai tr ca nh nc vi t cch l mt ch th ch o trong quan h kinh t quc t v ng thi cng nhn thc c tm quan trng ca cc cng c ca nh nc c th s dng iu tit xut nhp khu cng nh nn kinh t ni chung. 1.3. Nhc im: a) Quan nim cha ng v ca ci, v ngun gc giu c ca mt
quc gia. Ch ngha ny cho rng mun giu c th phi c nhiu

tin, m mun c nhiu tin th phi xut khu nhiu hn nhp khu. b) Quan nim cha ng v li nhun trong thng mi. Ch ngha Trng thng coi li nhun l kt qu ca s trao i khng ngang gi (quc gia ny giu ln nh s ngho i ca quc gia khc). Ta thy rng nu li nhun trong thng mi quc t m c nh vy th nhng quc gia b thua thit trong thng mi s khng tham gia thng mi quc t na do vy thng mi quc t s khng pht trin lu di c.
c) Cha nu ln bn cht bn trong ca hin tng kinh t.

Vi tt c nhng nhc im trn y cng vi s pht trin ca nn kinh t bc sang na cui ca th k XVIII, Ch ngha Trng thng dn dn mt i v th ca mnh, trong tc phm ni ting ca Adam Smith Ngun gc giu c thc s ca cc dn tc ph phn ch ngha trng thng v trnh by nhng quan im mi ca mnh v thng mi quc t.
26
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
2. L thuyt v li th tuyt i ca Adam Smith (1723-1790). 2.1. Quan im c bn ca Adam Smith v thng mi quc t bao gm: a) Ngun gc ca s giu c: Khng phi do ngoi thng m do sn
xut cng nghip. ng tha nhn vai tr ca thng mi to iu kin

cho pht trin kinh t l rt quan trng nhng khng phi l yu t quyt nh. Ngun gc ca s giu c quc gia khng ph thuc vo khi lng vng bc m quc gia c m da vo s sn c hng ho, dch v ca quc gia. b) Trong thng mi quc t trao i phi l ngang gi. S trao i gia cc quc gia phi da trn c s t nguyn, cc bn cng c li ng ph phn s phi l ca Ch ngha Trng thng - ng ni rng mu dch s gip c hai bn c th gia tng s lng ti sn ca mnh thng qua nguyn tc c bn l phn cng lao ng.
2.2. C s mu dch gia cc quc gia: Cn c vo li th tuyt i ca cc nc.

Li th tuyt i ca mt quc gia v mt sn phm: Ngha l Quc gia c th sn xut ra sn phm vi cc chi ph thp hn cc nc khc (V d: Du m ca Arp Xt, g ca Canada v.v...). Khi mt quc
gia c c li th tuyt i v mt sn phm no th quc gia th h nn chuyn mn ho vo sn xut mt hng , sau em sn phm trao i vi cc nc khc nhp khu v nhng sn phm h khng c li th tuyt i. Adam Smith v cc quc gia nh nhng h gia nh ngi ch gia nh khng bao gi sn xut c ht nhng ci m h cn, c h gia nh lm nng nghip, c h gia nh sn xut th cng sau h trao i nhng sn phm vi nhau.
Ngun gc ca li th tuyt i ca mt quc gia: Li th t nhin: ti nguyn, iu kin kh hu, t ai. Li th t nhin c bit quan trng i vi cc sn phm nh hng nng sn, lm sn, thu sn v.v... Li th do n lc: S lnh ngh, k thut ca ngi lao ng c bit quan trng i vi vic sn xut nhng sn phm c hm lng cng ngh cao. V d cho Li ch t chuyn mn ha Nc Irag Vit Nam Du m (thng) do mt n v ngun lc sn xut ra 10 6 Go (tn) do mt n v ngun lc sn xut ra 2 3 27
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Ta thy, Irag 1 n v ngun lc c th sn xut ra c 10 thng du, nhng Vit Nam 1 n v ngun lc c th sn xut c 6 thng du m Irag sn xut ra c nhiu du m hn Vit Nam vi cung mt lng u vo nh nhau nhng u ra s lng du ca Irag nhiu hn Irag c li th tuyt i v du m. Tng t, i vi Vit Nam 1 n v ngun lc c th sn xut ra c 3 tn go, cn Irag c 2 tn go Vit Nam c li th tuyt i trong sn xut go.
2.3. Nc Irag Vit Nam Tng
Du m (thng) sn xut ra tng (gim) +10 (6) +4
Go (tn) sn xut ra tng (gim) (2) +3 +1
Theo Adam Smith th Irag chuyn mn ho vo du m cn Vit Nam chuyn mn ho vo sn xut go nh vy sn lng du m ca Irag tng ln 10 thng, Vit Nam gim i 6 thng tnh trn th gii tng s s tng ln 4 thng. Tng t nh vy i vi sn xut go, Irag gim i 2 tn go, Vit Nam tng thm 3 tn v tng s sn lng go trn th gii tng 1 tn. Gi nh, Irag chuyn 1 n v t sn xut go sang sn xut du m, cn Vit Nam chuyn 1 n v t sn xut du m sang sn xut go Chuyn mn ho. 2.4. Cc gi nh ca li th tuyt i: Ch c 2 nn kinh t tham gia sn xut hng ha Hng ha cc nc khc nhau sn xut ng nht v c tnh, cht lng. Khng tnh chi ph vn ti. Chi ph l khng i d quy m sn xut tng. Cc yu t sn xut cc nc ging nhau. D dng di chuyn ngun lc t ngnh ny sang ngnh khc. Khng c s hin din ca thu quan. Hc vin: Nguyn nh Chung 28
Gio vin: Thu Anh Tri thc l hon ho.
Quan h kinh t quc t
Hn ch c bn ca l thuyt v li th tuyt i: Khng gii thch c hin tng trao i thng mi vn din ra vi nhng nc c li th hn hn cc nc khc mi sn phm, hoc nhng nc khng c li th tuyt i v tt c cc sn phm. Ngay t thi Adam Smith,
l thuyt ca ng cng khng dp tt c ni lo lng ca nhiu ngi Anh thi k , h lo ngi rng gi d nc c c th vn ln sn xut c hiu qu tt c cc mt hng hn so vi nc Anh th thng mi quc t s th no? Hc thuyt ca Adam Smith khng gii thch c iu ny v nh kinh t hc David Ricardo khc phc c nhc im ny.
3. L thuyt v li th so snh ca David Ricardo (1772 1823) 3.1. Ni dung v l thuyt li th so snh: a) Mi nc u c th c li ch khi tham gia vo thng mi quc t. V d: Irag sn xut du m c hiu qu hn Vit Nam, Vit Nam sn xut go c hiu qu hn Irag khi hai nc tham gia thng mi quc t bun bn vi nhau th c hai bn u c li ch. Nhng ngay c khi Irag sn xut c hiu qu hn Vit Nam tt c cc mt hng, c Irag v Vit Nam u c li khi tham gia vo thng mi quc t. Vi quan im ny, Ricardo ku gi tt c cc quc gia tham gia vo thng mi quc t v xo b ro cn bo h. b) Li ch trong thng mi quc t bt ngun t li th so snh. Xut hin khi nim v li th so snh ch khng cn ch l li th tuyt i na.
c) Mi nc u c li th so snh trong sn xut mt mt hng no (v km li th so snh trong mt hng khc).

Mt quc gia c li th so snh khi quc gia c kh nng sn xut mt hng ha vi mc chi ph c hi (Chi ph sn xut ra mt sn phm
c tnh bng mt sn phm khc) thp hn so vi cc quc gia khc.
Chi ph c hi ca vic sn xut ra mt hng ha l s lng hng ha khc m chng ta phi hy sinh khi chng ta s dng ngun lc sn xut thm mt n v hng ha . n v sn phm Qun o (b) My tnh 1gi lao ng M to ra 20 2 1 gi lao ng TQ to ra 15 1 Tng
35 3 29
Gio vin: Thu Anh (chic)
Quan h kinh t quc t
Chi ph c hi sn xut qun o l s my tnh phi t b sn xut 1 b qun o. Trung Quc: 1/15 (chic) < M 2/20 (chic) Trung Quc c chi ph c hi thp hn, Trung quc c li th so snh trong sn xut qun o. Tng t vi M Li th sn xut trong my tnh Nu bi cho theo chiu ngc li: quy i v nng sut lao ng tnh chi ph c hi n v sn phm Qun o (b) My tnh (chic) S gi lao ng s dng M 1 5 S gi lao ng s dng Trung Quc 4 28
n v sn phm Qun o (b) My tnh (chic)
1 gi lao ng M to ra 1 1/5
1 gi lao ng Trung Quc to ra 1/28
Chi ph c hi sn xut qun o Trung Quc: 1/28 : 1/4 = 4/28 = 1/7 Chi ph c hi sn xut qun o M: 1/5 : 1 = 1/5 Trung Quc: Trong nc 7 b qun o tng ng 1 chic my tnh, nu chuyn mn ha th cn bn 5 b qun o i mt chic my tnh di ra 2 b qun o. M: tng t, M s c li khi chuyn mn ha vo sn xut my tnh.
30
Gio vin: Thu Anh 3.2. Hn ch:
Quan h kinh t quc t
a) Ch ch n cung sn xut sn phm m mnh c li th so
snh, khng ch n cu tiu dng. Tt c cc hc thuyt c

in ch tp trung vo cung ch khng cp ti cu, Cu ch c tp trung trong kinh t hc hin i.
b)Cha tnh n chi ph vn ti, bo him, thu quan v cc hng ro bo h mu dch. c) Gi tng i trong trao i ch da vo u vo l lao ng. d)Cha tnh n yu t chi ph sn xut gim dn theo quy m v nng sut lao ng tng dn theo quy m. e)Cha tnh n vng i sn phm, th hiu tiu dng.
4. Hc thuyt Hecksher Ohlin (H-O) 4.1. Gii thiu chung v hc thuyt: Khc bit v ngun lc l ngun gc duy nht ca thng mi. Gii thch li th so snh l do: S khc bit v ngun lc gia cc quc gia. Hng ha khc nhau th hm lng cc yu t sn xut cng khc nhau. Cn c gi l Hc thuyt v t l cc yu t sn xut.
31
Gio vin: Thu Anh 4.2. Ni dung c bn ca hc thuyt H O.
Quan h kinh t quc t
a) Trong mt nn kinh t m ca, mi nc tin n chuyn mn ha ngnh sn xut m cho php s dng nhiu yu t sn xut i vi nc l thun li nht. Theo hc thuyt ny c hai vn (a) s khc bit
v ngun lc gia cc quc gia vd: cc nc pht trin c tim lc mnh v vn, cng ngh; cc nc ang pht trin th mnh v lao ng, t ai Khi ta ni mt quc gia c th d tha tng i v yu t no vd: v vn; ; lao ng l quan im tng i, chng hn khi ta so snh quy m dn s gia Vit Nam v M ta thy mc d dn s M nhiu hn Vit Nam nhng ta vn ni Vit Nam d tha lao ng hn so vi M l ta so snh t l lao ng trn vn ca Vit Nam so vi t l lao ng trn vn ca M; (b) Ngnh sn xut s dng nhiu yu t sn xut. V d khi ni ti ngnh sn xut dt may l ngnh s dng nhiu lao ng so vi ngnh sn xut lng thc y ta tnh t l lao ng, hm lng lao ng trong sn phm cao hn so vi hm lng lao ng trong sn xut lng thc.
b) Trao i quc t l s trao i cc yu t d tha ly cc yu t khan him. Cc nc chuyn mn ha sn xut cc sn phm cn nhiu yu t d tha ca nc mnh xut khu v nhp khu nhng sn phm m sn xut ra n i hi nhiu yu t khan him. Cc yu t ca
sn xut: vn, cng ngh, lao ng, ti nguyn. cc nc pht trin th c th mnh v vn, cng ngh, cn cc nc ang pht trin th mnh v lao ng, ti nguyn (D tha c ngha tng i), hc thuyt ca H O gii thch ti sao mt nc, gi nh mt nc pht trin h xut khu sn phm cng ngh sn phm chim hm lng vn nhiu chnh l nhng yu t sn xut ca h l d tha. Tng t, ta thy Trung Quc c coi l cng xng ca th gii, Trung Quc xut khu nhiu hng dt may, giy dp, chi trn th gii nhng sn phm ny s dng nhiu nhng yu t rt d tha ca Trung Quc. Hoc ngay trong cc nc ang pht trin v pht trin c cu xut khu cng rt khc nhau, ta thy nh Canada xut khu sn phm g v h c li th v ngun ti nguyn phong ph.
c) nh lut xu hng cn bng v thu nhp ca cc yu t sn xut: Khi cc nc t do ha thng mi, khng c nc no chuyn mn ha hon ton th thu nhp ca cc yu t sn xut gia cc nc c xu hng cn bng nhau. V d: M Vit Nam
Sn xut t tng nhu cu vn Sn xut t gim cu v vn tng tha vn c gii quyt li gim gim tnh trnh thiu vn sut tng li sut gim Cn bng li sut Hc vin: Nguyn nh Chung 32
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t cu lao
Sn xut qun o cu lao ng Sn xut qun o tng gim lng gim ng tng lng tng Cn bng lng
Thng mi quc t lm tng thu nhp thc t ca cc yu t d tha v gim thu nhp thc t ca cc yu t khan him Gi thit c hai nc l M v Vit Nam, ta thy M c yu t sn xut d tha l vn, cn Vit Nam yu t sn xut d tha l lao ng. Sn xut t l ngnh cn nhiu vn cn sn xut hng dt may l ngnh cn nhiu lao ng. M l nc d tha v vn do sn xut t (ngnh sn xut ra sn phm c cha hm lng vn cao) tng ln, khi sn xut t tng nhu cu v vn tng m M l nc ang c tnh trng d tha v vn tng i (d tha y c hiu tng i khi so vi Vit Nam t l vn trn lao ng ch khng ni quy m tuyt i ca s vn ), khi d tha v vn tng th li sut tng s vay nhiu hn u t sn xut (chng hn l t). Vi Vit Nam th vic sn xut t l ngnh cn nhiu vn m vn l yu t khan him Vit Nam do vic sn xut t gim, sn xut t gim th cu v vn gim do tnh trng thiu vn s c gii quyt do vy li sut gim, nh vy c s cn bng v li sut xu hng cn bng thu nhp cc yu t sn xut l nh vy. Li sut chnh l thu nhp ca cc yu t sn xut l vn. Tng t nh vy vi sn xut qun o, ngnh sn xut qun o l ngnh cn nhiu lao ng. M lao ng l yu t khan him M do vy vic sn xut qun o s gim, khi sn xut qun o gim th cu v lao ng gim, cu v lao ng gim th dn ti tin lng gim khng cn nhiu nhn cng nh trc kia na, tnh trng khan him lao ng tng i M c th c gii quyt mt phn. Ngc li Vit Nam, l nc d tha v lao ng (tng i: t l lao ng trn vn) mc d v mt lao ng quy m dn s nh hn M, ngnh sn xut qun o Vit Nam s tng do vy cu v lao ng tng, m cu v lao ng tng th tin lng s tng (khi doanh nghip c nhu cu tuyn dng lao ng tng th gi c lao ng c biu hin bng tin lng tng) v dn ti vic cn bng lng. Kt lun: Thng mi quc t lm tng thu nhp thc t ca cc yu t d tha v lm gim thu nhp thc t ca cc yu t khan him. v d: i vi Vit Nam tng lng lng yu t d tha Vit Nam; Li sut yu t d tha M. Chnh v th nhng ngi lao ng cc nc ang pht trin rt thch cc quc gia ca h tham gia vo thng mi quc t, nh vy th gi Hc vin: Nguyn nh Chung 33
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
c ca tin lng s tng, trong khi lao ng cc nc pht trin lo ngi b mt vic lm. III. Gi c v t l trao i trong thng mi quc t.
1. Gi c quc t 1.1. Khi nim. Gi c quc t l biu hin bng tin gi tr quc t ca hng ha. Gi tr quc t ca hng ho chnh l hao ph lao ng cn thit sn xut ra hng ho trong iu kin trung bnh trn quy m quc t quyt nh. Lu : Gi c quc t ca hng ho c dng ch mc gi c tnh cht i din cho mt mt hng nht nh trn mt th trng nht nh trong mt thi im nht nh. V d: ta khng th ch ni l Gi c ph, m
phi ni gi xut khu loi c ph no trn mt th trng nht nh, trong mt thi im nht nh (Gi FOB Hi Phng, giao ngy 26/3/2006). Khng th l mc gi no cng l i din cho mt hng vo thi im trong ti th trng m phi c tiu chun xc nh gi c ca hng ho.
Cc tiu chun xc nh gi quc t:
34
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
a) Gi phi l gi ca nhng hp ng mua bn c thc hin trong nhng iu kin thng thng. Hp ng thng mi thng thng l nhng hp ng mua thc bn thc trn c s t nguyn, cc bn quan h giao dch c quan h bnh ng, c lp vi nhau, hp ng khng c nhng iu khon c bit khin vic xc nh gi tr nn khng ng tin cy (Nhng hp ng mua bn khng thng thng: giao dch ni b trong cng ty th mc gi khng phn nh ng nh nhu cu trn th gii, mua bn hnh thc hng i hng 4 tn c ph i ly 1 chic t; hp ng mua bn b tr, hp ng mua bn tr n Vit Nam xut khu mt s mt hng trong chng trnh tr n cho Lin bang Nga). b) Gi phi l gi ca nhng hp ng mua bn vi khi lng ln, mang tnh cht thng xuyn, trn cc th trng tp trung phn ln khi lng giao dch hng ha . Cc loi hp ng nh vy mi phn nh ng cung cu trn th trng th gii v c tc ng ti cung cu trn th trng th gii (trn thc t cc mt hng nh vy s c gn vi cc trung tm giao dch truyn thng ca n nh ly gi kim loi mu Lun n, New York, gi bng ly Bom Bay, Chicago, khi mua my mc thit b bao gi cng tham kho gi ca cc hng ni ting trn th gii v.v..). c) Gi phi l gi c tnh bng cc ng tin mnh, c th t do chuyn i. (nh USD; EU, Yn Nht v.v... nhng ng tin ny c th chuyn i ra nhng ng tin khc d dng, khng gp phi nhng hn ch. Vic chuyn i nhng ng tin ny khng b ph thuc vo nhng ch th chuyn i, mc chuyn i, hay i hi ngun thu nhp t u m ra. Nhng ng tin ny cng l ca nhng quc gia chim t trng ln trong thng mi). 1.2. c im ca gi quc t. a) Gi c quc t ca hng ha c xu hng bin ng rt phc tp v gi quc t phi chu tc ng ca rt nhiu nhng nhm yu t: i)
Nhng yu t nh hng ti gi tr ca hng ha. Nh s tng ln

ca nng sut lao ng, do p dng nhng tin b khoa hc cng ngh (vd: mn hnh AUCIDI trc y 1 nm c gi 1000$ nhng hin nay gi ch 300$, trong khi tnh nng li tin b hn nhiu).
ii) Nhng yu t nh hng ti quan h cung cu. Nh thu nhp ca ngi dn (tng ln nh hng ti cu sc mua tng hoc gim xung), s thay i iu kin t nhin nh hng ti cung hng ha (sn xut c ph gp hn hn dn ti cung gim), cc yu t chnh tr x hi (du m ln xung rt phc tp, khng theo mt quy lut no) v.v... Hc vin: Nguyn nh Chung 35
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
iii) Nhng yu t nh hng ti gi tr quc t ca ng tin. Nh lm pht, thay i t gi hi oi, khng hong ti chnh tin t. b) C hin tng nhiu gi i vi mt mt hng. Khi iu tra, tm hiu th ta thy cng mt loi hng ha trn th trng s c rt nhiu mc gi khc nhau. Nguyn nhn bt ngun l t: i)
Phng thc mua bn khc nhau. Nu mua bn trc tip th gi

quc t ca hng ha s khc khi mua qua trung gian, qua i l, mi gii, hoc mua bn trao i hng tin bnh thng s khc hn l mua bn hng hng, hoc cc giao dch tm nhp ti xut, mua bn theo hnh thc hi ch, trin lm, u thu v.v...
ii) Phng thc thanh ton khc nhau. Nu tr tin ngay th gi s khc hn l tr tin sau, trong bun bn quc t th ngi bn v ngi mua hai nc khc nhau do vy vic vic thanh ton rt phc tp nu thanh ton qua ngn hng c th chn nhiu hnh thc nh chuyn tin, th tn dng, tr tin thng qua LC, nh thu v.v... khi s dng ngn hng thc hin cc dch v chuyn tin theo cc hnh thc khc nhau th ngn hng phi tnh ph do vy gi c hng ha c s thay i. iii) Phng thc vn chuyn khc nhau. Khi la chn phng thc vn chuyn khc nhau th gi quc t s phi khc nhau. Cc phng thc vn chuyn nh ng b, ng thy (ng bin mc d chi ph r nht nhng mc ri ro li cao nht), ng hng khng (c chi ph cao nhng b li rt nhanh), ng st, ng ng (xng, du). iv) iu kin c s giao hng khc nhau. Gi FOB (mc gi cha tnh ph bo him), gi SHIP (bao gm c vn ti v bo him). Mc gi giao ti chn cng trnh s rt khc so vi giao hng ti xng. Quyn li v ngha v ca ngi bn v ngi mua trong cc trng hp khc nhau th trch nhim, ri ro s nh hng ti gi ca hng ha. c) C hin tng gi cnh ko i vi gi c hng ha trn th trng. Gi cnh ko l hin tng khc nhau trong xu hng bin ng gi ca hai nhm hng: Nhm 1: Hng thnh phm cng nghip, my mc thit b. Nhm 2: Hng nguyn vt liu, hng th s ch, nng sn.
1 2 t
Gi cnh ko
Khi gi c trn th trng th gii c xu hng tng th gi ca nhm hng 1 lun c xu hng tng nhanh Hc vin: Nguyn nh Chung
P
1 2
36
Gio vin: Thu Anh hn so vi gi c ca nhm hng 2
Quan h kinh t quc t
* Khi gi c trn th trng th gii c xu hng gim th gi c ca nhm hng 1 c xu hng gim chm hn so vi gi c ca nhm hng 2.
Lu :
Gi cnh ko c nghin cu trong thi gian di. Trong ngn hn th gi c hng ha chu tc ng ca rt nhiu yu t nht thi do vy khng th khng nh c gi ca nhm 1 tng mnh hn nhm 2 hay gim chm hn nhm hng 2. Hin tng gi tng l ph bin. Gi cnh ko ngy cng c xu hng dong ra (khong cch gia nhm hng 1 v 2 ngy cng rng ra). Tc ng ca gi cnh ko n cc nc. Hin tng gi cnh ko ch c li cho cc nc tham gia vo th trng th gii khi h thc hin xut khu nhm hng 1 v nhp khu nhm hng 2, v khng c li cho nhng nc xut khu nhm hng 2 v nhp khu nhm hng 1. Thc t: Gy thua thit cho cc nc ang pht trin. Mang li li ch cho cc nc cng nghip pht trin khc phc tnh trng gi cnh ko th cc nc buc phi thay i c cu xut nhp khu, phi tng cng nng lc cnh tranh ca mnh, khng th xut khu cc sn phm th s ch mi c, phi tng dn hm
- Pe: Ch s c ng ca gi khu. lng ch bin trong sn phm, chuyn dch bincu xut nhp hng xut khu; 2. T l trao i trong thng mi quc t - Pe1 : Gi hng ha xut khu th e k nhp khu. 2.1. Khi nim v cng thc nghin cu. tnh. P Ch s bin ng ca gi hng (T l trao i cn c gi- li:iu kin thng mi - Terms of Trade).
L t s so snh gia ch -s bin ng ha xut khuha xut k Pe0 : Gi hng ca gi hng th e khu vi ch s bin ng ca gi hng ha nhp khu ca mt quc gia trong mt
i1 thi gian nht nh, thng l mt nm.
gc.: Gi hng ha xut khu th i k - P
Pe Cng thc tnh: T = Pi
- Qe0 : Lng hng ha xut khu th e k nghin cu. gc. Gi hng ha xut khu th i k - P : i0 gc. - Q : Lng hng ha xut khu th i k gc.
Trong :
Hc vin: Nguyn nh Chungi0
37
- Qe0 : Lng hng ha xut khu th e k gc
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Pe =
Pe1.Qe 0 Pe 0.Qe 0
e =1 e =1 n
Pi =
Pi1.Qi 0 Pi 0.Qi 0
i =1 i =1 n
V d: Vit Nam xut khu go vo Tanzania v nhp khu xe my t Nht Bn. 1/6/2004: Xut khu 10 tn go vi gi 200$/tn; Nhp khu 1 xe my vi gi 2000$/chic 1/6/2005: Xut khu 10 tn go gi 240$/tn; Nhp khu 1 xe my vi gi 3000$/chic
Pe =
T =
240 x10 = 1,2 200 x10
Pi =
3000 x1 = 1,5 2000 x1
1,2 x100 % = 80% 1,5
2.2. ngha ca t l trao i Cho bit mt nc ang v tr thun li hay bt li trong trao i quc t khi gp bin ng v gi c. T > 1: nc ang v tr thun li. Khi gi hng xut khu tng nhanh hn so vi gi hng nhp khu (trng hp c hai mt hng u tng); c th l gi gim trong trng hp gi hng xut khu gim t hn so vi gi hng nhp. Thng qua trao i quc t vn c th xut khu vi sn lng nh c, nhng c th nhp v vi lng sn phm nhiu hn trc.
T < 1: nc ang v tr bt li.

T = 1: s bin ng ca gi c khng c nh hng g ti t nc. T l trao i gn lin vi xu hng gi cnh ko th i vi cc nc ang pht trin s b ri vo tnh trng bt li, vi gi cnh ko th gi Hc vin: Nguyn nh Chung 38
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
hng thnh phm, my mc thit b tng nhanh hn rt nhiu so vi nhm hng nguyn vt liu, hng th s ch, nng sn l nhng mt hng xut khu ch lc ca cc nc ang pht trin. Rt nhiu nc ang pht trin ci bin c c cu xut khu ca mnh v h tng dn t trng ca mnh trong c cu xut khu cc sn phm my mc thit b, cc mt hng ch bin trn th gii. V d: cc nc cng nghip mi nh: Hn Quc, Singapore, Thi Lan, Hng Kng. Cc quc gia khc phc tnh trng bt li trong t l trao i bng cch: a) Chuyn dch c cu hng ha xut nhp khu. Tng cng xut khu cc sn phm c hm lng ch bin cao. b) a dng ha mt hng v a phng ha th trng. Trong ngnh Ti chnh tin t c cu: Khng b ton b trng vo mt gi th s phn tn c mc ri ro. c) Tham gia vo cc t chc, hip hi. Vit Nam v Thi Lan d nh thnh lp mt Cc Ten lin kt cc nh cung cp trong th trng go. Cc Ten ni ting nht trn th gii l OPEC - iu khin hu nh ton b hot ng cung ng du th trn th gii. IV. Nhng c im c bn ca thng mi quc t hin i. Thng mi quc t l hnh thc ra i sm nht trong quan h kinh t quc t, t thi xa xa c con ng t la vn chuyn cc sn vt phng ng ti cc nc phng ty. c bit trong th k XX, thng mi quc t c s thay i c v cht ln v lng, c th lit k ra rt nhiu c im ca thng mi quc t v d nh v cc cng ty xuyn quc gia, thng mi in t, vai tr ca cc quc gia v.v... Trong khun kh bi hc ta lit k cc c im trn cc phng din nh Quy m v tc tng trng; Tnh cht ca thng mi quc t; T do ha v ton cu ha trong thng mi quc t; Ch th tham gia (bao gm cc quc gia v cc cng ty xuyn quc gia) vai tr ca cc nc ang pht trin; Khch th cc hnh thc, i tng mua bn hng ha, s thay i c cu nhm hng c s thay i di chuyn, thng mi in t c p dng rng ri; Bi cnh ca thng mi quc t ngy nay din ra trong mu thun v cnh tranh gay gt. 1. Thng mi quc t c quy m v tc tng trng nhanh. 1.1. Thng mi hng ha. Thng mi quc t tng nhanh hn so vi tng trng ca nn kinh t th gii. Hc vin: Nguyn nh Chung 39
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
12 10 8 6 4 2 0 -2 9 96 97 98 99 '00 '01 '02 '03 '04 5 World GDP Me rchani
Ta thy: Xut khu hng ha hu hnh lun cao hn GDP ca ton th gii ngha l xut khu hng ha hu hnh lun tng nhanh hn tng trng GDP ca nn kinh t th gii (thng xuyn cao hn gp 2 ln). Nm 2001, c s khc bit (tng trng m), bn thn GDP th gii nm cng tng rt t so vi cc nm khc l do k kin Khng b ngy 11 thng 9. Sau khi Bil Clinton kt thc nhim k th lc kinh t M cng bt u i qua chu k ca n ht thi k hng thnh v bt u i vo giai on suy thoi, tng trng chm li, m kinh t M l u tu kinh t th gii do vy n ko theo tc tng trng ca kinh t th gii chm li. V trong giai on ny, Nht Bn v EU kinh t cng rt tr tr, nhng tc ng ca n ti xut khu cn mnh hn rt nhiu v ta thy M l nc nhp khu ln nht th gii, khi kinh t ca M tng trng chm th nh hng ngay ti hng ha ca nhng nc xut khu cho th trng M (nh Singapore xut khu sn phm in t chim v tr rt ln v sn phm in t xut khu phn ln l sang M). i vi Vit Nam xut khu giai on ny khng nhiu nh cc nc khc l do Vit Nam cha c Hip nh thng mi Vit M, sn phm xut khu ca Vit Nam rt t.
Nguyn nhn thng mi quc t tng trng nhanh hn tng trng GDP ca th gii:
40
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
a) Phn cng lao ng quc t mc su hn dn ti Chuyn mn
ha sn xut pht trin mc cao. Do tc ng ca khoa hc k

thut nn vic phn cng lao ng quc t rt pht trin ch khng ch chuyn mn ha n tng thnh phm cui cng m chuyn mn ha n tng chi tit, tng cng on ca sn phm (vd: mt chic my tnh, t - cc thnh phm c sn xut nhiu ni trn th gii; hoc n gin nh mt chic o s mi bng mt nc, dt mt nc, thit k may mc li mt nc khc v.v...) do vy khi chuyn mn ha sn phm tt yu phi c s trao i; thng mi quc t pht trin nhanh hn s pht trin ca kinh t th gii. b) Sn xut pht trin, vt qu nhu cu ni a. Khi cc doanh nghip trong nc pht trin ti mt mc no ti khi th trng trong nc tr nn qu hn hp so vi kh nng ca cc doanh nghip, ngay c mt nc ln nh Trung Quc th th trng ni a cng khng p ng cho nhng tham vng ca cc doanh nghip trong nc.
c) Xu th t do ha thng mi.
1.2. Thng mi dch v tng trng nhanh. Nguyn nhn: Kinh t th gii c xu hng chuyn dch t kinh t sn xut vt cht sang kinh t dch v, c bit l cc nc pht trin. (S mm ha trong c cu kinh t ca cc nc, ta thy cc nc cng nghip pht trin t trng thng mi dch v ngy cng tng ln trong c cu kinh t th gii 60-70%) Do nhu cu v dch v ca x hi ngy cng tng. Khc vi cc mt hng l hng ha, khi mc sng ngy cng tng th thu nhp ngi dn tng dn ti nhu cu v cc sn phm dch v ngy cng tng nhu cu v gio dc, t vn, bo m an ton cho bn thn th c dch v bo him v.v... Do s pht trin ca khoa hc cng ngh. M ca th trng dch v ca cc nc. Thng mi dch v l mt nhn t thit yu gn lin vi thng mi quc t v hng ha v u t quc t. Khi xut nhp khu hng ha th ta phi s dng cc dch v nh vn ti, bo him, thanh ton qua ngn hng. Cc nh u t quc t mun s dng cc dch v ca cc cng ty nc ngoi nh dch v kim ton, t vn, ngn hng nc ngoi v d: nh u t Nht Bn bao gi cng thch s dng dch v ca ngn hng Nht ch khng thch s dng ngn hng ca nc bn a. Hc vin: Nguyn nh Chung 41
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 4
2. Xu hng ton cu ha v t do ha trong hot ng thng mi. 2.1. T do ha v bo h trong thng mi quc t. a) T do ha l xu hng chnh trong thng mi quc t. Ni dung ca t do ha thng mi: T do ha thng mi l qu trnh cc quc gia ct gim v tin ti xa b cc ro cn thng mi, bao gm qu trnh ct gim thu quan v hng ro phi thu quan, xa b s phn bit i x, to lp s cnh tranh bnh ng nhm to ra mi trng thun li cho thng mi pht trin. Qua cc vng m phn ca WTO, mc thu quan trung bnh ngy cng gim: c th thp k 50 thu nhp khu trung bnh ca cc nc thuc GATT l 40%. Nhng nm 80 ch cn 15%, hin nay cc nc pht trin trong WTO ch mc 4-5%. Hng ro phi thu quan thng qua cc bin php nh d b cc hn ch nh lng nh hn ngch hng dt may. Xa b s phn bit i x to lp s cnh tranh bnh ng, thun li cho doanh nghip (phn bit i x c th din ra gia cc cng ty, hng ha ca cc nc khc nhau nh phn bit hng ca M vi c khi vo th trng Vit Nam; gia hng nhp khu v hng sn xut trong nc Vit Nam nh thu tiu th c bit i vi t nhp khu cn t sn xut trong nc th thp hn). T do ha thng mi c th c nhiu hnh thc biu hin khc nhau: i) T do ha thng mi n phng. Cc quc gia n phng, ch ng ct gim, xa b hng ro thu quan ca h, g b dn nhng hn ch phi thu quan nh hn ngch, cc hn ch nh lng khc. Nh Hng Kng, Singapore, Australia ch ng n phng t do ha thng mi.
ii) T do ha thng mi thng qua vic k kt cc Hip nh thng mi song phng (PTA). Nh Vit Nam k kt Hip nh thng mi song phng vi M. iii) T do ha thng mi thng qua Hi nhp khu vc. Nh Vit Nam tham gia Hip hi ASEAN, Khu vc mu dch t do ASEAN c gi l AFTA nm 2006 l mc m Vit Nam phi thc hin nhng cam kt vi AFTA: hu ht (96%) nhng mt hng trong biu thu xut nhp khu ca Vit Nam s c thu xut nhp khu t 0 n 5%, nhng cng c mt s mt hng mang tnh nhy cm m Nh nc ta vn mun bo h nh t, ng nn nhng mt hng ny s c l trnh ct gim lu hn nhng mt hng khc. T do ha thng mi Hc vin: Nguyn nh Chung 42
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
khng ch cp khu vc, chu lc m cn c m rng lin chu lc nh Din n hp tc kinh t Chu - Thi Bnh Dng APEC. iv) T do ha thng mi a phng. Ni bt nht l vai tr ca T chc Thng mi Quc t WTO. Qua vng m phn ca mnh, WTO rt thnh cng trong vic ct gim mc thu quan, d b dn cc hn ch nh lng. V d: mc thu trung bnh gim xung cn 4-5% t mc 40% nhng nm 50 i vi cc sn phm cng nghip trong cc nc ca GATT, i vi sn phm nng nghip th mc thu vn cn cao cha c t do ha nh sn phm cng nghip. Khng ch c mc thu quan trung bnh c gim m WTO cng c nhiu n lc d b nhng ro cn phi thu quan nh hn ngch, WTO cm tt c nhng bin php bo h c th dn ti hn ch v nh lng i vi hng nhp khu, sau mt khong thi gian rt di tn ti hn ngch hng dt may cn tr thng mi quc t ca hng dt may, cui cng nm 2005 c d b. Nguyn nhn xu th t do ha thng mi din ra mnh m: Cc quc gia ngy cng nhn thc r vai tr quan trng ca thng mi quc t i vi s pht trin kinh t. Theo tnh ton ca Phng thng mi M th Hip nh thng mi gia M v Australia c th lm cho gi tr hng xut khu ca M tng thm 1,8 t USD cng nh gip GDP ca M tng thm hn 2 t USD, hoc theo tnh ton ca WB th nu xa b cc chng trnh h tr gi v chng trnh xa b thu cc khon tr gi trong nc th c th lm li cho nn kinh t th gii khong 300 t USD vo nm 2015, trong 2/3 li ch thu c s thuc v cc nc ang pht trin. Do s pht trin ca cc khi lin kt quc t v hnh thnh cc khu vc mu dch t do. b) Bo h vn tn ti di nhiu hnh thc tinh vi hn. Bo h th trng ni a l vic cc nc s dng hng ro thu quan, phi thu quan v/ hoc cc ro cn thng mi khc nhm hn ch hng nhp khu vo th trng ni a. Mt s hnh thc bo h tiu biu: Tr cp cho sn xut ni a
(nhng doanh nghip nhn c tr cp c th bn c hng ha vi gi thp hn, c th tng c lng hng ha xut ra; cc doanh nghip t cc nc khc nu khng nhn c tr cp s phi chu s cnh tranh bt bnh ng hn), Hng
ro k thut trong thng mi quc t (l nhng yu cu tiu chun k thut

i vi hng ha: yu cu v v sinh an ton thc phm tiu chun d lng cht khng sinh trong sn phm, cm nhp khu nhng sn phm bin i gien; tuy
43
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
nhin ro cn k thut cng c nhng u im nh bo v sc khe con ngi, ng thc vt, to sc p buc cc doanh nghip phi nng cao cht lng sn phm),
Chng bn ph gi, Quy nh v xut x ca sn phm (mt s sn phm

c tn tui, c c tnh tt gn lin vi xut x ca ni sn xut ra n chng hn nh EU a ra danh mc 41 sn phm cn c bo h trn ton cu nh Pho mt Pacma, ru vang Pacma v.v.. quy nh ny ca EU gy ra bt bnh cho nhiu nc xut khu cc mt hng tng t nh M chng hn).
Cc lnh vc tiu biu thng c bo h: Nng nghip, dt may v.v... 2.2. Ton cu ha. Gn lin vi t do ho l ton cu ho - ton cu ho v kinh t, chnh tr, vn ho, x hi v.v - S hi nhp ca cc nn kinh t, bnh ng, bt bnh ng truyn thng, nhn hiu, tng trng , ngho i, mi trng, c quyn, ch ngha t bn, t do thng mi, internet, khng b v.v Khi nim: Ton cu ha kinh t l hin tng / qu trnh lin kt kinh t quc t trn phm vi ton cu. Lin kt kinh t quc t l qu trnh nn kinh t dn tc ca cc quc gia xch li gn nhau, ha nhp vo nhau, an xen vo nhau trong mt nn kinh t thng nht c v kinh t v chnh sch. Khi nim khc v ton cu ho kinh t: Nh Bo ni ting, Friedman, ca t Thi bo Newyork trong cun: The lexus and Olive Tree": Ton cu ho l s hi nhp khng g ngn c ca cc th trng cc quc gia, cc nn kinh t v cng ngh khin cho cc c nhn, cc cng ty cc x hi v quc gia c th vn n th gii mt cch xa hn, nhanh hn, su hn v r hn trc kia; Th gii cng xm nhp tr li v tng c nhn, cng ty, quc gia xa hn, nhanh hn, su hn v r hn trc. Mt nh kinh t hc, Jojep Spitnith, tng ot gii Nobel ni v Ton cu ho: Vic xo b cc hng ro cn t to, hn ch vic di chuyn t do dng hng ho, dch v, vn tri thc v mc thp hn l lao ng. OECD T chc hp tc kinh t v pht trin ca Qu tin t quc t IMF- nhn chung cng thng nht vi quan im trn y: Ton cu ho kinh t l s vn ng t do ca cc yu t sn xut nh vn; lao ng; k thut cng ngh gia cc quc gia, khu vc nhm phn b ti u cc ngun lc trn phm vi ton cu. Ton cu ho mang li rt nhiu c hi v thch thc cho cc doanh nghip, cc quc gia. C hi: thc y tng trng kinh t, y nhanh tin trnh cng nghip ho ca cc nc ang pht trin, to c hi ln cc nc tham gia Hc vin: Nguyn nh Chung 44
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
d dng hn vo mng li sn xut v thng mi ton cu nng cao hiu qu s dng vn, truyn b v chuyn giao trn quy m ngy cng ln nhng thnh qu mi v t ph khoa hc cng ngh, t chc qun l v sn xut kinh doanh v.v Nh c ton cu ho m cc nc ang pht trin c th tip cn c vi khoa hc cng ngh, kinh nghim qun l hn, gy sc p cnh tranh mnh hn - i vi ton cu ho khng th li vo hng ro bo h m phi i mt trc tip vi s cnh tranh ca rt nhiu cc cng ty xuyn quc gia, thc y s xch li gn nhau ca cc dn tc, thc y s giao lu trn mi lnh vc. Nhng ng thi Ton cu ho cng mang li rt nhiu thch thc, nh s gia tng khong cch giu, ngho, bt cng, bt bnh ng trong x hi, quyn lc c th b ri vo mt s t nc, mt s nhm ngi, nn kinh t ton cu d b nh hng xu theo dy chuyn, ton cu ho kinh t v vn chnh n cht xm ang l vn thch thc. Mt s biu hin ca ton cu ha trong thng mi quc t. i) S gia tng nhanh chng v s lng ca cc tha thun thng mi t do. S lng cc RTAs (Regional Trade Agreements) khu vc t nm 1948 n 2002, s lng ny ngy cng tng c thng bo cho GATT/WTO: 300 250 200 150 100 50 0
8 0 5 0 5 0 5 0 5 0 5 0 2 5 5 6 6 7 7 8 8 9 9 0 4 9 9 9 9 0 0 9 9 9 9 9 9 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 0 2 2 0 0 5
T1/2005, 312 RTAs c thng bo cho GATT/WT O (170 tha thun
Ti thng 1 nm 2005 c 312 tho thun khu vc c thng bo cho GATT/WTO, trong c 170 tho thun hin ang c hiu lc. ii) Cc lin kt kinh t khu vc v lin khu vc ngy cng ng vai tr quan trng. iii) Cc lin kt v t chc kinh t mang tnh cht ton cu ngy cng ng vai tr quan trng.
45
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
GATT/WTO: GATT: ra i nm 1947 gm 23 thnh vin ti nm 1960 s lng thnh vin tng ln 34; WTO: c thnh lp nm 1995 gm 132 thnh vin hin nay s lng thnh vin tng ln ti 150 nc chnh thc. Thng mi gia cc nc thnh vin ca WTO chim khong 95% tng gi tr thng mi ca ton th gii. ng thi cng c nhng t chc kinh t mang tnh cht ton cu khc ng vai tr quan trng l WB v IMF c thnh lp nm 1944 vi 44 thnh vin, hin nay c ti 184 thnh vin.
200 150 100 50 0 1945 1955 1965 1975 1985 1995 2003 3. Cc cng ty xuyn quc gia c vai tr rt ln trong thng mi quc t. Cng ty xuyn quc gia: TNCs = Transnational Corporations; Cng ty a quc gia: MNCs/MNEs. Cng ty xuyn quc gia l mt tp on t bn bao gm c 2 b phn chnh: Cng ty m (ng ti mt nc) Cc cng ty con (cc chi nhnh nc ngoi) Cc cng ty xuyn quc gia c xp hng u trn th gii, c xp hng theo ti sn ca cng ty nc ngoi, nm 2003 - The Worlds top nonfinancial TNCs, ranked by foreign assess, 2003.
Ti sn (Assets) Xp hn g C.ty xuyn quc gia 1 General Electric Tr s ti Ngoi t Tng Ngoi t Tng Empl 305,00 0 (mil $) Doanh thu Sales mil $ Total
US
258,900
647,483
54,086
134,187
46
Gio vin: Thu Anh

2 3 Vodafone Ford Motor UK US 243,839 173,882
Quan h kinh t quc t

262,581 304,594 50,070 60,761 59,893 194,196 60,109 327,53 1 294,00 0 103,70 0 88,300 119,00 0 264,41 0 110,78 3 218,52 3
General Motor
US
154,466
448,507
51,627
185,524
5 6 7
BP Exxon Mobil Royal Dutch/Shell Toyota
UK US UK/Netherlan d Japan
141,551 116,853 112,587
177,572 174,278 168,091
192,875 166,926 129,864
232,571 237,054 201,728
94,164
189,503
87,353
149,179
Total
France
87,840
100,989
94,710
118,117
10
France Telecom
France
81,370
126,083
21,574
52,202
(Source: UNCTAD, World Investment Report 2005-Bo co ti Hi ngh ca Lin Hip Quc v pht trin)
Theo UNCTAD: C khong 70.000 cng ty xuyn quc gia vi hn 690.000 chi nhnh. Cc cng ty xuyn quc gia ny c doanh s t hn 19.000 t USD/nm gp 2 ln xut khu ton cu (nm 2004, xut khu hng ho ton cu ca th gii khong 8.880 t USD). c tnh: Cc cng ty xuyn quc gia ny to ra 60% sn lng th gii, kim sot trn 80% tng gi tr thng mi, nm gi trn 90% tng ngun vn u t trc tip t nc ngoi (FDI), nm gi trn 90% kt qu nghin cu v khoa hc cng ngh tin tin trn th gii. Cc cng ty xuyn quc gia
c nng lc ni tri v nng lc t chc sn xut, v nghin cu khoa hc cng ngh, tim lc kinh t ti chnh. Thng mi quc t khng ch din ra gia cc cng ty xuyn quc gia vi nhau m cn trong ni b cc cng ty xuyn quc gia (gia cng ty m v cng ty con; gia cc cng ty con vi nhau). C nhiu cng ty xuyn quc gia c doanh thu rt ln, ln hn GDP ca nhiu quc gia. V d: Doanh thu ca Tp on bn l Gold-Mark l 220 t USD trong khi GDP ca Indonesia l 213 t USD; hoc an Mch c GDP l 205 t USD. Hng Ford Motor c doanh thu l 162 t USD ln hn GDP ca Phn Lan, Ireland, Thi Lan (132 t USD).
47
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
4. Thng mi quc t tp trung ch yu cc nc pht trin, tuy nhin vai tr ca cc nc ang pht trin c xu hng tng. a) Thng mi quc t tp trung cc nc pht trin: 10 nc xut khu hng u trn th gii nm thng mi hng ha, 2004
S 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Nc xut khu c M Trung Quc Nht Bn Php H Lan Anh Canada B Gi tr 912 819 593 566 449 358 349 347 317 307 Phn 10 8,9 6,5 6,2 4,9 3,9 3,8 3,8 3,5 3,3 % thay i hng nm 21 13 35 20 14 21 17 13 16 20
Trong 10 nc xut khu hng u trn th gii ch c Trung Quc l nc ang pht trin, chim t trng 6,5%, cn li l 9 nc pht trin chim hn 48% tng kim ngch xut khu ca th gii. 10 nc nhp khu hng u trn th gii thng mi hng ha, 2004
S 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Nc xut khu M c Trung Quc Php Anh Nht Bn H Lan B Canada Gi tr 1.526 717 561 466 464 455 351 319 286 280 Phn 16,1 7,6 5,9 4,9 4,9 4,8 3,7 3,4 3 2,9 % thay i hng nm 17 19 36 17 18 19 18 21 22 14
Tng t cng ch c Trung Quc nm trong s 10 nc xut khu hng u, 9 nc pht trin cn li chim ti 51% tng nhp khu th gii.
48
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
10 nc xut khu hng u trn th gii thng mi dch v, 2004

S 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Nc xut khu M Anh c Php Nht Bn Ty Ban Nha H Lan Trung Quc Hng Kng Gi tr 318 172 134 110 94,9 84,5 82 73 62,1 53,6 Phn 15 8,1 6,3 5,1 4,5 4 3,9 3,4 2,9 2,5 % thay i hng nm 11 18 15 12 25 11 17 16 34 18
10 nc nhp khu hng u trn th gii thng mi dch v, 2004

S 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 Nc xut khu M c Anh Nht Bn Php H Lan Trung Quc Ireland Canada Gi tr 260 193 136 134 96,4 80,6 72,4 71,6 58,4 55,9 Phn 12,4 9,2 6,5 6,4 4,6 3,8 3,5 3,4 2,8 2,7 % thay i hng nm 14 13 14 22 18 10 11 31 12 12
i vi xut nhp khu dch v, v tr ca Trung Quc yu hn rt nhiu - ng th 9 v xut khu v th 8 v nhp khu trong 10 nc hng u. Nhng nc pht trin cn li chim trn di 50% xut nhp khu dch v ca ton th gii. M lun l nc ng u c v nhp khu ln xut khu (chim 15% xut khu; 12,4% nhp khu). Gii thiu v mt s t chc ca cc nc pht trin. G7 (Nhm 7 nc cng nghip hng u trn th gii gm: Anh, Php, M, c, Nht, , Canada, thng mi cc nc ny chim khong 65% tng thng mi ton cu trong khi dn s ca cc nc ny ch Hc vin: Nguyn nh Chung 49
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
1/12 dn s th gii Hi ngh thng nh l u tin c t chc gm 6 nc vo thng 11 nm 1975 ti Php sau 1 nm Canada c kt np thm vo ti Puetorico) v G8 c thnh lp thay th cho nhm G7 (thm Nga nm 1998). OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development T chc hp tc v pht trin kinh t nm 1961) tin thn ca t chc ny l T chc Pht trin Kinh t Chu u (OEC) Din n cc nc pht trin tho lun cc vn kinh t, x hi, mi trng v.v Chim 14,5% dn s th gii, t mc GDP bng 71,4% tng GDP th gii, chim ti 60% gi tr xut khu ca th gii. OECD bao gm 30 nc thnh vin c nn kinh t th trng (cc nc khu vc Bc M, khu vc Chu u, mt s nc Trung u, ng u). b) Vai tr ca cc nc ang pht trin trong thng mi quc t ngy cng gia tng. T trng ca cc nc ang pht trin trong thng mi th gii, nhn chung c trong thng mi hng ho v dch v t trng ca cc nc ang pht trin c xu hng tng, hng ho b st gim thng i mnh vo thi k khng hong kinh t nm 1997. Xut khu hng ho hu hnh theo khu vc, theo tng nn kinh t giai on t nm 1948 ti 2004: T trng ca khu vc Chu tng ln t 13,6% vo nm 1948 n nm 2004 t c xp x 27%, trong ni ln s tng trng ca Trung Quc (t 0,9% ln n gn 7%), n (trong thi gian t 1948-1973 b st gim do vic ng ca nn kinh t nhng sau ti thi k m ca th n tng trng xut khu). Tng t vi tnh hnh nhp khu ca cc nc ang pht trin trong khu vc Chu tng ln t 14% ti 24% trong Trung Quc t 1,1% ln n 6,1%, n tng trng t nm 1973 t 0,3% ln ti 5,1%. Nguyn nhn dn ti s pht trin ngy cng tng ca cc nc ang pht trin : i)
Do tc ng ca u t trc tip t nc ngoi (FDI). Vic u t

trc tip t nc ngoi gip cc nc ny c c ngun vn tng cng kh nng cnh tranh vi sn phm ca h.
ii) Hnh thnh nhiu khi lin kt khu vc ca cc nc ang pht
trin. Nh khu vc Chu , Chu M La tinh u c cc hnh thi

lin kt khu vc (ASEAN; MECOSUA Nam M; Nhm G77 ti nay c ti hn 130 thnh vin, l mt nhm ca cc nc ang pht trin; Nhm G20 l nhm i u (nh Braxin) trong vic u tranh vi
50
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
nhm cc nc pht trin v xo b tr cp nng sn m ca th trng nng nghip cho hng ho ca h. iii) Nhiu nc p dng chin lc hng v xut khu rt thnh
cng. Cc nc cng nghip mi Chu nh Malaysia, Thi Lan, Hn

Quc, Singapore, Trung Quc. Phn trn y cp ti cc ch th ca thng mi quc t nh cc Cng ty, Quc gia, tip theo di y l i tng ca thng mi quc t i tng mua bn, trao i hng ho v cch thc thc hin thng mi quc t. 5. Khoa hc cng ngh ngy cng pht trin lm thng mi quc t thay i c v c cu hng ha trao i cng nh cch thc hot ng. a) Thay i trong c cu thng mi:
51
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
T trng cc hng ha trong thng mi quc t thi k 1985 2002
60
1985
50 40 30 20 10 0
SP chto Khong sn Nng sn Dv khc Du l ch
1995 2002
Vn ti
Gim t trng bun bn nhm hng th s ch, nng sn, cc nguyn vt liu truyn thng. Nhng nm 1950 nhm ny chim t trng l 65%, nhng hin nay ch cn khong t 10 15%. Nguyn nhn gy ra s suy gim t trng ca nhm hng th s ch, nng sn cc nguyn vt liu truyn thng: i)
Cch mng khoa hc k thut: trong lnh vc nng nghip c

cuc cch mng xanh, trng lm cho cc nc nng cao kh nng sn xut lng thc, c th t tc lng thc do vy lm gim t trng xut khu trong cc mt hng ny.
ii) Do xu hng gi cnh ko. iii) Do nhu cu tiu dng mt hng nng sn tng chm hn so vi cc hng ha khc v chnh sch bo h nng nghip ca nhiu nc. iv) Do hot ng u t trc tip nc ngoi tng, ngun nguyn liu truyn thng c khai thc s dng ti ch thay v phi xut khu nh trc kia. v) T trng nhm hng nhin liu, c bit l du m v kh t tng l do: Tr lng c hn. Theo s liu ca OPEC cho bit vo cui nm 2004, tng tr lng du th trn th gii cn khong 1.144.013 triu thng (mi thng tng ng 159 lt). Nhu cu v du m khng ngng gia tng.
52
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
vi) Nhm sn phm cng nghip ch bin c bit l my mc, thit b, thit b ton b tng nhanh l do: S phn cnglao ng v chuyn mn ha trong nhm ny din ra mnh nht. Nhu cu cng nghip ha hin i ha ca cc nc (c bit l cc nc ang pht trin trong qu trnh cng nghip ho, hin i ho nn cn nhp khu rt nhiu my mc, thit b nn nhu cu v nhm hng ny tip tc tng cao). Vng i cng ngh ngy cng ngn. (nhu cu gia cc nc chuyn giao cng ngh ngy cng tng, gia nhng nc ang pht trin v pht trin, cc nc ang pht trin khi c cng ngh mi th s chuyn giao cng ngh c cho cc nc ang pht trin). Nhiu ngnh cng nghip mi xut hin v ngy cng c quc t ho. (V d: cng ngh vt liu mi, cng ngh thng tin v.v.. pht trin rt nhanh v quc t ho rt mnh m). b) Thay i trong cch thc thc hin. i) Hnh thnh nhiu hnh thc mua bn mi.
ii) Thng mi in t c ng dng rng ri. Cc phng tin nh Internet. Li ch ca thng mi in t: Thng tin. Thi gian. Chi ph. Cht lng phc v. ng dng ca thng mi in t: Gii thiu doanh nghip v sn phm: m website qung b hnh nh. Tm kim i tc, nghin cu th trng. Bn hng trc tuyn. H tr khch hng. Qun l nh nc: chnh ph in t. Thng mi lin quan n u t v lin quan n quyn s hu tr tu gia tng.
53
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
6. Thng mi quc t din ra trong nhng mu thun v cnh tranh gay gt 6.1. Nhng mu thun trong thng mi quc t. a) Gia cc ch th ca thng mi quc t, gia cc nc pht trin v cc nc ang pht trin. Dch v, quyn s hu tr tu. Tr cp nng nghip. Mu thun ngay trong ni b cc nc pht trin v ang pht trin. V d: M EU, M Nht v.v... Mu thun gia cc nc pht trin v cc nc thuc OPEC. (Hi ngh thng nh OPEC ln u tin c t chc nm 1960). Cc nc pht trin buc ti OPEC v OPEC khng ch mc sn lng nn gi du m trn th gii tng cao, v gi du tng cao m du l nhin liu cn thit cho mi ngnh sn xut nn nh hng ti tc tng trng ca nn kinh t th gii. Nhng v pha OPEC khng th theo nh kin ca cc nc pht trin tng cng sn lng ca mnh, l do ngun du m c hn, nu tng sn lng th ch trong vi chc nm na l tr lng cn kit. OPEC ni rng gi du m tng khng phi l do OPEC m l do mt s nc pht trin nh Anh, , c, Php thu chim mt t trng rt cao cho mi lt du nh vy gi du cao khng phi l do cc nc OPEC m l do mc thu ca cc nc pht trin qu cao. b) Mu thun gia cc xu hng trong thng mi quc t. i) Xu hng t do ha v bo h mu dch.
ii) Xu hng ton cu ha v khu vc ha. (Khu vc ho - trong bi cnh m phn a phng, m phn trn khun kh ton cu vn dm chn ti ch cc cuc hp ca WTO xy ra mu thun gia cc nc pht trin v cc nc ang pht trin, mu thun ngay trong ni b gia cc nhm vi nhau vic m phn rt kh c th i c ti im thng nht. Nhiu nc thy rng thay v m phn a phng nh vy chng ta nn i theo con ng nhanh hn l vic k kt nhng hot ng thng mi t do hoc k kt nhng hip nh thng mi khu vc. Vic mt mt b xung cho khu vc ho mt mt b xung cho xu hng ton cu ho. Nhng mt khc n c th lm chm tr vic m phn ton cu. 6.2. Cnh tranh trong thng mi quc t ngy cng gay gt. S lng ch th tham gia vo thng mi quc t ng hn. Hnh thc cnh tranh a dng hn. Hc vin: Nguyn nh Chung 54
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Khng ch c cc nc pht trin m cn c s tham gia ca cc nc ang pht trin ngy cng tng, khng ch cc cng ty xuyn quc gia m cn c c s tham gia ca cc cng ty nh v va ca cc nc ang pht trin na. Hnh thc cnh tranh ngy cng a dng hn ngoi vic cnh tranh qua gi, cht lng th by gi c c cc hnh thc cnh tranh bng Marketing, tip th, cc dch v sau bn hng, phn phi, cc hnh thc thanh ton mi v.v...
55
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Chng 4.
Chnh sch thng mi quc t
Trong chng ny bao gm nhng ni dung: (i) Khi nim, nhim v v cc b phn trong thng mi quc t; (ii) Cc hnh thc ca thng mi quc t bao gm: Chnh sch bo h mu dch v Chnh sch mu dch t do; (iii) Cc nguyn tc c bn p dng trong thng mi quc t bao gm 2 nguyn tc: a. Nguyn tc ti hu quc v b. Nguyn tc i x quc gia. (iv) Cc bin php p dng trong chnh sch thng mi quc t bao gm: thu quan, cc bin php qun l nhp khu phi thu quan v cc bin php khuyn khch y mnh xut khu. I. Khi nim, nhim v v cc b phn trong chnh sch thng mi quc t. 1. Khi nim. Chnh sch thng mi quc t l h thng cc nguyn tc, bin php kinh t hnh chnh v php lut dng thc hin nhng mc tiu xc nh trong lnh vc thng mi quc t ca mt nc trong mt thi k nht nh. Nhng chnh sch thng mi quc t bao gm nhng chnh sch thng mi hng ho, thng mi dch v, thng mi lin quan n u t v lin quan n s hu tr tu. 2. c im. i) Chnh sch thng mi quc t l mt b phn cu thnh ca chnh sch kinh t ni chung v chnh sch kinh t i ngoi ni ring. Chnh sch quc gia bao gm hai mng: (a) Chnh sch i ni cng nghip, nng nghip, dch v v (b) chnh sch i ngoi thng mi, u t nc ngoi, hp tc quc t, khoa hc cng ngh, di chuyn, xut khu lao ng. Nhng chnh sch ny phi c s phi hp vi nhau t c nhng mc tiu chung. V d: Vit Nam v rt nhiu nc trong khu vc mun ch trng xy dng ngnh cng nghip sn xut t do vy v mt i ni th phi c chnh sch pht trin cng nghip khuyn khch thu ht u t trong nc, cn v mt i ngoi s c chnh sch bo h hoc t do ho thng mi. xy dng ngnh sn xut t, Vit Nam p dng hnh thc bo h thng qua cc bin php nh thu quan cho ti khi ngnh ny mnh th mi d b hng ro thu quan. Chng ta a ra nhng chnh sch u t nc ngoi nhm thu ht cc nh sn xut t ln trn th gii qua nhng lin doanh.
ii) Chnh sch thng mi quc t c quan h mt thit vi mi hot ng ca nn kinh t. Mi chnh sch khi a ra p dng u phi Hc vin: Nguyn nh Chung 56
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
c tnh ton nhng tc ng ca chnh sch i vi nn kinh t, vd: nh nc nh thu nhp khu i vi xng du nc ngoi vi mc thu cao th ngay lp tc tc ng ti cc doanh nghip, cc ngnh sn xut trong nn kinh t. Hoc khi Vit Nam thc hin nhng cam kt trong AFTA th cc mt hng ca Vit Nam gim thu xut ch cn 0-5% do vy vi cc mt hng in t hoc t th theo xu hng cng phi ct gim cho nn ngi tiu dng c th mua c hng ho vi mc gi thp hn. iii) Chnh sch thng mi quc t quan h cht ch vi chnh sch ngoi giao. Khi cc Nguyn th quc gia cc nc gp nhau th thng mi lun l mt trong nhng ni dung c trao i, v d khi Th tng Phan Vn Khi sang thm M th mong mun M cho Vit Nam gia nhp T chc Thng mi Th gii, mong M dnh cho Vit Nam Quy ch Quan h Thng mi Bnh thng vnh vin. 3. Cn c xy dng chnh sch thng mi: Vic xy dng chnh sch thng mi da trn: i) c im kinh t x hi. Chnh sch thng mi phi ph hp vi c im tnh hnh pht trin kinh t x hi ca t nc , nh cc nc cng nghip c th thc hin t do ho lnh vc sn phm cng nghip v nng lc cnh tranh ngnh ny rt cao nhng i vi lnh vc nng nghip li vn phi bo h. L do m cc nc cng nghip vn phi bo h nng n cho nng nghip khng ch n thun ch v l do kinh t m cn v l do chnh tr, x hi, chng hn nng dn mc d chim mt t trng rt nh trong dn s nhng h vn c ting ni chnh tr nht nh do vy cc chnh tr gia mun tranh th ting ni, l phiu ca nng dn th phi a ra nhng chnh sch bo h cho h. V d: Nng dn Php (dn s Php ch yu sng thnh th), nhng chnh tr gia vn nhn thy tm quan trng ca gii nng dn, quyn li ca h vn lin quan ti nng dn do vy nhng nh hoch nh chnh sch phi lp chnh sch sao cho ngi nng dn khng b mt lng.
ii) Cam kt quc t m quc gia c v ang thc hin. (c th l nhng cam kt song phng, khu vc, a phng v.v... nh Hip nh thng mi Vit M Mt quc gia tn ti khng n l m nm trong h thng thng mi ton cu do vy ngoi nhng quyn li m quc gia c hng m cn phi thc hin nhng ngha v ca mnh m cc cam kt a li. Nh Hip nh thng mi Vit M th Vit Nam phi m ca th trng cho hng ho dch v ca M, thc hin vic khng phn bit i x i vi hng ho M. Trong cam kt AFTA th Vit Nam phi thc hin nhng cam kt ca mnh trong nm 2006 phi h nhng thu xut xung 0-5% i Hc vin: Nguyn nh Chung 57
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
vi nhng mt hng xut khu sang cc nc ASEAN. Hoc khi Vit Nam c gia nhp WTO th s phi chnh sa li h thng lut php chnh sch ca mnh cho ph hp vi WTO, nm 2005 va qua Quc hi nhm hp rt nhiu v cho ra i rt nhiu nhng b lut mi - chnh l nhng n lc ca Vit Nam c th gia nhp WTO. iii) Chnh sch thng mi phi c iu chnh v thay i cho ph hp vi tng thi k pht trin. Chnh sch thng mi quc gia rt khc nhau gia thi k ho bnh v thi k chin tranh. Khi mt nn kinh t tin hnh cng nghip ho, hin i ho th chnh sch thng mi phi thay i phc v nhng mc tiu nh xut khu nhng sn phm c li th so snh v t c c ngoi t sau s dng ngoi t nhp khu my mc thit b cn thit cho cng nghip ho, hin i ho. 4. Nhim v ca chnh sch thng mi. Hai nhim v c bn: Mt nhim v thin hng v phng ng v mt nhim v thin hng v tn cng i) Bo h hp l th trng v nn sn xut ni a (phng ng). nh thu nhp khu tht cao (nh t hin nay) bo h cc nh sn xut trong nc.
ii) To iu kin cho cc doanh nghip trong nc m rng th trng ra bn ngoi, tham gia mnh m vo phn cng lao ng quc t (tn cng). 5. Cc b phn trong chnh sch thng mi quc t.
Bao gm 3 chnh sch c bn l Chnh sch mt hng; Chnh sch th trng; v Cc Chnh sch h tr khc.
5.1. Chnh sch mt hng: L quy nh ca nh nc v vic khuyn khch hay khng khuyn khch xut nhp khu mt hng no . Nhng chnh sch ny cn c vo chin lc pht trin kinh t quc gia, vo kh nng sn xut, vo nhu cu tiu dng ca quc gia (V d: Vit Nam c nhng mt hng nh du th, dt may, giy dp, nng sn, thu sn l nhng mt hng xut khu ch lc). Nhng mt hng cm xut, nhp khu ( t c, ma tu, t t tay li nghch, hng tiu dng qua s dng). Nhng mt hng hn ch xut nhp khu. Nh nc t ra nhng quy nh ngt ngo, mc thu cao (nh t). Hc vin: Nguyn nh Chung 58
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Nhng mt hng khuyn khch xut nhp khu. Nh nc s p dng nhng mc thu thp i vi nhng mt hng khuyn khch nhp khu, i vi cc mt hng xut khu th s c nhng mc thu u i. 5.2. Chnh sch th trng. Bao gm nh hng v cc bin php m rng th trng, xm nhp th trng mi, xy dng th trng trng im. Nhng th trng ln i vi hot ng xut khu ca Vit Nam: Th trng Nht Bn (Nht v Vit Nam l hai nc c trnh rt chnh lch, Vit Nam xut khu cc sn phm th s ch, go, than cho Nht, Nht xut cho Vit Nam cc mt hng my mc, thit b, ho cht Vit Nam v Nht Bn l hai nn kinh t b xung cho nhau). Th trng ASEAN. (Ngc li vi Nht Bn, cc nc ASEAN v Vit Nam c nhiu im tng ng vi nhau, vic xut khu ca Vit Nam sang cc nc c li l c u i v thu AFTA). Th trng Trung Quc. (L mt th trng rt rng ln l mt th trng d tnh, sc mua ngy cng tng nhng Vit Nam vi Trung Quc mi ch mc quan h mu dch tnh, quan h mu dch chnh ngch cha nhiu). Th trng EU. L mt th trng kh tnh, i hi rt gt gao nhng tiu chun an ton v sinh thc phm, bo v mi trng, nhn an ton thc phm v.v.. Th trng M. Th trng ny c mt h thng lut l rt phc tp do vy cc doanh nghip VN phi tm hiu rt k h thng lut l ca th trng ny. Th trng Nga v cc nc ng u (th trng trun thng, bn hng lu i ca Vit Nam) Th trng Chu Phi v Chu M La tinh (th trng tim nng)
C cu th trng Chu Chu u Chu M Khc
Hin nay 60% 20% 7 10% 3 5%
D kin ti nm 2010 50 25 20 25 5
59
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bng c cu th trng ca Vit Nam cn c theo chin lc pht trin xut khu ca Vit Nam giai on 2001 2010. Chu chim t trng ln nht (60%), mc tiu ca Vit Nam i vi th trng Chu gim xung cn 50% ti nm 2010. Chu u tng t 20% hin nay ln ti 25% nm 2010. Chu M t 10% ln ti 25% nm 2010. Gia tng xut khu sang cc th trng khc, gim i vi th trng Chu . 5.3. Cc chnh sch h tr khc. Cc chnh sch h tr khc c tc ng gin tip ti hot ng thng mi quc t, tiu biu nh: i) Chnh sch thu ht u t nc ngoi. Vit Nam hay cc nc khc ra ni dung: khi nh u t vo nc ny th t l xut khu bt buc i vi sn phm l bao nhiu % , hoc nhng doanh nghip nu xut khu 100% sn phm th s c u i v thu (chng hn nh thu thu nhp doanh nghip) nhm khuyn khch cc nh u t xut khu ra nc ngoi, mt khc vic u t nc ngoi thng i km vi cng ngh, k nng qun l do vy s tng cng kh nng cnh tranh ca hng ho thc y xut khu, c th tn dng c mng li phn phi ca cc nh u t nc ngoi (nh cc cng ty xuyn quc gia u t vo th ta c th tn dng c mng li phn phi ca h xut khu hng ho ra nc ngoi).
ii) Chnh sch tn dng. Cp tn dng cho nh xut khu, cho nh nhp khu. iii) Chnh sch t gi. T l trao i ngoi t nh hng rt nhiu ti hot ng xut nhp khu (nu mt ng la i c nhiu ng Vit Nam hn th li nhun ca nh nhp khu s b gim, nu USD tng gi so vi VND s hn ch nhp khu v khuyn khch xut khu do vy li nhun t xut khu s tng. iv) Chnh sch gi c. 6. Cc phng php p dng xy dng chnh sch thng mi. C hai phng php c bn mt quc gia xy dng chnh sch thng mi l: i) Phng php t nh. Quc gia n phng cn c vo yu cu, mc ch ca mnh ra cc quy tc, quy nh trong nguyn tc thng mi v buc v buc cc i tc phi thc hin.
ii) Phng php thng lng. Nh nc thng lng vi cc nc khc thng nht v cc nguyn tc, bin php p dng cho ph hp vi quan h kinh t thng mi.
60
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Qua hai phng php trn ta thy Phng php thng lng l rt ph hp vi xu hng chung ca thng mi quc t, nhng c nhc im l phi chia x li nhun vi cc nc khc v nht l chng ta l nc ang pht trin nn d b ri vo th bt li. Nu s dng phng php t nh th mc d c th m bo c c lp ch quyn, ch ng trong chnh sch, nhng nhc im l i ngc li vi chnh sch t do thng mi v rt d b tr a. II.Cc hnh thc trong chnh sch thng mi quc t (trong ti liu cho). 1. Chnh sch bo h mu dch. 2. Chnh sch mu dch t do. III. Cc nguyn tc p dng trong chnh sch thng mi quc t.
1. Nguyn tc nc c u i nht (Most Favored Nation - MFN). Thng c gi l Nguyn tc ti hu quc. 1.1. Cc bn tham gia k kt cam kt dnh cho nhau nhng thun li v u i khng km hn nhng thun li v u i m mt bn ang v s dnh cho bt k mt nc th ba no. Gi thit c hai nc Vit Nam Hoa K. Trc khi c quan h Ti hu quc vi nhau, gi nh Vit Nam xut khu C ph sang M v M p dng mc thu nhp khu l 20% v M xut khu my tnh sang Vit Nam v VN p dng mc thu nhp khu l 100%. Nhng VN khng ch nhp khu my tnh t M m cn nhp khu my tnh t rt nhiu nc khc (gi s t Nht, Hn Quc, c) bt k mt nc th ba no v vi mc thu nhp khu l 20%. Tng t, M cng nhp khu c ph t nhiu nc (Braxin, Colombia) vi mc thu l 0%. Sau khi VN v M c Nguyn tc Ti hu quc th C ph VN khi xut sang M s c tnh thu nhp khu l 0% v my tnh ca M khi nhp khu vo VN s chu mc thu nhp khu l 20%. (nu nh c mt nc th ba khc c tnh mc thu nhp khu di 20% th s c p dng theo mc thu ).
61
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 5
1.2. Quy ch v quan h thng mi bnh thng - Normal Trade Relation - NTR. Lch s ra i v tn gi: Lch s: Nguyn tc ti hu quc: Nguyn tc ny c s dng ln u tin vo trong Hip c thng mi gia Php v M c k kt vo nm 1778. Ti thi im Php l nc duy nht nhn c s i x ti hu quc ca M, sau M ln lt dnh quy ch ny cho rt nhiu nc. Nm 1948, khi GATT thnh lp th Nguyn tc ti hu quc c chnh thc c a vo iu 1 ca GATT (Hip nh thu quan v mu dch), sau ti nm 1995 khi t chc thng mi th gii WTO ra i th nguyn tc ny cng c coi l nguyn tc c bn, quan trng trong thng mi quc t. Tn gi: Nguyn tc Nc c u i nht (hay cn gi l nguyn tc ti hu quc - Most Favoured Nation MFN), tuy nhin M cn c cch gi khc v nguyn tc ny, trong thc tin thng mi ca M th M dnh cho hu ht cc nc quy ch i x ti hu quc (tr mt s rt t m khng c M dnh cho quy ch ny) chnh v th m M thy rng c hng quy ch ny khng phi l mt c quyn ring no do vy tn gi ban u Most Favoured Nation c th gy hiu nhm, M cho rng c hng quy ch ny l c hng s cng bng cng ging nh cch M i x vi cc nc i tc khc m thi, do vy t 6/1998 M s dung tn gi cho nguyn tc nyl: Quy ch v quan h thng mi bnh thng Normal Trade Relation NTR. 1.3. Phm vi p dng. Trong thng mi hng ho th nguyn tc ny c p dng trong phm vi: (i) Thu quan; (ii) Cc quy nh c lin quan n hng ho xut nhp khu. Nh quy nh v hn ch nh lng, cp php; (iii) Cc quy nh v th tc c lin quan n vic thanh ton i vi hng ho xut nhp khu; (iv) Cc quy nh v th tc c lin quan n vic vn chuyn, lu kho hng ho xut nhp khu. 1.4. Nhng lnh vc p dng. (i) Thng mi hng ho; (ii) Thng mi dch v; Hc vin: Nguyn nh Chung 62
Gio vin: Thu Anh (iii) u t; (iv) Quyn s hu tr tu. 1.5. Tc dng ca nguyn tc ti hu quc.
Quan h kinh t quc t
Xo b s phn bit i x trong quan h bun bn, to ra mi trng cnh tranh bnh ng, t thc y thng mi quc t pht trin. (V d: Nm 1981, thi im WTO cha ra i, mi ch c GATT, Braxin kin Ty Ban Nha ra trc GATT v trc Ty Ban Nha p dng thu xut i vi mt hng c ph vi mt mc thng nht nhng ti nm 1979-1980 Ty Ban Nha cho ra i mt lut thu khc trong h phn loi c ph ra lm 5 nhm khc nhau C ph Colombia; C ph nh; C ph Arabica; C ph Robista; v Cc loi c ph nh khc, hai loi c ph u tin c hng mc thu l 0%, ba loi cn li th phi chu mc thu l 7%. Trong khi c ph ca Braxin xut sang Ty Ban Nha ch yu l loi C ph Arabica l loi chu thu xut 7%, nu nh c nc khc xut khu vo Ty Ban Nha mt trong hai loi c ph u th s c hng mc thu 0%. Braxin cho rng nh vy l h b thit thi v b Ty Ban Nha phn bit i x i vi h. V phn mnh Ty Ban Nha lp lun rng 5 loi c ph c chia ra nh vy l hon ton khc nhau v qu trnh gieo trng, thu hoch, ch bin, do vy to cho 5 loi c ph c cc c tnh ho hc khc nhau, mi v khc nhau v i vi ngi tiu dng th 5 loi c ph ny khc nhau. Sau nhm chuyn gia ca GATT iu tra v kt lun rng tt c s khc bit trong qu trnh thu hoch, ch bin v.v.. khng lm cho s khc bit gia 5 loi c ph ny, i vi ngi tiu dng trn th gii th c 5 loi c ph ny l nh nhau khng phn bit cafein l nng hay nh, h bc b lp lun ca Ty Ban Nha chnh v vy vic Ty Ban Nha vi phm thu xut nhm chuyn gia ca GATT kt lun l Ty Ban Nha vi phm iu 1 ca GATT v Ty Ban Nha b buc phi d b quy nh ny.) 1.6. C s php l thc hin nguyn tc MFN. (i) Hip nh thng mi c k kt gia cc nc v trong hip nh thng mi c iu khon quy nh v MFN. (Nh Vit Nam k Hip nh vi M, trong Hip nh thng mi Vit M c iu khon quy nh v dnh cho nhau nguyn tc i x ti hu quc) nhng i theo con ng ny th VN mun c hng Nguyn tc Ti hu quc ca cc nc th s rt lu s phi ln lt k hip nh vi tt c cc nc. (ii) Quy nh ca cc t chc quc t m quc gia l thnh vin nh GATT/WTO. Khi VN gia nhp WTO th ngay lp tc v v iu kin VN s c hng s i x ti hu quc ca 150 nc thnh vin ca WTO thay v vic VN phi i k kt hip nh thng mi vi tt c cc nc . Hc vin: Nguyn nh Chung 63
Gio vin: Thu Anh 1.7. Ngoi l ca MFN.
Quan h kinh t quc t
Ngoi l1: Mu dch bin gii. Nhng u i trong mu dch ng bin s khng c p dng vi nhng nc khc nh quan h thng mi gia VN v TQ th VN dnh u i cho hng ho TQ qua ng bin v TQ dnh cho VN trong mi quan h mu dch ng bin nh nh mc thu khi mang hng ho qua bin gii l 500 nghn/ngy/ngi, nhng u i kiu nh vy th cc nc khc (nh M, Nht) khng th i hi VN cho h hng mc d h cng c VN dnh cho s i x ti hu quc. Ngoi l 2: Nhng u i trong nhng tho thun thng mi khu vc (RTAs). Vd: Vit Nam dnh cho nhng nc trong khi ASEAN s u i c bit, th hng ho ca M khng th i hi c s i x u i nh vy. Cng tng t M dnh nhng u i cho nhng nc trong khu vc mu dch t do Bc M NAFTA (Canada, M, Mehico), VN khng th i hi M i x vi VN nhng u i nh vy. Nhng tho thun thng mi khng ch bao hm nhng tho thun mang tnh a l (nh ASEAN; NAFTA) m c th c nhng hip nh thng mi t do gia cc nc (nh gia M v Australia; Nht Thi Lan) cng l ngoi l ca nguyn tc ti hu quc. Ngy nay, s lng cc tho thun thng mi khu vc ngy cng tng, th ngha ca nguyn tc ti hu quc gim i. Ngoi l 3: Nhng u i c bit m cc nc pht trin dnh cho cc nc ang v chm pht trin. Nh Chu u c chng trnh min thu cho hu nh tt c hng ha (tr v kh) ca cc nc km pht trin, hoc nh M cng c chng trnh u i thu cho cc nc Chu Phi, EU c chng trnh u i cho cc nc Chu Phi, Thi Bnh Dng, khu vc Chu M La tinh. VD: H thng u i thu quan ph cp Generalized System of Preferences GSP. y l mt ngoi l tiu biu (Nu thi c cu hi: EU dnh cho Vit Nam s i x nh th ny, nhng li khng dnh cho Nht Bn s i x nh vy th iu c phi vi phm Nguyn tc Ti hu quc khng? chng ta chiu vo ngoi l ny v ta thy u i m cc nc pht trin dnh cho cc nc ang v chm pht trin chnh l u i ngoi l EU u i nh vy hon ton khng vi phm nguyn tc Ti hu quc. Ngoi l 4: Mua sm chnh ph Government Procurement. y l mt ngoi l trong Nguyn tc Ti hu quc v Nguyn tc i x Quc gia. Trn y l 4 ngoi l c bn ca Nguyn tc Ti hu quc, ngoi ra cn c nhng Ngoi l khc v cc bin php t v trong thng mi. V d: mt mt hng c hnh vi bn ph gi th s b p dng Lut chng bn ph Hc vin: Nguyn nh Chung 64
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
gi, hoc nu nhp khu mt mt hng no m mt hng e da ti an ninh quc phng, n mi trng, bn sc vn ha dn tc quc gia th quc gia c th p t lnh cm nhp khu i vi hng ha t quc gia kia Vic khng vi phm Nguyn tc Ti hu quc. 1.8. Cch p dng MFN. C hai cch p dng c bn: (i) p dng MFN v iu kin. Cc nc s dnh cho nhau Nguyn tc Ti hu quc m khng km theo mt iu kin no, v d in hnh cho vic p dng MFN v iu kin: Chnh l p dng MFN trong t chc Thng mi Th gii, nu VN tr thnh thnh vin chnh thc ca WTO th ngay lp tc v v iu kin VN s c hng s i x ca Nguyn tc Ti hu quc ca 150 nc thnh vin khc. (ii) p dng MFN c iu kin. M l mt nc c th a ra cch i x theo Nguyn tc Ti hu quc c iu kin, M c tim lc kinh t mnh, l nc nhp khu ln nht th gii, hng ha ca cc nc khc u mong mun xm nhp vo th trng M do vy M c s dng Nguyn tc ny gy sc p trong quan h thng mi. Sau chin tranh th gii th II, khi chin tranh lnh ln cao th M khng cho Lin X v cc nc XHCN khc c hng Quy ch Ti hu quc, sau M sa li l cho php p dng Quy ch ny nhng km theo hai iu kin l (i) cho php ngi dn ca nc t do di c; (ii) Quc gia phi k kt hip nh thng mi vi M v c M ph chun. Nh Nam T l nc tng c M cho hng Nguyn tc ny nhng sau khi ni chin Nam T xy ra th M khng cho hng na, tng t cng c p dng vi Irag, Vit Nam c hng nguyn tc ny nhng c iu kin v phi c gia hn, Quc hi M hng nm s hp li v xem xt c tip tc cho VN c hng na hay khng, nu tip tc ti cho php th c phi gia tng thm iu kin g khng?, VD: Trung Quc nhng nm 1980 c M cho hng nguyn tc ny ri nhng M gn theo l mt s iu kin c th gy sc p v vn chnh tr, nhn quyn, i Loan v.v... ch ti khi TQ tr thnh thnh vin chnh thc ca WTO th TQ c hng s i x Quy ch thng mi bnh thng vnh vin ca M. 2. Nguyn tc i x quc gia - National Treatment - NT. Tn gi khc: Nguyn tc i ng quc gia; Nguyn tc Ngang bng dn tc. 2.1. Ni dung: Cc bn tham gia trong quan h kinh t thng mi cam kt dnh cho hng ho, cng dn hoc cng ty nc kia nhng u i trn th trng ni Hc vin: Nguyn nh Chung 65
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
a ging nh nhng u i dnh cho hng ho, cng dn hoc cng ty nc mnh. Vi vic p dung Nguyn tc ny th s khng c s phn bit i vi hng ha nhp khu i vi hng ha sn xut trong nc. VN - i vi t ang c l trnh tng thu tiu th c bit i vi t sn xut trong nc v gim thu tiu th c bit i vi t nhp khu (trc y VN phn bit thu xut nh vo hai loi t ny - t nhp khu phi chu mc thu cao hn rt nhiu so vi t sn xut trong nc nh vy c ngha l VN bo h cho t sn xut trong nc vi phm nguyn tc i x quc gia, chnh v th khi VN tham gia vo WTO th cc nc u yu cu VN phi xa b s phn bit i x ny). 2.2. Cch tip cn nguyn tc ca WTO: Khi sn phm ca nc thnh vin xut khu sang mt nc thnh vin khc th nhng i ng ca nc nhp khu v mua bn, vn ti, phn phi v s dng khng km hn nhng i ng dnh cho nhng sn phm cng loi sn xut trong nc . V d: Vit Nam c s vi phm trong nguyn tc i x i vi sn phm bia, Vit Nam c bia hi v bia ti c hai loi bia ny u chu loi thu tiu th c bit (bia hi c ngun gc trong nc; cn bia ti c ngun gc nhp khu), VN nh thu tiu th c bit i vi sn phm bia hi c mc p thu l 30%, cn bia ti c mc p thu l 75% rt chnh lch do vy tt c cc nc i tc u yu cu VN phi thng nht hai mc thu thu nh vo bia hi th no th cng phi nh vo bia ti nh vy. Do t nm 2006, thu i vi bia hi tng ln v i vi bia ti th gim xung. 2.3. Phm vi p dng. (i) Cc loi thu, ph ni a. Trong Nguyn tc Ti hu quc th phm vi u tin l Thu quan thu nhp khu hng ha; th trong Nguyn tc i x quc gia th khi hng ha nc ngoi vo th trng trong nc ri th nhng thu trong nc nh thu tiu th c bit, thu gi tr gia tng hoc cc loi ph khc c cao hn so vi thu v ph m ta dnh cho hng nhp khu hay khng. (ii) Cc quy nh ni a c nh hng n vic kinh doanh hng nhp khu (kinh doanh, mua sm, vn chuyn, phn phi v s dng). Phm vi p dng ca nguyn tc ny khng ch trong thng mi hng ha m cn i vi cc lnh vc khc nh: Cc lnh vc p dng: Hc vin: Nguyn nh Chung 66
Gio vin: Thu Anh (i) Thng mi hng ho. (ii) Thng mi dch v. (iii) u t. (iv) Quyn s hu tr tu.
Quan h kinh t quc t
Lu : MFN v NT mc d phm vi c p dng trong c 4 lnh vc nhng mc p dng c khc nhau. MFN v NT c p dng trong thng mi hng ha vn l ph bin nht, rng ri nht, trong thng mi dch v c nhng hn ch hn ty theo cc cam kt ca cc nc, khi VN gia nhp WTO th cc nc s c cc cam kt c th vi VN. 2.4. Tc dng ca nguyn tc i x quc gia. To s cnh tranh bnh ng gia hng ho, dch v u t trong nc v ngoi nc. (Khng phn bit gia t nhp khu v t sn xut trong nc; khng ch ring trong lnh vc hng ha, dch v m cn trong lnh vc u t nu mt nc nh VN trc kia chi ph qung co i vi cc doanh nghip c vn u t nc ngoi phi cao hn chi ph qung co cho cc doanh nghip c vn u t trong nc; hoc gi bn in cho cc doanh nghip nc ngoi cao hn cho cc doanh nghip trong nc v.v... - l s vi phm nguyn tc i x quc gia). 2.5. Ngoi l. (i) Mua sm Chnh ph: l nhng khon mua sm cng, Chnh ph s dng tin ca ngn sch nh nc mua sm cc my mc thit b vn phng, xy dng cng trnh tr s mi Cc hp ng mua sm ca Chnh ph thng c gi tr ln, cc doanh nghip thc hin nhng hp ng ny thu c li nhun rt cao, do nhng c th ring ca Mua sm chnh ph nh vy nn WTO dnh hn mt Hip nh ring quy nh v mua sm ca chnh ph, khc vi nhng hip nh v thng mi hng ha, hip nh thng mi dch v (GATT; GATS) Hip nh mua sm chnh ph ch c nc no tham gia k kt vo hip nh th mi c ngha v phi thc hin (ch mt s nc tham gia), hu ht cc nc ang pht trin khng tham gia vo hip nh ny l do bi v ngn sch ca nhng nc ang pht trin rt eo hp, nng lc cnh tranh ca cc doanh nghip rt thp, nu thc hin Nguyn tc i x quc gia th cc doanh nghip trong nc khng th cnh tranh ni vi cc doanh nghip nc ngoi c tim lc, nng lc cnh tranh ln hn nhiu. (ii) Lnh vc lin quan n an ninh quc phng. Nu cc nh u t nc ngoi mun u t vo cc khu vc no mang tnh nhy cm v an ninh quc phng th khng th cho h u t c. Hc vin: Nguyn nh Chung 67
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(iii) Lnh vc lin quan n quyn li, ngha v ca cng dn. Nh cc quyn v bu c, ng c v.v... (iv) Thanh ton cc khon tr cp ch dnh ring cho cc nh sn xut kinh doanh trong nc xut pht t ngun thu thu ni a ca Chnh ph. VD: Chnh ph VN c chnh sch hon thu VAT u vo cho mt s kinh nghip trong nc, hoc chnh sch tr cp cho doanh nghip c vn u t trong nc (khng tr cp cho doanh nghip c vn u t nc ngoi). 2.6. So snh MFN v NT. S ging nhau: xa b s phn bit i x, to mi trng cnh tranh bnh ng. S khc nhau: l i tng m hai nguyn tc ny hng ti. MFN: hng ti cc i tng nm ngoi bin gii quc gia ca nc cho hng. NT: dnh cho nhng i tng vo th trng ni a ca nc cho hng. Trong WTO: Hai nguyn tc ny kt hp vi nhau v c gi chung l Nguyn tc khng phn bit i x Non Discrimination (MFN + NT). IV. Cc bin php p dng trong chnh sch thng mi quc t. C 2 mc tiu c bn (i) qun l nhp khu; (ii) khuyn khch y mnh xut khu. 1. Thu quan (Tariff). 1.1. Khi nim thu quan: L loi thu nh vo hng ho khi hng ho i qua mt lnh th hi quan. Lnh th hi quan khng nht thit phi l 1 nc m ch l 1 vng lnh th vn quan tm y l nhng chnh sch c lp trong thng mi ca vng lnh th , lnh th xy dng chnh sch thng mi, hi quan i vi ring vng lnh th , chng hn ta phn bit thnh vin ca WTO l lnh th hi quan, thnh vin ca Lin Hip Quc l cc quc gia do vy ta thy trong thnh vin ca WTO th Hng Kng, Macau, i Loan, Trung Quc c 4 u l thnh vin ca t chc WTO, trong khi nu ni v phng din chnh tr th ch c 1 nc Trung Quc. a) Phn loi thu quan theo mc ch nh thu. (i) Thu quan ti chnh: nhm tng thu cho ngn sch nh nc. Rt quan trng i vi nhng quc gia ang pht trin v h thng thu cha c hon chnh, m thu quan ti chnh c u im l rt d m rng ca khu nn cc nc ang pht trin phi da nhiu vo thu ny Nhng nc Hc vin: Nguyn nh Chung 68
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
pht trin c h thng thu rt hon chnh (thu thu nhp c nhn, thu thu nhp doanh nghip v.v...) do vy thu quan ti chnh khng quan trng i vi nhng nc ny. (ii) Thu quan bo h: Nhm bo h th trng v nn sn xut ni a thng qua vic nh thu cao i vi hng ho nhp khu. b) Phn loi thu quan theo i tng nh thu. (i) Thu quan xut khu: nh vo mi n v hng ho xut khu ra nc ngoi. Nh Nga nh thu xut khu du th, Indonexia nh thu xut khu cc sn phm ch. Vic nh thu xut khu lm gim sc cnh tranh ca hng ha, nhng cc quc gia vn phi p dng hn ch vic bt vic xut khu nhng sn phm th s ch, bo v cc ngun ti nguyn v nhm tng thu ngn sch (c bit i vi sn phm du th.) (ii) Thu quan nhp khu: nh vo mi n v hng ho nhp khu t bn ngoi vo. Nh vic VN nh thu i vi mt hng t, Nht Bn nh thu i vi sn phm go (c thi k mc thu i vi go ln ti 490%). (iii) Thu quan qu cnh: nh vo mi n v hng ho c vn chuyn qu cnh qua mt lnh th hi quan th ba. V d nh hng ha ca Lo mun vn chuyn ra bin ng th phi qu cnh qua Vit Nam, hoc vic vn chuyn hng ha qua Knh o Panama. Hin nay trn th gii, Thu quan xut khu c s dng rt t (v nh hng ti nng lc cnh tranh ca hng ha) ch trong mt s trng hp nht nh (nh trn cp). Thu quan nhp khu l phn ln nht nhng trong xu hng chung t do ha thng mi th mc thu nhp khu trung bnh trn th gii c xu hng gim xung, vai tr thu quan nhp khu trong cc cng c qun l nhp khu s gim i. Mun thu ht hng ha ca nc ngoi i qua lnh th ca nc ch nh th mc thu quan qu cnh phi ngy cng c gim i, nh nc s b p li ngun thu bng cch cung cp cc dch v (nh hng ha qua Knh o Panama th phi cn ti nhin liu, nc ngt). c) Phn loi thu quan theo phng php tnh thu. (i) Thu quan tnh theo s lng (Specific tariff) cn c gi l thu tuyt i, thu c nh: l loi thu c tnh n nh da theo khi lng ca hng ho xut nhp khu. Vd: Nga nh thu nhp khu 140 USD/tn ng th - ta thy loi thu ny trong khi gi c hng ha thay i th Nh nc vn thu c mt s thu c nh hoc nh M nh thu 5,25 cent/thng du nhp khu. Hc vin: Nguyn nh Chung 69
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(ii) Thu quan tnh theo gi tr (Ad valorem tariff): l loi thu c tnh theo t l % ca gi hng. Loi thu ny ph bin hn thu quan tnh theo s lng Nh M nh thu nhp khu giy da th mc thu nhp khu c p dng Ti hu quc l 6%; cn vi mc thu khng p dng Ti hu quc l 35%. (iii) Thu quan tnh hn hp: kt hp c hai cch tnh trn (theo s lng v gi tr). V d: M nh thu i vi ng h eo tay: 51 cent/chic + 6,25% - gi tr ca ng h chnh l gi tr kt hp ca c hai cch tnh thu trn. (iv) Thu quan thay th (Selective duties): loi thu ny c p dng tnh theo % gi tr l hng hoc tnh theo n v hng ho, tu theo cch tnh no cao hn. d) Phn loi thu quan theo mc thu. C 3 loi: Thu quan ph thng; Thu quan u i; v Thu quan t v. (i) Thu quan thng thng (thu quan ph thng): L loi thu p dng cho hng ho nhp khu t nhng nc hoc khu vc khng k kt vi nhau nhng tho thun song phng hoc a phng v thu i vi hng ho xut nhp khu. V d nh Vit Nam thu quan thng thng s c s dng p dng i vi cc nc m khng dnh cho Quy ch Ti hu quc, trong biu thu ca VN th mc thu sut ph thng bng 150% thu MFN. Nh vy mt mt hng nhp khu vo VN t mt nc c quan h ti hu quc th s nh thu 20%, th i vi nc khng c quan h Ti hu quc th s phi chu mc thu nhp khu vi hng ha l 30%. (ii) Thu quan u i: L loi thu p dng cho hng ho nhp khu t nhng nc, lnh th hoc khu vc c k kt vi nhau nhng tho thun u i v thu nhp khu. Thu quan u i c chia ra lm hai loi nh: + u i c i c li. Hai bn cng cho nhau hng, v d: trong ASEAN Vit Nam u i trong cc tha thun thng mi vi cc nc trong khi, Nguyn tc thu quan Ti hu quc. + u i mt chiu. Nc c hng u i khng c ngha v dnh li cho nc cho h hng nhng s i x tng t, nh u i ca nhm cc nc pht trin cho cc nc ang, km pht trin. 1.2. Ch thu quan u i ph cp (General System of Preference) GSP: l h thng u i v thu quan ca cc nc cng nghip pht trin dnh cho mt s mt hng nht nh m h nhp khu t cc nc ang pht trin. V d: Nht Bn, EU dnh cho VN c hng GSP. c im ca GSP: Hc vin: Nguyn nh Chung 70
Gio vin: Thu Anh Thu nhp khu GSP nh hn thu MFN.
Quan h kinh t quc t
GSP ch quy nh v thu quan. GSP l u i ca cc nc pht trin cho cc nc ang pht trin, nhng trong GSP h ch cam kt l u i v thu vi hng ha ch khng cp ti ro cn k thut khc hoc nhng hn ch nh lng m hng ha cc nc ang pht trin gp phi. GSP khng mang tnh cht cam kt lu di. C thi hn hiu lc nht nh, mi quc gia trn c s tp trung ca GSP h tp trung xy dng ring cho h chng hn nh GSP ca M th ni dung s khc vi ca EU, chng trnh c thi hn nht nh (chng hn trong vng bao nhiu nm th Vit Nam c hng GSP, nhng sang nm sau h c th loi VN, hoc mt hng xut khu ca VN ra khi danh sch c hng GSP, hoc mt nc ang pht trin sau nhiu nm nc c thu nhp bnh qun u ngi tng ln th nc ny khng cn iu kin c hng GSP na). Mang tnh cht n phng, khng yu cu c i c li. V d: EU dnh cho VN u i nhng khng i hi VN ginh cho mnh s u i ngc li. Cc nc cho hng c nhng quy nh cht ch: h c th da vo rt nhiu quy nh, v d sau ny khi xut khu hng ha th trc ht phi xc nh VN c phi l nc c hng GSP ca mt nc m ta xut khu hng sang khng, hng ha phi xut khu t mt nc c hng GSP, sn phm c nm trong danh mc c hng GSP hay khng, sn phm phi p ng c mt s quy tc xut x (EU dnh cho VN u i GSP, vy VN phi lm th no chng minh c rng hng ha l c xut x ca VN nu khng th hng ha ca mt nc khc m khng c EU cho hng u i nhng tr hnh l hng ha ca VN xut khu sang c hng u i thu ngy nay rt t hng ha c xut x ton b nh giy dp hoc hng dt may th ta phi nhp khu nguyn vt liu t nc ngoi th phi tnh ra t l % hng nhp khu t nc ngoi v t l % xut x t VN, hoc iu kin vn ti, thu nhp bnh qun u ngi ca nc c hng, c ch bo v (v d nh VN xut khu sang EU nh s u i c hng ca mt hng nm trong danh mc cc mt hng c hng u i GSP m Vit Nam cng nm trong danh sch cc nc c hng GSP nh m mt hng c kim ngch xut khu tng vt vt qu ngng nht nh no , v d mt hng chim 25% th phn, th EU thy rng VN xut khu t e da ti Hc vin: Nguyn nh Chung 71
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ngnh sn xut ni a tng t ca EU hoc e da n tnh cnh tranh ca th trng th h khng cho VN c hng GSP i vi nhng mt hng - y c gi l c ch bo v th trng ngay c khi cc nc pht trin u i cho cc nc ang pht trin h vn c nhng bin php nht nh bo v th trng). iu kin c hng GSP; (1) Sn phm phi xut khu t mt nc c hng GSP (2) Sn phm nm trong danh mc c hng GSP (3) Sn phm p ng c cc quy ch xut x v iu kin vn ti (4) Hng ho phi c giy chng nhn xut x Form A Form A: Giy chng nhn xut x c hng GSP l giy chng nhn xut x mu A. Hay c gi l CO Certificate of Original c rt nhiu mu khc nhau (mu A, B, D, E, O, X v.v..) mi mu c mt mc tiu s dng khc nhau do c quan c thm quyn ca nc xut khu cp, v d nh Phng Cng nghip v thng mi Vit Nam cp chng nhn xut x, nh c giy ny mi c th cn c vo k khai mc thu, hng ha c c xut khu t mt nc c hng u i thu hay khng. Mu giy chng nhn xut x ca cc nc nm trong ASEAN c hng nhng u i ca khi ny l mu D. (iii) Thu quan t v: Thu quan t v khng c quy nh trong lut thu cc nc m c s dng linh hot nhm mc ch bo v hp l th trng v nn sn xut ni a trc nhng bin ng xu t bn ngoi. Linh hot l v n khng c quy nh c nh trong lut thu ca tng nc m ty theo tng trng hp c th th mc thu quan ny c th thay i, c th nhng trng hp: (1) Thu chng bn ph gi; V d: hng ha ca VN, Thi Lan hoc Braxin xut khu sang M, th mc thu m M p chng bn ph gi i vi VN c th khc, vi cc doanh nghip ca Trung Quc khc, Thi Lan th khc, vi VN th mc gi cng dao ng, c doanh nghip b p thu 4%, c nhng doanh nghip b p thu ti 40% do vy vic s dng linh hot ty theo mc ph gi ca sn phm m c quan iu tra kt lun p mc thu i vi tng doanh nghip. (2) Thu chng tr cp (thu i khng); Thu ny nhm nh vo nhng mt hng c tr cp, chnh ph xut khu tr cp cho hng ha , cho doanh nghip sn xut hng xut khu , hnh vi tr cp l hnh vi gy ra s cnh tranh bt bnh ng, doanh nghip sn xut hng ha Hc vin: Nguyn nh Chung 72
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
c chnh ph tr cp do vy h c th bn hng ha thp hn gi th trng (thm ch thp hn gi thnh sn xut) hoc thp hn cc i th cnh tranh khc. (3) Thu chng phn bit i x (thu tr a); c p dng i vi hng ha nhp khu t nc m c hnh vi phn bit i x vi hng ha xut khu t nc mnh sang, v d nh nu M i x phn bit i vi mt hng nhp khu t Nht Bn sang khc vi s i x vi hng ha ca Anh, hay Php th Nht Bn s i x phn bit li nh vy i vi mt hng tng t ca M hoc i vi mt hng khc ca M. (4) Thu t v. Loi thu ny khc vi ba loi trn, cn c nhng iu kin p dng nh nu lng hng ha nhp khu tng vt v c s gia tng khng lng trc c v gy thit hi nghim trng hoc e da i vi ngnh sn xut tng t nc nhp khu th khi nc nhp khu c quyn p dng bin php t v. a) Tc ng ca thu quan nhp khu.
C A B
D Sd Sd + W + t Sd + W
Pt PW
Dd
Q1
Q2
Q3
Q4
S phn tch tc ng ca thu quan nhp khu i vi mt nn kinh t c quy m nh ng Dd: Cu ca ngi tiu dng trong nc i vi mt mt hng. D: Demand; d: domestic ng Sd: Cung ca nh sn xut trong nc i vi hng ho . S: Supply; Pw: Gi hng ho trn th trng th gii. P: Price; w: world Pt: Gi hng ho sau khi c thu. P: Price; t: tariff Khi nim thng d ngi sn xut, thng d ngi tiu dng
73
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Khi hng ha trn th trng th gii trong mt nn kinh t c quy m nh, ta thy mc gi trn th trng th gii rt thp th cu ngi tiu dng trong nc s l Q4, cung ca nh sn xut trong nc l Q1 vy nhp khu mt lng Q1Q4 v gi hng ha trn th trng th gii vi lng nhp khu s l ch cn l Q2Q3 (khi gi tng ln th cung tng ln, nhng cu gim). Tc ng u tin i vi ngi tiu dng: Ngi tiu dng s l ngi b thit u tin khi c thu quan, trc khi c thu th thng d ca ngi tiu dng l phn tam gic trn ng gi, di ng cu. Sau khi c thu th gi tng ln (thng d ca ngi tiu dng vn nm trn ng gi di ng cu t tam gic ln xung cn tam gic nh), vy h mt i mt din tch l A + B + C + D. Khi ngi tiu dng b thit th Nh nc v nh sn xut c hng li. Tc ng th hai vo nh sn xut: Trc khi c thu nh sn xut thu c din tch tam gic (phn nm di ng gi, trn ng cung) nhng sau khi c thu th c nhiu hn (phn din tch tng ln do gi tng ln) thng d ca nh sn xut chnh l tam gic ...... nh vy l mt phn ca ngi tiu dng chui vo ti nh sn xut. Tc ng th ba c hng li l ngn sch Nh nc. Chnh ph thu c phn din tch C nh vo nh thu nhp khu (Q2Q3 chnh l lng nhp khu). Thit hi rng ca x hi do thu quan s l phn din tch b + d. Ngi tiu dng b gim i mt lng l a + b + c + d trong a chui vo ti nh sn xut v c chui vo ti nh nc, thit hi rng ca x hi l b + d. Trong b biu th thit hi rng ca thu quan th hin tc ng nh hng ti sn xut (v khi c thu th sn lng tng t Q1 ln Q2 v nh sn xut nh c gi trong nc tng ln t Q1 n Q2 nn h c th tng sn lng v h sn xut mc Q2 vi mc chi ph bin rt cao - ng cung ni cch khc l ng chi ph cn bin, chi ph bin i nn ta thy h sn xut vi mc chi ph cao hn vi gi c th mua nc ngoi, nh ra c th mua hng ha trn th trng th gii vi mc gi ch Pw, nh c thu ri nn h c th sn xut thm cho d chi ph bin i sn xut thm sn phm cao hn nhiu so vi chi ph m nh ra c th mua hng t nc ngoi, ngun lc ca x hi b thu ht vo vic sn xut khng hiu qu, ng nh ngun lc phi di chuyn sang ngnh sn xut khc) d biu th nh hng ti tiu dng, ngi tiu dng thit hi v mua c t hng hn do gi b y ln do mc thu quan vy d l l do vic khng khuyn khch tiu dng hng nhp khu.
74
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
i vi mt nn kinh t c quy m nh th vic nh thu quan lun gy thit hi rng cho x hi. - Tc ng ca thu quan nhp khu bao gm nhng: + i vi gi th: lm cho gi tng. + i vi sn xut trong nc: bo h v gia tng sn xut trong nc. (nh Vit Nam nh thu t tht cao bo h nn sn xut t trong nc). + i vi tiu dng trong nc: hng dn v tit kim tiu dng. (Nh nc ly l do l t l mt hng xa x hoc Vit Nam h thng c s h tng ng giao thng cn rt yu km nn mun hn ch ngi dn tiu th t nn phi nh thu tht cao i vi sn phm t). + i vi Ngn sch: tng thu ngn sch. + i vi Thng mi quc t: L cng c iu tit xut nhp khu v cn cn thng mi. Gim nhp khu. (Khi mt nc nhp siu th chnh ph nc phi khc phc bng cch c th nh thu cao mt s mt hng, gim nhp khu t iu tit xut nhp khu v cn cn thng mi v t iu tit cn cn thanh ton). + L Cng c phn bit i x vi cc nc. V d M p dng biu thu i vi nc khng c quan h ti hu quc vi M th M s p t mc thu sut cao hn rt nhiu, hoc nhng nc ang pht trin c cc nc pht trin h u i bng cch cho hng ch u i thu quan ph cp GSP. + Phn phi li thu nhp: Thu quan l cng c iu tit quyn li gia nhng nhm quyn li trong x hi thc hin cng bng x hi. Ta thy tc ng ca thu quan th c nhng nhm ngi c li cn c nhng nhm ngi b thit thi, v d nu nh M p dng thu cao i vi sn phm nh c Catfish th s rt c li cho nhng ngi nng dn nui c ca M, nhng ng thi s gy thit hi cho ngi tiu dng M hoc nhng doanh nghip khc (nh nh hng s dng c lm nguyn vt liu u vo cho h, hoc nhng doanh nghip nhp khu c ca M). Tng t khi M nh thu cao vo sn phm thp nhp khu, th bo v cho ngnh thp, c li cho cng nhn thp, nhng nh kinh doanh thp trong nc, nhng c th gy ra thit hi i vi nhng ngnh sn xut khc trong nc l nhng ngnh s dng thp lm nguyn liu u vo nh ngnh sn xut t. Vi tc ng tch cc ca thu quan nh vy nhng cng khng th nh thu tht cao v thu quan cng c nhng tc ng tiu cc. Hc vin: Nguyn nh Chung 75
Gio vin: Thu Anh b) Tc ng tiu cc.
Quan h kinh t quc t
- Khi nh thu tht cao th tt yu dn ti hin tng Gian ln thng mi, trn thu, bun lu. Khi nh thu cng cao th s chnh lch gia gi trong nc v gi trn th trng th gii cng ln v li nhun thu c t vic trn khon thu cng ln. Vit Nam ta thy thc t l vi nhng mt hng nh t, ru ngoi, thuc l v.v.. l nhng mt hng m vic bun lu din ra rt ph bin. - Thu qu cao c th lm gim thu cho ngn sch nh nc. Lng nhp khu s t i hoc gian ln thng mi xy ra nhiu do vy s lm nh hng ti ngn sch nh nc. - Ngi tiu dng b ngho i. Thu v cc bin php m hn ch nhp khu, cc bin php bo h s gy thit hi cho ngi tiu dng, ngi tiu dng ch c th mua hng ni a, cc doanh nghip li vo hng ro bo h nn hng ha tr nn km cnh tranh hn c v gi c ln cht lng, v d nh gi t Vit Nam thuc loi gi cao nht nh th gii mc d VN l nc ngho (gp khong 2 ln so vi khu vc, gp 3 ln so vi gi t trn th trng M) - Hn ch s pht trin ca thng mi quc t. S nh hng ti s pht trin kinh t. - Sn xut trong nc tr tr nn kinh t khng hiu qu, km sc cnh tranh. 2. Cc bin php qun l nhp khu phi thu quan. Khi thu quan trn th gii c xu hng gim th mt lot bin php phi thu quan mi ra i rt tinh vi, cht ch nh cc hn ch nh lng, hoc cc ro cn k thut v.v... 2.1. Hn ngch (Quota). (c c hn ngch nhp khu v hn ngch xut khu nhng trong khun kh bi hc th ch nghin cu v hn ngch nhp khu). a) Khi nim. L quy nh ca Nh nc v s lng hoc gi tr hng ho cao nht c php nhp khu trong mt thi gian nht nh (thng l 1 nm). Trc y khi VN xut khu hng dt may sang EU, Nht Bn u phi chu hn ngch nhng gn y EU bi b hn ngch hng dt may cho VN. Nhng hng dt may xut sang Nht v M vn phi chu hn ngch.
76
Gio vin: Thu Anh b) Phn loi hn ngch.
Quan h kinh t quc t
(i) Hn ngch chung (global quota): c p dng cho tt c cc quc gia m khng cn c vo xut x ca hng ho. V d: nc A c nhu cu l 2 triu tn go v nng lc sn xut ca nc l 1 triu tn vy nc ra hn ngch nhp khu l 1 triu tn go. Nhng nu c mt lot nc xut khu go sang nc A trong c nc B c nng lc sn xut v xut khu go rt ln ti 900 nghn tn go vo nc A, iu ny khin cho cc nc C, D, E, F cm thy h qu b thit thi bi hn ngch ny bi hn ngch ny qu kht khe v h i hi phi dnh cho h mt phn nht nh trong . (ii) Hn ngch th trng / la chn (selective quota): cn c vo xut x ca hng ho. Tip theo v d trn: Nc A khi ra hn ngch 1 triu tn go theo hn ngch th trng trong phn b nc B th 700 tn, nc C 200 nghn tn, nc D 100 nghn tn th l hn ngch th trng. c) Nhng cn c xy dng hn ngch nhp khu: (i) Nhu cu trong nc v nhu cu phi c kh nng thanh ton. (ii) Kh nng p ng, nng lc cnh tranhv nhu cu cn bo h ca sn xut trong nc. V d nh VN t mc tiu l sn xut xe my v t ra hn ngch nhp khu ph tng xe my. (iii) Cam kt ca chnh ph cc nc vi nhau. VD: Philipin ra hn ngch nhp khu go th h phi c s thng lng vi cc nc i tc khc ca h. d) Tc ng ca hn ngch nhp khu. - Tch cc: (i) m bo cam kt gia cc chnh ph; (ii) D on trc lng hng nhp khu vo th trng ni a; (iii) Bo h sn xut trong nc; (iv) Tit kim ngoi t; (v) Hng dn tiu dng. - Tiu cc: (i) Tht thu cho Chnh ph (nhp khu hn ch gim thu) (ii) Gy ra hin tng c quyn cho ngi c cp hn ngch; km theo gy ra tnh trng thiu minh bch to k h cho tiu cc. (iii) Cn tr s pht trin ca thng mi quc t (iv) Duy tr sn xut km hiu qu v gy thit hi cho x hi.
77
Gio vin: Thu Anh e) Quy nh ca WTO v s dng hn ngch.
Quan h kinh t quc t
iu XI ca GATT cm p dng tt c cc bin php bo h dn ti hn ch nh lng i vi hng nhp khu. Ta thy nh mt hng dt may l th mnh ca cc nc ang pht trin, nhng cc nc pht trin tm cch bo h trong thi gian rt di nhng theo xu th t do ha thng mi Hip nh dt may kt thc 1/1/2005 hn ngch hng dt may b xa b. Cc bin php bo h dn ti hn ch v nh lng vi hng nhp khu mc d cm p dng hn ngch nhng WTO vn cho trong mt s trng hp nht nh do vy c nhng ngoi l trong vic p dng hn ngch chng hn nh l do v t v. 2.2. Hn ngch thu quan (Tariff Quota). Khi nim: Hn ngch thu quan l ch trong quy nh s p dng mt mc thu bng khng 0 hoc thp i vi nhng hng ho c nhp khu theo ng s lng quy nh. Khi hng ho nhp khu vt qu s lng quy nh th s p dng mc thu cao (cn gi l thu ln 2) bo h cc nh sn xut trong nc. Hn ngch thu quan l cng c kt hp c hn ngch v hn ngch thu quan, nu doanh nghip nhp khu di 1 triu tn go th DN c hng thu xut u i (thp, thm ch l 0%), nhng nu DN nhp khu t tn go th 1 triu l 1 tr i th DN s b chu mt mc thu b sung cho phn vt . Thng c p dng trong lnh vc nng nghip. VD: Nht Bn nu nhp khu sn phm sa, tinh bt trong hn ngch th ch chu mc thu l 0%, nhng nu nhp khu ngoi hn ngch v d nh phomat th phi chu mc 40% hoc nh tinh bt th phi chu mc 35%. Phn bit vi hn ngch tuyt i (hn ngch nhp khu): Hn ngch tuyt i ch c php trong s lng quy nh cn hn ngch thu quan th vn cho php nhp khu vt s lng quy nh (nhng phi chu mc thu khc cao hn). Vit Nam p dng i vi mt s mt hng nh trng gia cm, mui, ng v.v.. Lu : Quy nh ca WTO: cho php s dng hn ngch thu quan. 2.3. Cp giy php nhp khu (Import Licensing Procedures). y l mt th tc hnh chnh quy nh rng vic kinh doanh nhp khu phi c nh nc cho php bng cch cp cho nh nhp khu giy php nhp khu.
78
Gio vin: Thu Anh a) Phn loi giy php nhp khu:
Quan h kinh t quc t
(i) Cp giy php nhp khu t ng; Loi giy php ny s c xt duyt v cp ngay lp tc cho doanh nghip m khng gy ra bt c kh khn no bi v mc ch ca loi giy php ny nhm phc v cho cng tc thng k ca nh nc qun l hot ng xut nhp khu. (ii) Giy php nhp khu khng t ng. Doanh nghip xin cp phi p ng nhng iu kin nht nh.
79
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 6
2.4. Cm nhp khu. L bin php qun l ca Nh nc trong Nh nc cm nhp khu nhng mt hng nht nh vo th trng ni a. C hai hnh thc cm: (i) Cm theo mt hng. Nh ma ty, cc ha cht c hi vn ha phm i try, cc phng tin vn ti tay li nghch, hoc nh trc kia VN cm nhp khu t tay qua s dng. (ii) Cm theo th trng. Vic cm nhp khu theo th trng thng theo nhng mc ch, l do nht nh nh bo v an ninh quc phng, bo v o c x hi, bo v sc khe con ngi . Cm nhp khu gia cm t nhng nc b dch cm gia cm nhng vn nhp khu gia cm t cc nc khng b dch cm. Hoc nh M cm nhp khu hng ha t nhng nc i u vi M v b cm vn. 2.5. Hn ch xut khu t nguyn (Voluntary Export Restraint VER). Tn khc: Tha thun hn ch t nguyn (VRA Voluntary Restraint Agreement). L tha thun song phng gia nc xut khu v nc nhp khu, theo nc xut khu t nguyn hn ch xut khu sn phm no mc nht nh vo nc nhp khu nhm ngn nga nhng bin php hn ch thng mi m nc nhp khu c th t ra. Trong trng hp hn ch xut khu t nguyn, nc nhp khu l nc c tim lc kinh t rt mnh. Bin php ny thng c a ra theo yu cu ca nc nhp khu v c nc xut khu chp nhn nhm ngn chn nhng mi e da v nhng hn ch i vi ngoi thng ca mnh. Tnh cht t nguyn mang tnh tng i, thc ra khng c quc gia no t nguyn hn ch xut khu sn phm ca mnh m l di sc p ca nc nhp khu, thc cht hn ch xut khu t nguyn l mt hnh thc thng lng mc c gia hai quc gia xut khu v nhp khu, ngn nga nhng hn ch thng mi th nc xut khu buc phi hn ch xut khu sn phm ca mnh. Bin php ny c s dng ph bin t sau chin tranh th gii th II, khi Nht Bn v mt lot cc nc ang pht trin khc ni ln vi gi chi ph nhn cng r v xut khu hng dt may tng vt sang th trng M v cc nc pht trin khc, trc tnh hnh th M v cc nc pht trin hp li vi 4 nh dt may chnh l Nht, Hng Kng, Pakistan v n v thng thuyt gy sc p buc 4 nc ny phi gim tc tng trng hng dt may ca h; gim kim ngch xut khu hng dt may - l ln u Hc vin: Nguyn nh Chung 80
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
tin Hn ch xut khu t nguyn c s dng. Sau trong nhng nm 70, 80 bin php ny c s dng rt rng ri trong lnh vc hng t v hng in t. Nht Bn t nguyn hn ch xut khu sn phm t v in t ca mnh sang th trng M di sc p ca M. Tc ng ca bin php hn ch xut khu t nguyn: Nh hn ngch nhp khu, VER cng lm gim khi lng trao i mu dch v lm cho gi c hng ha tng ln. Bin php ny i vi nc xut khu cng c nhng tc ng nht nh l v lng hng xut khu b gim st nhng khi hng gim st th gi c hng ha c th tng ln, v cng ngn nga nhng hn ch thng mi trong tng lai nn nc xut khu c th c c nhng li ch nht nh v d nh khi M yu cu Nht phi hn ch xut khu t nguyn i vi mt s sn phm ca mnh trong nhng nm 70-80 th kt qu l cc dy chuyn sn xut ca Nht c li. VER ch p dng i vi mt s mt hng v mt s nh cc nh xut khu. Nu mt nc xut khu no thc hin hn ch xut khu t nguyn vi i tc nhp khu ca mnh th cc nc xut khu khc c th tng khi lng xut khu ca h sang i tc ny. Nu M yu cu Nht hn ch xut khu hng t ca mnh sang th trng M, cc nc sn xut t khc nh c, Php, v.v.. s tng lng hng xut khu vo th trng M b p vo phn thiu ht v nh vy bin php ny khng th duy tr lu di c. Ch l bin php bo h mu dch mang tnh cht tm thi v hiu qu khng cao. T nhng nm 90, WTO cm tt c cc hnh thc bo h dn ti hn ch nh lng i vi hng nhp khu do vy c iu khon cm p dng hn ch xut khu t nguyn (c mt s ngoi l nht nh). 2.6. Cc bin php ti chnh tin t. Vi cc bin php ti chnh tin t, Nh nc s dng cng c ti chnh tin t iu tit hot ng xut nhp khu ca mnh. Cc bin php ti chnh tin t c chia ra lm 3 loi c bn: (i) K qu hay t cc: Nc nhp khu yu cu cc ch hng nhp khu phi t cc mt khon tin nht nh ti ngn hng trc khi c cp giy php nhp khu. Bin php ny lm tng chi ph hot ng nhp khu, nc nhp khu c th yu cu n v nhp khu mt khon t cc mt t l nht nh (chng hn 50%) gi tr l hng ti ngn hng th h mi cp giy php nhp khu Nh vy l mt s tin c a vo Hc vin: Nguyn nh Chung 81
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ngn hng m doanh nghip ng nh c th s dng s tin u t sn xut kinh doanh quay vng vn kinh doanh mang li li nhun hoc ch gi ngn hng cng c th thu c li sut do vy y chnh l mt hnh thc thu gin tip nh vo hot ng nhp khu lm tng chi ph hot ng nhp khu. (ii) Qun l ngoi hi: Nh nc quy nh s qun l v kim sot vic thu chi v s dng ngoi hi trong quan h bun bn vi nc ngoi. VD: Cc doanh nghip xut khu thu c ngoi t th nh nc c th c bin php yu cu cc doanh nghip bn li. Chng hn trong thi k khng hong ti chnh tin t Chu Nh nc yu cu cc doanh nghip nu d tha ngoi t phi bn li cho ngn hng trnh tnh trng doanh nghip gm gi ngoi t. i vi nhng doanh nghip nhp khu cn phi mua ngoi t th Nh nc s ra mt s quy nh v d nh doanh nghip phi c hn ngch, giy php nhp khu th ngn hng mi bn ngoi t c tin thanh ton cho ngi bn. Trong thi k khng hong ti chnh tin t, Nh nc bt cc doanh nghip c vn u t nc ngoi phi hi t y cc iu kin nht nh th mi c php mua ngoi t thanh ton vi nc ngoi v Nh nc buc cc doanh nghip phi xut khu hng ha cn i li ngoi t. Nhng bin php ny c nhng tc dng nht nh khc phc tnh trng thiu ht ngoi t trong thi k . (iii) C ch nhiu t gi: Nh nc quy nh cc mc t gi khc nhau khi bn ngoi t cho nh nhp khu. Gi s c hai doanh nghip nhp khu, mt DN nhp khu mt hng A v ngn hng bn cho DN ny vi t gi 1$ = 10.000VND, mt DN nhp khu mt hng B c ngn hng bn cho t gi 1$ = 12.000 VND Nh nc hn ch mt hng B; Vic quy nh t gi cao nh vy s c tc dng hn ch nhp khu (DN phi mt nhiu VND c c s lng $ nhp khu). 2.7. Quy nh v xut x ca hng ha - (Rules of Origin). Nc nhp khu a ra cc yu cu v xut x ca hng ha c nhp khu hoc c hng nhng u i no . Nhng nguyn nhn cn phi bit v xut x (i) Xc nh mc thu sut khc nhau v (ii) Xc nh vic ng nhn mc c hp l khng v (iii) h tr cc c quan nh nc thng k v kinh doanh xut nhp khu. 2.8. Th tc hi quan (Customs Procedures). L nhng cng vic m ngi lm th tc hi quan v nhn vin hi quan phi thc hin theo quy nh i vi i tng cn lm th tc hi quan khi hng ha xut khu, nhp khu hoc qu cnh. Nhng i tng Hc vin: Nguyn nh Chung 82
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
lm th tc hi quan l ch nhng l hng nhp khu, nhng ngi c ch nhng l hng nhp khu y quyn, cc i l lm th tc hi quan. 2.9. Ro cn k thut trong thng mi quc t (Technical Barriers to Trade TBT Hip nh v ro cn k thut trong thng mi quc t ca WTO). L quy nh ca nc nhp khu v cc yu cu, tiu chun i vi hng nhp khu c thng quan vo th trng ni a. Ro cn cng c th tr thnh hnh thc bo h ca cc nc, cc nc c th a ra nhng yu cu tiu chun ht sc kht khe i vi cc mt hng, v d nh my mc thit b phi p ng cc ch tiu k thut, cc mt hng nng sn, thy sn phi p ng cc ch tiu v v sinh an ton thc phm. Trong qu trnh sn xut cc mt hng nng sn thc phm bao gi cng phi s dng cc ph gia bo qun thc phm, trong c cht aflatoxin, l cht c th gy ra bnh ung th nu b tch ly trong c th mt thi gian di nu vt qu ngng cho php. Cc nc pht trin khc nhau quy nh khng ging nhau v mc aflatoxin ti a cho php trong mt s thc phm. EU quy nh gii hn mc tng lng aflatoxin cho php trong ng cc, qu kh v qu hch dng cho ngi l 4ppb (1ppb = 10-9 mg/ml). Trong khi quy nh ca t chc tiu chun quc t Codex Alimentarius (y l b tiu chun quc t ca t chc nng lng FAO) ti a l 15 ppb. So vi tiu chun ca Codex th tiu chun ca EU ngt ngho hn, cht ch hn, h gii hn tng lng thp hn rt nhiu so vi tiu chun ca Codex Nhng nguyn nhn thc s m EU t ra mc aflatoxin thp nh vy khng phi vi mc ch nh h ni qua nghin cu tiu chun ca EU so vi tiu chun ca FAO th c c tnh l ch lm gim i t l t vong v bnh ung th c lin quan ti vic hp th cht aflatoxin l 1,4 ngi trn 1 t ngi mt nm, nh vy r rng quy nh ny ra khng l nhm mc tiu bo v sc khe con ngi m nhm bo h, ngn cn hng nng sn thc phm t cc nc khc xm nhp vo th trng ca mnh. Cc tiu chun ro cn k thut khng ch p dng vi cc mt hng nng sn thc phm m cn c th i vi cc mt hng khc na. Cc tiu chun c th l: - Ch tiu, thng s vn hnh ca my mc thit b, cng ngh, phng tin vn ti; nh tiu chun ca t v tnh nng k thut, mc tiu hao nhin liu v.v... - V sinh an ton thc phm; hm lng vi sinh, kim ca sn phm v.v... Hc vin: Nguyn nh Chung 83
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- An ton trong s dng; nh i vi nhng thit b gia dng v.v.. - Cht lng hng ha; - Bo v mi trng sinh thi; - Nhn mc, bao b ng gi; EU quy nh chi tit v nhng thc phm c ngun gc bin i gien th phi dn nhn c bit ngi tiu dng c th phn bit vi thc phm c ngun gc t nhin. (M kch lit phn i vic ny bi rt nhiu sn phm nng sn ca M c ngun gc bin i gien tuy nhin EU ly l do v o c, tn gio v h cho rng ngi tiu dng hon ton c quyn la chn v bit r v ngun gc ca thc phm). - iu kin lao ng. Ngnh xut khu ca cc nc ang pht trin nh ngnh dt may, giy dp, ch bin thy sn y l nhng mt hng xut khu th mnh th phn ln l nhng mt hng s dng nhiu lao ng cc nc pht trin tn cng vo im ny do vy h ra nhng tiu chun v lao ng rt ngt ngho (tin lng ngi lao ng, iu kin phc li, nh sng ni lm vic, khng c php s dng lao ng tr em v.v...) v bt cc nc phi p ng nu mun nhp khu hng vo. y c th coi nh mt ro cn tr hnh v gy ra s tranh ci gia cc nc pht trin v cc nc ang pht trin. Mt s nguyn tc c bn ca WTO i vi vic p dng ro cn k thut: - Trnh to ra nhng tr ngi khng cn thit i vi thng mi quc t; - Khng phn bit i x (bao gm MFN; NT); Nh VN khng th t ra tiu chun thp v bo v mi trng i vi hng ca VN cn tiu chun cao i vi hng nhp khu nh vy l s phn bit i x. - S dng nhng tiu chun quc t, nu c; Nu mi nc m a ra mt tiu chun ca mnh th s rt phc tp. - Tha nhn ln nhau v th tc nh gi; Nu mt hng ha m p ng c tiu chun mt nc A, khi sn phm sang nc B th nc B cng phi cng nhn rng sn phm c p ng. - Minh bch. Tt c cc nc thnh vin ca t chc thng mi th gii khi h ra nhng yu cu, quy nh mi lin quan n ro cn k thut th h c ngha v phi thng bo vi tt c cc nc thnh vin khc ca WTO bit, nh vy cc doanh nghip tham gia xut nhp khu c c hi tip cn vi thng tin v ro cn k thut thch ng ch khng c bng bt thng tin. Hc vin: Nguyn nh Chung 84
Gio vin: Thu Anh 2.10. Cc bin php qun l khc.
Quan h kinh t quc t
Di y l mt s bin php ph bin: - Quyn kinh doanh nhp khu, u mi nhp khu; Ch mt s doanh nghip mi c cp quyn nhp khu i vi mt hng nht nh trn mt s th trng v trong mt thi gian nht nh; u mi nhp khu c nhng mt hng nht nh ch c nhp khu qua mt s doanh nghip m nh nc ch nh. (nh VN cc mt hng nh ru, phn bn, dc phm v.v...). - Quy nh v gi bn hng nhp khu; Nh nc c th quy nh gi sn hoc gi trn cho hng nhp khu. Nht sau chin tranh th gii th II, Chnh ph Nht can thip vo th trng nng sn nhm m bo mc tiu an ninh lng thc v Nht p dng nhng bin php h tr qua gi rt a dng, can thip vo tt c cc khu t mua bn ti phn phi hng v.v.. - Th tc hnh chnh; Nh nc c th s dng th tc hnh chnh qun l, cn tr hn ch hot ng nhp khu. VD: nm 1982, Php ra quy nh l tt c cc u my video casette ca Nht mun nhp khu vo Php u phi thng qua cng duy nht min Nam nc Php, cng th rt b do vy lm cn tr nng lc chuyn ch thng qua cng y chnh l mt hnh thc hn ch nhp khu i vi mt hng ca Nht. VN hin nay cho php nhp khu t qua 4 cng. - Chnh sch mua sm cng; Mua sm ca chnh ph cng l mt vn (y khng ch l vn ca cc nc pht trin m cn l vn ca nc ang pht trin); Trc kia trong nhng nm 70, cc cng ty vin thng Chu u l nhng cng ty ca nh nc, v khi cc cng ty ny mua sm my mc thit b h mua sm hng ha sn xut trong nc mc d my mc thit b vin thng nc ngoi r hn rt nhiu th trng thit b vin thng lc cha nhn nhp. Nhng ngy nay khi cc cng ty vin thng c t nhn ha th vic mua bn my mc thit b vin thng vt qua bin gii quc gia tr nn rt ph bin. - T l ni a ha. y l bin php ph bin cc cng ty c vn u t nc ngoi (nh t, xe my, in t). Doanh nghip c vn u t nc ngoi nhp khu (hng in t: n hnh, b linh kin in t) u theo di s lng hng nhp khu v tnh ton lng hng mua t nhng nh sn xut trong nc. * Nhn xt v xu th s dng cc bin php qun l nhp khu hin nay: i vi hn ngch: WTO cm p dng; Ro cn k thut: ngy cng tng ln, y l hnh thc bo h rt tinh vi; Thu quan: vai tr dn gim i, mc thu xut trung bnh gim i (nhng lnh vc nng nghip c s dng Hc vin: Nguyn nh Chung 85
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
thu quan nhiu l do trc kia nng nghip c bo h bng hn ngch, nhng by gi WTO khng cho php s dng hn ngch na v ra nguyn tc l ch c bo h bng thu quan, do vy cc nc quy i nhng hn ch tng ng t hn ngch ra thu quan p dng hin tng ny c gi l thu ha cc hng ro phi thu quan). 3. Cc bin php khuyn khch y mnh xut khu. Bao gm (i) Cc bin php tn dng; (ii) Bin php tr cp xut khu; (iii) Bn ph gi hng ha; (iv) Bn ph gi hi oi; (v) Hip nh thng mi; v (vi) M rng nhp khu t nguyn. 3.1. Cc bin php tn dng. c chia ra lm 3 nhm: (i) Tn dng xut khu: Nh nc hoc t nhn cp cho nh nhp khu nc ngoi mt khon tn dng khi mua hng ca nc mnh. Cp tn dng cho ngi mua. Ngi cp: - Do chnh cc doanh nghip xut khu cp; - Do cc c quan tn dng ca nc xut khu cp; - Do Chnh ph ca nc xut khu cp. Nc in hnh v p dng Tn dng dng xut khu l M (y thc cht l hnh thc bn chu hng ha do vy phi l nc mnh, c tim lc ti chnh ln B nng nghip M c chng trnh bo lnh xut khu i vi nhng mt hng nng sn; Vit Nam Airline mua my bay Boing ca M v VN c c ngun tn dng ln t nhng c quan tn dng ca nc xut khu ca M nh Ngn hng xut khu ca M Teximbank l ngn hng chuyn cp tn dng xut khu thc y xut khu hng ha ra th trng th gii VN mua 4 chic Boing vi tng tr gi l 700 triu USD th Texim Bank ng ra bo lnh cho khon tin ny v c cp qua hai ngn hng l City Bank v Ambro Bank; tng t khi VN mua my bay Airbus ca Chu u, cc ngn hng Chu u cng ng ra h tr. Hin nay VN (trong n pht trin xut khu 2006-2010) B thng mi cng bt u quan tm ti vic cp tn dng cho ngi mua (c th l mt s doanh nghip Chu Phi i vi mt hng xe p). (ii) Nh nc m bo tn dng xut khu: Nh nc lp cc qu bo him xut khu bo him cho cc ri ro tn tht i vi khon tn dng m nh xut khu nc mnh dnh cho ngi mua nc ngoi. m bo tn dng th i tng l ngi bn, bo him cho nhng ri ro tn tht m ngi xut khu phi chu khi bn hng ha sang th trng nc ngoi (nh Hc vin: Nguyn nh Chung 86
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Chu Phi, Trung ng) l ni c mc ri ro cao th nh nc s ng ra bo m nhng ri ro khi DN ca mnh bn chu hng ha cho DN cc nc . Mc n b: Nh nc khng bao gi m bo 100% i vi khon tn dng v nu nh Nh nc m bo 100% th nh xut khu khng cn ng lc g theo ui i tin nh nhp khu na v cng khng quan tm ti tnh cht ca ri ro na, do vy mc n b thng khong 70-80% khon tn dng v ty thuc vo tnh cht ca mt hng, th trng v tnh cht ca ri ro. VN l nc xut khu cc mt hng nng sn nh c ph, h tiu m cc mt hng nng sn c c th l gi rt bp bnh do vy ri ro rt ln, chnh v th Chnh ph thnh lp nhng qu bo him cho nhng ngnh hng xut khu ny, VD: Qu bo him xut khu cho mt hng c ph, h tiu. (iii) Chnh sch chit khu cho nh xut khu: Thc cht l nghip v cho vay ca ngn hng di hnh thc ngn hng ng ra mua li b chng t thanh ton nhng cha n hn tr ca ngi xut khu nc mnh. VD: Doanh nghip xut khu hng ha, trong hp ng ghi r 60 ngy k t khi giao hng th ngi mua mi tr tin cho ngi bn, nhng khi DN mi giao hng c 5 ngy cn n tin ri th c th mang b chng t thanh ton n bn cho ngn hng (bao gm nhng chng t nh ha n, chng t vn ti chng minh hng giao theo yu cu, hi phiu lnh i tin ca ngi bn t ngi mua v.v...) tt nhin l khng th ng nh tng tr gi trong b ha n (Ngn hng s hng li t chnh lch chit khu ). 3.2. Tr cp xut khu (Export Subsidies). Chnh sch tr cp ca mt quc gia c th h tr trong nc v tr cp xut khu. Nhng trong khun kh bi hc ch quan tm ti kha cnh tr cp xut khu. a) Khi nim tr cp xut khu: L nhng u i v mt ti chnh m Chnh ph cc nc dnh cho doanh nghip nc mnh nhm y mnh xut khu hng ha ra th trng bn ngoi. u i v mt ti chnh ny c th theo hnh thc trc tip hoc c th l gin tip, chnh ph to iu kin thun li cho doanh nghip. b) Cc hnh thc tr cp xut khu. (i) Tr cp trc tip:
87
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- Thng xut khu. Nhng doanh nghip no c thnh tch tt trong xut khu th Nh nc thng c th bng ti chnh, vt cht. VD: Vit Nam mt nm hai ln thng xut khu cho nhng doanh nghip c mt hng mi, th trng mi, kim ngch xut khu ln nm sau cao hn nm trc, t c s tng trng trong kim ngch xut khu v.v... - Tr gi xut khu. Nh nc s can thip khi c s chnh lch gia gin hng ha trong nc vi gi th trng th gii, hnh thc tr gi ny ph bin trong lnh vc hng nng sn c EU v M. VD: Farm Bill (B lut Nng tri ca M): chnh ph s xut tin mua ht tt c cc s hng ng khi c bin ng gi c cho nng dn; - B l xut khu. Doanh nghip VN xut khu mt s mt hng nh tht ln sang Nga theo chng trnh tr n cho Lin X c, sn phm ny b l v qu h tr xut khu b l cho Tng Cng ty Chn nui ca VN. y l mt t chc c thnh lp vi mc tiu l h tr cho hot ng xut khu bng tn dng hoc h tr cho u t pht trin trong nc. - Hon thu, min thu cho doanh nghip xut khu v sn xut hng xut khu. VD nh hon thu gi tr gia tng u vo. (ii) Tr cp gin tip: - u i gi u vo cho sn xut; VD: xng du, my mc, trang thit b c s u i, hoc to iu kin thun li cng l mt hnh thc tr cp. - u i trong s dng trang thit b, c s h tng; VD: u i v in, nc, mt bng thu t ai v.v... - Cp tn dng u i cho doanh nghip sn xut hng xut khu; - H tr v th trng, xc tin thng mi. VD: t chc hi ch trin lm to iu kin cho cc doanh nghip sn xut hng xut khu. c) Tc ng ca tr cp xut khu. Tc ng tch cc: (i) Tng li nhun, gim gi sn phm (cnh tranh hn) v y mnh xut khu; Vi hnh thc tr cp xut khu th DN c c nhng u i v mt ti chnh th h c th bn sn phm vi mc gi thp hn, khng s chu l nh trc kia, thm ch mt s mt hng ca M, EU bn ra th trng th gii (mt hng nng sn: ng, bng) vi gi thp hn vi gi thnh sn xut khong 40%. (ii) Tng sn xut ni a; (iii) iu chnh c cu kinh t (theo ngnh, vng); Nh nc mun pht trin ngnh no, vng no th s tr cp cho ngnh, vng . Tc ng tiu cc: Hc vin: Nguyn nh Chung 88
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(i) Cnh tranh khng lnh mnh; Doanh nghip nhn c tr cp th h c u th hn cc doanh nghip t cc nc khng c tr cp. Do vy tr cp xut khu b cc nc ln n rt nhiu. (ii) Thit hi cho ngn sch nh nc; (iii) Nc nhp khu c th p dng cc bin php chng tr cp. VD: M co buc VN tr cp cho cc doanh nghip VN trong sn xut mt s mt hng, Trung Quc cng b ln n nh vy. VN v TQ l hai nc c nn kinh t phi th trng do vy cng c nguy c b ph phn, chnh ph cc nc nhp khu cc mt hng m nhn c tr cp s tin hnh cc bin php chng tr cp. Chnh v tc ng tiu cc ca tr cp xut khu gy ra tnh trng cnh tranh khng lnh mnh, i ngc li nguyn tc cnh tranh bnh ng cng bng ca WTO, do vy quan im ca WTO khng khuyn khch tr cp xut khu v WTO chia tr cp xut khu ra lm hai loi: (i) mt loi l gy ra bp mo thng mi (nhng loi tr cp nh hng ti cung cu ca hng ha lm cho gi c hng ha bin i, thng mi quc t b mo m i nu khng c tr cp th mc gi trn th trng th gii s khc v nu c tr cp mc gi s khc) v (ii) mt loi l khng bp mo thng mi. WTO cm p dng nhng loi tr cp bp mo thng mi. 3.3. Bn ph gi hng ha (Dumping). WTO dnh ra hn mt hip nh v chng bn ph gi hng ha, hip nh ny thc hin iu VI ca GATT, VN sau mt thi gian di khng c php lut g v chng bn ph gi hng ha, ti nm 2005 c mt php lnh v chng bn ph gi hng ha nhp khu. a) Khi nim. Cch hiu chung: Bn ph gi hng ha l vic bn sn phm ca mt nc sang mt nc khc vi gi bn thp hn gi bn thng thng ca hng ha ti nc xut khu. Theo WTO: Bn ph gi hng ha l hnh ng mang sn phm ca mt nc sang bn mt nc khc, vi mc gi xut khu thp hn gi tr thng thng ca sn phm (hoc sn phm tng t nh sn phm ) khi bn cho ngi tiu dng th trng ni a nc xut khu. b) Mt s thut ng: Sn phm tng t: (trong bng phn loi ca Hi Quan c m: HS): Ging ht hoc gn ging nht sn phm l i tng iu tra. Khi iu tra, v d: mt nc A c bn ph gi TV sang th trng nc B th khi iu tra phi m bo loi TV c bn th trng nc B v loi TV so snh th trng nc A phi l sn phm tng t. Hc vin: Nguyn nh Chung 89
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Gi xut khu: L gi ngi sn xut hoc xut khu nc ngoi bn cho ngi nhp khu nc nhp khu. - Cch tnh chun l Gi trong giao dch mua bn. Cch ny s c u tin p dng, cn c vo cc chng t ha n thanh ton. - Cch tnh thay th: Gi t tnh ton trn c s gi bn sn phm nhp khu cho ngi mua u tin nc nhp khu; hoc theo nhng tiu ch hp l do c quan c thm quyn quyt nh. VD: Doanh nghip TQ xut khu xe my sang th trng VN, nhng gia DN TQ v DN VN mun bn theo kiu b tr, hng i hng hoc mua bn theo hnh thc c quan h c bit th khng th cn c c vo gi ca loi xe my th s phi cn c vo gi bn loi xe cho ngi mua u tin ca VN; hoc ngay c gi cng khng th tin cy c th s c tnh theo tiu ch hp l do c quan c thm quyn quyt nh. Gi tr thng thng: L gi bn sn phm tng t ti th trng ni a ca nc xut khu. Cc cch tnh gi tr thng thng: Cch tnh chun: Gi bn ca sn phm tng t ti th trng ni a ca nc xut khu. Cch ny ch p dng khi: (i) Sn phm c bn trong iu kin thng mi thng thng; (ii) Sn phm phi c bn ti nc xut khu vi s lng ng k (WTO trong Hip nh chng bn ph gi ni rng S lng ng k l khng nh hn 5% s lng b iu tra xut khu sang nc nhp khu). Cch 2: Gi bn ca sn phm tng t t nc xut khu sang th trng mt nc th 3. Chng hn sn phm khng c nhp khu trc tip t nc xut khu m i qua mt nc trung gian th c th tnh gi bn ca sn phm ny c lin quan n nc trung gian . Cch 3: Gi thnh sn xut + cc chi ph khc (bn hng, qun tr chung) + li nhun. C trng hp m c 3 cch tnh trn khng c p dng m VN li ri vo trng hp ny. * Trng hp nc nhp khu c nn kinh t phi th trng. C quan c thm quyn ti nc nhp khu ton quyn t xc nh cch tnh m mnh cho l hp l. Quan nim v cc nc c nn kinh t phi th trng l Nh nc nm gi c quyn v cung cu, can thip vo gi c hng ha, do vy h s khng tin vo s liu gi thnh sn xut, chi ph v.v... m nc c nn kinh t th trng cung cp, do vy mc gi a ra khng phn nh ng, khng trung thc. VN b coi l nn kinh t phi th trng, nh vy vic b coi l nn kinh t phi th trng l rt bt li. Trong trng hp h c ton quyn xc nh cch tnh th h thng x dng tiu Hc vin: Nguyn nh Chung 90
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ch: h khng s dng cch: Gi thnh sn xut + cc chi ph khc (bn hng, qun tr chung) + li nhun, m h s s dng chi ph ca mt nc th ba khc so snh, h chn ra mt nc m h cho l c trnh pht trin tng ng vi nc cn so snh, cng sn xut mt hng v h iu tra xem chi ph sn xut + cc chi ph + li nhun ca nc ny; gi bn ca sn phm tng t ti th trng nc l bao nhiu v h ni ln l c s bn ph gi hay khng. V d: Trong v kin VN bn ph gi c Tra v c Basa th h ly d liu ca Bangladet so snh, cn v kin VN v giy da th h so snh vi Braxin. Bin ph gi (%): = gi thng thng gi xut khu/gi xut khu. Da vo bin ph gi cao hay thp th s nh hng ti quyt nh ca c quan iu tra v cui cng h s ra quyt nh l mc thu chng bn ph gi l bao nhiu. Mc ch: - Gt b i th cnh tranh, chim lnh th trng, tng xut khu; - Thu li nhun c quyn; - Gii quyt hng tn kho. c) iu kin p dng bin php bn ph gi hng ha. (i) Nh xut khu phi c tim lc kinh t mnh theo ui bn ph gi; DN phi c tim lc ti chnh mnh th mi c th chu c bn hng ho vi gi thp. (ii) Nh xut khu phi c chim, khng ch th trng trong nc. DN phi c chim khng ch th trng trong nc nu khng hng nc nhp khu gi r hn s nhp tr li th trng nc ca DN xut khu. (iii) Th trng nc nhp khu khng p dng cc bin php chng bn ph gi. d) Ngun ti chnh b vo thit hi khi bn ph gi. (i) Bn gi cao trong nc; Khi DN bn gi cao trong nc th DN s thu c li nhun v do vy h c th bn gi thp th trng nc ngoi v nh gi thp m h c th y mnh sn xut v c th khai thc c li th kinh t theo quy m v tng c cng sut, nh vic tng cng sut th c th gim c chi ph trn mt n v sn phm v tng thm li nhun thu c trn mt n v sn phm khi bn trong nc. (ii) Li nhun cao sau khi chim lnh th trng xut khu; Sau khi chim lnh c th trng ca nc nhp khu hng ho th DN s thu c li nhun cao v li nhun c quyn s tng ln (DN ch chu l ban u).
91
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(iii) T cc khon ti tr ca chnh ph. Chnh ph c th c nhng ti tr cho cc DN bn ph gi hng ho (nh EU, M u ni rng cc DN Vit Nam nhn c tr cp t chnh ph th mi c th bn hng ho vi mc gi thp nh vy). e) Chng bn ph gi (Anti dumping). c th p dng chng bn ph gi th phi c nhng iu kin nht nh. iu kin p dng: (i) Hng nhp khu c bn ph gi; Thc t phi c hnh ng bn ph gi th mi c th p dng cc bin php chng bn ph gi. Khi c bn ph gi ngha l khi gi tr thng thng ti nc xut khu ln hn gi xut khu sang th trng nc xut khu (vd: gi bn ca loi xe my ti th trng trong nc TQ l 1.500USD ln hn gi bn ca chic xe my khi h xut khu sang th trng VN l 1.000USD C hnh vi bn ph gi); Bin bn ph gi phi ln, nu bin bn ph gi qu thp ngha l gi thng thng t nc xut khu (TQ gi xe my l 1.010 USD, v gi xut khu sang VN l 1.000USD nh vy bin bn ph gi l 10/1.000 = 1%) qu thp th cng khng iu kin p dng bin php chng bn ph gi. Theo Hip nh v chng bn ph gi th l phi 2%. (ii) Ngnh sn xut sn phm tng t nc nhp khu b thit hi ng k hoc c nguy c e da thit hi; C th l thit hi thc t xy ra hoc c th ch l nguy c e do. Thit hi thc t xy ra chng hn nh s lng DN sn xut trong nc b ph sn, s lng ngi lao ng b mt vic lm, hoc doanh thu, li nhun, th phn b gim st. Hoc ch l nguy c e do b thit hi nh hng tn kho ca cc nh sn xut trong nc tng ln, hng nhp khu gia tng vi tc tng i ln, nng lc sn xut ca nh xut khu sn phm c s gia tng. (iii) C mi quan h nhn qu gia vic hng nhp khu bn ph gi v thit hi ni trn. Cc mi quan h nhn qu c th s dng nhng phn tch kinh t nh c s trng hp gia hnh ng bn ph gi m thit hi ca ngnh sn xut trong nc qua s dng phn tch kinh t c c nu khng c hnh vi bn ph gi th s khng c thit hi xy ra. V d: Trong v kin bn ph gi tm ca M trong nm 2000 n 2002, lng nhp khu tm tng 10%, gi tm gim 29%, nhp khu tm ca M t VN tng 169%, theo li cc v chnh khch M khi h ph phn cc nh xut khu tm t cc nc khc l cnh tranh khng cng bng gy ra bn ph gi hng ho trn nc h. Mt Ngh s Bang Bc Carolina ni rng: thp nghip trong ngnh sn xut tm Bc Carolina c lin h Hc vin: Nguyn nh Chung 92
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
trc tip i vi hnh vi bn ph gi bt hp php ca Trung Quc, Vit Nam v cc nc khc., hoc mt Ngh s khc Bang Texas ni rng: Ngnh sn xut tm do nh bt t nhin to ra 70.000 vic lm trc tip, ngnh ny b tn ph nghim trng do vic hng nhp khu tng vt, t nm 2000 n 2003 gy thit hi cho ngi tiu dng cho ngnh sn xut tm trong nc M, cho nn kinh t a phng v ton quc gia. Thng 7 nm 2004, B Thng mi M quyt nh p thu chng bn ph gi ln tm nhp khu cho 6 quc gia l Thi Lan, Vit Nam, Trung Quc, Braxin, Ecuador v n vi mc thu (thu s b) dao ng t 8% n 113% p vi cc cng ty khc nhau (i vi cc cng ty VN v TQ th t 4% n 68%). Cc bin php thc hin chng bn ph gi: (i) Bin php tm thi (thu tm thi; t cc; tm nh ch nh gi tnh thu); Bin php ny s do c quan c thm quyn nc nhp khu s p dng vi hng ho b iu tra nhp khu trc khi c quyt nh cui cng mc thu s l mc thu tm thi. Thu tm thi: ch l ngn chn thit hi tip tc xy ra trong qu trnh iu tra. VD: EU ang iu tra mt hng giy da ca VN v TQ v h ra mc thu xut tm thi i vi mt hng ny, mc thu ny cha phi l mc thu cui cng; t cc: nh trong v kin tm ca M i vi VN th c quan c thm quyn ca M yu cu cc nh nhp khu phi t cc mt khon tin nht nh v khon tin ny s tng ng vi s tin thu chng bn ph gi d tnh tm thi (vd: d kin khi lng hng nhp khu tm t nm 2004 n nm 2005 d kin l bao nhiu tn tm vi gi tr l bao nhiu v h ra mc thu tm thi l bao nhiu % sau nhn ln s c s thu tm tnh lc ny v yu cu nh nhp khu phi t cc trc khon tin sau ny khi M iu chnh thay i mc thu n mc cui cng, nu mc cui cng ny ln hn th DN phi np b xung thm, nu mc thu ny nh hn th DN s c hon li tin); Tm nh ch nh gi tnh thu. (ii) Cam kt v gi (Price undertakings); Nh sn xut, xut khu s cam kt nng gi ln hoc h s cam kt ngng xut khu ph gi hng ho - y l mt s thng lng gia bn xut khu v bn nhp khu - trnh nguy c hng ho c th b p thu chng bn ph gi th cc DN nc xut khu h ch ng t cam kt l s tng gi bn hng ho ln hoc ngng hnh vi xut khu ph gi hng ho. Cam kt ny l tho thun t nguyn sau khi c kt lun s b l c bn ph gi v bn ph gi c gy thit hi, nu nh c cam kt v gi ny th s khng c bin php tip theo na l Bin php thu chng bn ph gi. Hc vin: Nguyn nh Chung 93
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(iii) Thu chng bn ph gi. Thu chng bn ph gi l mc thu nhp khu b xung bn cnh mc thu hin hnh sau khi hng ho nhp khu c bn vi mc thp hn gi tr thng thng ca sn phm. Thc trng cc nc p dng chng bn ph gi vi Vit Nam: T nm 1994 n 11/2005 cc doanh nghip VN b chu 18 cuc iu tra v bn ph gi, trong c 8 cuc iu tra p thu chng bn ph gi, c nhng cuc iu tra em li kt lun l khng c hnh vi bn ph gi hoc bn kia rt n kin. Nm 1984, ln u tin VN b kin bn ph gi mt hng go Colombia c kt qu l khng b p thu chng bn ph gi. Nm 1998, EU kin vi mt hng m chnh kt qu l p mc thu chng bn ph gi l 16,8%. Nm 1998, EU li iu tra vi mt hng giy dp kt qu l khng p dng v phn gia tng rt nh. Nm 2000, mt hng bt la ga Balan p thu l 0,09EU/chic. Nm 2001, mt hng ti Canada p thu l 1,48 CD/kg. Nm 2002, li mt hng bt la Hn Quc v EU nhng cui cng l nh ch v bn nguyn n rt n kin. v.v...
94
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 7
3.4. Bn ph gi hi oi. a. Khi nim: Bn ph gi hi oi l vic xut khu hng ha vi gi thp hn gi ca i th cnh tranh, nhng ngi thc hin bn ph gi hi oi vn thu c li nhun ph thm nh vo s mt gi ca ng tin, trong mt gi i ngoi ca ng tin ln hn mt gi i ni ca ng tin . - Mt gi i ngoi: Gi tr ca ng ni t gim xung so vi ng ngoi t. S thay i ca t gi hi oi (gi tr ca VND gim xung so vi USD 1USD i c nhiu VND hn). - Mt gi i ni: Sc mua trong nc ca ng ni t gim xung. Hin tng lm pht gi c hng ha tng vt. Khi mt gi i ngoi ln hn mt gi i ni, DN xut khu hng ha th vi mt lng hng khng i vn gi bn nh c khi quy i ra VND th c nhiu tin hn (trong bi cnh lm pht trong nc vn n nh) DN c c li nhun ph thm, khi DN c c li nhun ph thm DN li dng tnh hung c th gim gi bn i mt cht (v c li nhun tng thm) nhng b li DN c th tng c xut khu loi b c i th cnh tranh, tng c th phn ca mnh. b. C ch bn ph gi hi oi: Khi t gi hi oi tng (s lng ni t i ly 1 n v ngoi t tng) ngi xut khu bn hng ha ra nc ngoi thu ngoi t, chuyn v nc v i ra ni t s thu c lng ni t nhiu hn trc do c hng chnh lch gia t gi mi v t gi c thu li nhun cao hn, gip h gim gi bn tng khi lng xut khu. V d: Nm 1995, t gi 1$ = 10.000 VND - Mt cng ty c l hng 15 tn ht tiu, gi vn ca l hng l 175 triu VND, cng ty xut khu ra nc ngoi vi gi 1.400 USD/tn tng ngoi t thu v: 15t x 1.400 USD = 21.000 USD, quy i v VND th = 210 triu cng ty c li nhun l 35 triu. Khi c s thay i v t gi v lm pht (t gi thay i l b mt gi ca ng tin) th gi vn ca l hng s thay i v li nhun ca cng ty thay i. Gi s nm 2000, lm pht trong nc l 20% vy gi vn ca l hng s l: 170 tr x 120% = 210 tr ;Nu vn t gi c 1 $ = 10.000VND v gi bn trn th trng l 1.400$ th cng ty s khng c li.
95
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Nhng trong nm Nh nc ph gi VND so vi USD l 30% - 1 USD = 13.000 VND Nh xut khu nu vn bn theo gi c s thu c 21.000 USD x 13.000 VND = 273 tr VND Li nhun ca cng ty l 273 tr 210 tr = 63 tr cng ty vn c li nhun nh vo s mt gi i ngoi ca ng tin ln hn gi i ni (mt gi i ngoi l 30%; v mt gi i ni l 20%). DN thy li nhun ca mnh tng ln th DN chu hy sinh bt mt phn li nhun ca mnh do vy DN quyt nh gim gi bn gia tng lng xut khu, gia tng th phn gt b cc i th khc v h quyt nh gim gi bn 10% t 1.400$ xung cn 1.260$ vy doanh thu mi s l: 1.260 x 15t x 13.000VND = 245,7 tr VND Li nhun ca cng ty lc ny: 245,7 tr 210 tr = 35,7 tr Ta thy, ngay c khi cng ty gim gi th cng ty vn c li, s c li cn c vo mc gi i ngoi ca ng tin ln hn mc gi i ni ca ng tin (khi 1$ i c nhiu VND hn) th khi xut khu th DN c li trong bi cnh l gi tr VND, sc mua trong nc ca hng ha trong th trng l n nh. c. iu kin p dng. iu kin bn ph gi hi oi. (i) Mt gi i ngoi ca ng bn t phi ln hn mt gi i ni. (ii) Nc nhp khu khng ng thi ph gi ng tin ca h. (iii) Nc nhp khu khng p dng cc bin php chng bn ph gi. d. Tc ng ca bn ph gi hi oi. Ngoi t tng so Ngoi t gim vi ng bn t so vi ng bn t i vi xut khu tng gim i vi nhp khu gim tng u t nc ngoi vo trong nc tng gim u t trong nc ra nc ngoi gim tng Khch du lch nc ngoi vo tng gim trong nc Khch du lch trong nc ra nc gim tng ngoi Gn y Trung Quc tng trng xut khu rt nhanh th M v cc nc pht trin khc gy sc p Trung Quc phi tng gi ng nhn dn t so vi ng USD. Trc kia Nht Bn cng tng b M gy sc p phi tng gi ng Yn Nht. Nhng ng thi vi vic tng gi ng Yn th Nht cng tng cng u t ra nc ngoi v lc ny ng Yn tng gi cho nn hot ng u t ra nc ngoi ca Nht li gp thun li. Hc vin: Nguyn nh Chung 96
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
* So snh bn ph gi hng ha v bn ph gi hi oi Ch tiu Mc h gi Bn ph gi hng ha Cao hn (thm ch c th thp hn gi thnh sn xut) Li nhun Gim (thm ch l) i tng p dng 1 mt hng c th Phm vi p dng 1 th trng Cch thc p Ngi xut khu ch ng dng Bn ph gi hi oi Thp hn C li nhun ph thm Tt c cc mt hng Tt c cc th trng Khng ch ng, ch li dng tnh hung.
97
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Chng 5.
u t quc t
Trong chng ny s nghin cu v (i) Khi nim, nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca u t Quc t; (ii) Hnh thc ca u t Quc t; (iii) c im ca u t Quc t; (iv) Vai tr ca u t Quc t; v (v) Khi qut v thc trng u t nc ngoi ti Vit Nam. I. Khi nim, nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca u t Quc t. 1. Khi nim: u t quc t l mt hnh thc ca quan h kinh t quc t trong din ra vic di chuyn cc phng tin u t gia cc ch th ca quan h kinh t quc t trn phm vi th gii kinh doanh nhm mc ch thu li nhun hoc t c cc mc tiu kinh t x hi khc. 1.1. Ch th ca u t quc t: Cng tng t nh Quan h kinh t quc t, ch th ca u t quc t bao gm 3 loi ch th chnh: (i) Cc t chc kinh t, ti chnh quc t nh: IMF, WT, EC (U ban Chu u), OPEC (T chc cc nc xut khu du m), cc t chc thuc LHQ nh UNDP, UNICEP, FAO v.v... (Cc t chc ca LHQ u t di hnh thc vin tr). (ii) Cc Nh nc nh: Nht vin tr (ODA) cho Vit Nam. (iii) Cc t nhn: Cc cng ty xuyn quc gia chim khong 90% u t trc tip nc ngoi trn th gii hin nay. 1.2. Phng tin u t: Hay ni cch khc l vn u t c gp di cc hnh thc nh: (i) Tin mt. C th l ngoi t hay bn t ty theo lut php nc nhn u t. (ii) Ti sn hu hnh. Nh cc cng trnh, nh xng, my mc. (iii) Ti sn v hnh. Nh sc lao ng, cng ngh, gi tr quyn s dng t, ti sn v hnh ngy cng ng vai tr quan trng trong thng mi quc t v l th mnh ca cc cng ty xuyn quc gia nh nhn hiu, sng ch. (iv) Ti sn c bit khc. Nh vng bc, c phiu v.v... 1.3. Mc ch ca u t quc t: u t quc t c 2 mc ch c bn: (i) Li nhun. Hc vin: Nguyn nh Chung 98
Gio vin: Thu Anh (ii) Li ch kinh t x hi
Quan h kinh t quc t
thc hin hot ng u t quc t th phi dung ha c hai mc tiu ny, ch u t t nhn th chy theo li nhun, nhng chnh ph nc nhn u t th quan tm nhiu hn n li ch kinh t x hi mt d n c th mang li siu li nhun nhng gy nhim mi trng hay nh hng ti an ninh quc phng th d n khng th c thng qua mt cch d dng. 2. Nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca u t quc t. 2.1. Trnh pht trin khng ng u ca lc lng sn xut v phn b khng u gia cc yu t sn xut. Cc yu t c bn ca sn xut nh vn, cng ngh, lao ng v t ai khng c phn b u gia cc quc gia, cc nc pht trin c th mnh v vn, cng ngh cn cc nc ang pht trin th c li th v lao ng, ti nguyn thin nhin c khai thc khng hiu qu chnh v vy u t quc t chnh l ng hng hu hiu kt hp ti u gia cc ngun lc ca cc quc gia v c th gim thiu c chi ph sn xut. Cc quc gia mnh nh M, Nga cng khng th t coi l h c y cc yu t sn xut phc v cho nhu cu sn xut ca h nn h cng phi trao i vi cc quc gia khc. u t quc t c th lm gim chi ph sn xut v tng hiu qu s dng vn chi ph trung bnh cc nc ang pht trin thp hn rt nhiu so vi cc nc pht trin; theo nghin cu ca mt nh kinh t Trung Quc th chi ph lao ng trc tip theo gi TQ th ch khong bng 5% so vi chi ph lao ng cc nc cng nghip cng trong ngnh (nm 2001, trong ngnh in t chi ph lao ng trc tip theo gi c: 1,8 $/h; M: 9,6 $/h; Trung Quc: 0,85 $/h thp hn c Indonexia, Thi Lan, n y cng l mt trong nhng nguyn nhn l gii ti sao u t nc ngoi vo Trung Quc li ln n nh vy, Trung Quc thng xuyn l nc ng th nh c nm ng th nht th gii). 2.2. Qu trnh ton cu ha ngy cng pht trin mnh m to nn mi trng thun li cho s di chuyn cc ngun lc, trong c s u t, gia cc nc. Qu trnh ton cu ha tc ng mnh m ti hot ng u t quc t nh trn phng din k thut mng li vin thng, thng tin lin lc rt pht trin lm cho th gii thu nh li, cc nh u t tip cn ti nhng thng tin v vn c nhiu hn, nhanh hn trc do vy h c th a ra quyt nh u t hiu qu hn (vd: vic thay i li sut ca Cc d tr lin bang M th c th tc ng ti th trng chng khon Nht, Chu u v tc ng lan ta ra xung quanh. Trn phng din kinh t xu hng t do ha u t, qu trnh ton cu ha trong lnh vc u t th hin rt Hc vin: Nguyn nh Chung 99
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
r, trc kia cc nh u t quc t khi u t ra nc ngoi lo ngi nht l chnh sch quc hu ha, tch thu ti sn nhng gi y cc quc gia u cam kt khng quc hu ha, khng trng thu ti sn v a ra nhng u i nhm khuyn khch u t (gim thu, k kt cc hip nh pht trin hot ng u t). Trn bnh din khu vc c nhng hip nh u t cc khu vc nh khu vc cc nc ng Nam th c khu vc u t ASEAN - AIA (ASEAN Investment Area); Trn cp ton cu qu trnh u t ngy cng thun li bi nhng quy nh quc t nh Hip nh u t lin quan n thng mi - TRIMs (Trade Related Invesment Measures) ca WTO. 2.3. Do s pht trin mnh m ca cch mng khoa hc k thut. Tc ng ca cch mng khoa hc k thut c th hin trn hai phng din: (i) Yu cu u t cho Khoa hc k thut ngy cng ln. Nh trong lnh vc vin thng, hng khng lun c s hp tc quc t. (ii) Vng i cng ngh ngy cng ngn. cc nc pht trin c nhng cng ngh c vn s dng c nhng h vn lin tc pht minh ra cc cng ngh mi do vy h mang nhng cng ngh c ra cc nc ang pht trin tin hnh u t, gp vn bng nhng cng ngh , c hai bn cng c li ko di tui th ca cng ngh c, c iu kin c cu li nn kinh t ca mnh, cc nc ang pht trin khc phc c kh khn v vic thiu cng ngh trc mt M hnh pht trin n su bay cc nc Chu cng th hin c cu . 2.4. u t quc t trnh hng ro bo h mu dch xm nhp v chim lnh th trng, bnh trng sc mnh ca cc cng ty xuyn quc gia (TNCs). xut khu c hng ha ra th trng nc ngoi l mt vn kh khn, cc DN phi i mt vi mt lot cc hng ro, ro cn bo h (ro cn thu quan, phi thu quan) vy trnh cc kh khn cc DN c th xy dng cc trung tm, cn c, c s kinh doanh ngay trong lng th trng ni a. 2.5. u t quc t l mt hnh thc quan trng nhm nng cao uy tn quc t v thc hin cc mc ch chnh tr x hi. Mi nc ty theo u tin ca mnh h c th c nhng chin lc u t vo cc a bn, quc gia khc nhau, nh trong khu vc Chu c Nht Bn l nc u t ln trc tip ra cc nc trong khu vc v y cng l nh cung cp vin tr ODA cho cc nc trong khu vc Chu ln nht Nht Bn mun tn dng cc ngun nguyn liu u vo n nh khu vc, mun m rng nh hng chnh tr ca Nht (nhm khc phc hnh nh xu sau chin tranh th gii th II), mun tng cng ting ni ca mnh trn chnh trng quc t. Hc vin: Nguyn nh Chung 100
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
khu vc Chu M La Tinh th M l nc c nh hng ln, khu vc Chu Phi th c Php (bi trc kia Php c nhiu nc thuc a chu lc ny). 2.6. u t ra nc ngoi nhm hn ch ri ro. Tun theo nguyn tc c bn trong kinh doanh l khng b tt c trng vo mt gi - a dng ha cc a bn u t th ri ro s gim i, khi c bin ng xy ra mt khu vc th ch nhng chi nhnh khu vc b nh hng m thi, cn cc khu vc khc th khng b nh hng. V d: khi gi du m tng th s gy thit hi cho cc nc cng nghip v y l cc nc s dng nhiu du, nhin liu nhng li c li cho cc nc xut khu du m. 2.7. Tn dng chnh sch thu. Nh u t s chn a bn m c mc thu u i vi h, ng thi h s tin hnh ti thiu ha ton b s thu trn ton b tp on VD: mt cng ty xuyn quc gia c rt nhiu cng ty con gim ti thiu mc thu ca ton b nhng cng ty con ny trn th gii th h thc hin phng thc chuyn gi gia nhng cng ty con trong cng ty xuyn quc gia Mt cng ty mt nc c thu thu nhp doanh nghip l rt cao, cng ty nhp hng t mt cng ty cng trong cng tp on m mc thu thu nhp doanh nghip rt thp; vy khi nhp l hng h s c xu hng tng gi hng nhp th li nhun ca cng ty, nc c thu thu nhp cao, s b gim cn cng ty xut khu hng, nc c thu thu nhp thp, khi thi phng gi bn ca l hng th li nhun ca cng ty s tng ln Phn li nhun tng ln ca pha cng ty xut hng so vi phn li nhun gim i pha cng ty nhp hng s vn cn li cng li mc thu phi ng ca ton b tp on trn phm vi th gii s c li nu h c tnh thi phng gi hng nhp ln. II.Cc hnh thc ca u t quc t. Mi hnh thc u t quc t u c c im ring, do vy cc hnh thc u t quc t s c phn loi theo cc tiu ch khc nhau: Ch s hu ca vn u t c th theo quyn qun l, iu hnh i tng u t. 1. Cn c vo quyn iu hnh v qun l i tng u t: C hai loi (i) u t trc tip v (ii) u t gin tip. 1.1. u t trc tip nc ngoi FDI. 1.1.1. Khi nim: L hnh thc u t quc t, trong ch u t nc ngoi u t ton b v mt phn vn ln vo d n u t cho php h ginh quyn qun l hoc trc tip tham gia qun l d n u t. Chng hn nu cho mt doanh nghip vay vn n thun th khng c quyn qun l, iu hnh. Nhng nu u t ton b, xy dng hn mt DN mi Hc vin: Nguyn nh Chung 101
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
100% hoc mt phn vn ln (nh gp vn DN lin danh) hoc mua c phn vi s lng ln th c th tham gia vo vic iu hnh doanh nghip . 1.1.2. c im ca FDI. (i) Nh u t nc ngoi u t 100% vn ca mnh hoc gp mc vn ti thiu trong vn php nh / vn iu l ca d n u t, ty theo quy nh lut php cc nc. Mc ti thiu ty theo lut php cc nc, vd: M quy nh t l gp vn trc tip phi t 10% tr ln; theo IMF hoc OECD cng s dng tiu chun 10%; Anh, Php c chun l 20%; Vit Nam l 30%. (ii) Quyn iu hnh d n u t ph thuc vo t l vn gp ca cc bn. (iii) Li nhun cc bn thu c ph thuc vo kt qu kinh doanh v c phn chia theo t l vn gp. u im v nhc im ca FDI (vi nh u t) - u im: + Ch ng v nng cao hiu qu s dng vn. Nh u t c th ton quyn t chn cho mnh a bn u t, lnh vc u t, cc quy m ca d n u t, cng ngh tin hnh u t do vy h c th nng cao hiu qu s dng vn. + Chim lnh th trng, ngun nguyn liu, nhn cng v li th khc ca nc nhn u t. VD nh u t vo Trung Quc, Vit Nam tn dng ngun nhn cng r (giy dp, thy sn v.v..). + Tranh th nhng u i, li dng c ch qun l thu ca nc nhn u t. Tranh th v thu, t ai, c hng nhng c ch thu m khng c nhng bin php hu hiu chng li bin php chuyn gi ca cc cng ty xuyn quc gia. - Nhc im: + Ri ro cao hn. + Thu hi v chuyn nhng vn kh khn. 1.1.3. Cc hnh thc u t trc tip nc ngoi (theo cch thc tin hnh u t modes of entry). (i) u t mi GI: Ch u t xy dng cc c s kinh doanh hon ton mi nc ngoi. y l hnh thc u t truyn thng, vd Cng ty Canon xy dng mt nh my mi Khu cng nghip Bc Ninh; Honda, Toyota. (iii) Mua li v sp nhp Cross border M&A (Merger and Acquisition): hnh thc u t trc tip di dng nh u t mua li, sp nhp cc doanh Hc vin: Nguyn nh Chung 102
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
nghip hin c nc ngoi, hoc mua c phiu tham gia iu hnh cc doanh nghip . Hnh thc ny hin nay c p dng thng dng trong cc lnh vc ln nh in t, t, ngn hng. Gia nh Th tng Thi Lan Thaksin bn ton b 49,6% c phn kim sot ca h trong Tp on vin thng, tp on ny c xp v tr hng u trong lnh vc vin thng Thi Lan. Qu u t ca tp on ny u t vo rt nhiu cng ty trong khu vc chu nh Pacific Airline (h ngh mua li 30% c phn ca Pacific nhng hin Chnh ph VN vn cha ng ). Tr gi ca v chuyn nhng c phiu ln ti 1,9 t USD y l v chuyn nhng ln nht Thi Lan t trc n nay Ngi dn Thi Lan biu tnh phn i bi ch trc khi xy ra v chuyn nhng vi ngy Thi Lan thng qua sa i lut cho php ngi nc ngoi s hu 49% c phn trong cc doanh nghip vin thng Thi Lan nn ngi dn t co ng Thaksin c tnh li dng lut php t ti, li dng quyn lc sa i lut php, to iu kin cho gia nh thu c khon li nhun m khng phi np thu, nhng ti sn nhy cm ca t nc lt vo tay ngi nc ngoi. - Cc hnh thc ca sp nhp. (i) Sp nhp theo chiu ngang A horizontal merger: L hnh thc sp nhp din ra gia cc cng ty trong cng mt ngnh kinh doanh. V d: Cng ty du m BP (Anh) mua li Amoco (M) vi gi 62 t $; Tp on du kh Picnic (Thi Lan) mua li thng hiu V gas ca VN. (ii) Sp nhp theo chiu dc Vertical mergers: Hnh thc sp nhp ca cc cng ty khc nhau trong cng mt dy chuyn sn xut ra sn phm cui cng. V d: AT&T v hai knh truyn hnh cp khng l: TeleCommunications v Media Group. (iii) Sp nhp conglomerate: L hnh thc sp nhp gia cc cng ty kinh doanh trong cc lnh vc khc nhau. V d: hng Philip Morris (tobaco) mua li General Foods vi gi 5,5 t $ (1985) sau mua li hng thc phm Kraft vi gi 12,9 t $ v hin nay doanh thu ca tp on Morris t thc phm chim ti 1/2 ngang bng doanh thu t vic bn thuc l - y l mt s chuyn hng ng n ca hng trong bi cnh l thuc l ngy cng i mt vi s ch trch. Loi hnh thc sp nhp ny thng ph hp vi nhng cng ty c khi lng tin mt ln v mun a dng ha kinh doanh, tn dng tin mt ca mnh. M rng: so snh M&A v GI Gc nh u t Cc tiu ch GI M&A 103
Gio vin: Thu Anh Tit kim chi ph
Quan h kinh t quc t
Ty mc sn c - Gi c th cao v chi ph ca cc ngun lc pht sinh. trong sn xut - C th tranh th ngun lc c sn ca DN b sp nhp Phn ng t nc ch t hn - C th gy nhiu phn ng nh v ngi lao hn v cng nhn lun lo ng s mt vic lm Gc nc nhn u t Cc tiu ch To vic lm GI Nhiu hn M&A Khng to vic lm mi, thm ch dn ti sa thi. Tc ng hn ch v lu di c th xy ra vic chuyn giao cng ngh. t hn
Chuyn giao cng Tt hn ngh ng gp vo nng lc sn xut quc gia Tng vn cho sn xut Cnh tranh v thc y an ninh quc gia Tt hn
Tng vn cho u t Khng tng nhiu Nhiu tc ng tch t tc ng tch cc. cc hn
1.2. u t gin tip. 1.2.1. Khi nim: L hnh thc u t quc t trong Ch u t nc ngoi khng tham gia trc tip vo vic iu hnh qun l i tng u t. Nh u t thu li nhun thng qua thu nhp ca c phiu, chng khon hoc li sut ca s tin cho vay. 1.2.2. c im. (i) Nh u t b khng ch t l gp vn ti a, vi mc vn h khng c tham gia trc tip iu hnh d n. (ii) Thu nhp ca ch u t di hnh thc tin li hoc c tc. (trong hnh thc u t trc tip th thu nhp ca h mang tnh cht l kt qu kinh doanh; cn trong hnh thc u t gin tip ny th h hng tin li c thu nhp n nh, khng ph thuc vo hiu qu ca d n u t). Nhn xt: Nu khng qun l tt, c th tim n nguy c dn n n nc ngoi, khng hong kinh t. Khi c bin ng xy ra vn d chy ra nc ngoi. (iu ny c thc tin chng minh qua bi hc ca nhiu nc v d nh cuc khng hong ti chnh tin t Chu nm 1997 cc nc ng Nam da qu nhiu vo vn u t c bit l u t gin tip). Nguy c dn ti n nc ngoi cng c th hin rt r nh cc khon cho vay, tn dng quc t, vn h tr pht trin chnh thc ODA th rt nhiu nc nh Hc vin: Nguyn nh Chung 104
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
khu vc M La tinh, Chu Phi nhn c vn ODA h s dng vn ny khng hiu qu qua rt nhiu nguyn nhn nh tham nhng, u t vo nhng cng trnh khng l nh Braxin h xy dng nhng t hp cng nng khng l trong khi nhng cng trnh thit thc nh thy li th h li khng Kt qu ca vic u t th rt nhiu nc tr thnh nhng con n ln trn th gii nh Braxin nm 1992 h l con n ln nht th gii vi tng s n ln n hn 100 t USD v tuyn b ph sn. * u im v nhc im: - u im (i) Ri ro thp. Vn u t nh b khng ch vi t l gp vn ti a, phn tn trong nhiu nh u t vo doanh nghip (nhiu ngi mua c phiu). (ii) Thu hi v chuyn nhng vn d dng. c th hin r hnh thc u t chng khon, mua c phiu, tri phiu, hoc cc cng c ti chnh khc. - Nhc im: (i) Khng c tham gia qun l nn li nhun b hn ch. 1.2.3. Cc hnh thc ca u t gin tip. a. u t chng khon. Ch u t mua chng khon ca cc cng ty, cc t chc pht hnh mt nc khc vi mc khng ch nht nh thu li nhun nhng khng c nm gi quyn kim sot, iu hnh ca i tng u t. - Mua c phiu: L vic nh u t tin hnh u t ra nc ngoi bng cch mua c phiu ca cc cng ty c phn nc ngoi. - Tri phiu v cc cng c ti chnh khc. (C phiu xc nhn quyn s hu, li ch hp php ca ngi s hu c phiu i vi ti sn hoc vn ca mt cng ty c phn; Tri phiu ch l chng nhn n ca cng ty i vi ngi cm gi, lc ny ngi cm gi khng phi l ch s hu m l ch n ca cng ty ). b. Cho vay (tn dng quc t). L hnh thc ca u t quc t trong ch u t cho nc ngoi vay vn v thu li nhun thng qua li sut t s tin cho vay. ODA- H tr pht trin chnh thc: Official Development Assisstance ODA l tt c cc khon vin tr khng hon li, c hon li v tn dng u i ca cc chnh ph, cc t chc thuc Lin Hp Quc, cc t chc kinh t ti chnh quc t, cc t chc phi chnh ph ginh cho cc nc ang v chm pht trin nhm h tr cho s pht trin kinh t ca nhng nc ny. Hc vin: Nguyn nh Chung 105
Gio vin: Thu Anh (i) i tc cung cp ODA. - Chnh ph cc nc;
Quan h kinh t quc t
- T chc lin chnh ph nh y ban Chu u EC; OPEC v.v...; - Cc t chc thuc Lin Hp Quc; - Cc t chc kinh t ti chnh quc t nh IMF, ADB, v.v...; - Cc t chc phi chnh ph. (ii) C cu ca ODA. - Vin tr khng hon li: T nm 1993 n thng 9 nm 2004, tng gi tr cc iu c quc t m VN k kt l 21,6 t USD trong vin tr khng hon li c t 4 t USD. - Vin tr c hon li. Vi hnh thc ny th mc li sut s u i rt nhiu so vi li sut tn dng thng mi thng thng, thi gian cho vay rt di, thi gian cha phi tr c li ln gc cng di. - Hoc c th kt hp c c hon li v khng hon li (mt phn hon li v mt phn khng); hoc c th lm mt phn khng hon li cn mt phn l tn dng thng mi thng thng. 2. Cn c vo ch s hu ca ngun vn u t. 2.1. u t ca Nh nc. (Ch yu di hnh thc u t gin tip) 2.2. u t ca cc t chc kinh t, ti chnh quc t. (Ch yu di hnh thc u t gin tip) 2.3. u t ca t nhn. (Ch yu di hnh thc u t trc tip) III. Nhng xu hng (c im) ca u t quc t.
1. u t quc t c s tng trng nhanh v tr thnh mt hnh thc quan trng ca quan h kinh t quc t. - u t quc t tng trng nhanh, c bit l vo thp nin 90 (1990 2000). Nm 1986 1990 1991 1995 1996 - 2000 Hc vin: Nguyn nh Chung Tc tng (%) 23 20,8 40,8 106
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
2. Xu hng t do ha u t ngy cng tng. T do ha u t l qu trnh cc quc gia gim bt v xa b dn nhng ro cn trong lnh vc u t to ra mi trng thun li cho s di chuyn cc lung vn u t gia cc nc. Biu hin ca t do ha u t: (i) trn bnh din quc gia: - Cc quc gia k kt nhng hip nh dnh cho nhau nhng u i v i x quc gia. Nh Vit Nam v Nht Bn k kt v hip nh u t gia hai nc (sng kin chung VN & NB) thc y hot ng u t gia hai nc; NT ngoi i x v thng mi m cn c lnh vc u t. - Nhng tr ngi i vi u t nc ngoi dn c d b. Nhng tr ngi v hnh thc u t, lnh vc u t, th tc u t (th tc cp php) v.v... - Tng cng nhng u i cho nh u t. u i v thu, v t ai gia cc nc c s cnh tranh nhau thu ht u t do vy cc nc ua nhau a ra nhng u i cho cc nh u t. (ii) Trn bnh din khu vc v lin khu vc: Thnh lp nhiu khu vc u t t do, nhiu hip nh v khuyn khch v bo h u t c k kt. Khu vc: ASEAN: AIA ASEAN Investment Area Lin khu vc: APEC a ra mc tiu t do ha thng mi v u t i vi cc nc pht trin vo nm 2010; v cc nc ang pht trin vo nm 2020. Din n kinh t - u: ASEM cng c nhng ni dung v hot ng u t. (iii) Trn bnh din ton cu: Vai tr ca cc t chc quc t nh WB; IMF; WTO ngy cng gia tng. WTO: Hip nh v u t lin quan n thng mi - Trade Related Investment Measures (TRIMs): Ni dung ca hip nh ny bao gm mt s vn nh phi dnh cho nh u t hng nhng nguyn tc i x quc gia (khng th phn bit nh u t trong nc th c u t vo lnh vc ny khng b khng ch v vn gp v.v..; trong khi nh u t nc ngoi th li khng c u t vo hoc b a ra phi p ng nhng tiu chun kht khe th mi c php u t); Hip nh ny cng loi b nhng bin php thng mi gy cn tr ti u t (VD: VN quy nh t l xut khu bt buc i vi sn phm WTO khng cho php quy nh nh vy). Hc vin: Nguyn nh Chung 107
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 8
3. a bn u t. C s thay i v a bn u t trong phn ln u t quc t tp trung vo cc nc cng nghip pht trin. - Trc chin tranh th gii th II khong 70% dng vn vo cc nc ang pht trin nhm khai thc ti nguyn, ngun lao ng r - T nhng nm 1960, hin tng cc nc pht trin u t sang ln nhau gia tng. Nm 2004, ton th gii thu ht 648 t la u t trc tip t nc ngoi trong c 380 t vo cc nc cng nghip pht trin (chim 59%). Cc nc pht trin thu ht c nhiu u t l do: (i) Cch mng khoa hc k thut lm gim dn ngha ca nhng yu t lao ng, nguyn vt liu v.v.. Vi cch mng khoa hc k thut th hm lng tri thc trong sn phm ngy cng tng, u t vo nhng ngnh c sn phm cng ngh cao th mang li li nhun rt cao so vi vic u t vo nhng ngnh c sn phm nh khai khong, th s ch c ngun lao ng v nguyn vt liu r. (ii) Dung lng th trng ln, nhu cu a dng. Dn s ca cc nc ang pht trin rt ln l mt trong nhng yu t thu ht u t nhng thu nhp cc nc ny rt thp nn sc mua hn ch, ngc li cc nc pht trin c thu nhp cao nn sc mua rt mnh v vy u t vo nhng nc ny s d dng tiu th sn phm v nhu cu cc nc pht trin v hng ha rt a dng. (iii) Mi trng u t cc nc pht trin thun li hn. Mi trng u t l tng ha cc yu t kinh t, chnh tr, php lut, x hi nhm m bo FDI c th sinh li. Nh h thng php l, th tc hnh chnh, n nh chnh tr, kinh t v m, cc chnh sch kinh t, c s h tng, mi trng vn ha x hi, kh nng lun chuyn vn, nng lc ca th trng cc nc pht trin c u th hn hn so vi cc nc ang pht trin v nhng yu t ny. V d nh h thng php lut, th tc hnh chnh cc nc pht trin tng i pht trin trong khi cc nc ang pht trin cha ng b, quyt on v thng xuyn thay i, nh mi trng ti chnh th cc nh u t nc ngoi rt lo lng v chnh sch thng xuyn thay i nh hng ti tnh minh bch, tnh d on trc ca mi trng u t nc ngoi. V vn n nh v kinh t v m th cc nc ang pht trin hay xy ra khng hong ti chnh tin t, ni chin, o chnh nhiu bt n hn so vi cc nc pht trin. Ngun nhn lc cng l mt Hc vin: Nguyn nh Chung 108
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
yu t quan trng, mc d rng cc nc ang pht trin c li th l lao ng r nhng lc lng lao ng li c trnh thp, tay ngh hu nh khng c o to, ngun nhn lc cc nc pht trin th c o to k lng v c kh nng nm bt cng ngh nhanh hn. 4. Lnh vc u t quc t. Lnh vc u t quc t c s chuyn hng sang cc ngnh mi, c bit l dch v. - u t vo nhng ngnh khai thc ti nguyn thin nhin gim (tr du kh). - u t vo cc ngnh cng nghip ch to tng. Nh ngnh t, xe my, in t, gia dng, y cng l nhng ngnh m nhu cu th trng gia tng, li nhun cao, thu ht c nhiu u t quc t, y cng l lnh vc c chuyn mn ha, chuyn mn ha trn phm vi quc t din ra r nt, mnh m hn cc ngnh khc (nh sn xut in t, sn xut nhng linh kin lp rp). - u t vo cc ngnh dch v gia tng mnh m. y l c im ni bt trong u t quc t, trong bo co th gii nm 2004 ca Lin Hip Quc v Thng mi v Pht trin (c tn l Bo co u t th gii 2004, s di chuyn trong lnh vc dch v) theo bo co ny th c cu u t trc tip nc ngoi dch chuyn sang lnh vc dch v, vo nhng nm u thp k 70 lnh vc ny ch chim khong 1/4 tng u t nc ngoi ly k trn ton th gii, n nm 1990 t trng lnh vc ny gim i mt na, ti nm 2002 th u t trc tip nc ngoi vo lnh vc dch v chim ti 60% (c t c 4.000 t). Nguyn nhn: (i) Nhu cu trn th gii ngy cng tng; (ii) T trng ngnh dch v trong nn kinh t cc quc gia ngy cng tng; (iii) Nhiu ngnh dch v thu ht c u t nc ngoi nh vin thng, kho bi, vn chuyn cc ngnh ny tng 16 ln t nm 1990 n nm 2002, ngnh cung cp in, nc, gas tng 14 ln v cc dch v lin doanh tng 9 ln trong cng thi k. 5. a bn u t vai tr ca cc nc ang pht trin. Trong cc nc ang pht trin ni ln mt khu vc thu ht c rt nhiu u t nc ngoi l khu vc cc nc Chu - Thi Bnh Dng c bit l Trung Quc tr thnh khu vc hp dn u t nc ngoi.
109
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Nm 2004, FID ton th gii thu ht c 648 t USD trong cc nc ang pht trin chim 36% (233 t), ring khu vc Chu - Thi Bnh Dng chim ti 23% (147,6 t), Trung Quc chim 9% (60,6 t). Nguyn nhn khin cho khu vc Chu - Thi Bnh Dng thu ht c nhiu FID: (i) Tc tng trng kinh t cao, y lun l khu vc pht trin nng ng ca th gii mc d l c nhng bin ng xy ra nh khng hong ti chnh tin t, khng b Bali, dch sats, nhng sau nhng bin c th khu vc ny li phc hi tr li v ly li c tc tng trng. (ii) Chnh sch u t c ci thin. Xu hng t do ha trong khu vc cc nc ny din ra rt mnh m, cc nc u c nhng ci cch v chnh sch nhm thu ht cc nh u t nc ngoi c bit sau cuc khng hong ti chnh tin t Chu , k c i vi nhng nc trc kia tng i hn ch i vi cc nh u t nc ngoi nh Hn Quc. (iii) Cc hip nh khuyn khch v bo h u t, trnh nh thu hai ln gia tng nhanh. Hip nh khuyn khch v bo h u t nh Hip nh gia Vit Nam v Nht Bn. Mt doanh nghip c cng ty m nc A v mt cng ty con mt nc B, phn li nhun t chi nhnh B chuyn v cng ty m A c th b chu thu c hai nc nhng hip nh trnh nh thu hai ln nhm trnh s trng lp nh vy v bo m quyn li cho cc doanh nghip, v cc c quan thu nh nc c s phi hp vi nhau v phi hp vi cc tp on c cht ch hn. 6. u t ra nc ngoi ca cc nc ang pht trin c xu hng tng. Theo nh bo co v u t trc tip nc ngoi ca hi ngh Lin hp Quc v thng mi v pht trin th u t trc tip ra nc ngoi ca cc nc ang pht trin vo nhng nm 1985 1989 ch chim t trng 6%, hin nay chim t trng l 10% ca tng u t trc tip nc ngoi ly k (859 t USD). V d: u t trc tip nc ngoi ca cc nc OPEC, nhng nc ny c ngun thu rt ln t vic bn du m v h mang nhng khon tin u t ra nc ngoi (vo khu vc Chu u, Trung ng nhng lnh vc nh bt ng sn quay vng vn), cc nc cng nghip mi ni ln rt nhiu nh Hng Kng, i Loan, Hn Quc, Singapore. Nhng nh u t nc ngoi ln nht vo Vit Nam khng phi l nhng nc pht trin nh M, EU m li l i Loan, Hn Quc, Singapore. Vit Nam hin nay cng u t ra nc ngoi, thng 6/2005 Vit Nam tng cng u t 157 d n vi tng vn u t 297 triu USD, 10 nc tip nhn u t nhiu nht t Vit Nam l Lo (ngnh ch bin g, trng rng vi tng vn u t l 82 triu), Campuchia, Lin Bang Nga, Angeri, Indonesia, Malaysia, Irag (tm Hc vin: Nguyn nh Chung 110
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
kim v khai thc du kh vi s vn l 100 triu), M, Cng ha Lin bang c, Singapore. u t trc tip nc ngoi ca cc nc ang pht trin ra th gii t nm 1980 n 2003 ch yu l vo khu vc Chu - Thi Bnh Dng; sau n cc nc Chu M La Tinh, Caribe, cn Chu Phi chim t trng rt t. 7. Cc cng ty xuyn quc gia (TNCs) vn gi vai tr quan trng trong u t quc t. Vai tr ca cc cng ty xuyn quc gia trong nn kinh t th gii ni chung v trong hot ng u t quc t ni ring rt quan trng, c tnh c khong 70.000 cng ty xuyn quc gia (TNCs) vi 690 nghn chi nhnh trn ton cu v chim khong 90% u t trc tip nc ngoi ca ton th gii. Cc TNCs nm gi phn ln ti sn trn th gii. Hot ng mua li v sp nhp (M&A) gia cc cng ty ny din ra rt mnh m. Nhng nm 1996 2000 l nhng nm nh im ca vic mua bn sp nhp v cng l nhng nm u t quc t din ra mnh nht; t nm 2000 tr li vic sp nhp suy gim v u t quc t cng b suy gim theo. IV. Vai tr ca u t quc t.
1. Tc ng ca u t quc t i vi nc ch u t. 1.1. Tc ng tch cc. (i) Nng cao hiu qu s dng vn, mang li li nhun siu ngch cho ch u t. iu ny c th hin trn cc phng in (1) gip nc ch u t khai thc, tn dng c ngun vn sn c d tha trong nc; (2) khai thc c nhng li th ca nc nhn u t nh li th v ti nguyn, nhn lc lao ng r; (3) tn dng c nhng u i ca nc nhn u t nh u i trong chnh sch thu, chnh sch t ai, chnh sch nhn cng. (ii) M rng th trng: Th trng c hai loi l th trng cung cp u vo v th trng u ra tiu th sn phm. + M rng th trng cung cp u vo. u t quc t gip m rng th trng cung cp u vo cho sn xut, cc ngun nguyn vt liu n nh gi r phc v cho nc ch u t (vd: EU, Nht, M u t sang khu vc Trung ng rt nhiu v h mun tn dng ngun nguyn liu du m n nh y; hoc nh Nht u t vo cc nc ng Nam c ngun nguyn liu n nh); + M rng th trng tiu th sn phm. u t ra nc ngoi c th gip nc ch u t y mnh tiu th sn phm (nu khng tin hnh u t ra nc ngoi, ch n thun xut khu hng ha th s b gp phi 111
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
hng ro bo h mu dch khi tin hnh u t nc ngoi th s trnh c hng ro bo h do vy y mnh c vic tiu th sn phm). (iii) Chuyn giao cng ngh c sang nc nhn u t th nc ch u t s c li ch: + Ko di tui th v gim chi ph khu hao cng ngh. cc nc pht trin h cho ra i nhng cng ngh mi do vy h s a nhng cng ngh c i gp vn cc nc ang pht trin, nh vy th trong nc h vn c cu li c nn kinh t v ko di c tui th ca cng ngh c. + Ko di vng i sn phm nc ngoi. Khi sn phm ang c xu hng bo ha th trng trong nc pht trin nhng khi a sn phm ra th trng cc nc ang pht trin th vn l sn phm mi vy khi h mang cng ngh c, xy dng nh my sn xut sn phm c th lc ny s tr thnh sn phm mi th trng mi v nh vy l vng i sn phm c ko di thm. (iv) M rng nh hng v kinh t, chnh tr v x hi trn th gii. Vic nh hng ny c th hin r nt nht trn cc khon u t h tr pht trin chnh thc- ODA. Cc nc pht trin cho vay h tr ODA vi mc li sut rt u i vi thi gian cho vay di hoc thm ch l vin tr khng hon li, nhn li h s c c nhng nh hng v chnh tr, x hi, v d nh nc Nht vin tr rt nhiu khon ODA cho cc nc khc trong khu vc Chu , gn y Nht mun c tham gia Hi ng Bo an Lin Hp Quc th Nht cng lm tng nh hng ca mnh i vi cc nc trong khu vc. 1.2. Tc ng tiu cc. (i) Gy ra tnh trng thiu vn u t trong nc nht l trong u t cho c s h tng, li nhun thp. Nh u t ch theo ui mc tiu li nhun, u c li th h tin hnh u t, nhng nhng ngnh khng hp dn lm c th b b b. (ii) Chy mu cht xm. Khi di chuyn vn ra nc ngoi th cng vi s di chuyn vn th cng phi di chuyn c cng ngh, c nhng chuyn gia, b quyt sn xut ra sn phm. (iii) C th gy ra tnh trng tht nghip trong nc. cc nc pht trin, ngi dn biu tnh phn i ton cu ha m nguyn nhn gy ra l do h s b tht nghip (nht l nhng lao ng c trnh thp th khi xy ra nh vy h s phi chuyn sang ngnh lm vic khc v phi c o to li) khi ton cu ha g b nhng ro cn trong lnh vc u t th nh u t s chuyn hng u t ra cc nc ang pht trin hn c li th v nhn cng v gi lao ng r. Hc vin: Nguyn nh Chung 112
Gio vin: Thu Anh 2. Tc ng i vi nc nhn u t. 2.1. Nc nhn u t l nc pht trin.
Quan h kinh t quc t
(i) Gp phn tng cng c s vt cht, k thut, nng lc cng ngh hin i ca nn kinh t. Vi vic pht trin ca cng ngh k thut th yu cu v vn ngy cng cn thit ngay c i vi nhng nc pht trin rt ln nh M hay EU th vn phi hp tc vi nhau trong nhiu lnh vc thu ht u t nc ngoi. (ii) Gp phn gii quyt c nhng kh khn v kinh t x hi nh vic lm, tng thu ngn sch (nh M th u t nc ngoi cng thu ht mt lng ng k lc lng lao ng), theo thng k th lc lng lao ng lm vic trong khu vc trong cc khu u t nc ngoi th c c mc thu nhp ln hn so vi mc thu nhp trung bnh trong ton nn kinh t (iu ny khng ch c nc ang pht trin nh Vit Nam m M cng vy). (iii) To ra c mi trng cnh tranh t thc y s i mi cng ngh, pht trin kinh t. Nh M, u t nc ngoi ca Nht hay Hn Quc xy dng nhng nh my sn xut t v trong nhng lnh vc khc nng cao tnh cnh tranh trn th trng M. (iv) C th trng tiu th sn phm. 2.2. Nc nhn u t l nc ang pht trin. (i) Gii quyt vn thiu vn pht trin nn kinh t. Vi cc nc ang pht trin th c mt thuyt l thuyt Vng lun qun: Nng sut rt thp th s dn n thu nhp thp, t dn ti tch ly thp v tt nhin l tit kim v u t thp (vn u t thp) t li dn ti nng sut thp
Nng sut thp Thu nhp thp Tit kim v u t thp (vn u t thp) Tch ly thp
Tch ly cc nc ny rt thp m cc nc ny cn phi gii quyt nhng vn nh nh ca phc v cho nhu cu sinh hot ca dn s mnh ngy cng gia tng, do vy duy tr c mc tit kim v u t cho nn kinh t l rt kh. Trong khi th h thng lut php v mi trng kinh doanh cc nc ang pht trin u khng n nh. Do vy u t nc ngoi c coi nh mt c huch gip nc ang pht trin ra khi vng lun qun . (ii) Pht trin sn xut v chuyn dch c cu kinh t theo hng cng nghip ha. Trc chin tranh th gii th II, ch yu u t vo cc Hc vin: Nguyn nh Chung 113
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ngnh khai thc ti nguyn. Nhng sau chin tranh u t vo cc ngnh cng nghip ch to v dch v gia tng. C cu kinh t: Cng nghip, Dch v v Nng nghip. Chuyn dch c cu kinh t l s thay i t trng ca cc ngnh trong mt nn kinh t. Vit Nam: Khu vc hng u t trc tip nc ngoi chim 37% gi tr sn xut cng nghip, mt s ngnh c t trng chim ti 100% nh ngnh du kh (d n u tin l VietsoPetrol; v by gi d n thu ht vn nc ngoi trc tip cao nht VN l d n khai thc kh t Nam Cn Sn); Ngnh t tng l ngnh c vn u t trc tip chim 100%. (iii) To vic lm, nng cao thu nhp ngi lao ng v pht trin ngun nhn lc. - To vic lm. Vit Nam khu vc u t nc ngoi thu ht khong 800 nghn lao ng trc tip v cng to ra mt s lao ng gin tip ng k. - Nng cao thu nhp. Thu nhp ca nhng ngi lao ng lm vic trong nhng khu vc u t nc ngoi cao hn thu nhp trung bnh ca ton x hi. - Nng cao cht lng lao ng. Rt nhiu doanh nghip u t nc ngoi c qu o to o to li ngi lao ng. (iv) Pht trin kinh t, nng cao thu nhp quc dn v tng thu ngn sch. Nh Vit Nam khu vc vn u t trc tip t nc ngoi ng gp khong 15% GDP, ring giai on 1996 2002 ng gp trc tip vo ngn sch trung bnh l 6% nu tnh c du th th t trng c tnh khong 20%. (v) Tip nhn cng ngh mi, k nng kinh nghim qun l ca nc ngoi. C rt nhiu con ng mt quc gia c c cng ngh nh nhp khu, thc hin cc chng trnh hp tc cng ngh vi cc nc, hoc thng qua u t quc t; Trong ba cch trn: nhp khu th cn phi c ngoi t m cc nc ang pht trin rt thiu; Thng qua cc chng trnh hp tc th phm vi tng i hn ch do vy thu ht u t nc ngoi l con ng hiu qu nht, c bit tip nhn cng ngh thng qua vn u t trc tip t nc ngoi cn u t gin tip s rt kh tip nhn cng ngh. (vi) Pht trin v m rng cc hnh thc kinh t i ngoi khc, c bit l thng mi quc t. Theo thng k, nm 1991 kim ngch xut khu ca Vit Nam l 2 t USD trong khu vc u t trc tip nc ngoi ng gp 4%, nm 2005 khu vc ny ng gp vo kim ngch xut khu ca c nc l 57,5% (t trng ny tnh c du th) Cc nguyn nhn u t nc ngoi lm tng xut khu: Hc vin: Nguyn nh Chung 114
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- u t nc ngoi th gn lin vi cng ngh hin i do vy sn phm c cht lng cao. - Tn dng c nhng kinh nghim, h thng phn phi tiu th ca nc ngoi, ca cc cng ty xuyn quc gia u t vo VN. - u t nc ngoi c th ci bin c c cu xut khu tng t trng sn phm ch bin, ch to, gim t trng ca sn phm th s ch. - nh hng chin lc khuyn khch xut khu ca nc nhn u t v nh hng khuyn khch xut nhp khu ca nc u t. C rt nhiu nc ra u i cho cc nh u t nu nh u t p ng c t l nht nh xut khu sn phm, thm ch h cn ra t l xut khu bt buc i vi sn phm (nu xut khu sn phm t 8 10% hoc thm ch 100% th nh nc s c u i v thu xut cho doanh nghip). Chnh v vy chnh sch u t thc y xut khu. u t nc ngoi cng thc y nhp khu (tng cng nhp khu cc loi my mc, nguyn liu u vo cn thit vo nc nhn u t). (vii) Gip cc nc hin i ha c s h tng. Tc ng ny c th hin r nt nht trong hnh thc u t gin tip (ODA), hnh thc u t ny u t nhiu vo c s h tng. VN cc khon vin tr ODA ca Nht, WB, ADB vo c s h tng rt nhiu nh cc tuyn quc l giao thng, gio dc, nng lng v.v... * Tc ng tiu cc. - Cc nc ang pht trin rt d ri vo tnh trng n nn chng cht. im ny c th hin rt r hnh thc u t gin tip (ODA). - Nc nhn u t d ri vo tnh trng ph thuc. S ph thuc c th hin trn nhiu cp nh ph thuc v vn (khi dng vn u t nc ngoi b rt nhanh th s gy ra tc ng nghim trng ti nn kinh t) t ph thuc v vn d dn ti ph thuc kinh t (th trng tiu th sn phm) v c th dn ti ph thuc v chnh tr. - Nc nhn u t phi chia x li ch quyn li. Nh trong lnh vc khai thc du th, tuy ti nguyn l ca VN nhng khi thu ht cc nh u t nc ngoi th VN phi chia mt phn li nhun cho vic h phn b t l li nhun theo vn u t ca h. - Nn kinh t c th ri vo tnh trng pht trin lch lc, mt cn i. S mt cn i th hin v mt cn i c cu ngnh cng nh mt cn i v c cu lnh th. Nh VN cc nh u t ch quan tm ti nhng ngnh c li nhun cao trong khi cc ngnh nh trng rng hoc nh nng nghip v.v... thu ht c rt t vn u t. C cu lnh th thu ht u t rt mt cn i v d nh VN ch c mt vi tnh l c th thu Hc vin: Nguyn nh Chung 115
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ht c cc nh u t nh H Ni, TP H Ch Minh, Bnh Dng, ng Nai (4 tnh ny thu ht ti 69% u t trc tip nc ngoi). - Nc nhn u t c th tr thnh bi rc thi cng ngh. Vic tip nhn nhng dy chuyn cng ngh ca nh u t nc ngoi l mt vn do vy phi so snh cc mt li, hi khi tip nhn d n u t, thu ht u t vo cc khu vc cng ngh cao, hoc thu ht vo lnh vc s dng nhiu lao ng l hai mc tiu khc nhau. D n s dng nhiu lao ng th kh nng cng ngh p dng vo l cng ngh lc hu, nhng d n u t vo khu vc cng ngh cao th s c s dng cng ngh cao do vy Chnh ph phi cn nhc k cng trc khi chp thun cho cc d n u t vo t nc. - Tc ng khc nh nh cng, sa thi nhn cng, chy mu cht xm, li sng x hi v.v.... V.Tng quan thc trng u t nc ngoi ti Vit Nam. 1. u t trc tip nc ngoi FDI. 1.1. Cc hnh thc thc hin theo Lut Vit Nam. Theo Lut ca Vit Nam Trc kia c Lut u t dnh ring cho cc doanh nghip c vn u t nc ngoi v doanh nghip c vn u t trong nc, nhng t ngy 1/11/2005 Quc hi ban hnh Lut u t chung thng nht cho c doanh nghip c vn u t nc ngoi v doanh nghip c vn u t trong nc. Lut iu chnh: - Lut u t nc ngoi (lut hin hnh ang c p dng c sa i nm 1996, sa i b sung nm 2000). Lut ny dnh ring cho cc doanh nghip c vn u t nc ngoi. Tuy nhin, khi VN gia nhp WTO th phi thc hin cc nguyn tc khng phn bit i x do vy phi thng nht mt khung php l cho c doanh nghip c vn u t nc ngoi v doanh nghip c vn u t trong nc v vy mt B Lut u t chung. - Lut u t (Lut mi - p dng chung cho nh u t trong nc v nc ngoi, va c Quc hi thng qua ngy 29/11/2005, thay th Lut u t nc ngoi, c hiu lc t 01/07/2006). Do Lut u t mi cha c p dng do vy trong khun kh bi hc vn nghin cu theo Lut u t nc ngoi ti Vit Nam (nm 1996, sa i b sung vo nm 2000, c hiu lc n ht ngy 01/07/2006). C 3 hnh thc thc hin c bn: (i) Hp ng hp tc kinh doanh BCC; (ii) Doanh nghip Lin doanh JVE; v Hc vin: Nguyn nh Chung 116
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
(iii) Doanh nghip 100% vn u t nc ngoi. Ngoi ra trong lnh vc c s h tng c hnh thc: Hp ng BOT; Hp ng BTO; v Hp ng BT. Theo Lut u t (lut mi) th c nhng hnh thc u t: (i) (ii) (iii) (iv) (v) ng u t. (vi) (vii) u t thc hin vic sp nhp v mua li doanh nghip Cc hnh thc u t trc tip khc. Thnh lp t chc kinh t 100% vn; Lin doanh; u t theo hnh thc hp ng BCC, hp ng BOT, BTO, BT; u t pht trin kinh doanh. Mua c phn hoc gp vn tham gia qun l hot
1.1.1. Hp ng hp tc kinh doanh BBC: Hp ng hp tc kinh doanh l vn bn c k kt gia hai hoc nhiu bn tin hnh u t kinh doanh Vit Nam, trong quy nh trch nhim v phn chia kt qu kinh doanh cho mi bn m khng thnh lp mt php nhn mi. Do khng c thnh lp mt php nhn mi do vy lnh vc p dng hn hp hn cc hnh thc khc, cc lnh vc thng c p dng l Vin thng v Du kh (l nhng lnh vc VN cha m ca lm vi cc nh u t nc ngoi, VN cha cho php u t 100% vn nc ngoi m mi ch cho u t theo hnh thc hp ng hp tc kinh doanh), v d: Vin thng: VNPT Telstra (c): nhm xy dng mng vin thng quc t; Mobiphone l kt qu ca hp ng hp tc kinh doanh gia VMS (Cng ty thng tin di ng Vit Nam) Convik (Thy in), hp ng ny ht hiu lc t nm 2005 v cc bn lm th tc thanh l hp ng v hin nay ang tin hnh c phn ha; Hp ng hp tc gia Hanoi Telecom Hutchison VN xy dng mng CDMA 3G; Du kh: D n c vn u t nc ngoi ln nht Vit Nam l d n du kh Nam Cn Sn, D n ny l hp ng hp tc kinh doanh c s tham gia ca Tng Cng ty Du kh Vit Nam Petrovietnam, BP ca Anh, Cng ty du kh n v Tp on Philip ca M Tng mc u t ca d n ny l 1,3 t USD tng ng 1/4 tng s u t m Vit Nam thu ht c t u t nc ngoi thu ht c trong 1 nm. c im ca hp ng hp tc kinh doanh: (i) Khng cho ra i mt php nhn mi. Nh vy cc bn tham gia hp ng vn tn ti c lp m khng c c 1 php nhn chung, cc bn vn
117
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
hot ng c lp theo nh phn gp vn ca mnh v cc bn t chu trch nhim i vi hot ng ca mnh. (ii) C s php l l Hp ng hp tc kinh doanh, quy nh r ngha v v quyn li ca mi bn. Chng hn nh hp ng gia VMS v Convik, th pha Convik c ngha v cung cp tin, thit b cng ngh, thc hin dch v d phng k thut, bo dng, o to, cn pha Vit Nam m bo ng dn kt ni in thoi ra quc t, lc lng lao ng c s h tng trong hp ng c quy nh r ngha v v quyn li. 1.1.2. Doanh nghip lin doanh JVE. L doanh nghip do hai hay nhiu bn hp tc thnh lp ti Vit Nam trn c s Hp ng lin doanh hoc trn c s hip nh k gia Chnh ph Vit Nam v cc nc. Hip nh k gia chnh ph cc nc nh: Lin doanh Vietsopetro l Hip nh c k gia Vit Nam v Lin X t nm 1981. Hp ng lin doanh c th c k gia: (i) Hp ng k gia cc nh u t nc ngoi v doanh nghip Vit Nam. (ii) Doanh nghip c vn u t nc ngoi hp tc vi doanh nghip Vit Nam. Cc nh u t nc ngoi: chng hn nh cng ty Ford ca M lin doanh vi doanh nghip Sng Cng Diesel hnh thnh mt cng ty mi l Cng ty TNHH Ford Vit Nam; Doanh nghip c vn u t nc ngoi gm: Doanh nghip lin doanh v doanh nghip 100% vn u t nc ngoi v d nu nh Cng ty TNHH Ford Vit Nam lin doanh vi mt cng ty khc. (iii) Doanh nghip lin doanh hp tc vi nh u t nc ngoi. Chng hn nh cc lin doanh t Vit Nam (trong 11 lin doanh tham gia hip hi t VN th c 11 doanh nghip l doanh nghip lin doanh). c im ca lin doanh. (i) Cho ra i mt php nhn mi di dng Cng ty TNHH. C nhiu hnh thc cng ty khc nhau, theo Lut u t nc ngoi Vit Nam th doanh nghip lin doanh v c doanh nghip 100% vn nc ngoi th ch c hot ng di dng Cng ty TNHH, nhng gn y Nh nc cho mt s cng ty c vn u t nc ngoi c th im chuyn sang m hnh l Cng ty c phn. V vy quy nh cn c theo Lut u t nc ngoi c s thay i, m trong Lut mi s c nhng quy nh khc. (ii) Vn php nh ca doanh nghip lin doanh ti thiu l 30% vn u t. Vn u t ca mt doanh nghip ca doanh nghip bao gm vn Hc vin: Nguyn nh Chung 118
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
php nh v vn i vay, i vi doanh nghip lin doanh th vn php nh cng l vn iu l ca doanh nghip . Nh vy Lut quy nh l vn php nh ti thiu l 30% vn u t cn vn i vay ti thiu l 70%. (iii) Phn vn gp ca bn nc ngoi ti thiu phi bng 30% vn php nh. Vn u t nc ngoi bao gm vn i vay v vn php nh v trong phn vn php nh phi c ti thiu 30% vn gp ca bn nc ngoi. (iv) Quyn tham gia iu hnh qun l ph thuc vo mc gp vn ca mi bn. Bn no c vn gp cng cao th cng phi c quyn ln trong vic iu hnh lin doanh, theo Lut u t nc ngoi ca VN th c quy nh l nu lin doanh c hai bn th mi bn phi c t nht l 2 thnh vin trong Hi ng qun tr v Tng gim c hoc Ph tng gim c phi l cng dn ca Vit Nam. (v) Cc bn phn chia li nhun v ri ro theo t l gp vn ca mi bn. 1.1.3. Doanh nghip 100% vn u t nc ngoi (Wholly foreign owned enterprise). L doanh nghip do nh u t nc ngoi u t 100% vn, thuc s hu ca nh u t nc ngoi, nh u t t qun l v chu hon ton trch nhim v kt qu kinh doanh. Nhiu doanh nghip lin doanh sau mt thi gian hot ng th h chuyn sang doanh nghip 100% vn nc ngoi - ban u khi mi thm nhp th trng VN h mun tn dng mng li ca VN, mun bn VN gip (thu mt bng, quan h vi gii chc a phng) th h chn hnh thc lin doanh, nhng sau mt thi gian hot ng khi xy dng c mt mng li, v tr vng chc th h chuyn sang hnh thc doanh nghip 100% vn nc ngoi. c im ca hnh thc doanh nghip100% vn nc ngoi: (i) Cho ra i mt php nhn mi hot ng di hnh thc Cng ty TNHH. (ii) T l vn php nh trn vn u t t nht l bng 30%. (iii) S hu vn: hon ton ca Nh u t nc ngoi. (iv) Qun l iu hnh: hon ton do nh u t nc ngoi, nh u t nc ngoi hng ton b li nhun v chu mi ri ro. V d: Cng ty LG Electronic trc kia l mt doanh nghip lin doanh sau khng lin doanh vi bn Vit Nam na v chuyn hn sang hnh thc 100% vn nc ngoi. Cc cng ty kim ton nc ngoi Vit Nam hin nay cng l nhng cng ty 100% vn nc ngoi.
119
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
1.1.4. Cc hnh thc u t trong lnh vc c s h tng. Ring trn lnh vc c s h tng th cc nh u t c th u t theo cc hnh thc sau: a. Hp ng BOT: Buil Operation Transfer - Xy dng Kinh doanh Chuyn giao. L vn bn k kt gia c quan Nh nc c thm quyn ca Vit Nam v Nh u t nc ngoi xy dng, kinh doanh cng trnh kt cu h tng trong thi hn nht nh; ht thi hn Nh u t tin hnh bn giao khng bi hon cho Chnh ph Vit Nam. Nh Nh my in Ph M. b. Hp ng BTO: Xy dng chuyn giao kinh doanh. L vn bn k kt gia c quan Nh nc c thm quyn ca Vit Nam v Nh u t nc ngoi xy dng cng trnh kt cu h tng, sau chuyn giao cng trnh cho Nh nc Vit Nam, Chnh ph Vit Nam cho php nh u t nc ngoi cng kinh doanh khai thc cng trnh trong mt thi gian nht nh thu hi vn v c li hp l. c. Hp ng BT: Xy dng chuyn giao. L vn bn k kt gia c quan Nh nc c thm quyn ca Vit Nam v Nh u t nc ngoi xy dng cng trnh kt cu h tng, sau chuyn giao cng trnh cho Nh nc Vit Nam, chnh ph Vit Nam to iu kin cho nh u t nc ngoi thc hin d n khc thu hi vn v c li hp l. V mc u i c hng trong cc hnh thc u t, cc d n BOT, BT, BTO thuc din c bit khuyn khch u t. 1.1.5. Cc hnh thc khc (Theo Lut u t mi, ch tham kho). - u t pht trin kinh doanh l m rng pht trin kinh doanh, nng cao nng sut, nng lc kinh doanh, i mi cng ngh, nng cao cht lng sn phm, gim nhim mi trng - Gp vn, mua c phn: T l do Chnh ph quy nh - Sp nhp mua li s thc hin theo Lut u t, Lut Cnh tranh v cc vn bn khc. 1.2. Thc trng FDI ti Vit Nam. a. T 1988 n 1996: Vn FDI vo VN lin tc tng vi tc nhanh c v s d n, s vn ng k mi tng v t mc nh im gn 8,9 t USD vo nm 1996. b. T 1997 n 1999: Do tc ng ca Khng hong tin t Chu , mi trng u t Vit Nam km hp dn hn so vi cc nc trong khu vc do vy FDI gim st, trong giai on ny Lut u t nc ngoi ban hnh ln Hc vin: Nguyn nh Chung 120
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
u tin vo nm 1987, sau nm 1992 c sa i b xung, n nm 1996 li thc hin sa i ln na, v sau ln sa i ny c mt s nhng u i trc kia dnh cho nh u t b xa b do vy mi trng u t Vit Nam tr nn km hp dn hn, trc kia cc nh u t k vng vo nn kinh t Vit Nam sau mt thi gian h thy rng mi trng u t khng c nh mong i do vy giai on ny FDI b gim st. c. T 2000 n 2003: Bin ng FDI vo cc d n mi rt tht thng d. T nm 2004 n nay: dng vn FDI phc hi tr li do mi trng u t c ci thin. Cc c im ca FDI ti Vit Nam. (i) Quy m cc d n u t vo Vit Nam l nhng d n va v nh. Theo thng k ca Vin Qun l Kinh t Trung ng thuc B K hoch v u t th quy m trung bnh ca mt d n c giai on t nm 1988 n nm 2003 l mc 8,3 triu USD, ng ch l sau khi t mc u t trung bnh ca cc d n l 23 triu USD/1 d n vo nm 1996 th con s ny khi a vo quy m trung bnh li b gim ng k bi t nm 2000 tr li y ch t mc di 5 triu USD/d n, n nm 2003 quy m trung bnh ca mt d n l 2,5 triu USD. (ii) Hnh thc u t: Khi mi m ca thu ht vn FDI th cc nh u t thng hay u t theo hnh thc lin doanh, nhng sau mt thi gian hot ng th cc lin doanh ny chuyn sang hnh thc 100% vn nc ngoi. C cu u t trc tip nc ngoi theo ngnh giai on 1988 2005, doanh nghip 100% vn nc ngoi chim 75% v vn d n v 51% v tng vn u t, trong khi hnh thc lin doanh chim 22% v vn d n v 38% v tng vn u t, cn cng ty c phn, cng ty qun l vn th chim t trng rt nh. (iii) C cu u t theo ngnh: t nm 1988 n nm 2005, u t vo lnh vc cng nghip chim 67% tng s d n 61% v tng vn u t v 69% v tng vn u t thc hin, trong khi lnh vc nng lm nghip l lnh vc t thu ht c vn u t 13% d n, 7% v tng vn u t v 6% v tng vn u t thc hin (VN mun thu ht vo lnh vc ny chuyn dich c cu kinh t, nng cao xa i gim ngho gn lin vi cng nghip ha nng nghip, hin i ha nng thn); Lnh vc Dch v chim 20% v s d n, 32% v tng vn u t v 24% v tng vn thc hin. (iv) a bn u t: Tp trung cc khu th ln v cc khu cng nghip tp trung bao gm 4 tnh thnh dn u: TP H Ch Minh, H Ni, ng Nai v Bnh Dng chim ti 69% tng vn u t trc tip nc ngoi Hc vin: Nguyn nh Chung 121
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
ca c nc. 61 tnh thnh cn li ch thu ht c 31% vn u t trc tip (thm ch c nhng tnh thnh khng thu ht c vn u t trc tip nc ngoi nh H Giang, Tuyn Quang). Mt s tnh c c cu thu ht u t theo vng lnh th VN hin gi chuyn bin rt chm nh H Ty, tuy nhin c mt s tnh c chuyn bin tch cc nh Vnh Phc. (v) i tc u t: Hin gi c 74 quc gia u t vo Vit Nam nhng Chu vn l nh u t ln nht m ng u l cc nc Singapore, Nht Bn, Hn Quc, i Loan, trong khi Chu u gi v tr khim tn, c bit t nc M ch chim 4% trong tng s d n v 2,7% tng s vn ng k. 2. u t gin tip. T nghin cu trn Internet, bo ch v.v...
122
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 9
Chng 6. Quan h kinh t quc t v khoa hc v cng
ngh. I. Vi nt v qu trnh pht trin ca khoa hc k thut v cng ngh. 1. Khoa hc, k thut thi k c i (tin s n ht th k V). X hi hoang s, con ngi sinh sng bng sn bt hi lm, ch yu da vo lao ng c bp, th cng. Tuy nhin, trong thi k ny ch l s dng sc ngi nhng h vn ch to ra nhng cng c lao ng th s (ru , li cy v.v...) nhng ng gp mt phn ng k vo vic ci thin nng sut lao ng ca h. Trong thi k ny xut hin nhng tin b gn lin vi vn minh nng nghip nh: + K thut cp nc cho trng trt: Gu mc nc bng da th ca ngi Ai Cp 2000 BC, gung nc ca ngi Batu 500 BC. + Cc phng tin th s phc v cho nng nghip: Cy cha vi xut hin 4000 BC, t nm 600 BC bt u dng sc vt phc v cho sn xut nng nghip. + Nm 400 BC ngi Ai Cp pht minh ra lch. Vic pht minh ra lch gip cho con ngi c th phn chia v ma trong nm. + Trong thi k c i xut hin nhng loi my mc n gin. - Ngi Hy Lp pht minh ra ton hc Nh ton hc Pythagoras. Trong thi k ny loi ngi c mt s nn vn minh ln nh nn vn minh Ai Cp, nn vn minh Lng H, nn vn minh Hy Lp, La M - Trong nhng nn vn minh ny c mt s nh khoa hc, h c nhng pht kin rt quan trng trong giai on ny v nhng pht kin ny t nn mng cho nhng pht kin cho nhng nh khoa hc sau ny. 2. Thi k Trung i (th k VI n XV - Middle Ages). Thi k ny xut hin mt s ngnh cng nghip v k thut h tr cc ngnh cng nghip ny nh: - Ngnh dt: K thut si v dt c pht trin nht nh. - Ngnh luyn kim: K thut luyn kim xut hin nhng nh khoa hc s dng nhng kim loi luyn nhm mc ch sn xut ra vng cn gi l thut gi kim. Xut hin cc l luyn gang.
123
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- K thut ha cht, trong thi k ny pht minh ra cn, thuc n t vic pht minh ra thuc n m con ngi bt u ch to c v kh. - K thut in. Early Printing Press around 1450 Invented by Johanes Gutenberg (1400 1468), German. - K thut s dng nng lng thin nhin. Ci xay gi. 3. Khoa hc k thut thi k cn i (t th k XVI - gia XX). Trong th k XVI, khoa hc k thut pht trin rt mnh. Sang th k 17, c mt cuc cch mng khoa hc u tin din ra trong ngnh vt l vi nhng nh vt l hc ni ting nh Galilelo (1564 1642), Isac Newton. - Th k 18, xut hin cuc cch mng cng nghip ln th nht, cuc cch mng ny c nh du bi s ra i ca ng c hi nc (James Watt). + Trong ngnh nng lng, pht minh ra ng c hi nc. + Trong ngnh dt may, mt nh pht minh ngi Anh pht minh ra my xe si + Trong ngnh luyn kim, bt u luyn thp. - Na sau th k XIX, cng nghip c bit pht trin vi s xut hin ca hng lot cc nh my khp ni trn th gii. Cuc cch mng khoa hc cng ngh ln th nht din ra nc Anh sau lan rng ra mt s nc Chu u khc nh c, Php y nhng quc gia ny thnh nhng cng quc v cng nghip. n na sau th k XIX, mt cng quc cng nghip khc xut hin M sau khi nc M chm dt cuc ni chin Nam Bc, k t thi im tr i nc M ni ln thnh mt cng quc cng nghip vt qua c Anh (l ni ca cuc cng nghip ln th nht). Nhng trong giai on ny, c l nc cng nghip dn u trn th gii. + Trong lnh vc nng lng, pht minh ra nhng loi ng c khc nh ng c Diesel, nh bc hc Michael Faraday pht minh ra dng in v t ng sng ch ra my pht in mt chiu (1877), my pht in xoay chiu (1879). Trong giai on ny c nhiu loi hp kim, vt liu nhn to mi ra i. Trong ngnh thng tin lin lc Pht minh ra my in thoi ca Graham Bell (1876). Mt ngi M Maxswell s dng sng in t lin lc gia hai b bin Manche (1897). Nm 1936, my pht v thu v tuyn truyn hnh. - u th k 20, xut hin mt cuc cch mng mi trong vt l hc, c nh du bi thuyt tng i ca Albe Anhxtanh (1905). 124
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
4. Cch mng khoa hc k thut hin i t gia th k XX n nay.

Cch mng khoa hc cng ngh mi
Nn kinh t cng nghip
Nn kinh t tri thc
T sau i chin th gii th II n nay, nc M tn dng li th (khng b nh hng chin tranh) ca mnh tr thnh mt cng quc cng nghip hng u th gii trong khi cc quc gia khc phi xy dng li t nc sau chin tranh. Tuy nhin ch trong mt thi gian ngn (15 17 nm) Nht Bn chuyn t nc bi trn tr thnh mt quc gia cng nghip ng th hai th gii v trong thi gian chin tranh lnh gia cc nc khi Nato vi khi Vacsava th Nht vn ln l nc cng nghip hng u th gii. Trong giai on ny xut hin thut ng nn kinh t tri thc; nn kinh t tri thc l mt nn kinh t ly khoa hc cng ngh lm lc lng sn xut trc tip hay ni mt cch khc nn kinh t tri thc l ly tri thc lm lc lng sn xut trc tip trong khoa hc cng ngh ch l mt phn. Trong nn kinh t tri thc nhng ti sn nh nh xng, my mc thit b khng cn ng vai tr quan trng na m tri thc ng vai tr quan trng, v d: Hng Microsoft, theo nh gi ton b tt c nhng ti sn ca hng ch ng gi 85 t USD, th gi tr ti sn hu hnh ch khong 2-3 t USD cn li l gi tr ti sn v hnh. - Trong giai on ny xut hin cuc cch mng cng nghip ln th 3, cn gi l cch mng cng ngh v xut hin mt lot cng ngh mi nh: Cng ngh nguyn t, Cng ngh sinh hc, Cng ngh di chuyn, ADN, cng ngh gien, ging mi. Khm ph v tri t, V tr, v tinh nhn to (Sputnik 1 launched on October 4, 1957. Cng ngh thng tin. II.Mt s vn c bn v Khoa hc cng ngh. 1. Cc khi nim c bn. (i) Khoa hc l h thng tri thc v cc hin tng, s vt, quy lut ca t nhin, x hi v t duy. (ii) Cng ngh: Technology (theo ting Hy Lp l tekhne Logos). - Cng ngh l kin thc c h thng v quy trnh v k thut dng ch bin vt liu v thng tin.
125
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- Cng ngh l tp hp cc phng php, quy trnh, k nng, b quyt, cng c, phng tin dng bin i cc ngun lc thnh sn phm. S khc nhau gia Khoa hc v Cng ngh im: + Khoa hc l nhm t n s tin b ca nhn thc (Trc kia khi Michael Pharaday pht minh ra dng in th ng thi c c khi lng ca electron mi ngi u cho rng electron l ht c khi lng nh nht, nhng hin nay nh c s tin b ca khoa hc tm ra c ht Quart cn nh hn rt nhiu ln electron v nhn thc ca mi ngi thay i. Vi khoa hc th t duy con ngi ngy cng tin ha hn v khoa hc lm bin i t duy ca con ngi mt cch ng k, hon ton c th xa b hn ci c v tip nhn ci mi). + Cng ngh: p dng nhn thc bin i thc ti. + Khoa hc: gn vi khm ph. Cng ngh: gn vi sn phm. (Khoa hc mang tnh l thuyt cn cng ngh mang tnh thc tin). Khoa hc lun ra i trc v tip theo sau l cng ngh, t mt khoa hc c th c 1 cng ngh nhng t 1 khoa hc cng c th c nhiu cng ngh. Cc yu t cu thnh cng ngh: T - H - I - O + T - Phn cng (Technowares Hardware). Phn cng trong cng ngh l hnh thi vt cht ca cng ngh. C s vt cht ni chung (nhng g m ta nhn thy c hu hnh). + H - Yu t con ngi (Humanware). L kin thc, k nng hm cha trong cng ngh. c th hin s lnh ngh hoc k nng chuyn mn ca ngi lao ng trong vic s dng cng ngh. Con ngi c vai tr quan trng nht, vai tr trung tm, l b phn phc tp nht trong cng ngh. + I - Thng tin (Infoware). L cc d liu, t liu s dng trong cng ngh nh cc bn thit k, ti liu s dng, thng s k thut, nhng phn mm qun l vn hnh. + O - T chc (Orgaware): Phn cng ngh th hin trong khung th ch xy dng cu trc t chc. y l phn bao trm ln ba yu t trn. Cc thnh phn cng ngh c mi quan h mt thit vi nhau trong con ngi ng vai tr trung tm, con ngi s quyt nh vic tip nhn yu t I nh th no, vn hnh yu t T nh th no, xy dng yu t t chc O nh th no. (iii) i mi cng ngh: L hot ng hon thin ci tin hoc to ra cng ngh mi trn c s cng ngh c. T cng ngh ngun s c i mi v pht trin thnh 1 hay mt s cng ngh mi. Hc vin: Nguyn nh Chung 126
Gio vin: Thu Anh - i mi cng ngh th ng: Nhu cu th

marketing
Quan h kinh t quc t
R&D
Sn xut
Khi c trng nhu cu th mi tin hnh nghin cu a ra cng ngh v sau p dng vo sn xut. (Nh khoa hc hon ton th ng trong vic i mi cng ngh). - i mi cng ngh ch ng:
R&D Sn xut Marketing
Nhu cu th
trng Ch ng nghin cu sng to a ra, i mi cng ngh khi cha c nhu cu ca th trng nhng vn a ra th trng. Hai cch i mi ny u c nhng u im v nhc im nht nh; i mi ch ng s c th b gp phi nhng ri ro nhiu hn cch i mi th ng v khng th bit c cng ngh c c nn kinh t chp nhn khng, nhng trong kinh doanh nhng g ri ro cao th s mang li li nhun cao. Nhng DN vn chp nhn v nu DN ch ng a ra cng ngh mi th DN s l ngi i u v li nhun s vo DN; Vi vic i mi cng ngh th ng th mc ri ro thp v DN phi bit l th trng c nhu cu th DN mi lm, tuy nhin li nhun khng nhiu v khi th trng c nhu cu th khng ch c mt DN m cn c rt nhiu DN khc bit v nhu cu v nh vy th DN s phi cnh tranh vi rt nhiu nh nghin cu, khoa hc khc th mi c th khng nh c v tr ca cng ngh. (iv) Quan h quc t v Khoa hc cng ngh. Quan h quc t v khoa hc v cng ngh l mt hnh thc ca quan h kinh t quc t trong din ra vic trao i cc thnh tu, tin b khoa hc v cng ngh gia cc ch th ca quan h kinh t quc t. 2. Nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca khoa hc cng ngh. (i) Xu th ton cu ha v hp tc gia cc nc. Hin nay nn kinh t th gii din ra rt nhiu xu hng, xu hng ton cu ha v khu vc ha Hai qu trnh ny to ra nhiu mu thun; tuy nhin nhng mu thun ny s dn ti nhng hiu qu tch cc v hu qu tiu cc. Nu ton cu ha ku gi t do ha thng mi i vi tt c cc nc th khu vc ha li to ra c quyn cho mt nhm nc. Bn cnh T chc thng mi quc t WTO tn ti rt nhiu cc t chc kinh t khu vc nh Hip hi cc quc gia ng Nam - ASEAN, Hip nh t do mu dch Bc M - NAFTA, Trung M Hc vin: Nguyn nh Chung 127
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- CAPTA, cc nc M La Tinh MECOSUA v.v... theo quy nh ca WTO th c MFN, nhng ngoi ra cn c ngoi l ca WTO: Nhng quy nh nm trong khun kh ca nhng hp tc khu vc th s c hng nhng ngoi l u i nht nh nh vy v hnh chung qu trnh ton cu ha v qu trnh khu vc ha lm ny sinh nhng xung t nht nh m xung t khng th trnh khi. (ii) Tin b v KHCN l nhn t thit yu i vi s pht trin ca cc nc. iu ny thc y cc nc tng cng hp tc vi nhau pht trin KHCN. Hin nay, khi khoa hc cng ngh tr thnh lc lng sn xut trc tip th nc no nm gi cng ngh th nc s l nc thng cuc trong nn thng mi th gii, v vic cc nc hp tc vi nhau cng nhau pht trin cng ngh l iu tt yu v trong qu trnh cc nc hp tc s c li cho c cc bn. (iii) Nghin cu KHCN i hi chi ph rt ln, nng lc n c ca mt nc nhiu khi khng th thc hin c, iu ny tt yu dn n s phi hp gia cc nc. Trong qu trnh nghin cu khoa hc cng ngh nu din ra c lp th i hi chi ph rt ln, ng thi ri ro cao do vy vic pht sinh ra quan h quc t khoa hc cng ngh s lm gim chi ph nghin cu khoa hc cng ngh ng thi lm gim ri ro, phn tn ri ro cho nhiu nc. 3. Vai tr ca Quan h quc t v Khoa hc cng ngh. (i) Tit kim c vn u t, chi ph. (ii) Trnh c s trng lp. Khi nhng nghin cu c chia x th ngi ta c th nm bt c l hin nay cc nc khc ang nghin cu ci g, p dng ci g th h s khng tn thi gian v tin bc nghin cu mt th m nc khc nghin cu v do vy h s ginh thi gian nghin cu th khc. (iii) Gn kt nghin cu vi trin khai ng dng. Hin nay, nghin cu c th din ra mt ni nhng trin khai ng dng li ni khc vi bnh din rng v phi nh c quan h quc t rt rng th mi c th trin khai c. Cn nu nh khng c quan h quc t th khi cng ngh c nghin cu xong th n ch c p dng nc m ni khoa hc cng ngh pht sinh m thi. (iv) y nhanh qu trnh CNH, HH t nc, c bit l cc nc ang v chm pht trin. Ti sao Nht Bn k t sau i chin th gii th II ch sau cha y 20 nm sau chin tranh Nht tr thnh 1 nc cng nghip hng u th gii v Nht Bn c qu trnh bt chc cng ngh c tnh sng to. Sau Hc vin: Nguyn nh Chung 128
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
chin tranh, Nht khng c ngn sch g (v l nc bi trn nn phi bi thng chin tranh) v khng c ngun ti nguyn g do vy h bt chc cng ngh m th gii c sn v trn nn nhng cng ngh c sn h ci tin cng ngh v kt qu l sn phm ca Nht hon ton chim v tr c tn trn th trng th gii. Nht ch yu mua li cng ngh ca M, sau nghin cu cc cng ngh v p dng nhng phn tt, v ci tin nhng phn cha tt v p dng vo sn phm ca mnh. Sau mt thi gian di c ni ti hng in t l khch hng li mun mua hng in t ca Nht, thm ch sn phm ca Nht cn chi phi c th trng M l ni m Nht mua cng ngh. Ngoi ra cn c mt hng t cng l mt mt hng th mnh m Chnh ph M v Nht phi k Hip nh hn ch xut khu t nguyn VER. Vic bt chc cng ngh gip Nht hin i ha mt cch nhanh chng. ng thi vi s bt chc Nht sng to c nt ring p dng vo sn phm ca mnh. Pht trin cng ngh Nht gn cht vi mc ch thng mi.
Phng th nghim Xng sn xut Marketing
Vic pht trin cng ngh lun gn vi thng mi c th hin im l cng ngh phi c p dng vo sn phm, sn phm phi bn c v thu c li nhun th mi sn xut, v cng ngh lm ra phi mua bn, trao i c tt c mi th u quy v li nhun.
Lc lng KHCN Nht Bn
KH & CN hn lm
KH & CN chnh ph
KH & CN doanh nghip
KH& CN thng dn
- Lc lng Khoa hc cng ngh hn lm bao gm cc trng i hc, cc vin nghin cu. - Lc lng khoa hc cng ngh chnh ph ch yu lm v mt chnh sch khoa hc cng ngh. - Lc lng khoa hc v cng ngh doanh nghip, trong tt c cc tp on cng nghip Nht u c lc lng nghin cu v pht trin do vy cc tp on cng nghip u ch ng v mt cng ngh m khng da vo lc lng khoa hc cng ngh chnh ph hoc hn lm. - Lc lng khoa hc v cng ngh thng dn. Lc lng ny ch chim mt t l rt nh nhng trong thi k u pht trin cng ngh ca Nht Hc vin: Nguyn nh Chung 129
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
th lc lng ny ng mt vai tr quan trng. V d: ng Honda vic ng gn ng c vo xe p l mt pht kin t c chic xe my hin nay. 1970s, gii KH Nht tranh lun v vic xy dng cc l phn ng ht nhn nhm phc v mc ch ha bnh, cc nh khoa hc chnh ph lp k hoch nghin cu t xy dng, cc trng i hc ln i hi c thm nghin cu c bn, cc nhm khoa hc thng dn chng li nng lng nguyn t. Cui cng Cng ty in Tokyo yu cu Chnh Ph mua cng ngh mi nhm khoa hc khc nhau th c quan im khc nhau v t mi nhm c mt hng gii quyt khc nhau. 4. c im ca quan h quc t trong khoa hc cng ngh. (i) i hi tnh phi hp v tnh chnh xc cao. (ii) C s phn b khng ng u gia cc quc gia v thnh tu khoa hc cng ngh. T c s nn kinh t ca quc gia th no th s dn ti thnh tu khoa hc cng ngh nh vy. C nhng nc c tim lc kinh t mnh th h c nhiu tin u t vo hot ng nghin cu khoa hc cng ngh, nhng nc c tim lc kinh t yu th ngn sch dnh cho hot ng nghin cu khoa hc cng ngh hn hp. V d nh cc nc Trung Phi. (iii) Tnh tru tng. (iv) Hon ton ph thuc vo con ngi, ch c mt s t ngi c th tham gia trc tip vo qu trnh ny. C th l cc nh khoa hc, i ng nhng nh qun l nh nc hoc nhng ngi ng u ca cc tp on. (v) Mang tnh cht lu di v k tha. 5. Cc hnh thc ca quan h quc t v khoa hc cng ngh. (Phn loi quan h quc t v khoa hc cng ngh). C hai cch phn loi: 5.1. QHQT v Khoa hc cng ngh khng mang tnh cht thng mi (SGK 83). Thng din ra cp quc gia cc quc gia h tr nhau v mt cng ngh, i khi l cho khng cng ngh. - Trao i kinh nghim v nhng thnh tu khoa hc cng ngh gia cc nc. - Phi hp nghin cu v tin hnh cc cng trnh khoa hc chung. - Thng qua cc chng trnh KHCN trong khun kh lin kt khu vc. - Tin hnh trao i chuyn gia, cn b khoa hc gia cc nc. Hc vin: Nguyn nh Chung 130
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
5.2. QHQT v Khoa hc cng ngh mang tnh cht thng mi. c th hin r rt nht hot ng chuyn giao cng ngh. III. S hu tr tu. Ti liu tham kho: Website ca T chc S hu tr tu th gii http://www.wipo.org 1. S hu tr tu. - Khi nim: S hu tr tu l cc i tng thuc s sng to ca tr tu (Intellectual Property).
131
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
S hu tr tu
S hu ti sn vt cht
S hu ti sn tr tu
S hu ng sn
S hu bt ng sn
Gii php hu ch Pht minh / Sng ch
S hu cng nghip
Quyn tc gi
Trong S hu cng nghip th Vit Nam chia lm 5 loi nhng th gii ch chia lm 4 loi. C hng lot cc cng c c lin quan n s hu tr tu nh Cng c Budapet v bo h ging cy trng vt nui, Hip c Washington v b tr bo mnh v cc ...... h, Tha c Nazip v bo h nhn hiu hng ha, Hip c v bo h pht minh sng ch Patern.
Bui 10
2. Quyn s hu cng nghip. - L quyn s hu ca c nhn, php nhn vi i tng ca s hu cng nghip. - Cc i tng ca s hu cng nghip + Sng ch (Invention / Patent). + Gii php hu ch. + Kiu dng cng nghip. + Nhn hiu hng ha. + Tn gi xut x.
Xut x/ ch dn a l
Kiu dng cng nghip
Nhn hiu
132
Gio vin: Thu Anh 2.1. Sng ch (Invention / Patent).
Quan h kinh t quc t
Khi nim: Sng ch (Invention) l gii php k thut c tnh mi, tnh sng to so vi trnh k thut trn th gii v c kh nng p dng vo cc lnh vc kinh t x hi (iu 782 B lut Dn s). - Vn bng bo h sng ch l Bng pht minh sng ch (Patent). iu kin mt pht minh c cp bng sng ch th pht minh phi tha mn 5 iu kin: (i) Pht minh phi nm trong nhng lnh vc (thuc khoa hc cng ngh) c th c cp bng bo h; (ii) C kh nng p dng vo cc lnh vc kinh t x hi v khng n thun ch trn l thuyt; (khoa hc mang tnh l thuyt, cng ngh mang tnh thc tin do vy pht minh sng ch l mt b phn ca cng ngh). (ii) Phi c tnh mi i vi th gii (sufficient inventive step) (VD nh pht minh ra bng n in trc con ngi thp sng bng nn, n du, uc); (iv) Phi c tnh sng to; (v) Sng ch phi c ch. * Cng c quc t: iu chnh v vn bng bo h sng ch (vn bng bo h pht minh) l Hip c hp tc Patent (Patent Co-poration Treaty - PCT) c k ti Washington nm 1970. 2.2. Gii php hu ch. - Khi nim: Gii php hu ch l gii php k thut c tnh mi so vi trnh k thut trn th gii nhng khng c tnh sng to, c kh nng p dng trong cc lnh vc kinh t - x hi (iu 783 B lut Dn s). So snh khi nim gii php hu ch v khi nim sng ch: Tnh sng to; Trong khi sng ch phi c tnh sng to th gii php hu ch khng nht thit phi mang tnh sng to. VD: Chic TV en trng u tin c gi l sng ch, tuy nhin khi chic TV en trng c nng cp ln thnh TV mu, chic TV mu ny c gi l gii php hu ch. - Vn bng bo h gii php hu ch l Bng c quyn gii php hu ch, c hiu lc k t ngy cp n ht 10 nm tnh t ngy np n hp l. 2.3. Kiu dng cng nghip. - Khi nim: Kiu dng cng nghip (Industrial Design) l hnh dng bn ngoi ca sn phm c th hin bng ng nt, hnh khi, mu sc hoc s kt hp cc yu t v c dng lm mu ch to sn phm Hc vin: Nguyn nh Chung 133
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
cng nghip hoc th cng nghip (iu 784 B lut Dn s). Kiu dng cng nghip chnh l ci m mi ngi phn bit c sn phm, v d: t ca mi hng u c mt kiu dng, mu sc khc nhau, nh xe Mecedes ch c cc mu Silver, Black Metalic; xe BMW c mu xanh, en, bc, ct sa mc. V hnh khi th ch cn nhn vo u cc loi xe ca cc hng l khc hng c th phn bit c loi xe. - Vn bn bo h kiu dng cng nghip l Bng c quyn kiu dng cng nghip, c hiu lc t ngy cp n ht 5 nm tnh t ngy np n hp l, c th c gia hn lin tip 2 ln, mi ln 5 nm. Trong thc t hin nay, khng mt nh kinh doanh no mun gi kiu dng cng nghip ti 15 nm nh vy v thm ch l ngn hn nhiu (chng hn nh cc hng xe my lun thay i kiu dng ca cc loi xe) v cc doanh nghip lun lun thay i kiu dng cng nghip lun lm mi sn phm ca mnh. * Quyn ca tc gi sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip. (i) Ghi tn vo vn bng bo h sng ch, gii php hu ch v cc ti liu khoa hc khc; (ii) Nhn th lao khi sng ch, gii php hu ch c s dng nu ch s hu v tc gi khng c tha thun no khc. Trong trng hp gia ch s hu v tc gi xy ra vic mua bn no th quyn ca tc gi l nhn th lao, tuy nhin trong trng hp nu tc gi cho khng ai th tc gi khng nhn quyn th lao tc gi v ch s hu t tha thun vi nhau v vn thanh ton nh th no. (iii) Yu cu ta n, c quan Nh nc c thm quyn khc x l cc hnh vi xm phm bn quyn tc gi ca mnh (cn gi l quyn t tng); Vit Nam ngoi ta n th c quan c thm quyn l Cc s hu cng nghip (c quyn x l tt c cc trng hp lin quan ti sng ch, gii php hu ch, kiu dng cng nghip) hoc Cc qun l th trng ca B Thng mi (ch c thm quyn x l cc v lin quan n xm hi kiu dng cng nghip. (iv) Nhn gii thng i vi sng ch, gii php hu ch m mnh l tc gi. * Cc i tng khng c bo h vi danh ngha sng ch, gii php hu ch (Theo iu 4 Ngh nh 63/CP). - , nguyn l v pht minh khoa hc; - Phng php, h thng t chc, v qun l kinh t; Hc vin: Nguyn nh Chung 134
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- Phng php v h thng gio dc, ging dy, o to; - Phng php luyn tp cho vt nui; - H thng ngn ng, h thng thng tin, h thng phn loi v sp xp d liu; - Bn thit k v s quy hoch cc cng trnh xy dng, cc n quy hoch v phn vng lnh th; - Gii php ch cp n hnh dng bn ngoi ca sn phm, ch mang c tnh thm m m khng mang c tnh k thut; - K hiu quy c, thi gian biu, cc quy tc v cc lut l, cc du hiu tng trng; - Cc phn mm my tnh, thit k b tr vi mch in t, m hnh ton hc, th tra cu v cc dng tng t; - Ging thc vt, ging ng vt; - Phng php phng bnh, chn on bnh v cha bnh. * Cc i tng khng c bo h vi danh ngha l kiu dng cng nghip (Theo iu 4 Ngh nh 63/CP). - Hnh dng bn ngoi ca sn phm c to ra mt cch d dng vi trnh ca mt ngi c trnh trung bnh thuc lnh vc tng ng; - Hnh dng bn ngoi do c tnh k thut ca sn phm bt buc phi c hoc ch mang c tnh k thut; - Hnh dng bn ngoi ca cc cng trnh xy dng dn dng hoc cng nghip; - Hnh dng ca sn phm khng nhn thy c trong qu trnh s dng; - Kiu dng sn phm ch c gi tr thm m. 2.4. Nhn hiu hng ha (Trade Mark). - Khi nim: Nhn hiu hng ha l nhng du hiu dng phn bit hng ha, dch v cng cc loi ca cc c s sn xut, kinh doanh khc nhau. Nhn hiu hng ha c th l t ng, hnh nh, hoc s kt hp cc yu t c th hin bng mt hoc nhiu mu sc (iu 785 B lut Dn s). - Vn bng bo h nhn hiu hng ha l Giy chng nhn ng k nhn hiu hng ha, c hiu lc t ngy cp n ht 10 nm tnh t ngy np n hp l v c th c gia hn lin tip nhiu ln, mi ln 10 nm. * Nguyn tc np n u tin. Hc vin: Nguyn nh Chung 135
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- Giy chng nhn ng k nhn hiu hng ha s c cp cho ngi np n sm nht. Ai l ngi np n trc th s c cp vn bng bo h trc khng cn bit ai l ngi u tin ngh ra. - Nguyn tc ny khng p dng cho hng ha c coi l ni ting theo Cng c Paris hoc vi nhn hiu hng ha c s dng v c tha nhn mt cch rng ri m khng phi xt n nguyn tc ny. Cng c Paris l cng c bo h s hu cng nghip, c sa i ln gn y nht l vo nm 1967 Stockhom Thy in. * Nhn hiu hng ha ni ting (Theo Cng c Paris). - Cht lng hng ha do ngi tiu dng nh gi; - Vng lnh th ni hng ha / dch v mang nhn hiu ny c bn ra / cung cp; - Doanh thu bn hng v cht lng ca hng ha, dch v c bn ra hay c cung cp; - Thi gian s dng lin tc nhn hiu hng ha ny; - Danh ting ca hng ha / dch v khi s dng nhn hiu hng ha / dch v ny; - S quc gia bo h nhn hiu hng ha . * ngha ca vic bo h nhn hiu hng ha: (i) Ti sn v hnh ca doanh nghip; Khi ti sn v hnh ny ca doanh nghip ln ti mc c th mua i bn li c th l lc m doanh nghip khai thc c trit nhn hiu hng ha ca mnh. (nh C ph Trung Nguyn; Ph 24, n Mac Donal, Star Buck v.v...). (ii) Chng s gi mo; Khi doanh nghip ng k bo h nhn hiu hng ha th khng DN no khc c th nhi li nhn hiu hng ha li dng danh ting ca DN bn hng ha trn th trng. (iii) Bo v ngi tiu dng. Khi ngi tiu dng s dng sn phm no m nhn hiu c bo h th khi h gp vn trong qu trnh s dng sn phm th h c quyn kin ln Hip hi bo v ngi tiu dng, hoc thm ch kin ln Cc s hu tr tu v vic b xm hi nh th no trong qu trnh tiu th sn phm. 2.5. Tn gi xut x hng ha (cn gi l Ch dn a l - Geographical Indications). - Khi nim: Tn gi xut x hng ha l tn a l ca nc hay a phng vi iu kin nhng hng ha ny c cc tnh cht, cht lng c th da trn iu kin a l c o v u vit, bao gm yu t t Hc vin: Nguyn nh Chung 136
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
nhin v con ngi hoc kt hp c hai yu t (iu 786 B lut Dn s). - Vn bng bo h tn gi xut x l Giy chng nhn quyn s dng tn gi xut x hng ha. Theo Ngh nh 06/CP nm 2001 th Giy chng nhn ny c gi tr v thi hn. 3. Quyn tc gi. Cng c quc t bo h cho quyn tc gi l cng c Bern. - Khi nim: Quyn tc gi (Copyright) l mt thut ng php l ch quyn ca nhng ngi to nn cc tc phm vn hc ngh thut. V d nh Nh xut bn tr mua bm quyn t ngi s hu tc phm quyn pht hnh cun truyn Harry Porter v Hong t lai. Hoc nh cc cng ty pht hnh phim Vit Nam mua bn quyn pht hnh phim ca cc hng sn xut phim c th cng chiu ti cc rp Vit Nam. - Quyn tc gi bao gm 2 b phn: + Quyn kinh t (Economic Rights): cp n ngha v thanh ton ca ngi s dng tc phm cho tc gi. Tc gi l i tng c hng thanh ton t pha ngi s dng tc phm, ngoi tc gi cn c ngi s hu tc phm (khng ch c ring tc gi, v d trong trng hp tc gi sau khi hon thnh xong tc phm ca mnh th ng ta bn t tc phm ca mnh cho mt nh xut bn th Nh xut bn l ch s hu ca tc phm v tt c nhng ai mun s dng, mun xut bn tc phm th phi mua li t nh xut bn ch khng phi mua t tc gi). Quyn kinh t c th chuyn giao t ngi ny sang ngi khc. + Quyn nhn thn (Moral Rights): Ch quyn ca tc gi khng cho php bt k s bp mo tc phm no nh hng n uy tn, ting tm ca tc gi. Khi mun khai thc s dng th phi xin php tc gi v trong qu trnh s dng tc phm th khng c chnh sa hoc bp mo tc phm. - Ngi c quyn tc gi: (i) Chnh tc gi. (ii) Ngi ch s hu tc phm (c th khng phi l tc gi). - Gi nh: Hin nay nhu cu s dng in nc ta rt ln cung khng cu. V vy Nh nc c chnh sch, cng dng nhiu in th cng b thu nhiu tin trn mi kWh. Chnh ph ang c nh xy dng nh my in nguyn t. V c bn c 3 phng php sau: + Nhp khu in t Trung Quc phc v cho nhu cu ni a. + T nghin cu pht trin, xy dng nh my in nguyn t. Hc vin: Nguyn nh Chung 137
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
+ Thng qua hot ng chuyn giao cng ngh (mua cng ngh in nguyn t ca nc ngoi). - Chng ta s chn phng n no? + Phng php no thu c cng ngh mt cch nhanh chng nht? + Phng php no t c mc tiu IV. Chuyn giao cng ngh.
1. Khi nim: Khi nim 1: Chuyn giao cng ngh l mt tp hp nhiu hot ng c tin hnh bi hai bn: giao v nhn trong hai bn phi hp cc hnh vi php l v cc hot ng thc tin m kt qu l bn nhn c c v t mnh khai thc c nhng nng lc cng ngh nht nh do bn giao cung cp thc hin c mt mc tiu xc nh. (Khi nim theo sch gio khoa - Thng t s 28/TT/QL-KH ngy 22/1/1994 ca B Khoa hc Cng ngh v Mi trng - ht hiu lc). Khi nim 2: Chuyn giao cng ngh l hnh thc mua v bn cng ngh trn c s Hp ng chuyn giao cng ngh. (Ngh nh s 45 ngy 1/7/1998 quy nh chi tit v chuyn giao cng ngh). Bn bn: c ngha v giao cng ngh theo tha thun trong hp ng. Bn mua: c ngha v thanh ton cho bn bn v s dng cng ngh theo cc iu kin tha thun trong Hp ng chuyn giao cng ngh. Chuyn giao cng ngh: + Cc i tng s hu cng nghip trong thi hn bo h. + Thng tin k thut. + Dch v h tr chuyn giao cng ngh. Ti sao phi h tr. V d: Hng dn lp t, vn hnh + t vn qun l cng ngh, quy trnh cng ngh + o to chuyn mn cho cng nhn v cn b k thut, cn b qun l. + My mc, thit b, phng tin k thut h tr km theo. 2. Tc ng ca chuyn giao cng ngh i vi bn giao v bn nhn. * Tc ng tch cc i vi bn nhn. + Nghin cu c bn Nghin cu ng dng Sn xut th nghim Ra i cng ngh mi. Rt ngn c qu trnh a cng ngh vo thc tin. Hc vin: Nguyn nh Chung 138
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
+ Nguyn liu Bn nhn cng ngh c th tn dng c ngun nguyn liu trong nc. + Lao ng gin tip (Ngnh sn xut lao ng trc tip). To ra cng n vic lm + Pht trin ngnh cng ngh trong nc. Nh cng ngh lp rp xe t, song song vi cng ngh lp rp xe th s c cc ngnh cng ngh v tinh nh cng nghip thp (sn xut v xe), cng nghip cao su (sn xut xm, lp, giong), cng nghip c kh, c kh ch to v.v... * Mt s ri ro c th xy ra i vi bn tip nhn cng ngh. + Bn giao cng ngh giao khng trn gi; + Ph thuc ca bn tip nhn cng ngh vo bn giao; + Cn kit ngun nguyn liu trong nc (do ch quan ca bn tip nhn cng ngh); + Khng ph hp vi nc tip nhn cng ngh (tng t nh trn l do ch quan ca bn tip nhn cng ngh v khng nghin cu k cc ch tiu kinh t x hi v t nhin c th tip nhn v khai thc cng ngh c hiu qu - chng hn mt nc khng c ngun nguyn liu than th khng th nhn chuyn giao cng ngh nhit in c, hoc nc khng c ngun nguyn liu nc di do th khng th p dng cng ngh thy in c); + Bn giao giao cng ngh c cho bn nhn. Nc nhn cng ngh tr thnh bi rc thi cng ngh. + Khng nm vng c cng ngh * Tc ng tch cc i vi bn chuyn giao cng ngh. + Tin thu c qua vic chuyn giao cng ngh b p vo chi ph c nh sn xut ra sn phm do vy lm gim chi ph sn xut; + Xm nhp th trng nc ngoi; Trng hp chuyn giao cng ngh c km theo chuyn giao c nhn hiu hng ha, khi hp ng chuyn giao cng ngh kt thc th bn nhn cng ngh khng tip tc c s dng cng ngh cng nh khng c s dng nhn hiu hng ha na. Nhng trn thc t ngi dn th trng quen vi nhn hiu hng ha ri v v hnh chung bn chuyn giao cng ngh khng phi mt tin vo vic Marketing sn phm Cng ngh m h vn c c ch ng trn th trng. +
Bn giao
Tin
Bn nhn
Thng thng khon tin chuyn giao cng ngh l rt ln. Hc vin: Nguyn nh Chung 139
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
+ To ra s rng buc bn hng tip theo. * Mt s ri ro c th xy ra i vi bn giao cng ngh. + Tit l kin thc b mt ca cng ngh. + To ra i th cnh tranh mi. + Uy tn ca nh cung cp c th b nh hng. C th b nh hng do cht lng sn phm ca bn nhn cng ngh sn xut ra khng tt. 3. Dng cng ngh chuyn giao vo cc nc ang pht trin.
140
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Bui 11
Chng 7. Lin kt kinh t quc t v
Hi nhp kinh t quc t
I. Phn cng lao ng quc t. Phn cng lao ng quc t c coi l nn tng ca lin kt kinh t quc t. 1. Khi nim: L vic cc nc tp trung chuyn mn ho sn xut ra mt hoc mt s sn phm nht nh sau s tin hnh trao i vi cc nc khc. 2. Cc hnh thc phn cng lao ng quc t: (i) Phn cng lao ng quc t Lin ngnh: phn cng mi nc sn xut mt ngnh sau trao i vi nc khc, xu hng lin ngnh cng ngy cng gim i, y l hnh thc phn cng lao ng quc t cp thp. V d: c nc chuyn sn xut la go, c ph; cc nc khc sn xut t, my mc, thit b v cc nc trao i vi nhau ngnh hon chnh. (ii) Phn cng lao ng quc t Ni b ngnh: cc nc sn xut tng sn phm cho mt ngnh hoc tng chi tit ca sn phm sau trao i vi nhau. y l loi hnh phn cng lao ng quc t cp cao, mc ph thuc ln nhau gia cc nc l rt ln loi hnh ny v xu hng loi hnh ny ngy cng gia tng. II.Lin kt kinh t quc t. 1. Khi nim: L mt qu trnh khch quan xut pht t yu cu pht trin ca lc lng sn xut v quc t ho i sng kinh t quc t di tc ng ca cch mng khoa hc cng ngh. ng thi, n cn l qu trnh c iu chnh c thc lm cho cc nn kinh t tng thch vi nhau, dn dn hnh thnh mt chnh th kinh t thng nht c c cu ti u v nng sut lao ng cao hn. Bn cht:L giai on pht trin cao ca phn cng lao ng quc t. 2. Cc hnh thc ca lin kt kinh t quc t. - Cc lin kt ln (Macro Integration) - Cc lin kt nh (Micro Integration). tm cng ty, t nhn
141
Gio vin: Thu Anh 2.1. Lin kt ln. Nguyn nhn hnh thnh cc lin kt ln.
Quan h kinh t quc t
- Cho php cc quc gia thc hin ng thi hai mc tiu: + Tham gia vo tin trnh t do ho + Da vo ng minh bo h. - Nhiu vn ca khu vc i hi c s ng thun t cc chnh ph. - Tin trnh ton cu ho lm cho quyn li ca cc nc gn cht vi nhau ( cn c mt th ch gii quyt cc vn v hp tc kinh t). Vai tr ca cc lin kt ln - Pht trin cc quan h thng mi quc t. - To mi trng kinh doanh thun li. - Li th tng i c pht huy tt hn. - C cu kinh t ca cc nc thay i theo hng thun li. - Tng cng nng lc cnh tranh ca hng ho ca cc nc thnh vin. Phn loi cc lin kt ln: (i) Khu vc mu dch t do (FTA Free Trade Area) L lin minh gia hai hay nhiu nc, thng trong cng mt khu vc a l, trong c th ch quy nh rng: - Ct gim dn ti xo b mi tr ngi trong quan h thng mi gia cc nc thnh vin. - Tuy nhin trong quan h thng mi gia tng thnh vin vi cc nc bn ngoi, cc nc vn duy tr mt chnh sch kinh t thng mi c lp. V d: AFTA (1992) - ASEAN (1967); EFTA (1960); NAFTA (1992) gia M, Canada v Mexico. (ii) ng minh thu quan (Custom Union). L lin minh gia hai hay nhiu nc trong cng mt khu vc a l trong c th ch quy nh rng: - S xo b mi hng ro thng mi gia cc nc thnh vin. - ng thi cc nc trong ng minh thu quan s thit lp mt chnh sch thu quan chung trong quan h thng mi vi cc nc ngoi khi. V d: EEC (1967) (iii) Th trng chung (Common Market).
142
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
L lin minh gia hai hay nhiu nc trong cng mt khu vc a l trong c th ch quy nh rng: (Nhng c im tng t nh ng minh thu quan). - S xo b mi hng ro thng mi gia cc nc thnh vin. - ng thi cc nc trong ng minh thu quan s thit lp mt chnh sch thu quan chung trong quan h thng mi vi cc nc ngoi khi. Ngoi ra cn c: - v cc yu t sn xut c th t do di chuyn gia cc thnh vin. V d: EC (1992); Canada (1867). (iv) ng minh kinh t (Economic Union). L lin minh gia hai hay nhiu nc trong cng mt khu vc a l trong c th ch quy nh rng: (Nhng c im tng t nh Th trng chung). - S xo b mi hng ro thng mi gia cc nc thnh vin. - ng thi cc nc trong ng minh thu quan s thit lp mt chnh sch thu quan chung trong quan h thng mi vi cc nc ngoi khi. - Cc yu t sn xut c th t do di chuyn gia cc thnh vin. - v thchin mt chnh sch kinh t chung cho ton khi, xo b chnh sch kinh t c a ring tng nc. V d: EC (1999). (v). ng minh tin t (Money Union). L lin minh gia hai hay nhiu nc trong cng mt khu vc a l trong c th ch quy nh rng: c im tng t nh ng minh kinh t ngoi ra cn quy nh thm cc ni dung nh sau: - C mt ng tin chung thay th ng tin ring ca mi nc. - C mt ngn hng chung thay th ngn hng trung ng ca mi nc. - C mt Qu tin t chung. - C mt Chnh sch lu thng tin t chung V d: EU (1999) Cc tc ng kinh t ca s hnh thnh cc khu vc mu dch t do. - To lp mu dch - Chuyn hng mu dch - T do ho thng mi cp thp (i) To lp mu dch: Hc vin: Nguyn nh Chung 143
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- To lp quan h mu dch mi gia cc nc, ngay c gia cc nc trc y cha c quan h thng mi cht ch vi nhau. - L th hin ca xu hng t do ho thng mi trong quan h gia cc nc thnh vin. (ii) Chuyn hng mu dch. Th hin xu hng bo h mu dch ca cc khu vc mu dch t do. (Bo h mu dich trong quan h thng mi vi cc nc ngoi khi cc nc khng phi l thnh vin). - Chuyn t quan h thng mi vi cc quc gia ngoi lin minh sang vi cc quc gia thnh vin. (iii) Bc u thc hin t do ho thng mi - L c s thc hin t do ho thng mi cp cao hn - WTO cho php s tn ti ca cc khu vc mu dch t do cng v xu hng t do ho thng mi trong cc lin kt ny. 2.2. Lin kt nh. Khi nim: Cng ty quc t l cc t chc sn xut kinh doanh c thnh lp da trn cc hip nh chnh ph hoc hp ng hp tc kinh doanh gia cc t chc t nhn cc nc khc nhau nhm trin khai hot ng kinh doanh nhiu nc. Nguyn nhn hnh thnh: - L cch thc thc hin phn cng lao ng quc t - L mt i php vi chnh sch bo h mu dch cc nc. - Cch mng khoa hc cng ngh lm ra i nhiu ngnh mi (cng ngh sinh hc, in t, ngi my v.v...) i hi nhiu vn, cng ngh, vt qua kh nng ca mt cng ty quc gia. Cc loi hnh lin kt nh: c phn loi theo hai hnh thc: (i) theo ngun to ra vn php nh; v (ii) theo lnh vc hot ng. (i) Theo ngun to ra vn php nh: - Cng ty a quc gia (MNCs): c thnh lp theo vn ca nhiu nc - Cng ty xuyn quc gia (TNCs): c thnh lp theo vn ca mt nc. (ii) Theo phng thc hot ng - T rt (Trust): lin kt mt s lng ln cc x nghip ca mt ngnh hay nhng ngnh gn nhau. - Cch xy dng: + thnh lp cc x nghip ph thuc bn ngoi. Hc vin: Nguyn nh Chung 144
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
+ lp cc chi nhnh v cng ty con nc ngoi + mua c phn khng ch cc cng ty nc ngoi. - Cng-xoc-xi-om (Consortium): Lin kt cc x nghip ca nhng ngnh khc nhau (sn xut, dch v , giao thng vn ti, thng mi, cng nghip, bo him, ngn hng v.v...) - Xanh-i-ca (Syndicat): thng nht tiu th sn phm ca mt s Trust hoc Consortium. (Canadian Wheat Board) - Cc-ten quc t (Cartel): Lin minh cc x nghip trong cc thnh vin khng b mt quyn t ch trong hot ng xut nhp khu, nhng phi tun theo nhng iu kin do Hip hi quy nh. + Cc iu kin v: * Phn chia th trng tiu th sn phm * Hn ngch xut nhp khu * Gi tiu th III. Mt s LKKTQT v t chc kinh t quc t ln. ASEAN, US BTA, WTO, EU, APEC, WB, IMF. Gii thiu v t chc thng mi th gii (World Trade Organization WTO). Phn ny c trong bi hc bui 1. Tranh chp trong khun kh WTO 1995-5/2003 EU kin v thu c li cho ngi XK. Mc bi thng: USD 4,043 million. Thc hin t 3/ 2004. Tr cp hng khng: Canada kin Braxin. (CAD 344 mil). Cha thc hin. Chui: Cc nc M Latin v M kin Chu u v chnh sch nhp khu ca h. (USD 393 mil). Sau li c ng v c rt li Hormones: M v Canada kin EU v chnh sch cm nhp khu sn phm tht c hormones. (USD 125 mil). C hiu lc, nhng lai c xem xt li do Chu u thay i chnh sch vo cui nm 2003. 1. Chc nng hot ng ca WTO. - H tr v gim st vic thc hin cc Hip nh v thng mi quc t. - Thc y t do ho thng mi v l din n cho cc cuc m phn thng mi. - Gii quyt tranh chp thng mi gia cc nc thnh vin Hc vin: Nguyn nh Chung 145
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
- R sot chnh sch thng mi ca cc nc thnh vin - Hp tc vi cc T chc quc t khc nh: Qu tin t quc t, Ngn hng th gii, ... nhm i n c s thng nht ln hn trong qu trnh hoch nh chnh sch ton cu. 2. C cu t chc v Ban th k ca WTO C cu t chc WTO l mt t chc lin chnh ph Hi ngh B trng: C quan cao nht ca WTO, bao gm i din ca tt c cc nc thnh vin, hp t nht 2 nm mt ln. i Hi ng: - Hot ng i din cho Hi ngh B trng. - Nhim v chnh l gii quyt tranh chp thng mi gia cc nc thnh vin v r sot cc chnh sch thng mi ca WTO. - Hp nhiu ln trong mt nm ti tr s chnh ca WTO Geneva. - Cc Hi ng chuyn ngnh: Di H, bao gm nh: + Hi ng Thng mi hng ho. + Hi ng Thng mi dch v. + Hi ng v cc vn S h tr tu lin quan n thng mi. - Di cc Hi ng trn l mt lot cc U ban v c quan gip vic khc, gim st cc vn chuyn mn, v l ni tho lun cc vn ny sinh khi thc hin cc Hip nh ca WTO. Ban th k ca WTO - Ban th k ca WTO ng ti Geneva, Thu S; ng u l Tng Gim c - Cc hot ng chnh: + H tr cc c quan ca WTO trong vic m phn v thc hin cc Hip nh thng mi + H tr k thut cho cc nc ang pht trin v km pht trin + Thng k v a ra nhng phn tch v tnh hnh chnh sch v trin vng thng mi th gii + H tr cc qu trnh gii quyt tranh chp v r sot chnh sch thng mi + Tip xc v h tr cc thnh vin mi trong qu trnh m phn gia nhp + Thng tin, tuyn truyn v WTO Hc vin: Nguyn nh Chung 146
Gio vin: Thu Anh - Ngn ng lm vic chnh ca WTO
Quan h kinh t quc t
+ WTO s dng 3 ngn ng chnh l: ting Anh, ting Php v ting Ty Ban Nha. + Cc vn kin v ti liu u c dch ra 3 th ting trn 3. Thnh vin ca WTO Tnh n ht nm2004, WTO c 148 thnh vin chnh thc v khong 30 quan st vin 4 nhm thnh vin - Km pht trin: Cn c theo tiu chun phn loi ca LHQ, hin nay WTO c khong 50 nc thnh vin thuc nhm ny. - C nn kinh t chuyn i: L cc nc trc y c nn kinh t k hoch ho tp trung nay chuyn sang c ch th trng - ang pht trin: Khng c mt nh ngha thng nht v vic nc no c coi l ang pht trin m ch yu l do mi nc t nhn - Pht trin: Cc thnh vin cn li ngoi 3 nhm trn, hu ht l cc nc thnh vin ca OECD. 4. Cc nguyn tc c bn ca WTO Nguyn tc 1: Khng phn bit i x (Non-discrimination) - Nguyn tc Ti hu quc (Most Favored Nation) - Nguyn tc i ng quc gia (National Treatment)
Nguyn tc 2: T do ho mu dch Ct gim dn hng ro thu quan v phi thu quan, n mt lc no trong tng lai nhng tr ngi ny c xa b hon ton, m ng cho thng mi pht trin. Mc ct gim cc hng ro bo h c tho thun thng qua cc cuc m phn song phng hoc a phng
Nguyn tc 3: Ch c php bo h sn xut trong nc bng thu quan, khng cho php s dng cc hn ch nh lng. bo m tnh minh bch m ca th trng ca nc Thng qua m phn v lch trnh ct gim thu quan, d dng hn trong vic d on mc bo h v d on chnh sch Hn ch nh lng v y thng l nhng bin php mang tnh v on, t da trn cc cn c khoa hc, ch yu nhm bo h Hc vin: Nguyn nh Chung 147
Gio vin: Thu Anh Thu ho:
Quan h kinh t quc t
L s lng ho tc dng bo h ca cc bin php phi thu quan. T ny dng ch vic cc nc thnh vin ca WTO c php nng thu sut thu quan ln b li vic t b bo h bng cc bin php phi thu quan.
Nguyn tc 4: Thit lp mt c s n nh cho hot ng thng mi quc t Cc nc thnh vin phi thng qua m phn, a ra thu sut rng buc v thu sut trn vi lch trnh ct gim, ch c gim lin tc m khng c tng qu mc trn cam kt.
- Thu quan rng buc: thu sut c ghi trong danh mc u i (Danh mc thu quan): ch c gim m khng c tng tr li qu mc rng buc - Thu sut trn: mt s ni rng ca thu sut rng buc. - V d: i vi mt mt hng no , thu sut rng buc: 10%, thu sut trn: 15%: thu sut c th gi nguyn, tip tc gim hoc tng tr li qu 10%, nhng khng qu 15%. Nguyn tc 5: To mi trng cnh tranh bnh ng cho thng mi gia cc nc thnh vin WTO c nhng quy nh cht ch nhm gii quyt cc tnh trng cnh tranh khng lnh mnh nh bn ph gi, tr cp sn xut trong nc bng cch no? cho php tt c cc bn k kt c quyn nh thu chng bn ph gi, nh thu i khng chng tr cp
Nguyn tc 6: Quyn c t v trong thng mi Mt nc c th hn ch nhp khu trong nhng trng hp khn cp khi lng hng ho nhp khu tng t bin do vic gim thu quan e do hoc gy ra tn hi nghim trng i vi sn xut trong nc. Cc cng c t v: - Thu quan Hc vin: Nguyn nh Chung 148
Gio vin: Thu Anh - Cc bin php hn ch nh lng
Quan h kinh t quc t
Nguyn tc 7: Nhng u i c bit dnh cho cc nc ang pht trin, chm pht trin v cc nn kinh t chuyn i. Thng mang tnh gim nh hn so vi nhng ngha v, cam kt chung m WTO ra
149
Gio vin: Thu Anh Mc lc
Quan h kinh t quc t
Chng 1. tng quan v quan h kinh t quc t................................2 I. Mt s khi nim, i tng v phng php nghin cu ca mn hc.. .2 1. Mt s khi nim..........................................................................................2 2. i tng nghin cu ca mn hc..................................................................2 3. Phng php nghin cu ca mn hc...........................................................4 II. Nhng chin lc pht trin kinh t i ngoi ca cc nc trn th gii. 4 1. Hai loi hnh chin lc..................................................................................4 III. Bi cnh quc t ca quan h kinh t quc t hin nay..................7 1. c im 1:................................................................................................7 2. c im 2:................................................................................................8 3. c im 3:................................................................................................8 4. c im 4:................................................................................................9 IV. Tng quan v t chc Thng mi th gii - WTO............................9 1. Bi cnh lch s...........................................................................................9 2. Gii thiu v GATT.....................................................................................10 3. S ra i ca WTO.....................................................................................12 Chng 2. Thng mi dch v quc t................................................14 I. Mt s khi nim:..........................................................................14 1. Khi nim, c im v phn loi dch v:...........................................14 2. Khi nim thng mi dch v.....................................................................18 II. Thng mi dch v trong khun kh GATS:...................................19 1. Cu trc ca GATS: Gm 3 phn................................................................19 2. Ni dung ch yu ca GATS: ....................................................................19 III. Vai tr ca thng mi dch v......................................................22 1. Thng mi dch v gip ci bin c cu kinh t ca mt quc gia..........22 2. Thng mi dch v pht trin ko theo s pht trin ca thng mi hng ha............................................................................................................22 3. Thng mi dch v ci bin c cu u t trc tip nc ngoi trn th gii. .................................................................................................................. 23 4. Thng mi dch v pht trin gip to ra mt lng cng n vic lm khng l............................................................................................................... 24 Chng 3. Thng Mi Quc t.............................................................24 I. I. Khi nim v cc hnh thc ca Thng mi quc t......................24 1. Khi nim v cc hnh thc ca thng mi quc t..................................24 2. Cc hnh thc ca thng mi quc t.......................................................24 II. Cc hc thuyt v thng mi quc t............................................24 1. Ch ngha Trng thng Mercantilism.....................................................25 2. L thuyt v li th tuyt i ca Adam Smith (1723-1790)....................27 3. L thuyt v li th so snh ca David Ricardo (1772 1823)..................29 4. Hc thuyt Hecksher Ohlin (H-O)............................................................31 III. Gi c v t l trao i trong thng mi quc t..........................34 1. Gi c quc t............................................................................................34 2. T l trao i trong thng mi quc t...................................................37 IV. Nhng c im c bn ca thng mi quc t hin i............39 1. Thng mi quc t c quy m v tc tng trng nhanh......................39 2. Xu hng ton cu ha v t do ha trong hot ng thng mi................42 3. Cc cng ty xuyn quc gia c vai tr rt ln trong thng mi quc t......46 4. Thng mi quc t tp trung ch yu cc nc pht trin, tuy nhin vai tr ca cc nc ang pht trin c xu hng tng.............................................48 5. Khoa hc cng ngh ngy cng pht trin lm thng mi quc t thay i c v c cu hng ha trao i cng nh cch thc hot ng......51 6. Thng mi quc t din ra trong nhng mu thun v cnh tranh gay gt .................................................................................................................. 54
150
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
Chng 4. Chnh sch thng mi quc t............................................56 I. Khi nim, nhim v v cc b phn trong chnh sch thng mi quc t...................................................................................................56 1. Khi nim...................................................................................................56 2. c im..................................................................................................56 3. Cn c xy dng chnh sch thng mi:............................................57 4. Nhim v ca chnh sch thng mi.........................................................58 5. Cc b phn trong chnh sch thng mi quc t.....................................58 6. Cc phng php p dng xy dng chnh sch thng mi.................60 II. Cc hnh thc trong chnh sch thng mi quc t (trong ti liu cho).................................................................................................61 1. Chnh sch bo h mu dch....................................................................61 2. Chnh sch mu dch t do.......................................................................61 III. Cc nguyn tc p dng trong chnh sch thng mi quc t.........61 1. Nguyn tc nc c u i nht (Most Favored Nation - MFN).....................61 2. Nguyn tc i x quc gia - National Treatment - NT.............................65 IV. Cc bin php p dng trong chnh sch thng mi quc t...........68 1. Thu quan (Tariff)......................................................................................68 2. Cc bin php qun l nhp khu phi thu quan.......................................76 3. Cc bin php khuyn khch y mnh xut khu...................................86 Chng 5. u t quc t.....................................................................98 I. Khi nim, nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca u t Quc t...................................................................................................98 1. Khi nim:..................................................................................................98 2. Nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca u t quc t.......................99 II. Cc hnh thc ca u t quc t................................................101 1. Cn c vo quyn iu hnh v qun l i tng u t:.......................101 2. Cn c vo ch s hu ca ngun vn u t..........................................106 III. Nhng xu hng (c im) ca u t quc t...........................106 1. u t quc t c s tng trng nhanh v tr thnh mt hnh thc quan trng ca quan h kinh t quc t.........................................................106 2. Xu hng t do ha u t ngy cng tng.................................................107 3. a bn u t..........................................................................................108 4. Lnh vc u t quc t..........................................................................109 5. a bn u t vai tr ca cc nc ang pht trin...............................109 6. u t ra nc ngoi ca cc nc ang pht trin c xu hng tng...............110 7. Cc cng ty xuyn quc gia (TNCs) vn gi vai tr quan trng trong u t quc t...................................................................................................111 IV. Vai tr ca u t quc t..........................................................111 1. Tc ng ca u t quc t i vi nc ch u t.................................111 2. Tc ng i vi nc nhn u t.............................................................113 V. Tng quan thc trng u t nc ngoi ti Vit Nam......................116 1. u t trc tip nc ngoi FDI..................................................................116 2. u t gin tip. ........................................................................................122 Chng 6. Quan h kinh t quc t v khoa hc v cng ngh..........123 I. Vi nt v qu trnh pht trin ca khoa hc k thut v cng ngh. 123 1. Khoa hc, k thut thi k c i (tin s n ht th k V)...............123 2. Thi k Trung i (th k VI n XV - Middle Ages)...............................123 3. Khoa hc k thut thi k cn i (t th k XVI - gia XX)...................124 4. Cch mng khoa hc k thut hin i t gia th k XX n nay.......125 II. Mt s vn c bn v Khoa hc cng ngh............................125 1. Cc khi nim c bn..............................................................................125 2. Nguyn nhn hnh thnh v pht trin ca khoa hc cng ngh..........127 3. Vai tr ca Quan h quc t v Khoa hc cng ngh.............................128
151
Gio vin: Thu Anh
Quan h kinh t quc t
4. c im ca quan h quc t trong khoa hc cng ngh...................130 5. Cc hnh thc ca quan h quc t v khoa hc cng ngh.................130 III. S hu tr tu..........................................................................131 1. S hu tr tu.........................................................................................131 2. Quyn s hu cng nghip.....................................................................132 IV. Chuyn giao cng ngh.............................................................138 1. Khi nim:................................................................................................138 2. Tc ng ca chuyn giao cng ngh i vi bn giao v bn nhn......138 Chng 7. Lin kt kinh t quc t v..............................................141 I. Phn cng lao ng quc t.......................................................141 1. Khi nim:................................................................................................141 2. Cc hnh thc phn cng lao ng quc t:.........................................141 II. Lin kt kinh t quc t.............................................................141 1. Khi nim:................................................................................................141 2. Cc hnh thc ca lin kt kinh t quc t.............................................141 III. Mt s LKKTQT v t chc kinh t quc t ln............................145 1. Chc nng hot ng ca WTO................................................................145 2. C cu t chc v Ban th k ca WTO ...................................................146 3. Thnh vin ca WTO.................................................................................147 4. Cc nguyn tc c bn ca WTO.............................................................147
152

Bai Giang QHKTQT

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bai Giang QHKTQT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Quan h kinh t quc t

Hc vin: Nguyn nh Chung

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Hc vin: Nguyn nh Chung

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Tc pht trin kinh t cao, nhanh nhng khng n nh. (Gi l

Nn kinh t d ri vo tnh trng mt cn i. (L vic qu thin v

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Hc vin: Nguyn nh Chung

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Geneva (Urugoay Round)

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Hc vin: Nguyn nh Chung

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Hc vin: Nguyn nh Chung

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh 1.3. Phn loi dch v.

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

ng hoa hng, mi gii, lin quan n chuyn mn nh lut s, t vn.

dch v x hi nh vn ti hnh khch cng cng v.v...

v ti chnh khc khng phi l bo him nh qun l qu v.v...

cho th thao, bo tng, th vin, lu tr v.v...

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

chung bng mt tn l: Non discoumination khng phn bit i x.

Gio vin: Thu Anh III. Vai tr ca thng mi dch v.

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

Gio vin: Thu Anh

Quan h kinh t quc t

c) Thng mi lin quan n u t. d)Thng mi lin quan n quyn s hu tr tu.