CHNG III CH NGHA DUY VT LCH S

I. Vai tr ca sn xut vt cht v quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut 1. Sn xut vt cht v vai tr ca n a. Khi nim sn xut vt cht v phng thc sn xut *) Sn xut: l hot ng c trng ring c ca con ngi v x hi loi ngi. *) Sn xut x hi bao gm: + Sn xut vt cht + Sn xut tinh thn + Sn xut ra bn thn con ngi Ba qu trnh ny gn b cht ch vi nhau, trong sn xut vt cht l c s ca s tn ti v pht trin x hi, l im phn bit loi ngi vi loi vt. *) Sn xut vt cht: l qu trnh con ngi s dng cng c lao ng tc ng vo t nhin, ci bin cc dng vt cht ca gii t nhin nhm to ra ca ci vt cht tha mn nhu cu tn ti v pht trin ca con ngi. Phng thc sn xut: l cch thc con ngi thc hin qu trnh sn xut vt cht nhng giai on lch s nht nh ca x hi loi ngi. b. Vai tr ca sn xut vt cht v phng thc sn xut i vi s tn ti v pht trin ca x hi * Vai tr ca sn xut vt cht

- Sn xut vt cht l yu cu tt yu khch quan duy tr s tn ti, pht trin ca x hi loi ngi. - Sn xut vt cht l c s hnh thnh ton b cc mt ca i sng x hi nh QHXH v nh nc, php quyn, o c, tn gio, ngh thut Mc vit: Vic sn xut ra nhng t liu sinh hot vt cht trc tip to ra mt c s, t m ngi ta pht trin cc th ch nh nc, cc quan im php quyn, ngh thut, v thm ch c nhng quan nim tn gio ca con ngi ta. - S pht trin ca sn xut vt cht quyt nh s bin i, pht trin cc mt ca i sng x hi, quyt nh pht trin x hi t thp n cao phi tm c s su xa ca cc hin tng x hi trong nn sn xut vt cht ca x hi. * Vai tr ca phng thc sn xut - PTSX ng vai tr quyt nh n vi tt c cc mt ca i sng x hi nh kinh t - chnh tr - vn ho ... s pht trin ca x hi loi ngi t thp n cao xt n cng do s thay i k tip nhau ca cc phng thc sn xut. - PTSX l ci m nh n ngi ta c th phn bit c s khc nhau ca nhng thi i kinh t khc nhau. Mc vit: Nhng thi i kinh t khc nhau khng phi ch chng sn xut ra ci g m l ch chng sn xut bng cch no, vi nhng TLL no. - PTSX chnh l s thng nht gia lc lng sn xut mt trnh nht nh v QHSX tng ng. 2. Quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut. a) Khi nim lc lng sn xut v quan h sn xut
2

*) Lc lng sn xut biu hin mi quan h gia con ngi vi t nhin trong qu trnh sn xut. Lc lng sn xut th hin nng lc thc tin ca con ngi trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht. Lc lng sn xut gm:
Tr lc Ngi lao ng C sn t nhin

Th lc Lc lng sn xut i tng Lao ng T liu sn xut T liu lao ng

qua ch bin Cng c lao ng

T liu lao ng khc

Ngi lao ng: l nhn t hng u ca lc lng sn xut. Chnh ngi lao ng l ch th ca qu trnh lao ng sn xut s dng t liu lao ng m trc ht l cng c lao ng, tc ng v i tng lao ng sn xut ra ca ci vt cht. Cng vi qu trnh ny, sc mnh v k nng lao ng ca con ngi ngy cng c tng ln, c bit hm lng tr tu ca lao ng ngy cng cao. Ngy nay, vi cuc cch mng khoa hc v cng ngh, lao ng tr tu ngy cng ng vai tr chnh yu.
3

Cng c lao ng: Cng c lao ng c coi l yu t ng nht, cch mng nht ca lc lng sn xut. Cng vi qu trnh tch lu tri thc, kinh nghim ca con ngi th cng c lao ng cng khng ngng c ci tin v hon thin. Khoa hc: Khoa hc ngy cng c vai tr quan trng trong sn xut, n pht trin n mc tr thnh nguyn nhn trc tip ca nhiu bin i to ln trong sn xut v trong i sng v tr thnh lc lng sn xut trc tip. C th ni, khoa hc v cng ngh hin i l c trng cho lc lng sn xut hin i. *) Quan h sn xut - Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. Quan h sn xut gm ba mt: + Quan h v s hu i vi TLSX + Quan h trong t chc v qun l sn xut. + Quan h trong phn phi sn phm sn xut ra. - Quan h sn xut do con ngi to ra nhng n hnh thnh mt cch khch quan, khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi. - Ba mt ca quan h sn xut thng nht vi nhau, to thnh mt h thng mang tnh n nh tng i so vi s vn ng pht trin khng ngng ca LLSX, trong ba mt ny, quan h v s hu i vi TLSX l c bn nht, n quyt nh hai mt cn li. - Quan h t chc v qun l sn xut c th thc y hoc km hm qu trnh sn xut v n trc tip tc ng n qu trnh sn xut.

- Quan h v phn phi sn phm sn xut ra mc d do quan h s hu v TLSX v quan h t chc qun l sn xut chi phi nhng n c th thc y hoc km hm sn xut pht trin v n kch thch trc tip n li ch ca con ngi, tc ng n thi ca con ngi trong lao ng sn xut.

Quan h phn phi sn phm

Quan h sn xut

Quan h t chc qun l sn xut

Quan h s hu TLSX

b) Mi quan h bin chng gia LLSX v QHSX *) S vn ng v pht trin LLSX quyt nh v lm thay i QHSX - Khuynh hng chung ca sn xut vt cht l khng ngng pht trin. S pht trin xt n cng l bt ngun t s bin i v pht trin ca LLSX, trc ht l cng c lao ng. - S pht trin ca LLSX c nh du bng trnh ca LLSX. Trnh LLSX biu hin trnh ca cng c lao ng, trnh , kinh nghim v k nng lao ng ca con ngi, trnh t chc v phn cng lao ng x hi, trnh ng dng khoa hc vo sn xut.

- Gn lin vi trnh ca LLSX l tnh cht ca LLSX. Trong lch s, lc lng sn xut pht trin t ch c tnh cht c nhn ln tnh cht x hi ho. - S vn ng, pht trin ca lc lng sn xut quyt nh v lm thay i quan h sn xut cho ph hp vi n. Khi mt PTSX mi ra i th quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, lc ny QHSX l hnh thc pht trin ca LLSX, n to a bn y cho LLSX pht trin. - S pht trin ca LLSX n mt trnh nht nh lm cho QHSX t ch ph hp tr thnh khng ph hp vi s pht trin ca LLSX. Lc ny, QHSX tr thnh xing xch ca LLSX, km hm LLSX pht trin. Nh vy, LLSX tip tc pht trin th yu cu khch quan l phi thay th QHSX c bng QHSX mi cho ph hp vi trnh pht trin mi ca LLSX. C th l: + QHSX phi ph hp vi trnh pht ca LLSX. + Khi trnh LLSX thay i th QHXH cng phi thay i theo ph hp. + Khi LLSX c mt i, LLSX mi ra i th QHSX c cng phi mt i v QHSX mi ra i ph hp. *) S tc ng tr li ca QHSX i vi LLSX. - LLSX quyt nh QHSX nhng QHSX cng c tnh c lp tng i v tc ng tr li s pht trin ca LLSX theo hai hng. - QHSX ph hp vi trnh pht trin ca LLSX th s l ng lc thc y LLSX pht trin. - QHSX li thi, lc hu, hoc tin tin hn mt cch gi to so vi trnh pht trin ca LLSX s km hm s pht trin ca LLSX.
6

- S d, QHSX c s tc ng li LLSX l v n quy nh mc ch ca SX, tc ng n thi ca ngi lao ng trong qu trnh sn xut, n t chc phn cng lao ng. - Tuy nhin, vic gii quyt mu thun gia LLSX v QHSX khng gin n m phi thng qua nhn thc v hot ng ci to x hi ca con ngi. Trong x hi c giai cp phi thng qua u tranh giai cp, cch mng x hi. II. Bin chng ca c s h tng v kin trc thng tng 1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng a) C s h tng *) L ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh t ca mt x hi nht nh. -C s h tng ca mt x hi c th bao gm: + Quan h sn xut thng tr. + Quan h sn xut tn d ca x hi c. + Quan h sn xut mm mng ca x hi trong tng lai. Trong quan h sn xut thng tr bao gi cng gi vai tr ch o, chi phi cc QHSX khc. b) Kin trc thng tng: *) L ton b nhng quan im chnh tr, php quyn, trit hc, o c, tn gio, ngh thut, ... cng vi nhng thit ch x hi tng ng nh nh nc, ng phi, gio hi, cc on th x hi, ... c hnh thnh trn c s h tng nht nh.

- Mi yu t ca KTTT c quy lut vn ng ring nhng chng u tc ng qua li ln nhau v u hnh thnh trn CSHT, song chng li c quan h khc nhau i vi CSHT. C nhng yu t nh chnh tr, php lut, c quan h trc tip vi CSHT nhng c nhng yu t nh trit hc, tn gio ngh thut, ... ch quan h gin tip vi n. - Trong x hi c giai cp kin trc thng tng mang tnh giai cp: v d nh cuc u tranh v chnh tr - t tng ca cc giai cp i khng. - Trong kin trc thng tng ca x hi c giai cp, nh nc c vai tr c bit quan trng. Nh c nhng giai cp thng tr mi thc hin c s thng tr ca mnh v tt c cc mt ca i sng x hi. 2. Mi quan h bin chng gia CSHTv KTTT. a) CSHT quyt nh KTTT. - Ch ngha Mc khng nh: quan h kinh t, quan h sn xut l nhng quan h x hi c bn quyt nh mi quan h v chnh tr, php lut v t tng. Giai cp no chim c a v thng tr v kinh t th cng chim a v thng tr trong i sng tinh thn x hi. Mu thun trong i sng kinh t, xt n cng, quyt nh mu thun trong lnh vc t tng. - B mt ca kin trc thng tng i sng x hi lun c biu hin ra mt cch rt phong ph v phc tp, tuy nhin bt c hin tng no ca kin trc thng tng u c nguyn nhn su xa trong c cu kinh t x hi (CSHT).

- Vai tr quyt nh ca CSHT i vi kin trc thng tng cn th hin ch: nu c s h tng thay i th sm hay mun s thay i ca kin trc thng tng cng s din ra. Mc vit: C s kinh t thay i th ton b ci kin trc thng tng s cng b o ln t nhiu nhanh chng. - Qu trnh ny din ra khng ch trong giai on chuyn tip t x hi ny sang x hi khc m cn c thc hin ngay trong bn thn mi HTKTXH. - Nguyn nhn ca qu trnh bin i ny xt n cng do s pht trin LLSX. Tuy nhin, s pht trin ca LLSX ch trc tip gy ra s bin i ca CSHT v n lt mnh, CSHT mi lm cho KTTT bin i mt cch cn bn. - S thay i CSHT dn n lm thay i kin trc thng tng din ra rt phc tp. C nhng yu t ca KTTT thay i nhanh chng nh chnh tr, php lut, c nhng yu t thay i chm nh tn gio, ngh thut,... trong x hi c giai cp, s thay i phi thng qua u tranh giai cp, cch mng x hi. b) S tc ng tr li ca kin trc thng tng . - Ton b kin trc thng tng, cng nh cc yu t cu thnh n u c tnh c lp tng i trong qu trnh vn ng pht trin v tc ng qua li ln nhau cng nh tc ng mt cch mnh m i vi CSHT. - Tt c cc yu t cu thnh KTTT u c tc ng n CSHT. Tuy nhin mi yu t li c cch thc tc ng khc nhau. - Trong x hi c giai cp, nh nc c vai tr tc ng mnh nht i vi CSHT v l b my bo lc tp trung ca giai cp thng tr v kinh t.
9

- i khi trong kin trc thng tng cng ny sinh tnh trng khng ng b gia cc b phn ca n, kh nng mu thun vi nhau. Chc nng x hi c bn ca kin trc thng tng thng tr l xy dng, bo v v pht trin CSHT hin tn, chng li nhng nguy c lm suy yu hoc ph hoi s tn ti ca ch kinh t x hi ang tn ti. - S tc ng ca kin trc thng tng i vi CSHT din ra theo hai chiu: + Nu kin trc thng tng tc ng ph hp vi quy lut kinh t khch quan th n thc y kinh t pht trin. + Nu kin trc thng tng tc ng ph hp vi quy lut kinh t khch quan th n km hm s pht trin ca x hi. - Tuy kin trc thng tng c tc ng mnh m i vi s pht trin kinh t nhng khng lm thay i c tin trnh pht trin khch quan ca x hi. Xt n cng, nhn t kinh t ng vai tr quyt nh i vi KTTT khng c qu nhn mnh s tc ng tr li ca KTTT i vi CSHT.
III. Tn ti x hi quyt nh thc x hi v tnh c lp tng i ca thc x hi

1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi a. Khi nim tn ti x hi v thc x hi *) Tn ti x hi - Tn ti x hi l ton b nhng sinh hot vt cht v iu kin sinh hot vt cht ca XH.

10

Sinh hot vt cht ca x hi Tn ti x hi

iu kin sinh hot vt cht ca x hi

- Tn ti XH bao gm cc yu t c bn: phng thc sn xut (LLSX - QHSX), iu kin t nhin hon cnh a l, dn s v mt dn s. Trong phng thc sn xut vt cht l yu t c bn nht. *) thc x hi - thc x hi l mt tinh thn ca i sng x hi, bao gm ton b nhng quan im, t tng cng nhng tnh cm, tm trng, tp qun, truyn thng ca x hi, ny sinh t tn ti x hi v phn nh tn ti x hi mi giai on lch s nht nh. - Phn bit thc x hi v thc c nhn: thc c nhn cng phn nh tn ti x hi mc khc nhau song khng phi bao gi thc c nhn cng th hin quan im t tng, tnh cm ph bin ca mt cng ng, mt tp on x hi, mt thi i x hi nht nh. - Kt cu ca thc x hi. +) thc x hi thng thng v thc l lun. . thc x hi thng thng l nhng tri thc, nhng quan nim ca con ngi hnh thnh mt cch trc tip trong hot ng thc tin hng ngy, cha c h thng ho, khi qut ho.

11

. thc l lun l nhng t tng, quan im c h thng ho, khi qut ho thnh cc hc thuyt x hi, c trnh by di dng nhng khi nim, phm tr, quy lut. +) Tm l x hi v t tng x hi. . Tm l x hi bao gm ton b tnh cm, c mun, thi quen, tp qun ca con ngi, ca mt b phn x hi hoc ton x hi hnh thnh di nh hng trc tip ca i sng hng ngy ca h v phn nh i sng . . H t tng l trnh cao ca thc x hi, hnh thnh khi con ngi nhn thc su sc hn v nhng iu kin sinh hot vt cht ca mnh. H t tng khoa hc phn nh chnh xc, khch quan cc mi quan h vt cht ca x hi. H t tng khng khoa hc phn nh sai lm, h o hoc xuyn tc mi quan h vt cht ca x hi. - Cc hnh thi thc x hi +) thc chnh tr . Xut hin trong x hi c giai cp v nh nc, N phn nh cc quan h chnh tr, kinh t x hi gia cc giai cp, cc dn tc v cc quc gia cng nh thi ca cc giai cp i vi quyn lc nh nc . thc chnh tr th hin hai cp : Tm l chnh tr v h t tng chnh tr . thc chnh tr ( c bit l h t tng chnh tr) c vai tr rt quan trng i vi s pht trin x hi. Thng qua nh nc n tc ng tr li c s kinh t v gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi.

12

. Tc ng tch cc hoc tiu cc ca thc chnh tr ph thuc vo tnh cht tin b, cch mng ca giai cp mang h t tng . +) thc php quyn . Cng nh thc chnh tr, thc php quyn ra i cng vi nh nc. . thc php quyn l ton b cc t tng, quan im ca mt giai cp v bn cht v vai tr ca php lut v quyn v ngha v ca nh nc, cc t chc x hi v cng dn, v tnh hp php v khng hp php ca hnh vi con ngi trong x hi . thc php quyn lun lun mang tnh giai cp, n cng c v bo v a v ca giai cp thng tr trong x hi c giai cp +) thc o c . Khc vi thc chnh tr v php quyn, thc o c tn ti trong sut qu trnh tn ti ca loi ngi. . thc o dc l ton b nhng quan nim v thin, c, lng tm, trch nhim, hnh phc, cng bng...v v nhng quy tc nh gi, iu chnh hnh vi ng x gia c nhn vi x hi, gia c nhn vi c nhn trong x hi . Trong tin trnh pht trin ca x hi, hnh thnh nhng gi tr o c mang tnh ton nhn loi, tn ti trong mi x hi, nh knh trng ngi gi, yu mn tr em, thng cm ngi tn tt... . Tuy nhin trong x hi c giai cp v u tranh giai cp, thc o c bao gi cng mang tnh giai cp +) thc khoa hc

13

. thc khoa hc vi tnh cch l mt HTYTXH, l hnh thi tri thc phn nh chn thc di dng lgc tru tng v th gii a c kim nghim qua thc tin. . Hnh thc biu hin ch yu ca tri thc khoa hc l phm tr, nh lut, quy lut. . Phn loi khoa hc: Cn c vo i tng nghin cu, KH chia thnh: KHTN v KHXH & NV Cn c vo vai tr, tc dng ca KH: KH c bn v KH ng dng Cn c vo cp : Kinh nghim v l lun +) thc thm m . Ra i t rt sm, ngay t khi x hi cha phn chia thnh giai cp. . thc thm m l s phn nh hin thc vo thc con ngi trong quan h vi nhu cu thng thc v sng to ci p. . Trong x hi c giai cp, NT bao gi cng mang tnh giai cp +) thc tn gio. . Khc vi cc HTYTXH khc, TG phn nh mt cch h o hin thc khch quan vo trong u c con ngi. . Ngun gc TG: Ngun gc nhn thc: trnh chinh phc TN thp km bt lc tin c lc lng thn b tn ti chi phi h. Ngun gc x hi: do p bc giai cp nhn dn cc kh cu cu tri, lc lng siu nhin, tin vo s mnh...

14

. thc TG l HTYTXH c tnh tiu cc, n thc hin chc nng ch yu ca mnh l n b h o trong mt x hi cn n s n b h o b) Vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi *) thc x hi phn nh s tn ti x hi, do tn ti x hi quyt nh, th hin: - Tn ti x hi nh th no th sinh ra YTXH nh th y. i sng vt cht v cc iu kin sinh hot vt cht ca x hi quyt nh s hnh thnh, pht trin i sng tinh thn ca x hi. - Khi tn ti x hi, c bit l PTSX bin i th nhng t tng x hi (chnh tr, trit hc PQ, o c...) cng vi cc hin tng tm l x hi sm mun cng thay i theo. V th, nhng thi k lch s khc nhau nu chng ta thy c nhng l lun, quan im, t tng x hi khc nhau th l do nhng iu kin khc nhau ca i sng vt cht quyt nh. V d: x hi nguyn thy cha c thc v bc lt. - Nh vy l khng phi thc ca con ngi quyt nh tn ti ca h, tri li, tn ti ca h quyt nh thc ca h. - Tuy nhin, tn ti x hi quyt nh thc x hi khng phi mt cch gin n trc tip m thng phi qua cc khu trung gian. Khng phi bt c t tng, quan nim, l lun hnh thi thc x hi no cng phn nh r rng v trc tip nhng quan h kinh t ca thi i, m ch khi no xt n cng ta mi thy r nhng mi quan h kinh t phn nh bng cch ny hay cch khc trong cc t tng y.

15

 thc x hi

Tn ti x hi

2. Tnh c lp tng i ca thc x hi. *) thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi. - Ngha l khi tn ti x hi c mt i, thm ch mt i rt lu nhng thc x hi do n sinh ra vn tn ti dai dng, hoc khi tn ti x hi mi ra i, pht trin nhng thc x hi khng bin i kp phn nh v n. - Nguyn nhn thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi l: + S tc ng mnh m, thng xuyn, trc tip ca hot ng thc tin ca con ngi lm cho tn ti x hi bin i nhanh m thc x hi c th khng phn nh kp nn lc hu hn. Mt khc, xt v mt quy lut, tn ti x hi c trc phi bin i trc, thc x hi c sau, bin i sau. + Do sc mnh ca thi quen, tp qun, truyn thng, ... cng nh tnh bo th ca mt s hnh thi thc x hi (tn gio, o c). + Do cc lc lng x hi li thi, phn ng tm mi cch duy tr nhng t tng, nhng biu hin tm l lc hu bo th chng ph x hi mi.

16

 ngha: Nhng hin tng thc lc hu khng mt i mt cch d dng. V vy trong x hi xy dng x hi mi phi thng xuyn tng cng cng tc t tng. u tranh chng li nhng m mu v hnh ng ph hoi ca cc th lc th ch v mt t tng, kin tr xo b nhng tn d thc x hi c, ra sc bo v, pht huy truyn thng t tng tt p. *) thc x hi c th phn nh vt trc tn ti x hi. - Trong nhng iu kin nht nh, t tng ca con ngi, c bit nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin ca tn ti x hi d bo c tng lai. V d: Ch ngha Mc... - Tuy nhin, iu ny khng c ngha l t tng tin tin khng b tn ti x hi quyt nh hay do mt lc lng thn b no sinh ra. T tng khoa hc tin tin xt cho cng vn do tn ti x hi quyt nh v y ch ni n kh nng phn nh sm hn, chnh xc hn quy lut vn ng ca tn ti x hi so vi cc t tng khc cng thi i. *) Tnh k tha trong qu trnh hnh thnh pht trin thc x hi. - Lch s pht trin i sng tinh thn ca x hi cho thy rng nhng quan im l lun ca mi thi i khng xut hin mnh t trng khng m c to ra trn c s k tha nhng thnh tu l lun ca cc thi i trc. V d: Ch ngha Mc - Trit hc c i c CNXH khng tng Php KTCT c i Anh Trit hc Mc : C i Hy Lp, c in c
17

- S k tha ca thc x hi l k tha c chn lc, ngha l ch k tha nhng yu t tch cc, tin b v lc b nhng yu t lc hu, bo th ca thc x hi c. Trong x hi c giai cp, tnh k tha ca thc x hi gn lin vi li ch ca cc giai cp nht nh. Cc giai cp tin tin tip thu nhng t tng tin b, cn cc giai cp li thi, phn ng th duy tr cc t tng lc hu, bo th. - ngha: Khi tin hnh cuc u tranh giai cp trn lnh vc thc th khng nhng phi vch ra tnh cht khoa hc, phn tin b ca nhng tro lu t tng phn ng trong iu kin hin ti m cn phi ch ra nhng ngun gc l lun ca chng trong lch s. V d: Giai cp phong kin cc nc ty u thi trung c ra sc khai thc trit hc Platn, Arixtt. Quan im ca ng ta trong iu kin kinh t th trng v m rng giao lu quc t: pht trin vn ho dn tc i i vi m rng giao lu vn ho vi nc ngoi, va gi gn v pht trin bn sc vn ho dn tc, va tip thu tinh hoa vn ho th gii. *) S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi - Cc hnh thi thc x hi bao gm: chnh tr, khoa hc, php quyn, o c, ngh thut, tn gio,... mi thi i lch s, c th c mt hnh thi thc x hi no ni ln hng u, tc ng mnh n cc hnh thi thc x hi khc. V d: C i Hy Lp: Trit hc l khoa hc ca mi khoa hc. Ty u trung c: Tn gio

18

- Trong s tc ng ln nhau gia cc hnh thi thc x hi th thc chnh tr c vai tr c bit quan trng. thc chnh tr ca giai cp cch mng nh hng cho s pht triu theo chiu hng tin b ca cc hnh thi thc khc. - ngha: Trong iu kin ca nc ta hin nay, nhng hot ng t tng nh trit hc, vn hc ngh thut, ... khng c tch ri ng li chnh tr i mi ng n ca ng, nu khng s khng trnh khi ri vo nhng quan im sai lch v khng c ng gp tch cc vo s nghip cch mng ca nhn dn. *) thc x hi tc ng tr li tn ti x hi. - y l c im quan trng nht ca tnh c lp tng i ca thc x hi. - thc x hi do tn ti x hi sinh ra v quyt nh nhng n c tnh c lp tng i v tc ng mnh tr li i vi tn ti x hi theo hai hng: + Nu thc x hi phn nh ng quy lut vn ng ca hin thc khch quan, ca tn ti XH th s gp phn thc y tn ti XH pht trin. + Nu thc x hi phn nh khng ng quy lut vn ng ca hin thc khch quan, ca tn ti XH th s km hm s pht trin ca tn ti XH - Mc tc ng ca YTXH i vi TTXH cn ph thuc vo iu kin lch s c th, vo nhng quan h kinh t x hi v kh nng m rng, thm nhp ca YTXH vo trong qun chng nhn dn
IV. Hnh thi KT - XH v qu trnh lch s-t nhin ca s pht trin cc hnh thI kinh t x hi.

1. Khi nim, kt cu HTKT - XH

19

*) HTKT-XH l mt phm tr ca CNDV lch s dng ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu QHSX c trng cho x hi , ph hp vi mt trnh nht nh ca LLSX v vi mt kin trc thng tng tng ng c xy dng trn nhng QHXH y. - LLSX l nn tng vt cht - k thut ca mi HTKT-XH. Xt n cng - s pht trin ca LLSX quyt nh s hnh thnh, pht trin v thay th ln nhau ca cc HTKT-XH. - QHSX l quan h c bn, ban u v quyt nh tt c mi quan h x hi khc. Mi HTKT - XH c mt kiu QHXH c trng cho n. QHSX l tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi. Cc QHSX to thnh CSHT ca x hi. - Kin trc thng tng l ton b cc quan im v chnh tr, PQ, o c, trit hc, ... v cc thit ch tng ng c hnh thnh v pht trin trn c s cc QHSX. Kin trc thng tng l cng c bo v, duy tr v pht trin CSHT sinh ra n. Ngoi cc mt c bn trn, cc HTKT-XH cn c quan h v gia nh, dn tc v cc quan h x hi khc. Cc quan h u gn b cht ch vi QHSX. 2. Qu trnh lch s t nhin ca s pht trin ca cc HTKT-XH - C.Mc khng nh: S pht trin ca nhng HTKT-XH l mt qu trnh lch s - TN.. - HTKT-XH l mt hnh thi, trong cc mt khng ngng tc ng qua li ln nhau to thnh cc quy lut vn ng, pht trin khch quan ca x hi (QHSX - LLSX, CSHT KTTT). Chnh s tc ng ca cc quy lut khch quan ny m cc HTKT-XH vn ng, pht trin t thp n cao.

20

- Ngun gc su xa ca s vn ng v pht trin ca x hi l s pht trin LLSX. LLSX lm thay i QHSX QHSX lm thay i kin trc thng tng , do HTKT-XH c c thay th bng HTKT-XH mi tin b hn. y l qu trnh khch quan ch khng theo mun ch quan ca con ngi. - Tuy nhin, mi dn tc u c nt c o ring trong lch s pht trin ca mnh do b tc ng bi nhng iu kin ring v t nhin, v chnh tr, v truyn thng vn ho, .. Do vy c nhng dn tc ln lt tri qua cc HTKT-XH t thp n cao, nhng cng c nhng dn tc b qua mt hay mt s HTKT - XH no . Vic b qua ny cng l mt qu trnh lch s - t nhin. - Nh vy, qu trnh lch s - t nhin ca s pht trin x hi chng nhng din ra bng con ng pht trin tun t, m cn bao hm c s b qua, trong nhng iu kin nht nh, mt hoc mt vi HTKT-XH nht nh. *) Gi tr khoa hc ca hc thuyt HTKT-XH. - Hc thuyt HTKT-XH ch ra sn xut vt cht l c s ca i sng x hi, pht trin sn xut quy nh cc mt ca i sng x hi gii thch cc hin tng trong i sng x hi phi xut pht t phng thc sn xut. - X hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin, my mc gia cc c nhn, m l mt c th sinh ng, cc mt thng nht cht ch vi nhau, tc ng qua li vi nhau, trong QHSX l quan h c bn, quyt nh cc quan h x hi khc, l tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi mun nhn thc x hi phi phn tch su v quan h sn xut.

21

- S pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l mt qu trnh lch s - t nhin - tc l din ra theo cc quy lut khch quan ch khng theo mun ch quan mun nhn thc ng i sng x hi phi nghin cu cc quy lut vn ng pht trin ca x hi. Ngy nay, loi ngi ch c nhng bc pht trin ht sc to ln v mi mt nhng hin tng ny vn cn nguyn gi tr.
V. Vai tr ca u tranh giai cp v cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp

1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a) Khi nim giai cp. - Trong tc phm Sng kin v i, Lnin a ra nh ngha: Ngi ta gi l giai cp, nhng tp on ngi to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut - x hi nht nh, khc nhau v quan h ca h i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi v nh vy, khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hay nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi, m tp on ny c th chim ot lao ng ca tp on khc, do ch h c a v khc nhau trong mt ch x hi nht nh.

Giai cp l tp on ngi khc nhau v:

Khc nhau v a v ca giai cp trong h thng sn xut Khc nhau v quan h c h i vi vic s hu nhng TLSX ca x hi. Khc nhau v vai tr ca h trong t chc qun l sn xut, t chc qun l lao ng x hi.
22

Khc nhau v phng thc v quy m thu nhp nhng sn phm lao ng ca x hi. - Bn c trng ny c quan h mt thit vi nhau, trong s khc nhau v s hu TLSX gi vai tr quyt nh, chi phi cc c trng khc.
Khc nhau v quan h i vi t liu sn xut Khc nhau v vai tr trong t Chc lao ng x hi

n h ngh a ca Lni n v giai cp

c tr ng giai cp

Khc nhau v a v trong mt h thng sn xut

Khc nhau v mt phn phi sn phm

Th c cht i kh nggi ai cp

i lp v li ch

b) Ngun gc hnh thnh giai cp: - Trong x hi nguyn thu, lc lng sn xut cha pht trin, nng sut lao ng rt thp, sn phm tm ra cha nui sng ngi nguyn thu giai cp cha xut hin.

23

- Cui x hi nguyn thu, cng c sn xut bng kim loi ra i, nng sut lao ng tng ln, phn cng lao ng x hi tng bc hnh thnh, ca ci d tha xut hin, nhng ngi c chc quyn trong cc th tc, b tc chim ot cua ci d tha lm ca ring, ch t hu ra i, bt bnh ng v kinh t ny sinh y chnh l c s ca s xut hin giai cp. - Do ca ci d tha, t binh b bt trong cc cuc chin tranh khng b git nh trc m c s dng lm n l phc v nhng ngi giu c v c a v trong x hi, ch c giai cp chnh thc c hnh thnh.

Nh vy, s xut hin ch t hu l nguyn nhn

quyt nh trc tip s ra i giai cp.

S pht trin ca lc l ng sn xut

Cng c bng st ra i Phn cng lao ng x hi

Ch t hu Giai cp

Nng sut lao ng tng C sn phm d tha

Ngun gc giai cp b) Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp.

24

- Lnin nh ngha u tranh giai cp l cuc u tranh ca qun chng b tc ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn c c quyn, c li, bn p bc v bn n bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn lm thu hay nhng ngi v sn chng nhng ngi hu sn hay giai cp t sn. - Thc cht ca u tranh giai cp l cuc u tranh giai cp mu thun v mt li ch gia qun chng b p bc, v sn i lm thu chng li giai cp thng tr, chng li bn c quyn, c li, nhng k i p bc v bc lt.

u tranh giai cp

Giai cp p bc bc lt

Giai cp b p bc bc lt

u tran h

u tranh giai cp - u tranh giai cp c nguyn nhn khch quan t s pht trin mang tnh x hi ho ngy cng cao ca lc lng sn xut vi quan h chim hu t nhn v t liu sn xut. Biu hin ca n v phng din x hi l mu thun gia mt bn l giai cp cch mng, tin b i din cho PTSX mi vi mt bn l giai cp thng tr, bc lt, i biu cho QHSX li thi, lc hu.
25

Nguyn

Nguyn nhn su xa

Giai cp tin b cch mng

Giai cp thng tr bc lt

nhn u tranh giai cp t hu

Nguyn nhn trc tip

Lc ng sn xut pht tin

Quan h sn xut li thi

Nguyn nhn u tranh giai cp

*)

u tranh giai cp l mt trong nhng ng lc

pht trin ca x hi c gc. - nh cao ca cuc u tranh giai cp tt yu s dn n cch mng x hi, thay th PTSX c bng mt PTSX mi tin b hn. Sn xut pht trin s l ng lc thc y s pht trin ca ton b i sng x hi. Theo Mc v nghen: u tranh giai cp l ng lc trc tip ca lch s cc x hi c giai cp. - u tranh giai cp gp phn xo b cc th lc phn ng, lc hu, ng thi ci to c bn thn giai cp cch mng.

26

V d: Cuc u tranh ca giai cp b tr buc giai cp thng tr phi tin hnh nhng ci cch mang t chc tin b nh ci thin quyn dn sinh dn ch, quyn t do cho con ngi. - Ngay c thi k cha din ra cch mng x hi th u tranh giai cp cng nh hng ti s pht trin ca lc lng sn xut ni ring v c x hi ni chung. V d: Giai cp cng nhn chng i th on tng li nhun bng cch ko di ngy lao ng ca gii ch gii ch phi ci tin my mc, hon thin k thut rt ngn thi gian lao ng cn thit nng cao nng sut lao ng, pht trin lc lng sn xut. - Trc khi ginh c chnh quyn, ni dung ca u tranh giai cp gia giai cp v sn v t sn l u tranh kinh t, u tranh t tng, u tranh chnh tr. - Sau khi ginh chnh quyn, thit lp nn chuyn chnh ca giai cp v sn, mc tiu v hnh thc u tranh giai cp cng thay i. Trong cuc u tranh ny, giai cp v sn phi bit cch s dng tng hp mi ngun lc, vn dng linh hot cc hnh thc u tranh. - Mc tiu ca cuc u tranh ny l gi vng thnh qu cch mng, xy dng v cng c chnh quyn ca nhn dn, t chc qun l sn xut, qun l x hi, bo m to ra mt nng sut lao ng cao hn, trn c s th tiu ch ngi bc lt ngi, xy dng mt x hi mi, cng bng, dn ch v vn minh. *) u tranh giai cp trong thi k qu Vit Nam.

27

- Vit Nam u tranh giai cp trong thi k qu hin nay cng l mt tt yu, u tranh giai cp Vit Nam c nhng c im ring, vi nhng ni dung v hnh thc mi: - Thc hin thng li s nghip CNH, HH theo nh hng XHCN, khc phc tnh trng nc ngho, km pht trin, thc hin cng bng x hi, u tranh lm tht bi mi m mu v hot ng chng ph ca cc th lc th ch. - Bo v c lp dn tc, xy dng nc ta thnh mt nc XHCN phn vinh, nhn dn hnh phc. - ng ta cng khng nh ng lc ch yu pht trin t nc l i on kt ton dn trn c s lin minh gia cng nhn vi nng dn v tri thc do ng lnh o, kt hp hi ho li ch c nhn, tp th v XH ... 2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a) Khi nim cch mng x hi v ngun gc ca cch mng x hi Theo ngha rng: cch mng x hi l s bin i c tnh cht bc ngot v cn bn v cht trong mi lnh vc i sng x hi, l phng thc thay th hnh thi kinh t x hi ny bng HTKT - XH cao hn Theo ngha hp: cch mng x hi l vic lt mt ch chnh tr li thi, thit lp mt ch chnh tr tin b hn D theo ngha no, ginh chnh quyn vn l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi - Phn bit cch mang x hi vi ci cch x hi.

28

Ci cch x hi: cng to nn s thay i v cht nht nh trong i sng XH song ch l nhng bin i ring l, b phn trong khun kh ch XH ang tn ti. Ci cch x hi thc y qu trnh tin ho to tin dn ti CMXH - Nguyn nhn ca cch mng x hi Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l mu thun gia LLSX v QHSX. T ch l nhng hnh thc pht trin ca LLSX, nhng quan h y tr thnh xing xch ca cc LLSX. Khi bt u mt cuc CMXH.. b) Vai tr ca cch mng x hi i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp. Cch mng x hi l phng thc tt yu ca s thay th cc hnh thi kinh t - x hi trong lch s v: - Ch c cch mng x hi mi thay th c quan h sn xut c bng quan h sn xut mi thc y lc lng sn xut pht trin, mi thay th c hnh thi kinh t - x hi c bng hnh thi kinh t - x hi mi cao hn. - Cch mng x hi l bc chuyn bin v i trong i sng x hi v kinh t, chnh tr, vn ho. Cch mng x hi l u tu ca lch s. Trong thi k cch mng, nng lc ca qun chng c pht huy cao . - Lch s pht trin loi ngi tri qua bn cuc cch mng x hi, trong cch mng v sn l kiu cch mng x hi mi v cht.

29

VI. Quan im ca ch ngha duy vt lch s v con ngi v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn

1. Con ngi v bn cht ca con ngi a) Khi nim con ngi - Trc ht, Mc khng nh: Con ngi l ng vt cao nht, l sn phm ca s tin ho lu di ca gii sinh vt. Nh mi ng vt khc, con ngi cng chu s chi phi bi quy lut sinh hc, quy lut tin ho, bin d, di truyn, mi trng,... ngha l con ngi cng phi tm thc n, nc ung, phi u tranh tn ti, con ngi cng sinh con ci,... - Tuy nhin, trit hc Mc khng tha nhn ci duy nht to nn bn cht con ngi l c tnh sinh hc (mt t nhin), l bn nng sinh vt ca con ngi. Tri li bn cnh nhng c trng sinh hc ca con ngi, con ngi cn c nhiu im phn bit loi ngi vi loi vt. Theo Mc, c trng c bn phn bit ngi vi loi vt l mt x hi, m trc ht l hot ng lao ng sn xut - Mc & ngghen khng nh vai tr ca lao ng sx i vi s hnh thnh bn cht XH ca con ngi. c th phn bit con ngi vi xc vt bng thc, tn gio, ni chung bng vt c ci g cng c. Bn thn con ngi bt u phn bit mnh vi ng vt ngay t khi con ngi bt u sx nhng t liu sinh hot ca mnh - l mt bc tin t chc c th ca con ngi quy nh Nu nh con vt ch bit chim ot nhng g c sn trong t nhin th con ngi cn bit s dng cng c lao ng vo t nhin nhm bin i, ci to thin nhin cho ph hp vi bn thn mnh.

30

- Nh vy, lao ng l hnh vi ring ca con ngi, l qu trnh con ngi ch to v s dng cng c lao ng tc ng vo t nhin, ci to bin i n to ra ca ci vt cht p ng nhu cu ca con ngi v s pht trin ca con ngi, v chnh trong qu trnh , t duy tr tu con ngi hnh thnh v pht trin, xc lp cc mi quan h XH a dng ca mnh iu khc c bn gia con ngi v ng vt. chnh lao ng l yu t quyt nh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng dng x hi.

Mt sinh vt Con ng i Mt x hi

- Tm li, vi t cch l sn phm ca t nhin v x hi, qua trnh pht trin ca con ngi lun chu s tc ng ca 3 h thng quy lut: + H thng quy lut t nhin: trao i cht, bin d, di truyn quy nh mt sinh hc ca con ngi. + H thng quy lut tm l, thc: S hnh thnh tnh cm, hoi bo, c m, s hiu bit v nim khao kht vn ti nhng tri thc ngy cng tin b. + H thng quy lut XH: QHSX-LLSX; CSHT-KTTT; o

c quy nh nhng mi lin h gia ngi vi ngi trong x hi. Ba h thng quy lut ny c mi quan h hu c tc ng ln nhau to nn bn cht con ngi hin thc c s thng nht gia mt sinh hc v mt x hi
31

H thng cc quy lut t nhin H thng cc quy lut tm l H thng cc quy lut x hi

b) Bn cht ca con ngi - Lun im ca C.Mc: trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ho cc mi quan h x hi - Ngha l khi ni con ngi th khng phi l ni con ngi trong trng thi t nhin thun tu, phi lch s m l con ngi lch s-c th, con ngi trong hot ng thc tin, thng qua lao ng sn xut ra ca ci vt cht, con ngi bin i i sng XH ng thi cng bin i chnh bn thn mnh. + trong tnh hin thc theo Mc ngha l bn cht con ngi khng trong t duy nim, l lun & tn gio tru tng thun tu m trong sinh hot vt cht c th, trc ht l hot ng lao ng sn xut vt cht. Chnh t sinh hot hin thc y m xc nh bn cht con ngi & bn cht y phi c hiu l Tng ha nhng quan h x hi

32

+ Tng ha nhng quan h x hi cn c hiu l tng ho tt c cc mi quan h XH vn c ca con ngi nh quan h kinh t, chnh tr, vn ha, o c,... trong quan h sn xut l quan h c bn & quyt nh tnh h thng tng ha ca chng. c) Con ngi l ch th & l sn phm ca lch s. - Con ngi l sn phm ca lch s v khng c gii t nhin, khng c lch s XH th khng c con ngi. - Con ngi cn l ch th ca lch s v chnh con ngi lm thay i hon cnh (con vt da vo sn phm sn c,... con ngi tc ng vo t nhin,... con ngi lm ra lch s ca mnh) 2. Khi nim qun chng nhn dn v vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v c nhn. a) Khi nim qun chng nhn dn - Qun chng nhn dn l b phn c cng li ch cn bn, bao gm nhng thnh phn, nhng tng lp & nhng giai cp, lin kt li thnh mt tp th di s lnh o ca mt c nhn, t chc hay ng phi nhm gii quyt nhng vn chnh tr, kinh t, XH ca mt thi i lch s c th. - Khi nim qun chng nhn dn c xc nh bi cc ni dung sau: + Nhng ngi lao ng sx ra ca ci vt cht & cc gi tr tinh thn. + Nhng b phn dn c chng li giai cp thng tr p bc, bc lt i khng vi nhn dn + Nhng giai cp, tng lp XH thc y s tin b XH thng qua hot ng ca mnh.
33

b) Vai tr sng to lch s ca qun chng nhn dn v vai tr ca c nhn trong lch s - CNDVLS khng khng nh qun chng nhn dn l ch th sng to chn chnh ra lch s, biu hin ba ni dung: +) L lc lng sx c bn ca XH, trc tip sx ra ca ci vt cht cho XH, l c s ca s tn ti v pht trin ca XH. +) Qun chng nhn dn l ng lc c bn ca mi cuc cch mnh XH. +) L ngi sng to ra nhng gi tr vn ho tinh thn Tm li, xt t kinh t n chnh tr, t hot ng vt cht n tinh thn, qun chng nhn dn lun ng vai tr quyt nh trong lch s.

34