INFOTEH-JAHORINA Vol. 10, Ref. B-II-2, p. 134-138, March 2011.

LTE - EVOLUCIJA ARHITEKTURE MREE LTE NETWORK ARCHITECTURE EVOLUTION

Ana Bai, Republika agencija za elektronske komunikacije, Republika Srbija Sadraj - Razvoj mobilnih komunikacija usmeren je ka uvoenju LTE tehnologije. U radu su izloene osnovne karakteristike LTE-a. Navedeni su opti parametri koji e uticati na uvoenje LTE-a kao i osnovni ciljevi koje bi ova tehnologija trebalo da ispuni. Centralni deo rada daje prikaz evolucije arhitekture mree ka all-IP ravnoj arhitekturi. Analizirana su poboljanja osnovnih mrenih elementa na korisnikom i kontrolnom nivou. Izloene su izmene i prednosti HSPA (3GPP Release 6) mree u odnosu na prethodne verzije mrea. Predstavljena su nova reenja u HSPA+ (3GPP Release 7) mrei kao to su direktno tunelovanje i Internet-HSPA. Prikazana je LTE/SAE arhitektura prema 3GPP Release-u 8 sa opisom svih mrenih elemenata. Na kraju, izloene su osnovne prednosti all-IP ravne arhitekture i njen uticaj na poboljanja performansi krajnjeg korisnika i efikasnost mree. Abstract - The development of mobile communication is directed towards the introduction of LTE. This paper presents the main features of LTE. General parameters that will affect the introduction of LTE as well as basic goals that the technology has to meet have been presented. The central part of the presentation gives an overview of the network architecture evolution towards all-IP flat architecture. Basic network elements on a user and the control plane have been analyzed here. Alterations and benefits of HSPA (3GPP R6) in relation to previous versions of the network have been outlined. New solutions to HSPA+ (3GPP R7), such as direct tunneling and I-HSPA have been featured. This paper also presents the LTE/SAE architecture according to 3GPP R8 with the description of all network elements. Finally, the basic advantages of all-IP flat architecture and its impact on improving end user performance and network efficiency have been laid out here. 1. UVOD Stalna potreba korisnika za sve veim brzinama prenosa podataka i kvalitetom servisa uslovljava mobilne operatore da unaprede postojee mree. Unapreenje arhitekture mree predstavlja veoma skup i sloen posao pri emu bi trebalo obezbediti transparentnu povezanost sa postojeim GSM/EDGE i WCDMA/HSPA sistemima. Upravo je ovo razlog zbog ega su sadanje mree veoma kompleksne i zato je arhitektura mree razliita kod razliitih operatora. Evolucija ka LTE (Long Term Evolution) tehnologiji podrazumeva smanjivanje broja mrenih elemenata u cilju postizanja to vee jednostavnosti arhitekture mree. Takoe, tei se potpunom prelasku na mree sa komutacijom paketa. Ovo su istovremeno i prvi koraci ka nastanku all-IP ravne arhitekture. 3GPP (Third Generation Partnership Project) grupa predstavila je LTE tehnologiju koja je razvijena kao poboljanje postojee pristupne radio mree tree generacije UTRA (3G UMTS Terrestrial Radio Access), a danas je deo 3GPP Realese-a 8. LTE predstavlja novi standard mobilnih komunikacija ne samo za radio mreu, ve i za arhitekturu jezgra, SAE (System Archictecture Evolution). U odnosu na WiMAX, LTE je u prednosti jer se oslanja na postojeu GSM i 3G infrastrukturu, omoguava vee protoke i poveanu spektralnu efikasnost sa znaajnim osloncem na MIMO (Multiple Input Multiple Output) tehniku [1]. Od WiMAX-a su preuzeti i unapreeni principi spektralne prilagodljivosti i potpunog oslonca na IP transport. Nastanak LTE tehnologije doveo je do jasne evolucije mobilnih sistema, a njen razvoj doprinosi znaajnom napretku mobilnih irokopojasnih mrea sledee generacije. 2. LTE TEHNOLOGIJA LTE obezbeuje jasnu evoluciju mobilnih sistema, migraciju 2G, 3G, kao i televizijskih sistema. LTE Release 8 standard obezbeuje najmanje 100Mb/s na downlink-u, 50Mb/s na uplink-u, sa kanjenjem manjim od 10ms [2]. LTE prua mogunost skalabilnog izbora potrebne irine kanala od 1,4MHz do 20MHz (zavisno od potreba korisnika za propusnim opsegom i koliinom podataka), podrava FDD (Frequency Division Duplexing) i TDD (Time Division Duplexing) pristup. Efikasno korienje spektra postignuto je upotrebom MIMO tehnike. LTE/SAE arhitektura je flat all-IP i podrava Ipv4 i Ipv6 protokole. Radio pristup na downlinku je OFDMA (Orthogonal Frequency Division Multiple Access), dok se na uplink-u upotrebljava SC-FDMA (Single Carrier Frequency Division Multiple Access). Prenos govora u LTE ostvaruje se preko VoIP-a uz kvalitet koji je najmanje jednak onome u UMTS CS (Circuit Switched) prenosu govora. Razvoj LTE tehnologije bazira se na postojeim 3G sistemima. Ve se proizvode bazne stanice iji se prelazak na LTE ostvaruje odreenim softverskim izmenama. Kada je mrea ve izgraena, veini operatera troak se znatno umanjuje kada odlue da naprave prelazak na LTE i da zamene NodeB stanice i RNC gde je potrebno.

134

Osnovni ciljevi koje LTE treba da ispuni, a u odnosu na WCDMA/HSPA, prema [3] su: - Poboljana spektralna efikasnost i iskoriavanje mogunosti novog spektra; - Vea propusnost tj. vee brzine prenosa podataka; - Vea brzina odziva mree za zahtevane servise; - Smanjenje trokova (CAPEX/OPEX) koje je mogue da se ostvari ako se: izbegne izgradnja kompleksne mrene arhitekture i nepotrebnih interfejsa, upotrebe postojee lokacije baznih stanica i antenskih sistema, pojednostave terminalni ureaji, optimiziraju mreni protokoli i ako se omogui potpuno multi-vendorsko okruenje; - Poboljanje i poveanje broja servisa i njihova implementacija po principu plug & play; - Bolja integracija sa postojeim standardima, pri emu se podrazumeva transparentna povezanost sa GSM i (W)CDMA, ali i sa WLAN i WiMAX-om. Opti parametri koji e uticati na uvoenje LTE tehnologije su: - Razvoj LTE tehnologije u smislu standardizacije kroz 3GPP Release 8 do 3GPP Release 10 tj. LTE-Advanced; - Razvoj eNodeB opreme kroz SDR (Software Defined Radio) i multi-radio tehnologije; - Izmena transportne mree i delova jezgra mree; - Razvoj LTE terminalne opreme. 3. EVOLUCIJA ARHITEKTURE MREE 3GPP mrea e se sve vie upotrebljavati za IP-bazirane paketske usluge. 3GPP Release 6 arhitektura podrazumeva etiri mrena elementa na korisnikom i kontrolnom nivou: baznu stanicu, RNC (Radio Network Controller), SGSN (Serving GPRS Support Node) i GGSN (Gateway GPRS Support Node ). Arhitektura u 3GPP Release-u 8 e imati samo dva mrena elementa: baznu stanicu u radio mrei i aGW (Access Gateway) u jezgru mree. a-GW se sastoji iz kontrolne ravni MME (Mobility Management Entity) i korisnike ravni SAE GW (System Architecture Evolution Gateway) [4]. Ravna arhitektura mree smanjuje mreno kanjenje i time poboljava ukupne performanse IP baziranih usluga. Ravni model takoe popravlja efikasnost i korisnike i upravljake ravni. Ravna arhitektura se smatra dobrom i za HSPA (High Speed Packet Access) to je navedeno u 3GPP Release-u 7. HSPA ravna arhitektura u 3GPP Release-u 7 i LTE ravna arhitektura u 3GPP Release-u 8 su potpuno iste: NodeB je odgovoran za upravljanje mobilnou, retransmisiju i kompresiju header-a, kako u HSPA tako i u LTE. Evolucija arhitekture u HSPA je projektovana da bude kompatibilna unazad: postojei terminali mogu da rade sa novom arhitekturom, a funkcionalna podela na radio mreu i jezgro mree nije promenjena. Na slici 1. prikazana je evolucija arhitekture mree od 3GPP Release-a 6 do 3GPP Release-a 8. HSPA je ukljuen u 3GPP Release 5 i 6 za downlink i za uplink. 3GPP Release 7, 8 i 9 donose veliki broj HSPA proirenja obezbeujui time znaajna poboljanja za krajnjeg korisnika i efikasnost mree [4]. Rad se nastavlja

dalje kroz 3GPP Release 10. Rad na HSPA evoluciji je napredovao paralelno sa radom na LTE u okviru 3GPP-a. Mnoga tehnika reenja u HSPA evoluciji i LTE su slina.

Sl. 1. Evolucija arhitekture mree HSPA evolucija tei da popravi utisak kod korisnika smanjenjem kanjenja, manjom potronjom energije i viim brzinama prenosa podataka. HSPA evolucija ukljuuje meusobno umreavanje sa LTE koja omoguava handover paketa i handover govora izmeu LTE VoIP i HSPA CS govora [1]. Ne postoji jedinstvena putanja evolucije postojeih mrea ka LTE tehnologiji. Svako unapreenje mree razliito je u zavisnosti od postojee tehnologije i arhitekture mree. U nastavku ovog poglavlja bie objanjena jedna od moguih putanja evolucije arhitekture mree ka LTE. 3.1 3GPP RELEASE 99 UMTS sistem razdvaja pristupni deo mree (RAN Radio Access Network) i jezgro mree (CN Core Network). Jezgro mree usvojeno je iz GSM-a i sastoji se iz dva domena zavisna od korisnikog saobraaja i nekoliko celina koje se zajedniki koriste. CS (Circuit Switch) domen obezbeuje servise vezane za komutaciju kola i povezuje se na spoljanje mree sa komutacijom kola, kao to je PSTN. PS (Packet Switch) domen obezbeuje paketske usluge i povezuje se na spoljanje javne mree za prenos podata, kao to je Internet. Oba domena zavisna od saobraaja koriste funkcije ostalih celina HLR-a (Home Location Register) zajedno sa centrom za autentifikaciju (AuC Authentication Center) ili EIR-om (Equipment Identity Register) za menadment korisnika, roaming i identifikaciju mobilnih stanica i upravljanje razliitim servisima. HLR sadri informacije o korisnicima za GSM, GPRS i UMTS. UMTS Release 99 mrea, prikazana na slici 2., sastoji se od delova za radio pristup (BSS Base Station Subsystem i UTRAN) i CN delova za primenu u komutaciji kola i paketskoj komutaciji. Implementacija UMTS-a podrazumeva postavljanje UTRAN elemenata, koji je povezan sa CS domenom jezgra mree (GSM sa MSC/VLR) i PS domenom jezgra mree (GPRS sa SGSN). Odgovarajui granini ureaj u okviru UTRAN-a je RNC (Radio Network Controller). Vie baznih stanica (BTS Base Transceiver Station) koje obezbeuju radio servis zadatog kvaliteta na prostorno definisanom podruju elije formiraju grupu kojom upravlja jedan kontroler baznih stanica (BSC Base Station Controller). BSC realizuje vie funkcija, meu kojima su

135

handover i dinamika kontrola snage mobilnih stanica, a opciono i baznih stanica. BSC-ovi se povezuju na mobilni komutacioni centar (MSC Mobile Switching Centre) u kome se sprovode funkcije rutiranja poruka od izvorita do odredita. MSC upravlja procesima uspostavljanja, odravanja i raskidanja veze, a odgovoran je i za funkcije handover-a izmeu dva MSC-a, za funkcije tarifiranja i obraunavanja, za dodatne servise, itd. U njemu se realizuju interfejsi izmeu GSM mree i drugih mrea (PSTN, ISDN). SGSN je osnovni ureaj u domenu paketskog prenosa GPRS/UMTS jezgra mree. SGSN je funkcionalni entitet koji obezbeuje paketske usluge. Ovaj ureaj prosleuje dolazne i izlazne IP pakete ka mobilnim stanicama u okviru svoje oblasti usluga. SGSN obezbeuje sledee funkcije: rutiranje i prosleivanje paketa podataka; enkripciju i autentifikaciju; upravljanje sesijama; upravljanje mobilnou i upravljanje logikim linkom. GGSN je takoe funkcionalni entitet koji obezbeuje paketske servise. On rutira i enkapsulira pakete podata izmeu GPRS/UMTS mree i eksternog PDN-a (Public Data Networks). GGSN obezbeuje interfejse ka eksternom PDN; slui kao gateway kako bi mobilne stanice pristupile eksternoj PDN, dok eksternoj mrei slui kao ruter za svu opremu u GPRS/UMTS mrei. GGSN obezbeuje GPRS/UMTS upravljanje sesijama; rutiranje i prosleivanje podataka i uspostavlja veze izmeu mobilne stanice i eksterne PDN.

komutacije kada je to potrebno (funkciju komutacije nosilaca koju je vrio MSC sada obezbeuje MGW). Proces se kontrolie posebnim elementom koji je nastao iz MSC/VLR i naziva se MSC server (kontrolne funkcije MSC-a obezbeuje MSC server koji poseduje i funkcionalnosti VLR-a) koji je u smislu prenosa glasa preko korisnike ravni, signalni gateway. Jedan MSC server kontrolie vie MGW elemenata. U cilju poveanja komutacionih kapaciteta potrebno je dodati vie MGW elemenata.

Sl. 3. Arhitektura mree, 3GPP Release 4 3.3 3GPP RELEASE 5 Nastavlja se evolucija UMTS-a. Planiran je potpuni prelazak na IP okruenje, to znai da kompletan saobraaj koji dolazi od UTRAN-a treba da bude baziran na IP-u. Promenom GERAN, BSC e biti u mogunosti da generie IP aplikacione pakete i iz tog razloga CS deo jezgra mree ne mora vie da bude deo UMTS-a u 3GPP Release-u 5. U tom sluaju, svi interfejsi mogu da budu bazirani na IP-u umesto na ATM-u. Dakle, u 3GPP Release-u 5 kao alternativa ATMu specificiran je IP transport u UTRAN-u. Baze podataka (HLR/AuC/EIR) poznate iz GSM/GPRS-a centralizovane su u HSS-u (Home Subscriber Server). HSS ima ulogu koji je ranije imao HLR jedino to baza podataka ne sadri samo podatke vezane za lokaciju, ve i podatke vezane za korisniku pretplatu.

Sl. 2. Arhitektura GSM/UMTS mree, 3GPP Release 99 3GPP Release 99 definie osnovne zahteve za uspostavljanje 3G UMTS RAN-a. Naredne verzije (Release 4,5,6,...) uvode brojne karakteristike koje operatorima omoguavaju da optimizuju mreu i uvedu nove servise. U budunosti se realno mreno okruenje nee dizajnirati strogo prema utvrenim standardima. Na taj nain, mogue je uvesti npr. HSDPA, koji je definisan u 3GPP Release-u 5, u kombinaciji sa RAN Release 99, [5]. 3.2 3GPP RELEASE 4 3GPP Release 4 uvodi nekoliko znaajnih promena i novih karakteristika u CN domenu i radio pristupnoj mrei (GERAN GPRS/EDGE Radio Access Network) koja zamenjuje BSS. Glavni trend u okviru 3GPP Release-a 4 jeste razdvajanje kontrole i servisa CS konekcija i prelazak mree na IP, [5]. U CS CN korisniki podaci prolaze kroz MGW (Media Gateway). Ovi elementi odravaju konekcije i vre funkciju

Kada mrea pree na IP, promenie se i veza izmeu saobraaja sa komutacijom kola i paketskog saobraaja. Najvei deo saobraaja bie paketski orjentisan, s obzirom da e neki servisi koji su tradicionalno bili sa komutacijom kola, kao to je govor, prei na paketsku komutaciju (VoIP). Da bi se obezbedila jedinstvena metoda IP prenosa, Release 5 predvia IP multimedijalni podsistem (IMS IP Multimedia Subsystem) koji efikasno podrava multimedijalne komponente, kao to su video, audio, itd. Principski mreni vorovi IMS-a, prema [4], su: - P-CSCF (Proxy - Call State Control Function) nalazi se zajedno sa GGSN u istoj mrei. Glavni zadatak ovog elementa je da izabere I-CSCF u home mrei korisnika i da izvri odreene osnovne lokalne analize, npr. nadzor QoS ili translaciju brojeva. - I-CSCF (Interrogating CSCF) obezbeuje pristup matinoj mrei korisnika i selekciju S-CSCF (takoe u home mrei). - S-CSCF (Serving CSCF) odgovoran je za kontrolu sesija, obrauje SIP (Session Initiation Protocol) zahteve i vodi rauna o svim neophodnim procedurama, kao to je uspostavljanje nosioca izmeu home i visited mree.

136

HSDPA (High Speed Downlink Packet Access) je jo jedno od poboljanja u okviru 3GPP Release-a 5 u cilju poboljanja performansi postojee mree. HSDPA je servis podataka zasnovan na komutaciji paketa sa brzinama prenosa 1.2-14.4Mb/s (i do 20Mb/s za MIMO sisteme) u frekvencijskom opsegu irine 5MHz u downlink smeru (koristei novi HS-DCH (High Speed Downlink Shared Channel)). HSDPA implementacije obuhvataju adaptivnu modulaciju i kodiranje (AMC), MIMO, HARQ (Hybrid Automatic Repeat Request), brzu elijsku pretragu i napredni dizajn prijemnika [1]. Poboljanja u vidu HSDPA na postojeu mreu realizuju se jednostavnom promenom softvera u NodeB i RNC. Jo jedno od novih reenja u okviru 3GPP Release-a 5 je IuFlex tj. podela hijerarhijskog mapiranja od RNC elemenata ka SGSN (MSC) elementima. Pre UMTS Release-a 5 odnos RNC-SGSN bio je hijerarhijski: svaki RNC bio je dodeljen tano jednom SGSN-u, a svaki SGSN opsluivao je jedan ili vie RNC-ova. U 3GPP Release-u 5, IuFlex doputa relaciju many-to-many za RNC, SGSN i MSC elemente, gde RNC i SGSN elementi pripadaju pool zonama (moe da ih opsluuje jedan ili vie SGSN/MSC elemenata paralelno) [1]. Sve elije koje kontrolie jedan RNC pripadaju jednoj ili vie pool zona, tako da korisnika oprema moe da se kree u pool zonama bez promene SGSN/MSC. Integracija IuFlex-a nudi balansiranje optereenja izmeu SGSN/MSC u jednoj pool zoni, redukciju SGSN relokacija, kao i redukovano signaliziranje i pristup HLR/HSS-u. 3.4 3GPP RELEASE 6 Glavna poboljanja u 3GPP Release-u 6 su: jasan put ka UMTS/WLAN meusobnom umreavanju, IMS faza 2, Push-to-Talk servisi, Packet Switched Streaming servisi (PSS), Multimedia Broadcast and Multicast servis (MBMS), Network Sharing, servis prisutnosti kao i definisanje razliitih novih multimedijalnih servisa [1]. HSUPA (High Speed Uplink Packet Access) je takoe poboljanje u okviru 3GPP Release-a 6. Teoretski maksimum brzine prenosa kod HSUPA je 5.8Mb/s. Poboljanja u vidu HSUPA na postojeu mreu realizuju se jednostavnom promenom softvera u NodeB i RNC. Kao to je prikazano na slici 1., 3GPP Release 6 arhitektura podrazumeva etiri mrena elementa na korisnikom i kontrolnom nivou: NodeB, RNC, SGSN i GGSN. 3.5 HSPA+, 3GPP RELEASE 7 Glavna poboljanja u okviru 3GPP Release-a 7 (Evolved HSPA tj. HSPA+) odnose se na upotrebu MIMO tehnike i 16QAM modulacije na uplink-u i 64QAM modulacije na downlink-u. Sa ovakvim poboljanjima u okviru HSPA+ omoguena je downlink brzina do 42Mb/s i uplink brzina do 11Mb/s. Sa stanovia arhitekture mree, metode direktnog tunelovanja i Ineternet-HSPA donose najvee promene u odnosu na prethodne verzije mrea [4]. U sluaju kada se kombinuju direktno tunelovanje i I-HSPA (ravna radio

arhitektura) postoje samo dva mrena elementa korisnikoj ravni kao to je to sluaj i kod LTE-a.

na

U reimu direktnog tunela prikazanom na slici 4., GTP-U (GPRS Tunneling Protocol-User Plane) tunel se uspostavlja direkno izmeu RNC i GGSN. SGSN ne uestvuje u prenosu podataka na nivou korisnika. Ovaj mod smanjuje CAPEX i OPEX operatora, poboljava performane na korisnikoj ravni u PS domenu mree i omoguava budua proirenja mree.

Sl. 4. HSPA direktno tunelovanje I-HSPA uvodi reenje sa ravnom arhitekturom tj. bez posebno izdvojenog RNC elementa u mrei kao to je prikazano na slici 1. RNC funkcionalnosti su integrisane u NodeB. U okviru I-HSPA podaci obilaze RNC i SGSN i alju se direktno na Internet preko GGSN-a. 3.6 LTE, 3GPP RELEASE 8 3GPP je 2004. godine pokrenuo studiju izvodljivosti tranzicije u all-IP mreu. Odreene preporuke za all-IP mreu uvedene su u 3GPP Release-u 7 da bi kasnije postale osnova za 3GPP SAE. LTE/SAE arhitektura predstavlja evoluciju postojeeg GSM/WCDMA paketskog jezgra mree, sa pojednostavljenim operacijama i razvojem zasnovanim na eliminaciji nepotrebnih trokova. Ovakvo jezgro mree ukljuivae IMS to omoguava veze sa 2G, 3G, WLAN, WiMAX, i drugim mreama. Predvieno je da all-IP mrea bude bazirana na IPv6 protokolu. IPv6 e omoguiti optimalno rutiranje saobraaja, pojednostavljenu mreu, kao i transparentnu mobilnost. Meutim, potrebno je izabrati odgovarajuu strategiju prelaska sa IPv4 na IPv6. U pristupu LTE mree definisan je eUTRA (evolved UMTS Terrestrial Radio Access) sa eNodeB (evolved NodeB) arhitekturom. Jezgro mree definie se kao EPC (Evolved Packet Core). Predviena je interoperabilnost sa UTRAN/GERAN sistemima, kao i sa ne-3GPP sistemima, dok multimodni terminali treba da podre handover sa i na UTRAN i GERAN. Predviena je podrka za rad u FDD i TDD reimu kao i QoS (Quality of Service) s kraja na kraj, a uvedena su i odreena pojednostavljenja mree. U LTE/SAE arhitekturi mree postoje samo dva mrena elementa: bazna stanica u radio mrei i a-GW (Access Gateway) u jezgru mree. a-GW se sastoji iz kontrolne ravni MME (Mobility Management Entity) i korisnike ravni SAE GW (System Architecture Evolution Gateway). SAE GW je softverski nadograen GGSN element, dok je MME preuzeo

137

funkcije SGSN-a i delimino funkcije RNC-a (Radio Network Controller). Kako sada u mrei ne postoji RNC, njegove funkcije su inkorporirane u eNodeB i delimino u MME. Kao to je prikazano na slici 1, trend sputanja funkcionalnosti iz RNC-a u baznu stanicu, koji je zapoet u HSDPA sistemima, doveden je do kraja, tako da je RNC vor nestao. Ovo je veoma bitno za smanjenje kanjenja paketa u LTE mrei koje je svedeno na manje od 10ms. vor eNodeB sada ima iste funkcije kao i NodeB i dodatno brine o radio resursima u elijama, odluuje o handover-u i donosi odgovarajue odluke o upravljanju prenosom na downlink-u i uplink-u. On obavlja i klasine funkcije fizikog nivoa (kodovanje, dekodovanje, modulaciju, demodulaciju, interliving, deinterliving, itd.). Pored veze sa jezgrom mree preko S1 interfejsa, vorovi eNodeB meusobno komuniciraju preko X2 interfejsa. Ovo je veoma vano zbog uspenog rasporeivanja resursa u cilju izbegavanja interferencije.

gde se obavlja kontinualna predaja i prijem signala, HSPA evolucija omoguila je predaju i prijem sa prekidima ime je znaajno smanjena potronja energije. Prelaskom na ravnu arhitekturu mree smanjie se trokovi (CAPEX/OPEX) operatora. Ovo je mogue ostvariti jer e se izbei izgradnja kompleksne mrene arhitekture i nepotrebnih interfejsa, upotrebie se postojee lokacije baznih stanica i antenskih sistema. Takoe, smanjenju trokova doprinee pojednostavljeni terminalni ureaji, optimizirani mreni protokoli i potpuno multi-vendorsko okruenje. Postoji mnogo teorijskih naina za poveanje brzine prenosa podataka: iri opseg, modulacija vieg reda ili prenos sa vie antena MIMO. Sva ova reenja su deo HSPA evolucije. MIMO i modulacije vieg reda su ukljuene u HSPA Release 7, dualni nosilac HSDPA u 3GPP Release 8, a mogunost 4 nosioca u HSDPA je na putu da postane deo 3GPP Release-a 10. 5. ZAKLJUAK Uvoenje LTE/SAE arhitekture nije proces koji e biti nadogardnja na postojeu mreu ve izgradnja nove mree. Iako postojei operateri ve imaju izgraenu pristupnu, prenosnu mreu kao i infrastrukturu jezgra, intervencije na svakom segmentu e biti nezaobilazne: od nadogradnje ili zamene postojeih baznih stanica, preko uvoenja IPv6 bazirane all-IP mree, pa sve do zamene terminalne opreme i kreiranja novih usluga na novoj platformi.

Sl. 5. LTE/SAE arhitektura LTE/SAE arhitektura prikazana je na slici 5, [4]. Osnovni elementi EPC (Evolved Packet Core) to je zapravo sinonim za SAE su: - Mobility Management Entity (MME) upravlja signalizacijskim saobraajem, autentifikacijom i autorizacijom. - User Plane Entity (UPE) upravlja korisnikim podacima, kodiranjem, rutiranjem paketskog saobraaja i mobilnou korisnika. - SAE Gateway (SAE GW) je zajedniki za sve pristupne tehnologije i sastoji se od Serving GW i Public Data Network (PDN) SAE GW. Oba gateway-a se koriste da procesiraju podatke na korisnikoj ravni. Takoe, upravljaju mobilnou u 2G/3G i LTE mreama, kao i u ne-3GPP mreama. - Policy Control and Charging Rules Function (PCRF) upravlja procedurama za naplatu i kvalitetom servisa (QoS). 4. PREDNOSTI RAVNE ARHITEKTURE MREE Evolucija ka ravnoj arhitekturi mree ima za cilj smanjeno kanjenje tj. veu brzinu odziva mree za zahtevane servise. Performanse krajnjeg korisnika mogu da se poprave smanjenjem kanjenja, ak iako se brzina prenosa podataka ne povea. Cilj radio evolucije je da se kanjenje uini to manjim, tako da radio ne bude ograniavajui faktor u ukupnom kanjenju. Evolucija tehnologije pomae da se smanji potronja energije u mobilnim terminalima. Za razliku od Release-a 99

Evolucija ka LTE podrazumeva smanjivanje broja mrenih elemenata u cilju postizanja to vee jednostavnosti arhitekture mree. Takoe, tei se potpunom prelasku na mree sa komutacijom paketa to predstavlja prve korake ka nastanku all-IP ravne arhitekture. Unapreenjem arhitekture mree dolazi do revolucije u komunikacijama i eksponencijalnog razvoja irokopojasnih mrea nove generacije koje predstavljaju prioritet svih zemalja koje imaju elju da se ravnopravno ukljue u informaciono drutvo i podignu konkurentnost svojih privreda. LITERATURA [1] Erik Dahlman, Stefan Parkvall, Johan Skld, Per Beming: 3G Evolution: HSPA and LTE for Mobile Broadband, Elsevier Ltd., 2007. [2] Long Term Evolution A Technical Overview, Motorola Inc., July 2010. [3] www.3gpp.com

[4] EDGE, HSPA, LTE: Broadband Innovation, Rysavy Research, September 2008. [5] J. M. Ballot: The IP road to mobile network evolution, Alcatel Lucent, September 2007.

138